De uitbouw van een gevarieerd activiteitenaanbod voor de vrijetijdsinvulling

HOGESCHOOL WEST - VLAANDEREN DEPARTEMENT HIEPSO Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding: ERGOTHERAPIE R. De Rudderlaan, 6 8500 KORTRIJK

ZINVOLLE TIJDSBESTEDING VOOR GEÏNTERNEERDEN IN DE STRAFINRICHTING ‘DE NIEUWEWANDELING’ TE GENT

De uitbouw van een gevarieerd activiteitenaanbod voor de vrijetijdsinvulling.

Proefschrift aangeboden tot het behalen van de titel van Bachelor in de ergotherapie

Onder leiding van: Dhr. Jan Adams ergotherapeut CALLEWAERT EVELIEN JUNI 2007

DANKWOORD Vanals ik wist dat ik mijn droom mocht vervullen, namelijk gaan werken in de gevangenis, klaarde mijn dag op. Toch besefte ik dat het nu mijn beurt was om hun dagen te laten opklaren.

Daarbij zeg ik oprecht ‘Dank je wel’ aan iedereen die me tijdens deze periode geholpen heeft. Ik wil zeker de mensen van het zorgteam bedanken en zeker mijn mentor Dhr. Jan Adams, ergotherapeut, voor de ondersteuning en begeleiding gedurende deze 12 weken. Kortom: bedankt voor alles!

INHOUDSTABEL DANKWOORD ........................................................................................................................ 1 LIJST MET AFKORTINGEN ............................................................................................... 5 INLEIDING .............................................................................................................................. 6 HOOFDSTUK 1: DE SAMENSTELLING IN DE GEVANGENIS.................................... 7 1.1Gevangenissen in België ................................................................................................... 7 1.2.De gevangenis van Gent: historiek ................................................................................... 8 1.3.Structuur ........................................................................................................................... 8 1.4.De werknemers................................................................................................................ 10 1.5.De gevangenen ................................................................................................................ 11 1.6.De bezetting in de cellen ................................................................................................. 11 1.6.1.Enkele cijfers........................................................................................................... 12 1.7.De indeling binnenin de gevangenis .............................................................................. 13 1.8.De meest voorkomende pathologie ................................................................................. 13 1.8.1.De persoonlijkheidsstoornis .................................................................................... 13 1.8.2.Zwakzinnigheid....................................................................................................... 14 1.8.3.Psychose .................................................................................................................. 14 1.8.4.Borderline................................................................................................................ 15 1.8.5.Middelenmisbruik ................................................................................................... 16 1.8.6.Psychopathie ........................................................................................................... 17 1.8.7.Schizofrenie ............................................................................................................ 18 HOOFDSTUK 2: REGIME .................................................................................................. 19 2.1.Algemeen principe .......................................................................................................... 19 2.2.Basiswet gevangeniswezen ............................................................................................. 21 2.3.Intern regime: tucht, orde en sancties.............................................................................. 21 2.4.Extern regime: penitentiair verlof, uitgangspermissie .................................................... 22 2.4.1.Penitentiair verlof.................................................................................................... 22 2.4.2.Uitgangspermissie ................................................................................................... 22 2.5.Iedereen gelijk ................................................................................................................. 23 2.5.1. kledij....................................................................................................................... 23 2.5.2. Maaltijden ............................................................................................................. 23 2.5.3. Metaaldetector........................................................................................................ 24 2.5.4. Telefoon en briefwisseling ..................................................................................... 24 HOOFDSTUK 3: DE ZINVOLLE TIJDSBESTEDING.................................................... 25 3.1.Wat is tijd? ..................................................................................................................... 25 3.2.Wat is vrije tijd? ............................................................................................................. 26 3.3.Wat is zinvolle tijdsbesteding?........................................................................................ 27 3.4.Zinvolle tijdsbesteding in de hedendaagse maatschappij................................................ 29 3.4.1.Arbeid ..................................................................................................................... 29 3.4.2.Vrije tijd ................................................................................................................. 30 3.5.Zinvolle tijdsbesteding in de gevangenis ........................................................................ 30 3.5.1.De arbeidsbesteding ............................................................................................... 30 3.5.2.Het werkhuis .......................................................................................................... 31 3.5.3.Arbeidsopleiding .................................................................................................... 32 3.5.4.De vrijetijdsbesteding.............................................................................................. 33 3.5.5.OBRA...................................................................................................................... 35 HOOFDSTUK 4: DE THERAPEUTISCHE AANPAK ..................................................... 37 4.1.Het ANTRO team............................................................................................................ 37 4.1.1. Taakomschrijving Antroteam:................................................................................ 37 4.1.2. Plaats stagiaire........................................................................................................ 38

4.1.3. Specifieke taken .................................................................................................... 38 4.1.4. Projecten gerealiseerd gedurende mijn scriptiestage ............................................ 39 4.2.Het overleg op vrijdagmorgen......................................................................................... 40 4.3.Zorgteam ......................................................................................................................... 40 4.3.1. Organogram zorgteam ........................................................................................... 41 4.3.2. “Missie – opdracht – finaliteit ............................................................................... 41 4.3.3. De doelgroep ......................................................................................................... 41 4.3.4. De teamleden ......................................................................................................... 42 4.3.5. Functieomschrijving ergotherapeut in het zorgteam ............................................. 42 4.3.6. Activiteiten ............................................................................................................ 42 4.4.Specifieke begeleiding van geïnterneerden..................................................................... 43 4.4.1.Hun motivatie.......................................................................................................... 43 4.4.2.De indeling in groepen ............................................................................................ 43 4.4.3.Aanbieden van mogelijkheden ................................................................................ 44 4.4.4.Evalueren................................................................................................................. 44 4.4.5.Conclusie omtrent de begeleiding van geïnterneerden ........................................... 44 HOOFDSTUK 5: DE DISCUSSIEGROEP ......................................................................... 47 5.1.De activiteit ..................................................................................................................... 47 5.1.1.De bedoeling ........................................................................................................... 47 5.1.2.Het verloop ............................................................................................................. 48 5.1.3.De meerwaarde ....................................................................................................... 49 5.2.De indeling in groepen ................................................................................................... 50 5.3.De pathologie van de deelnemers ................................................................................... 51 5.4.Hun motivatie ................................................................................................................. 53 5.5.Evaluatie.......................................................................................................................... 53 5.5.1.Evaluatie door de leden ........................................................................................... 53 5.5.2.Evaluatie door het zorgteam.................................................................................... 54 HOOFDSTUK 6 : DE KRANT “HET OPGESLOTEN WOORD” .................................. 56 6.1.De activiteit ..................................................................................................................... 56 6.1.1.De bedoeling .......................................................................................................... 56 6.1.2.Het verloop ............................................................................................................. 57 6.1.3.De meerwaarde ....................................................................................................... 58 6.2.De indeling in groepen ................................................................................................... 58 6.3.De pathologie van de deelnemers.................................................................................... 59 6.4.Hun motivatie ................................................................................................................. 60 6.5.Evaluatie.......................................................................................................................... 61 6.5.1. Evaluatie door de leden .......................................................................................... 61 6.5.2.Evaluatie door het zorgteam.................................................................................... 62 HOOFDSTUK 7: INDIVIDUELE GESPREKKEN .......................................................... 63 7.1.De activiteit .................................................................................................................... 63 7.1.1.De bedoeling ........................................................................................................... 63 7.1.2.Het verloop ............................................................................................................. 64 7.1.3.De meerwaarde........................................................................................................ 64 7.1.4.Tot wie kan men zich richten? ................................................................................ 65 7.2.Evaluatie ......................................................................................................................... 65 HOOFDSTUK 8: OBRA ...................................................................................................... 67 8.1.De activiteit ..................................................................................................................... 67 8.1.1.Het verloop ............................................................................................................. 67 8.1.2.De deelhandelingen van de scraptekening ............................................................. 68 8.2.De indeling in groepen ................................................................................................... 69 8.3.Hun motivatie ................................................................................................................. 69

8.4.Evaluatie ......................................................................................................................... 69 8.4.1.Evaluatie door de leden ........................................................................................... 69 8.4.2.Evaluatie door OBRA ............................................................................................ 70 HOOFDSTUK 9: ACTIVITEITEN OP WOENSDAGNAMIDDAG .............................. 71 9.1.De activiteit ..................................................................................................................... 71 9.1.1.De bedoeling ........................................................................................................... 72 9.1.2.Het verloop.............................................................................................................. 72 9.2.De indeling in groepen .................................................................................................... 73 9.3.Hun motivatie ................................................................................................................. 73 9.4.Evaluatie.......................................................................................................................... 74 9.4.1.Evaluatie door de leden ........................................................................................... 74 9.4.2.Evaluatie door het zorgteam.................................................................................... 74 HOOFDSTUK 10: ENQUÊTE ............................................................................................. 75 10.1De activiteit .................................................................................................................... 75 10.1.1.De bedoeling ......................................................................................................... 75 10.1.2.Het verloop............................................................................................................ 75 10.2.Resultaten ...................................................................................................................... 76 10.3.Conclusie ...................................................................................................................... 81 ALGEMEEN BESLUIT ........................................................................................................ 82 BIJLAGEN ............................................................................................................................. 83 LIJST MET TABELLEN...................................................................................................... 84 LITERATUURLIJST ............................................................................................................ 85 BRONVERMELDING .......................................................................................................... 86

5

LIJST MET AFKORTINGEN ADL ANTRO CAPA CBM DSM OBRA PA PB PSD UP VOP WH

Activiteiten Dagelijks Leven Antropologie Coördinator Adjunct Penitentiair Assistent Commissie ter Bescherming van de Maatschappij Diagnostic Statistical Manual of mental disorders Observeren – Behandeling – Relatie – Activiteit Penitentiair Assistent Penitentiair Beambte Psycho - Sociale Dienst Uitgangspermissie Vrij Op Proef Werkhuis

6

INLEIDING Toen ik enkele jaren geleden naar de opendeurdag kwam van de Hogeschool WestVlaanderen om te vragen wat ergotherapie inhield wist ik niet wat ik mocht verwachten. Toen ik de uitleg kreeg en hoorde dat wij in de gevangenis konden werken wist ik niet wat ik hoorde. Zo’n speciale plaats, wat konden wij daar gaan verwezenlijken? Het eerste jaar dacht ik er niet meer aan maar als we in het tweede jaar een scriptieplaats moesten zoeken dacht ik terug aan hetgeen ik toen gehoord heb op de opendeurdag: ‘een scriptie maken in de gevangenis’. Mijn interesse was gewekt en ik verzette hemel en aarde om toch maar in de gevangenis mijn stage te kunnen doen. Wat ik wou lukte ook, ik mocht mijn scriptiestage aanvangen in de gevangenis ‘De nieuwewandeling’ te Gent. In mijn scriptie leg ik de nadruk op de zinvolle tijdsbesteding van de geïnterneerden. Het is noodzakelijk dat iedereen een goede afstemming vindt tussen werk en vrije tijd. In de maatschappij nemen wij dit voor waar aan. Maar is dit in de gevangenis ook zo normaal? Vooreerst maak ik u wat wegwijs in de hedendaagse gevangenis. Hoe is deze opgebouwd, wie is er werkzaam, welk regime heerst er heden ten dage nog, etc. Om dan tot de kern van mijn scriptie te komen belicht ik arbeidsmogelijkheid op de Antrozaal en de vrijetijdsmogelijkheden die een geïnterneerde heeft. U krijgt een zicht van welke activiteiten we organiseren en hoe dit alles in goede banen geleid wordt. Er wordt voornamelijk een klemtoon gelegd op het werk van het zorgteam. In mijn praktisch deel leg ik de activiteiten nader uit die ik heb helpen opstarten. Op het vlak van productiviteit en zelfredzaamheid startte ik een werkgroep op om een gevangeniskrant te lanceren en tevens een discussiegroep waarbij men kan discussiëren over onderwerpen die leven in de gevangenis. Omtrent ontspanning organiseerde ik voor OBRA een groepsactiviteit, hield ik individuele gesprekken en werd er ook elke woensdagnamiddag een activiteit georganiseerd om wat afwisseling te brengen in hun dagbesteding. Om u een volledig beeld te geven van hoe alles in zijn werk ging licht ik de cliënten nader toe die aan de groepjes deelnamen en leg ik telkens het stramien van de sessies uit. Zo wordt duidelijk wat de meerwaarde van de activiteit is voor de geïnterneerden. Tenslotte volgt een conclusie van mijn scriptiestage, aan de hand van een enquête, waarin ik nader toelicht hoe alles onthaald werd bij de geïnterneerden alsook bij de leden van het zorgteam. Het is mijn bedoeling om naar de gevangenis toe een beeld te scheppen van wat er leeft in de gevangenis en waar men mee bezig is. De eerste bouwstenen zijn gelegd voor een gefundeerd activiteitenprogramma die zij dan verder kunnen uitbouwen.

7

HOOFDSTUK 1: DE SAMENSTELLING IN DE GEVANGENIS 1.1 Gevangenissen in België

“België heeft op heden 33 gevangenissen. Hiervan zijn er 15 gelokaliseerd in Vlaanderen, 15 in Wallonië en 3 in Brussel.”1 Er is nog steeds een overbevolking in onze gevangenissen wat er in de toekomst zal voor zorgen dat er nog nieuwe voorzieningen moeten komen. Voor de gevangenen is het niet aangenaam om steeds in grote groepen te moeten samenleven en steeds in elkaars nek te zitten hijgen maar ook voor de PB’s is dit geen optimale werksituatie. Zij moeten de hele dag onder stress presteren en weten dat het er niet beter op zal worden. Om naar de toekomst toe dit probleem op te lossen moet men de verschillende mogelijkheden afwegen. Men kan nieuwe penitentiaire instellingen bijbouwen, vlugger overgaan op elektronisch toezicht of ervoor opteren de personen hun straf te laten uitzitten in hun land van herkomst. Toch is het niet zo eenvoudig om een dergelijk voorstel goedgekeurd te krijgen dus moet iedereen roeien met de riemen die men heeft.

1

STRYPSTEIN J. & CLAEREBOUT V., Gedetineerden in België:wie zijn ze en waar komen ze?, januari 2007, blz 1

8 1.2. De gevangenis van Gent: historiek “De gevangenis te Gent werd gebouwd in 1858-1862 als hulpgevangenis ("Prison secondaire") voor de toenmalige centrale gevangenis aan de Coupure. De gevangenis te Gent is qua model een typische stervormige celgevangenis, een Ducpétiaux-type, genaamd naar de eerste inspecteur-generaal van het Belgisch gevangeniswezen. Zijn concept was gebaseerd op de eenzame opsluiting met het oog op de morele verbetering van de criminele mens. Tezelfdertijd heeft het model bepaalde kenmerken van het Panopticon van J. BENTHAM die het economisch principe huldigde: één persoon kan vanuit één centraal punt alles zien zonder zelf gezien te worden.”2 “Te Gent werd er dertig jaar geleden gekozen voor een grondige renovatie. De attributen van het concept Ducpétiaux werden vanaf 1972 stap voor stap verwijderd of omgevormd tot actuelere vormen. Zo is de oude donkere cel met klein venster boven kijkhoogte, omgebouwd tot een leefbare kamer, goed verlucht en verlicht, en voorzien van lavabo en sanitair, en moderne accommodatie. Zo werd de ongenaakbare centrale controlepost met daarbovenop nog eens het altaar, afgebroken en vervangen door een open controle- en communicatiecentrum, met goed zicht op alle delen van de cellulaire afdeling, ingeplant midden een circulatieruimte. De celarbeid werd verbannen en heeft plaats gemaakt voor werken in gemeenschap in grote en kleine ateliers. Zo werd de regel van het stilzwijgen afgeschaft en vervangen door activiteiten in gemeenschap, zowel op het vlak van de vorming, de culturele activiteiten, de sport en de ontspanning. Zo werd het merendeel van de individuele wandelruimten afgebroken, het rondjes lopen in stilzwijgen op een afstand van elkaar opgeheven, en in de plaats daarvan kwamen fraaie wandelingen. De compartimenteringen in het leslokaal en de kapel, waardoor de ene gevangene de andere niet zag zitten, werden weggehaald, en in de plaats daarvan kwamen er een mooie cinemazaal, ontspanningsruimten en een stemmige kapel. De regel van het bezoek achter een glazen scheidingswand en de strenge briefcensuur maakten plaats voor zeer ruime contactmogelijkheden met de buitenwereld. Tenslotte werd er betere en uitgebreidere accommodatie voorzien voor het personeel.”3 1.3. Structuur Er zijn verschillende soorten gevangenissen: de open gevangenis, de halfopen gevangenis en de gesloten gevangenis. De gevangenis te Gent is een gesloten celgevangenis. Dit wil zeggen dat de gevangenen 24 uur op 24 uur in de gevangenis verblijven en onder toezicht staan. Qua beveiligingsmaatregelen zijn er hoge muren, tralies, prikkeldraad, camerabeveiliging, etc. De gevangenis is stervormig waarbij het controlecentrum zich centraal bevindt. Vanuit dit centrum heeft men zicht op alle 4 de gangen met de verschillende secties. In elke gang bevinden er zich bewakingscamera’s die alles filmen. Van de 4 celvleugels zijn er 3 bestemd voor de mannen en de andere is uitsluitend voor de vrouwen. Beide zijn volledig van elkaar gescheiden.

2 3

18

http://home.scarlet.be/~ebeaucou/gevangenis/gevangenis.htm FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE, De gevangenis te Gent, informatiebrochure, 2006, blz.

9

Elke vleugel bestaat uit verschillende verdiepingen die allemaal voorzien zijn van cellen. De C vleugel is de vleugel waar de geïnterneerden verblijven. Op de benedenverdieping van vleugel C zijn het alle cellen vanaf het nummer 700. Op de eerste verdieping bevinden zich alle cellen vanaf nummer 800 en op de tweede verdieping bevinden zich de cellen vanaf nummers 900. In praktijk spreekt men niet van een verdieping maar van een sectie. Elke sectie heeft een verantwoordelijke. Deze sectieverantwoordelijke moet ervoor zorgen dat de gevangenen van zijn/haar sectie op de juiste plaats op het juiste moment zijn. De verantwoordelijke van de vleugel is de kwartieroverste. Enkele malen per dag moet deze verslag uitbrengen aan het centrum, een appél, opdat deze op elk moment zouden weten waar elke gevangene zich bevindt. Bovenop dit bewakingspersoneel is er ook een verantwoordelijke: de PA. De gevangenis van Gent heeft verschillende onderverdelingen/functies: Arresthuis: Hierin zitten de mensen in voorhechtenis. Hun zaak moet nog voorkomen. Strafhuis: In de strafhuizen zitten de gevangenen hun straf uit. Hun zaak werd reeds beproken. Psychiatrische annex: Voor geïnterneerden die wachten om voor de CBM te verschijnen.

10

1.4. De werknemers In de gevangenis is er een hele grote bezetting van het personeel. Bijna elke dienst die te maken heeft met de rechtsgelding in België is in de gevangenis vertegenwoordigd. Sommige disciplines werken meer achter de schermen maar hun werk is tevens van onschatbare waarde. Daarbij denk ik aan alle administratieve diensten, de hogere raad van bestuur, het onderhoudspersoneel, etc. Daarnaast zijn er ook nog de disciplines waarmee de geïnterneerden meer in contact komen. Dit zijn de verschillende medische en paramedische beroepen zoals: de arts, de psychiater, de psycholoog, de ergotherapeut, de maatschappelijk werkers,… Als laatste hebben we nog het beroep van penitentiair beambte of in de volksmond de cipiers genaamd. De PB's zijn heel vaak de eerste personen met wie de geïnterneerden een band opbouwen omdat zij het meest in de dagelijkse situaties met de geïnterneerden en gedetineerden werken. Zij moeten niet enkel zorgen voor het handhaven van de tucht en de orde maar zijn heel vaak ook het eerste aanspreekpunt van de geïnterneerden. De gevangenen moeten reflecteren over hun daden maar het gevangeniswezen is ook het eerste milieu waarin gewerkt wordt om hen de kansen te geven die ze verdienen. Men leert opnieuw wat van hen verwacht wordt, hoe men zich moet gedragen, wat wel en niet mag en dit allemaal om de weg naar de samenleving op een constructieve manier te laten verlopen. Het is dus duidelijk dat er veel personen werkzaam zijn die steeds het beste voorhebben met de gevangenen en de organisatie binnen de instelling. ‘Overzicht van het actuele personeelskader van de gevangenis te Gent’:4 Directie Herstelconsulent Penitentiair Kader Penitentiaire beambten Kwartierchefs Penitentiaire assistenten Medisch Geneesheer Paramedici Psychosociaal Psychiater Psycholoog Maatschappelijk assistent Psychiatrisch verpleegkundige Administratief Boekhouder Bestuurschef Administratief assistent Administratief medewerker Technisch kader Geestelijke raadslieden Leraren en sportmonitoren Totaal 4

4 1 187 157 26 4 5 1 4 17 2 5 6 2 25 2 3 19 1 10 10 10 269

GRIFFIE GEVANGENIS GENT, personeelskader, mei 2007

11 1.5. De gevangenen De gevangenen kunnen we onderverdelen in 2 grote groepen: de geïnterneerden en de gedetineerden. Internering (~ geïnterneerde) “De internering is geen straf maar een beveiligingsmaatregel: zowel voor de persoon in kwestie als voor de maatschappij. De internering wordt uitgesproken wanneer een persoon een strafbaar feit heeft gepleegd en de rechtbank van oordeel is – na advies van een psychiater en/of een psycholoog - dat de dader niet in staat is zijn/haar daden te controleren en een gevaar is voor zichzelf of voor de maatschappij. De internering kan uitgesproken worden door: - een onderzoeksgerecht (raadkamer, kamer van inbeschuldigingstelling) - een vonnisgerecht (correctionele rechtbank, Hof van beroep, Hof van assisen)” 5 Gedetineerde “Is een persoon die een crimineel feit pleegt waarbij hij/zij toerekeningsvatbaar geacht wordt. ” 6 1.6. De bezetting in de cellen De oppervlakte van een cel voor 1 persoon is 8 m² en tot 16 m² voor vier personen. Deze cellen noemen we monocellen en quatrocellen. Vaak wordt een monocel gedeeld door 2 personen, we spreken dan van een duocel. De bezetting in de cellen kan sterk variëren. In geval van overbevolking kan het nodig zijn om extra matrassen in de cellen te leggen. Hier geldt het principe van nood breekt wet. In sommige gevallen hebben de gevangenen inspraak in de celsamenstelling maar dit geldt niet voor iedereen. Men moet aan enkele regels voldoen en zich aan de afspraken houden. Als er iemand in een éénpersoonscel zit die moeite heeft met het dagelijks proper houden van zijn cel wordt een negatief advies ingediend om te mogen overgaan naar een tweepersoonscel. Dit om nefaste gevolgen voor de medegevangene te vermijden. Op1 mei 2007 waren er in de gevangenis van Gent 344 personen opgesloten.7 Dagelijks kan men een gedetailleerd dagverslag opmaken waarop duidelijk vermeld staat hoeveel personen er zich bevinden in de aangepaste categorieën. Van de 344 gevangenen zijn er ongeveer 90 geïnterneerden. Sommigen zitten daar nog in afwachting van het voorkomen van hun zaak, anderen verblijven daar nu definitief.

5

COMMISSIE TOT BESCHERMING VAN DE MAATSCHAPPIJ TE GENT: Informatiebrochure inzake internering bij de CBM Gent, 2006, blz 1 6 Citaat van Dhr.Adams Jan, ergotherapeut gevangenis Gent 7 GRIFFIE GEVANGENIS GENT, dagverslag , 1 mei 2007

12 1.6.1. Enkele cijfers ‘Gevangenispopulatie naar categorie’: 8 Categorie Beklaagden en niet definitief veroordeelden

% 55%

Beklaagden Niet definitief veroordeelden

45% 10% 25%

Veroordeelden Straffen > 3 jaar Straffen < of = 3 jaar

20% 5% 20% 100%

Geïnterneerden

‘Een overzicht van de graad van bezetting doorheen de jaren’: 9

Theoretische capaciteit 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

8 9

Mannen 259

Vrouwen 48

Totaal 307

Gemiddelde bezetting 318 331 335 322 321 331 332 338 318 329 312 332

Gemiddelde bezetting 31 25 35 38 35 34 38 41 38 44 45 41

Gemiddelde bezetting 349 356 370 360 356 366 370 379 356 373 357 373

FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE, o.c., blz.25 Ibidem blz. 5

13 1.7. De indeling binnenin de gevangenis De indeling kan gebeuren in verschillende categorieën nl: Naar nationaliteit:10 - Belgische 65 % - De overige nationaliteiten zijn: Turkse, Joegoslavische, Marokkaanse, Franse, Poolse, Roemeense, Russische (in het totaal zijn er circa 30 nationaliteiten vertegenwoordigd) Naar de aard van de feiten van de geïnterneerden: 11 - Diefstal 28% - Slagen en verwondingen 19% - Pedofilie 17% - Drugs 17% - Brandstichting 13% - Verkrachting volwassene 7% - Moord 2% Naar pathologie van de geïnterneerden: - Persoonlijkheidsstoornis - Zwakzinnigheid - Psychose - Borderline - Middelenmisbruik - Psychopathie 10% - Schizofrenie 4%

18% 18% 17% 12% 12%

1.8. De meest voorkomende pathologie Er komen dus veel verschillende soorten van pathologie voor. In sommige gevallen heeft een persoon 1 diagnose maar er zijn ook gevangenen die een multiple problematiek hebben. Dit maakt het begeleiden en behandelen iets moeilijker en complexer. Hieronder beschrijf ik de pathologieën waarmee mijn mentor, als ergotherapeut, het meest mee in aanraking komt. 1.8.1. De persoonlijkheidsstoornis12 De DSM omschrijft persoonlijkheidstrekken als: “persoonlijkheidstrekken zijn stabiele patronen van waarnemen, omgaan met en denken over de omgeving en zichzelf en doen zich voor in een brede waaier van sociale en persoonlijke situaties.” 13 Het kenmerk van de persoonlijkheidsstoornissen kan zijn dat bepaalde kenmerken heel star, rigide en sociaal niet aangepast zijn. In sommige gevallen is het zelfs zo erg dat het functioneren op beroepsmatig vlak eronder lijdt. Tevens kan het zijn dat de persoon zich niet kan aanpassen aan de situatie waarin hij of zij zich bevindt. Typerend is dat hun vriendenkring niet uitgebreid is, dat ze moeilijk in contact kunnen treden met derden en zo in een isolement kunnen geraken. Enkele factoren die persoonlijkheidsstoornissen in de hand kunnen werken: 10 11 12 13

http://home.scarlet.be/~ebeaucou/gevangenis/gevangenis.htm COMISSIE TOT BESCHERMING VAN DE MAATSCHAPPIJ TE GENT, Jaarverslag 2005, blz. 9 CUYVERS.G., Pscyhopathologie, 2e druk, Wolters Plantyn, Mechelen, 2001, blz. 324 - 325 Ibidem, blz. 324

14

-

-

-

Het feit dat alle mensen van elkaar verschillen. De één legt makkelijker contact met anderen en sommigen durven nooit op iemand af te stappen om te praten. Als dit ernstigere vormen aanneemt kan het aanleiding geven tot een persoonlijkheidsstoornis. De sociale factoren spelen ook een rol. Sommige mensen vertoeven reeds hun hele leven in het bijzijn van anderen. Kenden veel vriendjes in hun kindertijd, hadden het goed in het gezin, genoten van enige welvaart,…. Eens men daarin in een negatieve spiraal geraakt en vele ‘voordelen’ kwijtraakt heeft men een verhoogd risico op het ontwikkelen van een persoonlijkheidsstoornis. Het mentale aspect is iets wat vaak vergeten wordt maar het speelt ook een belangrijke rol. Hierin staat voornamelijk het zelfbeeld centraal. Als men al van in de kindertijd zichzelf als minderwaardig beschouwd heeft, bestaat de kans dat dit op volwassen leeftijd een pathologisch beeld krijgt. Niet enkel wat zij van zichzelf vinden speelt een rol maar ook hoe de maatschappij naar hen kijkt. Ze voelen zich steeds door anderen geviseerd, ze denken dat ze minder zijn dan de anderen en gaan zich zo nog meer minderwaardig voelen. Hun zelfbeeld hangt af van wat de anderen van hun denken en zo geraken ze ook in de negatieve spiraal.

1.8.2. Zwakzinnigheid14 Bij zwakzinnigheid is het typerend dat het intellectuele vermogen beduidend lager ligt dan het gemiddelde. Dit wil zeggen dat het IQ van die persoon 70 of minder moet bedragen. Tevens kan het intellectueel functioneren gepaard gaan met beperkingen op andere vlakken nl: zelfzorg, werksituaties, vrije tijd, sociale vaardigheden, veiligheid,… De zwakzinnigheid kunnen we onderverdelen in 4 gradaties: 1. de lichte zwakzinnigheid (IQ van 55 – 70) 2. de matige zwakzinnigheid (IQ van 40-45) 3. de ernstige zwakzinnigheid (IQ van 25-39) 4. de diepe zwakzinnigheid (IQ beneden 25) 1.8.3. Psychose “Term die tegenwoordig in descriptieve zin wordt gebruikt; onder psychose of psychotisch zijn wordt dan verstaan: een zodanig ernstige stoornis van de psychische functies en/of het gedrag, dat een persoon daardoor niet in staat is de uiterlijke en innerlijke werkelijkheid van elkaar te onderscheiden; het contact met de werkelijkheid is gestoord. Kenmerkend voor psychotisch gedrag zijn wanen, hallucinaties en denkstoornissen.” 15

“Overzicht van de psychosen: PSYCHOSEN

Functionele psychose

14

Organische psychose

CUYVERS.G., o.c., blz 77-79 JOCHEMS, A.A.F. & JOOSTEN, F.W.M.G., Coëlho: zakwoordenboek der geneeskunde , 27e druk, Elsevier gezondheidszorg, Doetinchem, 2003, blz. 697 15

15 Onder de functionele psychosen zijn nog 2 categorieën te vinden: 1) Schizofrenie met: -

paranoïde type gedesorganiseerd type catatone type ongedifferentieerd type resttoestand type

2) Niet schizofrene psychosen: -

schizofreniforme stoornis schizo-affectieve stoornis kortdurende psychose gedeelde psychose waanstoornis psychose bij een andere psychische stoornis

Onder de organische psychose kunnen we nog enkele onderverdelingen vinden nl. - ten gevolge van een hersenstoornis - ten gevolge van een lichamelijke aandoening - ten gevolge van middelengebruik” 16 1.8.4. Borderline17 Het belangrijkste kenmerk is instabiliteit. De ziekte beïnvloedt hun hele leven maar het komt het meest tot uiting op volgende vlakken: ƒ

Op het vlak van relaties:

Iedereen komt in zijn leven in contact met mensen. Dit zowel bewust als onbewust, maar mensen met een borderlinestoornis kunnen niet met mensen op een normale manier omgaan. Als ze iemand al beter kennen zijn ze bang om in de steek gelaten te worden. Daarom gaan ze niet vlug een intieme band opbouwen. Dergelijke personen staan weigerachtig tegenover het opbouwen van intieme relaties omdat ze steeds geconfronteerd worden met verlatingsangst. Ze houden zich voor dat die persoon hun vroeg of laat zal verlaten, waardoor ze vaak weinig energie steken in het opbouwen van die relatie en er tevens ook niet van genieten. De contradictie is dat zij ook niet alleen kunnen zijn en wel mensen om zich heen willen. Wij hebben soms nood aan een dag waarin we geen mensen zien en iets kunnen doen wat ons interesseert. Als zij een dergelijke periode hebben gaan ze denken dat mensen niet bij hen willen zijn omdat zij ‘slecht’ zijn. ƒ

Op het vlak van affectiviteit:

Iedereen ervaart verschillende gevoelens. Sommige gevoelens ervaren we als positief en andere als negatief. Wat ons ook kan overkomen is dat we een gevoel ervaren dat we niet duidelijk onder woorden kunnen brengen. bvb. liefdesverdriet. Iedereen reageert daar anders op maar we kunnen ons er wel een algemeen beeld van vormen.

16 17

CUYVERS. G., o.c., blz. 154 Ibidem, blz. 338

16 Als iemand lijdt aan borderline heeft men problemen met het uiten van hun gevoelens. Soms zijn ze heel euforisch, de periode daarna pessimistisch en somber. Zij kunnen zich ook moeilijk verplaatsen in de leefwereld en affectieve toestand van anderen. Dit leidt er dan toe dat zij moeilijk een relatie kunnen opbouwen met anderen. Ook ervaren zij gevoelens waarvan zij niet weten hoe ze zich erbij voelen. Ze kunnen zich er niet mee identificeren en denken meteen dat alleen zij die gevoelens hebben. Ze geloven dat anderen dit gevoel niet kennen en zullen dit dan voor zichzelf houden. Zo geraken ze in een isolement omdat ze geloven dat enkel zij zich zo slecht kunnen voelen. ƒ

Op het vlak van zelfbeeld:

Typerend voor hen is het labiele zelfbeeld. De mens is in staat om zichzelf te analyseren. Iedereen weet van zichzelf wat zijn goede en minder goede kanten zijn. Mensen met borderline slagen daar niet in. Zij zien enkel hun minder goede kanten en geven totaal geen aandacht meer aan de dingen waar ze wel goed in zijn. Daarbij denken ze tevens ook dat de andere mensen die negatieve kantjes zien. Als iemand hen dan een compliment geeft kunnen ze dit niet plaatsen. Ze geven er een verkeerde interpretatie aan en denken dat de mensen hen iets op de mouw spellen. 1.8.5. Middelenmisbruik “De DSM onderscheidt 2 soorten. 1. De stoornissen in het gebruik van middelen waarbij afhankelijkheid en misbruik centraal staan. 2. De stoornissen door het gebruik van middelen waarbij intoxicatie en onthoudingsverschijnselen centraal staan. De term middel uit middelenmisbruik kan slaan op drugs, alcohol, geneesmiddelen en toxische stoffen. Wat het meest voorkomt is natuurlijk de drugs en alcohol.”18 1. Stoornis in het gebruik van middelen ƒ

Afhankelijkheid:19

Hieronder wordt verstaan dat men de controle over zijn gebruik verliest. Men begint steeds meer en meer te gebruiken om nog steeds hetzelfde effect te verkrijgen als toen men de eerste maal het product gebruikte. Hun tolerantiedrempel komt steeds hoger te liggen. Het risico is dat men een zodanig hoge dosis moet gaan gebruiken om nog iets te ervaren dat men eigenlijk zijn lichaam in gevaar brengt. Naarmate men het product langer gebruikt moet men niet enkel de dosis gaan verhogen maar ook de frequentie van het gebruik. Onbewust zal men steeds langer het product gaan gebruiken. Bvb. vroeger gebruikte men eens drugs in het weekend, daarna ook eens midden de week en na verloop van tijd heeft men elke dag drugs nodig. Dit wil dus zeggen dat de periode en frequentie van het gebruik hoger wordt, alsook de dosis. Als de persoon vroeger genoeg had met 1 wekelijkse dosis kan dit nu evolueren tot 5 dosissen per week vooraleer men weer hetzelfde gevoel ervaart als bij het eerste gebruik. 18 19

CUYVERS. G., o.c., pag 134 – 135 Ibidem, blz. 135 – 136

17

18 ƒ

Misbruik:

Door een frequent gebruik van middelen kunnen er voor de persoon ernstige gevolgen optreden. Het risico bestaat dat de persoon in een ware gevarenzone terechtkomt bvb. hij moet zich verantwoorden voor het gerecht, er dreigt fysiek gevaar, er is geen sociaal contact met anderen meer,... 2. Stoornis door het gebruik van middelen20 ƒ

Intoxicatie:

Bij intoxicatie is kenmerkend dat het gedrag of psychisch functioneren veranderd ten gevolge van het gebruik van het middel. De veranderingen treden meestal op kort na het gebruik van het product maar dit kan verschillen van persoon tot persoon. Als het iemand is met een hoge tolerantiedrempel duurt het langer vooraleer het effect van de intoxicatie optreedt. ƒ

Onthouding:

Als mensen gedurende lange tijd bepaalde producten gebruiken raken ze eraan gewend. Ze weten welke gevoelens er bovenkomen na het gebruik ervan. Als het product dan uitwerkt, verliest men dit gevoel en voelt men zich down en futloos. Deze onthoudingsverschijnselen kunnen al optreden enkele uren na het gebruik van het middel. Ze proberen de onthoudingsverschijnselen te vermijden door het product opnieuw te consumeren. Zo treedt de afhankelijkheid op. 1.8.6. Psychopathie Mensen die leiden aan psychopathie hebben ernstige agressieproblemen. Ze kunnen agressief uit de hoek komen en vertonen heel frequent destructief gedrag zowel naar materiaal toe als naar personen. Men heeft geen respect en voeling met de personen en houdt met hen dan ook geen rekening. Enkel het vervullen van de eigen behoeften staat centraal en hoe men dit bereikt is ondergeschikt. Men gaat over lijken om te bekomen wat voor hen belangrijk is. Deze mensen zijn niet in staat om op een constructieve manier relaties op te bouwen. De omgang met deze mensen is heel moeilijk. Die persoon heeft een muur om zich en bekommert zich alleen maar om zichzelf en ziet niet in waarom men moet investeren in een duurzame relatie met anderen. Het is moeilijk om bij hen door te dringen want ze gaan heel moeilijk hun vertrouwen stellen in anderen. De personen zijn vaak heel manipulatief ingesteld en dit ten koste van naïeve mensen die werkelijk denken dat die persoon in hen geïnteresseerd is. Men heeft er geen enkel probleem mee om mensen voor te liegen. Zij hebben enkel contact met die mensen omdat ze hen kunnen geven wat ze nodig hebben, zoniet dan zouden ze hen volledig negeren. De persoon heeft tevens geen besef van waarden en normen en heeft meestal ook geen berouw van de gepleegde daden. Sommigen kunnen werkelijk zeggen dat ze geen spijt hebben van wat ze hun slachtoffers aangedaan hebben. Dit maakt het nog extra moeilijk om hen te behandelen. 20

CUYVERS.G., o.c., blz. 138 – 139

19 Vaak staan ze weigerachtig tegenover de behandeling en zijn ze ongemotiveerd want in hun ogen hebben ze niets verkeerd gedaan. Vaak kruipen ze zelf in de slachtofferrol waardoor we nog moeilijker kunnen toetreden in hun leefwereld en hen kunnen helpen. Het is een proces van lange duur waarbij de begeleiding er zich moet bij kunnen neerleggen dat men geen grote vooruitgang boekt. Ook hoe men de persoon benadert en welke begeleiding men geeft is belangrijk. Voor psychopaten is groepstherapie niet zo geschikt aangezien men geen goede relaties met anderen kan opbouwen. Zo laat men de anderen niet uitspreken, geeft men commentaar op wat de anderen zeggen wat ertoe leidt dat de andere leden niets meer durven zeggen. Hierbij is het dus belangrijk om te kijken of de groepstherapie wel zin heeft, want het is niet de bedoeling dat alle andere leden gaan afhaken omdat die ene persoon hen altijd ondermijnt. In dit geval is individuele therapie meer aangewezen. Deze zal van langdurige en intensieve aard zijn maar de slaagkansen zijn groter dan tijdens een groepsgebeuren. 1.8.7. Schizofrenie 21 Typerend voor schizofrenie is de psychotische perioden. Hierin kan een verstoring optreden van de werkelijkheid dat zich uit in positieve of negatieve symptomen. De positieve symptomen zijn wanen en/of hallucinaties. ƒ

Wanen

Een waan is een denkbeeld van de persoon dat niet overeenkomt met wat in de werkelijkheid gebeurt. Het zou kunnen voorkomen maar dit is niet het geval. De waan vertelt iets meer over de inhoud. Er zijn verschillende soorten wanen bvb. achtervolgingswaan, grootheidswaan, jaloersheidswaan,… Men kan pas spreken van een waan als deze langer dan 1 maand duurt en het gedrag mag licht afwijkend zijn maar mag niet opvallend gestoord zijn. ƒ

Hallucinaties

Bij een hallucinatie ervaart de persoon een zintuiglijke waarneming zonder dat er een prikkel is die overeen kan komen met de waarneming. Men neemt dus dingen waar die er niet zijn. Heel vaak heeft de persoon auditieve hallucinaties waarbij men dingen hoort die andere mensen in dezelfde omgeving niet horen. Bvb. men hoort iemand tot zich spreken die er niet is. Daarnaast hebben we ook nog de negatieve symptomen. Negatieve symptomen zijn een vermindering of verlies van functies. Dit wil zeggen dat hetgeen dat normaal gezien aanwezig is, nu minder uitgesproken is of afgevlakt wordt. Men kan zich minder goed uitdrukken op het vlak van emoties, men kan niet meer zo doelgericht handelen als ervoor en men heeft moeite om de eigen gedachten onder woorden te brengen. Men moet eerst nadenken over hoe men iets aanbrengt terwijl dit vroeger een automatisme was.

21

CUYVERS.G., o.c., blz. 157, 169

20

HOOFDSTUK 2: REGIME Overal waar mensen gaan zijn ze gebonden aan regels en wetten. Dit is in de gevangenis niet anders. Er is zo al een grote populatie zodat het zeker nodig is om goede afspraken te hebben. Daarom leg ik in mijn tweede hoofdstuk de belangrijkste principes omtrent het regime en de veiligheid uit. 2.1. Algemeen principe In elke gevangenis is er een algemeen principe betreffende de tucht en de orde. Dit is het huishoudelijk reglement. Dit kan onderling verschillen van gevangenis tot gevangenis. Ik neem als voorbeeld de vergelijking tussen de gevangenis van Merksplas en de gevangenis van Gent omdat in beide instellingen het meeste aantal geïnterneerden aanwezig zijn alsook omdat mijn mentor vaak werkzaam is in deze gevangenissen. Als men in de gevangenis van Merksplas aankomt is men daar ‘niemand’ en heeft men niets van rechten gedurende de eerste maand. Dit wil zeggen dat zij in die maand nog niet mogen werken, niet mogen deelnemen aan vormende activiteiten, enkel bezoek mogen hebben vanachter glas, etc. In Gent hanteert men een heel andere aanpak en zegt men dat iedereen die hier toekomt wel ‘iemand' is. Als iemand toekomt in Gent worden zij binnen de 24 uur gezien door tenminste 1 begeleider en kunnen zij in principe al vanaf de tweede dag deelnemen aan het gewone leven, net zoals iemand die daar al 10 jaar zit. Zij maken geen onderscheid tussen de nieuwkomers en de gevestigde waarden die daar al langer zitten. Natuurlijk krijgt men niet zomaar op alle vlakken carte blanche. Er wordt bijvoorbeeld wel een dagschema opgesteld waaraan men zich moet houden. “De dagindeling van de gedetineerden op gewone werkdagen”22 6 u 10 6 u 15 7u 7 u 30 8 u 30 9u 10 u 12 u 12u30 13 u 15 14 u 10 14 u 15 16 u 17 u 18 u 15 18 u 30 19 u 20 u 22

Opstaan Openen van de cellen, medicatiebedeling, bedeling van het ontbijt, reinigen cel (soms als onderdeel van de ADL) Aanvang werk (alle werkplaatsen) Aanvang werk op Antro Gesloten wandeling vleugel B en C Start vorming Consultatie geneesheer Einde werk en einde op Antrozaal Middagmaal op cel Vorming Gesloten wandeling vleugel A Wandeling werkers (tot 16 u 15) Telefoonmogelijkheid tot 21 uur Ophalen rapportbriefjes en briefwisseling Avondmaal op cel Medicatiebedeling TV in de gemeenschappelijke zalen of avondwandeling van mei tem september Mogelijks nieuwe consultatie geneesheer FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE, o.c., blz. 30

21 21 u 30 Einde TV zaal en laatste geneesmiddelenronde Een dagindeling van de leden van het zorgteam

6 u 10 6 u 15 7u30 -12u 12u -13u 13u15 -16 u 18 u 30 -19u 19 u - 21 u 21u

Opstaan Openen van de cellen, medicatiebedeling, bedeling van het ontbijt, reinigen cel (soms als onderdeel van de ADL) Arbeid in WH: maandag, dinsdag, woensdag, donderdag Ontbijt + overleg: vrijdag Middagmaal Aanvang activiteiten + bezoek (tot 18u) Avondmaal Avondactiviteiten Iedereen op cel

“Activiteiten georganiseerd vanuit het zorgteam gedurende de week:”23

Bewegingstherapie Crea met personen met een handicap Sport met personen met een handicap ADL en individuele gesprekken

Door de kinesist + psychiatrisch verpleegkundige op dinsdag, donderdag en vrijdag Door de begeleiders van OBRA en een PB op maandag en donderdag Door de begeleiders van OBRA en een PB op dinsdag Door de opvoeder, de ergotherapeut, de psychiatrisch verpleegkundige, PB op elke dag van de week van 6u30 – 12 u en van 16 u – 21 u op maandag, dinsdag en woensdag Door een vrijwilliger en een PB op donderdag Door psychiatrisch verpleegkundige, opvoeder, ergotherapeut, PB op vrijdag Door de externe fitnessleraar op dinsdag Door de ergotherapeut, psychiatrisch verpleegkundige, PB op vrijdag Door de ergotherapeut, psychiatrisch verpleegkundige en PB op vrijdag Door de studenten, ergotherapeut, PB op maandag en woensdag

Kooksessie Vertelworkshop, buikspieroefeningen Fitness Bibliotheek Ontbijt in groep en groepsgesprek Activiteiten georganiseerd door de studenten Éénmalige Door de ergotherapeut of opvoeder sportactiviteiten Wandeling voor Door de ergotherapeut, opvoeder of psychiatrisch verpleegkundige geselecteerde geïnterneerden

23

GEEROMS P., Ontwerp Zorgteam gevangenis Gent , 28-03-2007, blz. 2 – 3

22

2.2. Basiswet gevangeniswezen De directeur is de verantwoordelijke van het beleid en heeft een grote autonomie in het bepalen van het regime en de levensvoorwaarden van de gedetineerden. Toch is er een basiswet opgesteld om alles in goede banen te leiden. “De basiswet Gevangeniswezen en Rechtspositie van gedetineerden verscheen in het Belgisch Staatsblad van 1/2/2005. De krachtlijnen zijn de volgende: - Codificatie van de rechten welke de gedetineerde als burger blijft behouden en bepalen van de specifieke rechten die hem moeten toelaten zijn rechtsbelangen te behartigen. - Creëren van een formele rechtspositie voor de gedetineerde: installatie van een Commissie van Toezicht in elke gevangenis en het beklagrecht naar Nederlands model. - De expliciete formulering van de doelstellingen bij de uitvoering van de vrijheidsstraf dit is: - Voorkomen van detentieschade - Herstel en reïntegratie - Rehabilitatie” “In de gevangenis te Gent geldt tot hiertoe de regel dat voor zover de orde en de veiligheid het toelaten, alle gedetineerden hetzelfde regime genieten. Dit wil zeggen dat iedere opgeslotene grosso modo toegang heeft tot dezelfde faciliteiten en activiteiten. Om veiligheidsredenen kunnen bepaalde gedetineerden aan een individueel regime worden onderworpen. Een afwijkend (strakker) regime wordt enkel opgelegd in het geval van gedetineerden die als gevaarlijk zijn aangeschreven (zeer zware criminaliteit, wapengebruik, ontvluchting)” 24 2.3. Intern regime: tucht, orde en sancties.25 Het tuchtregime is nodig om de orde en veiligheid te bewaren. Hierbij is het wel nodig om iedereen met het nodige respect en waardigheid te benaderen. De autonomie van iedere persoon wordt bewaard. Als iemand van de begeleiding, meestal de penitentiaire beambte, een inbreuk vaststelt maakt hij of zij daar een rapport van dat afgegeven wordt aan de directeur van de gevangenis. Deze moet op de hoogte gesteld worden van alle inbreuken, hoe klein of groot ze ook zijn. Het is noodzakelijk dat men het probleem in de kern aanpakt. Daarom laat men er niet teveel tijd overgaan en oordeelt de directeur binnen 24 uur. De directeur beslist op het voorrapport of er wel of geen gevolg is. In geval van gevolg zijn er verschillende mogelijkheden: 1. de persoon in kwestie krijgt een berisping (op het rapport) 2. er volgt een tuchtzitting (behandeling ten gronde): • de uitspraak kan zijn: straf met uitstel. Hierbij krijgt de persoon niet meteen een straf maar als hetzelfde probleem zich later nogmaals voordoet wordt er wel een sanctie gegeven. • de uitspraak kan zijn: een sanctie die meteen moet uitgevoerd worden.

24 25

FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE, o.c., blz. 29 – 30 Ibidem, blz. 30 – 32

23 Om tot een adequate beslissing over te gaan is het nodig om het verhaal van de verschillende partijen na te gaan. De directeur heeft een overleg met de gevangene alsook met degene die de inbreuk vaststelde en/of getuigen van het incident. Als de geïnterneerde naar een tuchtzitting moet is de aanwezigheid van de advocaat verplicht. Als alle partijen zich nader hebben kunnen toelichten moet de directeur tot een beslissing komen. Deze moet duidelijk uitgelegd worden zodat het voor de gevangene duidelijk is wat de impact is van zijn inbreuk. De gevangene wordt zowel mondeling als schriftelijk op de hoogte gesteld van de beslissing. Als een gevangene gedrag stelt dat echt niet aanvaard kan worden dan riskeert hij een verblijf gedurende een bepaalde periode (maximum 9 dagen) in de isoleercel. Er wordt steeds eerst geprobeerd om met de persoon te praten maar als dit niet lukt, dan kan een verblijf in de isoleercel nog de enige resterende mogelijkheid zijn. Het is de directeur die beslist wanneer men terug gewoon op cel mag. 2.4. Extern regime: penitentiair verlof, uitgangspermissie26 Het externe regime kan ervoor zorgen dat een gevangene even uit de gevangenis mag om naar huis terug te keren gedurende een beperkte periode. Er zijn twee varianten die ik wat nader zal uitleggen. Deze twee varianten zijn niet de enige vormen die onder het externe regime vallen maar deze worden wel toegepast bij de cliënten die ik gevolgd heb tijdens mijn stage. 2.4.1. Penitentiair verlof Definitief veroordeelden die reeds een groot deel van hun straftijd uitgezeten hebben kunnen penitentiair verlof aanvragen. Dit verlof geeft hen de mogelijkheid om gedurende 1 tot maximum 3 dagen de gevangenis te verlaten. Tijdens deze 3 dagen moet men zich wel houden aan de vooropgestelde regels en afspraken, zoals bepaalde personen niet bezoeken als men daar geen toestemming voor heeft. Als het eerste verlof succesvol is verlopen krijgt de gevangene de mogelijkheid om 3 maand later opnieuw een aanvraag tot penitentiair verlof in te dienen. Als de vooropgestelde afspraken niet werden nageleefd zal het voor die persoon in de toekomst moeilijker worden om nogmaals penitentiair verlof te verkrijgen. Voor de gevangene is dit een hoogtepunt omdat men op deze manier nog eens terug buiten kan gaan. Dit wordt altijd positief onthaald. Het penitentiair verlof is reeds een eerste voorbereiding op de toekomst want als men definitief vrijkomt moet men zich ook kunnen handhaven in de hedendaagse maatschappij. Dankzij deze dagen kan de gevangene kennismaken met de buitenwereld en kan hij zich een beeld vormen van wat hij mag verwachten bij vrijlating. Er is ook wel een keerzijde aan de medaille. Als hij gedurende 3 dagen thuis verblijft wil dit niet zeggen dat zijn straftijd met 3 dagen verminderd wordt. De 3 dagen die men buiten verbleef moeten in de gevangenis nog steeds ingevuld worden wat dus wil zeggen dat de straftijd van die persoon met 3 dagen verlengd wordt. 2.4.2. Uitgangspermissie De uitgangspermissie zorgt ervoor dat de gevangene de toestemming krijgt om overdag even de gevangenis te verlaten om buiten activiteiten te volgen, werk te zoeken, papieren in orde te 26

FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE, o.c., blz. 42 - 43

24 brengen, een intake, etc. Niet iedereen dit aanvragen om zo eens eventjes buiten te zijn. Er moet altijd een grondige reden voorgelegd kunnen worden aan de CBM die dan beslist of de persoon naar buiten mag of niet. Als de gevangene een gunstig antwoord krijgt mag hij enkele uren de gevangenis verlaten. Het verschil met het penitentiaire verlof is dat de uitgangspermissie geen overnachting inhoudt, hij moet dus tegen het einde van de dag terug op cel zijn. Dit zorgt er ook voor dat de straftijd niet met een dag verlengd wordt want ’s avonds is men al terug. Voor sommige mensen die een UP verkrijgen is begeleiding van iemand van het zorgteam nodig. Anderen mogen alleen de gevangenis verlaten en alles in orde brengen. Leden van OBRA maken vaak gebruik van deze uitgangspermissies. Dit omdat OBRA ook nog enkele werkateliers te Evergem heeft waar men verschillende werkactiviteiten kan uitvoeren. De gevangenen met een mentale beperking moeten dus aan de directeur een vraag tot uitgangspermissie voorleggen zodat ze dan samen met de verantwoordelijken van OBRA op verplaatsing, naar Evergem, kunnen gaan. 2.5. Iedereen gelijk In de gevangenis probeert men zoveel mogelijk de homogeniteit te bewaren. Het is immers zo dat niet iedereen daar vrij mag doen en laten wat men wil. Daarom worden er regimes opgelegd zodat iedereen hetzelfde nastreeft. 2.5.1. kledij In de gevangenis mag men 3 outfits dragen: sportkleding, gedetineerdenkleding en extra kleding voor tijdens het bezoek. De kledij die men op dagelijks basis draagt bestaat uit een grijze of bruine broek, een hemd, een pull en een T-shirt. Qua schoeisel moeten ze mocassins dragen en enkel op cel zijn pantoffels toegestaan. De sportkleding mag enkel gedragen worden op cel, tijdens de wandeling en tijdens het sporten. Als men vorming volgt of gaat werken in het WH moet men de vaste gedetineerdenkleding aandoen. Als men gaat wandelen, mag men ook een rode fleecetrui aandoen tegen de koude. Voor het bezoek heeft men een beige broek en vest. 2.5.2. Maaltijden Zowel ’s morgens, ’s middags en ’s avonds krijgt men eten op cel. De fatik27 komt rond met de voedselkar en iedereen krijgt zijn maaltijd. Nadien wordt ook alles door hem terug afgeruimd. De maaltijden zijn vast bepaald maar daarnaast mag men nog eten of drinken bestellen van de kantinelijst. Als men genoeg geld op de rekening heeft kan men de kantinelijst invullen en dat eten mag dan op cel bewaard worden. In principe kan men bijna alles bestellen nl. fruit, koeken, taartjes, snoep, melk, koffie, eieren, spaghetti, etc. Meestal plaatst men één bestelling per week. Alles wordt dan in één keer geleverd en dan is dit volledig ter hun beschikking.

27

Fatik: een gevangene die het vertrouwen geniet van het gevangenispersoneel. Die persoon kan tewerkgesteld worden als celkuiser, bedeler van de maaltijden, onderhoud van de douches, kuiser van het centrum, etc. Ze genieten bijkomende voordelen in vergelijking met de andere gevangenen. Zo mag hun celdeur vaker openblijven omdat zij gedurende de dag hun taken kunnen uitvoeren.

25 Sommige gevangenen slagen er niet in hun bestelling te spreiden over de hele week. Zij zouden alles opeten in de eerste 3 dagen zodat ze voor de rest van de week geen extra's hebben. In dergelijk geval wordt besloten om hun gekochte goederen in de kasten van het zorgteam te bewaren. Als hij dan in de loop van de week iets nodig heeft dan kan iemand van het zorgteam of een PB die kast opendoen en het nodige aan die persoon overhandigen. Zo heeft die persoon elke dag iets zodat hij tot het einde van de week van zijn bestelling kan genieten. 2.5.3. Metaaldetector Iedereen die de gevangenis binnenkomt, moet door de metaaldetector. Dit geldt zowel voor het personeel als voor de bezoekers. Ook de gevangenen moeten vaak door de detector. In het cellencomplex zijn dan ook op strategische plaatsen dergelijke detectoren voorzien. Men moet daardoor lopen als men naar de wandeling gaat, van de wandeling komt, als men het cellencomplex verlaat om naar een andere zaal of een WH te gaan en als men van het WH terugkomt, als men naar de bezoekerszaal gaat, etc. Preventief moet men het uurwerk afdoen en ook een aansteker moet aan de kant gelegd worden. Ringen, kettingen en piercings vormen geen probleem. Als men naar het WH vertrekt of terug komt moet men ook nog eens extra gefouilleerd worden. Daarbij moeten ze de armen zijwaarts strekken en glijdt de PB met de handen langs de armen, de romp en de broekzakken om te voelen of er nog voorwerpen inzitten. Dit alles is nodig om te voorkomen dat men materiaal van ergens anders meebrengt om het dan te gebruiken in het cellencomplex. 2.5.4. Telefoon en briefwisseling28 Iedereen die dit wil mag en kan contact houden met personen van buiten de gevangenismuren. Dit kan op verschillende manieren nl. via de telefoon of via briefwisseling. Om te telefoneren moet men een krediet hebben dat men opzij zet om te bellen. Iedereen krijgt een persoonlijk nummer dat moet ingedrukt worden om toegang te krijgen tot de telefooncentrale. Dit nummer is persoonlijk en mag dus niet doorgeven aan medegevangenen. Men heeft een limiet van 12 minuten per dag dat men mag bellen. Het is de PB die hen naar de telefoon laat gaan en die zegt wanneer men mag bellen. In het WH mag men enkel bellen tijdens de pauzes, dit om de andere werkende gevangenen niet te storen. Men mag bellen met familie, partner, advocaat, en alle personen die toelating hebben om de persoon in de gevangenis te komen bezoeken. Mocht er opgemerkt worden dat er wanpraktijken gebeuren, bvb. altijd de persoonlijke code doorgeven, dan volgt er een sanctie. Daarnaast kan men ook brieven schrijven en ontvangen. Alle post die toekomt wordt eerst geopend door de PB aan het onthaal om er zeker van te zijn dat er geen verboden voorwerpen bijzitten. De uitzondering hierop is de post die men krijgt van de advocaat. Deze brieven worden niet opengedaan. Om zelf brieven te versturen kan men postzegels aankopen die op de kantinelijst staan. Als men een brief geschreven heeft moet men deze 's avonds afgeven aan de PB. Hierbij mag de omslag wel gesloten zijn.

28

FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE, o.c., blz. 34 – 35

26 Dankzij deze middelen blijft men dus niet in het ongewisse en kan men het contact met familie en partner onderhouden. Deze vormen van contactname zijn een recht waar men van kan genieten, geen plicht. Men is niet verplicht om telefoonkrediet te sparen. Als men dit liever besteed aan een andere kantine is dit ook mogelijk.

27

HOOFDSTUK 3: DE ZINVOLLE TIJDSBESTEDING Iedere mens moet zijn dag zinvol kunnen invullen. De meesten van ons oefenen een beroep uit, studeren, hebben een huishouden te runnen. Dit zijn onze dagelijkse verplichtingen maar daarnaast hebben we ook nog tijd om te doen waar wij zelf zin in hebben. In de gevangenis is dit niet anders. Ook daar moeten zij hun tijd op een zinvolle manier kunnen invullen. Iedereen verstaat iets anders onder ‘actieve tijd’ of ‘vrije tijd’ en dit wordt nu nader uitgewerkt. 3.1. Wat is tijd? “Tijd kan worden gedefinieerd als iets dat nooit ophoudt. Tijd tikt immer voort. Tijd werd en wordt in ons dagelijks leven ingedeeld in stukken van ongeveer 24 uren die steeds herhaald worden. Vierentwintig uur wordt een etmaal genoemd en mathematisch ingedeeld in een dag en een nacht van telkens twaalf uur.”

“Een dag wordt dan weer ingedeeld in een ochtend, voormiddag, middag, namiddag, vooravond en avond. Dagdelen brengen structuur in het leven en bieden de mogelijkheid om ons te oriënteren in de tijd.”29

De dag is voor elke mens gelijk maar de indeling in dagdelen kan van individu tot individu verschillen. Voor sommigen is de voormiddag van korte duur terwijl dit voor anderen veel langer duurt. De invulling is dus persoonlijk maar toch moeten we ons op elkaar afstemmen als we met elkaar in contact willen treden. Tijd is een objectief gegeven want het bestaat uit uren, minuten, seconden maar tijd heeft ook een subjectieve ondertoon. Soms duurt iets heel lang en op andere momenten ‘vliegt’ de tijd voorbij. Ook dit is verschillend bij iedereen. Een bepaalde activiteit is voor mij ontspannend en is voor mij dan veel te vroeg gedaan terwijl anderen de minuten zitten af te tellen.

29

VANDEKERCKHOVE, K., beter omgaan met je tijd: zo besteed je zinvoller je tijd. Tips van een tijdsconsulente, Lannoo, Tielt, 2001, blz 17 -19

28 3.2. Wat is vrije tijd? “Het woord ‘vrije tijd’ betekent voor de meeste mensen dat ze tijd vrij hebben om eindelijk eens iets te doen waarin ze echt zin hebben, hoewel ‘vrije tijd’ oorspronkelijk ‘tijd vrij van arbeid’ betekende. Hier en daar wordt misschien daardoor het begrip ‘vrijheidstijd’ in gebruik genomen. Hoewel we in een maatschappij leven waarin de mens steeds meer vrije tijd wordt toegekend, ervaren weinigen dat ze meer vrije tijd hebben.”30 Iedereen heeft recht op vrije tijd wat betekent dat anderen niet mogen zeggen wat jij in die tijd moet doen maar dat je voor jezelf kan nadenken en beslissen hoe jij die tijd invult. Wat onder vrije tijd valt is heel ruim. Voor sommigen is slaap inhalen ook een vorm van hun vrijetijdsbesteding terwijl dit voor anderen niet het geval is. In onze maatschappij heeft de meerderheid van de personen dezelfde visie over vrijetijdsinvulling. Wat valt in onze maatschappij onder vrijetijdsbesteding? - sporten - sociale contacten onderhouden: iets gaan drinken, samen weggaan met vrienden - bezig zijn met hobby’s - persoonlijke verschillen bvb. studeren, lezen,... - etc. Ook op het vlak van vrije tijd kunnen er valkuilen ontstaan. Deze ontstaan meestal als de invulling van de vrije tijd een routinewerk wordt bvb. iedere woensdagavond gaan sporten. In het begin kan dit de ideale vrijetijdsinvulling zijn maar ook dit kan veranderen. Het is niet goed als men het blijft verder zetten omdat het nu zo past en niet omdat men het nog graag doet. Wordt dit wel het geval dan komt men in de valkuil van de vrije tijd terecht. Belangrijk in de tijdsinvulling is dat we instaan voor onze eigen keuzes en ons niets laten opdringen door anderen. Het is de bedoeling dat het resultaat van onze tijdsinvulling voor ons een meerwaarde biedt. Vrije tijd is en moet leuk blijven. We moeten het doen omdat wij het graag doen en niet om anderen te plezieren. Als dit te frequent voorkomt zullen we niet het gevoel hebben dat het onze vrije tijd is die we zinvol benutten en zullen we na verloop van tijd geen zin meer hebben om iets te doen omdat het niet vanuit onszelf komt. We moeten dus eerst luisteren naar onszelf om zo te weten wat we willen en dan kijken hoe we het aanpakken. Op dit vlak moeten we ons op de voorgrond plaatsen.

30

VANDEKERCKHOVE, K., o.c., blz. 22 – 23

29 3.3. Wat is zinvolle tijdsbesteding?31 Onbewust benut de mens iedere seconde van de dag en de nacht. Toch wordt niet al de tijd zinvol benut. Maar wat is zinvol benutten van de tijd? Hieronder verstaan we dat er een doel is dat we willen behalen.

Meestal zijn we ons hier niet van bewust, want we doen gewoon iets omdat het moet gedaan worden of omdat we zin hebben om het te doen. Toch is aan bijna alles een doel gekoppeld. Bvb. ik huur een film om een uurtje tot rust te komen. Door ons kan dit geïnterpreteerd worden als een luilekkermoment waarop we eigenlijk niets doen maar de eigenlijke doelstelling is ons lichaam tot rust laten komen. Om tot een zinvolle tijdsbesteding te komen moeten we er onze gedachten bijhouden. We moeten beslissen wat we waar en wanneer zullen uitvoeren, het moet passen binnen ons schema. Hierbij is het belangrijk dat we ons eigen lichaam kennen met onze mogelijkheden en beperkingen. Als we ons hierop baseren kunnen we al onze activiteiten plannen doorheen de dag want het is niet de bedoeling om eraan onderdoor te gaan. Als we onszelf voldoende kennen kunnen we onze planning opstellen en deze goed graderen over al onze beschikbare tijd. We halen er de meeste voldoening uit als er een goede afstemming is tussen de dingen die we moeten doen en de dingen die we willen doen, beide op een moment waarop het voor ons past. We moeten streven naar een harmonisch evenwicht. “De evenwichtsbalans:”32

31 32

VANDEKERCKHOVE, K., o.c., blz.191 Ibidem, blz. 82

30

31 Legenda: “Zinvolle tijdsinvullingen : Actief: Passief: Prestatie: Ontspanning: Binnen: Buiten: Thuis: Elders: Afwezigen: Aanwezigen: Alleen: Samen: Plezierig: Lastig:

bezigheden met een bepaald en zinvol doel lichamelijke en/of mentale inspanningen leveren noch lichamelijke, noch mentale inspanningen leveren het eindresultaat is belangrijk het krijgen van een ontspannend gevoel is belangrijk wordt in een gesloten ruimte, binnenshuis, uitgevoerd wordt in de openlucht, buitenshuis, uitgevoerd in de eigen woonst uitvoeren niet in de eigen woonst uitvoeren er zijn geen andere personen die je omringen er zijn personen die je omringen individueel de tijdsinvulling uitvoeren minstens één andere is nodig die met jou de activiteit wil uitvoeren je geniet ervan, ook lust genoemd je doet het omdat je het op het moment van de uitvoering noodzakelijk vindt, ook een last genoemd.”33

Zinvol onze tijd benutten is dus niet iets waar we licht moeten overgaan maar waar we langer en dieper moeten over nadenken om tot het resultaat te komen dat we voor ogen hadden. We moeten alles goed afwegen vooraleer we aan iets kunnen beginnen. We moeten weten wat we nodig hebben, of we het kunnen verkrijgen, of het de moeite is om eraan te beginnen, of het echt iets is wat we willen doen. Een activiteit kan op het eerste zicht heel leuk lijken maar als we dieper nadenken over de praktische organisatie stuiten we op meer problemen dan we dachten. Dan is het belangrijk om voor jezelf af te wegen of je het risico neemt en/of je overschakelt naar een andere activiteit. Het beste is om de voor - en nadelen goed af te wegen en van daaruit een persoonlijke keuze te maken. Dit vooruitdenken wordt ook in groepsactiviteiten in de gevangenis nauw opgevolgd. Als men in de crea-sessies aan een nieuw project begint moet men eerst goed reflecteren over wat men wil maken en wat men nodig heeft. Men maakt een lijstje op en overhandigt dit aan de begeleiding. Deze beslissen of ze al dan niet het nodige materiaal aankopen want zoals iedere instantie moet men goed over het budget waken en niet al te veel onnodige kosten maken. Als sommige materialen echt niet aangekocht kunnen worden gaat men overleggen met de cliënt om alternatieve werkwijzen te zoeken. Zo leren de cliënten omgaan met geld, creatief denken en werken met materiaal waarvan ze dachten dat er niets mee aan te vangen was. Op zich lijkt dit een nogal kinderlijke begeleiding maar als mensen lang opgesloten zitten in de gevangenis hebben zij steeds minder besef van geld en de waarde ervan. Via deze manier zal men, buiten de gevangenis, dan ook eerst nadenken of men die producten wel degelijk nodig heeft. De persoon leert op een verantwoorde manier omgaan met geld en beslissingen maken.

33

VANDEKERCKHOVE, K., o.c., blz. 83

32 3.4. Zinvolle tijdsbesteding in de hedendaagse maatschappij. Iedere mens voorziet dagelijks in zijn eigen zinvolle dagbesteding. Grosso modo kunnen we stellen dat de invulling voor iedereen gelijk is. Iedere mens kent een afstemming tussen werk en vrije tijd. Er is een afstemming tussen dingen moeten doen en dingen willen doen. 3.4.1. Arbeid Iedere mens heeft vanuit zichzelf de behoefte om zich te laten gelden in de samenleving, men wil iets betekenen. Voor mensen is arbeid een belangrijke vorm om zich te laten gelden omdat de werknemer aan anderen kan laten zien wat zijn/haar capaciteiten zijn. Voor ons staat succes, prestatie en erkenning hoog aangeschreven. Ieder individu streeft naar zelfactualisatie en zelfontplooiing. Dit komt tot uiting in de behoeftepiramide van Maslow.34

In onze maatschappij wil iedereen de top van de piramide behalen. Bij sommigen lukt dit vrij makkelijk en vlug, anderen zullen nooit de top bereiken. Het voornaamste is de weg die men aflegt en de verschillende stappen die men wel kan verwezenlijken. Men begint steeds onderaan de piramide om ze stapsgewijs te beklimmen naar de top toe. Ons hele leven zijn we bezig met zaken te ondernemen en te streven naar vooruitgang. We proberen steeds het onderste uit de kan te halen zowel op het vlak van arbeid als van vrije tijd. Dit kan er wel toe leiden dat we steeds het gevoel hebben dat we altijd moeten presteren en ons moeten bewijzen, waardoor sommigen eraan onderdoor gaan. Iedereen heeft wel eens een periode waarin de motivatie om te werken minimaal of afwezig is maar over het algemeen kunnen we stellen dat iedereen graag werkt. Voor sommigen is dit door de intrinsieke motivatie, nl. men doet het werk graag. Anderen doen het omdat ze het geld nodig hebben of omdat er extra voordelen aan verbonden zijn. Hoe die motivatie tot stand komt is bij ieder individu verschillend.

34

Organogram Maslow, http://changingminds.org/images/maslow.gif

33

3.4.2. Vrije tijd Onze maatschappij gaat ervan uit dat elk individu kan instaan voor zijn eigen vrije tijdsinvulling. Dit wil dus zeggen dat we zelf beslissen wat onze prioriteiten zijn en hoe we ze invullen. Aangezien vrije tijd een ruim begrip is, moet er ook een ruime invulling mogelijk zijn. We kunnen kiezen om activiteiten individueel te vervullen maar we kunnen ook aansluiten bij een welbepaalde groep. De keuze hiervan komt in grote mate overeen met onze persoonlijkheid. Als iemand een gesloten karakter heeft zal die persoon minder snel het gezelschap van anderen opzoeken om zijn vrije tijd in te vullen. Mensen die van nature heel sociaal ingesteld zijn zullen zich vlugger bij een groep aansluiten om zo hun sociale contacten nog verder uit te breiden. Het feit is dat we respect moeten hebben voor ieders keuze en niemand, voor zover als mogelijk, mogen verplichten om aan iets deel te nemen als het hen niet aanspreekt. We moeten voor onszelf opkomen en het durven zeggen als het niet bij onze persoonlijkheid aansluit. Sommige mensen beoefenen een hobby omdat een goede vriend het ook doet. Het is niet volledig hun ding maar ze gaan mee om de ander te plezieren, niet omdat ze het zelf willen doen. Het doel van de vrije tijd is iets doen vrij van verplichting. Toch ondervinden mensen vaak dat het moeilijk is om te zeggen dat men het niet leuk vindt, uit vrees om de ander te kwetsen. Toch is het best om voor jezelf op te komen en iets te doen wat je graag doet anders krijg je het gevoel dat je voor niets meer tijd hebt. Dit is vaak de reden waarom mensen zeggen dat ze te weinig tijd hebben om hun hobby te beoefenen: ze doen teveel zaken om anderen te plezieren terwijl ze hun eigen wensen opzij schuiven. Het is best om een evenwicht tussen dit alles te vinden en voor jezelf te weten wat vrije tijd betekent en hoe jij het wil realiseren. 3.5. Zinvolle tijdsbesteding in de gevangenis Ook in de gevangenis is het de bedoeling dat er een goede tijdsbesteding plaatsvindt. De gevangenis is een representatie van de samenleving in het klein. Hierbij streeft de gevangenis dezelfde werking na als buiten de gevangenismuren. Er wordt gekozen om de personen te laten werken en hun zelf vrije tijd vrij te laten invullen. Hieronder leg ik uit hoe beide praktisch georganiseerd worden. 3.5.1. De arbeidsbesteding In de gevangenis pleit men ervoor om zoveel mogelijk mensen te laten werken. Men geeft hen de mogelijkheid om te werken maar het is nog altijd een optie. Verplichte arbeid kent men hier niet maar als men ingeschreven is in één van de werkhuizen wordt van hen wel verwacht dat ze komen opdagen. Een ziektedag wordt aanvaard op basis van gegronde reden en niet omdat men geen zin heeft om te werken. Het aantal beschikbare arbeidsplaatsen is 150 in de ateliers en 80 in de huishoudelijke centra. Door de overbevolking die heerst op de mannenafdeling is er nu al een wachtlijst om werk te krijgen. Eens men werk heeft, kan men elke dag actief bezig zijn met uitzondering van het

34 weekend. Voor het werk dat men hier verricht krijgt men een vergoeding. Deze kan dan gebruikt worden om dingen aan te kopen in de kantine. Dit kan gaan van telefoonkrediet, tot eten, sigaretten, dagbladen, etc. Het huishoudelijke werk geeft een vergoeding van 0,65 € tot 1,04 € per uur. Bij het licht industrieel werk wordt men betaald per stuk waarbij men 125€ tot 400€ per maand kan verdienen. De prijzen worden vastgelegd door de bedrijven die het werk in de gevangenis leveren. Om werk te voorzien wordt beroep gedaan op aannemers die de grondstoffen aan de gevangenis leveren. De gevangenis is niet gemachtigd om zelf producten te vervaardigen om deze dan te verkopen. Als de gevangenis zelf producten vervaardigd (bvb. brood maken om te laten verdelen naar andere gevangenissen, celdeuren maken voor andere gevangenissen) is dit voor persoonlijk gebruik van de gevangenen en niet voor commerciële doeleinden. Ook kan men in de crea geen kaartjes maken om dan te verkopen in de bezoekzaal. Als men kaartjes maakt is het om mee te nemen op cel of om op te sturen naar familie of vrienden. De grondstoffen worden in grote hoeveelheden geleverd in de ateliers. Alle werkenden gaan dagelijks naar de ateliers, er wordt nooit op cel gewerkt. Tijdens de arbeid in de Antrozaal mag iedereen op zijn eigen tempo verder werken. Hier wordt hen geen extra tijdsdruk opgelegd maar hoe vlotter men doorwerkt, hoe meer men kan verdienen. Het werk dat men in de ateliers verricht kan men vergelijken met het werk dat men verricht in een beschutte werkplaats. Het werk kan door iedereen uitgevoerd worden zonder dat er een grote voorkennis noodzakelijk is. Het kan gaan om plak- en plooiwerk, kleine assemblages, etiketteren, verpakken, etc. In een gewoon werkhuis geldt het principe van 'just in time systeem'. De aannemer laat weten tegen wanneer alles moet klaar zijn. Dan haalt men dit op en kan dit verdergaan naar de volgende plaats waar de volgende stap van het verwerkingsproces doorgaat. Bij dit systeem werkt men dus naar de deadline toe. In de gevangenis motiveert men de gevangenen om te werken om zo hun vastgelegde dagindeling te behouden en om een arbeidsattitude aan te leren of te behouden. Zo correspondeert dit in grote mate met de eisen die gesteld worden op de arbeidsmarkt buiten de gevangenismuren. In elk WH is er begeleiding voorzien. De arbeid heeft een pedagogische waarde en zo kan men het heft in eigen handen nemen. De gevangene verdient geld en die moet dan zelf beslissingen leren nemen over hoe hijop een verantwoorde manier met dit geld omspringt. Geeft hij het in één keer uit aan sigaretten of spaart hij gedurende een bepaalde periode om een playstationspel te kopen? Het is de bedoeling dat hij leert vooruit denken en alles leert opdelen in 4 weken zodat hij een hele maand van alles kan genieten. Sommige geïnterneerden hebben moeite hiermee. Voor hen wordt er dan extra begeleiding voorzien. 3.5.2. Het werkhuis In de gevangenis zijn er 5 werkhuizen waarin men aan de slag kan. In WH 1 tot en met 4 zijn meestal gedetineerden aan de slag en aangezien ik mijn stage doorliep op de dienst Antro zal ik het WH 5 van de Antrodienst nader uitleggen. De Antrozaal bevindt zich op de éérste verdieping. Het is een grote zaal die vroeger dienst deed als slaapzaal. Er zijn verschillende rijen van tafels en stoelen voorzien waarrond men

35 kan plaatsnemen. De grote voorraaddozen van de grondstoffen staan uitgestald aan de zijkant zodat men altijd de persoonlijke bakken kan aanvullen indien nodig. Op het einde van de zaal zijn enkele opbergkasten voorzien waar het materiaal inzit dat men nodig kan hebben. Deze kasten zijn altijd op slot maar de PB doet deze open als iemand materiaal van daaruit nodig heeft. Er wordt steeds nauwkeurig bijgehouden met welk materiaal iedereen werkt. Als er 10 mensen aan het werken zijn met een schroevendraaier wordt hun naam genoteerd met een kruisje ernaast. Na afloop moeten ze persoonlijk hun schroevendraaier terug afgeven en wordt hun kruisje geschrapt. Zo kan de PB controleren of hij al het materiaal terugkreeg en men niet probeerde om materiaal mee te smokkelen naar de cellen. De gevangenen gaan tegen 7u30 naar de Antrozaal om het werk aan te vatten. Er zijn altijd 2 bewakers aanwezig om de veiligheid te garanderen. Hier werkt men de hele ochtend door en elk uur heeft men recht op 15 minuten koffiepauze. Tijdens deze pauzes mag men gebruik maken van de telefoon. Als er genoeg begeleiders aanwezig zijn helpen deze soms ook mee met de werkactiviteiten. Heel vaak helpen we de mensen die geen financiële steun krijgen van buitenaf want dit werk is hun enige bron van inkomsten om iets te bestellen van de kantinelijst. De laatst afgewerkte stuks moeten afgegeven worden aan de schrijver tegen 11 uur. Deze schrijft op hoeveel stuks of dozen men verwerkt heeft en de gevangene tekent voor overeenkomst. Alles wordt nauwkeurig opgeschreven om er zeker van te zijn dat men vergoed wordt voor het geleverde werk en om fraude tegen te gaan. Daarna mag men nog werken tot 11u20 en daarna begint men op te ruimen. Het werk dat men in die tijd nog verricht heeft gaat niet verloren want het is reeds afkorting van het werk voor de volgende dagen. Om 11u40 begeleidt de PB de gevangenen terug naar beneden om naar de cellen te gaan voor het middageten. Het doel van het WH is verder bouwen aan de attitudes van alle werknemers. Men moet leren werken in groep, productief bezig zijn, zich houden aan de regels die vanuit het zorgteam opgesteld worden, etc. Wat men hier leert kan men dan later toepassen in het reguliere arbeidsmilieu. 3.5.3. Arbeidsopleiding Het is natuurlijk de bedoeling dat men na het verblijf in de gevangenis ook in het normale arbeidscircuit terecht kan. Hiervoor is het volgen van een opleiding een pluspunt en een goede ondersteuning van binnenin de gevangenis is noodzakelijk. Daarom voorziet men vaak opleidingen die men kan volgen bvb. opleiding tot drukker, opleiding bouw, opleiding horeca. Er wordt telkens een flyer uitgehangen op de borden zodat iedereen kan zien welke opleidingen er voor handen zijn. Is men in iets geïnteresseerd dan kan men zich inschrijven om zo een diploma van dit onderdeel te verkrijgen. Daarnaast wordt er ook een jobcafé ingericht waarin men kranten kan consulteren en kan kijken naar de werkaanbiedingen. Dit kan vanaf de periode dat men 9 maanden voor het strafeinde is. Hier kan men gebruik maken van de site van de VDAB om op de hoogte te zijn van de laatste jobaanbiedingen. Het zijn meestal gedetineerden die zich inschrijven voor deze arbeidsopleidingen.

36

3.5.4. De vrijetijdsbesteding Na de invulling van de actieve tijd beschikt iedere gevangene over tijd die men naar eigen wens kan invullen. Er is een ruim aanbod aan sportmogelijkheden, ontspanningsmogelijkheden, vorming,…. De faciliteiten: ƒ

De wandeling:

Iedereen krijgt de mogelijkheid om gedurende de dag 2 uur wandelen. In principe gaat de wandeling door op de gemeenschappelijke open wandeling. Toch worden er uitzonderingen gemaakt. Voor gevangenen die als zeer gevaarlijk omschreven staan is het niet verantwoord om ze te laten wandelen tussen de gevangenen die in de gevangenis zitten voor veel mindere feiten. Voor hen kan er een individuele, gesloten wandeling georganiseerd worden (de leeuwenkooi). Soms wordt een dergelijke gesloten wandeling ook opgelegd als tuchtsanctie. ƒ

Het bezoek:35

Voor velen is het bezoek het middel om tot rust te komen omdat men vertrouwde gezichten ziet. Er zijn verschillende vormen van bezoek maar gelijk onder welke vorm men bezoek krijgt, men is altijd blij iemand te zien. De gevangene kan dagelijks bezoek ontvangen, behalve op zon- en feestdagen. Er zijn verschillende manieren om een gevangene te bezoeken: − In de bezoekszaal waar verschillende tafels opgesteld staan waarrond men kan zitten. − Bezoek achter glas (deze vorm van bezoek wordt meestal gegeven ten gevolge van een tuchtsanctie en voor gevangenen die als gevaarlijk omschreven staan.) − Intern bezoek (samen opgesloten partners kunnen elkaar zo bezoeken.) − Ongestoord bezoek (mensen die reeds geruime tijd samen zijn en een duurzame relatie hebben kunnen ongestoord bezoek aanvragen. Dit bezoek duurt 2 uur en er is geen extra controle.) − Familiaal bezoek (het ganse gezin kan 2 uur op bezoek komen in een speciale bezoekkamer. Deze vorm van bezoek moet wel gebeuren onder toezicht). − Kinderbezoek (de minderjarige kinderen kunnen op woensdag op bezoek komen in een speciale kinderkamer. Hier kan de ouder vrijuit gedurende enkele uren met zijn/haar kind spelen.) ƒ

Vorming:

Ook in de gevangenis werkt men verder aan de ontplooiing van de mogelijkheden van de gevangene. Dit verbetert de mogelijkheid op een vlotte sociale reïntegratie. Men kan les geven omtrent werken met de computer, leren agressie onder controle houden, BIS (Begeleid Individueel Studeren), taallessen, informatiemomenten over het OCMW, over de VDAB, over de Euro,etc.

35

FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE, o.c., blz. 33 - 34

37

ƒ

Crea:

Men pleit voor een creatieve en open geest die men ook in een gevangenismilieu moet kunnen uiten. Dit kan tijdens de crealessen, waarbij de creatieve elementen van de gevangenen centraal staan en men verder bouwt aan de mogelijkheden van die persoon. Enkele lessen zijn: tekenles, kookles, gitaarles, etc. De begeleiding bestaat uit externe personen die bereid zijn enkele uren per week in de gevangenis les te komen geven. Voor sommigen is dit vrijwilligerswerk, anderen worden ervoor betaald. Het is de culturele dienst die actief op zoek gaat naar personen die zich hiervoor willen engageren. ƒ

Sport

Sport is voor iedereen in de gevangenis een heilzaam middel want men kan, indien nodig, de negatieve energie en woede kanaliseren via sport. Zo gaat men op een constructieve manier om met zijn moeilijkheden. Men kan gaan fitnessen in de fitnessruimte maar men kan ook deelnemen aan de ploegsporten bvb. petanque, volleybal, voetbal, etc. Voor de zwakkeren die niet naar de fitnessruimte gaan zijn er individuele sportprogramma's die opgesteld worden door de kinesist. ƒ

Bibliotheek

In de gevangenis is een eigen bibliotheek voorzien waar men zowel boeken als strips kan ontlenen. Er is tevens een samenwerking met de stadsbibliotheek van Gent. De gevangene kan boeken vanuit de openbare bibliotheek laten overkomen indien hij dit wenst. Men mag maximaal 5 boeken en/of strips uitlenen voor een periode van 3 weken en ook als men te laat is hangt daar een boete aan vast. Indien een geïnterneerde niet in staat is om alleen naar de bibliotheek te gaan gebeurt dit ook soms in groep of met extra begeleiding. Het aanbod is heel ruim: er zijn boeken met extra grote letters, boeken om te leren lezen, etc. ƒ

Varia

Iedere cel is voorzien van een radio-installatie. Zo kan men om te ontspannen rustig luisteren naar muziek. Er is ook de mogelijkheid om via de kantine cassettes of cd’s aan te kopen. Ook kan men een tv op cel verkrijgen, in de huurprijs is ook Canal + inbegrepen. De huurprijs voor tv bedraagt 28 € voor 1 maand tv of 15 € voor 2 weken. Tv is voor hen een belangrijk medium om nog contact te houden met de buitenwereld. Daarnaast kan men ook in groep tv kijken. Dan gaat men naar de gemeenschappelijke tvzaal en kan men enkele uren in groep doorbrengen. Hier heeft men ook de mogelijkheid om gezelschapsspelletjes te spelen of om even bij te praten met de andere gevangenen. Op sporadische tijdstippen zijn er optredens van groepen, tornooien en diverse culturele activiteiten. Ook kan men op zondagmiddag naar de bioscoopzaal gaan om in alle rust eens een film te bekijken. Overige faciliteiten: − 4 gesloten ontspanningsruimte. − Speciale organisaties bvb. Gentse feesten, kerst- en nieuwjaarsfeesten. − Individueel gesprek op cel met één van de begeleiders.

38 − Extra activiteiten georganiseerd door de stagiaires.

39 3.5.5. OBRA Binnenin de gevangenis zitten ook mensen met een verstandelijke beperking. Voor hen wordt tevens gezorgd dat zij hun tijd zinvol kunnen invullen. De organisatie die dit realiseert is OBRA. ƒ

Wie is OBRA?

“OBRA is het Spaans woord voor “werk” en staat voor: Observatie – Behandeling – Relatie – Activiteit. Wij zijn die erkend werd door het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap.”36 Zij begeleiden mensen met een verstandelijke beperking die een Vlaams Fondsnummer. Dit gebeurt zowel binnen als buiten de gevangenis. “De doelgroep waartoe ze zich richten zijn mensen die voldoen aan enkele criteria nl: − Ze moeten geïnterneerd zijn. − Ze moeten een verstandelijke handicap hebben. − Ze moeten ingeschreven zijn bij het Vlaams Fonds.”37 De vzw pleit ervoor dat deze mensen een gelijke kans krijgen als de andere geïnterneerden. Soms is het zo dat zij door hun verstandelijke beperking nergens bijhoren of niet voor hun rechten durven opkomen. De begeleiders zorgen ervoor dat ze wel de kans krijgen om deel te nemen aan activiteiten, workshops die in hun interesseveld liggen. Op lange termijn bouwen ze dus verder aan de ontwikkeling van de persoonlijkheid. Zo leren ze voor zichzelf op te komen, ze werken aan de verbetering van hun zelfredzaamheid,… Men werkt aan de vaardigheden die men kan gebruiken om buiten de gevangenis te kunnen aansluiten bij het maatschappelijk leven zoals wij dit kennen. Dit kan gaan tot het leren solliciteren om een job te vinden, het helpen zoeken naar hobbyclubs om hun vrije tijd op een adequate manier te vullen, werken aan hun zelfbeeld zodat ze zich goed durven voelen binnenin een groep die ze vooraf niet kenden,… ƒ

Het aanbod van OBRA binnen de gevangenis.38 o Activiteiten dagelijks leven:

Dit gebeuren is individueel. Men werkt rond persoonlijke hygiëne, het proper houden van de cel, hoe men zijn kleren kan wassen, wanneer men verse kledij aandoet,… Tevens is het zo dat als men bij deze mensen op cel gaat, men ook meteen hun gemoedstoestand ziet. Deze mensen hebben extra nood aan aandacht. Ze voelen zich vaak niet veilig en hebben dan vaak de bevestiging nodig van de begeleiding. Als de begeleiding van OBRA individueel bij hen op cel gaat ondervinden de geïnterneerden dat er altijd voor hen klaarstaat en dat ze bij iemand terecht kunnen met al hun vragen en problemen. Sommigen hebben moeite om hun gevoelens of problemen te uiten. Het is heel belangrijk dat de begeleiding tussen de lijnen leest. 36

Centrum Obra, http://www.obra.be/wiezijnwe.htm VANDEN HENDE, M., Ontgrendeld... een sleutel voor de toekomst van verstandelijk gehandicapte geïnterneerden, 25 november 2005, blz. 1 38 Ibidem, blz. 4 – 7 37

40 Bij sommigen kunnen we aan de veranderingen in het interieur zien met welke problemen ze kampen; zo dweilt men niet meer terwijl men dit anders wel spontaan deed, men zet het raam niet meer open om frisse lucht binnen te laten, alle tekeningen verdwijnen van het prikbord, men blijft de hele dag in bed liggen, etc. Door de geïnterneerden met een mentale beperking van dichtbij te gaan begeleiden kunnen problemen in de kern aangepakt worden zodat een verdere escalatie niet mogelijk is. o Groepsactiviteiten: Deze vzw organiseert naast de individuele activiteiten ook groepsactiviteiten. Enkele activiteiten zijn sport, crea, koken,… Zo leren ze in groep samenwerken en leunt dit reeds aan bij de werking in de hedendaagse maatschappij. Zo leert men bevelen opvolgen, doelgericht en precies werken en de sociale vaardigheden aanscherpen. Velen zijn tewerkgesteld in één van de werkhuizen om nog extra geld te verdienen. Meestal zijn deze geïnterneerden tewerkgesteld in het WH van Antro. Niet iedereen heeft een even vlot tempo van werken en hier letten wij erop dat mensen die het moeilijker hebben iets meer begeleiding krijgen. Soms gaan we met hen samenwerken om zo wat meer werk te kunnen verzetten. Zo stijgt hun gevoel van eigenwaarde en is men constructief bezig. o Vorming rond actualiteit: De mensen zitten in de gevangenis waar men afgesloten wordt van de actualiteit. Men pleit ervoor dat de geïnterneerden toch op de hoogte blijven van wat er zich buiten de gevangenismuren afspeelt. Daarom kaart men de verschillende onderwerpen van de actualiteit aan bvb. racisme, geweld, seks,… Het bespreekbaar maken van dergelijke onderwerpen gebeurt in groep maar als iemand daar echt behoefte aan heeft kan een verdere individuele opvolging georganiseerd worden. Voor hen is het ook een mogelijkheid om naar buiten te komen met hun problemen. Het is bijvoorbeeld door over racisme buiten de gevangenis te praten dat een geïnterneerde durft te zeggen dat hij ook lastiggevallen wordt binnen de gevangenis. Als men merkt dat het buiten de gevangenis ook voorkomt durft men er soms opener over praten. o Individuele gesprekken: Wekelijks kan een lid van OBRA een overleg aanvragen met de persoonlijke aandachtsbegeleider. Dan heeft men 1 uur de tijd om te praten over wat men wil bvb. relationele problemen, lichamelijke klachten, gewoon zijn hart eens luchten,… Daarna kan er besloten worden of het nodig is om een andere instantie van binnen de gevangenis erbij te betrekken bvb. eens een overleg hebben met de psychiater. Soms vragen de geïnterneerden zelf een gesprek aan, soms moet de begeleiding hen motiveren om met hen te praten. Voor de geïnterneerden is de drempel soms zodanig hoog dat ze het niet durven vragen en niet durven te zeggen aan welke problemen ze blootgesteld zijn. Een individueel gesprek kan doorgaan op cel, in het Antrobureel of het kan ook gebeuren dat men eventjes tijd vrijmaakt tijdens het werken. Tijdens het werken krijgt men om het uur even pauze en dit is de uitgelezen kans om een gesprek aan te knopen. Het belangrijkste is dat de geïnterneerde iemand heeft waartegen hij alles kan zeggen. De vertrouwensband wordt aangescherpt en men heeft het gevoel ‘iemand’ te zijn doordat er voor hen speciaal tijd vrijgemaakt wordt.

41

HOOFDSTUK 4: DE THERAPEUTISCHE AANPAK Omtrent het werk en de vrijetijdsinvulling kan niet iedereen zomaar aan iets beginnen en plotseling terug stoppen. Er is telkens begeleiding voorzien. Er zijn verschillende instanties die verantwoordelijk zijn voor het vlotte verloop. Deze instanties komen samen om het organisatorische aspect te bespreken en zo de verschillende disciplines vlot op elkaar af te stemmen. Maar niet alles wordt enkel administratief geregeld, vaak wordt er ook een overleg geregeld met de gevangenen. 4.1. Het ANTRO team ANTRO is de afkorting van antropologie. “Ze behelst de studie of leer van de mens. Deze studie houdt zich zowel bezig met alle mensen als met alle dimensies van menselijkheid”39. Dit is een aangepast team van professionals en penitentiair beambten, die zich specifiek engageren voor de geïnterneerden en aangepaste, ontspannende en vormende activiteiten voor deze groep organiseren in samenwerking met andere diensten en organisaties. Beambten in het team zijn vaste penitentiair beambten en vervangende leden, een psychiatrisch verpleegkundige en een CAPA. Dhr. Jan Adams is CAPA: hij coördineert en is verantwoordelijk voor de organisatie en de ‘goede gang van zaken’ in de celafdeling. Zijn opdracht kadert in het geheel van de strafuitvoering die de rechten van de mens waarborgt. Dit wil zeggen dat hij moet bijdragen tot de realisatie van een behoorlijke rechtsbedeling, bescherming van de samenleving. Het Antroteam werkt vooral via een doorstroomanalyse. Eerst wordt er gewerkt aan de elementaire vaardigheden. Later gaat men deze verder uitwerken en leert men de gevangene hoe ze het geleerde moeten toepassen buiten de gevangenismuren. Moest men niet volgens deze doorstroomanalyse werken zou niemand weten waar hij staat. Geïnterneerden worden geplaatst in de gevangenis ter bescherming van de maatschappij. Daar krijgen ze therapie van het Antroteam, die hen dan voorbereidt op het therapeutische leven in een psychiatrische instelling of hun reïntegratie in de maatschappij. 4.1.1. Taakomschrijving Antroteam: − “Onthaalgesprek in functie van voorstellen Antroteam en activiteitenaanbod. − Ondersteunen op persoonlijk functioneren. − Ondersteunen van activiteiten verzorgd door externe partners zoals OBRA, hogeschool,... − Drager verantwoordelijkheid voor het veiligheidstoezicht, controlerondes en het materiaal. − Begeleiden intakes en plaatsingen. − Observeren, registreren en rapporteren van het dagdagelijks functioneren van de geïnterneerden en de gedetineerden met een psychiatrische problematiek, signaalfunctie bij niet meer innemen medicatie, etc.” 40

39 40

http://nl.wikipedia.org/wiki/Antropologie ANTRO, werking Antroteam, 2005, blz. 1

42 Men gaat uit van een holistische mensvisie met specifieke aandacht voor zelfredzaamheid en reïntegratie (op lange termijn). In het Antroteam zal men de persoon vooral leren kennen door de individuele gesprekken en door de geïnterneerde te observeren tijdens zijn activiteiten: zowel werkactiviteiten als ontspanningsactiviteiten. 4.1.2. Plaats stagiaire Ikzelf vervolledig het Antroteam. Momenteel is men bezig met een overgang te maken van het ANTRO-team naar het zorgteam. Zie 4.3. blz. 41. Ik loop rond op sectie en in het AntroWH om zoveel mogelijk dagelijks contact te hebben met iedereen. Mijn taak is vooral begeleidend waarbij ik ook vertrek vanuit de holistische mensvisie. Het is de bedoeling om met de geïnterneerden een vertrouwensband op te bouwen. Ik moet voor hen een spilfiguur zijn zodat ze naar mij toe kunnen komen met problemen. Daarnaast zorg ik voor de zinvolle vrijetijdsinvulling waarbij ik extra activiteiten organiseer. Zie 4.1.3. blz. 39 – 40 en mijn praktisch deel. 4.1.3. Specifieke taken ƒ

Begeleiden en deelnemen aan de werkactiviteiten op de Antrodienst.

’s Ochtends is men actief in het werkhuis op de Antrodienst. Het is de bedoeling dat ik meewerk met de geïnterneerden. Dit om de productiviteit te optimaliseren maar ook om het sociaal contact op te bouwen. Heel vaak hebben zij nood aan een losse babbel en dit kan tijdens het werk en tijdens de koffiepauzes. Doordat ik actief deelneem aan het werk, voelen ze zich met mij verbonden en is de drempel om met mij in contact te treden veel kleiner. Ook tijdens het WH gaan er individuele gesprekken door in het bureel van het WH. Als men zich even niet goed voelt of wil praten over iets dan kan met dit meteen doen. Ook hier blijft de privacy van iedereen gewaarborgd. We doen de deur dicht en zo kan niemand de conversatie volgen. ƒ

Activiteiten bijwonen en organiseren

Naast de werkactiviteiten organiseert de Antrodienst ook activiteiten omtrent ontspanning en vorming. Hier neem ik ook actief aan deel. Het is noodzakelijk om een persoon in zijn verschillende milieus te leren kennen. Zo krijg ik een globaal beeld van hoe zij zijn en zij zien mij frequent waardoor een goede werkrelatie tot stand kan komen. Omtrent de activiteiten die ik uitwerk verwijs ik naar mijn praktisch deel waar ik mijn voornaamste realisaties nader toelicht. ƒ

Vergaderingen bijwonen en organiseren en informatieve functie.

Het is belangrijk dat de relevante informatie doorgegeven wordt tussen de verschillende instanties. Daarom worden er regelmatig vergaderingen gepland. Ik woon deze bij en deel ook mijn bevindingen mee. Als ik iets ondervonden heb tijdens het individueel gesprek is het belangrijk dat ik dit ook meedeel aan de collega’s. Ook omgekeerd weet ik waarop ik moet letten als ik een persoonlijk gesprek heb met een geïnterneerde die tijdens de vergadering besproken werd.

43 ƒ

Van dichtbij begeleiden van geïnterneerden

Ik benader iedere geïnterneerde als mens en ga uit van ieders mogelijkheden. Om zicht te krijgen op de mogelijkheden van een persoon is het nodig om met die persoon een nabij contact te hebben. Dit gebeurt door interesse te tonen in wat ze doen, naar hen te luisteren als ze dit vragen, door hen te observeren, door activiteiten te organiseren die bij hen in de smaak vallen, etc. Eens de vertrouwensband tot stand komt is het de bedoeling om verder in te werken op de motivatie van die persoon. Vanuit het contact kunnen we die persoon laten deelnemen aan activiteiten waarvoor hij vroeger terugschrikte of geen zin in had. 4.1.4. Projecten gerealiseerd gedurende mijn scriptiestage Tijdens mijn stage kreeg ik de mogelijkheid om enkele nieuwe activiteiten te organiseren. Hier kunt u reeds een beeld krijgen van wat er geconcretiseerd werd. Voor een volledig zicht op alle activiteiten verwijs ik naar mijn praktisch deel. ƒ

Discussiegroep

Samen met de stagiaire toegepaste psychologie start ik een discussiegroep op voor geïnterneerden zonder Vlaams Fondsnummer. Dit omdat de mensen met een Vlaams Fondsnummer reeds de nodige ondersteuning krijgen van OBRA. De andere geïnterneerden vallen bij de activiteiten vaak door de mazen van het net en via deze activiteit willen we hen ook de kans geven hun mening te verkondigen en in groep te functioneren. ƒ

Gevangeniskrant

Ik start een werkgroepje op van enkele geïnterneerden waarbij we op tweewekelijkse basis een eigen gevangeniskrantje produceren dat men dan kan meenemen op cel. De artikels worden geschreven door geïnterneerden en wordt verspreid naar alle geïnterneerden in de gevangenis te Gent. Hier krijgen de geïnterneerden de mogelijkheid om zelf eens artikelen te schrijven over wat er leeft binnenin de gevangenis. Het is een goede oefening om de taal - en schrijfvaardigheid van sommige leden verder uit te breiden. Ook het groepsgevoel moet aangewakkerd worden want de sterkere leden moeten de zwakkere leden mee op sleeptouw nemen om een interessante krant af te leveren tegen de voorziene datum. ƒ

Groepsactiviteit voor OBRA

OBRA houdt op één maal per maand een groepsactiviteit voor haar leden. Het is de bedoeling dat ik voor hen een activiteit voorbereid en uitwerk. Hiervoor moet ik dus zien dat de activiteit haalbaar is voor de doelgroep zodat het voor hen een succeservaring is, ik moet weten welk materiaal ik nodig heb, ik moet weten hoe ik het moet overbrengen en het moet iets zijn dat hen aanspreekt. Dit alles gebeurt in overleg met de activiteitenverantwoordelijke van OBRA. ƒ

Individuele gesprekken

Het opbouwen van een vertrouwensband is in de gevangenis heel belangrijk. Men moet op u kunnen rekenen tijdens het werk en de activiteiten maar iedereen heeft wel eens nood aan een babbel waar men privé-dingen kan vertellen, wat niet mogelijk is in groep.

44 Door het contact dat ik opbouw met de geïnterneerden gedurende deze 12 weken word ik voor hen een vertrouwenspersoon die hen kan helpen met hun problemen. ƒ

Extra wandelingen

Af en toe organiseer ik ook extra wandelingen. Dit is voornamelijk voor de personen die niet met de gedetineerden gaan wandelen in de voor - of namiddag. De reden om niet te gaan wandelen is vaak afpersingen, intimidatie, etc. Om die personen te stimuleren toch eens buiten te komen organiseren we wandelingen met een beperkt aantal mensen. Dan gaan we naar wandeling B waar anders geen wandelingen doorgaan. 4.2. Het overleg op vrijdagmorgen Iedere vrijdagmorgen krijgen de geïnterneerden een ontbijt dat ze samen consumeren met de begeleiding van het Antroteam. Na het ontbijt volgt een overleg met iedereen die aanwezig is. Dit overleg dient om de voorbije en de volgende week te bespreken alsook om groepsproblemen op te lossen. Het is iemand van de begeleiding die het gesprek leidt maar het is voornamelijk de bedoeling dat de geïnterneerden hun problemen uiten. Men pleit ervoor niet alles voor te kauwen voor de gevangenen maar aan te tonen dat men openstaat voor suggesties. Ook de gevangenen vinden dit een heel goed initiatief omdat ze anders elke morgen individueel op cel moeten ontbijten. Nu krijgen ze de kans om in een open, huiselijke sfeer met elkaar te communiceren en te ontbijten. Daarna is er een wandeling die doorgaat op de wandelkoer van de vrouwen. De begeleiding wandelt mee en zo ontstaan er vaak gesprekken. Het is een informeel moment waar we over alledaagse zaken kunnen babbelen, er is plaats voor humor, emoties, etc. Als de gevangenen op hun afdeling gaan wandelen is de begeleiding minder intens. Er is wel een PB om controle uit te oefenen maar deze kan het zich niet permitteren om met iedereen een babbeltje te slaan. Aangezien zij daar onvoldoende tijd voor hebben maken wij daar tijd voor. 4.3. Zorgteam Vanaf heden zit men in de overgang van het Antroteam naar het zorgteam. Er zijn veel overlappingen maar ook enkele verschillen. Zo zal men naar de toekomst toe meer individuele behandelingsprogramma's opstarten die tegemoetkomen aan de mogelijkheden, beperkingen, wensen en noden van de gevangene. Het concept staat nog in zijn kinderschoenen maar ik geef een korte schets van de instanties die eraan deelnemen en waar het zorgteam voor staat.

45 4.3.1. Organogram zorgteam 41

4.3.2. “Missie – opdracht – finaliteit De installatie van een zorgteam in alle gevangenissen met een psychiatrische afdeling kadert in een beleid van versterking van de psychiatrische zorgen. In de gevangenis van Gent neemt het zorgteam integraal alle taken van het voormalige Antroteam over. De lokale zorgteams worden inhoudelijk ondersteund door Dienst voor Gezondheidszorg Gevangenissen – Cel Psychiatrie, Psychologie en Internering (Dhr. Wim Depreeuw, adviseur) Het lokale zorgteam staat in voor het verstrekken op maat van aangepaste zorg (psychiatrisch, medisch, therapeutisch, ergotherapeutisch, orthopedagogisch, ortho-agogisch en motorisch). Het lokale zorgteam werkt nauw samen met externe partners zoals het centrum OBRA en Hogeschoolstudenten.” 4.3.3. De doelgroep “Het zorgteam richt zich tot geïnterneerden en veroordeelden en beklaagden met een psychiatrische of psychologische problematiek. De zorg dient zich de focussen op het halen uit het isolement, het aanbieden van elementaire activiteiten zowel individueel (ADL) als in groep. Met de activiteiten wordt vooral beoogd de opnamekans in externe voorzieningen te verhogen en te versnellen.”42

41 42

GEEROMS P., o.c., blz. 6 Ibidem, blz. 1

46 4.3.4. De teamleden In het zorgteam zit een CAPA, psycholoog, maatschappelijk assistent, 2 psychiatrische verpleegkundigen, PB, een ergotherapeut, etc. Al deze mensen engageren zich voor een optimale begeleiding van iedereen die toekomt. Nu worden er nog geen individuele behandelingsprogramma's opgestart wat eigenlijk wel nodig is om precies te weten hoe men op een adequate manier met een persoon kan omgaan. Door het individuele dossier weten we wat hun mogelijkheden zijn en hoe we daarop kunnen inspelen. Door een systematische opvolging van die dossiers is het tevens mogelijk de vorderingen van de geïnterneerden in kaart te brengen. Om een vlotte afstemming te vinden en van alles op de hoogte te zijn is er dagelijks een overlegmoment om 11 u 45. Hierin worden alle bevindingen van die dag en de vorige dagen in kaart gebracht. Op maandagmiddag is er ook een algemene vergadering waarbij ook de directie aanwezig is om beslissingen te kunnen nemen. 4.3.5. Functieomschrijving ergotherapeut in het zorgteam “Men is verantwoordelijk voor de ergotherapeutische activiteiten en de organisatie van de arbeid op de gemeenschappelijke zaal. Specifieke taken: − waakt over het betrekken van de patiënten bij het arbeidsgebeuren − leidt en organiseert de arbeid op de gemeenschappelijke zaal − ontwikkelt nieuwe activiteiten op het vlak van de ergotherapie(individueel en in groep) 43 − doet individuele begeleiding en ADL” 4.3.6. Activiteiten In de gevangenis is er een heel gamma aan activiteiten die men kan volgen nl. arbeid, bewegingstherapie door de kinesist, ADL, fitness, bibliotheek, sport, koken, crea, ontbijt, vertelworkshop, groepsgesprekken, extra wandelingen, begeleiding van UP’s en VOP’s, individuele gesprekken op cel of in het bureau. Tot op heden waren er niet genoeg manschappen om een continuïteit van zorg aan te bieden. Door de vele activiteiten en de vaste zorggroep zal men daar nu proberen verandering in te brengen. Dit omdat continuïteit een must is voor bepaalde pathologieën bvb. psychotici en mentaal geretardeerde personen. In de gevangenis is het noodzakelijk om te weten wat er gebeurt, waar het gebeurt en wanneer het gebeurt. Er is nood aan een vaste structuur zodat men weet waar men op een bepaald moment naartoe kan. Voor de geïnteresseerden is het niet aangenaam om te horen: nu mag je wel deelnemen, nu weer niet. Ze moeten vast kunnen weten wanneer ze iets kunnen doen bvb. elke donderdag mag je deelnemen aan de kooksessie. Tijdens de vergaderingen van het zorgteam worden telkens de komende activiteiten besproken. Zo weten de verschillende instanties welke activiteiten er deze week doorgaan. Vooraleer de activiteiten van start gaan wordt iedereen, het centrum en de kwartierchef, nogmaals op de hoogte gebracht. Dit omdat zij ten allen tijde moeten weten waar iedereen zich bevindt. 43

GEEROMS, P., o.c., blz. 4 – 5

47

4.4. Specifieke begeleiding van geïnterneerden Door de vele mogelijkheden die er in de gevangenis zijn heeft een gevangene de mogelijkheid om vaak uit cel te zijn. Toch moet alles in goede banen verlopen. De geïnterneerden moeten specifiek weten wat hen te wachten staat en wat hun mogelijkheden zijn. Om hen daarin wegwijs te maken is een specifieke begeleiding noodzakelijk. 4.4.1. Hun motivatie Een begeleider vanuit het zorgteam zal met iedereen die in de gevangenis toekomt een persoonlijk gesprek hebben. Hierin zegt men duidelijk wat elke dienst doet en welke mogelijkheden ze hen schenken. Ze overlopen de cursussen die ze kunnen volgen, de arbeidsmogelijkheden, het dagelijkse verloop, etc. Ze reiken de kansen aan maar de keuze ligt bij de geïnterneerde zelf. Sommigen zijn meteen geïnteresseerd om aan de dagelijkse activiteiten deel te nemen, anderen willen eerst even acclimatiseren en besluiten om nog even te wachten. Men zal nooit iemand verplichten om aan een activiteit deel te nemen maar men zal wel proberen de persoon te motiveren. Anders zou het veel te makkelijk zijn om iemand elke dag op cel te laten zitten en niets van tijdsinvulling te voorzien. Als de geïnterneerde niet meteen de kracht heeft om eraan deel te nemen respecteert men die keuze. Men laat de persoon even zijn nieuwe leefwereld verkennen en spreekt hem dan later opnieuw aan. In die tijd kan de persoon op een wachtlijst geplaatst worden om dan later, als er iemand van die groep uitvalt, die plaats in te nemen. Het is door de individuele opvolging en ondersteuning dat de persoon zichzelf durft te ontplooien. Moest iedereen beperkt worden zouden de frustraties veel hoger liggen waardoor er nog vaker problemen zouden optreden. Door de geïnterneerde te motiveren zich verder te ontplooien zoekt men geen heil in wanpraktijken. 4.4.2. De indeling in groepen De activiteiten die aangeboden worden gebeuren zowel individueel als in groep. Men probeert zoveel mogelijk een situatieschets aan te geven die gelijk loopt met de buitenwereld. Als men op de reguliere arbeidsmarkt terecht komt kan men ook zijn collega’s niet kiezen en dit is ook hier het geval. Men pleit dus eigenlijk voor groepsvorming om de mensen met elkaar te leren omgaan, met elkaar te leren werken, elkaar te vertrouwen en elk zijn verantwoordelijkheid op te nemen wanneer het nodig is. Het spoort aan tot het verbeteren van het communicatieve vermogen en het aangaan van relaties. De meeste mensen passen zich inderdaad aan en grijpen elke kans die ze krijgen. Sommigen denken daar anders over en proberen toch om veranderingen aan te brengen. In praktijk kan het gebeuren dat bepaalde personen niet met elkaar willen samenwerken. Bvb. Persoon X werd opgesloten wegens slagen en verwondingen. Hij komt tijdens activiteiten in contact met iemand die opgesloten zit voor pedofilie en zegt dat hij niet kan samenwerken met die persoon. Daarbij kan het zijn dat de persoon die opgesloten zit voor pedofilie het niet kan vinden met mensen die opgesloten zitten wegens drugspraktijken.

48 Het is dus inderdaad moeilijk om deze mensen met elkaar te leren samenwerken maar het moet wel gebeuren. Hierbij is het dan de taak van de begeleiding om hen duidelijk te maken dat men in de gewone wereld ook niet kan kiezen met wie men werkt. Als men rekening zou moeten houden met alle wensen van alle gevangenen, dan moet er niemand meer werken en zit men 24 uur op cel. Men krijgt wel inspraak maar de grenzen worden toch afgebakend. Als iets niet kan dan wordt dit duidelijk uitgelegd zodat men de motieven weet. 4.4.3. Aanbieden van mogelijkheden Om het voor de gevangenen zo aangenaam mogelijk te maken voorziet het zorgteam in een zinvolle tijdsbesteding. Dit wil dus zeggen dat men verschillende mogelijkheden moet hebben om voor te stellen aan de gevangenen. Wat voor de één interessant is, heeft voor de andere geen meerwaarde. Daarom probeert de gevangenis een zo breed mogelijk gamma uit te bouwen van activiteiten zodat iedereen zijn gading vindt. Een zinvolle tijdsbesteding bestaat dus uit het zinvol invullen van de arbeidstijd alsook het zinvol invullen van de vrije tijd. Men moet dus voor beide domeinen specifieke programma’s opstellen. Eens men deze heeft is het belangrijk dat de begeleiding samen met de gevangenen zal gaan overleggen. Men kijkt naar wat de gevangene vroeger interessant vond en of men het hier verder kan uitbouwen. Zo ja dan probeert men die persoon in die groep bij te voegen. Is hetgeen dat de gevangene wilt nog niet uitvoerbaar op dit moment, dan peilt men naar andere interesses en probeert men deze verder uit te werken. 4.4.4. Evalueren Op regelmatige tijdstippen komt het zorgteam samen om alles te evalueren. Men evalueert de personen die extra begeleiding nodig hebben alsook het werk en de activiteiten die georganiseerd worden. Dit omdat alles met elkaar in verbinding staat en er steeds van alle onderdelen een opvolging nodig is. Het zorgteam kan aanbevelingen maken om activiteiten op te starten of op te doeken maar de uiteindelijke beslissing ligt bij de directie. De directie moet haar toestemming geven om activiteiten op te starten, om mensen in het WH toe te laten, om veranderingen door te voeren. Door een goede communicatie bij alle leden van het zorgteam en de directie kan een vlotte werking naar de geïnterneerden toe gewaarborgd worden. 4.4.5. Conclusie omtrent de begeleiding van geïnterneerden Vanuit dit alles kunnen we dus concluderen dat de begeleiding heel intens is en dat niemand aan zijn lot wordt overgelaten. Het ‘mens-zijn’ staat centraal en het zorgteam integreert dit in de dagelijkse werking om te voorzien in de noden en de wensen van de mensen die ze begeleiden. Aangezien de opstart van het zorgteam nog in de kinderschoenen staat zijn er nog enkele kinderziektes en verloopt niet alles even vlot, maar ik kan toch stellen dat de opzet heel goed is. Eens het zorgteam volledig operationeel zal zijn, zal dit een heuse meerwaarde zijn voor de geïnteneerden en de gevangenis in het algemeen.

PRAKTISCH DEEL

46 In mijn inleiding vermeldde ik reeds dat ik verschillende activiteiten ging opstarten om te zorgen voor een zinvolle vrijetijdsbesteding. Aangezien ik niet erg veel kon veranderen op het gebied van werken, besloot ik om het vrijetijdsaanbod verder uit te bouwen. In mijn praktisch deel volgt een uiteenzetting over alle activiteiten die ik heb opgestart voor de geïnterneerden namelijk de discussiegroep, de krant, de individuele gesprekken, de activiteit voor OBRA en de activiteiten op woensdagnamiddag. Het laatste hoofdstuk handelt over mijn enquête. Ik heb ervoor gekozen een enquête af te nemen bij enkele geïnterneerden om te peilen naar hun bevindingen omtrent het activiteitenaanbod. Mijn resultaten zijn bedoeld om naar het zorgteam toe een richtlijn te kunnen geven over de huidige activiteiten en de mogelijke veranderingen naar de toekomst toe. Zo heeft mijn scriptie een meerwaarde opdat het zorgteam nu weet welke activiteiten positief onthaald worden en waar er nog verder aan gewerkt moet worden.

47

HOOFDSTUK 5: DE DISCUSSIEGROEP Sommige mensen verlaten nooit hun cel en vragen zelden een individueel gesprek aan. Om hen te stimuleren tot praten over wat er leeft en waar ze mee zitten, startte ik de discussiegroep op. 5.1.De activiteit Enkele geïnterneerden krijgen de kans om op maandagavond gedurende 2 uur te praten over onderwerpen die hen aanbelangen. De sessie gaat door in het Antrobureel op Vleugel C en dit van 19 uur tot 21 uur. Iets voor 19 uur geef ik de aanwezigheidslijsten af aan de verschillende secties van waar de personen verblijven. De PB laat hen naar beneden komen en we spreken af aan het bureel van de kwartierchef van vleugel C. Ook het centrum en de kwartierchef krijgen een aanwezigheidslijst. Als iedereen beneden is gaan we naar het lokaal dat zich op het einde van de gang bevindt. Op voorhand zet ik al de stoelen klaar, al naargelang het aantal leden, alsook enkele bekers voor als ze hun drank mee hebben. Er wordt hen gevraagd om plaats te nemen rond tafel en ikzelf plaats me tussen hen in, zo is er geen sprake van hiërarchie. Rond 20 uur houden we 5 minuten pauze zodat iedereen eens naar het toilet kan gaan of iets kan drinken. Een rookpauze is niet toegestaan. 5.1.1. De bedoeling De opzet van de discussiegroep is de geïnterneerden de kans te geven om over bepaalde onderwerpen te praten die zij interessant vinden. Het kan gaan over zaken die aan het gevangenismilieu gerelateerd zijn maar ook de actualiteit wordt besproken. Op voorhand wordt 1 onderwerp voorgesteld om zo een rode draad te hebben gedurende de discussie. Op het einde van de discussie wordt hen gevraagd naar mogelijke onderwerpen voor de volgende sessie. De leden hebben dus een grote inbreng. Het is niet altijd evident om een nieuw onderwerp aan te brengen. Soms weten de leden niet meteen een ander onderwerp omdat ze nog teveel bezig zijn met de huidige sessie. Als dit het geval is bevraag ik hen in de loop van de volgende week om te vragen of ze nu reeds nieuwe ideeën hebben. Indien het onderwerp sociaal aanvaardbaar is praten we daarover. Indien niemand een idee heeft zoek ik zelf onderwerpen die in hun ogen belangrijk kunnen zijn. Ook moet iedereen akkoord zijn met het gekozen onderwerp. Als iemand zich niet goed voelt bij een bepaald onderwerp dan wordt van die persoon niet verlangt dat hij daar 2 uur over meepraat. Soms is een onderwerp voor bepaalde mensen te delicaat omdat het verband houdt met de feiten. De doelstellingen van de discussiegroep: − De aandacht richten naar het onderwerp dat voorgelegd werd. − Op een intellectuele manier een conversatie voeren en een bepaald thema benaderen. − Leren luisteren naar anderen en respect hebben voor anderen hun mening. − Hun impulsen onder controle houden: geen ruzie maken als ze hun zin niet krijgen, niet roepen, enkel drinken tijdens de pauze, etc. − De beurt leren afwachten en iedereen actief bij het gesprek betrekken. − Leren omgaan met kritiek. − Hetgeen ze verkondigen moet op een sociaal aanvaardbare manier gebeuren. − Geen propaganda voeren.

48 − −

Er mag niet geroddeld worden over personen die zich op dat ogenblik niet kunnen verdedigen. De opmerkingen van de begeleiding in acht nemen: als ik zeg dat ze het kalmer aan moeten doen, dan moet dit ook gebeuren.

5.1.2. Het verloop Voordat we aan de discussie kunnen beginnen gaat er reeds heel wat werk aan vooraf. Ik moet weten welk onderwerp er tijdens de volgende sessie zal besproken worden want zo kan ik mijn voorbereidingen treffen. Ik zoek namelijk al wat informatie op over het onderwerp zodat ik altijd kan inspringen in de discussie en er zo geen stiltes vallen. Als ik het onderwerp weet bevraag ik de leden in de loop van de week om te weten of ze akkoord gaan met het onderwerp. Als iemand niet akkoord is kan ik nog op zoek gaan naar een ander onderwerp en zo staan we niet voor een voldongen feit als we aan de discussie starten. Ik maak tevens ook dat het lokaal in orde is. De tafel is vrij van alle materiaal zodat niemand afgeleid is, de bekers staan klaar voor tijdens de pauze, er zijn genoeg stoelen, etc. Het is pas door een goede voorbereiding te treffen dat die 2 uur vlot verlopen. Als alle voorbereidingen in orde zijn moet ik mij nergens zorgen om maken en kan ik mij focussen op het gesprek. Het begin van het gesprek verloopt altijd eerst wat stroef omdat iedereen nog moet nadenken over wat het onderwerp eigenlijk betekent. Toch komt iedereen na enkele minuten op gang en daarna vallen er nauwelijks nog stiltes. Als begeleider neem ik ook actief deel aan het gesprek. Ik verkondig mijn mening, net zoals hen op een aanvaardbare manier, maar ik zorg er ook voor dat het gesprek in goede banen verloopt. Ik probeer er iedereen actief bij te betrekken maar leg de groep ook tijdig stil als ze teveel van het onderwerp afwijken of als ze beginnen te roddelen over personen die zich dan niet kunnen verdedigen. Rond 8 uur vraagt iedereen spontaan om een pauze in te lassen. Dan krijgt iedereen de mogelijkheid om iets te drinken. Vaak loopt het gesprek dan gewoon verder. Normaal gezien moet de discussie afgerond zijn tegen 20u55 zodat iedereen tegen 21 uur terug op cel is. We houden het uur in het oog en proberen ons eraan te houden maar af en toe moet ik toch expliciet zeggen dat onze tijd voor deze week erop zit en dat we volgende week terug samenkomen. Ze zijn namelijk zodanig gefocust op het gesprek dat ze nog verder willen blijven discussiëren. Om alles in goede banen te leiden gedurende de verschillende weken is er een vast stramien van werken waar ik mij aan hou: − Bij aanvang verwelkom ik iedereen en bedank hen voor hun aanwezigheid. − Ik vermeld wat het onderwerp voor deze week is en wat het precies inhoudt. − Iedereen mag vrijuit zijn eigen mening verkondigen. − Doorheen het gesprek bevraag ik ook de mensen persoonlijk als ik merk dat ze weinig aan de beurt komen. − Af en toe las ik een klein rustmoment in. Dit gebeurt meestal als het te luid gaat. Dan klop ik eens op tafel en zeg hen dat het iets kalmer moet worden. − Rond 8 uur mag iedereen iets drinken en/of eten. Men moet daarna zelf alles opruimen. − De discussie gaat verder tot rond kwart voor negen. Dan heb ik nog enkele minuutjes om een korte samenvatting te geven van de discussie.

49 −

− −

Hierin bedank ik hen opnieuw voor de inzet en vraag hen of ze al een idee hebben voor de volgende discussieavond. Nieuwe ideeën schrijf ik reeds op. Ik zeg hen ook dat ze in de loop van de volgende week nog altijd nieuwe onderwerpen mogen aankaarten. Hierna ruimt iedereen af en laat men het lokaal achter in de staat zoals toen men toekwam. Dit moet gebeuren tegen rond 20u55. De PB van de sectie en het centrum worden op de hoogte gebracht dat iedereen terug naar cel gaat.

5.1.3. De meerwaarde De meerwaarde van de discussiegroep is dat ze zo moeten leren samenwerken in groep en leren dat een groep meer is dan enkele individuen alleen. Ook in het dagelijkse leven moeten ze op een verantwoorde manier voor hun mening uitkomen. Men mag niet alle aandacht opeisen en men moet ook de anderen de kans geven te reflecteren over het onderwerp. Dit alles draagt bij tot een goede attitude die ze in het dagelijkse leven ook moeten bezitten. In latere werksituaties moeten ze ook omgaan met kritiek en een antwoord geven dat aanvaardbaar is. Ook hebben ze dankzij de discussiegroep het gevoel dat ze even mogen zijn wie ze echt zijn en geen masker moeten opzetten. Door reeds geruime tijd in het gevangenismilieu te verblijven zijn sommigen bang om voor hun mening uit te komen. Dankzij de discussiegroep kunnen ze uitkomen voor hun overtuigingen zonder dat iemand hen dit kwalijk neemt. Om hen de mogelijkheid te geven te zeggen wat ze willen zonder zich geviseerd te voelen werd de afspraak gemaakt dat alles wat tijdens de sessies gezegd wordt, tussen de 4 muren blijft. Het is niet de bedoeling dat de andere leden aan iedere geïnterneerde gaan zeggen wat er tijdens de sessie besproken werd. Het recht op de privacy wordt gewaarborgd zodat niemand achteraf moet vrezen voor represailles van andere geïnterneerden. Mochten er toch zaken uitlekken dan kan deze persoon niet meer deelnemen aan de discussie. De 4 personen zijn blij dat de discussiegroep in het leven geroepen werd omdat ze nu echt het gevoel hebben ‘gehoord’ te worden. Ze krijgen inspraak en zijn bij alles actief betrokken. Velen zien dit als een goede manier om te werken aan hun sociale vaardigheden. Tabel 1: De onderwerpen die aan bod komen tijdens de discussieavond: Datum

Onderwerp

Maandag 5 maart 2007

‘het gevangenisleven: de regels, de wetten, de privileges, etc.’

Maandag 12 maart 2007 ‘het opbouwen van vriendschap en vertrouwen binnen en buiten de gevangenis’ Maandag 19 maart 2007 ‘relaties tussen gevangenen en het personeel: individuen en instanties die hen begeleiden’ Maandag 26 maart 2007 ‘relatie tussen dader en slachtoffer’ Maandag 2 april 2007

‘wat is zinvolle tijdsbesteding in de gevangenis’

Maandag 16 april 2007

‘de toekomstvisie: geld, relatie, werk, …’

Maandag 23 april 2007

‘reality tv: wat is uw mening daarrond en zou je eraan deelnemen?’

Maandag 7 mei 2007

' voeding: hoe gezond is het leven in de gevangenis?'

Maandag 14 mei 2007

' evaluatie van de activiteit en van mijn werk. '

50 5.2.De indeling in groepen Om de discussies vlot te laten verlopen ijver ik voor een homogene groepssamenstelling. Omtrent de samenstelling van de groepen opteer ik voor een groep waarin de onderlinge interacties verder gestimuleerd worden. Toch zitten we in een setting waarin veel transfers plaatsvinden, wat het bewaren van die homogeniteit sterk beperkt. Bij aanvang waren er 5 geïnterneerden bevraagd om hieraan deel te nemen. Alle 5 stemden ze meteen toe en kwamen ze naar de eerste discussieavond. Na die eerste sessie was er 1 iemand niet meer geïnteresseerd (hij woonde liever de protestante dienst bij) en ging 1 persoon op transfer naar een andere gevangenis. Omdat 3 personen toch wel een ondergrens is om een discussie te voeren ging ik nog op zoek naar 2 andere groepsleden. Op heden zijn er 5 leden die frequent deelnemen. Daarnaast heb ik ook nog een reservelijst aangelegd met personen die sporadisch eens kunnen deelnemen als enkele vaste leden niet komen. Ook voor de reserveleden is het positief dat ze af en toe eens kunnen deelnemen zonder wekelijkse verplichting. Om een optimale groepssamenstelling te bekomen moest ik rekening houden met het karakter en de persoonlijkheid van de verschillende leden. Er zitten enkele personen in de groep die van nature spraakwatervallen zijn en anderen die iets meer aanmoediging nodig hebben om voor een groep te spreken. Het is de bedoeling om een evenwicht te behouden tussen de verschillende persoonlijkheden. De verbaal sterke personen moeten leren zwijgen en de anderen aan het woord laten, terwijl de stillere personen zich moeten laten gelden en tonen dat ook hun mening waardevol is. Doordat de onderlinge interacties worden gestimuleerd leert men als persoon deel uitmaken van de groep en zich ook schikken naar de andere leden. Tabel 2: Korte profielschets van de vaste leden van de discussiegroep: Persoon

Leeftijd

Persoon 1

34

Persoon 2

29

Persoon 3

38

Persoon 4

23

Feiten

Hun problematiek

Niet naleven Uitgesproken impulsiviteit vnl verbaal en in voorwaarden, drugs- en combinatie van alcohol: fysiek manifesteren alcoholmisbruik Gebrek aan verantwoordelijkheidsbesef en totaal gebrek aan zelfinzicht. Hij verdraagt geen onlust en heeft een megalomane opstelling waar hij steeds denkt echt rijk te zijn. Verkrachting, valsheid, Ernstige persoonlijkheidsstoornis en diefstal met geweld agressieproblematiek Aanranding van de Ernstig alcoholprobleem waarbij hij alle eerbaarheid, niet naleven remmingen verliest en erg agressief wordt. voorwaarden Diefstal met braak, Problematisch naar ordehandhaving en slagen en verwondingen problemen met handhaven agressie. Hij heeft tevens een afhankelijke persoonlijkheid naar persoon 2 toe. Drugsproblematiek

51 Persoon 5

31

Diefstal met braak en geweld, drugsproblematiek

Drugsproblematiek soms remmingen van agressie verliezen.

Tabel 3: Korte profielschets van de reserveleden van de discussiegroep:

Persoon Leeftijd Persoon 1

38

Persoon 2

22

Feiten Aanranding van de eerbaarheid en niet naleven van voorwaarden Opzettelijke brandstichting

Hun problematiek Alcoholproblematiek en moeite met handhaven van agressie. Persoon is ook makkelijk te manipuleren. Alcoholproblematiek met een heel gesloten persoonlijkheid door seksueel misbruik Heel achterdochtig persoon

Als de personen zich engageren voor de discussiegroep wordt van hen ook verwacht dat ze wekelijks de sessies bijwonen. Er kan altijd een moment zijn dat men echt geen zin heeft om te discussiëren, bvb. na een ruzie tijdens het bezoek, na een slechte CBM-zitting, etc. Buiten deze omstandigheden om vraag ik hen om zoveel mogelijk aanwezig te zijn. Men kan niet altijd zeggen die week kom ik wel en dan weer 3 weken niet. Eens iemand verschillende malen zonder reden niet afkomt, vragen we een aan reservelid of hij de sessies permanent wil bijwonen. We hebben ook dergelijke afspraken omtrent ziekte. Als men zich 's morgens ziek meldt, en niet kan gaan werken, wordt men ook geacht ziek te zijn 's avonds en niet aan de activiteit deel te nemen. Deze maatregel werd in het leven geroepen omdat sommige geïnterneerden 's morgens niet willen werken maar dan wel de rest van de dag activiteiten willen volgen die in hun ogen wel leuk zijn. Qua begeleiding woon ik elke sessie bij, alsook de stagiaire toegepaste psychologie. Tijdens sommige sessies is ook de PB van sectie 7 aanwezig. Die persoon zit daar niet bij om alles wat verteld wordt te noteren en te verwerken. Die persoon is aanwezig om te luisteren naar wat er leeft bij de mensen van vleugel C en om misschien enkele opmerkingen van hen mee te nemen naar de dagelijkse werking op sectie. Deze persoon is ook aanwezig om de sessie te evalueren. Het is nog altijd de bedoeling dat de discussiegroep een meerwaarde is in het aanbod van de activiteiten. Daarom is een evaluatie noodzakelijk. 5.3.De pathologie van de deelnemers Ik ijver ervoor dat de leden zichzelf en de anderen respecteren als mens. Toch moeten we tijdens dergelijke activiteiten rekening houden met de pathologie van de deelnemers. Ik moet dus steeds de problematiek van de persoon in mijn achterhoofd houden om te weten hoe ik moet reageren op die persoon. Elke pathologie vereist een andere benadering en ook dit komt vaak tot uiting in de gesprekken.

52 Sommige mensen moet je kordaat aanpakken en meteen zeggen dat dergelijk gedrag niet gewenst is. Bij anderen is de fluwelen aanpak beter omdat ze zich anders te persoonlijk aangevallen voelen. Het zoeken van een goede begeleidingsstijl is belangrijk. Bij deze groepssamenstelling is het zo dat de kordate aanpak meer gewenst is. Het zijn namelijk bijna allemaal personen die tot het einde gaan om hun mening te verkondigen en die de mening van de anderen proberen de grond in te boren. Als ik dan niet meteen ingrijp dan krijgen zij alle macht en durven de anderen de volgende keer niet terug te komen. Niet iedereen durft tegen die mensen in te gaan, en zo heeft men opnieuw het gevoel dat men moet zwijgen om de vrede te bewaren. Problemen en valkuilen die kunnen voorkomen door het samenbrengen van bovenvermelde pathologieën: − Niet naar elkaar luisteren en elkaar vaak onderbreken. − Proberen hun mening op te dringen naar de ander leden toe. − Verbaal agressief worden als ze merken dat niet iedereen hun mening deelt. − Sommigen zijn altijd aan het woord en anderen krijgen niet de kans om iets te zeggen. − Ze proberen samen te spannen om tegen de regels in te gaan bvb. omtrent de pauze. Ze testen hoe ver ze kunnen en mogen gaan. − Als ze over een bepaald onderwerp niet mogen praten bvb. pedofilie proberen ze via omwegen toch dit thema te behandelen. Om de valkuilen te vermijden maak ik gebruik van welbepaalde gesprekstechnieken die ervoor moeten zorgen dat het gesprek in goede banen verloopt. Ik zal de verbaal minder sterke personen aanmoedigen om op te komen voor hun mening. Dit doe ik zowel verbaal als non-verbaal. Ik vraag letterlijk “C wat denk jij ervan?” of ik kijk in zijn richting en knik met mijn hoofd om hem duidelijk te maken dat ik nu naar hem ga luisteren. Daarnaast zal ik ook doelgericht stilzwijgen om aan die persoon duidelijk te maken dat ik luister naar wat hij te zeggen heeft. Zo heeft die persoon het gevoel dat hetgeen hij vertelt van belang is. Doordat ik een moment van stilte schep kan hij even nadenken over hoe hij zich precies wil uitdrukken en kan hij zijn verhaal meer uitdiepen. Doorheen de discussie parafraseer ik af en toe. Dit om de rode draad doorheen het onderwerp niet te verliezen. Zo weet iedereen nog over welk specifiek onderwerp het gaat en heeft men reeds een beeld van wat reeds verteld werd. Door het regelmatig parafraseren heeft iedereen de essentie van de discussie mee.

53 5.4.Hun motivatie Als ik het voorstel deed om de discussiegroep terug op te starten was het zorgteam enthousiast. De discussiegroep werd namelijk vorig jaar in het leven geroepen door een stagiair orthopedagogie en het initiatief kende veel succes. Vele geïnterneerden vonden het jammer dat deze slechts sporadisch werd verdergezet als de stageperiode van die persoon gedaan was. Omdat ik wist dat men daar positief tegenover stond vroeg ik toestemming om de discussiegroep opnieuw op te starten. Ik wist op voorhand dat verschillende personen daar belangstelling voor hadden. Daarom kaartte ik het voorstel aan naar het zorgteam en de directie toe. De directie gaf me de toestemming om dit alles te organiseren. Er is geen aanwezigheid van een PB verplicht. Dit zorgt ervoor dat de leden het gevoel hebben dat ze mogen zeggen wat ze echt denken en niet steeds het gevoel hebben gecontroleerd te worden. Aan de hand van de computerlijst met alle namen van de geïnterneerden ging ik op zoek naar leden die in de groep zouden passen en die het zouden zien zitten om hieraan deel te nemen. Ik stelde de kandidaten voor aan Dhr. Jan Adams, ergotherapeut, om er zeker van te zijn dat deze groepsvorming een kans van slagen had. Hij zei dat het geen makkelijke groep was maar hij keurde alle namen goed en ik ging hen persoonlijk bevragen. Elk lid stemde toe om de eerste maal te komen luisteren naar wat het precies inhield. Het enthousiasme was dus van in het begin aanwezig. Na de eerste sessie vroeg ik hen of we iedereen volgende week opnieuw konden uitnodigen. Iedereen zei volmondig ja en zo werd de wekelijkse discussiegroep een feit. Naarmate de sessies vorderden werd het moeilijker en moeilijker om gepaste onderwerpen te vinden. Doordat het soms een hechte zoektocht was daalde de motivatie bij enkele leden. Ze hebben het deels onderschat. Om hun motivatie zo hoog mogelijk te houden probeerde ik hen nog meer bij het gebeuren te betrekken. Zo kregen ze nog meer inspraak in de onderwerpen. Ook voor mij kostte her meer en meer energie om hen te blijven stimuleren en ervoor te zorgen dat ze wilden blijven komen. Als nadien de sessie dan vlot verliep was iedereen heel tevreden. En daar deed ik het voor. 5.5.Evaluatie 5.5.1. Evaluatie door de leden Opdat de discussiegroep een geslaagd project zou zijn moeten de leden evalueren wat zij ervan vinden. Dit gebeurt verscheidene malen. Er wordt hen elke maandagavond na afloop gevraagd wat ze ervan vonden. Ook op het einde van alle 10 de sessies werd hen gevraagd wat ze van de activiteit in het geheel vonden. Een evaluatie door de leden zelf is nodig om mijn inbreng te evalueren maar ook hun eigen inbreng. Door hun evaluatie weet ik wat mijn verdere leerpunten zijn en weet ik of ik een geschikte persoon ben om vergaderingen en discussies te leiden. De feedback die zij mij geven hou ik elke sessie in mijn achterhoofd. De feedback die ik tot nu toe kreeg was altijd positief. Zij vinden het goed dat ik gewoon aan het gesprek deelneem en zij zo niet gevoel hebben dat ze gecontroleerd worden op hetgeen ze vertellen. Ook van hiërarchie is geen sprake wat een open communicatie bevordert.

54 Natuurlijk is feedback ook belangrijk naar de toekomst toe zodat het zorgteam kan beslissen of de discussiegroep verder kan blijven bestaan of niet. Als de leden allemaal zeggen dat ze het geen goed initiatief vinden is het voor het zorgteam niet nodig om daar nog verder tijd en energie in te steken. Op maandag 2 april 2007 hielden we reeds een tussenevaluatie. Dit om te weten hoe ze het nu al vonden en wat er nog kan verbeteren naar de volgende sessies toe. Het resultaat was opmerkelijk. Drie leden zeiden meteen dat ze uitermate blij waren dat de discussiegroep bestond en dat ze het zeker als een vaste activiteit binnen het activiteitenaanbod willen zien en de andere twee leden zeiden dat ze het wel oké vonden. Zij waren niet zo enthousiast omdat ze het enkel als een makkelijke manier zagen om even uit cel te zijn. Het feit dat de discussiegroep bestaat is voor hen ondergeschikt aan het feit dat ze gewoon uit cel willen zijn. Dit is wel een belangrijk gegeven om rekening mee te houden. Mocht iedereen het als een kans zien om gewoon even uit cel te zijn dan is het in de toekomst niet aangewezen om daar nog zoveel tijd en energie in te steken. De resultaten van de tussenevaluatie werden ook aan het zorgteam medegedeeld maar zij zeiden ook dat de groep nu nog verder kon blijven bestaan. Door die tussenevaluatie probeerde we veranderingen aan te brengen wat de discussiegroep enkel ten goede zou komen. De groep kan nu nog steeds groeien en we mogen die andere 3 mensen de kans om te discussiëren niet ontnemen omdat 2 personen niet 100% gemotiveerd zijn. De eindevaluatie bracht nog meer duidelijkheid. De leden zeiden dat ze veel bijgeleerd hebben over hoe ze moeten werken in groep. Zelfs de 2 leden die gewoon kwamen om uit cel te zijn vonden de discussie heel positief. Ze zijn tevreden dat ze volgehouden hebben en vinden dat het door een tussenevaluatie te houden veel verbeterd is. Ze zijn alle 5 heel tevreden met de doelstellingen die vooropgesteld waren want iedereen kon de doelstellingen tot een goed einde brengen. Zo moesten ze leren opkomen voor zichzelf, leren feedback geven en krijgen en zich leren zich houden aan de regels die in het begin vooropgesteld werden, de anderen leren respecteren, etc. Door het leren werken en communiceren in groep heeft men nu reeds een idee van hoe het zal zijn om te functioneren in een psychiatrische setting. Ze hebben het gevoel dat ze meer geleerd hebben over wie zij zelf zijn en hoe ze reageren. De zelfkennis is toegenomen en het kan hen enkel ten goede komen in andere situaties. 5.5.2. Evaluatie door het zorgteam Als er een activiteit opgestart wordt moet deze regelmatig geëvalueerd worden. Dit om te kijken of alles goed verloopt en om veranderingen aan te brengen, indien nodig. Reeds op voorhand kreeg ik advies over hoe ik een discussie moest leiden en waar ik rekening moest mee houden. De regels heb ik van het begin toegepast en het zorgde inderdaad voor een vlot verloop. De regels die moesten nageleefd worden: − − −

Er mogen maar een beperkt aantal personen aan deelnemen om de veiligheid te garanderen en een vlot verloop te verzekeren. De kwartierchef en het centrum moeten steeds weten wie er aanwezig is. De vooropgestelde uren, van 19 tot 21 uur, moeten gerespecteerd worden.

55 − −

Ikzelf moet altijd een plaats innemen dicht bij de deur. Mocht de situatie ooit escaleren dan kan ik meteen het bureel verlaten en hulp inroepen. Ikzelf moet ook, wanneer het nodig is, ingrijpen. Dit wil zeggen dat ik moet durven tussenbeide komen als iemand teveel de aandacht opeist of als er dingen gezegd worden die niet aanvaardbaar zijn.

De discussie wordt niet wekelijks geëvalueerd maar er wordt toch op sporadische wijze gepeild naar de gang van zaken. De leden van het zorgteam vragen aan mij wat ik ervan vindt maar ze luisteren ook naar de leden van de discussie. Als de leden vol enthousiasme terug naar cel gaan en aan de PB zeggen dat ze het leerrijk vonden is dit een positieve evaluatie. Zolang alles zonder incidenten verloopt en iedereen zich aan de regels houdt mag de activiteit verder blijven bestaan. Mochten er opeens vele problemen opduiken zou men de zaak nader bekijken en beslissen of de discussiegroep moet opgedoekt worden. Ook neemt er soms een PB actief deel aan de discussie. Zo ziet die persoon hoe iedereen zich gedraagt en ziet men of alles in goede banen loopt. Zij kennen de groepsleden nog altijd beter en zij weten soms beter hoe ze iemand moeten aanpakken. Door hun advies te delen met ons weten wij ook hoe we die persoon naar de toekomst toe moeten begeleiden. Om naar de toekomst toe te beslissen of men de discussiegroep verder zet is het niet voldoende om te weten of de sessie zelf vlot verloopt. Men moet ook kijken of het voor het huidige zorgteam mogelijk is om het extra werk en de voorbereidingen op zich te nemen. De discussie leiden op zich vraagt niet veel werk maar er zijn nog veel andere factoren die men nader moet bekijken. Zo moet men verder elke week onderwerpen aanbrengen, men moet wekelijks genoeg leden hebben om eraan deel te nemen, wekelijks moet iemand tot 21 uur blijven, etc. Dit zijn nu allemaal taken die ik op mij neem omdat ik daar tijd voor heb maar de leden van het zorgteam moeten kijken of dit nog in hun huidig werkschema past. Toch is het positief dat er gedurende deze weken geen enkel incident heeft plaatsgevonden, dit terwijl we toch wel moeilijke karakters geselecteerd hadden. Naar het zorgteam toe hebben we met de discussie kunnen aantonen dat als we die 'moeilijke' personen een kans geven zij heel goed functioneren en zij geen problemen geven. Het is natuurlijk een extra uitdaging om met dergelijke personen te werken maar het geeft voldoening dat ook zij tevreden zijn dat wij aan hen denken. Opdat de discussie nu opnieuw zo'n succes was heeft Jan Adams, ergotherapeut, besloten de discussie verder te zetten in afwachting van de volgende studenten die in de gevangenis op stage komen. Jan zorgt voor de verderzetting maar als er nieuwe stagiaires komen krijgen zij de kans om de discussie nog verder uit te bouwen.

56

HOOFDSTUK 6 : DE KRANT “HET OPGESLOTEN WOORD” Voor ik aan mijn stageperiode begon vroeg ik me af welke activiteiten de geïnterneerden zouden aanspreken en wat er leefde in de gevangenis. Ik vond het moeilijk om een activiteit te bedenken waarmee ik een grote groep van geïnterneerden kon bereiken. Toen dacht ik aan een gevangeniskrant. Daarin komen artikels, geschreven door geïnterneerden voor de andere geïnterneerden. De artikels gaan over onderwerpen die hen aanbelangen en over wat er zich binnen de gevangenismuren allemaal afspeelt. 6.1. De activiteit Toen ik het voorstel van mijn krant deed naar het zorgteam toe waren zij enthousiast. Ik kreeg van hen meteen de toestemming om de krant te maken maar ook van de directie moest ik de toestemming krijgen. Er moesten tevens ook duidelijke afspraken gemaakt worden omtrent de inhoud van de krant. − − − − − −

Er mag geen propaganda gevoerd worden. Er mogen geen etiketten gekleefd worden op bepaalde personen, zowel naar gevangenen als naar werknemers toe. Er mogen geen namen van andere geïnterneerden in vermeld worden, om represailles te vermijden. Er mogen geen meningen instaan over de beleving van internering. De inhoud moet aanvaardbaar zijn: niet racistisch, geen seksueel getinte taal, etc. Voordat het voor alle geïnterneerden gekopieerd wordt moet het gecontroleerd worden door iemand van het zorgteam en door iemand van de directie en moeten eventuele aanpassingen doorgevoerd worden.

De krant wordt gemaakt op tweewekelijkse basis omdat kwaliteit belangrijker is dan kwantiteit. De leden zijn zelf verantwoordelijk voor de invulling van de artikels en kiezen zelf welke rubrieken ze dieper uitwerken. De opzet is dat alles wat in de krant verschijnt door hen zelf geschreven wordt. Het is geen optie om alle artikels te kopiëren uit bestaande kranten. 6.1.1. De bedoeling De bedoeling is om hen te motiveren om aan een project deel te nemen, zich te blijven inzetten en om zelf een eindproduct af te leveren. Het is de bedoeling om hen een werk te geven waarin men de verantwoordelijkheid moet dragen voor de eigen taken en leert werken in groepsverband en tegen deadlines. Daarnaast wordt er ook extra aandacht besteed aan de praktische vaardigheden zoals spreken en schrijven en verder ontwikkelen van de creativiteit. Men moet zich verbaal goed kunnen uitdrukken naar de andere groepsleden toe en men moet vlot artikels kunnen schrijven die de andere geïnterneerden zullen aanspreken. Daarnaast moeten ze flexibel werken en veel fantasie hebben om enkele artikels te concretiseren. Door dit werk krijgt men een goed gevoel over de geleverde prestaties want men kan de andere mensen helpen ontspannen door het krantje door te nemen.

57 6.1.2. Het verloop Zoals ik voorbereidingen moet treffen, moeten de leden dit ook doen. Zij moeten gedurende de hele week hun ogen en oren goed openzetten om nieuwtjes op te vangen, om artikels te schrijven, ze moeten het nieuws volgen, een artikel schrijven, etc. Als iedereen zich aan de regels qua voorbereiding houdt verloopt de avond veel vlotter en hebben we geen onverwachte problemen. Om het hele proces in goede banen te leiden komen we elke woensdagavond samen van 19 uur tot 21 uur om de huidige stand van zaken te bespreken. Dit alles gebeurt in een vast stramien: − − − − − −

− −

− −

Ik verwelkom iedereen die op tijd toekomt. Ik dank hen voor het feit dat ze deze week op cel reeds aan de krant gewerkt hebben en dat ze nu al het materiaal mee hebben. Iedereen overloopt wat ze deze week geschreven hebben zodat we reeds een zicht hebben op de hoeveelheid artikels die we kunnen gebruiken. Ieder leest iets voor uit zijn eigen werk zodat we weten wat de inhoud is. Daarna bespreken we de artikels in groep. Men geeft zijn mening over het geschreven werk, samen zoeken we naar alternatieven, soms verbeteren we samen de artikels, etc. We overlopen welke artikels er nog kunnen geschreven worden naar de volgende weken toe en herbekijken de taakverdelingen. Als er nieuwe rubrieken bijkomen moeten we beslissen wie deze zal uitwerken. Als we weten welke artikels aan bod kunnen komen proberen we ze een plaats te geven in de krant zodat ook de lay-out in orde is. Iets voor 9 uur leggen we het werk stil en bespreken we nog even de avond. Iedereen mag opmerkingen geven over wat hij ervan vond. Ook wordt er besproken welk werk er op cel nog moet verricht worden. Daarna nemen we afscheid van elkaar en mag iedereen terug naar cel. De PB van op sectie en het centrum worden op de hoogte gebracht dat iedereen terug op cel is.

Als alle artikels geschreven zijn worden deze op computer verwerkt tot een krantje van 2 A4 bladen. Dit gebeurt door mezelf en door de stagiaire toegepaste psychologie. Als er nog enkele lege plaatsen in te vullen zijn nemen wij deze voor onze rekening maar in feite is het de bedoeling dat het volstaat met artikels die door de leden gemaakt werden. Vaste onderwerpen die elke week aan bod komen nl.: − sport − poëzie − belangrijke gebeurtenissen van de week − ontspanning: kruiswoordraadsel, legpuzzel, woordzoeker, raadsel, strip − horoscoop − film en muziek, kookrubriek Bijkomstige onderwerpen die sporadisch in de krant staan nl. − mopjes − celtips − buitenlands nieuws

58 Na goedkeuring van beide partijen, het zorgteam en de directie, kopiëren we de krant voor alle geïnterneerden en brengen ze rond op vrijdagvoormiddag. Als andere geïnterneerden interessante onderwerpen weten mogen ze deze altijd laten weten aan de hand van een rapportbriefje. Voor de vaste leden die de krant maken is het soms moeilijk om altijd te weten wat er belangrijk is. Op zo'n manier krijgen ze wat hulp van anderen en weten ze wat anderen leuk vinden om te lezen. Zo bereikt de krant een grote groep van geïnteresseerden. Doorheen de weken merk ik dat er steeds meer geïnterneerden zijn die ook artikels schrijven voor onze krant. Ze mogen deze altijd afgeven maar de definitieve beslissing ligt nog altijd bij de vaste ‘journalisten’ die beslissen of het artikel een plaats krijgt in de krant of niet. 6.1.3. De meerwaarde De meerwaarde van de krant ligt in het productieve aspect ervan. Zijzelf moeten het eindproduct kunnen afleveren en moeten leren omgaan met alle deelhandelingen die erbij horen. De tijd die ze erin moeten investeren komt overeen met de tijd die men in de samenleving moet spenderen aan werken of studeren. Tijdens de samenstelling van de krant beheerst men de Nederlandse taal. Op zich klinkt dit niet echt als een meerwaarde maar de 2 leden van OBRA die in de krant zetelen, beheersen de Nederlandse taal niet perfect. Zij maken veel schrijffouten alsook grammaticale fouten. Als men als groep daaraan werkt leert men veel bij. De leden moeten leren werk verdelen, iedere rubriek moet uitgewerkt worden en iedereen moet evenveel werk verrichten. Ze moeten zich houden aan de deadline die elke week vooropgesteld wordt en ze moeten werken onder tijdsdruk. Als wij, de stagiaire toegepaste psychologie en mezelf, vinden dat de geschreven tekst niet optimaal is moet men deze nog tijdig veranderen. Doorzettingsvermogen is hierbij van groot belang want men mag er niet meteen de brui aan geven als we hun artikel niet meteen goed vinden. De meerwaarde voor hen is de positieve feedback die ze krijgen van de andere geïnterneerden die de krant lezen. Zij genieten van het aanzien omdat zij verantwoordelijk zijn voor hetgeen de anderen krijgen. Ze moeten er veel werk en tijd aan spenderen maar de tevredenheid na afloop is dan ook heel groot. Voor hen is het belangrijk dat het wel degelijk zin heeft om er zoveel tijd in te steken en dat ze het gevoel hebben dat hun tijd zinvol benut werd. Ze moeten namelijk veel werk leveren op cel en als de interesse van andere gevangenen dan minimaal zou zijn dan zou men niet gemotiveerd zijn om er wekelijks zoveel tijd aan te spenderen. Het werk mag immers niet onderschat worden. 6.2. De indeling in groepen Bij aanvang waren er 5 leden voor de opmaak van de krant. Één lid haakte de eerste maal af omdat hij geen zin had en ook de tweede keer kwam hij niet naar de groepsvergadering. Toen werd besloten dat deze persoon geen vast lid meer was van de groep omdat de anderen niet op hem konden rekenen. Hij beloofde immers enkele artikels te schrijven en een enquête te houden in het WH maar hij realiseerde geen van beide. Toen moesten de anderen noodgedwongen nog een andere oplossing zoeken wat voor hen ook stress betekende. Door dit ongelukkige voorval besloot de groep om met 4 leden verder te werken. Qua indeling van de groep zijn er 2 leden van OBRA en 2 niet-leden. Het is ook hier de bedoeling dat ze elkaar in evenwicht houden en elkaars positieve en negatieve kanten

59 aanvullen. Het is van belang dat ze weten waar hun sterke kanten liggen en wat hen het meest interesseert. Sommigen kunnen goed verslag uitbrengen over een welbepaalde gebeurtenis, anderen kunnen beter dingen verzinnen. Beide zijn nodig om tot een kwalitatief hoogstaande krant te komen maar het is nodig om het werk goed te verdelen. In de groep wordt geopteerd voor een vaste werkverdeling zodat iedereen weet naar de volgende weken toe wat van hen verwacht wordt. Tabel 4: Korte profielschets van de leden van de krant “het opgesloten woord”:

Persoon

Leeftijd

Persoon 1

41

Persoon 2

30

Persoon 3

26

Persoon 4

43

Feiten Abnormale zedenfeiten

Problematiek Mentale retardatie

Aanranding

Seksueel afwijkend gedrag ten opzichte van vrouwen, grootheidsideeën, mentale retardatie Afpersing, zich voordoen als Automutilatie, vermoeden van iemand van de BOB anorexia nervosa Niet naleven voorwaarden, Politoxicomanie, regulatiestoornissen chronisch drugsmisbruik door middelengebruik, depressieve stemmingen

Belangrijk om in het achterhoofd te houden is dat er in de groep een veilige sfeer moet heersen. Iedereen moet zich goed voelen bij de andere groepsleden om optimaal te kunnen werken. Zeker als we kijken naar de pathologie is het nodig om daar aandacht aan te schenken. Als men zich al depressief voelt en er zijn dan nog een spanningen in de groep dan kan die persoon daar negatief door beïnvloed worden wat zeker de bedoeling niet is. Ook de persoon die automutileert kan door de spanningen zijn eigen lichaam opnieuw toetakelen. Dit willen we ten allen tijde vermijden. Om hier adequaat op te reageren is observatie tijdens de samenkomsten heel belangrijk en moet alles bespreekbaar gemaakt worden. Als er problemen zijn moeten deze meteen uitgepraat worden. Als de problemen te lang blijven sluimeren beïnvloedt dit de hele groep. Tijdens die twee uurtjes die we samenzijn let ik ook altijd op de lichaamshouding van een persoon. Zo zie ik meteen of hij interesse toont voor hetgeen gezegd wordt of hij de hele tijd naar de grond zit te staren, helpt hij bij het opstellen van de teksten of zit hij weg te dromen? Als dergelijke zaken opgemerkt worden spreek ik die persoon aan. Soms tijdens de sessie zelf maar soms ook daarna. Het is belangrijk dat die persoon kan zeggen wat er scheelt zodat eraan gewerkt kan worden. 6.3. De pathologie van de deelnemers Het is altijd een opgave om met 4 mensen samen te werken die allemaal een andere pathologie hebben maar hier is de situatie nog moeilijker omdat er 2 personen inzitten met een mentale handicap. Zij moeten echt nog meer investeren dan de andere personen en hebben het soms moeilijk met hetgeen gezegd wordt. Soms beseft men niet wat er fout is met een welbepaald artikel en snapt men niet waarom de andere leden beginnen te lachen. Dan is het mijn bedoeling om duidelijkheid te scheppen naar hen toe en hen op een pedagogisch verantwoorde manier te wijzen op hun fouten. Het is de bedoeling dat ze er iets uit leren en dat het een succeservaring is.

60 Problemen die voorkomen door de samenkomst van bovenvermelde pathologie: −

− −

−

De artikels die geschreven worden door de mensen met een mentale beperking moeten soms herschreven worden door de gemaakte fouten. Ze voelen zich dan minderwaardig omdat hun artikel volledig moet herwerkt worden. De andere leden kunnen het gevoel hebben dat zij meer moeten werken omdat ze de artikels van de anderen moeten verbeteren. De twee niet-leden van OBRA hebben soms moeite om zich serieus te houden als de leden van OBRA iets vertellen. Één persoon vertelt ongelooflijke verhalen en gelooft ze ook echt, terwijl wij weten dat er geen enkele kans bestaat dat ze echt waar zijn. Iets simpel moet soms meerdere malen uitgelegd worden voordat iedereen het begrijpt.

Toch proberen we problemen zoveel mogelijk te vermijden. Zo spraken we meteen af dat er niet gelachen wordt met iemand als die fouten gemaakt heeft. Iedereen kan immers eens iets fout schrijven of iets verkeerd interpreteren. Het allerlaatste wat ik wou is dat de leden met mentale beperkingen uitgelachen werden met hun artikels. 6.4. Hun motivatie Toen ik de eerste maal een rondvraag deed om leden te vinden waren er veel mensen geïnteresseerd. Toch moest ik selecteren. Met het zorgteam ijveren we ervoor om een zo groot mogelijke groep te bereiken met alle activiteiten die georganiseerd worden. Meteen vond ik 5 leden die geïnteresseerd waren maar op heden is het een groep van 4 personen die wekelijks samenkomt. Deze mensen zijn wekelijks druk bezig met al hun artikels te schrijven, strips te tekenen, kruiswoordraadsels te maken, etc. Ze moeten er veel tijd aan spenderen op cel en moeten dan ook nog eens elke woensdagavond samenkomen. De hele week zijn ze er dus mee bezig maar er is niemand die klaagt. We houden ons aan die vaste kern om de artikels te schrijven maar iedereen mag ideeën en voorstellen aan ons doorgeven die we dan proberen te verwerken. De 4 vaste leden zijn nu goed op elkaar ingespeeld en we proberen die homogeniteit te behouden. De leden leggen ook zichzelf enkele regels en eisen op. Zo willen ze een krant maken die toch iets van inhoud heeft en die een meerwaarde kan betekenen voor de andere geïnterneerden. De kwaliteit primeert boven de kwantiteit. Zo kunnen ze tweewekelijks met een sterke krant komen waarin vele mensen geïnteresseerd zijn. Ze hechten veel belang aan hetgeen anderen van feedback geven op hun werk. In de eerste editie was iedereen laaiend enthousiast over de woordzoeker die erin vermeld stond. De leden vonden het belangrijk om rekening te houden met de bevindingen van de anderen en zo besloten ze een minder geliefde rubriek, de celtips, weg te laten en er nog een extra woordzoeker in te plaatsen. Voor hen is dit geen gemakkelijke manier om even weg te zijn van hun cel maar een manier om te tonen naar de anderen toe wat ze in hun mars hebben. Het is natuurlijk van belang dat de groep bestaat uit mensen die allemaal even gemotiveerd zijn want er komt veel werk bij kijken en als sommigen zouden profiteren van het werk van de anderen ontstaan er problemen.

61 Enkele valkuilen kunnen zijn: −

− − −

Na verloop van tijd is men minder gemotiveerd en schuift men meer werk af op de andere leden. Nu zorgt men ervoor dat de krant volstaat met artikels die zijzelf geschreven hebben maar later kan het probleem komen dat ze minder zelf gaan schrijven en gewoon artikels uit de reguliere krant zullen overnemen. In het begin ziet men het zitten om er veel tijd in te investeren op cel maar na verloop van tijd kan de interesse dalen. Het risico bestaat dat men nog wel wil samenkomen op woensdagavond maar dat men daardoor op cel minder zal werken. Een laatste probleem kan zijn dat er minder respons op komt van de andere geïnterneerden. Zo krijgt men het gevoel dat de anderen niet meer geïnteresseerd zijn en bestaat de kans dat de vier vaste leden zullen afhaken.

De leden weet dat het geen lachertje wordt maar dat als er goed gewerkt wordt, men er veel voldoening van krijgt. Ook als begeleider probeer ik hen wekelijks te motiveren. Soms schrijf ik zelf eens een artikel, ik zorg voor een lekkere snack gedurende de sessie, voordat de krantjes gekopieerd worden krijgen zij het eerste exemplaar, etc. Het is door die kleine dingen dat men het gevoel heeft goed werk geleverd te hebben. Daarnaast probeer ik hen ook aan te moedigen om hun mogelijkheden verder te ontplooien en zichzelf verder te zien slagen. In het begin was het nog wat zoeken wat de sterke kanten en interesses waren van iedereen. Nu ik dit weet probeer ik hen te stimuleren om het mogelijkheden nog verder uit te bouwen. Zo krijgt men zelf een beter zicht op het functioneren en weet men zichzelf beter te handhaven in andere situaties. Daarnaast moet er ook aandacht geschonken worden aan de sociale en culturele normen die een persoon handhaaft. Als iemand zijn cultuur of religie tegenstrijdig is met een artikel dat in de krant zouden gepubliceerd worden kan die persoon niet verplicht worden om het artikel te schrijven. Iedere mens heeft zijn overtuigingen die anderen moeten respecteren. Als iedereen zich daaraan houdt vermijden we problemen en worden de leden minder snel gedemotiveerd. 6.5. Evaluatie 6.5.1. Evaluatie door de leden Al van na de eerste sessie waren de leden enthousiast om de krant te maken gedurende 10 weken. Zij moeten mij evalueren maar ook zichzelf. Ook krijgt iedereen die meewerkt aan de krant, mezelf ook inbegrepen, feedback van de andere geïnterneerden die de krant lezen. Als ze de krant samenstellen moeten ze hun eigen functioneren kunnen evalueren. Ze lezen hun tekst voor en de anderen geven er feedback op. Dit kan positief zijn, zodat er niets in de tekst veranderd moet worden, maar het kan ook soms negatief zijn, als men vindt dat het artikel niet echt past in de krant. Iedereen gaat op een andere manier met feedback om maar als men in een groep werkt moet men het daarmee eens kunnen zijn. De ‘journalisten’ geven ook feedback op mij, als ik alles verwerkt heb met de computer. Zij zouden de artikels op een andere plaats zetten, een groter/kleiner lettertype gebruiken, etc. Voordat de krant in grote oplage gedrukt wordt, toon ik de krant aan hen. Als ze het dan met iets niet eens zijn kan ik het nog veranderen voordat het gekopieerd wordt.

62 De feedback die we krijgen van de overige geïnterneerden is altijd positief. Ze vonden dat er genoeg afwisseling was omtrent de onderwerpen. Er zat sensationeel nieuws in, sport, ontspanning, ludiek nieuws, etc. Velen zitten te wachten op de volgende editie en als het van hen afhangt mag er wekelijks een krant komen in plaats van om de twee weken. Ook het feit dat er zoveel mensen spontaan een artikel schrijven voor de krant betekent dat de belangstelling groot is. 6.5.2. Evaluatie door het zorgteam Toen ik het voorstel deed naar het zorgteam toe waren zij zeker te vinden voor het idee. Het is iets wat nog nooit gedaan werd en waarvan men dacht dat iedereen het wel tof en origineel ging vinden. Al na de eerste editie kreeg ik veel lof over mijn voorstel. Ze vonden het goed dat het geschreven werd door geïnterneerden voor geïnterneerden en dat er een grote variatie aan artikels was. Het is tevens optimaal dat alle geïnterneerden erbij betrokken worden want via de krant blijft men op de hoogte van wat er allemaal leeft en waar men beroep kan op doen. Iedereen mag voorstellen aanbrengen en kan deelnemen aan de activiteiten die erin vermeld staan en heeft de mogelijkheid om zich ervoor te engageren. Ook de PB’s waren vanaf de eerste week enthousiast om het resultaat te zien en dit door de feedback die ze kregen op sectie. Als de PB’s gedurende de week op sectie rondlopen, zien ze de leden van de krant druk in de weer om alles klaar te krijgen. Zo zien zij ook dat het iets is dat echt ‘leeft’ en waar iedereen over bezig is. Voor mezelf is het ook positief dat mijn mentor Dhr. Jan Adams, ergotherapeut, het idee steunt. Hij geeft ons soms tips over wat er nog kan in vermeld worden, wat de mogelijkheden zijn en hij maakt reclame bij andere instanties. Het is ook door zijn toedoen dat de toestemming verkregen werd om de krant op te starten. Tevens zal Jan Adams het initiatief vermelden in 3e kwartaalblad ‘fatik’. De 'redactie' van “Het opgesloten woord” mag een artikel schrijven dat in dit nummer zal verschijnen, want dit gehele nummer zal handelen over internering. Op het einde van mijn stage volgde een evaluatie van de gehele activiteit. Het viel het zorgteam op dat iedere geïnterneerde nog even gemotiveerd was en blij was om de krant te ontvangen. Daarom zien ze er ook een mogelijkheid in om de krant nog verder te zetten na mijn stage. Een geslaagd initiatief dus waar de geïnterneerden op lange termijn ook baat bij blijven hebben.

63

HOOFDSTUK 7: INDIVIDUELE GESPREKKEN 7.1. De activiteit Iedereen heeft als mens wel eens nood aan een babbel of een manier om zijn gevoelens en gedachten te uiten. Velen praten tegen de PB’s maar ze beschouwen hen nog vaak als bewaking, en dit enkel door het uniform dat ze dragen. Daarnaast kunnen ze ook een gesprek hebben met iemand van het zorgteam. Het voordeel is dat wij hun vertrouwen genieten omdat we geen uniform dragen. Ze voelen aan dat ze ons alles kunnen vertellen zonder dat het later tegen hen kan gebruikt worden. Dagelijks krijgen wij vragen van personen die even met ons willen praten omdat ze zich niet goed voelen of even nood hebben aan een babbel met iemand anders dan hun celgenoot. De gesprekken kunnen doorgaan op cel, in het Antrobureel of bij ons in het WH. Heel vaak is het voor hen gelijk waar het gesprek doorgaat zolang ze maar met iemand kunnen spreken en ze niet te lang moeten wachten vooraleer het gesprek er komt. Als er iemand in de veiligheidscel of strafcel zit gaan wij hen ook daar sporadisch bezoeken. Dit is voor hen zeker een tijd waar ze gezelschap nodig hebben. Het is immers niet omdat men dat in de veiligheidscel belandt is dat men alle contact moet verliezen. Mocht men in deze periode totaal verwaarloosd worden dat kan het zijn dat de persoon nog slechter de veiligheidscel verlaat dan toen hij binnenging. Natuurlijk is het niet zo dat we daar elke minuut van de dag moeten blijven maar we proberen altijd om hen toch één maal per dag te gaan bezoeken. Zo is er voor hen een continuïteit en kunnen we hen reeds voorbereiden op hun terugkeer naar hun cel op de vleugel. 7.1.1. De bedoeling Iedere mens heeft nood aan een babbel en een moment waarop men zijn zorgen met iemand kan delen. Als men de hele tijd met de problemen blijft rondlopen escaleren deze en heeft dit een invloed op alle mensen waarmee men in contact komt. Het is dus nodig dat men met iemand kan praten als men daar behoefte aan heeft en daar zijn wij voor. Ook hebben wij gesprekken met de ‘inkomende personen.’ Dit zijn personen die nieuw in de gevangenis toekomen en die eigenlijk van niets op de hoogte zijn. Heel vaak weten ze niet eens tot welke instantie ze zich kunnen richten en tegen wie ze iets kunnen vertellen over hun problemen. Daarom proberen wij hen te spreken enkele dagen nadat ze zijn toegekomen. Zo krijgt men de kans om alles even op een rijtje te zetten en zich in te burgeren. Tijdens dit eerste gesprek is het de bedoeling om een antwoord te geven op de vragen die ze hebben en om hen alles te laten vertellen wat ze willen. Velen willen gewoon even vertellen over hun feiten en over de manier waarop ze in de gevangenis zijn terechtgekomen. We zijn er niet om te oordelen of om in hun verleden te graven maar door het eerste gesprek hebben we een aanknopingspunt naar de volgende gesprekken toe. Het persoonlijke verhaal kan belangrijk zijn in een later stadium. Door de gesprekken met elkaar te vergelijken kunnen we zien welke evolutie die persoon doormaakt omtrent zijn feiten, zijn slachtofffers,... Of die persoon ons de waarheid vertelt of een leugen vertelt dat maakt tijdens dit gesprek geen verschil. Het is nu voornamelijk de bedoeling de persoon de kans te geven zijn hart te luchten. Ook weten ze dan naar wie ze zich kunnen richten om over hun problemen te

64 vertellen, want als iemand juist in de gevangenis toekomt, weet men niet goed wie men kan vertrouwen. Vele geïnterneerden praten ook met de PB van op sectie maar sommigen hebben daar schrik van. Dit omdat de PB meldingsplicht heeft terwijl dit bij ons, de leden van het zorgteam, niet het geval is. Soms denkt men dat de PB alle gegeven informatie aan anderen zal doorspelen en dat iedereen daarvan dan op de hoogte zal zijn om het tegen hen te gebruiken. Terwijl ze bij ons weten dat hetgeen ze zeggen vertrouwelijk is en wij daar geen notities van nemen. We willen dus voor hen een spreekbuis zijn. Een persoon die ze kunnen vertrouwen en waarmee ze informatie kunnen delen zonder dat het in hun nadeel zal spelen. We willen hen duidelijk maken dat er mensen zijn die begaan zijn met hun lot en die hen, in de mate van het mogelijke, altijd zullen helpen om hun problemen op te lossen. 7.1.2. Het verloop De vraag tot een gesprek komt op verschillende wijzen tot stand. Soms vragen ze spontaan een gesprek aan als ze u zien. Anderen schrijven een rapportbriefje en nog anderen wachten totdat wij opmerken dat ze zich niet goed voelen en dat wij hen benaderen. Op gelijk welke manier de vraag tot een gesprek tot stand komt, opperen we ervoor om het gesprek zo vlug mogelijk te laten plaatsvinden. Het is niet de bedoeling dat iemand lang met een probleem blijft rondlopen. Er is namelijk een reden waarom men een gesprek aanvraagt. We hebben respect voor iedereen en over gelijk wat ze willen praten. Sommigen willen eens hun hart luchten over hun problemen terwijl anderen liever babbelen over koetjes en kalfjes om even hun zorgen te vergeten. Beiden hebben nood aan het gesprek. De meeste leden van het zorgteam, en ikzelf, gaan niet op cel maar voeren de gesprekken in het bureel. Het is ook niet zo dat we zomaar iedereen meteen uitnodigen voor een gesprek. De beambte van op sectie moet op de hoogte zijn alsook het centrum want zij moeten op elk moment van de dag weten waar iedereen zich bevindt. Daarom vragen we altijd eerst toestemming aan de leden van het zorgteam om deze persoon individueel mee te nemen naar het bureau. Pas als we van hen toestemming hebben nodigen we die persoon uit voor het gesprek. De duur van een gesprek is niet vast bepaald. Sommigen willen gewoon even een ander gezicht zien en willen na een half uurtje al terug op cel terwijl anderen twee uur zouden babbelen. Na het gesprek moeten opnieuw beide instanties op de hoogte gebracht worden dat die persoon terug naar cel gaat. Zo is iedereen terug op de hoogte en ontstaan er geen problemen bij het appèl. 7.1.3. De meerwaarde De meerwaarde van het individuele gesprek bestaat uit het vrije karakter ervan. Men kan en mag een gesprek aanvragen maar met moet niet. Het is een recht maar geen plicht. We zijn er enkel voor degenen die het echt wensen en die vinden dat wij hen kunnen helpen. Het voornaamste doel voor hen is te weten dat er iemand voor hen klaarstaat als ze het moeilijk hebben en die naar hen zal luisteren zonder te oordelen.

65 7.1.4. Tot wie kan men zich richten? Er zijn verschillende instanties tot wie men zich kan richten als men een gesprek wil. Iedereen is vrij om te kiezen tot wie men zich richt. Opvallend is dat als men een vertrouwenspersoon gevonden heeft men zich tot deze persoon blijft richten. Zelfs als men het echt even heel moeilijk heeft en die persoon de eerstkomende periode geen tijd voor hen heeft wacht men nog liefst tot die persoon tijd kan maken dan dat men bij iemand anders een persoonlijk gesprek aanvraagt. De meeste hebben er immers problemen mee om telkens opnieuw weer hun verhaal te moeten vertellen. De meest gecontacteerde instanties of personen zijn: − − − − −

de psycholoog de psychiater de PSD ( Psycho- Sociale Dienst) het zorgteam de PB

Na een gesprek is het mogelijk dat er een overleg is tussen de personen van een welbepaalde instantie. Mocht ik iets merkwaardigs opmerken in het gesprek dan is het nodig dat de andere leden daarvan op de hoogte zijn. Op dit moment wordt nog steeds de privacy gewaarborgd maar om geen problemen te krijgen is het best dat iedereen op de hoogte is. De overdracht kan mondeling gebeuren tijdens het dagelijks overleg dat wij hebben ’s middags of er kan ook schriftelijk gerapporteerd worden. Iedere geïnterneerde heeft immers een map in de computer waar alles bijgehouden wordt. Het is de bedoeling dat deze informatie verder wordt aangevuld na elk gesprek dat iemand had met die persoon. Zo is het gemakkelijk om verder te werken in het volgende gesprek. Op deze manier weet iedereen wat deze persoon gezegd heeft en kunnen we kijken of men hetzelfde verteld tegen andere personen. De informatie wordt dus intern doorgegeven maar er is geen informatie-uitwisseling tussen de verschillende instanties. Als iemand een gesprek had bij de PSD worden wij daarvan niet op de hoogte gesteld. Iedere dienst legt immers de klemtoon anders en werkt naar verschillende doelstellingen toe. Als de informatie binnen dezelfde dienst frequent gebeurt, is dit al heel positief. 7.2. Evaluatie Het aanvragen van individuele gesprekken is een recht dat men heeft, geen plicht. De mensen die niet met de leden van het zorgteam willen praten hebben daar het volste recht toe terwijl anderen ons elke dag willen spreken. Het verschilt dus van persoon tot persoon. Ook is evalueren niet het belangrijkste aspect van het individuele gesprek. Het is wel belangrijk om te kijken hoe die persoon zich voelt en om de situatie op te volgen maar de persoon moet zich niet verantwoorden. Iedere dienst hanteert andere maatstaven om het gesprek te evalueren. Dit wil niet zeggen dat iedereen een quotatie krijgt na het gesprek maar wel dat we proberen te werken naar de individuele doelstellingen toe en we kijken of deze behaald werden of niet.

66 Hetgeen waar wij in een gesprek op letten is anders dan als men een gesprek heeft met de psychiater of iemand van de PSD. Heel vaak weten wij wel na het gesprek of men zich goed voelt bij wat er tijdens het gesprek gebeurde en hoe het verliep. Men zegt ook vaak wat men ervan vond en of men nog een gesprek wil plannen later in de week. Zo weten we dat we die persoon geholpen hebben en dat we op goede weg zijn om tot die persoon door te dringen en te helpen indien nodig. Bij sommige mensen verloopt dit alles heel vlot terwijl we bij anderen meer tijd nodig hebben om door te dringen. Dit wordt sterk bepaald door de psychische problemen die iemand heeft alsook door zijn feiten. Mensen die in de gevangenis zitten voor winkeldiefstal zullen makkelijker praten en ons zaken toevertrouwen dan mensen die hier zitten voor zedenfeiten, moord, etc. Hierbij is onze houding belangrijk. We mogen de mensen niet forceren om iets te zeggen. We gaan ervan uit dat wat men wil zeggen, gezegd kan worden. We gaan hen niet verplichten om meteen een open boek te zijn voor ons, zeker niet in de eerste gesprekken. Vertrouwen is hierbij van cruciaal belang. Het is pas als zij ons beginnen te vertrouwen dat wijzelf bepaalde onderwerpen kunnen aansnijden. Tot dan laten wij de persoon vrij om te praten over wat die wil. Er wordt bijgehouden wie er vaak gesprekken aanvraagt zodat we een overzicht kunnen houden van wie er nood heeft aan een gesprek en wie er reeds gezien werd. Op sporadische tijdstippen houden we een overdracht. Hierbij zitten de verschillende leden van het zorgteam rond de tafel om de geïnterneerden te bespreken. De bedoeling hiervan is tweeledig. Enerzijds wordt dit gedaan om misbruik tegen te gaan en anderzijds om op de hoogte te blijven van de toestand van die persoon. Qua misbruik is het zo dat sommige mensen dagelijks een gesprek zouden willen met iedereen van het zorgteam waardoor andere mensen de kans niet krijgen om met ons te praten. Het overleg kan ervoor zorgen dat iedereen dezelfde kansen en begeleiding krijgt. Een intensieve begeleiding en interne communicatie is dus van cruciaal belang om een optimale werking en hulpverlening te voorzien.

67

HOOFDSTUK 8: OBRA In mijn theorie vermeldde ik reeds dat OBRA zich bekommert om de geïnterneerden met een mentale beperking. Ze kijken toe op de productiviteit, de zelfredzaamheid en de ontspanningsmogelijkheden van hun leden. Omtrent de ontspanning organiseert men op maandag- en donderdagmiddag een crea-activiteit. Aangezien ik tijdens de andere activiteiten veel met de leden van OBRA in contact kom, wou ik ook voor hen een eigen activiteit uitwerken. 8.1. De activiteit Op maandag 19 maart 2007 organiseerde ik de groepsactiviteit voor OBRA. Het is tijdens die 2 uur de bedoeling om in groepsverband te leren werken en knutselen. De activiteit ging door op de Antrozaal van 13 u 30 – 16 u. Ikzelf gaf de activiteit maar de begeleiders van OBRA waren ook de hele tijd aanwezig tijdens het maken van de scraptekening. 8.1.1. Het verloop Om de activiteit te mogen geven moest ik eerst toestemming hebben van OBRA zelf. Dit verkreeg ik onmiddellijk. Zij waren enthousiast dat ik gemotiveerd was om voor hen een activiteit te voorzien. Het toonde hen dat ik geïnteresseerd was in hun werking. Vooraleer ik de groepsactiviteit kon geven moest ik weten welke activiteit ik moest voorbereiden. Ik bracht enkele knutselwerken mee naar de gevangenis en toonde deze aan de begeleiding. Zij gaven hun mening en kozen de meest gepaste activiteit omdat zij het beste weten wat hun leden aankunnen. De keuze was vlug gemaakt nl. het maken van een scraptekening. Nu ik wist welke activiteit ik mocht geven kon ik me richten op de praktische kant: het materiaal regelen, de voorbeelden maken, de leden op de hoogte brengen, etc. Daarom besloot ik om tijdens hun groepsvergadering mijn activiteit al eens voor te stellen. Zo wisten ze reeds enkele weken op voorhand wat ik later zou doen. Ook had ik enkele voorbeelden mee zodat we wisten wat hun te wachten stond. Na de mondelinge voorstellingen waren ze allemaal enthousiast. Enkele weken ervoor keek ik in de kasten van OBRA om te weten welk materiaal zij reeds ter beschikking hadden. Dan wist ik hoeveel materiaal ik nog moest bijkopen. Ik gaf alles tijdig door zodat zij niets meer moesten kopen. Op de dag zelf was ik dan met alles in orde. Ik had tekeningen mee die de leden konden gebruiken, ik had al het materiaal mee, het lokaal was reeds ingericht en alle leden waren aanwezig. Voordat we aan de creasessie konden beginnen besloot ik nog een algemene inleiding te geven. Zo wisten ze wat we gingen maken en aan welke regels ze zich moesten houden. Zo vroeg ik hen om stil te zijn terwijl ik uitleg gaf. Daarnaast vroeg ik hen ook om het materiaal met respect te behandelen en de veiligheid te bewaren. Dit omdat er toch met scrapmesje gewerkt wordt dat als wapen kan dienen. Ook tijdens de sessie moest ik ervoor zorgen dat alles in goede banen liep. Zo ging ik bij iedereen individueel eens kijken en tips geven om het werk zo gemakkelijk mogelijk te maken. Als iemand vragen had mochten ze deze altijd stellen want ik liep de hele tijd rond om problemen en moeilijkheden op te lossen. Dit deed ik opdat iedereen op het einde van de sessie een eindresultaat in handen zou hebben.

68 8.1.2. De deelhandelingen van de scraptekening Een scraptekening is een blad met verf waar niets opstaat maar waar men een tekening verkrijgt door de bovenste laag verf weg te krassen. De activiteit bestaat uit verschillende deelhandelingen. − −

− −

− − −

Men neemt een wit tekenblad formaat A4. Men kleurt het blad volledig in met wasco. Men gebruikt het best felle kleuren omdat deze mooi contrasteren met de zwarte verf. Het is noodzakelijk om heel hard te duwen op de wasco zodat men niets meer ziet van het witte blad. Daarna wrijft men met een stuk zeep over het gekleurde blad. Als men er met de vinger over wrijft moet het blad heel glad aanvoelen. Vervolgens moet er een laag zwarte verf over het gekleurde blad komen. In een optimale werksituatie mag er slechts 1 dunne laag zwarte verf zijn om dat makkelijker de tekening te kunnen wegkrassen. Na het verven moet men wachten tot alles droog is voordat men kan gaan krassen. Met een tekenpotlood tekent men de tekening die men straks wil zien verschijnen. Als laatste neemt men de kraspen en gaat men over de getekende lijnen van de figuur. Nu wordt de wasco opnieuw zichtbaar en heeft men een tekening in verschillende kleuren.

Een eindresultaat:

69

8.2. De indeling in groepen Met betrekking tot de groepssamenstelling kon ik me bij deze activiteit nu niet veel bezighouden. Het waren de vaste leden die op maandagmiddag crea hebben die ook mijn sessie bijwoonden. We waren met 12 personen en 4 begeleiders. De groep was groot genoeg om de activiteit vlot te laten verlopen. Iedereen kon zonder problemen doorwerken en men moest niet te lang op het materiaal wachten als men iets nodig had. Dit zorgde ervoor dat iedereen een eindproduct had op het einde van de sessie. Omtrent de groepssamenstelling moest ik toch wel rekening houden met de graad van de mentale beperking. Voor sommigen is het gemakkelijk om uitleg te krijgen en dit meteen om te zetten in daden, voor anderen is dit veel moeilijker. Hier hield ik rekening mee tijdens de algemene uitleg die ik gaf. Sommigen snapten onmiddellijk wat de bedoeling was terwijl ik het voor de overigen allemaal moest voortonen. Opdat iedereen zou kunnen werken volgens zijn eigen mogelijkheden had ik nog extra hulpmiddelen voorzien zoals tekeningen die ze kunnen overtekenen, carbonpapier en sjablonen. De mensen die daar gebruik wilden van maken konden dit en de anderen konden volledig zelfstandig doorwerken. Zo ontplooide iedereen zijn mogelijkheden en kreeg iedereen de scraptekening af tegen het einde van de sessie. 8.3. Hun motivatie Toen ik mijn activiteit voorstelde tijdens de groepsvergadering zag iedereen het zitten om eraan te beginnen. Tijdens de week die voorafging aan 19 maart vroeg men vaak hoe lang het nog duurde vooraleer ik de activiteit ging leiden. Het was voor de meeste iets nieuws en dat maakte de belangstelling nog groter. Ze waren benieuwd hoe ze het moesten maken en ze konden niet wachten totdat hun eigen tekening af was. Tijdens de gehele sessie bleef iedereen goed meewerken. Men luisterde goed naar mijn uitleg om een mooi resultaat te bekomen. Na afloop bedankte ik iedereen voor hun inzet en hun medewerking tijdens de sessie. Daarna kreeg ik een applaus en bedankten ze mij voor de toffe namiddag. Velen waren zo tevreden van hun tekening dat ze meteen vroegen of ze de tekening mochten meenemen op cel en wanneer ik nog een activiteit ging organiseren. 8.4. Evaluatie 8.4.1. Evaluatie door de leden De leden waren na afloop allemaal tevreden met hun eindresultaat. Aangezien het iets nieuws was waren de verwachtingen hoog gespannen maar deze werden ingelost. Bijna iedereen nam de tekening mee op cel en sommigen gingen ze zelfs opsturen naar familie. Op het einde bedankten ze me omdat het een toffe namiddag was. De leden van OBRA zijn altijd gemotiveerd om naar de crealessen te gaan maar anders gebeurt dit altijd onder het waakzame oog van de vaste begeleiders. Nu was het de eerste keer dat ze bevelen moesten opvolgen van iemand anders om hun tekening te doen slagen. Voor aanvang was ik niet geheel zeker of ze wel zouden luisteren en aandacht schenken aan hetgeen ik ging vertellen maar niets was minder waar. Door de originaliteit van het werk

70 waren ze allemaal van mening dat ze moesten luisteren om het mooiste resultaat te bekomen. Ook het feit dat ze allemaal vertrouwen stelden in mijn kunnen was positief. 8.4.2. Evaluatie door OBRA Toen ik bij OBRA ging aankaarten dat ik een activiteit wou voorzien voor hun leden waren zij enthousiast. Natuurlijk werd er op voorhand regelmatig afgesproken met de begeleiders om te overleggen. Want ik moest zeker weten dat alles vlot georganiseerd kon worden en dat de leden de opdracht zouden kunnen vervullen. Al vanaf de eerste samenkomst overlegde ik met Mevr. Borgonjon omtrent de concretisatie van mijn activiteit. Doorheen de vergaderingen vroeg ik steevast feedback over mijn aanpak om zo alles tijdig te kunnen bijschaven. Ook tijdens de activiteit was Mevr. Borgonjon aanwezig om mij te evalueren. Naarmate de activiteit ten einde liep vroeg ik opnieuw feedback aan de begeleiders van OBRA omtrent de activiteit zelf en mijn begeleidingsstijl. Voor ons allemaal was het wat zoeken want het was namelijk de eerste keer dat iemand een activiteit organiseerde voor hen en voor mij was het ook de eerste keer dat ik iets moet organiseren voor OBRA. Hun feedback op mijn activiteit en aanpak was uitermate positief. “Evelien heeft eerst alle nodige stappen ondernomen om haar activiteit te mogen en kunnen geven. Zij heeft dit gedaan zowel naar de begeleiding van OBRA als naar de gasten toe. Iedereen was goed voorbereid. Ook tijdens de activiteit verliep alles vlot. Evelien legde haar activiteit stap voor stap duidelijk uit aan de gasten. Iedereen kon op eigen tempo werken. Evelien was ook constant aanwezig om te helpen. Op deze manier kon iedereen nog individuele uitleg krijgen. Er werd op een degelijke manier met het materiaal omgegaan. De activiteit was aangepast aan het publiek/de doelgroep. Er kon op verschillende niveaus en moeilijkheidsgraden gewerkt worden. Evelien was constant nabij en had een goed contact met de gasten. Over het algemeen waren wij zeer tevreden over de activiteit.”44

44

Citaat door Mevr. Borgonjon Stien en Mevr. Van Landuyt Hilde, medewerkers OBRA

71

HOOFDSTUK 9: ACTIVITEITEN OP WOENSDAGNAMIDDAG Doorheen de week is er altijd wel iets te doen van activiteiten of cursussen, behalve op woensdagnamiddag. Deze namiddag wordt niet met een vaste activiteit ingevuld. Sommigen vinden dit positief omdat ze dan even een vrij moment hebben maar toch zijn er anderen die veel liever nog actief iets doen en om op die vraag in te gaan kreeg ik van Jan Adams, ergotherapeut, de mogelijkheid om op deze namiddagen éénmalige activiteiten te organiseren. Zo is er elke woensdagnamiddag een andere activiteit waarbij men kan aansluiten. Als het iets is wat men graag wil doen dan schrijft men zich in. Is het de volgende week voor hen niet interessant dan schrijven ze zich voor die week niet in. Het zijn vrijblijvende activiteiten die men kan en mag volgen als men dit wenst. 9.1. De activiteit Ikzelf brainstorm bijna wekelijks om nieuwe activiteiten te concretiseren. Sommige activiteiten werden vroeger al georganiseerd, anderen zijn compleet nieuw. Het is voornamelijk de bedoeling om wat afwisseling te brengen in het huidige aanbod. Zo voelt een grote groep zich aangesproken en kunnen we aan iedereen iets aanbieden wat binnen hun interesses valt. Sommige activiteiten op woensdag waren groepsactiviteiten maar soms had ik ook een individuele sessie met iemand. Zo speelde ik eens een gezelschapsspel met iemand die anders nooit zijn cel verlaat. Die persoon heeft ook recht op activiteiten die binnen zijn interesseveld vallen. En het is niet omdat die persoon niet graag deelneemt aan groepsactiviteiten dat die persoon aan zijn lot moet overgelaten worden. Tabel 5: De activiteiten die georganiseerd werden op woensdagnamiddag:

Datum woensdag 7 maart 2007 woensdag 14 maart 2007 woensdag 21 maart 2007 woensdag 28 maart 2007 woensdag 18 april 2007 woensdag 25 april 2007 woensdag 2 mei 2007 woensdag 9 mei 2007 woensdag 16 mei 2007

Activiteit Quiz Extra wandeling Volleybal en petanquetornooi Spelletjesnamiddag: volleybal, petanque, ping pong, badminton, frisbee Het maken van een coupe vanille met vers fruit Extra wandeling gecombineerd met sportactiviteiten: ping pong, frisbee en voetbal Koken: het dessertbuffet klaarmaken voor de “kick off” van het zorgteam op donderdag 3 mei 2007 Geen activiteit wegens afname enquêtes personeel Dartstornooi gecombineerd met tafelvoetbal

72 9.1.1. De bedoeling De bedoeling van de activiteiten op woensdag is om wat diversiteit in het activiteitenaanbod te brengen en om een grote groep van mensen te bereiken om aan activiteiten deel te nemen. Tevens is dit de beste mogelijkheid om mensen te laten deelnemen die een lage taakspanning hebben en die moeite hebben om een hele cyclus van activiteiten te volgen. Door het éénmalige karakter van elke activiteit kunnen verschillende mensen zich aangesproken voelen om aan iets deel te nemen zonder verdere verplichtingen naar de volgende weken toe. Elke week ijveren we ervoor om iets nieuws aan te bieden in de hoop zo te kunnen inspelen op de verschillende wensen die de geïnterneerden hebben want het is door die diversiteit dat we mensen kunnen warm maken voor activiteiten die georganiseerd worden door het zorgteam. Ook werken we zo verder aan het onderhouden van sociale contacten en het leren werken in groep. Deze doelstellingen zijn iets meer ondergeschikt aan het feit dat ze hun cel moeten verlaten maar het is positief als aan verschillende doelstellingen kan gewerkt worden door één activiteit. 9.1.2. Het verloop Om een activiteit vlot te laten verlopen moet alles goed georganiseerd zijn en moet er zekerheid zijn dat er toch enkele geïnteresseerden voor zijn. Vooraleer ik dus de woensdag iets kon organiseren moest ik met deze factoren rekening houden. Zo peilde ik eerst bij de geïnterneerden om te weten of ze openstonden voor de activiteiten. Omdat het bijna onmogelijk was om alle 90 geïnterneerden persoonlijk te bevragen plaatste ik een oproep in het krantje “het opgesloten woord”. Daarin stonden enkele activiteiten waarvoor men zich kon inschrijven. Zo konden ze mij via een rapportbriefje laten weten waaraan ze zouden deelnemen. Zo was het voor mij makkelijker om een zicht te krijgen op de interesses bij de gevangenen. Als iemand interesse toonde voor iets ging ik nog een persoonlijk gesprek aan met hen om hen duidelijk uit te leggen wat de activiteit precies inhoudt. Zo hebben zij een beeld van de activiteit en weten ze of het iets voor hen is of niet. Voor sommige activiteiten was het gemakkelijk om verscheidene deelnemers te vinden terwijl het voor andere activiteiten onmogelijk was. Op een woensdag deed ik het voorstel om een dartstornooi te organiseren. Enkele mensen zeiden op voorhand dat ze gingen meedoen. Er werden meer dan 20 mensen bevraagd maar eens we de groep samenstelden waren er maar 4 deelnemers meer. Deze activiteit moest dan afgelast worden. Het belangrijkste punt was dus iedereen motiveren. Eens ik wist dat er belangstelling was voor een activiteit, regelde ik de organisatie. Hier kwam er heel veel bij kijken. − zorgen voor het materiaal. − een zaal boeken of een wandeling reserveren die vrij is. − een PB vinden die vrij is om de activiteit te begeleiden. − de toestemming hebben van Jan Adams, ergotherapeut, en van het centrum. − een materiaallijst aan de inkom leggen om alles te mogen meebrengen.

73 Pas als dit alles in orde was kon de activiteit van start gaan. Maar ook hier was het nog nodig om alles in goede banen te leiden. In het begin probeerden ze de grenzen af te tasten, men keek hoe ver men kon gaan. Sommigen maakten van de gelegenheid gebruik om een babbeltje te slaan met anderen die nog op cel zaten, om een extra sigaretje te roken terwijl dit niet de opzet van de namiddag was. Het is dus nodig om hen te blijven motiveren om deel te nemen en actief bezig te zijn. Als men zich inschrijft voor een volleybal en petanquetornooi is het de bedoeling om ook deel te nemen en niet de hele tijd tegen de muur te zitten roken. Door zelf actief mee te doen, stimuleerde ik hen om ook deel te nemen. 9.2. De indeling in groepen Zoals reeds in de keuze van de activiteiten naar boven kwam probeerde ik activiteiten te organiseren die een grote groep van geïnterneerden aansprak. Het was immers niet de bedoeling om telkens met dezelfde groep iets te doen op woensdagnamiddag. Hoe meer de groep wisselde hoe beter, want zo bereikte ik meer mensen. Er zijn immers ongeveer 90 geïnterneerden aanwezig die allemaal verschillende interesses hebben en we moeten iedereen de kans geven iets te doen wat men graag wil. Natuurlijk was er ook hier wel een risico aan verbonden. Voor sommige activiteiten waren er maar heel weinig geïnteresseerden bvb. voor het dartstornooi. Dan was het moeilijker om toestemming te krijgen om dit alles te organiseren. Soms werd alles geannuleerd maar af en toe kreeg ik toestemming omdat er werd geredeneerd dat die personen anders terug door de mazen van het net vallen als we de activiteit niet laten doorgaan. Bij de groepsvorming bleef ik wel altijd rekening houden met de verschillende persoonlijkheden. Als we van iemand wisten dat die toen in een psychose zat dan werd deze persoon op de reservelijst geplaatst om de veiligheid van de andere deelnemers te waarborgen. Ook gebeurt het dat bepaalde personen het totaal niet met elkaar kunnen vinden. Daar hou ik ook rekening mee zodat de activiteit voor hen geen mogelijkheid tot represailles biedt. Om zoveel mogelijk problemen te vermijden toonde ik altijd eerst de lijst aan Jan en aan de kwartierchef en vroeg ik hen wat ze van de samengestelde groep vonden. Zij kennen iedereen van sectie en weten soms waar de problemen zich bevinden. Als zij bepaalde problemen zagen met bepaalde personen die samen zaten dan werd er 1 persoon geschrapt en één persoon van de reservelijst erbij geplaatst. 9.3. Hun motivatie Reeds van de eerste week dat ik de activiteiten organiseerde waren vele geïnterneerden geïnteresseerd om deel te nemen. Velen dachten wel eerst dat het een vaste activiteit zou worden die elke woensdag zou herhaald worden. Sommigen zagen dit eerst niet zitten omdat ze dachten dat ze dan elke week verplicht gingen zijn om eraan deel te nemen. Toen het voor hen duidelijk werd dat het allerhande losse activiteiten gingen worden waren ze allemaal overtuigd. Velen wilden op de hoogte gehouden worden van wat we gingen organiseren. Naarmate er meer activiteiten georganiseerd werden, nam het aantal geïnteresseerden toe. Soms zaten we zelfs met reservelijsten van meer dan 8 personen. Het is positief dat de zin om

74 deel te nemen en de motivatie nog steeds toeneemt met de weken dat we namiddagen organiseren. Voor hen is het nog een extra moment om contact te hebben met anderen en nog eens enkele uren dat ze hun cel kunnen verlaten. Zeker nu in de periode dat het steeds mooier weer wordt is iedereen opgetogen met onze initiatieven. 9.4. Evaluatie 9.4.1. Evaluatie door de leden In het begin stonden ze sceptisch ten opzichte van onze activiteiten. Velen dachten dat ze meteen verplicht waren om elke woensdag deel te nemen en dachten zo nooit meer naar de wandeling te kunnen gaan op woensdag. Dit vooroordeel moest uit de wereld geholpen worden maar dit lukte vlot. Naarmate er meer activiteiten georganiseerd werden begon de opkomst van geïnteresseerden te groeien. Velen waren week na week geïnteresseerd om deel te nemen. Soms was het zelfs zo erg dat we bepaalde ‘vaste’ leden moesten weigeren om anderen een kans te geven. Na afloop vroeg men ook meteen wat we volgende week gingen organiseren en of men opnieuw ging gevraagd worden. Natuurlijk waren er ook personen die we totaal niet konden motiveren om deel te nemen. Soms wel spijtig omdat juist zij nog eens extra hun cel zouden moeten kunnen verlaten maar door het vrije karakter ervan hebben we de mensen niet verplicht. 9.4.2. Evaluatie door het zorgteam Ook de leden van het zorgteam waren wekelijks tevreden over het aanbod van de activiteiten. Ze vonden dat er genoeg afwisseling in zat en dat alles tot in de puntjes in orde was. Wat hen het meeste bijbleef is dat onze activiteiten voor sommige geïnterneerden echt een meerwaarde betekenden. Daarnaast lieten mijn begeleiders ook weten dat zij tevreden waren dat alles op zelfstandige basis geregeld werd en dat zij daar geen extra tijd meer moesten aan spenderen. Sommige leden van het zorgteam namen ook actief deel aan de activiteiten bvb. aan de quiz. Dit omdat ze het een origineel idee vonden en ook om de deelnemers een hart onder de riem te steken. Voor de leden is het altijd leuk om te wedijveren met iemand van het personeel.

75

HOOFDSTUK 10: ENQUÊTE Op verschillende tijdstippen heb ik activiteiten georganiseerd waar alle geïnterneerden konden aan deelnemen. Sommige initiatieven werden heel positief bevonden door de geïnterneerden, anderen iets minder. Om te weten wat zij globaal vonden van de activiteiten en het werk van de stagiaires heb ik een enquête afgenomen. 10.1 De activiteit De enquête behandelt in het algemeen de titel van mijn scriptie nl. zinvolle tijdsbesteding. Er werden vragen gesteld over welke activiteiten zij allemaal bijwonen qua ontspanning en of ze werken. Ook wou ik een beeld krijgen van de personen tot wie ze zich richten om hun activiteiten te begeleiden of een gesprek te hebben. Daarnaast peil ik naar hun kennis over de verschillende instanties die activiteiten voor hen organiseren, dit omdat er zoveel verschillende diensten zijn die iets concretiseren. De enquête werd afgenomen bij 20 personen ad random. Ik overliep de INT-lijst45 en schreef willekeurig enkele namen op. Deze personen werden dan ondervraagd. Er werd hen medegedeeld dat alles volledig anoniem verloopt en dat deze gegevens niet tegen hen gebruikt zullen worden. 10.1.1. De bedoeling De opzet van mijn enquête is om een beeld te krijgen van wat de geïnterneerden vinden van de activiteiten en het werk dat wij verrichten. De evaluatie van dit alles is belangrijk naar de toekomst toe. Zo weten de verschillende instanties of hun werk vruchten afwerpt of niet. Het is immers zinloos om activiteiten te laten doorgaan waarvoor er slechts een beperkte interesse is. Door een beeld te scheppen van wat geïnterneerden belangrijk vinden kan er in de toekomst doelgericht gewerkt worden om activiteiten te organiseren die in hun interesseveld liggen. 10.1.2. Het verloop Voordat ik juiste conclusies kan trekken moet ik ervoor zorgen dat de enquête correct georganiseerd en afgenomen wordt. Om te beginnen moest ik een selectie maken van de kandidaten. Dit gebeurde ad random. Zo is er een diversiteit merkbaar in de groepssamenstelling. Het zou immers niet juist zijn om enkele mensen te ondervragen waar ik frequent mee samenwerkte en waarvan ik zeker ben dat ze verschillende activiteiten bijwonen. Eens ik een lijst had van mijn verschillende deelnemers moest ik een regeling treffen met het centrum om al deze personen individueel te kunnen spreken in de vergaderzaal. De enquête ging door in de vergaderzaal in vleugel C omdat dit nabij het centrum gelegen is en de privacy gewaarborgd wordt.

45

De INT-lijst: is de afkorting van de lijst der geïnterneerden. Het is een volledige lijst met alle namen van de geïnterneerden en bijkomstige informatie zoals hun datum van aankomst, hun begeleider van de PSD, etc.

76 Om tot het interviewen te kunnen overgaan rekende ik op het centrum. Zij lieten telkens één persoon roepen op sectie en die persoon kwam dan bij mij. Als het interview met deze persoon ten einde was belde ik het centrum terug op om te zeggen dat die persoon de vergaderzaal verlaten had en dat ze de volgende persoon mochten oproepen. Dankzij deze werkwijze werden alle geïnterneerden vlot opgeroepen en bleef het centrum zicht houden op waar iedereen zich bevond. Ook de afname van de enquête verliep volgens een vast stramien. Ik verwelkomde iedereen en bedankte hen dat ze aan de enquête wilden deelnemen. Ik vertelde hen dat alles anoniem verliep en dat ze vrijuit mochten antwoorden. Alles wat gezegd werd bleef binnen die vier muren en zou niet tegen hen gebruikt worden. Ook vertelde ik hen de bedoeling van mijn enquête. Zo hadden ze tenminste een beeld van wat ze hier kwamen doen. Eens ze akkoord waren begon ik met de afname. Ik stelde alle vragen waarop zij mondeling konden antwoorden. Er zaten enkele gesloten vragen in maar het merendeel waren open vragen. De vragen die aan bod kwamen: 1. Wat vind je van het huidige activiteitenaanbod? Goed of niet goed + reden? 2. Als je de week van maandag tot vrijdag overloopt. Aan welke activiteiten neem jij deel qua ontspanning en werk? 3. Zijn er activiteiten van de culturele dienst waaraan je deelneemt? Zo ja welke? 4. Zijn er activiteiten van het zorgteam waaraan je deelneemt? Zo ja welke? 5. Zijn er activiteiten van OBRA waaraan je deelneemt? Zo ja welke? 6. Welke activiteiten mogen in de toekomst nog georganiseerd worden? 7. Wat vind je van de individuele gesprekken die je kunt aanvragen? Goed of niet goed + reden? 8. Wat vind je van de concretisatie van de krant? Goed of niet goed + reden? 9. Mogen er in de toekomst nog stagiaires komen die dergelijke activiteiten organiseren? Ja of nee + reden? 10.2. Resultaten Nadat alle enquêtes afgenomen waren begon ik de antwoorden te verwerken. Ik plaatste elke vraag in een afzonderlijk kader om per vraag een duidelijk overzicht te krijgen om zo beter conclusies te kunnen trekken. Elke vraag wordt met cijfergegevens nader uitgelegd. Om de enquête globaal te kunnen evalueren is het nodig om een overzicht te krijgen van de ondervraagden. Tabel 6: de leeftijden van de ondervraagden. LEEFTIJD 20-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar + 60 jaar

35% 20% 20% 15% 10%

77 Het merendeel van de ondervraagden bevonden zich in de leeftijdscategorie tussen 20 en 30 jaar terwijl de categorie van 60+ minder uitgesproken is. Dit komt ook overeen met de leeftijd van de gehele gevangenisbevolking waarbij het merendeel zich bevindt tussen de 20 en 45 jaar. Qua leeftijd merken we dat er een verschil is in deelname aan activiteiten. Dit kan verklaard worden aan de hand van volgende tabel: Tabel 7: visie op het huidige activiteitenaanbod. Visie op het huidige activiteitenaanbod Goed 75% Niet goed 25% Reden: niet gevarieerd genoeg, te intensief, teveel op dezelfde dagen en op andere dagen is er niets te doen Uit de ondervraging blijkt dat meestal de ouderen het huidige activiteitenaanbod niet zo goed vinden. Voor hen is het vaak iets te intensief en zijn sommige activiteiten niet aangepast aan hun leeftijd. Daardoor blijven ze liever op hun cel dan zich teveel te forceren om te kunnen deelnemen aan de activiteiten. De jongere mensen vinden meestal wel dat het activiteitenaanbod goed is maar dat er soms teveel op éénzelfde dag geplaatst wordt. Zo moeten ze kiezen tussen verschillende activiteiten terwijl ze beide activiteiten willen volgen. Bij de bevraging van welke activiteiten ze allemaal volgen valt op dat velen aan zoveel mogelijk willen meedoen. Tabel 8: de hoeveelheid activiteiten waaraan men deelneemt. Hoeveelheid activiteiten Geen 1 activiteit per week 2 activiteiten per week 3 activiteiten per week Meer dan 3 activiteiten per week Werken? ja nee

0% 15% 20% 20% 45% 75% 25%

Zo zijn er heel veel mensen die meer dan drie activiteiten per week volgen. Velen daarvan zijn ook werkzaam in één van de werkhuizen. Dit wil zeggen dat ze elke morgen werken en 3 namiddagen in de week aan een activiteit deelnemen. Mocht alles dan nog wat meer gespreid worden over de gehele week dan zou men aan nog meer initiatieven deelnemen. Voor de verschillende instanties is het ook goed om te weten of hun werking bekend is bij de gevangenen. Sommige diensten kunnen veel organiseren maar als niemand van hun aanbod op de hoogte is heeft hun werk geen zin. Daarom vroeg ik aan de 20 ondervraagden of ze hun activiteiten onder de juiste instantie konden plaatsen.

78 Zo vroeg ik hen of ze deelnamen aan activiteiten van de culturele dienst, het zorgteam en OBRA. Als ze hun activiteiten opsomden vroeg ik hen welke instantie dit alles organiseerde. Als resultaat kan ik mededelen dat 80 % van de ondervraagden van het aanbod van de verschillende instanties op de hoogte is. Tabel 9: de activiteiten van de culturele dienst. Activiteiten culturele dienst Ja Nee Meest gevolgde activiteiten

40% 60% Lessen, cursus vlinders in de buik, gitaarles, lezingen die worden gegeven

Tabel 10: de activiteiten van het zorgteam. Activiteiten zorgteam Ja Nee Meeste gevolgde activiteiten

70% 30% Krant, individuele gesprekken, vertelworkshop, koken, sport, actua, discussie

De reden waarom 60% van de geïnterneerden niet deelneemt aan activiteiten van de culturele dienst is omwille van de duur ervan. Vele activiteiten die zij organiseren vragen een inzet gedurende meerdere weken. Als men een cursus Spaans, Frans of computer volgt wordt men gevraagd om zoveel mogelijk aanwezig te zijn. Hier krijgt men dus minder de kans om sporadisch aan iets deel te nemen. Velen beslissen op het moment zelf of ze iets doen of niet en dit is bij het volgen van een cursus niet mogelijk. Daardoor haken er velen af of beginnen ze niet eens. Waar de culturele dienst zijn leden verliest krijgt het zorgteam er extra leden bij. Telkens wij iets organiseren worden de leden bevraagd en kunnen ze deelnemen. Het merendeel van onze activiteiten worden éénmalig georganiseerd. De geïnterneerden hebben dus geen wekelijkse verplichtingen naar onze werking toe en dit wordt heel positief onthaald. Als ik daarna peil naar activiteiten die in de toekomst nog georganiseerd mogen worden komt er één constante naar voren nl. meer sport. Sport wordt hier gezien als de perfecte uitlaatklep, een manier om agressie te ventileren, een mogelijkheid om wat extra tijd buiten te blijven. Kortom een ideale activiteit. Tabel 11: activiteiten die in de toekomst georganiseerd mogen worden. Toekomstige activiteiten Sport Extra wandelingen Film Overige

55% 20% 20% 5%

79 Daarnaast scoren de extra wandelingen en de film ook hoog. Onder de overige activiteiten vallen: een karaokénamiddag, extra kookactiviteiten, een muziekgroep oprichten, toneel en drama, quiz en meer crealessen. Opmerkelijk is dat men alle activiteiten buiten zou willen laten doorgaan. Iedereen wil zoveel mogelijk uit cel blijven en zoveel mogelijk de buitenlucht opsnuiven. De geïnterneerden die een Vlaams Fondsnummer hebben kunnen ook aansluiten bij de werking van OBRA en kunnen zo nog extra genieten van enkele initiatieven. Tabel 12: deelname aan activiteiten van OBRA Activiteiten OBRA Ja Nee Welke

35% 65% Crea, sport, actua, sociale vaardigheden

Opmerkelijk is dat als men lid is van OBRA men ook zoveel mogelijk probeert bij te wonen. Er zijn weinig leden van OBRA die een mogelijkheid aan hun neus laten voorbij gaan. Er zijn zelfs mensen die een hele dag van cel zijn gewoon door de vele activiteiten die ze volgen bij alle instanties en bij OBRA. Door hun speciale werking en de extra begeleiding die zij geven aan de geïnterneerden met een mentale beperking, zijn zij voor hun leden vaak de eerste maar ook de enige spreekbuis. Als de vragen gesteld werden over wie men bevraagd om een individueel gesprek te hebben valt op dat de leden van OBRA liefst enkel spreken met iemand van hun begeleiding. Ze vragen bijna nooit iemand van het zorgteam of van de PSD. Tabel 13: aanvraag individuele gesprekken Individuele gesprekken Ja nee Met wie OBRA Zorgteam PSD Overige (psychiater, psycholoog, PB, etc)

80% 20% 5% 15% 5% 75%

Ook de psychiater scoort hoog bij de aanvraag voor een individueel gesprek. Daarbij komt dat men af en toe wel verplicht is om bij hem te gaan, maar de mensen die weten dat ze een psychische problematiek hebben gaan snel een aanvraag indienen om de psychiater te spreken. Dit omdat men ervan overtuigd is dat die persoon op bijna alles een antwoord heeft omdat hij specifiek voor dit domein, de psychische problematieken, gestudeerd heeft. Ze zijn ervan overtuigd dat als ze iets zeggen tegen hem, ze zeker zullen geholpen worden. In het algemeen kan er gesteld worden dat de geïnterneerden tevreden zijn met de diensten die voor hen ter beschikking zijn. Men weet dat iedere instantie een andere werking heeft maar dat iedereen in het gevangeniswezen het gemeenschappelijke doel heeft nl. hen vooruit helpen.

80 Nu er duidelijkheid is over hoe men ten opzichte van het vast personeel staat vond ik het ook interessant om te peilen naar hun mening ten opzichte van stagiaires. Tabel 14: tevredenheid omtrent het werk van de stagiaires. Stagiaires Goed werk Slecht werk Geen mening

90% 5% 5%

90% van de ondervraagden gaf als quotatie een goede tot zeer goede stage. Hiervoor zijn er verschillende redenen: − − − − − −

We zijn vriendelijk tegen iedereen en behandelen iedereen gelijk. Het is goed dat de geïnterneerden meer hun cel kunnen verlaten door onze activiteiten. Het voordeel is dat wij meer tijd vrijmaken voor hen: als er iets is kunnen ze ons meteen roepen en we luisteren naar iedereen. De activiteiten die georganiseerd worden zijn origineel en ontspannend. Door de komst van de stagiaires waait er een frisse wind doorheen de werking. Iedereen is blij met onze grote inzet: iedereen krijgt meer aandacht.

De personen die zeiden dat we minder goed werk leverden zijn mensen die zich soms uitgesloten voelden uit onze activiteiten. Van de vaste leden van het zorgteam kwam de opdracht om zoveel mogelijk mensen te bereiken en de groep steeds anders samen te stellen. Daardoor kwam het dat sommige mensen voor onze activiteiten niet uitgenodigd werden omdat zij reeds zoveel deden gedurende de week. Daardoor hadden zij het gevoel dat we niet met hen wilden werken en beschuldigden ze ons van favoritisme. De andere mensen die wel weten hoe de vork aan de steel zit zijn zich bewust van dit probleem en hebben daar respect voor. Niet iedereen kan altijd aan alles deelnemen. Als laatste werd ook nog eens gepeild naar de bevindingen omtrent de krant: “ het opgesloten woord”. Dit is immers wel een initiatief dat alle geïnterneerden bereikt en waarbij iedereen actief betrokken is. Het is nuttig om te weten of de krant gelezen wordt of niet om de voortbestaan ervan te garanderen. Tabel 15: bevindingen omtrent de krant. Krant Goed Niet goed

75% 25%

75 % vindt de krant een prachtig initiatief omdat het hen even weghaalt uit de sleur. Er staan toffe artikels in, kruiswoordraadsels, etc. Men krijgt het gratis en het is een middel om even te ontspannen. Het is voor sommigen ook een goede manier om op de hoogte te blijven van wat reilt en zeilt in de gevangenis zelf. De 25% die minder opgezet zijn met de krant geven als voornaamste reden aan dat de krant niet altijd op niveau is. Zij vinden het soms iets te gemakkelijk en normaal. Voor hen mag er wat meer afwisseling inzitten alsook moeilijkere kruiswoordraadsels en hedendaagse artikels die op niveau geschreven zijn.

81 Natuurlijk moeten we proberen een krant te lanceren die aanslaat bij het grote publiek en waarvan het merendeel geen probleem heeft om de krant te lezen. Als we het niveau te hoog zouden leggen lopen we het risico dat de zwakkeren moeten afhaken terwijl ook zij recht hebben op hun ontspanning. 10.3. Conclusie Uit de enquête kan ik concluderen dat de geïnterneerden tevreden zijn met de manier waarop alles verloopt. Ze klagen niet over het zorgteam en over de stagiaires. Velen staan open voor suggesties en bijna iedereen is blij met alle kansen die men krijgt. Voor hen zijn wij een bron van verrijking want het is door de realisatie van alle activiteiten dat men nog meer de cel kan verlaten en kan proeven van nieuwe dingen. Naar de toekomst toe moeten er volgens hen geen drastische veranderingen plaatsvinden maar een verdere investering in activiteiten en werk is altijd goed meegenomen. Als bevindingen naar het zorgteam toe kan medegedeeld worden dat de geïnterneerden tevreden zijn over de werking en over de leden van het zorgteam in het bijzonder. De activiteiten die nu georganiseerd werden mogen voor de meeste blijven bestaan. Het is nu aan de leden van het zorgteam om te beslissen of de activiteit in de toekomst nog zal blijven bestaan. Het is wel goed om te weten dat de funderingen al gelegd zijn en dat er zeker voldoende belangstelling voor is.

82

ALGEMEEN BESLUIT De opzet van mijn stage en scriptie was een zicht te krijgen op de tijdsbesteding van de geïnterneerden in de rijksgevangenis te Gent. Ik wou weten of zij, in de micromaatschappij waarin zij nu vertoeven, ook hun tijd kunnen indelen in actieve en vrije tijd net zoals dit in de maatschappij het geval is. Daarbij wou ik ook weten of de inzet van de werknemers voor de geïnterneerden betekenis heeft. Het is voor de mensen die daar werken ook telkens een opgave om iets nieuws op te starten waar de geïnterneerden de vruchten kunnen van plukken. In mijn theoretisch deel beschreef ik de verschillende mogelijkheden die de geïnterneerden nu reeds krijgen om zichzelf verder te ontplooien en om hun tijd in te vullen. In mijn praktisch deel beschreef ik de activiteiten die ik organiseerde en de bevindingen van de geïnterneerden. Om enkele richtlijnen te kunnen meegeven aan het zorgteam nam ik ook enquêtes af bij de geïnterneerden. Zij zijn de doelgroep die we willen bereiken, dus is het belangrijk om te peilen naar hun interesses en meningen omtrent de activiteiten. Het is zo dat we in de toekomst pas doelgericht kunnen gaan werken als we binnentreden in hun leefwereld en ons aanpassen naar wat voor hen belangrijk is. Dit probeerde ik aan de hand van mijn scriptie te weten te komen. Uit mijn gehele stagetijd kan ik concluderen dat de prioriteiten in de gevangenis toch anders liggen dan buiten de gevangenismuren. In de gevangenis wil men gewoon zoveel mogelijk van cel zijn en daarvoor gebruikt men alle middelen die men heeft. De voornaamste tijdsinvulling van de meeste geïnterneerde bestaat uit ontspanning. Ze nemen heel vaak deel aan het hele gamma van activiteiten en ze willen zich amuseren op alle mogelijke manieren. De inzet voor de deelname aan ontspannende activiteiten is hoog, terwijl er minder belangstelling is voor de werksituatie. Er zijn namelijk veel geïnterneerden die niet willen werken omdat de lonen niet hoog genoeg zijn en omdat de hun verblijf in de gevangenis slechts voor een beperkte periode is. Velen zeggen dat ze na hun gevangenisstraf terug het werk zullen hervatten maar dat ze geen zin hebben om hier bergen werk te verzetten. Voor de geïnterneerden is een gevarieerd aanbod belangrijk. Men wil erkend worden als mens en zijn mogelijkheden benutten en verder ontplooien. Daarom is het nodig om in de toekomst verder activiteiten te organiseren die aangepast zijn aan de verschillende groepen. Er zijn zwakkere en sterkere personen en beide groepen hebben andere wensen en noden. Als de begeleiding dit kan concretiseren kan men vlotter in contact treden met alle personen en zo doelgericht werken naar hun reclassering toe.

83

BIJLAGEN bijlage 1: de krantjes “Het opgesloten woord.” I. krant van 28 februari tot 7 maart II. krant van 9 maart tot 23 maart III. krant van 26 maart tot 4 april IV. krant van 5 april tot 18 april V. krant van 19 april tot 2 mei VI. krant van 9 mei tot 16 mei VII. krant dat gemaakt werd om mij te bedanken voor mijn werk ( samengesteld door de geïnterneerden en de studente toegepaste psychologie) bijlage 2: de enquêtes omtrent zinvolle tijdsbesteding zie aparte bundel

84

LIJST MET TABELLEN Tabel 1: De onderwerpen die aan bod komen tijdens de discussieavond:

49

Tabel 2: Korte profielschets van de vaste leden van de discussiegroep:

50

Tabel 3: Korte profielschets van de reserveleden van de discussiegroep:

51

Tabel 4: Korte profielschets van de leden van de krant “het opgesloten woord”:

59

Tabel 5: De activiteiten die georganiseerd werden op woensdagnamiddag:

71

Tabel 6: de leeftijden van de ondervraagden.

76

Tabel 7: visie op het huidige activiteitenaanbod.

77

Tabel 8: de hoeveelheid activiteiten waaraan men deelneemt.

77

Tabel 9: de activiteiten van de culturele dienst.

78

Tabel 10: de activiteiten van het zorgteam.

78

Tabel 11: activiteiten die in de toekomst georganiseerd mogen worden.

78

Tabel 12: deelname aan activiteiten van OBRA

79

Tabel 13: aanvraag individuele gesprekken

79

Tabel 14: tevredenheid omtrent het werk van de stagiaires.

80

Tabel 15: bevindingen omtrent de krant.

80

85

LITERATUURLIJST „

Boeken

CHORUS B. & VAN DER VELDEN R., Gevangenen: de werkelijkheid achter de tralies, A.W. Bruna Uitgevers B.V. Utrecht, 1989, 175 blz. DEMYTTENAERE B., Levenslang: een blik achter de tralies van de Belgische gevangenissen, Uitgeverij Mantau / Standaard boekhandel, 2002, 345 blz. ECO U., Hoe schrijf ik een scriptie, 10e druk 2002, Uitgeverij Aula in samenwerking met Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 1989, 275 blz. FINLAY L. & ZINKSTOK R., Ergotherapie in de psychiatrie, Uitgeverij Elsevier Gezondheidszorg, Maarssen, 1995, 190 blz. OOSTERBAAN W., Een leesbare scriptie, 3e druk 2005, Uitgeverij Prometheus / NRC Handelsblad, Amsterdam / Rotterdam, 2004, 71 blz. VAN DER MEIJS H. & VERHAGEN J., Dat zit goed vast. Een wandeling door het land van de lik. 3e herziene druk, Uitgeverij Walburg Pers, Zutphen, 1999, 207 blz. „

Internet

Website gevangenis Gent (nieuw), http://www.gevangenisgent.be

86

BRONVERMELDING „

Boeken

CUYVERS G., Psychopathologie, 2e druk, Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2001,blz. 77-79, 134 – 139, 154, 157, 169, 324 - 325, 338 JOCHEMS, A.A.F. & JOOSTEN, F.W.M.G., Coëlho: zakwoordenboek der geneeskunde , 27e druk, Elsevier gezondheidszorg, Doetinchem, 2003, blz. 697 VANDEKERCKHOVE K., Beter omgaan met je tijd: zo besteed je zinvoller je tijd. Tips van een tijdsconsulente, Uitgeverij Lannoo, Tielt, 2001, blz. 17-19, 22 - 23, 82 – 83, 191

„

Internet

Website gevangenis Gent (oud), http://home.scarlet.be/~ebeaucou/gevangenis/gevangenis.htm Organogram Maslow, http://changingminds.org/images/maslow.gif Wikipedia, http://nl.wikipedia.org/wiki/Antropologie Website tijdsbesteding, advies en begeleiding, http://www.tijdsbesteding.be Website Centrum OBRA, http://www.obra.be http://www.obra.be/wiezijnwe.htm

„

Niet uitgegeven werken

ANTRO, werking Antroteam, 2005, blz. 1 COMMISSIE TOT BESCHERMING VAN DE MAATSCHAPPIJ TE GENT, Informatiebrochure inzake internering bij de CBM Gent, 2006, blz. 1 COMISSIE TOT BESCHERMING VAN DE MAATSCHAPPIJ TE GENT, Jaarverslag 2005, 2005, pagina 9 FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE, Informatiebrochure 'De gevangenis te Gent', 2006, pag 5, 18, 25, 29 – 35, 42 – 43 GEEROMS P., Ontwerp Zorgteam gevangenis Gent, 2007, blz. 1 – 6 GRIFFIE GEVANGENIS GENT, Personeelskader, mei 2007 GRIFFIE GEVANGENIS GENT, Dagverslag, 1 mei 2007

87 STRYPSTEIN J. & CLAEREBOUT V., Gedetineerden in België: wie zijn ze en waar komen ze?, 2007, blz. 1 VANDEN HENDE, M., Ontgrendeld... een sleutel voor de toekomst van verstandelijk gehandicapte geïnterneerden, 25 november 2005, blz. 1, 4 – 7 „

Citaten

Citaat door Dhr.Adams Jan, ergotherapeut gevangenis Gent Citaat door Mevr. Borgonjon Stien en Mevr. Van Landuyt Hilde, medewerkers OBRA