DMM
inhoud
edito
De trilogie Brooddoos Het was de eerste spontane reactie van gastronomisch journaliste Agnes Goyvaerts: om het uur komt er ongeveer een kookboek uit, maar blijkbaar heeft niemand er ooit aan gedacht iets fatsoenlijks te doen rond een onderwerp dat iedereen kent en dagdagelijks gebruikt. De brooddoos dus. Tony Le Duc deed het wel en hij deed het meteen goed. Drie boeken tegelijk, mooi verpakt in een eigenzinnige, hippe… brooddoos. Tony Le Duc, ach noem hem maar Tony Le Fou. Hij is al lang bekend en beroemd als de beste foodfotograaf van ons land. Hij verricht de laatste jaren baanbrekend werk als uitgever van gedurfde projecten die allemaal met food te maken hebben. Getuige daarvan zijn reeks Kook Ze! Nu heeft hij zich met verve op de brooddoos gegooid. De brooddoos! Hoe banaal! Zij die dat denken, dwalen. De brooddoos is veel meer dan een rechthoekig
plastic ding met daarin saaie boterhammen met kaas. Of hesp. Al was dat meteen ook de grootste uitdaging voor Le Duc: hoe kan men in godsnaam de buitenwereld warm maken voor een dergelijk onderwerp? Inhoudelijk is hij er wonderwel in geslaagd. In het eerste boek demonstreert Lut De Clercq, de hippe chef-kok die nog voor de artiesten van Ancienne Belgique kookte, hoe op gastronomische wijze de lunchbox kan worden gevuld, visueel in beeld gebracht door grootmeester Le Duc zelf. Tegelijkertijd krijgen we een typologisch inzicht in de lunchbox. Er bestaan blijkbaar vele vormen. Ze zijn zowat overal ter wereld tot leven gewekt door de mijnwerkers. De eerste waren in metaal, om de inhoud onder meer tegen de ratten te beschermen. In de jaren vijftig zorgde het bedrijf Thermos voor nieuw leven in de metalen doos, tien jaar later nam Tupper-
ware de macht over. Lunchboxen vindt men overal, de echte brooddoos evenwel enkel in België. Nergens ter wereld worden ’s ochtends zoveel boterhammen gesmeerd, door alle sociale lagen van de bevolking trouwens. Dat laat het tweede boek van de trilogie mooi zien. Margot Vanderstraeten portretteert en confronteert gewone mensen met wat ze ’s middags eten. ‘Laat zien wat er in je brooddoos zit en ik zeg wie je bent’, om de 19de-eeuwse Franse jurist en fijnproever Jean Anthelme BrillatSavarin te parafraseren. Het derde boek onder het deksel bestaat uit een door Dimitri Leue geschreven en fraai geïllustreerd kinderverhaal over een meisje dat voor ‘brooddoos’ wordt uitgemaakt op school. Kortom, het zijn boeken met inhoud. Zo uit de brooddoos gegrepen. Rudy Collier, hoofdredacteur DMM
Hoofdredactie Rudy Collier Redactiecoördinatie Veerle Helsen Redactie An Bogaerts, Agnes Goyvaerts Art director Martin Huisman Verantwoordelijke lay-out Aafje De Laet Vormgeving Vicky Brugman Correctie Frank van den Branden Fotoredactie & archief Brigitte van Wees Advertenties Nancy De Coster, tel. 02/454.26.38 Contact
[email protected] Verantwoordelijk uitgever Klaus Van Isacker, Arduinkaai 29, 1000 Brussel Druk Eco Print Center, Lokeren, tel. 09/353.48.49 Wedstrijden Het wedstrijdreglement kun je opvragen bij De Persgroep Publishing NV, door een aan jezelf geadresseerde en voldoende gefrankeerde envelop te sturen naar: De Morgen Magazine, Arduinkaai 29, 1000 Brussel DIT MAGAZINE IS EEN BIJLAGE VAN DE MORGEN VAN 18 SEPTEMBER 2010
18 SEPTEMBER 2010 De Morgen MAGAZINE
3
DMM
coverstory
Ik brooddoos Jij brooddoost Wij brooddozen ‘Meer dan kaas en salami’, zo luidt de lichtjes militante ondertitel van het nieuwste project van culinaire uitgeverij Minestrone. Het zijn drie boekjes, verpakt in een brooddoos. Alweer recepten. Ja, want ondanks de lawine van kookgeschriften die over ons wordt uitgestort, is er één alledaagse maaltijd waar bijna iedereen mee te maken heeft en waarover nauwelijks geschreven is: de lunch op het werk, op school en op verplaatsing. DOOR AGNES GOYVAERTS
H
oeveel brooddozen zouden er zitten in die boekentassen van de pendelaars die je dagelijks kruist in het station van Antwerpen, Gent of Brussel”, vraagt foodfotograaf Tony Le Duc zich hardop af. Nooit tevoren heeft hij daar bij stilgestaan, maar sinds anderhalf jaar geleden voor het eerst de term ‘brooddoos’ viel, heeft het hem niet meer losgelaten. Het is zelfs een werkwoord geworden. Die eerste keer, vertelt hij, was tijdens een gesprek met acteur/regisseur/schrijver Dimitri Leue. Die wilde graag ‘iets’ doen met Le Duc voor kinderen. “In dat gesprek liet ik ‘brooddoos’ vallen, en Dimitri zei meteen: ‘Daar zit iets in.’ Maar hij had het toen veel te druk en daar bleef het bij.”
10
De Morgen MAGAZINE 18 SEPTEMBER 2010
© MICHEL VAEREWIJCK
VISUEEL GENOT Sawako Yamauchi, sinds acht jaar in België: 'Japans eten moet niet alleen lekker zijn, het moet ook voor visueel genot zorgen. Zelfs de stoffen doek die we als handvat rond de box knopen, speelt een esthetische rol.'
Een tijd later zat Tony Le Duc samen met Lut De Clercq (lang bekend als chef van de AB in Brussel) om over iets heel anders te praten. “Het leven hangt vaak af van toevalligheden”, zegt Le Duc. “Ineens liet zij zich ontvallen dat ze bezig is om voor Velt (de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren, red.) allerlei smeersels uit de grootdistributie te testen op kwaliteit. Velt wilde met haar graag een boterhamsmeerboekje maken. ‘Aha!’, dacht ik, ‘hier komt mijn idee weer.’ We zijn toen met Velt gaan praten, om te zien of we hun idee konden uitbreiden. Lut was er meteen voor te vinden, en we waren vertrokken. Ook Dimitri Leue (zie kader) sloot opnieuw aan, met zijn sprookje voor kinderen en een theatervoorstelling.”
RISICO Met De brooddoos neemt Le Duc een risico, maar dat is niet het eerste. Toen hij als culinair fotograaf enkele jaren geleden zijn ideeën niet helemaal naar zijn zin verkocht kreeg bij bestaande uitgeverijen, begon hij er zelf maar aan. Een indrukwekkende ‘doos’ met Sergio Herman was een van de eerste gewaagde projecten. Al even gedurfd was een herdenkingsmap voor de vroeg overleden chef Willy Slawinski. Prijzen kaapte hij weg met de kleine, in zwart linnen gebonden boekjes De basis, Het product en Het gerecht. Een ware hype veroorzaakte De keuken van ons moeder. Ook stak hij een nieuw genre in gang met de reeks onder de gemeenschappelijke noemer Kook Ze!: half receptenboekje en half journalistiek van aard. Maar brooddozen… Had hij aanwijzingen 12
De Morgen MAGAZINE 18 SEPTEMBER 2010
dat daar belangstelling voor zou zijn? “Toen ik het in april van dit jaar bij de boekhandels ging voorstellen kan ik niet zeggen dat ze stonden te springen van enthousiasme. De indicatie is er eigenlijk gekomen na het maken van het portret- en interviewboek van Margot Vanderstraeten en fotograaf Michel Vaerewijck.” Zij maakten een rondreis door België en spraken met de meest uiteenlopende mensen — jong, oud, rijk, arm, man, vrouw… — over
Toen ik het project in april van dit jaar bij de boekhandels ging voorstellen, kan ik niet zeggen dat ze stonden te springen van enthousiasme hun lunchbox. Het resultaat: een ongewone inkijk in het leven van die mensen. Le Duc: “Zo bleek dat er toch veel mensen zijn die alles de dag voordien klaarmaken en die gezonde, lekkere dingen in hun brooddoos meenemen. Niet allemaal, hoor, sommigen leggen al twintig jaar hetzelfde beleg op hun boterhammen. Opvallend hoeveel belang ze eraan hechten. Het was de bevestiging dat we goed zaten met de inhoud van het kookboek: ga eens wat verder dan kaas, salami en confituur! Denk na over wat je in je lichaam stopt.”
MOET DOENBAAR BLIJVEN ‘Ga eens wat verder’, het viel bij Lut De Clercq niet in dovemansoren. “Ik heb haar moeten temperen in haar creativiteit en haar recepturen”, zegt Le Duc. “Aanvankelijk was alles wat te vergezocht, ontsprongen aan haar keuken van de Ancienne Belgique. Ze houdt van een Angelsaksische keuken en werkt heel graag met kruiden en specerijen. Dat vind ik wel oké, maar soms was het te moeilijk. Voor haar zijn zoveel dingen vanzelfsprekend die dat voor anderen niet zijn. Ik
DMM
coverstory
Een verhaal in veertien sneetjes
heb dus constant advocaat van de duivel gespeeld, ben altijd vertrokken van de vragen die de mensen zouden kunnen stellen over onze boekjes, en die laten uitleggen. ‘Dip van pinda en kokos’ klinkt haalbaar, ‘linzen met gerookte makreel’ of ‘balletjes in Marokkaanse tomatensaus’ ook. ‘Groene lentefrittata met kruidensla’ of ‘komkommersalade met kwarteleitjes en dukkah’ al wat minder. Ik heb haar voortdurend moeten zeggen: ‘Denk eraan, dit is een heel eenvoudig gegeven, een brooddoos is van alleman.’ Vandaar dat er uiteindelijk zoveel
Acteur, schrijver en regisseur Dimitri Leue is erg begaan met het milieu, en hij speelt graag voor en met kinderen. Al een hele tijd broedde hij op een samenwerking met Tony Le Duc zonder dat hij een thema of concept voor ogen had. Een eerste ontmoeting leverde de term ‘brooddoos’ op. Maar door tijdsgebrek werd het project begraven tot latere datum. Dit voorjaar was het zover. De trilogie werd vervolledigd met een kinder(voor)leesboek, geschreven door Dimitri Leue, met illustraties van Tom Schoonooghe. Heldin van Brooddoos, een verhaal in veertien sneetjes is Casie Opijn, een meisje dat zorgeloos voor het eerst naar school gaat, en op de speelplaats wel eens wordt geplaagd door de andere kinderen. Het laat haar allemaal koud, tot op de dag dat iemand ‘brooddoos!’ naar haar roept. Daar zit ze helemaal van in de put. Thuis krijgt ze geen begrip voor haar verdriet, en ze loopt weg, naar een park. Ze maakt er kennis met daklozen en leert dat ze niet alleen het gepeste meisje Casie Opijn kan zijn, maar ook SuperBrooddoos Woman. Uiteindelijk gaat ze lekkere hapjes stelen uit de brooddozen van andere kinderen, om ze te kunnen uitdelen aan haar vrienden, de daklozen. Een mooi verhaal met vrolijke, opgewekte tekeningen erbij. Aan het eind van het verhaal staan enkele recepten die kinderen zelf kunnen klaarmaken. In samenwerking met jeugdtheater Bronks werd er een toneelversie van Brooddoos gemaakt, die op 25 september in première gaat en in het najaar door Vlaanderen toert. Dimitri Leue regisseert de monoloog, gespeeld door Janne Desmet als Casie Opijn en doorspekt met broodbelegde muziek van John Birdsong, Aarich Jespers en Kobe Proesmans. De muzikanten, de daklozen in het verhaal, spelen muziek op instrumenten gemaakt van gerecycleerd materiaal. De Franse versie Gamelle! speelt in het voorjaar van 2011 in Frankrijk. INFO Het toneelstuk (voor kinderen vanaf vijf jaar) gaat op 25 september in première bij Bronks in Brussel, daarna volgt een tournee door Vlaanderen. 18 SEPTEMBER 2010 De Morgen MAGAZINE
13
DMM
coverstory
Ik heb Lut moeten temperen in haar creativiteit en recepturen. Eerst was alles wat te vergezocht, ontsprongen aan haar keuken van de Ancienne Belgique 14
De Morgen MAGAZINE 18 SEPTEMBER 2010
informatie en tips in staan. Lut heeft bijna het hele boekje herschreven, alles bevattelijker gemaakt, makkelijker.”
KOEL EN WARM Toch wordt er nog een inspanning gevraagd van de man of vrouw die een lunchbox vult. Bijvoorbeeld: als ik het receptenboekje opensla en ik zie staan: ‘gazpacho van nachtschade’, denk ik meteen ‘Waar haal ik nachtschade en zal me dat niet te veel tijd vragen?’ “Die nachtschade: typisch Lut, hè… Ze kiest voor dat woord en niet voor tomaat”, zegt Le Duc,
en hij bladert naar het kadertje met de verklaring voor nachtschade. “Het receptenboekje bevat vijftig bereidingen en staat boordevol informatie. Ook tips voor drankjes, bijvoorbeeld hoe je ijsthee of zuiveldrankjes koel kunt houden zonder koelkast. Hoe je de basis voor sausjes, vinaigrettes, salsa’s in grotere hoeveelheden kunt maken en in de koelkast bewaren. Hoe je restjes aantrekkelijk kunt verwerken. In een gezin zijn er toch vaak twee mensen die een lunch moeten meenemen naar school of naar het werk? In één moeite door kan je ’s avonds wat
© TONY LE DUC
meer koken. Bijvoorbeeld een curry als je op school of op het werk iets kan opwarmen. Lut heeft alles uitgetest in de studio, vaak hebben we zelfs nog dingen gewijzigd op het moment dat we fotografeerden.” De brooddoos — het woord — blijkt iets typisch Belgisch, het object is dat natuurlijk niet. Op reis in Californië ontdekte Lut De Clercq in het Museum of Modern Art een originele brooddoos van het merk ‘OOTS!’, ontworpen door Nederlandse designers die in de Verenigde Staten wonen en werken. Arian Roefs en
Godfried Konings bedachten de eco- en kidsfriendly lunchbox en ze werden ervoor beloond met een plaatsje in de museumshop. Uiteraard stopte Lut De Clercq er eentje in haar bagage, en zo kreeg het project van Le Duc een passend sluitstuk: een brooddoos verkrijgbaar in drie verschillende kleuren, waar de drie boekjes precies in passen. (Al moesten ze daarvoor een halve centimeter kleiner worden gemaakt dan oorspronkelijk voorzien.) Wie de luxe-uitgave wil aanschaffen, koopt de drie deeltjes die zijn samengebonden met een elastiek en ver-
pakt in de gestroomlijnde brooddoos. Le Duc is duidelijk in zijn nopjes met het opzet. “Ik vind het tof om zo’n banaal onderwerp zo diep uit te spitten. We hebben nu een crossmediaal project, en we komen ermee op verschillende plaatsen. Niet alleen in de boekhandel, ook in de biowinkel en in het theater. Er komen filmpjes op Facebook, en wie wil kan daar ook zijn verhaal doen over zijn eigen brooddoos.” ■ INFO De brooddoos ligt vanaf eind september in de boekhandel en de biowinkel, en is ook online te koop via www.minestrone.be. 18 SEPTEMBER 2010 De Morgen MAGAZINE
3
DMM
coverstory
De Morgen-journaliste en auteur Margot Vanderstraeten:
‘Zoveel smakelijke verhalen’
W
© TONY LE DUC
at me is opgevallen”, zegt Margot Vanderstraeten, “is hoezeer buitenlanders gehecht zijn aan een streepje vaderland in hun brooddoos. Wie van zijn land van oorsprong gescheiden is, voelt minder heimwee als dat land in zijn brooddoos of -trommel zit. De Japanse Sawako Yamauchi zegt dat zo mooi in het begin van het interview: ‘Met je cultuur is het zoals met echte liefde: je beseft pas hoe diep ze gaat, als je ervan gescheiden wordt.’ ” Samen met fotograaf Michel Vaerewijck doorkruiste schrijfster en journaliste Margot Vanderstraeten België op zoek naar een blauwdruk van het typisch Belgische fenomeen dat brooddoos oftewel boîte à tartines heet. Via 27 portretten en verhalen gluur je in het intieme lunchleven van autochtoon en allochtoon, van 4 jaar tot 64 jaar, van kleuter, aannemer, helikopterpilote en gynaecologe. Haar deel was het laatste wagonnetje dat aan de trilogietrein werd gehangen.
Wat me heeft verrast is dat mannen — meer dan vrouwen haast — heel erg bezig zijn met het tellen van hun calorieën “Er is lang en diep nagedacht over de inhoud van deze trilogie, die echt een sociaal-maatschappelijke context heeft”, vertelt Vanderstraeten. “Daarom wilden we ze zeker niet ophangen aan 1 september, het begin van het schooljaar. Het is een complete misvatting dat de brooddoos enkel aan de schoolgaande jeugd is gelinkt.”
PLEZIER VOORAF Ze wil zeker ook de misvatting uit de wereld helpen dat de Belgische brooddoos uitsluitend voorkomt bij minder gegoeden: “De brooddoos is verankerd in onze Belgische samenleving. Jong en oud. Dik en dun. Man en vrouw. Rijk en arm. In tegenstelling tot la gamelle in Frankrijk 16
De Morgen MAGAZINE 18 SEPTEMBER 2010
bevat de Belgische brooddoos zeker geen lunch voor de lagere sociale klassen: iedereen ‘brooddoost’ hier. En het was helemaal niet zo moeilijk om mensen te vinden die in hun brooddoos wilden laten kijken. Het heeft me misschien wel verbaasd dat zovele mensen toch thuis hun boterhammen — of salades — maken. Maar wat me nog meer heeft verbaasd is de liefde waarmee die lunch thuis wordt bereid. Ongelooflijk hoe smaakvol mensen over hun brooddoos kunnen praten. Voor velen is het vullen van de doos — soms de avond tevoren, soms de ochtend zelf — al een deel van het plezier. Een brooddoos is een ritueel.”
ALTIJD HAAST Wat haar in de loop van de interviews nog meer heeft verrast, zegt ze, is dat mannen — meer dan vrouwen haast — heel erg bezig zijn met het tellen van hun calorieën. “Ze hechten veel belang aan hun uiterlijk en dus aan hun gewicht. En nog iets: de vaststelling dat vrouwen heus niet langer de brooddoos van hun man maken; het zijn de mannen zelf die hun boterhammen smeren, op een uitzondering na.” En uit de brooddoos — of uit het gehanteerde werkwoord brooddozen — zijn enkele maatschappelijke tendensen af te leiden. Vanderstraeten: “Ik heb echt het gevoel dat er in deze tijden veel van de mensen wordt gevraagd. Sociaal-economisch is de verkorting van de lunchtijd absoluut zorgwekkend. Mensen nemen minder de tijd, of ze eten gewoon aan hun bureau. Niet altijd omdat de werkgever hen daar — expliciet of impliciet — toe dwingt, maar ook omdat ze, bijvoorbeeld door het inkorten van de lunchpauze, ’s avonds vroeger naar huis kunnen, en dus iets minder lang in de 350 kilometer file moeten staan.” Toch hoorde ze telkens weer dat ze allemaal ontzettend genieten van hun brooddoos, hoe belangrijk ze die rustpauze vinden: “En desondanks is het zo moeilijk om de mallemolen in het midden van de dag — of nacht, er zit een nachtzuster tussen — stil te krijgen.” Zelf heeft de schrijfster als kind een brooddoos gehad, daarna niet meer. “Maar ik moet bekennen dat ik, te midden van die interviews, naar de winkel ben gestapt en me een exemplaar — oranje! — heb aangeschaft. Zo smakelijk waren al die verhalen.”
