De tijd van m’n leven Over timemanagement, loslaten en leven met God
Els van der Vlist Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer
3
Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk Forest Stewardship Council (FSC) draagt. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Ook is het papier 100% chloor- en zwavelvrij gebleekt.
De bijbelteksten in deze uitgave zijn – tenzij anders aangegeven – geciteerd uit De Nieuwe Bijbelvertaling (2004), © Nederlands Bijbelgenootschap Ontwerp omslag en binnenwerk: Studio Vrolijk Foto auteur: Leo van Steijn ISBN 978 90 239 2674 0 NUR 860 © 2013 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer
Deze uitgave kwam tot stand in samenwerking met SestraVrouw, een platform voor christenvrouwen in Nederland www.sestravrouw.nl
Alle rechten voorbehouden www.uitgeverijboekencentrum.nl www.elsvandervlist.nl
Take your time for working It is the road to success Take your time for thinking It is the spring of strength Take your time for playing It is the secret of eternal youth Take your time for reading It is the dwell of wisdom Take your time for dreaming It draws you closer to the stars Take your time to love and become adored It is the true wealth of life Take your time to look around The day is too short to be selfish Take your time for laughing It is the music of the soul Take your time to be friendly It is the way to happiness (naar een oud Iers gebed, auteur onbekend, vertaald naar het Engels door Paul Lomparski)
Inhoudsopgave
Woord vooraf
8
Op zoek naar rust 1 Waarom timemanagement? 2 Hoe heeft God het bedoeld?
11 12 20
Stap 1. Prioriteiten stellen 3 Wat zijn jouw keien en kiezels? 4 Waarom volg je je droom niet? 5 Ritme en rust
33 34 47 57
Stap 2. Doelen vaststellen 6 Wat wil je?
75 76
Stap 3. De lange termijn 89 7 Waar ben je druk mee? 90 8 Tijdslekken 98 9 Energie 116 Stap 4. Dagplanning 10 Wat ga je vandaag doen? 11 Versimpel je leven Tot slot
139 140 155
Dank Literatuurlijst
166
164
167
Woord vooraf De eerste keer dat ik op een vrouwenochtend over het thema ‘druk, druk, druk’ sprak, herinner ik me levendig. Vooraf had ik de organisatie wat informatie over mezelf gegeven, zodat ze me konden aankondigen. De dame die me introduceerde noemde echt alles op wat ik deed, waarna ze zei, naar ik meende met een klein glimlachje: ‘… en ze spreekt over het thema “druk, druk, druk”.’ Hilariteit in de zaal was het gevolg. En ineens besefte ik: dit is inderdaad vreemd. Direct erna mocht ik ‘op’, dus kon ik het meteen toelichten. Ja, ik heb het druk, maar er zijn ook zo veel leuke dingen om te doen! Nu spreek en schrijf ik over druk zijn en rust vinden, over omgaan met je tijd, over leven in balans, over bewust leven en keuzes maken, over je leven aan God toevertrouwen. Dat is goddelijke humor! Want wat ik doorgeef, heb ik allemaal zelf door ervaring geleerd, dus ik weet waarover ik het heb. Ervaringsdeskundig. Maar denk niet dat ik al volleerd ben: God hasn’t finished with me yet. Toen een burn-out (toen het woord nog maar net bestond) mij met mijn grenzen confronteerde, heb ik veel geleerd. In de tien jaar erna zijn die lessen ingesleten. Soms stap ik weleens in de oude valkuil van te hard werken en te veel tegelijk willen doen. Van verveling en gebrek aan uitdaging word ik ook heel ongelukkig, dus logisch is het wel: het evenwicht is soms lastig te bewaren. Maar nee zeggen mag. En af en toe niksen mag. Gelukkig heb ik veel beter geleerd om de valkuilen te omzeilen en op tijd in te grijpen. Veel mensen lopen tegen soortgelijke vragen aan, merk ik. Hoe krijg ik alles voor elkaar? Hoe houd ik alle ballen in de lucht en hoe houd ik iedereen tevreden? En wanneer is er tijd om uit te rusten? Neem ik een extra functie of taak op me als het me gevraagd wordt, of niet? En als je vraagt hoe het met de ander gaat, is het antwoord vaak: ‘druk’. Alsof we met z’n allen met een chronisch gebrek aan tijd leven. We voelen ons gestrest, rennen van de ene activiteit naar de andere, van de ene deadline naar de volgende.
8
Wat mij betreft is het doel van timemanagement niet: vaardigheden leren om nog meer in ons leven te proppen, maar leven vanuit de rust en het weten dat je bezig bent met waartoe je geroepen bent. Dat is dus niet ‘efficiënt werken’ (zo veel mogelijk dingen in zo min mogelijk tijd doen), maar ‘effectief leven’ (meer van de juiste dingen doen). In vier stappen ga je naar het omgaan met tijd in je eigen leven kijken. Er is geen vaste manier die voor iedereen en altijd geldig is: daarom kijken we wat jouw prioriteiten zijn, welke doelen je in je leven hebt en pas dan hoe je de lange termijn en de dagelijkse werkelijkheid gaat plannen. Onderweg bekijken we of de Bijbel ook iets zegt over timemanagement, wat de rol van God is in je reis, we kijken naar ritme, rust, tijdslekken en energie. En natuurlijk komen er wat tijdsbesparende tips – maar dat is niet de hoofdmoot van dit boek. De vragen onder ‘Even stilstaan’ zijn bedoeld om dat wat je hebt gelezen in je eigen leven te gebruiken. Je kunt deze vragen ook met een vertrouwd persoon of in je gebedsgroep bespreken. Ik hoop dat je, als je dit boek leest, uitzicht en energie krijgt om op zo’n manier met je tijd om te gaan, dat je werkt vanuit de rust die God voor je klaar heeft liggen. Dat je geniet van wat je doet, omdat je weet dat je doet waartoe je geroepen bent. Els van der Vlist PS: Niet alle dagboekfragmenten, hoewel in de ik-vorm geschreven, slaan op mij.
9
Op zoek naar rust
11
1 Waarom timemanagement? Ik weet het niet meer hoor, ik moet nog zó veel doen. Ik ren van de ene afspraak naar de andere. Allemaal van die kleine dingetjes, maar m’n dagen lijken om te vliegen. En wat bereik ik nou helemaal? Tandarts, zwemles, even iemand naar het ziekenhuis brengen, werken, boodschappen doen, een artikel op tijd afronden en inleveren, mensen bellen om informatie voor dat artikel te krijgen, een nieuwe zorgverzekeraar uitzoeken voordat het weer te laat is… Ik ren me een slag in de rondte en ’s avonds zit ik uitgeteld op de bank. Als ik tenminste geen bijbelstudiegroep of vergadering heb, of een avond van school. Soms trek ik het gewoon niet meer. Hoe doen al die andere vrouwen dat, die je vrolijk ziet rondlopen en die moeiteloos hun baan, kinderen, sport en sociale leven combineren? En als je onverwachts bij hen binnenvalt, is het ook nog übernetjes in hun huis. Ja, natuurlijk, ik moet mezelf waarschijnlijk beter organiseren, de dingen beter op lijstjes schrijven of weet ik veel wat. Alsof ik daar allemaal tijd voor heb. Eerst maar eens afmaken wat nu gebeuren moet, dan kijk ik wel weer verder.
12
Drukte en stress ‘Hoe gaat het met je?’ ‘Ja, druk…’ Hoe vaak voeren we niet zo’n gesprekje? We hebben het allemaal druk. Onze agenda’s staan vol: werk, kerk, zorg voor de kinderen, de buren, de kleinkinderen en een oude moeder, sportschool, leuke uitstapjes. En ergens vinden we het ook wel lekker. Het betekent dat je een rol hebt te vervullen, dat je nog meetelt in de maatschappij, dat je belangrijk bent. Avond aan avond thuis op de bank is ook maar saai, toch? We doen meerdere dingen tegelijk om maar op tijd met alles klaar te zijn. We vliegen van deadline naar deadline en slurpen ondertussen zo veel mogelijk informatie op: via televisie, maar vooral Twitter, Skype, Facebook en e-mail staan continu open om maar niets te missen. Die mail moet ook weer beantwoord, de nieuwsberichten in de krant of online gelezen (anders kun je niet meepraten), de nieuwste iPod of iPad moet worden bekeken en beoordeeld om te beslissen of we die kopen. Of die dure auto, het grotere huis, die mooie kleding… Alles vraagt onze aandacht en tijd, en ondertussen moeten we hard werken om het te kunnen betalen. En dan vier keer per jaar op vakantie om uit te rusten. Al die drukte brengt stress met zich mee. Stress is belangrijk in het leven, het geeft de mens energie om in een gevaarlijke situatie te vechten of te vluchten. Het lichaam maakt adrenaline en andere hormonen aan zodat het lichaam in staat is om in actie komen. Daarna komt het lichaam weer in ruststand en zakt het peil van deze stoffen, zodat de aandacht weer naar de langetermijnfuncties van het lichaam gaat, bijvoorbeeld spijsvertering en afweer tegen infecties. Als we echter continu gestrest zijn, blijft de aandacht naar de ‘actie’ gaan en komen de andere functies in het gedrang. De gevolgen daarvan zijn spijsverteringsklachten, vaker ziek of verkouden, slecht slapen, een benauwd gevoel of pijn op de borst. Bij langdurige stress gaan ook spieren en gewrichten minder goed functioneren. Iedereen heeft zijn eigen zwakke plek waar de stress het eerst tot uiting komt: rugpijn, hoofdpijn of hartkloppingen.
13
Maar ook op andere gebieden kun je stresssymptomen krijgen: • gevoelens van leegte, schuldgevoel, waardeloosheid, je somber of wanhopig voelen • je niet meer kunnen concentreren, vergeetachtig zijn of juist continu alert, verstrooidheid • meer of minder eten, meer of minder slapen, niet meer kunnen ontspannen, prikkelbaar naar de mensen om je heen, onvriendelijkheid. Kees Roest noemt dit ‘stuk voor stuk rode lampjes op het dashboard’.1 Herken je er een paar? Het steeds meer en steeds sneller heeft ons niet gebracht wat we zochten. Mensen zijn moe: vermoeidheid is de meest gehoorde klacht in de spreekkamer van de huisarts. Vaak is er geen lichamelijke oorzaak te vinden en zoeken de dokters het in adviezen over levensstijl. Ook tijdschriften als Flow, Happinezz en Santé zoeken naar rust in het hectische bestaan en geven allerlei tips en adviezen (die we vervolgens weer moeten lezen). Het gaat ook de deur van christenen niet voorbij. Ook wij hebben het druk, terwijl we beter zouden moeten weten! Gemeenteleden onder elkaar voeren dezelfde gesprekjes: ‘Hoe gaat het met je?’ – ‘Druk’. Alsof het echt iets zegt over jezelf! Soms is de gemeente of kerk als instituut medeschuldig: we organiseren ons suf aan activiteiten voor onszelf en voor mensen van ‘buiten de kerk’, waardoor we geen tijd en energie meer hebben om met onze buren een kop koffie te drinken. Het zou te maken kunnen hebben met het calvinistisch arbeidsethos. Overigens zij hierbij vermeld dat men met de principes van Calvijn wel ‘aan de haal’ gegaan is. Hij heeft nergens geschreven dat er alleen maar gewerkt zou moeten worden en dat je niet mag genieten. Een van de 1 Kees Roest, Tijd maken, praktische handleiding voor doeltreffend omgaan met tijd, Boekencentrum, Zoetermeer 2000, p. 19.
14
principes in de Institutie is weliswaar dat werken noodzakelijk is en dat ieder beroep een roeping van God is, maar hij spreekt zeker ook over de sabbatsrust. Activiteiten managen Heb jij regelmatig het gevoel dat je wordt geleefd, in plaats van dat je leeft? Dat er allerlei dingen op je pad komen die je moet doen, en dat je nooit eens toekomt aan wat je echt wilt? Je probeert je tijd te plannen, maar het lukt steeds niet. Misschien ben je chaotisch, dan reikt dit boek je tips en structuur aan, waardoor je rust krijgt. Maar misschien is je todo-list gewoon te lang: je wilt en moet te veel. Dan moet je leren schrappen en kijken wat je echt wilt en echt moet. Timemanagement is wel een mooie term, maar eigenlijk bestaat het niet. Tijd kun je niet managen: je kunt alleen je activiteiten managen. Het doel van timemanagement is dan ook niet om de tijd op te rekken, zodat je nog meer activiteiten in je dag kunt proppen. Het doel is om goed met je tijd, je energie en je keuzes om te gaan. De dagelijkse keuzestress, met name als je een deel van je dag of week zelf mag invullen, leidt tot onrust. Als je daar basisbeslissingen in kunt nemen, zal die stress alvast afnemen. Veel timemanagementboeken richten zich op bedrijfssituaties en dat is logisch. Toch heb je ook in je privéleven veel aan de principes van goed tijdsbeheer. Hoe heeft God het bedoeld in ons leven? Als je eens echt gaat stilstaan bij die vraag en je kijkt kritisch naar je eigen drukke, misschien chaotische leven, dan weet je het antwoord misschien al. Het kan zijn dat je dat nooit eerder hebt gedaan: stilstaan en kritisch naar je leven en je agenda kijken. Dan is het best een beetje eng. Wat zal je tegenkomen? En wat zal er gebeuren als je het minder druk zou krijgen? Toch ben je dit boek aan het lezen, in de hoop dat je wat meer rust in je hoofd kunt krijgen. Probeer het rustig uit, stap voor stap, je hoeft echt niet ineens alles te veranderen. Kleine stappen vooruit is ook vooruitgang! Je hebt nu de kans om op je eigen tempo te gaan ontdekken waar je mee bezig bent en of het klopt met wat je zelf echt wilt en met wat God voor je wil. Eigenlijk is het
15
een reis in een onbekend land: het gaat niet zozeer om je bestemming, maar om de reis zelf. Elke keer een stapje verder, elke keer ontdek je iets nieuws of juist iets vertrouwds dat herkenning biedt. Genieten van het leven Prediker schrijft veel over bewust leven en over de tijd. Hij begint het boek met de zinloosheid van de dingen. Alles is vermoeiend, alles gaat voorbij, de ene dag gaat en de andere dag komt. Je gaat naar je werk of studie, je eet, kijkt nog wat tv en gaat naar bed. Prediker vraagt zich hier af wat voor nut het eigenlijk heeft om te zwoegen, om steeds maar weer te doen wat je moet doen. Hij vergelijkt het met de kringloopprocessen in de natuur: de zon gaat steeds weer op en onder, maar wat verandert er nu eigenlijk? Om moedeloos van te worden! Predikers vraag is een kernvraag: wat is de zin van je bestaan? In hoofdstuk 2:21-25 zien we dat hij van alles uitprobeert. Hij dompelt zich onder in de dwaasheid van de alcohol om vrolijkheid te vinden. Hij doet grootse dingen en vergaart veel bezit. Het zoeken naar de zin van het bestaan en de manier waarop je moet leven is herkenbaar. Allerlei activiteiten om je leven te vullen, uitgaan, geld verdienen: is dat de manier om je leven zinvol te maken? Nee, zegt Prediker, ook dat is lucht en najagen van de wind. Hij krijgt een afkeer van het leven. De uitspraak ‘volop genieten is het beste wat de mens kan doen’ lijkt bijna cynisch. Toch, als we naar de rest van het boek Prediker kijken, zit hier een belangrijke les in: genieten is iets wat God geeft. Buitensporig eten en drinken, alcohol en seks dan maar? Nee, dan zou je de tekst als een tegeltjeswijsheid uit de rest van de Bijbel rukken. De samenvatting in Prediker 12 zegt ook: ‘Heb ontzag voor God en leef zijn geboden na’ (12:13b). Er worden grenzen aangegeven, maar die staan genieten van het goede van het leven blijkbaar niet in de weg! Zinloos genieten is leegte en najagen van wind; genieten met God geeft het leven zin en vreugde.2
2 Vrij naar: Els van der Vlist, ‘Bewust leven’, in: Herwig, Willeke (red.) Like God, bijbels dagboek voor jonge mensen van 20 tot 35 jaar, Boekencentrum, Zoetermeer 2012.
16
Even stilstaan Hoe vaak heb je het gevoel dat je wordt geleefd en dat je niet toekomt aan de dingen die je echt wilt? (nooit / soms / regelmatig / eigenlijk altijd) Hoe voelt het voor je als je aan de slag gaan met het thema ‘timemanagement’ ziet als een reis door een onbekend land?
Als je naar je leven kijkt zoals je het nu leidt, heb je dan het gevoel dat je leeft zoals God het bedoeld heeft?
17
