Route D – Bush, deel 1 ►
De route van de Bush start bij de ingang. Je kunt onderstaand kaartje gebruiken. Begin bij nr 1.
■ 1
a
Tropische planten In het tropisch regenwoud hebben planten het soms zwaar te verduren. Veel planten bezitten giftige bladeren tegen plantenetende dieren, zoals insecten, knaagdieren en apen. Op deze manier houden ze de vraat enigszins binnen de perken. Er zijn ook planten, die zich letterlijk wapenen tegen hun vijanden. Bij de sawa (rijstveld) vind je een paar voorbeelden, zoals de trevesia (a), de schroefpalm (b) en de salakpalm (c). Zie onderstaande afbeeldingen. Zoek deze planten met behulp van de plattegrond op. Welke wapens gebruiken deze planten? __________________________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________
b
Waar zit dit wapen bij elk van hen? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
■ 2
Olifantsoor Op de plattegrond staat een plant aangegeven met enorme bladeren. Hij heet olifantsoor. Welke nerven horen in de blanco bladeren van de olifantsoor? Noteer de juiste letter. ____________
olifantsoor
■ 3
a
Boomkikkers In het tropisch regenwoud leven veel soorten dieren. Veel soorten zie je overdag niet want boomkikkers en kameleons vallen met hun groene kleur niet zo op. Kikkers en padden worden bovendien 's avonds pas actief. Boomkikkers zetten hun eieren in het water af. Op een andere plaats is dat niet mogelijk. Welke reden kun je hiervoor geven? ___________________________________________________________________________
b
Bovenstaande afbeelding laat enkele stadia zien uit de gedaantewisseling van een pijlgifkikker. In welk stadium of in welke stadia zal een pijlgifkikker zijn huid, kieuwen en/of longen als ademhalingsorgaan / organen gebruiken? Omcirkel de juiste letter.
A B C D
huidademhaling
kieuwademhaling
longademhaling
stadium 1 stadia 1 en 2 stadia 2, 3 en 4 stadia 2, 3, 4 en 5
stadia 2, 3 en 4 stadia 2 en 3 stadia 3 en 4 stadia 2 en 3
stadium 5 stadia 4 en 5 stadium 5 stadia 4 en 5
c
Wat kun je met zekerheid zeggen over het genotype en het fenotype als je kijkt naar de verschillende stadia van de kikker tijdens de gedaantewisseling? Omcirkel de juiste letter. A B C D
Alleen het fenotype verandert. Alleen het genotype verandert. Zowel het fenotype als het genotype verandert. Zowel het fenotype als het genotype verandert niet.
deel van de bloedsomloop van een kikker (L = long, H = hart)
d
Kikkers hebben een bloedsomloop die enigszins lijkt op die van de mens. Schematisch is een deel van de bloedsomloop van een volwassen kikker afgebeeld. Welk verschil is er te noemen tussen het hart van een kikker en dat van een mens? ___________________________________________________________________________
e
Vanaf de aortastam voeren twee slagaders naar de ademhalingsorganen van een kikker. Er gaan ook weer twee aders vanaf de longen terug naar het hart. Welke bloedvaten worden aangegeven met de nummers 1 en 2 in de bovenstaande tekening? ___________________________________________________________________________
f
De bloedsomloop van een kikker is niet zo efficiënt als die van een mens. Kikkers hebben zuurstofrijk bloed, zuurstofarm bloed en een mengeling van die twee. Geef in de afbeelding aan, waar het zuurstofrijke bloed zich mengt met het zuurstofarme bloed. ___________________________________________________________________________
g
Gedurende de levensloop van een kikker verandert ook z'n voedsel. Leg uit, dat een kikker (van kikkervisje tot volwassen kikker) in verhouding tot z'n totale lichaamslengte, korte darmen krijgt. ___________________________________________________________________________
h
Welke andere diergroepen kennen een vergelijkbare metamorfose als de kikker? ___________________________________________________________________________
■ 4
Aardvarkens Aardvarkens leven vooral van termieten. Termieten kom je tegen in het tropisch regenwoud, op de savannes en in open bossen. Aardvarkens hebben betrekkelijk korte poten.
aardvarken a
Waar worden de poten, behalve om te lopen, nog meer voor gebruikt? ___________________________________________________________________________
b
Aardvarkens hebben een lange kleverige tong om de termieten uit hun nest te likken. Soms zijn termieten lastig voor de aardvarkens. Hoe beschermt een aardvarken zijn neus en ogen tegen lastige termieten? ___________________________________________________________________________
c
Hoe komt dit dier aan de naam ‘aardvark’? ___________________________________________________________________________
d
Jonge, pasgeboren aardvarkens zijn kaal. De huid is sterk geplooid, waardoor het huidoppervlak relatief erg groot is. Ze koelen daarom snel af en hebben moeite met hun temperatuurregeling. Bij een zoogdier wordt de lichaamstemperatuur gereguleerd door het temperatuurregeringscentrum (TRC) in de hersenen. Via uitlopers van welke zenuwcellen gaan impulsen naar het TRC bij een aardvarkenjong, dat het koud heeft? ___________________________________________________________________________
■ 5 a
Kaaimannen Kaaimannen zijn, net als krokodillen, dieren die al 200 miljoen jaar op aarde leven zonder qua uiterlijk veel te veranderen. Daarom worden ze ‘levende fossielen’ genoemd. Tot welke klasse (van de gewervelde dieren) worden kaaimannen gerekend? ___________________________________________________________________________
b
Kaaimannen vinden het heerlijk om op een plekje te liggen rusten met de bek wagenwijd open. Om welke reden staat de bek vaak zolang open? ___________________________________________________________________________
c
In tegenstelling tot zoogdieren, bevat urine van kaaimannen voornamelijk urinezuur. Welke afvalstof vinden we in de urine van zoogdieren? En in welk orgaan wordt deze afvalstof geproduceerd? ___________________________________________________________________________
d
In de Bush kun je de kaaimannen meestal het beste bekijken door het venster. Kaaimannen brengen een groot deel van de dag in het water door. Welke delen van hun kop steken dan boven het water uit? ___________________________________________________________________________
e
Waarmee zwemmen kaaimannen? Omcirkel de juiste letter. A B C D E
Met alleen het lijf. Met alleen de staart. Met alleen de poten. Met het lijf en de staart. Met het lijf, de staart en de poten.
kaaiman
■ 6
a
Bodembacteriën en schimmels In de bodem bevinden zich veel bacteriën en schimmels. Deze organismen zijn voor het tropisch regenwoud een onmisbare schakel in de voedselkringloop. Schimmels zijn heterotrofe organismen. Bezitten schimmels bladgroen? En bacteriën? Omcirkel de juiste letter. A B C D
b
Alleen schimmels bevatten bladgroen. Alleen bacteriën bevatten bladgroen. Zowel schimmels als bacteriën bevatten bladgroen. Zowel schimmels als bacteriën bevatten geen bladgroen.
Voor hun stofwisseling hebben schimmels voedingsstoffen van andere organismen nodig. Geven consumenten stoffen af die als voedingsstof kunnen dienen voor schimmels? En producenten? Omcirkel de juiste letter. A B C D
Alleen producenten geven stoffen af aan schimmels. Alleen consumenten geven stoffen af aan schimmels. Zowel producenten als consumenten geven stoffen af aan schimmels. Zowel producenten als consumenten geven geen stoffen af aan schimmels.
c
Welke belangrijkste stof wordt in de voedselkringloop door bacteriën doorgegeven? ___________________________________________________________________________
d
Welke van de volgende beweringen geldt voor bodembacteriën? Omcirkel de juiste letter. A B C
■ 7
Bodembacteriën breken energierijke stoffen van planten en dieren af, zodat er mineralen overblijven, die door de planten weer opgenomen worden. Bodembacteriën maken m.b.v. zonlicht energierijke stoffen, die door planten opgenomen worden. Bodembacteriën maken uit dode planten of plantendelen en dode dieren energierijke stoffen, die door de planten opgenomen worden.
Papaja's Papaja's zijn vruchtbomen, die van oorsprong in tropisch Amerika groeien. Bekijk stam, bladeren en bloemen van een papajaboom goed en vergelijk deze met onderstaande tekeningen.
papaja met drie voorbeeldstammen
a
Welke stam is van de papaja? ___________________________________________________________________________
b
Hoe zijn de littekens ontstaan? ___________________________________________________________________________
c
Bladeren en onrijpe vruchten van papaja’s bevatten een melkachtig sap met een sterke enzymwerking. Inheemse volkeren wikkelden bladeren om het vlees zodat het zachter werd. Het enzym, dat papaïne heet, kun je vergelijken met verschillende bij de mens aanwezige enzymen. Van welke drie organen van een mens zijn enzymen afkomstig die een vergelijkbare werking hebben als papaïne? ___________________________________________________________________________
zeekoe
■ 8 a
Zeekoeien Vanaf de betonnen brug bij de waterval kun je in de rivier kijken. Met een beetje geduld zie je een zeekoe door het water glijden. Zeekoeien hebben geen achterpoten. Op welke manier zwemmen ze dan? ___________________________________________________________________________ Zeekoeien hebben in hun voorste ledematen ‘vijf vingers’ en rudimentaire nagels. Ook het bekken is rudimentair.
de voorste ledematen van een zeekoe b
Wat zijn rudimentaire organen? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
c
Voor een zeekoe moet de watertemperatuur aangenaam en vrijwel constant zijn. Maar als het om het voedsel gaat, zijn zeekoeien niet kieskeurig. Een zeekoe eet ongeveer 30 kilo per dag. En dat kan van alles zijn: sla, meloen, wier, tomaten, zeegras en zelfs gekookte aardappelen. Op bananen blijken ze enorm verzot te zijn. Toch wordt een volwassen zeekoe niet elke dag zwaarder. Leg dit uit. ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
■ 9
Insectenbloemen In regenwouden komen veel orchideeën voor. Veelal kom je orchideeën op boomtakken en dood hout tegen. De meeste insectenbloemen produceren nectar of een enorme hoeveelheid aan stuifmeelkorrels. Voor de bestuiving worden insecten hiermee beloond. ‘Slimme’ orchideeën gaan anders te werk. Kijk maar eens naar de tekening. Deze orchidee lokt en misleidt insecten op een andere manier, en met succes.
vliegenorchis a
Op welke manier lokt deze orchidee insecten aan? __________________________________________________________________________
b
Waardoor vindt er bestuiving plaats? __________________________________________________________________________
Capybara's ■ 10 Capybara’s zijn knaagdieren die onder andere langs de rivieren van het Amazonegebied leven. Er wordt op gejaagd door kaaimannen, jaguars en mensen. Een capybara heeft tussen de drie tenen van z'n achterpoten kleine zwemvliezen. Omdat dit hem tot een goede zwemmer maakt, worden ze ook wel waterzwijnen genoemd. Doordat z'n ogen en neus zo hoog in de kop zitten, kan hij blijven kijken en ademen als hij zich in het water verstopt.
staande en zwemmende capybara a
Om welke reden jaagt de mens op de capybara? ___________________________________________________________________________
b
Van welk bekend huisdier is dit dier familie? ___________________________________________________________________________
c
Capybara’s zijn de grootste tot nu toe bekende knaagdieren. Een volwassen exemplaar kan wel tot 125 cm groot worden en 60 kg zwaar. Van al het plantaardig materiaal eten ze vooral gras. Ze kunnen al meteen na hun geboorte gras eten, en na een paar maanden zijn ze helemaal zelfstandig. Wat kun je zeggen over de (relatieve) lengte van de darmen van een capybara ten opzichte van een vleeseter? Maak het juiste hokje zwart.
d
Welk soort gebit heeft een capybara? Maak het juiste hokje zwart.
►
De lengte van de darmen is korter dan die van een vleeseter. De lengte van de darmen is langer dan die van een vleeseter.
Een gebit met knipkiezen. Een gebit met maalkiezen. Een gebit met knobbelkiezen.
Tip voor als je Route F moet doen: Route F start in de Bush. Je moet dan via de tunnel naar de Desert lopen. In deze tunnel bevinden zich enkele nachtdieren. Kijk op de plattegrond waar je de tunnel in de Bush kunt vinden.
einde Route D – Bush, deel 1
