12-01-2010
12:59
Pagina 23
De rol Sonrise Sean Fitzgerald geeft in 2010 een cursus waarin je leert hoe je contact maakt met kinderen met een autistische stoornis. http://www.autismintl.com http://www.horison.nl
van spiegelneuronen
PonyDreams Paarden spiegelen ons gedrag. Zaterdag 13 februari, 13 maart en 10 april, 29-30 mei en 5-6 juni www.paardenspiegelen.nl
“We zien onszelf in andere mensen door spiegelneuronen” Marco Iacoboni (Italiaans neuroloog)
praktisch
p.22-27 edu1-10
Wat hebben jonge olifanten met pubers gemeen?
Net als mensenkinderen apen puberolifanten de 'groten' na. Een goede band met positieve rolmodellen is dan ook hard nodig (zie pagina 25)
Gapen is aanstekelijk… maar wist je dat andere beelden dat ook zijn? Als je naar een activiteit kijkt train je ook je eigen spieren. Hé, is er vanavond nog sport op TV?
Spiegelneuronen zorgen ervoor dat we mee kunnen leven met anderen
Als deze hersencellen niet goed werken is het veel moeilijker om contact te maken, bijvoorbeeld bij autistische stoornissen. (zie pagina 25)
Alles wat je terugspiegelt naar een kind,
bevat voor het kind een bericht over zichzelf Een positief geformuleerd advies is makkelijker te begrijpen, en veel prettiger om te ontvangen!
“Als ik zie en wordt gezien, dat ben ik.” Donald W. Winnicott (Britse psycholoog)
Imitatie leidt tot verbondenheid
We nemen voortdurend onbewust taal en gedrag van elkaar over. Zo spelen spiegelneuronen een belangrijke rol in het ontstaan van culturen.
e du c a r e
1/2010 [ pagina 23 ]
p.22-27 edu1-10
12-01-2010
12:59
Pagina 24
Ontdek je sprookje
Bijzondere pony's
Sprookjes zijn als een spiegel voor je leven. Zowel voor jezelf, je kinderen, als anderen. Kijk maar of het sprookjesbeeld jou iets zegt, niet letterlijk; het beeld is voor de psyche bedoeld. Neem de spiegel in Sneeuwwitje die tegen de koningin zegt “U bent de mooiste van het land”. De koningin spiegelt zich alleen aan zichzelf, en wordt overvleugeld door de jonge prinses. Jaloers zoekt ze een uitweg, maar al haar listen pakken niet goed uit. Zij kan Sneeuwwitje niet doden. Deze boodschap, van de pure mens die overwint is belangrijk, vandaar dat je de rol van de stiefmoeder niet 'lieflijker' moet maken, of het eind verdoezelen: dan blijft het gevaar bestaan.
Paarden en pony's zijn meesters in het spiegelen. Als je sloft kost het moeite om je paard te laten volgen, als je opgewekt loopt volgt het paard je vlot. Het paard reageert op wat je laat zien, zonder meteen een oordeel te vellen. Jannet Dijkgraaf organiseert samen met Sonja Veltkamp ponyweekenden voor kinderen: een combinatie van paarden ontmoeten en schilderen. Jannet vertelt: “Kijken, ervaren en doen daar leren en groeien kinderen van. Grenzen worden voortdurend verlegd. Ik heb bewondering voor mijn paarden, hun geduld, liefde, vermogen zich aan te passen aan kinderen, maar ook hun eigenheid daarin is een voorbeeld voor mij als mens. Zij hebben de kinderen weten te raken in hun bijzondere binnenwereld.” Ponyweekenden: www.paardenspiegelen.nl Paarden als trainers: www.3pk.nl
www.beleven.org
Liever een positief kind? Geef jonge kinderen een compliment en ze leren beter. Het voorbeeld van een compliment zorgt voor een positief beeld, je kunt op dezelfde manier verder. Bij een negatief geformuleerd advies kost het veel meer moeite om er 'goed op te reageren: je moet nadenken over wat je hebt gedaan, wat er verkeerd aan was en het vervolgens aanpassen. Leren van je fouten is complexer dan doorgaan op dezelfde weg Volgens onderzoek leer je dit tussen je achtste en twaalfde jaar. Maar het is natuurlijk eenvoudiger om gewoon een positief advies te krijgen en dat te volgen, wordt de hele wereld vrolijker van! brainanddevelopmentlab.nl en www.hersenen-in-actie.nl
Websites www.opgroeieninverbondenheid.nl
[ pagina 24 ] 1/2010
e du c a r e
Sportief op de bank Als je naar een beweging kijkt zorgen je 'spiegelneuronen' er voor dat je van binnen meebeweegt. Deze hersenfunctie werd ongeveer tien jaar geleden bij toeval gevonden door onderzoekers van de universiteit van Parma, Giacomo Rizzolatti en Vittorio Gallese. Dit gebeurt bij sportieve bewegingen (bijvoorbeeld een bal trappen) maar ook bij emoties (bij een spannende film). We verplaatsen ons als het ware in degene die we zien, en hersenonderzoek laat zien dat dan dezelfde gebieden actief zijn die actie vertonen als we zelf die bal trappen of geëmotioneerd zijn. De functie van deze hersencellen is om 'mee' te kunnen voelen, doordat we zelf de beweging meedoen kunnen we ons verplaatsen in degene die de beweging voordoet. En als je vaak genoeg oefent - letterlijk of door het beeld te volgen - wordt je ook nog eens beter in wat je doet. Waar kijken we vanavond naar?
p.22-27 edu1-10
12-01-2010
12:59
Pagina 25
Uitnodigen tot contact 'Contactgericht spelen en leren' is een kindvriendelijke methode voor kinderen met autisme, waarmee je al heel vroeg kunt beginnen. Deze kinderen ervaren de wereld niet als een geheel. Hun zintuigen nemen prikkels anders waar. De wereld biedt hen weinig houvast; hun eigen rituelen bieden dat wel. Het CSL (met speciaal opgeleide spelers) gaat uit van de mogelijkheden van een kind en wil die tot ontwikkeling laten komen. In eerste instantie versterk je het houvast van een kind en bouw je het contact op. Dit doe je door af te stemmen en mee te doen. Hierdoor gaan kinderen uit zich zelf contact maken, waardoor de relatie versterkt. De speelse aanpak en de positieve respons zijn heel belangrijk. Ook een houding zonder oordelen is belangrijk. Dan kun je ondersteunend en enthousiast reageren op de pogingen die een kind doet om contact te maken. Als hij iets doet wat je niet wilt, maakt een kleurloze reactie het uiteindelijk niet meer interessant om te doen. Als de relatie steviger wordt, richt je je op het uitnodigen tot leren. Het leren is speels, maar kan later ook heel gestructureerd zijn. Het is echter altijd een open vraag, zonder de verwachting dat het moet gebeuren. En
omdat je zo geen druk uitoefent en niet teleurgesteld raakt, kun je door blijven vragen. Het blijkt dat kinderen zo gemotiveerd raken om te leren. Ouders spelen een belangrijke rol. Zij krijgen het gereedschap om de methode te gebruiken en hun houding effectief in te zetten. www.parel.nu/csl.html
Imitatie en verbondenheid Het goede voorbeeld Spreken is als dansen. Mensen nemen voortdurend elkaars woordkeuze over: als ik vertel dat ik een nieuwe sofa heb, dan ben jij geneigd ook het woord sofa te gebruiken, in plaats van bank. Zo helpen spiegelneuronen ook bij het creëren van culturen - culturen zijn sterk verbonden met taal. De wetenschapper Marco Iacoboni ziet het voordeel van spiegelneuronen: “We zouden moeten stoppen met op een heel stereotiepe manier naar andere culturen te kijken, op basis van wat de belangrijkste ideeën daar zijn, en in plaats daarvan kijken wat mensen doen. Hoe ze hun alledaagse leven leven, hoe ze brood maken, dat soort dingen. Dan realiseer je je dat we heel veel dingen met elkaar delen, dat we met elkaar verbonden zijn. Als ik een toverstaf had, zou ik mensen laten reizen, zodat ze mensen uit andere culturen echt kunnen ontmoeten. Ik denk dat spiegelneuronen ook helpen om mensen hun vooroordelen kwijt te laten raken.” Marco Iacoboni, 'Het spiegelende brein'; Nieuwezijds 2008.
In Pilanesberg, Zuid Afrika ontstond een groot probleem toen de oudere olifanten uit het park verwijderd waren. De jonge stieren olifantenpubers - vielen in groepjes neushoorns aan en raakten helemaal losgeslagen. De oplossing? Het aanstellen van Askari's wachters - volwassen olifanten die het goede voorbeeld gaven. Pubers - olifanten- en mensen - hebben dat goede voorbeeld nodig. De hersenen maken een groeispurt door, en de organisatie van de hersenen verandert. Niet alle hersengebieden ontwikkelen zich met dezelfde snelheid en de balans tussen de werking van het ene en het andere hersengebied kan snel omslaan. Dat verklaart voor een deel het onvoorspelbare gedrag van pubers. Plannen is een ingewikkelde bezigheid. Je moet in staat zijn 'prioriteiten tegen elkaar af te wegen en afleidingen te weerstaan, zodat je langetermijndoelen kunt bereiken. Hier is dan ook een groot aantal hersengebieden voor nodig. Ook voor het multitasken, waarin pubers zo in zouden uitblinken - al muziek luisterend huiswerk maken, met de televisie op de achtergrond aan - zijn de hersenen nog niet klaar. www.mayafudi.com/pilanesberg-chp9.htm Eveline Crone, 'Het puberende brein'; Bert Bakker Huub Nelis en Yvonne van Sark, 'Puberbrein binnenstebuiten'; Kosmos. www.puberbrein.nl
e du c a r e
1/2010 [ pagina 25 ]
p.22-27 edu1-10
12-01-2010
12:59
Pagina 26
Staan je spiegelneuronen wel aan? Spiegelneuronen kunnen ook voor problemen zorgen. Als ze te goed werken voel je van alles ook als je alleen maar kijkt naar iemand die geopereerd wordt. Als ze niet actief genoeg zijn is het moeilijk om te begrijpen waarom iemand op een bepaalde manier reageert. Het is belangrijk om de informatie van buiten - via de zintuigen - goed te leren interpreteren. Bij sensorische integratie therapie wordt gebruik gemaakt van spelmateriaal dat de verwerking van zintuiglijke informatie stimuleert. Er wordt gekeken op welke gebieden problemen bestaan en welke zintuiginformatie juist gestimuleerd of beperkt moet worden. C. Kranowitz, 'Uit de pas. Omgaan met sensorische integratieproblemen bij kinderen'. Nieuwezijds B.V. www.nssi.nl
Brein in de war
Gebroken spiegels en ijskastouders Ooit werd autisme toegeschreven aan kille moeders, nu draagt een moeder van een kind met Asperger 'koelkastmoeder' als geuzennaam. Want rustig en koel reageren vraagt veel van een moeder, weet Janneke van Bockel uit eigen ervaring. In haar gebundelde blogs zie je de zoektocht naar houvast, naar duidelijkheid voor haarzelf en haar kind. Bij autistische stoornissen zou sprake kunnen zijn van een verstoring van de spiegelneuronen. Het onderscheiden en na-apen blijkt niet het probleem maar het gevoel dat erbij hoort is moeilijk te plaatsen. Bij het Sig in België is nu een onderzoek gestart om de rol van spiegelneuronen en imitatie in het leven van kinderen met een autistische stoornis te verduidelijken, en zo hopelijk hun leven en dat van en hun huisgenoten te verbeteren.
Een spiegelbeeld voert dezelfde bewegingen uit als de persoon die ervoor staat. Maar wat te denken van een spiegel die op eigen houtje bewegingen uitvoert, terwijl je zelf niets doet? Harold Bekkering van de Rijksuniversiteit van Groningen onderzocht de controle die we hebben over ons spiegelsysteem. Op een televisiescherm werd een hand geprojecteerd met op een van de vingernagels een kruisje. Aan proefpersonen werd gevraagd de vinger met het kruisje op te tillen. Om de proefpersonen in de war te brengen werd op het scherm soms een andere vinger opgetild. Vaak deden de proefpersonen dan onmiddellijk de hand op het scherm na, corrigeerden zich dan, en tilden pas in tweede instantie de vinger met het kruisje op. Zelf uitproberen? Kijk naar de lijst hieronder en noem de kleuren op, niet de woorden! Wat gebeurt er? Op noorderlicht.vpro.nl/dossiers/8234068/hoofdstuk/9334758/ is het experiment te zien
www.ijskastmoeder.nl www.sig-net.be
Het belang van een band Wat verzorgers terugspiegelen naar het kind, bevat voor het kind een bericht over zichzelf. Een kind kan geleidelijk aan herkennen wie het is, echter alleen in de weerspiegelde reflecties van volwassenen. Het gevoel van eigenwaarde, het vermogen te communiceren, kennis en bekwaamheden, ontwikkelt zich niet automatisch in kinderen en jonge mensen. Kinderen functioneren niet als een map, waarin je de juiste documenten moet stoppen. Ook bestaan er geen genetische programma's die dit automatisch regelen. Alle recente onderzoekresultaten laten zien dat ontwikkeling slechts mogelijk in de context van interpersoonlijke relaties. Hieruit kunnen we ook lering trekken voor het onderwijs: het is noodzakelijk om een persoonlijke werkrelatie met elke leerling op te bouwen. Om het onderwijs zo in te richten dat het betrokkenheid en persoonlijke werkrelaties stimuleert, niet alleen voor het onderwijs, maar ook voor de vorming van persoonlijkheden. www.nivoz.nl
Volgende nummer! Hoe wij omgaan met tijd
[ pagina 26 ] 1/2010
Tekst: Adriënne Baars Foto's: Fotografie-hansvandam, Admar Kwant, Paulien Borst, Adriënne Baars
e du c a r e
Dit katern kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg –
[email protected]
