De relatie mens – natuur.
Deze bundel bestaat uit verschillende bronnen, foto‟s, tekstmateriaal en tekeningen die allen iets te maken hebben met hoe we als mens omgaan met het milieu. We weten ondertussen allen dat de wijze waarop we in het Westen met de natuurlijke grondstoffen omgaan problematisch genoemd kan worden voor de komende generaties en toch lijkt het niet eenvoudig om onze levensstijl aan te passen. De bedoeling van deze bundel is dat je individueel werkt en de verschillende opdrachten oplost. Op deze wijze krijg je een ruim beeld van heel het thema mens-milieu. Er zal in de klas en thuis aan deze bundel gewerkt worden. Op het einde volgt er een synthese in de vorm van 2 persoonlijke opdrachten en hun voorstelling en een theoretische test.
Doelen: 1) De wisselwerking tussen het omgaan met de natuur en een mens-, wereld- en godsbeeld ontdekken en bespreken. 2) In een concrete probleemsituatie de ethische vraag herkennen en verwoorden. 3) De band aangeven tussen het „zo leven, denken en handelen‟ van mensen en hun geloven
1
Inleidende gedachten… En God zag dat het goed was? God is erg tevreden over zijn schepping. Meermaals zegt Hij dat de schepping goed is, zeer goed zelfs. De mens kan inderdaad vol bewondering getroffen worden door de schoonheid van de schepping en hierbij spontaan een gevoel van transcendentie1 ervaren - de kleinheid van de mens in het licht van al wat hem/haar overstijgt. Maar die transcendentie-ervaring kan zich ook op een andere manier voordoen, namelijk wanneer de natuur de mens overweldigt en dreigt te vernietigen. Het lijkt erop dat het menselijke bestaan meer en meer door de natuur bedreigd wordt. Is het wel gepast om in die context te spreken over de goede schepping? Kunnen we in deze context wel spreken over de schepping als een ‘symbool’ dat spreekt van God?
Inleidende beelden…
1
`Transcendentie` (Latijn: transcendere = "voorbijschrijden") is in het spiritualisme een gevoelstoestand van de geest, waarbij men een staat van hoger bewustzijn ervaart. Met transcenderen wordt de innerlijke beleving van het overschrijden van de grens van de gewone vorm van waarnem...
2
3
4
5
6
7
8
9
Bron 1. Onderstaande tekst is de vertaling van een toespraak die gegeven werd door de leider van een indianen stam (of native americans), bekend als chief Seattle.2 Het
is
1854.
Amerika
heeft
zich
onafhankelijk
gemaakt
van
Europese
kolonisators en het land wil groeien. De Amerikaanse regering wil het land van de native American Dwamish-stam kopen. Hiertegen richt zich opperhoofd Seattle met een onvergetelijke rede of toespraak. De toespraak stamt uit de tijd waarin de blanken gebieden verdeelden, grenzen vaststelden en zonodig land van de oorspronkelijke bewoners 'afkochten' of eenvoudig afnamen. Voor de native americans waren dit ontwikkelingen die ze niet begrepen, ook nooit zouden kunnen begrijpen. Zij droomden van hun vrijheid en geloofden dat hun land en lot onafscheidelijk waren. Hierdoor werden zij gemakkelijk een prooi voor een volk wiens bestaan gericht was op het verwerven van macht en materiële welvaart.
22
De term Indianen werd door ontdekkingsreiziger Columbus gegeven aan de inwonders die hij tegenkwam nadat hij aan land ging van wat hij dacht India te zijn. In werkelijkheid was hij in wat wij nu Amerika noemen. De oorspronkelijke inwoners van Amerika zijn bekend geraakt onder de noemer “indianen” maar zij hebben dus totaal geen voeling met die term. De bevolking behoorde tot verschillende stammen, zoals de Crow en de Cheyenne. Momenteel aanvaarden zij de overkoepelende term “native americans” of oorspronkelijke bevolking van Amerika.
10
Toespraak van Chief Seattle Het grote opperhoofd in Washington heeft gesproken: hij wenst ons land te kopen. Het grote opperhoofd heeft ook woorden gesproken van vriendschap en vrede. Dat is zeer goed van hem omdat hij onze vriendschap niet nodig heeft. Maar we zullen over uw aanbod beraadslagen, want we weten dat als wij ons land niet verkopen de blanke man met zijn geweren komt en het in bezit neemt. Hoe kun je de lucht, de warmte van het land kopen of verkopen? Dat is voor ons moeilijk te bedenken. Als wij de prikkeling van het water niet kunnen bezitten, hoe kunt u het van ons kopen? Wij zullen hierover op onze tijd een beslissing nemen. Zoals het opperhoofd Seattle zegt: Het grote opperhoofd in Washington kan vast op ons rekenen, zoals onze blanke broeders kunnen rekenen op de terugkeer van de seizoenen. Mijn woorden zijn als sterren. Zij verdwijnen niet. Elk stuk van dit land is heilig voor mijn volk. Iedere spar, die glanst in de zon, elk zandstand, elke nevel in de donkere bossen, elke open plaats, elke zoemende bij is heilig in de gedachten en herinnering van mijn volk.
Het sap, dat in de boom opstijgt, draagt de herinnering van de rode man. Een dode blanke man vergeet het land van zijn geboorte als hij zijn tocht naar de sterren begint. Onze doden vergeten dit prachtige land nooit: het is de moeder van de rode man. Wij zijn een deel van de aarde en de aarde is een deel van ons. De geurende bloemen zijn onze zusters, het rendier, het paard, de grote adelaars, onze broeders. De schuimkoppen in de rivier, het sap van de weidebloemen, het zweet van de pony en van de man - het is allemaal van hetzelfde geslacht, ons geslacht. Als dus het grote opperhoofd in Washington laat zeggen dat hij ons land wil kopen, vraagt hij wel veel van ons.
11
Het grote opperhoofd laat zeggen dat hij voor ons een plaats zal reserveren waar wij rustig zullen kunnen leven. Hij zal onze vader zijn en wij zullen zijn kinderen zijn. Maar kan dat wel? God heeft uw volk lief. Maar zijn rode kinderen heeft hij verlaten. Hij zendt machines om de blanke man te helpen bij zijn werk en hij bouwt grote wigwams voor hem. Hij maakt uw volk dag na dag sterker. Weldra zult u het land overspoelen, zoals de rivier na een plotselinge regen zich door de kloof stort. Maar mijn volk en ik zijn het aflopend getij. Nee, wij zijn van een ander ras. Onze kinderen spelen niet samen met die van u en onze mannen vertellen andere verhalen. God begunstigt u en wij, wij zijn tot wezen geworden. Wij zullen uw aanbod ons land te kopen, dus overwegen. Maar het zal niet gemakkelijk zijn. Want dit is ons heilig. Wij beleven vreugde aan deze bossen. Ik weet het niet, maar onze wegen zijn anders dan de uwe. Dit glinsterend water dat stroomt in beken en rivieren is niet zomaar water. Het is het bloed van onze voorouders. Als wij het land verkopen moet u bedenken dat het gewijde grond is en u moet uw kinderen leren dat het heilig is. En dat elke vage weerspiegeling in het heldere water van het meer spreekt van gebeurtenissen uit het verleden van mijn volk. Het murmelend water is de stem van mijn vaders vader.
12
De rivieren zijn onze broeders, zij lessen onze dorst. De rivieren dragen onze kano's en voeden onze kinderen. Als wij ons land verkopen moet u bedenken en aan uw kinderen leren dat de rivieren onze broeders zijn. En ook úw broeders en dat u voortaan net zo vriendelijk moet zijn voor de rivieren als u voor uw broeders zou zijn. De rode man heeft zich altijd teruggetrokken voor de oprukkende blanke, zoals de nevels in heuvels vlucht voor de zon in de morgen. Maar de as van onze vaderen is heilig. Hun graven zijn gewijde grond. Wij weten dat de blanke man onze manier niet begrijpt. Voor hem is het ene stuk grond gelijk aan het andere. Hij is een vreemde, die in de nacht komt en van het land neemt wat hij nodig heeft.
Hij behandelt zijn moeder, de aarde en zijn broeder, de lucht als koopwaar, die hij kan uitbuiten en weer verkopen als goedkope kralen. Zijn honger zal de aarde kaal vreten en slechts een woestijn achterlaten. Ik begrijp het niet. Onze wegen zijn anders dan de uwe. Het zien van uw steden doet pijn aan de ogen van de rode man. Maar misschien komt het omdat de rode man maar een wilde is die niets kan begrijpen.
13
Er is geen plaats om uit te rusten in de steden van de blanke man. Geen plaats waar je het openspringen van de knoppen in het voorjaar kunt horen of het geruis van de vliegende vogels. Maar misschien komt het omdat ik een wilde ben en dom. Het lawaai schijnt alleen maar bestemd om de oren pijn te doen. En wat heeft het leven voor zin als een man niet meer de eenzame kreet van de nachtuil kan horen of het praten van de kikkers rond het meer in de avond? Ik ben maar een oude man en dom. De indiaan houdt van het zachte ruisen van de wind over het water, en de geur van de wind, gezuiverd door de middagregen of meedragend de geur van pijnbomen.
De lucht is kostbaar voor de rode man, want alles deelt dezelfde lucht. De dieren, de bomen, de mensen, alles heeft deel aan dezelfde lucht. De blanke heeft geen aandacht voor de lucht die hij inademt. Als een man die al vele dagen stervende is, zo is hij gevoelloos voor kwade dampen.
14
Maar als wij u ons land verkopen, dan moet u bedenken dat de lucht voor ons waardevol is, dat de lucht zijn adem meedeelt aan al het leven dat hen in stand houdt. De wind, die mijn grootvader zijn eerste ademtocht gaf, neemt ook zijn laatste zucht in ontvangst. En de wind moet ook onze kinderen de levensgeest geven. En als wij u ons land verkopen, moet u het wel afgezonderd houden, gewijde grond waar ook de blanke man kan komen om de wind te proeven met de geur van weidebloemen. Wij zullen dus uw aanbod ons land te kopen in overweging nemen. Als wij besluiten het aanbod aan te nemen wil ik éen voorwaarde stellen: de blanke man moet de dieren van dit land beschouwen als zijn broeders. Ik ben maar een wilde en ik begrijp het niet. Ik zag duizenden rottende buffels op de prairie, achtergelaten door de blanke man die ze neerschoot vanuit een rijdende trein.
Ik ben maar een wilde, en ik kan niet begrijpen hoe het rokende ijzeren paard belangrijker kan zijn dan de buffel, die wij alleen maar doden om in leven te blijven. Wat is de mens zonder dieren? Als alle dieren weg zijn, zal de mens sterven aan een gevoel van grote eenzaamheid. Want wat er gebeurt met de dieren gebeurt spoedig met de mens. Alle dingen hangen samen. Wat er met de aarde gebeurt, gebeurt met de kinderen van de aarde. U moet uw kinderen leren dat de grond onder hun voeten de aarde van onze grootvaders is. Leer ze eerbied voor de aarde, vertel uw kinderen dat de aarde vervuld is van de levens van onze ouders: dat de aarde onze moeder is. Wat er gebeurt met de aarde, gebeurt met de kinderen van de aarde. Als een man op de grond spuwt, spuwt hij op zichzelf. Dit weten wij: Alles hangt samen als het bloed dat een familie verbindt. Alles hangt met alles samen.
15
Wat er gebeurt met de aarde, gebeurt met de kinderen van de aarde.
De mens heeft het web van het leven niet gewoven. Hij is slechts éen draad ervan. Wat hij met het web doet doet hij met zichzelf. Nee, dag en nacht kunnen niet samengaan. Onze doden leven voort in de stille wateren van de aarde. Zij keren terug als de naderende voetstappen van de komende lengte. Het is hun geest, die als een rimpeling van de wind over het water van de meren loopt. Wij zullen overwegen waarom de blanke man het land wil kopen. Wat wil de blanke man dan kopen, zal mijn volk vragen. Het is zo moeilijk te begrijpen voor ons. Hoe kun je de lucht kopen of verkopen, de warmte van de aarde, de snelheid van de antiloop? Hoe kunnen wij die dingen aan u verkopen en hoe kunt u dat kopen? Is de aarde van u om ermee te doen naar goeddunken, alleen omdat de rode man een stuk papier tekent en het geeft aan de blanke man?
16
Als wij zelf de prikkeling van de lucht en het kabbelen van het water niet kunnen bezitten, hoe kunt u het dan van kopen? Kunt u een buffel terugkopen, als de laatste al gedood is ? Maar wij zullen uw aanbod overwegen, want we weten dat als we niet verkopen, de blanke man met zijn geweren komt en ons het land met geweld ontneemt. Maar wij zijn slechts primitieven en de blanke man, nog menend dat hij sterk is, denkt dat hij een god is, die de gehele aarde bezit. Hoe kan de mens zijn moeder bezitten? Maar uw aanbod ons land te kopen, zullen wij overwegen. Dag en nacht kunnen niet samen leven. Wij zullen uw aanbod overwegen om ons terug te trekken in het reservaat dat u voor mijn volk hebt bestemd. Wij zullen dan in afzondering leven, en in vrede. Het maakt niet veel uit waar wij de rest van onze dagen doorbrengen. Onze kinderen hebben hun vaders gezien, verslagen in de nederlaag. Onze krijgers hebben de schande gekend en na de nederlaag zijn hun dagen leeg geworden; Zij vergiftigen hun lichaam met zoet voedsel en sterke drank. Het maakt niet veel uit waar wij de rest van onze dagen doorbrengen.
17
Nog een paar uur, nog een paar winters en geen enkel kind van de grote stammen die eens op de aarde hebben geleefd of die nu in kleine troepen door de bossen zwerven, zal meer over zijn om te treuren aan de graven van een volk, eens even machtig als uw volk. Maar waarom zou ik treuren over de ondergang van mijn volk? Stammen bestaan uit mensen. Meer niet. Mensen komen, mensen gaan, als de golven van de zee. En zelfs de blanke man, wiens god hem als een vriend behandelt, kan niet ontkomen aan ons aller lot. Maar misschien zullen we uiteindelijk allemaal broeders zijn. We zullen zien. Een ding weten we en de blanke man zal het eens ontdekken - onze god en uw god is dezelfde. U kunt nu wel denken dat u hem bezit, zoals u ons land wil bezitten, maar dat kunt u niet. Hij is de god van alle mensen en zijn hart klopt evenzeer voor de rode als voor de blanke man. Deze aarde is hem lief en beschadigen van de aarde, betekent zijn schepper beledigen. Ook de blanke man zal ten ondergaan, misschien nog eerder dan al de andere stammen. Bevuil uw legerstee en u zult bezwijken aan uw eigen vuil.
18
Maar in uw ondergang zult u vurig branden, aangestoken door de macht van de god, die u naar dit land heeft gebracht en u de heerschappij heeft gegeven over dit land en over de rode man. Dat noodlottig einde is voor ons een mysterie, want wij begrijpen niet waarom de buffels zijn afgeslacht, de wilde paarden zijn getemd, waarom de verste hoeken van het woud stinken naar de lucht van vele mannen en het rijpe koren op de heuvels overdekt is met praatdraden. Waar is het struikgewas? Verdwenen! Waar is de adelaar ? Verdwenen! Wat betekent het, afscheid te nemen van de snelle pony en de jacht? Het einde van het leven en het begin van de ondergang. God gaf u heerschappij over de dieren, de bossen en met een bijzondere bedoeling ook over de rode man. Maar dat lot is een mysterie voor de rode man. Wij zouden misschien kunnen begrijpen als we wisten waar de blanke man van droomt. Van welke hoop en verwachting hij zijn kinderen vertelt in de lange winteravonden. Welke visioenen hij graveert in hun harten, zodat zij verlangend uitzien naar de dag van morgen.
19
Maar wij zijn wilden. De dromen van de blanke man zijn ons verborgen. En omdat ze verborgen zijn, zullen wij onze eigen weg gaan. Want boven alles eerbiedigen wij het recht van elke man, te leven zoals hij wil, hoe ook verschillend van het leven van zijn broeder. Wij hebben weinig gemeen. Wij overwegen uw aanbod ons land te kopen. Als wij instemmen, zal dat zijn om het reservaat veilig te stellen dat u ons hebt beloofd. Daar zullen wij misschien onze weinige dagen nog doorbrengen, zoals wij dat willen. Als de laatste rode man zal zijn verdwenen van deze aarde, en als de herinnering aan hem nog slechts een schaduw is van een volk boven de prairie, dan zullen nog deze stranden en deze bossen bewoond worden door de geesten van mijn volk.
Want zij hebben dit land lief, zoals de nieuwgeborene zijn moeders hartklop lief heeft. Een dingen weten wij: onze god is dezelfde als de uwe. Deze aarde is hem dierbaar. En ook de blanke man kan niet ontkomen aan ons aller lot. Misschien zullen wij tenslotte toch broeders zijn. Eens zullen we het zien.
20
Opdracht Seattle's toespraak geldt niet alleen voor de blanke overheersers van zijn tijd die kwamen om zijn land in bezit te nemen. Nog dagelijks komen we dezelfde drang naar bezit en aanzien tegen, die ten koste gaat van de minder sterken in onze samenleving en ten koste van het milieu. 1. Beschrijf wat je ziet op onderstaande foto‟s. Zoek een vers uit de toespraak die zeer goed past bij de foto‟s. Schrijf er ook bij wat de link is.
21
2. Welke gedachten van de chief vind je waardevol?
3. Welke gedachten vind je vreemd? Schrijf hieronder waarom.
4. Waarom heeft de toespraak van Seattle nog betekenis voor ons?
22
Bron 2. Verbeter de wereld, begin bij jezelf “Terecht heeft Gandhi3 ooit opgemerkt dat men eerst zelf de verandering moet worden die men in de wereld wil zien gebeuren. Het persoonlijk niveau is het terrein waarop mensen anders en bewuster gaan leven, nieuwe patronen van consumptie ontwikkelen van soberheid en delen, leven met spirituele diepgang.” “Wat maak je je bezorgd over je kleren? Leer van de lelies op het veld hoe ze groeien. Ze werken niet, ze spinnen niet. Maar Ik zeg jullie: zelfs Salomo met al zijn pracht en praal ging niet gekleed als een van hen. Als God nu het gras op het veld, dat er vandaag staat en morgen in de oven wordt gegooid, zo kleedt, hoeveel te meer kleedt Hij dan jullie, kleingelovigen ? (Mt 6,28-30) Het is leven volgens de spreuk die men vindt bij de ingang van de Ryoanji-tempel te Kyoto : “Ik weet hoeveel genoeg is”. Ik moet bereid zijn Egypte te verlaten en afstand doen van mijn luxe, mijn plezierreisjes met het vliegtuig, mijn trendy garderobe, ... Ik moet leren genieten van het gewone. Want juist daarin schuilt het schone. “Drinken van één druppel schoonheid schenkt méér vreugde dan verdrinken in een zee.”
3
Mohandas Karamchand Gandhi (1869-1948) was een Indiaas politicus en jurist.. Zijn bijnaam 'mahātmā' is Sanskriet voor "grote ziel". Ook wordt hij in India vaak Bapu genoemd, dat "vader" betekent in de zin van vader van het huidige India en het Indiase volk. Na een rechtenstudie in Engeland vertrok Gandhi naar Zuid-Afrika, waar hij zich voor de Indiase bevolkingsgroep inzette. Na terugkeer in India werd hij leider in de Indiase onafhankelijkheidsstrijd. India was toen nog een kolonie van Engeland. Mahatma Gandhi was een van de grondleggers van de moderne staat India en voorstander van actieve geweldloosheid als middel voor revolutie. Gandhi spande zich ook in voor verzoening tussen hindoes en moslims in India. Hij werd in 1948 te New Delhi vermoord door een extremistische hindoe.
23
Opdracht. 1. Ghandi zegt dat “men eerst zelf de verandering moet worden die men in de wereld wil zien gebeuren”. Ben je het eens met deze uitspraak? Leg uit een de hand van een concreet voorbeeld van uit je eigen leven.
2. Geef 3 manieren die jij (of /en je familie) al bewust toepast om je eigen ecologische voetafdruk4 verkleinen.
3. Geef 3 zaken die je nog zou kunnen veranderen om de ecologische voetafdruk te verkleinen.
4
De ecologische voetafdruk is een methode die ontwikkeld door 2 Canadese onderzoekers van de universiteit van British Columbia, William Rees en Mathis Wackernagel. Zij zochten een originele manier om sociale rechtvaardigheid en respect voor het milieu te meten. Ze noemden hun methode de 'Ecological Footprint'. In het Nederlands dus 'Ecologische Voetafdruk'. Op de Milieutop van de Verenigde Naties in 1992 (Rio de Janeiro, Brazilië), maar ook op de daaropvolgende Rio+10 Top over Duurzame Ontwikkeling in2002 (Johannesburg, Zuid-Afrika), werd steeds duidelijker dat de kloof tussen de rijke en de arme landen groeit. Deze kloof kan niet los gezien worden van de achteruitgang van het milieu. De geïndustrialiseerde landen gebruiken teveel grondstoffen uit het Zuiden. En hierdoor wordt de ontwikkeling van het Zuiden verhinderd. Kortom:overconsumptie door de rijken en daaruit volgt armoede voor de armen.
24
4. Wat is het nut van het verkleinen van de ecologische voetafdruk?
5. “Ik weet hoeveel genoeg is” staat er te lezen in de Japanse tempel. Wat is het verschil tussen consumeren en consuminderen? Onderstaande prenten helpen.
25
Bron 3.
26
Bron 4. Big Yellow Taxi (Counting Crows / Joni Mitchell) They paved paradise and put up a parking lot With a pink hotel, a boutique, and a swingin' hot spot Don't it always seem to go That you don't know what you got 'til it's gone They paved paradise and put up a parking lot They took all the trees, and put em in a tree museum And they charged the people a dollar and a half to see them No, no, no Don't it always seem to go That you don't know what you got 'til it's gone They paved paradise, and put up a parking lot Hey farmer, farmer, put away your DDT5 I don't care about spots on my apples, Leave me the birds and the bees Please Don't it always seem to go That you don't know what you got 'til it's gone They paved paradise and put up a parking lot Hey now, they paved paradise to put up a parking lot Why not? Listen, late last night, I heard the screen door slam And a big yellow taxi took my girl away Don't it always seem to go That you don't know what you got 'til it's gone They paved paradise and put up a parking lot Well, don't it always seem to go That you don't know what you got 'til it's gone They paved paradise to put up a parking lot Why not?
5
DDT is een organische chemische insecticide die een toxische werking heeft
op luizen, bedwantsen, vlooien, muggen en vele andere insecten. Gebruik in de landbouw wordt
afgeraden in verband met de effecten op het milieu. DDT-vervuiling is tegenwoordig zo wijd verspreid dat het zelfs te vinden is in het vet van pinguïns op Antarctica. DDT is zo persistent dat het in alle landen in vrij grote hoeveelheden in moedermelk voorkwam. Na beperking van het gebruik zijn de niveaus wereldwijd aanzienlijk gedaald maar nog niet verdwenen.
27
They paved paradise and put up a parking lot Paved paradise and put up a parking lot I don't wanna give it Why you wanna give it Why you wanna giving it all away Now you wanna give it I should wanna give it Now you wanna giving it all away (x2) Why do you want me? Why do you want me? Cos' you're givin it all away, Hey, paved paradise to put up a parking lot Vertaling Ze hebben het paradijs geasfalteerd en er een parking van gemaakt, met een roze hotel, een boetiek en een leuke danstent. Het lijkt er steeds weer op, Dat je niet weet wat je hebt, tot je het kwijt bent. Het paradijs geasfalteerd en er een parking van gemaakt Ze hebben alle bomen genomen en ze in een bomenmuseum gezet. Nu rekenen ze de mensen geld om ze te komen zien. Neen, neen, neen Het lijkt er steeds weer op, Dat je niet weet wat je hebt, tot je het kwijt bent. Het paradijs geasfalteerd en er een parking van gemaakt Zeg landbouwers zet je pesticiden aan de kant Ik zit niet in met bruine vlekjes op mijn appelen, Zolang je me de vogels en de bijen laat Ik smeek je Het lijkt er steeds weer op, Dat je niet weet wat je hebt, tot je het kwijt bent. Het paradijs geasfalteerd en er een parking van gemaakt Het paradijs geasfalteerd en er een parking van gemaakt Waarom ook niet? Verleden nacht hoorde ik de deur dichtslaan, En een grote gele taxi nam mijn meisje bij me weg Het lijkt er steeds weer op, Dat je niet weet wat je hebt, tot je het kwijt bent. Het paradijs geasfalteerd en er een parking van gemaakt Het lijkt er steeds weer op, Dat je niet weet wat je hebt, tot je het kwijt bent. Het paradijs geasfalteerd en er een parking van gemaakt Waarom ook niet?
28
Het lijkt er steeds weer op, Het paradijs geasfalteerd en er een parking van gemaakt Ik wil het niet weggeven Waarom wil jij het weggeven Waarom wil jij alles loslaten Jij wil het weggeven Ik zou het ook moeten willen Jij wil het weggeven (x2) Waarom wil je mij? Waarom wil je mij? Jij geeft het allemaal uit handen, Het paradijs geasfalteerd om er een parking van te maken.
Opdrachten. 1. Waarover gaat dit liedje? Hoe zou je de boodschap samenvatten? (je weet
pas wat je hebt als je het verliest)
2. Wat wordt bedoeld met het Paradijs?
3. Waar kan je vandaag de dag “appels met bruine vlekjes” kopen?
29
Bron 5.
6
Men kan drie grote types van opvattingen onderscheiden betreffende het morele statuut van dieren en de verantwoordelijkheid van de mens voor dieren. In het verlengde hiervan kan je het schema ook toepassen op de relatie met de natuur in zijn geheel. De tabel beschrijft twee radicale uitersten (positie A en C), met een gematigde tussenpositie daar tussenin (positie B). Uiteraard kunnen in de praktijk talrijke tussenposities met gradaties en variaties van de aangegeven kenmerken voorkomen - het schema is dan ook niet vrij van spanningen. Wel brengt het de verschillende posities ten aanzien van dieren (en het milieu) overzichtelijk in beeld.
A
B
C
Radicale beheersing
Rentmeesterschap
Radicale zorgzaamheid
ANTROPOCENTRISME
RATIONEEL MODEL
ECOCENTRISME
Relatie van beheersing.
Relatie van beheer.
Relatie van gelijkwaardigheid.
Mens als meester.
Mens als rentenier.
Mens als broeder.
Het belang van de mens komt
Rekening houden met zowel
Vooral rekening houden met
eerst.
mensen als dieren. Het welzijn
de dieren. De mens is niet
Het welzijn van de dieren is niet
van dieren
méér waard, dan een dier.
belangrijk.
is eveneens belangrijk.
Even goed zorgen voor dieren, als voor mensen.
6
Het ggo-aardappelveld in Wetteren, een proefveld met genetisch gemodificeerde aardappelen, daarnaast het terras van Moray in Peru. Verschillende niveaus van concebtrische terrassen zjn uitgehouwen in een grote aarden kom, waarbij elke laag een eigen microklimaat heeft, afhankelijk van hoe diep in de kom. Archeologen beweren dat de Inca‟s hen gebruikten als een soort van laboratorium om de optimale condities voor het telen van gewasssen te bepalen.
30
De mens staat centraal.
De mens staat centraal,
Dieren staan even centraal
In vergelijking met de mens
maar dieren zijn ook belangrijk!
als mensen. Dieren zijn niet
zijn dieren onbelangrijk.
We mogen dieren gebruiken,
minder waard dan mensen.
Het is niet nodig met dieren
zolang we ervoor zorgen dat
We moeten dus net zo goed
rekening te houden.
ze geen (onnodig) nadeel of leed
zorgen voor dieren als voor
ondervinden.
mensen.
Enkel voor mensen moeten we
We moeten moreel bezorgd zijn om alle levende wezens,
moreel bezorgd zijn.
zowel mensen als dieren.
Dieren goed of slecht
Een dier is een 'moreel object',
behandelen
d.w.z. dat we het ons moeten aantrekken als dieren slecht
maakt moreel gezien geen
behandeld worden.
verschil. Mensen zijn waardevoller dan dieren.
Mensen en dieren zijn
Dieren hebben geen eigen
Ook al staan mensen hoger dan
waarde.
dieren, dat betekent niet dat
Omdat dieren toch geen waarde
dieren waardeloos zijn! Als
hebben, hoeven we ze niet met
levende wezens zijn zij ook
respect te behandelen.
waardevol, en verdienen ze een goede behandeling.
levende wezens die even waardevol zijn Ook dieren zijn waardevol in zichzelf. Mensen hebben niet méér waarde, dan dieren. Dieren moeten dus met evenveel respect behandeld worden, als mensen.
Dierenrechten bestaan niet.
Enkel mensen hebben rechten,
Dierenrechten zijn in principe
Enkel mensen hebben rechten.
maar mensen zijn
gelijkwaardig aan
verantwoordelijk dieren goed te
mensenrechten.
behandelen. Het is geen enkel probleem om
We mogen dieren geen kwaad doen door ze te gebruiken in ons
dieren te gebruiken in ons eigen
eigen voordeel.
voordeel. Dat die dieren daardoor te lijden hebben, is niet zo erg...
maar er zijn verzachtende
. uit principe nooit,
omstan-digheden. Soms komt
ongeacht de menselijke nood.
het belang van de mens voor dat van het dier, bv. bij dierproeven voor medicijnen.
Zorgen voor dieren
Goed zorgen voor dieren is de
Zorg voor dieren is een
is geen verplichting.
verantwoordelijkheid van de
directe plicht,
mens.
een doel in zichzelf.
31
Opdracht. Vul onderstaande houdingen in bij de juiste kolom. Radicale beheersing
Rentmeesterschap
Radicale zorgzaamheid
proefdieren voor noodzakelijk
boeddhisten borstelen de grond om geen
medisch onderzoek
insecten te vertrappen
kweken en slachten van dieren
dieren redden van natuurrampen of van
voor het eten van hun vlees
uitsterven
paardrijden, de bereden politie, een paard
kweken of jagen van dieren
voor een koets spannen
om hun pels, bont, huid, ivoor
geleidehonden voor blinden en slechtszienden
speurhonden die vermiste personen opsporen
vegetarisme of veganisme:
proefdieren voor cosmetisch onderzoek
weigeren vlees en/of vis te eten circusdieren en dolfijnen die kunstjes vertonen
gevechten tussen hanen of honden voor weddingschappen
regenwormen en bacteriën om de grond vruchtbaar te maken hondenkappers en cosmetische verzorging voor dieren
32
Bron 6.
Mijn grootvader en het witte konijn. Een waar gebeurde anekdote. Als het feest was en de hele familie kwam op bezoek, dan bereidde mijn grootvader altijd een van zijn favoriete gerechten: gebraden konijn. Dat was smullen: het smaakte een beetje naar kip, maar dan zachter, zouter en voller. De konijnen in kwestie kweekte mijn grootvader zelf, in het schuurtje achter in zijn tuin. Ik was een jaar of vijf en logeerde bij mijn grootouders. Het zou over enkele dagen kermis zijn in het dorp, en dus had grootvader weer een konijn vetgemest. Een schitterend wit, donzig zacht, super snoezig albinokonijn met van die rode kraaloogjes. Al van bij mijn aankomst was ik met het lieve dier beginnen spelen - goed wetende dat net dít konijn enkele dagen later in de braadpan zou verdwijnen. En inderdaad, de avond voor het feest was het zo ver. Grootvader nam het konijn uit zijn hok en sloeg met een zware moersleutel enkele keren hard vanachter tegen het kopje aan. Dan sloeg hij een spijker bovenin de deurpost van het schuurtje, bond het half bewusteloze konijn ondersteboven met zijn achterpoten aan de spijker, plooide zijn Zwitsers zakmes open en begon het konijn levend te villen... Toen de witte pels al half verwijderd was, kon ik het konijnenhartje nog altijd horen kloppen. Pas wanneer grootvader het buikvlies opensneed en de ingewanden van het konijn verwijderde, stierf het. Hoewel ik gehecht was aan het konijn, accepteerde ik dat het moest sterven. Wel een wrede manier om geslacht te worden, maar ja, het was natuurlijk maar een konijn! Ik was nog erg klein en grootvader vond het allemaal maar normaal, dus ik geloofde hem.
Mijn grootvader had geen enkel moreel
<=>
Daartegenover staat dat we vandaag in een
probleem met het slachten van dat konijn.
heel andere cultuur leven, waarin aan het
Niet dat hij een wreedaardig man was,
lijden van dieren een grotere betekenis
integendeel. Maar als rechtgeaarde
wordt gegeven. Ook al mogen we
plattelandskatholiek had hij altijd geleerd
misschien dieren slachten om ze op te
dat de mens eerst komt en dieren ten
eten, het nodeloos pijnigen van dieren
dienste staan van de mens. Zo was de orde
vinden wij vandaag immoreel.
der dingen. In het Oude Testament staat immers duidelijk dat God de natuur en de dieren geschapen heeft ten dienste en tot nutsgebruik van de mens. Bovendien hadden ze het vroeger niet breed, zodat het slachten van dieren vereist was om het hele gezin de winter door te kunnen voeden. Medelijden hebben met het lijden van slachtdieren vond mijn grootvader onchristelijk, vanwege het voedselgebrek onpraktisch, en ook wel een beetje flauw...
33
Opdrachten. 1. Welke twee argumenten gebruikte mijn grootvader - en vele mensen vroeger - om het slachten van dieren te verantwoorden?
2. Hoe oordeel jij vandaag over deze argumenten?
3.
“Ik ben niet boos op mijn grootvader, omdat ik denk dat hij volkomen gewetensvol handelde. Hij deed wat in zijn leefomgeving en volgens zijn geloof goed en normaal was. Het is niet zijn schuld dat de tijden veranderd zijn. Het ik gelijk in mijn vergevende houding, of niet?”
4.
Waarmee moeten we bij het slachten van dieren rekening houden, opdat het op een zo ethisch mogelijke manier gebeurd?
34
Bron 7.
7
Gaia-voorman Michel Vandenbosch krijgt een pak slaag van boze veehandelaren. Michel Vandenbosch, de voorman van de Belgische dierenrechtenorganisatie Gaia, werd op woensdag 9 september 1998 op de paarden-, schapen- en kalvermarkt van Anderlecht door veehandelaars in elkaar geslagen. Aanleiding: Vandenbosch was met een videocamera openlijk aan het filmen geweest hoe erbarmelijk slecht sommige veehandelaren hun dieren behandelden. Die beelden zou hij gaan gebruiken bij politieke acties gericht tegen de veemarkt en de handelaars. De mishandeling van Vandenbosch was zo ernstig - hij werd zwaar geslagen en gestampt in het aangezicht - dat hij tijdelijk werkonbekwaam werd verklaard. Hij diende klacht in wegens opzettelijke slagen en verwondingen.
Vaak is er op veemarkten geen tijd, geld,
<=> Daartegenover staan Michel Vandenbosch en
ruimte of accommodatie voorhanden om de
andere dierenrechtenactivisten, die vinden
dieren die er verhandeld worden comfortabel
dat dieren recht hebben op een
te behandelen. De veehandelaars moeten
'dierwaardige' behandeling. Dieren zijn
immers hun brood verdienen! Als slachtdieren
immers op zichzelf waardevol en hebben dan
behandeld moeten worden als leden van de
ook het recht om tenminste in hun
familie, dan zou er in de vleesindustrie
basisbehoeften voorzien te worden.
onvoldoende winst gemaakt worden om
Dierenactivisten, idealiserend en
rendabel te blijven.
gepassioneerd als ze zijn, schuwen het soms niet om radicale en provocerende acties te ondernemen om misstanden, zoals bijvoorbeeld op veemarkten, aan de kaak te stellen.
7
De zeven veehandelaars en veedrijvers van de Anderlechtse veemarkt zijn woensdag door het Brusselse hof van beroep vrijgesproken van dierenmishandeling. Dierenrechtenvereniging Gaia filmde de zeven en wou hen gestraft zien, maar volgens het hof is er geen bewijs dat de beklaagden de dieren opzettelijk pijnigden zonder enig ander doel. Bron: De Standaard
35
1. Formuleer waarom Michel Vandenbosch door veehandelaars werd mishandeld.
2. Vind jij dat Vandenbosch zijn mishandeling zelf heeft uitgelokt? Waarom?
3. Hoe komt het dat de veehandelaars geen tijd en geld hebben om hun dieren correct te behandelen?
36
Bron 8 De boeddhistische dierenethiek in confrontatie met het westers antropocentrisch instrumentalisme. Speelfim Seven years in Tibet, 1997
Recensie van de film In 1939 verlaat de voormalig Olympisch skikampioen Henrich Harrer (gespeeld door Brad Pitt) zijn hoogzwangere vrouw om deel te nemen aan de spectaculaire beklimming van de Nanga Parbat in het Himalayagebergte. Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, wordt de Oostenrijker samen met expeditie-leider Peter Aufschnaiter (gespeeld door David Thewlis) geïnterneerd in een Brits-Indisch krijgsgevangenkamp. Na een riskante ontsnapping rest hen slechts een reisdoel: Tibet, een voor buitenlanders volstrekt ontoegankelijk land. Na omzwervingen van twee jaar door het steenkoude en onbegaanbare hooggebergte, bereiken ze de verboden stad Lhasa. Tijdens zijn zevenjarig verblijf wordt Harrer aangesteld als mentor van de nog jonge Dalai Lama, met wie hij een onuitwisbare vriendschapsband opbouwt. Aan het eind van de oorlog kan Harrer eindelijk weer terugkeren naar Oostenrijk om zijn zoon te zien. Maar dan dreigt een groot gevaar voor de Dalai Lama en zijn onderdanen. Het zwaarbewapende Chinese Rode Leger wil het kleine Tibet inlijven... Situering van het fragment
Heinrich Harrer verblijft samen met zijn compaan Peter Aufschnaiter in de Tibetaanse heilige stad Lhasa. Na een tijd raakt de Dalai Lama, de geestelijke leider van de Tibetanen en op dat moment 14 jaar oud, geïnteresseerd in de Oostenrijker. Vooraf ingelicht over de strenge protocolaire regels, mag hij bij de Dalai Lama op audiëntie komen. De ontmoeting verloopt echter anders dan Harrer verwacht had. De jonge Dalai Lama blijkt gefascineerd door de westerse cultuur en is met name dol op films. Hij beschikt reeds over een projector en enkele filmrollen, maar nog niet over een geschikte projectieruimte. Daarom vraagt hij
37
aan Harrer om de leiding te nemen in een bouwproject om in Lhasa een bioscoopzaaltje te bouwen. Deze onderneming dient ondermeer als voorwendsel voor de Dalai Lama om, nieuwsgierig als hij is naar het Westen, Harrer als zijn tutor aan te stellen. Maar wanneer de boeddhistische werkmannen de fundamenten van het theater beginnen uit te graven, gebeurt er iets wat Harrer niet verwacht had. De dialogen met Nederlandse vertaling
De werkmannen:
De werkmannen:
"No more hurting worms!
"Wormen geen pijn meer doen! In een vorig
In a past life this innocent worm could have
leven zou deze onschuldige worm uw moeder
been your mother."
geweest kunnen zijn."
Dalai Lama:
Dalai Lama:
"You see, Tibetans believe all living creatures
"Kijk, Tibetanen geloven dat alle levende wezens
were their mothers in a past life.
in een vorig leven hun moeders geweest zijn.
So we must show them respect and repay their
Bijgevolg moeten we hen respect betonen en
kindness.
hen met dezelfde aardigheid behandelen als ze
And never never harm anything that lives.
ons behandeld hebben. En nooit ofte nimmer
You can't ask a devout people to disregard a
mogen we iets dat leeft schade toebrengen. Je
precious teaching."
kan niet verwachten van een vroom volk dat ze een dierbare regel naast zich neerleggen, toch."
Heinrich Harrer:
Heinrich Harrer:
"But your holyness, with respect, we can't
"Maar uwe heiligheid (lacht), met alle respect,
possibly rescue all the worms if you want to
we kunnen nooit alle wormen redden als u wilt
have this theatre finished in this lifetime."
dat het theater gereed geraakt tijdens uw leven."
Dalai Lama:
Dalai Lama:
"You have a clever mind. Think of a solution.
"Jij hebt een slim verstand. Bedenk maar een
And in the meantime you can explain to me:
oplossing. En ondertussen kan je me vertellen:
what is an elevator?"
wat is een lift?
Wat is een Dalai Lama? De Dalai Lama is de hoogste spirituele leider in het Tibetaans boeddhisme. Tot 1950, het jaar waarin China Tibet annexeerde, was hij ook de politieke leider. De term Dalai Lama duidt niet één enkele persoon aan maar een lijn van elkaar opvolgende leiders. De opvolging gebeurt door reïncarnatie: men gelooft dat elke Dalai Lama de wedergeboorte van de voorgaande Dalai Lama is. Dalai Lama is een samenstelling van twee woorden: het woord dalai (Mongools voor oceaan) en het woord lama (Tibetaans/Indisch voor goeroe of leraar). Wat verstaan de boeddhisten onder reïncarnatie? Met reïncarnatie (letterlijk: opnieuw in het vlees) of wedergeboorte bedoelen we het geloof dat het niet-lichamelijke deel van een levend wezen (soms 'ziel' genoemd) na de dood niet verdwijnt maar opnieuw in een ander levend wezen geboren wordt. Het is het meest bekend als onderdeel van het hindoeïsme en boeddhisme.
38
Hoe reageren de werkmannen wanneer ze bij het graven enkele regenwormen kwetsen? Ze reageren zeer ontsteld, rapen geschokt de gewonde wormen op en weigeren het werk voort te zetten uit angst om nog meer wormen te beschadigen. Hoe reageert Heinrich Harrer op de reactie van de werkmannen? Hij is verbaasd, licht geërgerd maar toch ook wel geamuseerd. Hij vindt hun reactie duidelijk overdreven. In eerste instantie begrijpt hij niets van de gevoeligheid van de boeddhisten voor de wormen, totdat de Dalai Lama het hem uitlegt. Waarom weigeren de boeddhistische werkmannen om de regenwormen te beschadigen? Ze geloven dat het in principe mogelijk is dat élk levend wezen de reïncarnatie is van je moeder of een geliefde uit een vorig leven. Men moet dus een fundamenteel respect opbrengen voor alles wat leeft. Alle levende wezens zijn via de reïncarnatie-cycli met elkaar verbonden. Ze ondersteunen elkaar en zijn van elkaar afhankelijk. De mens mag zichzelf dan ook niet als superieur beschouwen en regenwormen doden wanneer hij een greppel graaft in de grond. Het repect voor alle levende wezens, hoe klein en onbelangrijk ook, komt voor de Tibetanen op de eerste plaats. Ook al is het daardoor veel meer werk om het filmhuis te bouwen en duurt het veel langer, het redden van alle wormen heeft prioriteit. Wat doen ze om de wormen te redden? Ze scheppen heel voorzichtig de grond op, halen alle regenwormen er uit en verzamelen hen in schaaltjes. Plechtig worden de wormen vervolgens naar een aanpalend stuk grond gebracht, en daar met het grootste respect opnieuw in de grond gestopt. Wat gebeurt er bij ons met de regenwormen wanneer WIJ een huis bouwen? Bij ons zou niemand zich iets aantrekken van het lot van wormen en insecten in de grond. Onze graafmachines verwonden en doden duizenden diertjes die in de grond leven, zonder dat iemand zich om hen bekommert. Zelfs zoogdieren en vogels die leven op een bouwplaats, moeten het bij ons ontgelden: ze moeten plaats maken voor het gebouw, of sterven. Wat leid je daaruit af wat onze ethos tegenover de natuur betreft? Uit onze daden blijkt dat wij wormen, insecten en andere dieren een inferieure plaats toekennen. Anders dan de Tibetanen kennen wij aan regenwormen - hoewel het toch ook levende wezens zijn - geen (absolute) waarde toe.
Opdrachten 1. Wat betekent westers antropocentrisch instrumentalisme?
39
Bron 9.
Hitler als de grote dierenvriend
Een consistente8 ethiek9 van het leven? We komen op vele gebieden van het leven in aanraking met ethische keuzes. Op vele punten dringen zich aan de mens ethische kwesties op. Vaak hangt het af van het toeval, van de locatie waar we ons bevinden, van de ontmoetingen die we hebben, van de opvoeding die we genoten hebben, van datgene wat de media ons onder de aandacht brengt, et cetera. We doen mee met een betoging tegen de wapenwedloop; we steunen een actie voor het overleven van een berensoort op de Noordpool; we kopen bewust geen schoenen gemaakt door kinderhanden uit de Derde Wereld, enzovoort. Maar op andere momenten blijven we
onverschillig
of
zijn
we
onwetend
met
betrekking
tot
de
ethische
consequenties van ons handelen. We leven daardoor inconsistent10. We kopen voedsel met een veel te grote ecologische voetafdruk, we komen van een popconcert en werpen onze blikjes door het autovenster, we lopen voorbij aan een bedelaar op straat, etc. Soms neemt deze inconsistentie in de ethiek heel extreme vormen aan. Zo zijn er mensen die zielsveel van dieren houden, maar in 8
Consistent= 1) Consequent 2) Dicht 3) Duurzaam 4) Innerlijk samenhangend en niet tegenstrijdig 5) Samenhang vertonend 6) Samenhangend7) Samenhangend en niet tegenstrijdig 8) Vast 9) Zichzelf gelijk blijvend 9
Ethiek is een filosofie die zich bezig houdt met de vraag wat goed of slecht is. Inconsistent= leidende tot tegenspraak
10
40
hun relatie met medemensen ongevoelig zijn, of een bankdirecteur is een goede huisvader, maar een keiharde business man op het werk. Of men is voor de Bijbelse ethiek, maar men haat vreemdelingen. Of men komt op voor dierenrechten, maar ten koste van mensenrechten. Een consistente ethiek van het leven eist dat men op alle vlakken consistent ethisch probeert te leven. Dat betekent onvermijdelijk dat men toch voor keuzes zal staan, en moet kiezen tussen twee goede of tussen twee kwade dingen. Een consistente ethiek van het leven eist dan dat men zoveel mogelijk consistent probeert te zijn: zal ik mijn geld geven aan de redding van de dolfijnen of aan een medicijn voor een ziek kind in de Derde Wereld? Het begrip van een consistente ethiek van het leven probeert vooral te voorkomen dat men op zo'n eenzijdige manier - emotioneel, ondoordacht, of juist hyperrationeel - keuzes maakt, die op andere vlakken weer onmenselijk wordt.
Opdrachten. 1. Zijn de volgende handelingen voorbeelden van een inconsistente ethiek van het leven of niet? Leg uit waarom wel of niet. Welke waarden worden er belangrijk geacht? Zijn er verschillende waarden die meespelen?
2. Hoe zou jij met dergelijke situaties omgaan?
a. Dure blikjes dierenvoedsel kopen voor de kat in de winkel en daarna voorbij lopen aan een vrouw die met haar kind staat te bedelen aan de uitgang van het warenhuis.
41
b. Naar een manifestatie voor het milieu gaan met een wagen die veel benzine verbruikt.
c. Tegelijk het doden van mensen veroordelen en voor de doodstraf zijn.
3. Zoek voorbeelden uit je eigen leven waar er soms een botsing ontstaat tussen verschillende ethische waarden? Wanneer ben jij niet consistent in je handelen?
42
Bron 10. Actualiseren van een bijbeltekst : Numeri 13, 25 - 14, 8 Hoofdstuk 13 [25] Na veertig dagen keerden zij van hun verkenningstocht terug. [26] Zij gingen naar Mozes en Aäron en naar heel de gemeenschap van de Israëlieten in de Paranwoestijn in Kades. Zij brachten aan hen en aan heel de gemeenschap verslag uit en lieten hun de vruchten van het land zien. [27] Zij vertelden: „Wij zijn in het land geweest waarheen u ons gestuurd hebt en het vloeit werkelijk over van melk en honing. Kijk maar eens naar deze vruchten. [28] Maar het volk dat er woont, is buitengewoon sterk en de steden zijn ommuurd en zeer groot. Wij hebben er zelfs Enakieten gezien. [29] In de Negeb wonen Amalekieten, in het gebergte Hethieten, Chiwwieten, Jebusieten en Amorieten, en aan de zee en langs de Jordaan wonen Kanaänieten.‟ [30] Kaleb trachtte het volk tot volgzaamheid tegenover Mozes te bewegen en zei: „Wij kunnen gerust optrekken om het te veroveren, want wij zijn er zeker toe in staat.‟ [31] Maar de mannen die met hem waren uitgezonden, zeiden: „Wij kunnen tegen dat volk niet optrekken; het is te sterk voor ons.‟ [32] Zij verspreidden onder de Israëlieten ook allerlei praatjes over het land dat zij verkend hadden. Zij zeiden: „Het land dat wij op onze verkenningstocht doorkruist hebben, is een land dat zijn bewoners verslindt, en de mensen die wij er gezien hebben waren geweldig groot. [33] Wij hebben er de reuzen gezien, de zonen van Enak. Wij voelden ons sprinkhanen en zij moeten ons ook daarvoor hebben aangezien.‟ Hoofdstuk 14 [1] Toen begon de hele gemeenschap luid te roepen en het volk bleef heel de nacht jammeren. [2] Alle Israëlieten morden tegen Mozes en Aäron en heel de gemeenschap zei tegen hen: „Waren wij maar in Egypte gestorven of anders hier in de woestijn! Waren wij maar dood! [3] De heer leidt ons naar dat land waar we door het zwaard zullen vallen, terwijl onze vrouwen en kleine kinderen buitgemaakt worden. Is het niet beter om naar Egypte terug te gaan?‟ [4] En zij zeiden tegen elkaar: „Laten wij een nieuwe aanvoerder kiezen en naar Egypte teruggaan.‟ [5] Toen wierpen Mozes en Aäron zich voor heel de verzamelde gemeenschap van de Israëlieten ter aarde. [6] Jozua, de zoon van Nun, en Kaleb, de zoon van Jefunne, die ook het land verkend hadden, scheurden hun kleren [7] en zeiden tegen heel de gemeenschap van de Israëlieten: „Het land dat wij op onze verkenningstocht doorkruist hebben, is een prachtig land. [8] Als de heer behagen in ons heeft, zal Hij ons dat land binnenvoeren en dat land dat overvloeit van melk en honing aan ons geven.s
Numeri 13-14
Toepassing op de klimaatscrisis
A-B Idealisten
“We kunnen gerust optrekken om
A. De vervuilende idealist : We
(heilsprofeet)
het te veroveren, want wij zijn er
mogen blijven vervuilen want het
zeker toe in staat” : Nu 13, 30
probleem is oplosbaar ! De mens is met
Zes houdingen
zijn technisch know-how perfect in staat om de natuur de baas te blijven. Na de olie van de potvissen zal er wel een andere olie worden gevonden. Na de petroleum komt er een andere energiebron. B. De groene idealist : We moeten stoppen met vervuilen want
43
dan is het probleemoplosbaar !Als iedereen zijn steentje bijdraagt, dan kunnen we dat gat in de ozonlaag gemakkelijk dichten. C Realisten
“We kunnen tegen dat volk niet
C. Een groene wereld zonder auto‟s, ... is
optrekken, het is te sterk voor ons.”
mooi maar de tegenkrachten zijn te
Pessimisten menen dat we de natuur
groot. Wat zal het helpen als ik mij alleen
zo sterk aan het beschadigen zijn dat inspan? We zullen eraan ten onder we samen met haar ten onder zullen
gaan.
gaan. Nu 13,31 DPraatjesmakers Ze maken het ideaal verdacht. Het is
D. We mogen blijven vervuilen want
helemaal geen land van melk en
het zijn allemaal praatjes. Het is een
honing. “Het is een land dat zijn
truc van de democraten om de
bewoners verslindt. We hebben er
verkiezingen te winnen. En wij zullen
reuzen gezien. We voelden ons
alles opgeven. Ze boezemen angst in.
sprinkhanen.” Nu 13, 32-33
We zullen meer belastingen moeten betalen aan milieu.
E De lijdzame
Tenslotte zij die de toenmalige
E. De wereld is er misschien beter aan
massa
situatie ophemelden en vonden dat
toe als we blijven vervuilen. Het zal
ze nog zo kwaad niet was. “Laat ons
hier dan ten minste een paar graden
een nieuwe leider kiezen die ons
warmer worden.
terugvoert naar Egypte.” Nu 14,1-4 “We hebben heimwee naar de vis die wij in Egypte voor niets te eten kregen, ... (Nu 11, 5) Ze leggen zich neer bij de bestaande toestand, ze nestelen zich in de onbeweeglijkheid, in Egypte. F Gelovigen
Maar ook de idealisten hebben
F. De groene idealist (type B) heeft nog
bekering nodig volgens het verhaal.
bekering nodig. Hij moet zich richten
Zij mogen niet bezwijken voor de
tot de Andere/andere en samen het
bekoring, het alleen uit eigen kracht
hele systeem veranderen. We moeten
te willen doen. De tocht door de
de hulp van God inroepen en die van
woestijn is een solidaire
onze medemensen in plaats van ons over
onderneming in Gods naam
te geven aan consumentisme.
(vergelijk Nu 13,30 en 14,8)
44
Opdrachten. Plaats de volgende voorbeelden bij de verschillende houdingen uit Numeri 13,14 1. Cartoon Tour de France
2. Een voorbeeld uit de krant :
België wapent zich in strijd tegen stijgend zeewater
Begin maart start een uitgebreid onderzoek naar de noodzaak en timing van zeeweringswerken die de kust op lange termijn moeten beschermen tegen een stijging van het zeewaterpeil. Daarmee wil België, in navolging van Nederland, zich wapenen tegen de gevolgen van de klimaatopwarming. In Nederland is het door de aanhoudende onheilsberichten over de opwarming van de aarde al langer alle hens aan dek. Het recente rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) spreekt van een stijging van de zeespiegel met 18 tot zelfs 79 centimeter tegen het einde van de eeuw. Hoewel ons land beduidend hoger boven de zeespiegel ligt, zit men in België evenmin stil. "Wij gaan uit van een stijging van 60 centimeter tegen 2100", zegt Peter De Wolf, hoofd van het Agentschap Maritieme Dienstverlening en Kust. "En dat is perfect beheersbaar."
45
3. In een toespraak tot de Zweedse Academie verklaarde Arrhenius dat het stijgend niveau van CO2 toekomstige generaties in staat zou stellen ‟onder een warmere hemel te wonen‟... We mogen ons hopelijk verheugen op tijdperken met gelijkmatige en betere klimaten, vooral als je kijkt naar de koudere streken op aarde, tijdperken waarin de aarde veel rijkere oogsten dan nu zal kennen, die de zich snel voortplantende wereldbevolking ten goede zullen komen.
4. President Bush zelf probeert dit standpunt in te nemen. Hij beweert dat het lijkt alsof de wereld opwarmt, maar dat er toch echt geen overtuigend bewijs is dat mensen daarvoor verantwoordelijk zijn. En hij lijkt er men name zeker van dat de olie – en steenkoolmaatschappijen, die hem zo stevig steunen, er op geen enkele manier mee te maken hebben. Elke inspanning om te stoppen zou dan ook slecht zijn voor de economie.
5. Hoe kan je de lucht bezitten? Een Indiaanse visie op het beheer van de aarde. U moet uw kinderen leren dat de grond onder hun voeten de as van onze grootvaders is. Leer ze eerbied hebben voor de aarde, vertel uw kinderen dat de aarde vervuld is van de levens van onze voorouders : dat de aarde onze moeder is. Wat er gebeurt met de aarde, gebeurt met de kinderen van de aarde. Als een man op de grond spuwt, spuwt hij op zichzelf. Dit weten wij : de aarde behoort niet aan de mens. De mens behoort aan de aarde. Dit weten wij : alles hangt samen als het bloed dat een familie verbindt. Alles hangt met alles samen. Wat er gebeurt met de aarde, gebeurt met de kinderen van de aarde. De mens heeft het web van het leven niet geweven. Hij is slechts één draad ervan. Wat hij met het web doet, doet hij met zichzelf. Nee, dag en nacht kunnen niet samengaan. Onze doden leven voort in de stille wateren van de aarde. Zij keren terug als de naderende voetstappen van de komende lente. Het is hun geest, die als een rimpeling van de wind over het water van de meren loopt.
6. Reclamefilmpje „Halls Lite‟
46
7. 't Is zover... het einde van de wereld nadert... Vanmiddag werd de Doomsday Clock in Chicago twee minuten dichter bij middernacht gezet. Daardoor is het vijf voor twaalf wat detoestand van onze wereld betreft... Het einde van de wereld is nabij
Naar de toekomst toe voorspelt de ene wetenschapper een nieuwe ijstijd, waarbij de hele Noordzee droog komt te liggen en overdekt wordt met ijs. De andere wetenschapper zegt dan weer dat de zeespiegel enorm zal stijgen, waardoor we uiteindelijk in Waterworld terecht zullen komen. Tja, de bollebozen raken het niet eens, maar het is een feit dat het klimaat aan het veranderen is en dat we daar de gevolgen van zullen ondervinden. De landen rond de evenaar zullen daarbij de eersten zijn...
8. De onverwachte comeback van steenkool Steenkool beleeft een tweede jeugd. Wereldwijd zal het verbruik tegen 2030 verdubbelen. Steenkool? Is dat niet die voorhistorische energiebron die van alle brandstoffen de meeste CO2 vrijgeeft? Precies. Maar daar denkt men iets op gevonden te hebben: de CO2 opvangen en weer onder de grond of in de oceaan stoppen. Te gek om los te lopen? Of de deus ex machina waar de opwarmende wereld naar snakt?
9. Cartoon waslijn
47
10. De belgische politiek kiest niet voor een doemscenario, maar roept iedereen op om rond de tafel te gaan zitten om samen de klimaatverandering tegen te gaan: sociale partners, het ruime middenveld, alle overheden. Een pact op het niveau van het sociaal pact na Wereldoorlog II, toen de krijtlijnen van onze sociale zekerheid in wetten werden gegoten. "We roepen iedereen op om een ecologisch klimaatpact af te sluiten.”
Opdracht : Welke van de zes houdingen tegenover het beloofde land wordt in de 10 voorgaande items aangenomen ? Vul de juiste letter in.
A. Vervuilende idealist
B. Groene idealist
C. Realist
D. Praatjesmaker
E. De lijdzame massa
F. Gelovige
1) Cartoon Tour De France 2) Krantenartikel : België wapent zich ... 3) Zich verheugen op een beter klimaat 4) President Bush 5) Een Indiaanse visie 6) Filmpje zich scherende ijsbeer 7) Het einde van de wereld is nabij 8) Onverwachte comeback van steenkool 9) Cartoon waslijn 10)De politiek en hun klimaatpact
48
Persoonlijke verwerking. Ethiek van het haalbare. Niemand is volmaakt in de ethische zin van het woord. Verlangen dat de hele wereld vanaf morgen zijn levenswijze drastisch zal veranderen zodat elkeen zal leven als Franciscus van Assisi11 lijkt een utopie.12 Toch horen we overal rondom ons dat verandering nodig is. Een ethiek van het haalbare is een manier van leven waarbij we zoveel mogelijk goed en zo weinig mogelijk kwaad trachten te doen en waarbij we streven naar de ideale wereld zonder vervuiling en zonder dierenleed en met respect voor natuur, mens en dier. Opdracht 1. Zoek zelf een haalbare ethische handeling, die je (liefst) effectief uitvoert, waarbij het respect ten aanzien van het milieu getoond wordt. Ga op zoek naar originele ideeën rondom jou of op het web. Het milieu, dat is heel ruim, de dieren, het klimaat, het water, de lucht… Verdedig met enthousiasme je voorstel aan de hand van materiaal (foto‟s, brochure, reportage…). Betrek de theorie die we gezien hebben om aan te geven waarom het nodig is en wat de bedoeling is! Pas ook toe op jezelf. Opdracht 2. Neem zelf 3 foto‟s in je omgeving die de 3 manieren voorstellen van het omgaan van de mens met het milieu. Een foto moet dus getuigen van het centraal stellen van het milieu en een onvoorwaardelijk respect. Een tweede foto staat daartegenover, waarbij duidelijk is dat de mens heer en meester is van het milieu (antropocentrisme). De derde foto toont het rationeel model waarbij de mens op een respectvolle manier en met verantwoordelijkheid omgaat met de natuur.
11
Fransiscus van Asisi is een heilige die binnen het Christendom bekend is omwille van zijn zorgzame band met dieren en de natuur, zoals bezongen in het Zonnelied. Geboren als zoon van een rijke handelaar geeft hij op een bepaald moment in zijn leven alle bezittingen weg om enkel te leven overgeleverd aan de genade. 12 Een utopie is de voorstelling van de ideale samenleving.
49
Naam leerling:
klas:
Puntentelling.
Opdracht
punten
Bron 1. Chief seattle Bron 2. Verbeter de wereld, begin bij jezelf Bron 3. Nieuw ecologisch design Bron 4. Big yellow taxi, lied Bron 5. Tussen beheersing en zorgzaamheid Bron 6. Mijn grootvader en het witte konijn Bron 7. Gaia versus veehandelaren Bron 8. 7 years in Tibet, boeddhistische dierenethiek Bron 9. Een consistente ethiek van het leven Bron 10 Actualiseren van een bijbeltekst Persoonlijke opdracht 1. Initiatief. Persoonlijke opdracht 2. Foto‟s.
50
