DE PRAATPAAL
Zomer
Vogelwerkgroep Zoetermeer 32e jaargang, 2014 no. 2
Bestuur Voorzitter/Publiciteit
Winfried v. Meerendonk 079-3165270
[email protected]
Koningstraat 31 2713 EP Zoetermeer
Secretaris
Hanneke Hoogvliet Koningstraat 31 079-3165270 2713 EP Zoetermeer
[email protected]
Penningmeester/ Ledenadministratie
Jos Raadschelders Radijsakker 7 079-3410296 2723TJ Zoetermeer
[email protected]
Jeugdzaken
Jane Strous 079-3211249
[email protected]
Kennemerland 25 2716 BR Zoetermeer
Excursiecommissie
Els Luijkx 079-3417900
[email protected]
Weidedreef 188 2727 EP Zoetermeer
PRAATPAAL Redactie: Ria van Egmond, Yvette Rensen en Leon van den Berg. De Praatpaal verschijnt per kwartaal. Kopij voor Praatpaal nr. 3/2014 uiterlijk 15 september bij: Ria van Egmond (
[email protected]). Foto’s inzenden in overleg. CONTRIBUTIE Contributie:
Girorekening:
leden € 15,00 per jaar gezinslidmaatschap € 25,00 per jaar jeugdleden € 7,50 per jaar 5883932 t.n.v. Vogelwerkgroep Zoetermeer
HOMEPAGE http://www.vwgzoetermeer.nl Fotoverantwoording praatpaal 2014-2: Cover: Spreeuw (Sturnus vulgaris). Adri de Groot (Vogeldagboek) Overige: Jouke Altenburg: 21, Leon van den Berg: 4, 7, Peter de Boer: 20, Fanny Fekkes: 27-30 , Cor Fikkert: 19, Hanneke Hoogvliet: 5, Internet: 5, 15, 17,27, Marianne ketting (tekening), 13, Kees Luijkx: 10-11, 27-30, Benny Middendorp: 9, Jan Peeraer: 22-26, Simon Post: 6, 13, Sovon: 14, Vogelbescherming: 8., Ronald Witte/Corrie kaptein: 16-18.
2
INHOUDSOPGAVE 2014-2 FOTOVERANTWOORDING IN MEMORIAM: ANNET DE JONG VAN DE REDACTIE VAN DE PENNINGMEESTER VAN DE VOORZITTER: ZOETERMEER ALS TREKPLEISTER VOOR VOGELS EN VOGELAARS VAN HET BESTUUR RAS ONDERZOEK KIEVIT LEDENEXCURSIE STRIJENSAS, 29 JUNI SLECHTVALKEN ONTDEKKEN NA 15 JAAR STADHUISTOREN LANDELIJKE DAG SOVON 2014 OEGANDA, EEN VOGELPARADIJS RINGONDERZOEK: KWETSBAARHEID JONGE ZEEARENDEN VOGELBESCHERMING: VERBOD IMIDACLOPRID DE PANTANAL – DEEL 1 VOGELREIS EBRO- DELTA, 8 T/M 15 JUNI PROGRAMMA 3E KWARTAAL 2014
2 4 5 5 6 7 9 10 12 14 15 19 21 22 27 31
AANWIJZINGEN VOOR AUTEURS Wilt u ook voor de Praatpaal schrijven? Graag, maar we zijn beperkt in wat we kunnen plaatsen. Vuistregel: 1/2 pagina + foto = 180 woorden, 1 pagina + foto = 375 woorden, 2 pagina’s + twee/ drie foto’s = 750 woorden. Drie pagina’s + drie tot vier foto’s = 1125 woorden. Dit is de maximale omvang. Heeft u meer te vertellen, maak dan twee artikelen over het onderwerp, die los van elkaar of als vervolgverhaal kunnen worden gelezen. Woorden telt u in Word door in de taakbalk ‘woorden tellen’ te activeren. In fotobenaming graag uw naam invoegen (bijvoorbeeld: DSC2110-JanJansen.jpg) U bent zelf verantwoordelijk voor de inhoud en het geleverde illustratiemateriaal. De redactie wijst elke aansprakelijkheid af. Zij behoudt zich het recht voor bijdragen taalkundig te redigeren, in te korten of bij plaatsgebrek naar een volgend nummer te verplaatsen. Hierover pleegt de redactie geen overleg. Dat doen we wel bij inhoudelijke onduidelijkheden.
3
IN MEMORIAM: ANNET DE JONG Vrijdagavond 18 juli bereikte ons het verbijsterende bericht dat Annet de Jong en haar man Wim Bakker tot de slachtoffers behoren van de vliegramp in de Oekraïne. Zelf schreef Annet voor haar profiel op LinkedIn: “Ik ben enthousiast, ondernemend, creatief, doelgericht en op zijn tijd kritisch zoekend. Ambitieus, prestatiegericht en betrouwbaar. Ik opereer het liefst in een kernteam, met ieder zijn/haar eigen netwerk. Mijn gedrevenheid, optimisme en plezier in het werk straalt positieve energie uit naar de groep. Ik sta open voor veranderingen, variatie en nieuwe ervaringen en heb een gepaste mate van nieuwsgierigheid. Ik ben gericht op consensus”. Zo kennen wij Annet! Met volle overgave heeft ze jarenlang samengewerkt met de VWZ voor de vogellessen op basisscholen. Haar enorme gedrevenheid en perfectionisme was ook merkbaar bij de totstandkoming van de KNNV Natuurfilm: “Zoetermeer, een stad vol leven”. Vele malen spraken we met elkaar af om beelden te bekijken, teksten te corrigeren en ook om beeldmateriaal te verzamelen. Annet bleef kritisch op het eindresultaat. Voor het filmproject wist zij met haar bekende gedrevenheid financiële ondersteuning te regelen via fondsenwerving. Vanuit Zoetermeer werd onder haar bezielende leiding het project “Duurzame Stad” van regionale betekenis. 16- en 17-jarige HAVO- en VWO-scholieren moeten een ontwerp maken voor de stad van de toekomst in het jaar 2100 waarin waterhuishouding, energie, natuur en infrastructuur duurzaam zijn geregeld. De hoofdprijs – zonnecellen voor de school – wordt gesponsord door het bedrijfsleven. Langs deze weg wist Annet met haar team “Groen, Spelen, Leren, voorheen NME, scholen aan het bedrijfsleven te koppelen en vele leerlingen te enthousiasmeren en hun creativiteit in de strijd te werpen om de hoofdprijs binnen te slepen. Annet was bovenal een lief mens die vaak meer wilde in haar hoofd dan haar tengere verschijning ten uitvoer kon brengen. Het was alsof zij wist dat haar tijd beperkt was, zoveel hooi nam ze op haar vork. Boven alles had zij een passie voor de natuur, of het om straatliefdegras ging of om een kluut met jongen op een opspuitterrein. Haar jarenlange betrokkenheid bij de plaatselijke KNNV, waarvan ze één van de oprichters was en zes jaar lang ook voorzitter, zorgde voor een regelmatig contact met de Vogelwerkgroep Zoetermeer Als een vogel vloog ze weg om alleen in onze gedachten terug te keren met alles wat zij en haar man Wim Bakker achter laten. Wij wensen familie, collega’s, vrienden en bekenden van Annet en Wim alle sterkte toe om dit tragische en oneerlijke verlies een plaats te geven. Namens de Vogelwerkgroep Zoetermeer Winfried van Meerendonk Voorzitter
4
VAN DE REDACTIE Dit keer tot ons grote verdriet geen vrolijke opening van de Praatpaal. Het is altijd zwaar om afscheid van iemand te moeten nemen, maar vooral als het verscheiden op een tragische manier gebeurt. Iedereen die iets met natuur en milieu in Zoetermeer van doen had, kende Annet en waardeerde haar inzet en persoon. De redactie vond het dus gepast om met een welgemeend In Memoriam te openen. Annet was gedreven en optimistisch en daarom zou ze ook zeker willen dat deze Praatpaal voor de rest op de normale manier gevuld wordt. Er is immers op het gebied van vogels en natuur nog zoveel te melden en te doen! Ze kon er ook goed over vertellen zoals hier op een gezamenlijke nieuwjaarsbijeenkomst van de Zoetermeerse natuurverenigingen. Bedankt Annet! Gelukkig biedt deze Praatpaal ook veel andere zaken, zoals prachtige reisverslagen van leden die ons vertellen over hun (vogel)belevenissen in de hele wereld. Ook mooi is de terugkeer van slechtvalken op de stadhuistoren in Zoetermeer. Nu maar hopen dat als een eventuele verhuizing in inkrimping van het stadhuis inderdaad plaatsvindt, de nieuwe eigenaar ook liefde heeft voor deze bijzondere vogels. Benny Middendorp vertelt over het ringen van de kievit, die in onze monocultuur grasland toch steeds verder in de verdrukking komt. Sovon vraagt aandacht voor haar jaarlijkse landelijke dag. En nog veel meer om lekker onder de parasol in de tuin of op balkon te lezen. Al dan niet op de tablet of op papier. Zo komen we met z’n allen de vakantie wel door. Vanaf deze plaats een fijne vakantie en een goede, en veilige reis. De redactie
VAN DE PENNINGMEESTER Na de vorige editie van de Praatpaal hebben zich als nieuw lid aangemeld Robert de Jong, Riet Kraanen-Huis, Greet Laauw, Lejo van Marrewijk, Aad Stoppelenburg, Wilco Pot en Pien van der Werf (gezin). We heten hen hartelijk welkom. Opgezegd hebben Nikki Korint, Wilma Verhoef en Bart Zandveld.
5
VAN DE VOORZITTER: ZOETERMEER ALS TREKPLEISTER VOOR VOGELS EN VOGELAARS In maart gingen alle alarmbellen rinkelen. Een medewerkster van de Gemeente maakte melding van “valkjes” op de stadhuistoren. Het bleek een koppel slechtvalk te zijn met een adult mannetje en een juveniel (van vorig jaar) vrouwtje. Het bleek inderdaad om een paar te gaan die er vroeg bij waren, maar geen broedsel produceerden. De volgende zondagochtend vroeg stond ik met telescoop naar de stadhuistoren te turen en te filmen. Twee politiewagens kwamen van weerskanten de parkeerplaats op rijden. Sociale controle zorgde voor een melding dat iemand naar de stadhuistoren stond te turen; verdacht! In mijn enthousiasme niet te stuiten bedolf ik de politieagent en -agente onder superlatieven over slechtvalken. Daarna ben ik niet meer “lastig gevallen” Of de valken blijven is afwachten! Er zijn plannen gesmeed om een nieuwe kast op te hangen. En wat te denken van de prachtige waarneming van een woudaap met drie jongen. Als voorzitter moet ik tandenknarsend bekennen dat ik ze nog niet gezien heb, maar de foto’s die gedeeld worden zijn fantastisch en de jongen groeien voorspoedig op en zijn al vliegvlug. Was ik in mijn vorige voorwoord nog kritisch over het beheer van het Zoetermeerse groen, het kan altijd beter, nu blijkt steeds meer wat er mogelijk is wanneer (bijna) alle neuzen dezelfde kant op wijzen. Iedere schakel die los laat maakt de ketting kapot, dus moeten we ons richten op zwakke plekken in de schakel. Vaak gaat het daarbij om communicatie en uitvoering. Verhoog de biodiversiteit met beheersmaatregelen die hieraan tegemoet komen. We hebben fantastische mogelijkheden met de Zoetermeerse groengebieden, dat blijkt steeds weer. Publicitaire aandacht voor deze groene parels kan de draagkracht vergroten om deze gebieden zo te beheren dat kritische soorten hier kunnen overleven en reproduceren. Daarbij moet je niet alleen naar de vogels kijken, maar ook naar andere groepen als libellen, vlinders en planten. Soorten zijn afhankelijk van elkaar en leven met elkaar samen in ingewikkelde voedselwebben. Als kritische soorten ontbreken, dan zijn er meestal wel één of meerdere oorzaken aan te wijzen. Gelukkig gaat het al veel beter met de waterkwaliteit maar valt er nog veel te bereiken met ecologisch verantwoord beheer van het oppervlaktewater. De berichtgeving over het landbouwgif Imidacloprid doen je haren te bergen rijzen. Het lijkt of de DDT story uit de jaren zestig in een nieuw jasje is gegoten. Met elkaar, waarnemers, hebben we wel bereikt dat de waarheid achter de insecten- en vogelsterfte een gezicht krijgt. En dat gezicht krijgt een naam wanneer bedrijven deze rommel onder het mom van ecologische tuinproducten aanbieden aan de consument. Vandaar, onvermoeibare tellers van Atlasblokken, BMP en MUS en meer, met deze gegevens sta je met zijn allen sterk! Na de zomer gaan we weer verder met onze avonden, excursies en schoollessen. Maar allereerst wil ik iedereen een fantastische zomer toe wensen, of je nu wel of niet met vakantie gaat. Winfried van Meerendonk
6
VAN HET BESTUUR Donatie Fonds 1818 voor beamer, laptop en projectiescherm We hebben positief bericht ontvangen van Fonds 1818 op ons verzoek voor een bijdrage voor een nieuwe beamer. Het Fonds heeft de gevraagde bijdrage van € 850,-- goedgekeurd. Voor dit bedrag kunnen we een mooie beamer aanschaffen, die aan de wensen van de fotografen voldoet. De VWZ bekostigt uit eigen middelen een laptop en projectiescherm. Opening Buitenbeest Stadsboerderij Het Buitenbeest is uitgebreid met nieuwbouw omdat VTC Voorweg erbij is gekomen. In het weekend van 5 en 6 juli vond het openingsweekend plaats. De VWZ heeft er met een stand gestaan. Het is een prachtig gebouw geworden waarin zelfs een kinderdagverblijf gehuisvest is. Er is een leslokaal aanwezig, wat in theorie gehuurd zou moeten kunnen worden door de N&M verenigingen. In de praktijk is dit voorlopig nog niet mogelijk. Nationale Vogelweek, terugblik De excursiecommissie heeft samen met Vogelexcursies.com (Els en Kees Luijkx) 2 excursies gegeven, waarvan er één volgeboekt was. Voor de kinderexcursie was helaas te weinig belangstelling, waardoor deze niet door kon gaan. Vogelbescherming Nederland (VBN) heeft veel positieve reacties ontvangen bij de evaluatie. Deelnemers waardeerden de excursie gemiddeld met een 8,4, en 66% van de deelnemers zag een vogel die zij nooit eerder gezien hadden. VBN wil het evenement volgend jaar herhalen. Zie voor een samenvatting: http://www.vogelweek.nl/index. ting: http://www.vogelweek.nl/index.cfm?act= nieuws.detail&nid=42
7
Jaar van de Spreeuw: Slaapplaatstellingen (uit: nieuwsbrief van Vogelbescherming). “De Spreeuw maakt zoals jullie weten gebruik van gezamenlijke slaapplaatsen, waar zich tot wel enkele honderdduizenden vogels verzamelen en die verspreid over heel Nederland voorkomen. Het beeld van de ligging van die slaapplaatsen is echter verre van volledig. Daarom organiseren we (Vogelbescherming en Sovon) tellingen van deze slaapplaatsen. Waar liggen ze, welke aantallen komen er voor, wat zijn de fluctuaties in die aantallen en in welke habitats zijn die slaapplaatsen gelegen? Volgende maand vinden de eerste tellingen plaats, gevolgd door een telweekend eind oktober. Op deze site meer hierover. En hopelijk doen jullie allemaal aan deze tellingen! “ We willen jullie oproepen hieraan mee te doen! Juvenielentelling Naast de slaapplaatstellingen is er ook een juvenielentelling. Als jullie toch aan het vogelen zijn, hoef je alleen maar het aandeel juvenielen in een groep spreeuwen door te geven in de periode 1 mei-15 augustus. Dit kan op een nieuwe, eenvoudige invoermodule op spreeuw.sovon.nl (ook als app voor android beschikbaar). Gemakkelijk te doen, dus. Bezwaarschriften ontheffingen Flora en Faunawet De Provincie Zuid-Holland heeft ontheffingen aan de Faunabeheereenheid (FBE) verleend voor : • Het vangen en doden door cervicale dislocatie (= de nek omdraaien) van grauwe ganzen, kolganzen, brandganzen, Canadese ganzen en ook nijlganzen, verwilderde boerenganzen en Indische ganzen. • Daarnaast voor het verjagen en doden van wilde eenden. We hebben hiertegen bezwaarschriften ingediend. Atlasbloktellingen De beide atlasblokken zijn nu geïnventariseerd volgens de voorgeschreven methode. DE KLUS ZIT EROP!! Het was heel fijn dat beide blokken konden worden verdeeld, omdat we meerdere tellers hadden, dan is het te doen en nog leuk. Het enige wat we nu nog doen is losse waarnemingen invoeren en door het blok heen kruisen om “hogere broedcodes te scoren” (hoe hoger het cijfer, hoe zekerder de broedindicatie, dus jongen zien is hoger dan met takken slepen). Alle tellers veel dank!! Dankzij jullie staat Zoetermeer op de kaart. De VWZ heeft voor de atlas zelf de steenuil gesponsord, waarmee onze naam bij deze soort in de Sovonatlas vermeld zal worden. FIJNE VAKANTIE!!!!
8
RAS ONDERZOEK KIEVIT Zoals jullie wellicht wel weten ben ik sinds dit jaar druk met het vangen een kleurringen van Kievit broedvogels voor RAS onderzoek. Omdat het zelfs met de Kievit de laatste jaren niet goed gaat, is het interessant wat de jaarlijkse overleving is en welke factoren meespelen bij de teruggang. Maar vooral is het goed te weten welke percelen favoriet zijn en blijven bij deze vogels en hoe we dit kunnen stimuleren in andere gebieden. In de regio Leidschendam-Voorburg en Zoetermeer zijn in de maanden april en mei 2014 totaal 25 adulte broedvogels van witte gecodeerde vlagringen voorzien. Verder ben ik vanaf april tot op heden druk geweest met Kievit kuikens te kleurringen. In totaal nu ruim vijftig. De vogels dragen aan de tibia een witte vlagring met code bestaande uit twee tekens. Aan de andere tibia een kleine oranje kleurring zonder code. En de metalen Vogeltrekstation ring aan de tarsus. De witte vlagringen zijn groot, de tekens zijn even groot als een witte Kokmeeuw kleurring dus ze zijn op best grote afstand afleesbaar. Zie bijgaande foto's die jullie een beeld geven van de ringen. Dit betekent dat de kans aardig groot is dat jullie één van deze Kieviten in de regio aantreffen, bijvoorbeeld op vogelplas Starrevaart. Waarnemingen, ook van onvolledig afgelezen kieviten zie ik graag tegemoet. Het mailadres voor terugmeldingen is: mail*@*bennym.nl (sterretjes weghalen). Kijk ook eens op mijn website http://northernlapwing.wordpress.com. Het is de bedoeling dit onderzoek komende jaren voort te zetten. Benny Middendorp
9
LEDENEXCURSIE STRIJENSAS, 29 JUNI Gaan we wel, gaan we niet? Er zat onweer in de lucht. Het was nog maar de vraag of de excursie door kon gaan, maar gelukkig, we zijn geweest! Met zeven personen, bijna een privé-excursie van Els. Zij is inmiddels een ervaren rot in het gidsen geworden. Gelukkig voor haar hoefde het niet in het Chinees of Engels, hoewel Dave dat misschien wel op prijs had gesteld.
Het gebied was prachtig. We hebben deze keer de lange route gelopen, een pittige tocht. In het begin diverse vogels gezien in en rond het water. o.a. knobbelzwanen, kluten, kemphanen, witgatjes, lepelaars en tureluurs. Zeer veel vogels hadden jongen, schattig....! De kluten-ouders waren zéér fanatiek in het beschermen van hun jongen. De andere vogels moesten steeds "opzouten", dat gaf behoorlijk wat spektakel.
Daarna volgde een stuk door het bos. Een luister gedeelte, toch een lastig onderdeel van het vogelen. Een tjiftjaf, koekoek, winterkoning en een zanglijster gehoord. Via een trekpontje bij een andere waterpartij aangekomen. Tijd voor onze lunch. En niet alleen voor ons! Een grote meeuw pikte een klein jong eendje uit het water en peuzelde hem voor onze ogen op. Ook moeder fuut was visjes aan het vangen en voerde haar jonkies. Eet smakelijk allen! Aan het einde van de tocht werden we nog getrakteerd op een groep van ongeveer 125 lepelaars, indrukwekkend! Ook hier zaten veel jongen tussen, die we prima konden onderscheiden door het verschil in kleur van de snavels. Een mooi slot aan het einde van een heerlijke, in de middag zelfs warme dag. Wilma Noort
10
Waarnemingen: 66 soorten aalscholver, bergeend, blauwe reiger, boerenzwaluw, brandgans, bruine kiekendief. buizerd, dodaars, ekster, fitis, fuut, gaai, gele kwikstaart, gierzwaluw, grasmus. graspieper, grauwe gans, groenling, grote zilverreiger, grutto, heggenmus, houtduif, huismus, huiszwaluw, kemphaan, kievit, kleine karekiet, kleine zilverreiger, kluut kneu, knobbelzwaan, koekoek, kokmeeuw, krakeend, kuifeend, lepelaar, meerkoet, merel, nijlgans, oeverzwaluw, pimpelmees, putter, rietgors, rietzanger, roodborst, roodborsttapuit, scholekster, smient, spreeuw, staartmees, tafeleend, tapuit, tjiftjaf, torenvalk, tureluur, turkse tortel, vink, visdief, waterhoen, wilde eend, winterkoning, witte kwikstaart, zanglijster, zilvermeeuw, zwarte kraai, zwartkop
11
SLECHTVALKEN ONTDEKKEN NA 15 JAAR STADHUISTOREN Annette van der Velden van de Gemeente schreef op 9 april aan de Vogelwerkgroep Zoetermeer: “ik werk op het gemeentehuis en zie de laatste paar weken met name 's ochtends een koppel roofvogels zitten en vliegen bij de toren. Ik denk torenvalkjes. Zou het kunnen dat ze ergens op het dak een nest hebben?” Daarop constateerde de huidige stadsecoloog Hendrik Baas dat het niet om torenvalken maar waarschijnlijk om slechtvalken ging. Winfried ging met telescoop polshoogte nemen en constateerde dat het om een juveniel vrouwtje in jeugdkleed ging die gepaard is aan een adult mannetje. Broedsucces wordt dit jaar nog niet verwacht, maar de valken zijn bijzonder plaats trouw en grote delen van de dag op de toren aanwezig. Slechtvalken zijn spectaculaire vogels waar het momenteel steeds beter mee gaat. Ze broeden in Nederland pas sinds 1990 jaarlijks op hoge plekken. In 2012 werden tenminste 112 broedparen geteld (bron: Werkgroep Slechtvalk Nederland). Slechtvalken zijn de snelste vliegers ter wereld die in duikvlucht zo’n 350 km/uur kunnen halen. Maar hoe zat het ook alweer met dat vroegere slechtvalkenproject? In 1999 had de Vogelwerkgroep een plan gemaakt om een slechtvalkenkast op het stadhuistoren te hangen met daarin een webcam. Het Stadsnatuurplan was in januari van dat jaar door de gemeenteraad vastgesteld en er was wat subsidie beschikbaar voor natuur bevorderende initiatieven vanuit de bevolking. Winfried van Meerendonk, de hedendaagse voorzitter van de Vogelwerkgroep, nam contact met mij op om hierover te komen praten. Een in die tijd uniek idee waar we als gemeente mee zouden kunnen scoren. Het zou de eerste nestkast met webcam in Nederland zijn! Winfried had bij dat gesprek foto’s van een mooi voorbeeld uit Amerika meegebracht. Zelf had ik wat collegae-ambtenaren uitgenodigd die overtuigd moesten worden. En dat viel helemaal niet mee! Er volgden gedurende een half jaar nog vele gesprekken op het stadhuis met als resultaat dat er uiteindelijk toestemming kwam om een valkenkast op de hangen. Arie Koot, indertijd prominent lid van de Vogelwerkgroep heeft de kast getimmerd en zelf opgehangen. Het plaatsen van een webcam stuitte echter op onoverkomelijke bezwaren. Er moest een speciale computer en een nieuwe kabel naar de top van de toren komen. Maar waar het uiteindelijk definitief op stuk liep was dat er een verantwoordelijk ambtenaar moest komen die door de jaren heen zou zorgen dat de webcam goed bleef functioneren! Daar was het gemeentelijk apparaat niet op ingesteld. In het Jaarverslag 2000 van het Stadsnatuurplan waren we nog vol goede moed, hieronder een citaat: “Zoals het er nu naar uitziet wordt begin 2001 de webcam bij het roofvogelnest geplaatst. We wachten met spanning de eerste beelden af. Het eerste seizoen heeft overigens nog geen broedresultaat opgeleverd” De jaren daarna bleef de kast opvallend leeg, soms werden er kauwen gesignaleerd. Regelmatig werd ik door collegae geplaagd met de opmerking “waar blijven die valken nou Johan?” Soms was ik er wel gelukkig mee dat die webcam er nooit gekomen is want wat is er frustrerender dan beelden van een lege kast?! Weer later kwam de beheerder van de gemeentelijke gebouwen vragen of die kast weg kon omdat hij bouwvallig en stormgevoelig werd. Vervolgens verdween de aandacht weer en lette niemand meer op de kast. Als ik op een van terrassen op het stadhuisplein zat keek ik nog wel eens omhoog maar op de kauwen na bleef het rustig, tot … afgelopen voorjaar.
12
Daar zit hij ▲ Links man, rechts Vrouw ►
Inmiddels zijn alle alarmbellen op het stadhuis gaan rinkelen. De gemeente heeft een Visie Biodiversiteit en een gedragscode Flora- en fauna- wet die voorschrijft wat er wel en niet mag ten aanzien van het verblijf en de huisvesting van beschermde vogelsoorten. Inmiddels wordt ingezet op een nieuwe kast met camera. Het college en de raad zijn op de hoogte gebracht van de valken. De activiteiten op en rond de toren zullen worden aangepast. Wellicht is de tijd er nu rijp voor maar helaas is het allang geen primeur meer. Met dank aan Winfried van Meerendonk. Johan Vos Door zijn meer dan 30-jarige werkervaring als stadsecoloog in dienst van de gemeente Zoetermeer wordt Johan Vos regelmatig gevraagd naar het natuurhistorisch verleden van deze groene gemeente. Om die reden belicht hij in elke KNNV-Nieuwsbrief een natuuronderwerp met zijn natuurhistorische bril op. Het bovenstaande artikel is gepubliceerd in de KNNNV-nieuwsbrief 2014 nr. 8
13
LANDELIJKE DAG SOVON 2014 {TC \l2 "}De Reehorst in Ede is zaterdag 29 november opnieuw de place to be voor vogelaars en andere natuurliefhebbers… Want Sovon Vogelonderzoek Nederland houdt daar voor de tweede maal op rij haar Landelijke Dag! De Reehorst is een uitstekend bereikbare locatie vrijwel naast station Ede-Wageningen met comfortabele lezingenzalen en een professionele uitstraling. Als vanouds is de programmering gevuld met boeiende lezingen in diverse zalen en natuurlijk een uitgebreide informatiemarkt. De dag is bedoeld voor iedereen met een hart voor vogels en natuur. Programma: • Uitgebreide informatiemarkt met tal van kortingen en voordeeltjes • Lezingen in vijf zalen • Aandacht voor Jaar van de Spreeuw (2014) • Jeugdprogramma (voor 8-14 jarigen) Houd de Sovon-website www.sovon.nl/ld in de gaten voor het definitieve programma!
De organisatie {TC \l2 "}is in handen van Sovon in samenwerking met Vogelbescherming Nederland en de Nederlandse Ornithologische Unie (NOU). Tot zaterdag 29 november! Jeroen van Zuylen Coördinator Landelijke Dag ‘14
14
OEGANDA, EEN VOGELPARADIJS Weer een leuke reis! Geen specifieke vogelreis, maar wat hebben we veel gezien. Samen met twee vrienden hadden we, in samenwerking met het reisbureau Matoke, een afwisselende reis door Oeganda samengesteld. Reistijd februari, de droge tijd. Op het vliegveld werden we opgewacht door Jeoffrey, onze privé chauffeur en gids. Hiervoor had hij in verschillende parken als ranger gewerkt. Hij wist dus van wanten! Dat zagen we al direct toen we in onze 4 wheel drive Landcruiser stapten. Voorin lagen een dikke vogelgids en een verrekijker klaar. Onze eerste overnachting was bij Entebbe, een drukke, gekke stad. Daar sliepen we in een buitenwijk in een klein guesthouse, dat omringd was door een prachtige tuin. We werden de volgende dag gewekt door een vogelconcert en dus werd de verrekijker al direct uit onze koffer gehaald. In Entebbe bezochten we de botanische tuin, die was gelegen aan het Victoria meer. Nou tuin, het was meer een openlucht vogelpark, wat een prachtige vogels! Via onverharde wegen, hobbelig en met veel rood stof, gingen we daarna op weg. We maakten lange dagen, ’s morgens vroeg op en ’s avonds om half elf lagen we al in bed, want dan ging de generator uit en hadden we geen elektriciteit meer. Maar wel Led lampen en kaarsjes! Maar wat werden we verwend in die prachtige lodges, aardige mensen, meestal een zwembad, heerlijk eten en vaak een meer dan spectaculair uitzicht. De ene keer op een waterval, dan een stroomversnelling in de Nijl en dan weer uitzicht op de savanne. Onderweg konden we stoppen waar we wilden. Soms om te praten met een familie in een klein dorpje, dan weer om foto’s te maken van mannen op fietsen vol met bananen (matokes), meel of ananassen en dan weer om een kerkdienst met zang en dans bij te wonen. Prachtige natuur Maar natuurlijk ging onze aandacht vooral uit naar de natuur. Oeganda heeft prachtige Nationale parken elk met een ander aandachtsgebied. In Murchinson Falls gaat de meeste aandacht uit naar de Nijl met zijn stroomversnellingen en watervallen. In Kibale Forest gingen we naar het moeras. Bwindi staat bekend om zijn bergorilla’s en in het Queen Elizabeth N.P. kun je leeuwen in bomen vinden. Verder heb je nog het Rwenzori gebergte met de hoogste berg van 5109 meter hoog. Heel veel (krater)meren met echte Engelse namen, zoals het 15
Lake Victoria, het Lake Albert en het Lake Edward. En dan was er natuurlijk de Nijl, soms witte Nijl of Victoria Nijl geheten. Op de savannes, rivieren en in de bossen hebben we ook veel (zoog)dieren gezien. Ik noem een paar soorten: olifanten, heel erg veel nijlpaarden, veel apensoorten (later meer hierover), veel hertensoorten, Nijlkrokodil, verschillende varanen, giraffes en buffels. Veel vogels In Oeganda zijn ruim 600 vogelsoorten te zien. In de nationale vlag is ook plaats voor een vogel en wel de Grey crowned crane, de grijze kroon kraanvogel. We hebben vogels in alle soorten en maten gezien, groot en klein, prachtig gekleurd, maar ook met schutkleuren. De grootste was de shoebill, de schoenbekooievaar, de Balaeniceps rex. Het is een grijze vogel, met een lengte tussen de 110 en 140 centimeter. Ze leven in moerasrijke, waterrijke gebieden. Het is een trage vogel en staat meestal onbeweeglijk stil. Het is een bedreigde vogelsoort, vooral door het droogleggen van het moeras. Op de plek waar wij waren, leefden er nog ongeveer 30. Onze boottocht over de Murchinson Falls Delta was al spectaculair door de vele watervogels, maar het feit dat onze gids ook de shoebill vond maakte het toch wel zeer bijzonder. We hebben acht soorten ijsvogels gezien, waaronder de Shining blue Kingfisher, glansijsvogel. Het was bijzonder dat wij hem vonden, want die dag was er een klein gezelschap vogelkenners op zoek geweest naar die mooie vogel en zij hadden hem gemist! Omdat er zo veel rivieren zijn en het zo visrijk is, waren er heel veel roofvogels, we hebben wel twintig soorten gezien, waaronder heel veel African Fish Eagles. Ook op de savanne is er meer dan voldoende voedsel te vinden én er liggen natuurlijk altijd wel kadavers, dus die moeten ook opgeruimd, dat wil zeggen opgegeten worden! De Saddle-billed Stork, de zadelbekooievaar, was door zijn kleuren en zijn afmetingen, ongeveer anderhalve meter, ook een prachtvogel om te zien. Het was hierbij makkelijk om de mannetjes en vrouwtjes uit elkaar te halen, want de mannen hebben bungelende gele lellen aan hun kop. Een andere reus was de Goliath heron, de reuzenreiger, met een lengte van 120 tot 152 centimeter, het is daarmee de grootste reiger van de wereld. Al met al hebben we ongeveer 110 soorten genoteerd!
16
17
Talloze apensoorten Ik sprak hiervoor al over de apen. We hebben prachtsoorten gezien, je ziet ze overal langs de weg en in bomen. Mooie kleuren en soms met hele lange staarten. Twee maal hebben we een chimpansee tracking gedaan. Je gaat dan met een klein groepje en een gewapende ranger het bos in. De chimpansee is een Afrikaanse mensaap. Hij wordt, samen met de dwergchimpansee, beschouwd als de nauwste nog levende verwant van de mens. In de bossen van Centraal en West Afrika leven naar schatting nog 100.000 chimpansees. Ze slapen in bomen in een nest dat ze zelf maken van bladeren en takken. Ze eten vooral fruit en leven in kleine groepjes van zes tot tien apen. En een lawaai dat ze kunnen maken! Het was prachtig om die dieren te vinden en te bekijken. Maar zij keken ook naar ons! Gorilla’s! Maar waar iedereen voor naar Oeganda gaat, zijn de berggorilla’s. Die leven alleen nog in het tropisch regenwoud in Kongo, Rwanda en Oeganda. Het is de grootste gorilla, het mannetje (zilverrug) is tussen de 140 en 185 centimeter hoog en kan wel tussen de 160 en 210 kilo wegen. De berggorilla is bedreigd, er leven er werd ons verteld nog maar ongeveer 700 exemplaren. Ze zijn vegetariër en eten bessen, bamboe, wortels en bladeren. Ook hier hebben we een tracking gedaan. Dit was zeer spectaculair en heel zwaar. ’s Morgens vroeg om zes uur waren er al trackers op pad gegaan om de gorilla families te zoeken. De mannen hadden portofoons bij zich zodat zij aan het kamp door konden geven waar de verschillende families zaten. Ongeveer veertig toeristen hadden zich ingeschreven voor een tracking. De permit was al bij de boeking van de reis geregeld, want er worden per dag maar een gelimiteerd aantal permits afgegeven. Eerst werd algemene informatie gegeven over de dingen die ons te wachten stonden. Je gaat het tropisch regenwoud in, dus je moet ruim drinken meenemen, goede schoenen en sokken aan en een petje mee nemen. Iedereen kreeg een flinke wandelstok en het werd aangeraden om een porter (drager) mee te nemen. Die man kon je helpen met het dragen van je rugzak, maar kon ook helpen om je te ondersteunen als het te zwaar werd. Nou en het werd zwaar! Eerst nog over een pad, maar al gauw gingen we dwars door het bos en moest de ranger met zijn kapmes zich een weg (vaak steil omhoog) banen door de wildernis. Eindelijk hoorden we een geluid en zagen we in een schim een paar berggorilla’s over het pad schieten. Wij erachteraan, maar de apen waren gevlogen! ”Ja, zo gaat dat soms”, zei de gids. “Maar op de terugweg zien we misschien nog een andere familie!” Ja, het zal wel. We waren moe, plakkerig en oh zo vies! Maar ja, we konden niets anders dan achter de gids aan en opeens zagen we een familie. We mochten er bij gaan zitten en hebben een uur genoten van hun capriolen. Ik zat op ongeveer vijf meter van de grote zilverrug en keek hem diep in de ogen en hij mij! Wat een mooie dieren. Op de terugweg was iedereen vol van het moois dat we gezien hadden. Uit handen van de gids kregen we een certificaat en in de lodge stond het bier koud. Wat een prachtdag, waar we tot in lengte van tijden van kunnen nagenieten. Er valt nog veel meer te vertellen over deze prachtreis, maar ik hoop dat jullie door dit verhaal kunnen voorstellen hoe divers en mooi dit prachtige maar arme land is. Ronald Witte en Corrie Kaptein
18
RINGONDERZOEK: KWETSBAARHEID JONGE ZEEARENDEN Sinds 2006 broedt de zeearend weer in Nederland. Tot en met 2013 zijn er op vier broedlocaties 21 jongen uitgevlogen, waarvan er 14 zijn geringd. Tenminste drie van die 14 jonge vogels kwamen in de problemen, en twee vogels overleefden dat niet. Eind december nog werd een jonge zeearend, die in 2013 in het Lauwersmeer ter wereld kwam, dood teruggevonden bij Doesburg. Ringonderzoek leert ons veel over de verspreiding van vogels. Het maakt ook duidelijk dat net als andere vogels de eerste levensjaren van een zeearend moeilijk zijn. Sinds de vestiging in 2006 gaat het de zeearend in Nederland voor de wind. In 2013 werd op vier locaties in Nederland gebroed; in de Oostvaardersplassen, het Roggebotzand, het Lauwersmeer en de Biesbosch, allemaal terreinen van Staatsbosbeheer. De jonge vogels worden kort voor uitvliegen in het nest geringd door ervaren ringers die aangesloten zijn bij het Vogeltrekstation van het NIOO-KNAW. Door de vogels te ringen leren we meer over hun verspreiding en levensloop. Van de 21 tot nu toe in Nederland uitgevlogen jongen zijn er 14 van een metalen ring en een opvallende kleurring voorzien. Het aantal terugmeldingen is tot nu toe echter gering. In de winter zwerven de jonge vogels er lustig op los. Er kwamen waarnemingen binnen uit Nederland, Frankrijk en Duitsland. Het ringonderzoek wijst echter ook uit dat het niet voor alle jonge zeearenden goed afloopt. Tenminste twee doden Eén van de twee vogels die in 2011 in de Oostvaardersplassen uitvlogen werd in augustus 2013 tijdens het oogsten op een tarweakker bij Niehove, Groningen teruggevonden. De resten van de dode vogel werden door een combine vermalen. Een roemloos einde voor de ‘vliegende deur’. De doodsoorzaak is onbekend. Opmerkelijk is ook de vondst van een ogenschijnlijk in goede conditie verkerende vogel in de IJsseluiterwaarden bij Doesburg in december 2013. Deze vogel was in de zomer van 2013 in het Lauwersmeer geringd. Vinder Gerrit Smeitink uit Doesburg: “De vogel was niet mager en had geen breuken. Ik vraag me af wat de doodsoorzaak is. Zonde van zo’n mooie vogel!” Omdat de melding pas later bekend werd was het helaas niet meer mogelijk het karkas te onderzoeken. Een jonge vogel uit de Biesbosch raakte vorig jaar in de problemen en werd met vergiftigingsverschijnselen opgeraapt in een weiland om vervolgens weer opgelapt te worden in het vogelopvangcentrum in Zundert, Noord-Brabant. Door de goede zorgen kon de vogel al snel weer worden vrijgelaten. Zeer waarschijnlijk dezelfde vogel werd enkele maanden later gefotografeerd bij het Lauwersmeer.
19
Kwetsbaar Het ringonderzoek aan de in Nederland broedende zeearenden wijst uit dat de uitgevlogen jonge vogels kwetsbaar zijn. De drie vogels die in 2013 werden gevonden vertellen een duidelijk verhaal. Overigens kunnen we niet uitsluiten dat er meer jonge zeearenden gesneuveld zijn. De helft van de 14 uitgevlogen geringde jongen is namelijk nog niet teruggezien. Het is opmerkelijk dat van zulke opvallende vogels toch weinig meldingen van afgelezen ringen binnen komen. Met andere technieken zoals het bevestigen van zenders zou den we meer informatie kunnen krijgen over het terreingebruik en de lotgevallen van de Nederlandse zeearenden. De recente vondsten bewijzen dat dergelijke informatie nodig is om deze majestueuze vogels goed te kunnen beschermen. Bron: Staatsbosbeheer
Geschiedenis Zeearend in Nederland Ooit kwam de zeearend in groten getale voor in Europa. Maar in de vorige eeuw daalde het aantal drastisch. De roofvogel werd systematisch bejaagd en vergiftigd, omdat hij als eenden- en ganzenmoordenaar werd gezien. Daarnaast versnipperde het leefgebied van de zeearend door de toename van de bevolking (woningbouw, infrastructuur). Ontginningen voor de landbouw en het gebruik van pesticiden deden de rest. De zeearend broedde niet meer in Nederland. In 2004 doken plotseling vijf zeearenden op in de Oostvaardersplassen en in 2005 besloot een paartje er de zomer door te brengen. Het jaar erop bouwde het paar van wilgentakken een imposant nest van 1,70 meter doorsnede en een diepte van 2 meter. Het paar kwam tot broeden: een primeur in Nederland. Eind maart 2006 werd een ei gelegd en begin mei kroop het jong eruit. Anderhalve maand later vloog de jonge zeearend uit. Het zeearendenpaar heeft zich blijvend in de Oostvaardersplassen gevestigd; sinds 2006 werd er ieder jaar succesvol gebroed. Aangezien vrouwelijke zeearenden meestal in het gebied waar ze zijn opgegroeid blijven, is de verwachting dat het aantal broedparen zich snel zal gaan uitbreiden. In 2010 hebben ook in het Zwarte Meer (Flevoland/Overijssel) en in het Lauwersmeergebied (Friesland/Groningen) zeearendparen een broedpoging gedaan. Deze beide pogingen zijn echter niet gelukt. In 2011 bleek dat het paar in het Lauwersmeergebied teruggekomen was en een nest maakte. In mei 2011 werd duidelijk dat dit zeearendpaar één mannelijk jong heeft voortgebracht. Eind 2011 werd bekend dat ook in de Biesbosch een paartje zeearenden een nest heeft gebouwd.Nestlocaties (en pogingen daartoe; jaartal meest recente poging): Oostvaardersplassen (2013), Lauwersmeer (2013), Biesbosch (2013, twee jongen), Zwarte Meer (2010) en Roggebotzand (2013). (bronnen: natuurbericht.nl, Wikipedia, Staatsbosbeheer)
20
VOGELBESCHERMING: VERBOD IMIDACLOPRID Onze voorzitter noemde al de zorgen rond het gewasbeschermingsmiddel Imidacloprid. Hier een samenvatting van het bericht dat Vogelbescherming Nederland op 11 juli uitgaf. Vogelbescherming Nederland is geschrokken van het onderzoek van de Radboud Universiteit en Sovon Vogelonderzoek Nederland. Hierin wordt de relatie aantoont tussen de aanwezigheid van het gewasbeschermingsmiddel imidacloprid in het oppervlaktewater en de achteruitgang van vogels. Het onderzoek is in het tijdschrift Nature gepubliceerd. Vogelbescherming roept de politiek om imidacloprid, een neonicotinoïde, onmiddellijk te verbieden. Ook roept ze op andere neonicotinoïden uit voorzorg tijdelijk te verbieden tot onderzoek bewijst dat de risico’s hiervan zijn uitgesloten. Bekend was dat er sterke aanwijzingen zijn dat neonicotinoïden een rol spelen in de bijensterfte. Het onderzoek geeft directe bewijzen dat ook de teruggang van verschillende vogelsoorten daarmee in verband kan worden gebracht. Het onderzoek concentreert zich op insectenetende vogels, waaronder veel vogels van het boerenland. Vogels die leven op het boerenland hebben het moeilijk. Sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw is het aantal met 60% afgenomen. Waar eerst tien vogels op één hectare leefden, zijn dat er nu nog maar vier. Door de steeds intensievere landbouw zijn er nauwelijks insecten en weinig plek om te schuilen en te broeden. Naar nu blijkt is die achteruitgang in gebieden waar hoge concentraties imidacloprid in het oppervlaktewater worden aangetroffen nóg groter. Het gaat dan om soorten als veldleeuwerik en boerenzwaluw. Grootschalige normoverschrijding In onze landbouw worden honderden verschillende gewasbeschermingsmiddelen gebruikt. Dit onderzoek geeft aan dat we niet goed weten wat de langetermijngevolgen van deze middelen zijn voor natuur en volksgezondheid. De eerste signalen van schadelijke gevolgen komen vaak pas aan het licht als het middel langere tijd is toegepast. Zo wordt imidacloprid al ruim vijftien jaar in Nederland toegepast. Vogelbescherming wil daarom, buiten een verbod op imidacloprid, dat in de toelatingseisen voor gewasbeschermingsmiddelen de verplichting tot langjarige monitoring van mogelijke schadelijke effecten op het ecosysteem en de volksgezondheid wordt opgenomen. Daarnaast pleit Vogelbescherming voor een goede handhaving van de normen voor de verschillende insecticiden en overige gewasbeschermingsmiddelen. Zo blijkt uit metingen door waterbeheerders dat de wettelijke normen op grote schaal worden overschreden. Er zijn gevallen bekend waarbij 10.000 keer meer imidacloprid is aangetroffen dan de norm toestaat. Daar worden onvoldoende consequenties aan verbonden en dat moet zo snel mogelijk veranderen, vindt Vogelbescherming. Bron: Vogelbescherming Nederland
21
DE PANTANAL – DEEL 1 In de afgelopen tijd was alle aandacht is gericht op het Wereldkampioenschap voetbal in Brazilië en de prestaties van het Nederlandse elftal. Daarmee stond ook het land Brazilië plotseling in het centrum van de belangstelling en herontdekken we ‘onze Braziliaanse roots’ Veel te zien en dus een lang artikel. Nu deel q, in het volgende nummer deel 2. In deze dagen is ook het Mauritshuis in Den Haag na een grondige verbouwing heropend, maar weinigen beseffen dat ook hier een directe link ligt met Brazilië, waar Graaf Maurits van Nassau- Siegen gedurende acht jaar namens de West Indische Compagnie gouverneur was van de noordoostelijke provincies. Nog steeds is er in Brazilië een zeker ontzag voor ‘Prins’ Maurits, zoals hij daar genoemd werd, vanwege zijn voor die tijd vooruitstrevende wetgeving en het feit dat hij in zijn gevolg een aantal artiesten en wetenschappers mee nam die gedetailleerd verslag maakten van de voor ons onbekende planten en diersoorten. Bekend zijn vooral Frans Post en Albert Eckhout waarvan ook enkele werken in het Mauritshuis hangen en die naast landschappen en mensen ook exotische planten, vruchten en dieren in beeld brachten. Ik wilde het echter niet over de kunst hebben maar over een schitterend gebied in het zuiden van Brazilië waar voor de vogelliefhebber een waar paradijs te vinden is.
Twee details van schilderijen van Albert Eckhout, links een Tupi vrouw met kind, rechts de in Europa onbekende Maracujá vruchten
. De Pantanal Dit vlakke gebied -Pantanal betekent moeras in het Portugees- is het stroomgebied van een aantal grote rivieren zoals de Paraguay, de Cuiabá en de Piraím die hun oorsprong vinden in het verder westelijk gelegen hoogland en die al meanderend hun weg vinden naar de Atlantische oceaan verder oostelijk . Door de grote verschillen in de waterhoeveelheden die de rivieren afhankelijk van het seizoen in de bovenloop met zich mee voeren staat het gebied soms praktisch geheel onder water en is het in het volgende jaargetijde grotendeels droog. Dan herinneren alleen de kleinere rivierlopen en de meren en lagunes aan de natte tijd. Door deze grote klimatologische verschillen was het gebied lange tijd moeilijk toegankelijk en konden alleen de geharde “Pantanal cowboys” er te paard hun weg vinden. Het gebied in de staat Mato Grosso is sinds de bouw in de 70’s van de Transpantanal Highway vanuit de stad Cuiabá ook voor toeristen en vogelliefhebbers toegankelijk geworden. Er is nu een goede infrastructuur van lodges, zogenaamde Pousadas, beschikbaar van waaruit het gebied verkend kan worden.
22
Het zal wel duidelijk zijn dat dit een ideaal gebied is voor watervogels, die hier dan ook in grote getalen en grote variëteit te vinden zijn. Met name ijsvogels zijn in verschillende soorten en maten overvloedig aanwezig, en op tochtjes over de riviertjes, door de meertjes of door de lagunes van zeer dichtbij te bewonderen. De rivieren zijn ook in het droge seizoen de belangrijkste verkeersaders door dit grote gebied, een wirwar van rivieren, stroompjes, meren en lagunes. Er zijn in dit gebied verspreid wat fazenda’s, veeboerderijen te vinden en af en toe kleine nederzettingen waar de werkers op de fazenda’s met hun gezinnen wonen. Een van de beste manieren om het gebied te verkennen is per (gemotoriseerde) kano vooral in de vroege ochtend of de late namiddag als de dierwereld op zijn actiefst is. Ook de ijsvogels zijn om die tijd het beste te spotten.
Locatie NP de Pantanal.▲ Het lokale verkeer op een van de rivieren.► IJsvogel op de uitkijk langs een van de oevers.▼
Soorten IJsvogels
In de Pantanal komen alle vijf de verschillende soorten IJsvogels voor die in Brazilië bekend zijn en waarvoor ik hier de Nederlandse en de Latijnse namen geef: Amerikaanse reuzenijsvogel (Megaceryle torquata) De grootste +/- 38 cm van de ijsvogels komt in het hele gebied frequent voor langs rivieren, grotere stromen en meren. Hij heeft een opvallende borstelige kuif en een grote massieve snavel. Het mannetje is op de rug blauw-grijs met een duidelijk witte halsring. De staartveren donker, bijna zwart met af en toe een streepje wit. De onderkant is bruin-oranje tot aan de witte halsband. De onderkant van de vleugels is wit. Het vrouwtje heeft een blauw-grijze borstband. De onderkant van de vleugels is oranje-bruin. Een opvallende vogel die op takken van verschillende hoogte boven het water zit, vaak hoger dan de andere ijsvogels vanwaar hij naar vissen in het water duikt. De Reuzenijsvogel is de enige die ook af en toe grotere stukken hoog over land vliegt.
23
Amazone ijsvogel (Chloroceryle amazona) +/- 27 cm . Deze ijsvogel, de grootste van de groene ijsvogels komt het meest frequent voor in het hele gebied. Hij heeft een stevige donkere bijna zwarte snavel. Het mannetje is op de rug donker bijna olijfgroen, hij heeft een smalle witte halsband. De buik is wit met een brede oranje-bruine borstband. De buitenste startveren hebben een paar strookjes wit. Het vrouwtje heeft geen oranje-bruine borstband, maar een in het midden onderbroken groene band. Beiden zijn wit aan de onderkant van de vleugels. Ze zitten vaak op de lagere overhangende taken, soms als paartje, hun vlucht is snel en direct lag over het water.
24
Amazone ijsvogel (v)
Amazone ijsvogel (m)
Groen-bruine ijsvogel (Chloroceryle inda) +/- 22 cm Deze ijsvogel komt minder vaak voor en wel hoofdzakelijk in het meer beboste noordelijke deel van de Pantanal, vooral langs dicht begroeide oevers van kleine stroompjes en schaduwrijke oevers van kleine meertjes en lagunes. Hij heeft een relatief grote zwarte snavel. Het mannetje is aan de bovenkant donker olijfachtig groen met aan de zijkanten en op de staart witte stipjes. De halsband is wit gelig. Vanaf de snavel loopt een wit gelig boogje tot net boven het oog. De buik is oranje. Het vrouwtje heeft een groene borstband met strookjes wit. Het zijn onopvallende solitaire vogels die vaak op lage taken in de schaduw boven het water zitten vanwaar ze direct op hun prooi duiken. Hun vlucht is snel en recht
Groen-bruine ijsvogel (m)
Groen-bruine ijsvogel (v)
25
Groen-bruine ijsvogel (m)
Groen-bruine ijsvogel (v)
Groene ijsvogel (Chloroceryle Americana) +/- 20cm. Deze groene ijsvogel komt vrij veel voor in het hele gebied. Zwarte snavel. Het mannetje is op de rug heldergroen met een witte halsband. Hij heeft een oranje bruine borstband, de buik is wit met wat groene stroken aan de zijkanten. In tegenstelling tot de grotere Amazone ijsvogel zijn er bij de green ijsvogel strookjes wit op de vleugels en aan de zijkanten van de start. Het vrouwtje heeft een smalle groene borstband enigszins onderbroken door een strook wit-geel. Ook de witte halsband heeft aan de voorkant strookjes geel. De vlucht is snel en laag over het water. Hij blijft soms een tel bidden voor hij op zijn prooi af duikt. Groene dwergijsvogel (Chloroceryle aenea) +/13,5 cm Deze kleinste van de ijsvogels die minder talrijk en onopvallend zijn, lijkt erg op de Groenbruine ijsvogel, maar is een maatje kleiner en de zwarte snavel is smaller. Het vrouwtje heeft ook de groen met witgevlekte borstband. Zowel het mannetje als het vrouwtje hebben een witte vlek op de Groene ijsvogel (m) onderbuik. De groene dwergijsvogel zit vaak op lage schaduwrijke takken laag boven ondiep water en is daardoor ook vaak moeilijk te zien. De vlucht is heel snel en in korte stukjes waardoor hij moeilijk te volgen is .
Groene dwergijsvogel (v) Jan Peeraer. ( In nummer 3 het vervolg – red)
26
Groene dwergijsvogel (m)
VOGELREIS EBRO- DELTA, 8 T/M 15 JUNI Zo'n 177 km. onder Barcelona, in het strandplaatsje Eucaliptus gelegen in de Ebro delta, logeerden we in een appartement met zwembad en privé tennisbaan vlak voor onze neus. De Ebro stroomt door geheel noord Spanje en mondt uit in de Middellandse Zee en vormt daar een delta. De Ebro delta is sinds 1983 als nationaal park aangewezen met het doel de natuurlijke waarden te harmoniëren tezamen met de activiteiten van de mens. Rijst is hier het belangrijkste landbouwgewas. Geen terrassen zoals in Indonesië, maar velden vol, gescheiden door kleine dijkjes. Daarnaast heeft de delta lagunes en meren en verschillende (schier)eilanden, zoutmoerassen en zandvlaktes/duinen. Het park, verdeeld in negen gebieden, omvat de lagunes van Them Olles, Vell Channel, Garxal, L’alfacada, Platjola, Tancada en L’Encanyissada. Daarbij nog de eilanden Buddha, St.Antoni en Sapinya. Ook de schiereilanden van La Punta de la Banya en Fangar, Ullals de Balthasar en zandvlakten. Allemaal prachtige namen en ieder gebied had wel iets bijzonders, ook al leek soms alsof we alleen maar rijstvelden zagen. We mochten niet alle gebieden in en reden/liepen we er langs of bekeken ze vanaf de vele vogelhutten (hier miradors geheten). Daar er tussen de 50.000 – 100.000 vogels te vinden zijn in het Ebro Delta Natuur Park is het park internationaal bekend onder vogelaars.
opKLAPbed We landden met een flinke vertraging in Barcelona en na 2 uur rijden doken we meteen het 27
kleine supermarktje in het dorp binnen voor de eerste benodigdheden, waarna we in ons appartement de koffers uitpakten. Ik sliep op eigen verzoek op een opklapbed in de woonkamer en klapte het bed meteen dicht met mij ertussen! Er bleek een schroef te missen en knutselde Kees met aluminium satépennen uit het laadje in de keuken een constructie zodat, als ik me vooral niet te veel bewoog (!), de eerste nacht kon doorstaan. Er kwam de volgende dag een ander bed. De dagen erna gingen we ‘s morgens vaak eerst naar een grote vogelhut in de buurt, van waaruit we een prachtig zicht hadden op een plas met rimpelloos water met vele flamingo’s, broedende visdiefjes, purperkoeten, steltkluten en eenden. Geregeld waren woudaapjes, kwakken en ralreigers te zien. De grote karekiet zong het hoogste lied in het riet. In de hut nestelden verschillende boerenzwaluwen en vlogen de ouders vlak langs onze hoofden in en uit om hun schreeuwende jongen te voeden. Vanaf het ontbijt tot laat in de middag waren we onderweg en stopten bij leuke restaurantjes die Els en Kees al van vorige bezoeken kenden. We aten meestal vis en salades. Het was ook warmer dan we verwacht hadden. De brochure gaf rond de 19 graden aan maar dagelijks was het toch tegen de 30 graden. Door de rijstvelden stapten zwarte ibissen, ral-, koe- zilver en purperreigers en steltkluten in het rond op zoek naar voedsel. Kwakken op de dijkjes waren prachtig te zien en te fotograferen vanuit de auto. Vast! Bij de enorm brede zandstranden met struikjes gingen we rijdend op zoek naar de griel maar in plaats daarvan stuitten we op een familie strandplevier waarbij de drie pluizenbol pullen over de grond renden alsof ze met een sleuteltje waren opgedraaid. Een fantastisch gezicht en zo reden we verder over het strand en verder en verder ….. en zaten ineens vast! Wij meteen de auto uit, maar ook dat hielp niet. De auto groef zich telkens dieper in het zand. Natuurlijk niemand om ons heen te zien! Els en Wil begonnen de wielen uit te graven, Kees zocht hout en ik zag bij de zee stapels gedroogd riet liggen. Alles werd onder de wielen gepropt, zelfs onze rubber matjes waar we bij een vogelexcursie op zitten, maar het mocht niet baten. In de verte kwam een echtpaar met een hond die duidelijk niet van plan waren om te helpen en gelijktijdig wees Els uit de verte, dat achter me een rode jeep aankwam. Met “gevaar voor eigen leven” (schromelijk overdreven!) ging ik op de strandweg staan en moesten ze wel afremmen. Ze spraken geen Engels en waren duidelijk bewoners uit de streek. Ik wees naar de auto en de man begreep het meteen. Met wat tegenzin reden ze naar onze auto en vroeg de Spanjaard of we een koord hadden. Nee, die was bij de huurauto niet mee gegeven en er was zelfs geen trekhaak! Met het koord van de Spanjaard werd onze auto via de haak van onze achterklep aan zijn jeep vastgemaakt. We moesten toch wat. Zo werd, met Kees achter het stuur, de auto naar achter getrokken en wij, 4 vrouwen (sportief dat de Spaanse vrouw ook meedeed) duwden aan de voorkant mee. Tot onze opluchting lukte het en gebaarde de man dat Kees in zijn sporen moest blijven rijden (achteruit!). Eindelijk stonden we weer op het harde strand, en werd ons (met handen en voeten) uitgelegd dat we dat niet meer moesten doen en namen ze het geld (voor een biertje) niet aan. Bij vertrek werden wij (Spaanse gewoonte) door de echtgenote hartelijk gekust. De haak was verbogen en de achterklep kon niet meer dicht! Wil en ik werden thuis afgezet en reden Els en Kees naar een garage en kwamen een paar
28
uur later terug. Er was aan gesleuteld de klep kon helaas niet meer helemaal dicht. Dat wordt straks nog een verzekerings-dingetje! Een dag of wat later gingen we nog eens bij het strand kijken (auto bleef op het harde strand) en vonden we nog een rubber matje onder het zand. DEET Dit alles weerhield ons er niet van om elke dag weer een van de negen mooie gebieden te bezoeken en te genieten van alles wat we zagen en aten. Helaas “aten” de vele muggen ons ook op en moesten we veel smeren met Deet, waarbij ik er het minste en Wil het meeste last van had. Ons appartement lag aan een park. Reeds de eerste avond, teruglopend van het restaurant, hoorde Els een dwergooruil roepen in een van de bomen. Daar moesten we meer van weten en vonden we hem tenslotte in een van de bomen van het park zitten. Hij vloog heen en weer en kwam er zelfs een tweede bij. De volgende avond waren ze weer te zien en tot onze verrassing landde er ook een bosuil in de boom ernaast. We waren hier erg enthousiast over en terwijl wij allang in ons bed lagen, was het geluid van de dwergooruil nog lang te horen. Morello Op de laatste dag mochten Wil en ik beslissen wat we nog eens wilden zien. Samen besloten we dat we iets geheel anders wilde en wezen op de bergen! Dat werd een leuke dag. Via (haarspeld) bochten reden we zo’n 1000 meter omhoog naar het historische stadje Morello omringd door eeuwenoude muren. (dank aan Lia voor de tip per what’s up). Bovenaan het dorp waren nog de overblijfselen te zien van een kasteel of klooster
Afgezien van de leuke straatjes, restaurantjes, balkonnetjes en souvenirwinkeltjes was het ook een vogelparadijs van geheel andere orde. Vale gieren boven ons hoofd, alpenkraai en alpenkauw, kolibrievlinder, koningsvlinder, rode torretjes, Europese kanarie etc. Na een heerlijke maaltijd daalden we weer af en wilde Kees proberen vanuit een ander deel van de bergen zicht te krijgen op zee. Via smalle weggetjes (geen asfalt) reden we weer omhoog, zagen de hop, hoorden de nachtegaal, een flits van een wielewaal en zowaar een slangenarend op een rots. Bruine billen Op de terugweg reden we langs een snelweg en zagen bij een afslag een zeer schaars gekleed meisje onder een parasol zitten. Een string met mooi gebruinde billen keek ons aan toen we voorbij reden! Eugh? Maar hoe verder we reden hoe vaker we meisje zagen zitten of staan. Toen wisten we het zeker: de dames zaten daar niet om bruin te worden maar voor het plezier van (vracht)auto passanten! Ter herinnering van deze vogelreis maakten we nog een groepsfoto voordat we weer naar de delta terugreden en onze vertrouwde reigers en ibissen zagen. De volgende dag/nacht 29
Fanny Fekkes Waarnemingen
Nederlandse naam aalscholver alpenkauw alpenkraai audouin's meeuw bergeend bijeneter blauwe reiger boerenzwaluw bontbekplevier bosuil bruine kiekendief buizerd cetti'szanger dodaars dwergooruil dwergstern ekster europese kanarie flamingo fuut geelpootmeeuw gele kwikstaart gierzwaluw graspieper graszanger groenling groenpootruiter grote gele kwikstaart grote karekiet grote stern grote zilverreiger grutto hop houtduif huismus kauw kemphaan kleine karekiet kleine zilverreiger kluut koekoek koereiger kokmeeuw
moesten we om 4 uur op om weer naar Schiphol te vliegen. We hebben het heel gezellig gehad, veel gelachen en gedold in het zwembad. Het is duidelijk dat Wil en ik, zonder de vogelkennis van Els en Kees, nooit rond de 80 verschillende soorten vogels hadden gezien. Ook vond ik het een mooie periode om een vogelreis te maken, waarbij de rijstvelden prachtig groen waren en het alle dagen zonnig is geweest. Veel dank aan Kees en Els en het gezelschap van Wil.
English name great cormorant Yellow-billed Chough red-billed Chough audouin's gull common shelduck european Bee-eater grey heron barn swallow greater ringed plover tawny owl marsh harrier common buzzard cetti's warbler little grebe eurasian scops owl little tern magpie european serin greater flamingo great crested grebe yellow-legged gull yellow wagtail common swift meadow pipit zitting cisticola greenfinch common greenshank grey wagtail great reed warbler sandwich tern great egret black-tailed godwit eurasian hoopoe wood pigeon house sparrow eurasian jackdaw ruff reed warbler little egret avocet common cuckoo cattle egret black-headed gull
30
Wetenschappelijke/Scientific name Phalacrocorax carbo Pyrrhocorax graculus Pyrrhocorax pyrrhocorax Larus audouinii Tadorna tadorna Merops apiaster Ardea cinerea Hirundo rustica Charadrius hiaticula Strix aluco Circus aeruginosus Buteo buteo Cettia cetti Tachybaptus ruficollis Otus scops Sternula albifrons Pica pica Serinus serinus Phoenicopterus ruber Podiceps cristatus Larus michahellis Motacilla flava Apus apus Anthus pratensis Cisticola juncidis Chloris chloris Tringa nebularia Motacilla cinerea Acrocephalus arundinaceus Thalasseus sandvicensis Casmerodius albus Limosa limosa Upupa epops Columba palumbus Passer domesticus Corvus monedula Philomachus pugnax Acrocephalus scirpaceus Egretta garzetta Recurvirostra avosetta Cuculus canorus Bubulcus ibis Croicocephalus ridibundus
koolmees krakeend krooneend kuifleeuwerik kwak lachstern meerkoet merel nachtegaal purperkoet purperreiger ringmus roerdomp roodborst scharrelaar scholekster slangenarend sperwer steltkluut strandplevier tjiftjaf torenvalk tureluur turkse tortel Vale gier visarend visdief waterhoen wilde eend Witwangstern Woudaap zomertortel zwarte ibis zwarte spreeuw
great tit gadwall red-crested pochard crested lark black-crowned night heron gull-billed tern common coot blackbird rufous nightingale purple swamphen purple heron tree sparrow bittern robin european roller oystercatcher short-toed snake eagle eurasian sparrowhawk black-winged stilt kentish plover chiffchaff common kestrel common redshank collard dove griffon vulture osprey common tern moorhen mallard wihiskered tern little bittern turtle dove glossy ibis spotless starling
Parus major Anas strepera Netta rufina Galerida cristata Nycticorax nycticorax Gelochelidon nilotica Fulica atra Turdus merula Luscinia megarhynchos Porphyrio porphyrio Ardea purpurea Passer montanus Botaurus stellaris) Erithacus rubecula Coracias garrulus Haematopus ostralegus Circaetus gallicus Accipiter nisus Himanotopus himanotopus Charadrius alexandrinus Phylloscopus collybita Falco tinnunculus Tringa totanus Streptopelia decaocto Gyps fulvus Pandion haliaetus Sterna hirundo Gallinula chloropus Anas platyrhynchos Chlidonias hybrida Ixobrychus minutus Streptopelia turtur Plegadis falcinellus Sturnus unicolor
PROGRAMMA 3E KWARTAAL 2014 Zaterdag 30 augustus: Ledenexcursie Oostvaardersplassen Donderdag 11 september: thema-avond Biodiversiteit en Beheer, Winfried van Meerendonk Locatie: Stadsboerderij De Weidemolen, Burg. Middelberglaan 2. Aanvang: 20.00 uur. Zaterdag 27 september: Ledenexcursie Solleveld Donderdag 2 oktober: thema-avond (nadere informatie volgt via mail en website) Locatie: bovenzaal Uiterwaard 31 Meerzicht. Aanvang: 20.00 uur. Zaterdag 4 oktober: EuroBirdwatch, telpost Buytenpark
Excursiewerkgroep:
Kees en Els Luijkx: 079-3417900, Fanny Fekkes: 079-3521589, Monique Touwslager: 079-3603361
Aanmelden excursies:
[email protected] Ledenexcursies vertrekken - tenzij anders vermeld - vanaf winkelcentrum Meerzicht (Eesterwaart) bij poelier Ank vd Burg om 8.00 uur
31
Vogelwerkgroep Zoetermeer • • • • • • • •
Gezellige vereniging voor jong en oud; Houdt zich bezig met vogels in de vrije natuur; Verricht activiteiten zoals tellingen en waarnemingen; Verstrekt informatie aan derden; Organiseert excursies en lezingen; Organiseert meerdaagse (buitenlandse) excursies (low-budget); Organiseert met regelmaat een cursus voor vogelherkenning: Levert inspraak bij de gemeente aangaande natuuraangelegenheden.
Nieuwsgierig geworden? Voor informatie bel, schrijf of e-mail naar de bestuursleden die vermeld staan op pagina 2. Hier kunt u zich direct aanmelden. Meer weten? Bezoek ook eens onze internetpagina: www.vwgzoetermeer.nl
32