DE PRAATPAAL. Winter. Vogelwerkgroep Zoetermeer 31e jaargang, 2013 no. 4

DE PRAATPAAL

Winter

Vogelwerkgroep Zoetermeer 31e jaargang, 2013 no. 4

Bestuur Voorzitter/Publiciteit

Winfried v. Meerendonk 079-3165270 [email protected]

Koningstraat 31 2713 EP Zoetermeer

Secretaris

Hanneke Hoogvliet Koningstraat 31  079-3165270 2713 EP Zoetermeer [email protected]

Penningmeester/ Ledenadministratie

Jos Raadschelders Radijsakker 7  079-3410296 2723TJ Zoetermeer [email protected]

Jeugdzaken

Jane Strous  079-3211249 [email protected]

Kennemerland 25 2716 BR Zoetermeer

Excursiecommissie

Els Luijkx  079-3417900 [email protected]

Weidedreef 188 2727 EP Zoetermeer

PRAATPAAL Redactie: Ria van Egmond, Yvette Rensen en Leon van den Berg. De Praatpaal verschijnt per kwartaal. Kopij voor Praatpaal nr. 4/2013 uiterlijk 1 december bij: Ria van Egmond ([email protected]). Foto’s inzenden in overleg. CONTRIBUTIE Contributie:

Girorekening:

leden € 15,00 per jaar gezinslidmaatschap € 25,00 per jaar jeugdleden € 7,50 per jaar 5883932 t.n.v. Vogelwerkgroep Zoetermeer

HOMEPAGE http://www.vwgzoetermeer.nl Fotoverantwoording praatpaal 2013-4: Cover: slobeend (Anas clypeata), Adrie de Groot, vogeldagboek Overige: Leon van den Berg: 6, 26, Boomerang: 4, Dave Clarke: 10, 11, Delta Safari: 24, Inge Duijsens: 14, Fanny Fekkes: 12, Hanneke Hoogvliet: 5, Internet: 7, 8, 9, 27, Els & Kees Luijkx: 13, 18, Piet Munsterman: 25, Jan Peeraer: 20, 21, 22, 23, Simon Post: 19, 22, 23, Jos Raadschelders: 15, 16, 17, Stroodrie:, 17, Vogelexcursies.com: 6, Ies Voogd: 22

2

INHOUDSOPGAVE 2013-4 FOTOVERANTWOORDING VAN DE REDACTIE VAN DE PENNINGMEESTER VAN DE VOORZITTER: VOGELWERKGROEP ZOETERMEER 30 JAAR JONG ELS EN KEES SLAAN VLEUGELS UIT ATLASTELLINGEN TEAM OOST JACHT 2: VALKENJACHT EXCURSIE OOSTVAARDERSPLASSEN 28 SEPTEMBER EXCURSIE KENNEMERDUINEN, 19 OKTOBER LEDENEXCURSIE BERKENWOUDSE DRIEHOEK 16 NOVEMBER EEN KWESTIE VAN KEUZES MAKEN… JE WAARNEMINGEN MELDEN MET JE SMARTPHONE? EXCUSIEWEEKEND 25-27 APRIL 2014 BEZOEK VOGELHUISJES OP VOGELROTONDE NATIONALE VOGELWEEK EEN AVONTUUR OP DE NOORDZEE JAARLIJKSE GRIEPPIEKEN JONGE EN TREKKENDE EENDEN PROGRAMMA 1E KWARTAAL 2014 WIJSVOGELAVOND 10 DECEMBER FABEL OOGKLEUR UILEN? VAN HET BESTUUR

2 4 4 5 6 7 8 10 12 14 15 16 17 18 19 19 25 26 26 27 28

AANWIJZINGEN VOOR AUTEURS Wilt u ook voor de Praatpaal schrijven? Graag, maar we zijn beperkt in wat we kunnen plaatsen. Vuistregel: 1/2 pagina + foto = 180 woorden, 1 pagina + foto = 375 woorden, 2 pagina’s + twee/ drie foto’s = 750 woorden. Drie pagina’s + drie tot vier foto’s = 1125 woorden. Dit is de maximale omvang. Heeft u meer te vertellen, maak dan twee artikelen over het onderwerp, die los van elkaar of als vervolgverhaal kunnen worden gelezen. Woorden telt u in Word door in de taakbalk ‘woorden tellen’ te activeren. In fotobenaming graag uw naam invoegen (bijvoorbeeld: DSC2110-JanJansen.jpg) U bent zelf verantwoordelijk voor de inhoud en het geleverde illustratiemateriaal. De redactie wijst elke aansprakelijkheid af. Zij behoudt zich het recht voor bijdragen taalkundig te redigeren, in te korten of bij plaatsgebrek naar een volgend nummer te verplaatsen. Hierover pleegt de redactie geen overleg. Dat doen we wel bij inhoudelijke onduidelijkheden.

3

VAN DE REDACTIE Het is december en de knoppen zitten weer aan sommige bomen en struiken. Inmiddels hebben we twee uitzonderlijk zware stormen achter de rug. De tweede heeft in de Zoetermeerse natuur niet zoveel schade meer opgeleverd, want al het dode hout was al in de eerste storm naar beneden gekomen. Inderdaad de natuur is van slag en klimaatverandering wordt steeds duidelijker al wil men daar op het Noord-Amerikaanse continent niet zo aan. De vogels lijken zich er niet veel van aan te trekken. De meesten zijn op tijd afgereisd en sommigen –zoals de gierzwaluwen- waren al eerder vertrokken vanwege een slecht (kort) broedseizoen. Hun plaats in de spouwmuur wordt nu in het appartementsgebouw van mijn ouders ingenomen door de halsbandparkieten. Maar ik heb inmiddels gehoord dat die parkieten er straks door de gierzwaluw linea recta worden uitgeknikkerd. Dit keer in de Praatpaal kort aandacht voor een festiviteit die ons waarschijnlijk allemaal is ontgaan. We vieren dit jaar ons dertig jarig bestaan. We hebben er niet uitgebreid bij stilgestaan, maar het is toch weer een hele prestatie. Still going strong after all these years! We hebben daar nog eens bij stil gestaan op de Wijsvogelavond van 10 december. Daar stonden we ook nog even stil bij het afscheid dat we hebben moeten nemen van Herman Fraikin. Het was ontroerend om zijn stem en typerende humor nog eenmaal te horen. De redactie wenst u een vrolijk Kerstfeest en een goede jaarwisseling en hoopt dat deze Praatpaal u door de donkere dagen heen sleept. De redactie

VAN DE PENNINGMEESTER Contributie2014 Binnenkort loopt 2013 ten einde en begint er een nieuw verenigingsjaar. Het lidmaatschap wordt stilzwijgend verlengd. Is dat niet gewenst, geef dan uw opzegging voor het eind van dit jaar door. De contributie voor 2014 zal op de ledenvergadering worden vastgesteld. U krijgt daarna een nota van het verschuldigde bedrag. Ledenadministratie Sinds de vorige Praatpaal hebben zich weer enkele nieuwe leden aangemeld. We heten Aad van Meurs, Inge Duijsens, Arno Beijer en Harald Lassner hartelijk welkom. Opgezegd hebben Ton van Aerde, Peter Bernauer, Daniël van Schendel, Irene Overduin, H. ten Elzen, en Johan Walinga.

4

VAN DE VOORZITTER: VOGELWERKGROEP ZOETERMEER 30 JAAR JONG Ongemerkt lijkt het jaar voorbij te glijden, maar we beleven wel degelijk een lustrumjaar. Na het fantastische 25 jarig jubileum met tal van activiteiten en een prachtig jubileumboekje : “Kijk uit, vogelroutes in en rond Zoetermeer” hebben we het dit jubileumjaar wat rustiger aan gedaan. Geen extra activiteiten maar neem ”rustig aan” vooral niet te letterlijk want excursies en thema-avonden gingen natuurlijk gewoon door. Als Vogelwerkgroep Zoetermeer doen we ook mee aan de atlastellingen voor winter- en broedvogels. Afgelopen jaar is een groep gestart met broedvogeltellingen in blok 30-58 en vandaag nu ik dit schrijf (1 december) zijn we gestart met blok 30-57 waar Zoetermeer binnen valt. Een megaklus om in één jaar acht kilometerhokken te onderzoeken op winter- en broedvogels. Een atlasblok beslaat vijf bij vijf kilometer. De acht kilometerblokken (gouden grid) worden zowel voor de wintertellingen als voor de broedvogeltellingen twee maal onderzocht gedurende 55 minuten. Vanuit het middelpunt van een kilometerhok wordt bovendien een vijf minutentelling gedaan, bekend van de MUS tellingen. Met elkaar is het leuk om zo’n klus te klaren, zeker wanneer je weet dat duizenden vrijwilligers in Nederland hetzelfde doen. Al die gegevens bij elkaar moeten duidelijk maken welke vogels voor- en welke achteruit zijn gegaan. Oorzaken worden zo mogelijk opgespoord en aangepakt om de vogelbiodiversiteit in ons land op peil te houden. Het beheer van de Zoetermeerse parken gaat ook veranderen. Meer ruimte voor natuurlijke ontwikkelingen juichen we toe en die gaat er komen waar mogelijk. Hopelijk gaan veel vogelsoorten hiervan profiteren en krijgen ze de rust die ze zo nodig hebben. De landelijke SOVON dag, deze keer in de Reehorst te Ede, was weer een groot succes. Ieder jaar lijken er meer vogelaars bij te komen. Vogels kijken was nog nooit zo populair. Het lijkt af en toe of we in een tijdmachine zitten die in de toekomst kan kijken. Wat nu mogelijk is was een aantal jaren geleden nog science fiction. Vogels met dataloggers leveren duizelingwekkende hoeveelheden nieuwe informatie en kunnen voor het eerst op hun verre reizen daadwerkelijk worden gevolgd. De werkelijkheid is nog indrukwekkender dan we al dachten.

Allemaal plezierige feestdagen toegewenst en een gezond en vogelrijk 2014. Winfried van Meerendonk 5

ELS EN KEES SLAAN VLEUGELS UIT Soms doen leden iets bijzonders op natuurgebied en dan besteden we er in ons lijfblad aandacht aan. Dit keer lichten we het koppel Els en Kees Luijkx uit. Els wilde haar tekenwerk een meer beroepsmatige invulling geven. De leden die het Vogelfestival in de Oostvaardersplassen bezocht hebben, werden verrast door de breedte van haar werk. Er was genoeg belangstelling, maar helaas was het vooral kijken, kijken en niet kopen. Gelukkig heeft Els niet op één paard gewed. Met haar artbedrijf Joelsart gaat ze niet alleen de boer op om haar werk te verkopen, maar geeft ze ook tekenlessen aan belangstellenden. Op haar blog http://elsluijkx.blogspot.nl is haar werk te zien. Maar…dat is nog niet alles. Excursies met kennis van (vogel)zaken Samen met haar partner Kees, die we allemaal goed kennen van zijn vogelfoto’s, is ze Vogelexcursies.com (www.vogelexcursies.com) begonnen. Daarin worden vogelkijkexcursies georganiseerd. Die duren van een dagdeel tot een ruime week en vinden plaats in binnenen buitenland. De bedoeling is om buitenlandexcursies te doen met kleine groepen. De eerste twee naar Spanje (EBRO) en Portugal (ALENTEJO) zijn klaar. De dag(deel)-excursies zijn vooral door de weeks. Belangrijk is dat deze excursies ook open staan voor mensen van buiten onze verenging. De dagdeelexcursies zijn in de Zoetermeerse natuur en de dagexcursies in vooral het westen van ons land. Heel leuk is de middagexcursie voor kinderen en ouders op woensdagmiddag rondom de Benthuizerplas. Daarin wordt er vast veel kinderen en hun ouders liefde voor de natuur bijgebracht. En er worden ook cursussen gegeven. Eentje over vogels kijken en de ander -hoe kan het ook anders- over vogels tekenen. Bijzonder is ook de aangeboden invulling van een bedrijfsuitje. Een dagdeel vogels en natuur kijken en een dagdeel schilderen in teams van twee personen om die inspiratie in beeld om te zetten. Een meer creatieve vorm van teambuilding kun je jezelf haast niet voorstellen. Hiernaast een voorbeeld van zo’n teamwerkje.

6

ATLASTELLINGEN TEAM OOST We hebben heel wat broedvogels geteld tussen maart en juli dit jaar. Marcel, Kees, Els, Jos en ondergetekende zijn het eens: we deden het met veel plezier! In november hebben we de eerste telperiode van atlasblok 3058 afgerond met de tussentijdse eindschatting. Deze eindevaluatie was voor ieder van ons nieuw en na enig uitstel dreigde afstel. Vijf mensen het veld in sturen lukt nu eenmaal makkelijker dan vijf mensen tegelijk achter een pc krijgen. We moesten op basis van alle telgegevens, de tijdelijk beschikbare waarnemingen van anderen en de door de vele tochtjes opgedane gebiedskennis aantallencategorieen kiezen voor veel soorten. Het bleek goed te doen en het was leuk om met elkaar terug te reizen in de tijd, herinneringen op te halen en verhalen te vertellen. Standaardinventarisatie in acht km-blokken Eigenlijk zijn we allemaal trots op wat we de afgelopen maanden gedaan hebben. Na een avondje lang geleden ‘hoe gaan we het doen?’ en tussendoor een avondje ‘hoe loopt het?’ hebben we een perfecte samenwerking opgebouwd. We hebben de acht verplichte kmhokken, die volgens een voorgeschreven standaard geïnventariseerd moesten worden, verdeeld. Daarnaast hebben we met elkaar of los van elkaar diverse inventarisaties gedaan tussen de blokken door in verschillende habitats als jong bos, akkers, wetlanden, bouwterreinen en golfvelden. We hielden elkaar op de hoogte, ook als andere zaken dan vogels even belangrijker waren. De tijd was ruim genoeg. 16 Codevarianten Tellen was het eigenlijk niet, want een aantal soorten als koolmees en merel hoefden per telling alleen aangevinkt te worden. Andere soorten als boerenzwaluw en sperwer werden geteld en sommige bijzondere soorten kwamen op de kaart. Je moest je gebied leren kennen en broedcodes noteren. Die broedcodes werden in latere tellingen steeds hoger. Hoorde je in april zang (code 2) in mei zag je voedseltransport (code 14). Over deze 16 codevarianten moest soms goed worden nagedacht. Tien putters werden niet genoteerd, drie witte kwikstaarten in de oever of tien kauwen in een boom ook niet. Het ging alleen om broedparen of mogelijke broedparen. Wintertelling Het was een leuk leerproces met vroege wekkers, zonnige fietstochten, boze bewoners, trotse mails, discussies tussendoor, verrassingen en teleurstellingen. Vanaf 1 december gaan we verder met de wintertelling. Dezelfde hokken, dezelfde telpunten, dezelfde fietstochten, maar met nieuwe soorten, grotere aantallen. Over broedcodes hoeven we niet meer na te denken. We hebben er zin in!!! Marja Kreike

7

JACHT 2: VALKENJACHT In het vorige nummer ging Bob de Lange in op zijn visie op jagen. Nu vertelt hij over de valkenjacht. In de tijd dat de wijsheid uit het Oosten kwam, is ook de valkerij in Europa aangekomen. Als ik eerder voor de broodjacht enig begrip heb getoond, dan heb ik nu geen enkel excuus meer. De valkerij is altijd een edel tijdverdrijf geweest met geen enkel bruik(eet)baar resultaat. Alleen voor de edelen, waarbij soms het (hoge) priesterdom behoorde, soms ook weer niet. Het doden was ook niet steeds het doel, een reiger kon na een mooie vlucht weer losgelaten worden. Het Engels woord Hobby is de boomvalk, die wel geschikt voor jacht, maar nooit met een prooi van enig belang kon aanbrengen. Zelf niet behorend tot één van deze bevoorrechte groepen, heb ik toch in Schotland aan deze jacht mogen deelnemen op grond van een nog ouder recht en wel als chaperon van mijn dochters. Zij waren gevraagd mee te doen. Een zware opgave is de valken de hele dag op de (gehandschoende) linkerhand te dragen, dwars door een zwaar terrein en over hoge afrasteringen. Eèn van de dochters heeft een half jaar haar knie gevoeld. Tot het gezelschap hoorden twee pointerhonden. Zodra deze een signaal afgaven werd een vogel de huif ( kap over het hoofd) afgenomen en Deze grouse heeft het niet gered vrijgelaten. De slechtvalk moest dan zijn talenten tonen voor het slaan van de grouse, een patrijsachtige. Voor Schotland een natuurlijke combinatie. Die dag zijn er twee grouse geslagen. De valk blijft op zijn prooi zitten, de valkenier en zijn hond moeten hem vinden en met een stukje vlees aan een lijn draaien (een loer draaien) om de valk weer op de hand te lokken. De valken droegen een zender en ik begreep dat veel tijd van de valkeniers besteed werd aan het zoeken van de valken, vooral indien de ze achter een heuvel zaten en er geen signaal doorkwam. Een pracht boek over de training van een havik is van Terence White (the goshawk). White had slechts een deel van een manuscript over dit onderwerp en wist alleen dat de vogel op

8

de hand gedragen moest worden tot deze door slaapgebrek tam zou worden en weer op de hand zou terugkomen. Dag en nacht bleef hij doorlopen bij het reciteren van klassieke tekst en. Het grote probleem was het schatten van de conditie: bij teveel eten zou de vogel lui worden, bij te weinig lusteloos. Een simpele oplossing van de moderne valkenier is het wegen van de vogel, maar zover is White niet gekomen. Voor wie de valkerij in uiterst detail wil bestuderen, moet het boek van dr A. Swaen ( de valkerij in de Nederlanden, 1937) bekijken. De verspreiding van dit bedrijf dat alle hoven heeft bereikt en waar de jachtvogel een symbool was van de hoge status. De prijs van de vogels was zeer hoog, rond 1600 bracht een giervalk aan het Spaanse hof 30 gouden Philippusdaalders op. Het werd gebruik de lievelingsvogel altijd mee te dragen bij maaltijden, in de kerk of de rechtzaal. Omgekeerd was het een diepe schande als de vogel werd afgenomen, zoals gebeurde met Floris V bij zijn gevangenneming door de edelen. Valkenjacht in Nederland Door de eeuwen heen heeft Nederland voor de valkerij een wezenlijke rol gespeeld, zowel door leveren van vogels als door de rol van onze grootvalkeniers. Zij reisden naar IJsland en Noorwegen voor het vangen van giervalken. Het grote centrum voor vangst en het verhandelen van vogels was Valkenswaard, sedert het jaar 1500 komen telkens weer de namen voor van beroemde geslachten van deze valkeniers. Vele vorsten hadden in Valkenswaard hun eigen valkeniers wonen, die tot wel fl 100.000,- per jaar daar konden besteden. Het vangen van valken gebeurde tijdens de najaarstrek, op de grote heidevelden. De vanger (tobber) groef een kuil en een koepeltje van plaggen. Bovenin was een opening met hoepels. Op deze hoepels zat een klapekster, de poot vast met een koperen ring. De klapekster (het handwerk) zag een roofvogel lang voordat de tobber dat kon en reageerde anders voor iedere roofvogelsoort. Vanuit de hut werden drie vangplaatsen bediend. Met een duif als prooi werd de valk gelokt en als de duif geslagen was werd een slagnet over valk en prooi gesloten. Beide werden naar binnen in de hut getrokken, de valk werd in een sok gestoken, tot het einde van de vangdag. De vangst vergde grote ervaring en eindeloos geduld van de tobber. Soms werd er wekenlang niets gevangen, heel soms wel twintig op een dag. Te duur De valkerij als spel van de notabelen is tot een einde gekomen naarmate het geweer beter werd. Dit is op de meest tragische wijze gedemonstreerd door Napoleon, die per ongeluk één van zijn valken met een geweer doodschoot. In Nederland is rond 1850 door Koning Willem lll en Sophia op Het Loo de valkerij opnieuw op hoog niveau beoefend, maar is op grond van de kosten toch weer verlaten. Bob de Lange

9

EXCURSIE OOSTVAARDERSPLASSEN 28 SEPTEMBER Even na achten vertrokken we met een vrij grote groep naar de Oostvaardersplassen. De eerste stop was bij de Lepelaarsplassen. Deze plassen bestaan uit drie plassen die ontstaan zijn door zandwinning tijdens de bouw van de Oostvaardersdijk. We werden ter plaatse ruimschoots beloond met prachtige grote zilverreigers, aalscholvers, tafeleenden, kuifeenden, smienten, een lepelaar en wat zagen we daar? Een havik! Deze liet zich zien, heerlijk in het zonnetje zittend en nam daar alle tijd voor. Ook de ijsvogel hebben we gezien en kunnen fotograferen. Een geweldige start toch?! Daarna vertrokken we naar een andere hut, maar voordat we de hut bereikten, kregen we een baardmannetje te zien en vervolgens kwamen we op ons pad, letterlijk op het pad zittend, een paar baardmannetjes tegen. Genoeglijk verbleven zij daar een tijdje, zodat ze gemakkelijk met de camera vastgelegd konden worden. Hierna weer in de startblokken voor koffie in het nieuwe buitencentrum, waar een maand geleden de Dutch Bird Fair gehouden werd. Een geweldige aanwinst. Er is ook een zaaltje waar dia’s vertoond kunnen worden, verder een zonovergoten terras, dat vandaag vol zat. Hier is onze wandeling begonnen op zoek naar de zeearend. We kwamen konikpaarden tegen met een veulen, wat een schattig gezicht! Eigenlijk was het best druk met fotografen en het voelde alsof er een filmploeg klaarstond voor de “De nieuwe wildernis”. Daarna zijn we naar een prachtige grote vogelkijkhut “De zeearend” genaamd, gelopen. Met behulp van de telescopen zagen we brandganzen, havik, goudplevieren, bonte strandlopers en honderden edelherten. Nadat we de hut verlaten hadden, bespeurde Jane ineens, dat zij haar rugzak daar gelaten had. Gelukkig heeft zij die teruggevonden. Nog naar een andere hut, op zoek naar de zeearend, maar nee hoor, die liet zich niet

10

zien. Nadat we weer teruggekomen zijn bij het bezoekerscentrum, zijn we naar een andere plek gereden met uitzicht op de spoorlijn en nu konden we dezelfde edelherten van dichterbij bekijken. Vervolgens naar de Praambult op zoek naar de zeearend, maar helaas, die hebben we niet gezien, we zagen wel een torenvalk en de konikpaarden. Op de terugreis vanuit de auto zagen we een ooievaar en een torenvalk, die naar beneden dook op weg naar zijn prooi. De Oostvaarderplassen, een geweldig, mooi gebied. Duizenden jaren geleden zag ons hele land er zo uit. Nu zijn het riet, het water, de ruige grasvlaktes en de wilde dieren van de Oostvaardersplassen niet alleen uniek voor Nederland, maar voor heel Europa. Van de Oostvaardersplassen is er maar één in Nederland. Sterker nog: in heel Europa is er geen gebied dat met de Oostvaardersplassen te vergelijken valt. In het diepst gelegen deel van Zuidelijk Flevoland, een door de mensen aangelegde polder in het IJsselmeer, schiep de natuur een groot moerasgebied met rietvlaktes, ruige graslanden en waterplassen. Ganzen, lepelaars en aalscholvers wisten het gebied te vinden, net als reeën, vossen, hazen, vleermuizen en vlinders. Zelfs de zeearend, de ‘vliegende deur’ die sinds de Middeleeuwen niet meer in ons land nestelde, broedt sinds een paar jaar weer in de Oostvaardersplassen. Om graslanden tot ontwikkeling te brengen zijn er in de jaren ’80 heckrunderen en konikpaarden in het gebied los gelaten. In 1992 volgden er edelherten. Met elkaar leven deze dieren hier een natuurlijk leven, in een gebied waar de natuur het voor het zeggen heeft. Met dank aan de organisatie van Els en Kees en niet te vergeten onze chauffeurs, die allen ons een geweldige dag bezorgden. Ria van Egmond Waarnemingen: 64 soorten (Johan Idema). aalscholver, baardman, bergeend, blauwe reiger, boerenzwaluw, bokje, bonte strandloper, boomkruiper, brandgans, buizerd, ekster, fazant, fuut, gaai, gele kwikstaart, goudplevier, grote bonte specht, grote zilverreiger, graspieper, grauwe gans, groenling, havik, holenduif, houtduif, huismus, kauw, kievit, kleine mantelmeeuw, koolmees, knobbelzwaan, kokmeeuw, kolgans, krakeend, kuifeend, lepelaar, matkop, meerkoet, merel, nijlgans, ooievaar, pimpelmees, putter, ringmus, ruigpootbuizerd, slobeend, smient, sperwer, spreeuw, stormmeeuw, tafeleend, tjiftjaf, topper, torenvalk, Turkse tortel, vink, waterhoen, watersnip, wilde eend, wintertaling, winterkoning, witte kwikstaart, ijsvogel, zilvermeeuw, zwarte kraai.

11

EXCURSIE KENNEMERDUINEN, 19 OKTOBER De dag ervoor nog dikke mist, maar zaterdag 19 oktober was het gelukkig weer helder. Een goede dag om naar de Kennemerduinen te gaan met zeventien vogelaars. Dit keer niet alleen een lange wandeling door de duinen, maar ook was het doel een ronde langs het Vogelmeer te maken.

Het was duidelijk dat langzaamaan de herfst zijn intrede heeft gedaan. De bomen en struiken verkleuren en het was die ochtend vrij fris. Er waren bijna geen wandelaars te zien, wel wielrenners en joggers. Corrie, die nu in Bentveld woont, was op de fiets gekomen. We besloten eerst een kijkje achter het vogelscherm te nemen. Mede door de trek waren er al genoeg vogelgeluiden te horen en Johan riep de bijbehorende vogelsoorten meteen op. Ver weg, maar prachtig te zien door de telescoop, zat een buizerd met veel wit op de borst te genieten in een kale boom. Ook kwam een indrukwekkende zwerm spreeuwen langs, die golvend over het duinlandschap zwierden. Bij het vogelscherm werd al meteen de eerste koffiepauze ingelast en werd er even bijgepraat. Dit keer waren de vrouwen in de meerderheid, wat soms de decibellen door de rustige duinen omhoog deed schieten! Kardinaalsmuts Een vogelhut gelegen op een vlot aan het meer, gaf een mooi uitzicht over het water. Dodaars en visetende futen waren van dichtbij te zien en een kolonie aalscholvers zat, gezellig poetsend in de doorkomende zon, op dode takken in het water. Na een wat lastige klim tegen het duin op (als je te lui was om via het gewone pad naar boven te lopen) kreeg je een fantastisch uitzicht over het Vogelmeer en de hele omgeving. Er waren veel mooie

12

duinplanten te zien: vuurdoorn vol met gele bessen, blauw slangenkruid en cyclaamrode kardinaalsmuts. Bij de trappen honingzwammen en zwavelkoppen (geloof ik!). En natuurlijk, afgezien van de aalscholvers, wintertalingen, kuifeenden en verschillende meeuwen.

Halverwege de wandeling rond het meer sloegen we af, om in het bos te kijken of we kruisbekken zouden kunnen vinden. Op de waarnemingslijst staat hij vermeld, maar die heb ik duidelijk gemist. Wel werd een echte "escargot", een Franse slak, gezien. Die was blijkbaar al een tijdje op weg om de pan te ontlopen! En na wat getuur naar een kramsvogel, werd de achterkant van een reetje (het woord zegt het al) in het struikgewas gezien. Een tweede koffie- en boterhampauze werd gehouden vlak langs het water waar staartmezen en zwartkoppen heen en weer vlogen. Toen ik verwachtte dat we op weg gingen naar de parkeerplaats, nam Kees weer een klimmend pad naar een uitkijkpunt en wij volgden allemaal. Zeker de moeite waard (om op adem te komen) en wederom kregen we een mooi uitzicht richting de zee. Terug op de parkeerplaats werd besloten om nog wat bij het strandpaviljoen te drinken. In de tussentijd was het heel druk in de duinen en op het strand geworden. Veel honden (met begeleiders) die nu weer op het strand mochten en ook het terras zat vol met bezoekers die genoten van de herfstzon. Achterin de auto had ik moeite om mijn ogen open te houden en Wil zei moederlijk dat ik best een dutje mocht doen. Een geslaagde excursie. Fanny Fekkes Waarnemingen: 51 soorten (Johan Idema). aalscholver, bergeend, blauwe reiger, boerenzwaluw, boomleeuwerik, buizerd, Canadese gans, dodaars, fuut gele kwikstaart, goudplevier, grote bonte specht, grote lijster, grote mantelmeeuw, grote zilverreiger, grote zee-eend, graspieper, grauwe gans, havik, holenduif, houtduif, kievit, kleine mantelmeeuw, knobbelzwaan, kokmeeuw, koolmees, koperwiek, krakeend, kramsvogel, kuifeend, meerkoet, merel, nijlgans, pimpelmees, roodborst, sperwer, staartmees, stormmeeuw, tafeleend, tjiftjaf, Turkse tortel, veldleeuwerik, waterral, watersnip, wilde eend, wintertaling, wulp, zilvermeeuw, zanglijster zwarte zee-eend, zwartkop.

13

LEDENEXCURSIE BERKENWOUDSE DRIEHOEK 16 NOVEMBER Het mistte in Zoetermeer op de laatste vogelexcursie van het jaar. Maar het mistte helaas ook in de Berkenwoudse Driehoek waar we naar toe reden. Van de oude dijkhuizen onderweg was weinig te zien. Voor de wandeling door de weilanden had je wel waterdichte schoenen nodig en het zicht over de velden hield halverwege op, zodat er weinig ganzen te zien waren. Die waren wel te horen, want -net als vorige week bij het voorlopen- klonken de schoten van de jagers in de verte en kwamen de geschrokken ganzen boven onze hoofden overvliegen. Door de telescopen waren gelukkig onder andere wel piepers te zien maar helaas veel minder kramsvogels dan de vorige week De uil van de vorige week liet zich ook al niet zien en daar hadden de meesten zich op verheugd. Het betekende ook dat we vroeg terug waren. Drie keer hielden we onderweg een koffie/theestop om warm te blijven. Pas toen we net in de auto op de terugweg waren, zaten er enkele honderden meters van elkaar vandaan toevallig drie buizerds op hekken in de weilanden. Toch heeft Johan nog 42 vogelsoorten gezien en gehoord; zie de waarnemingslijst hieronder. Voor volgend jaar komt er binnenkort een nieuw excursieschema uit en zien we elkaar hopelijk in januari weer. Prettige feestdagen en een goed begin in het nieuwe vogeljaar. Piet, Monique, Els, Kees en Fanny (het excursieteam) Waarnemingen: 42 soorten (Johan Idema). aalscholver, bergeend, blauwe reiger, brandgans, buizerd, ekster, fuut, gaai, graspieper, grauwe gans, grote bonte specht, grote Canadese gans grote zilverreiger, houtduif, kauw, keep, kievit, knobbelzwaan, kokmeeuw, kolgans, koolmees, koperwiek, krakeend, kramsvogel, kuifeend, meerkoet, merel, nijlgans, pimpelmees, putter, roodborst, spreeuw, smient, stormmeeuw, Turkse tortel, vink, waterhoen, wilde eend, winterkoning, wulp, zilvermeeuw, zwarte kraai.

14

EEN KWESTIE VAN KEUZES MAKEN… Enkele maanden geleden heb ik besloten te stoppen als stadsvogeladviseur van Vogelbescherming Nederland. Louter om persoonlijke redenen en een beetje in stilte. Nu opvolging geregeld lijkt, moet er toch een klein berichtje komen, vind ik. Ook al is deze functie geen officieel onderdeel van de Vogelwerkgroep Zoetermeer, een duidelijke link was er natuurlijk wel. Er was een nauwe samenwerking, een oprechte belangstelling en een behoorlijke bemoediging. In Zeist laat ik een enthousiast en inspirerend team achter en daarnaast veel collega’s in het hele land. Sommigen net als ik vanaf het eerste uur. In december 2008 was de start, het jaar dat we de stadsvogelprijs wonnen, nu 5 jaar geleden. Als ik Jip in Vroege Vogels zie en hoor praten over de stadsduiven pink ik een traan weg. Het blijft mij weemoedig stemmen, maar ik heb een keuze gemaakt die rust geeft. Ik wil meer buiten aan het werk: tellen en waarnemen en daarnaast heb ik gemerkt dat mijn hart vooral ligt bij educatieve bezigheden zoals een presentatie verzorgen, een rondleiding geven of gewoon wat in een standje staan. Het voorbereiden daarvan is steeds een nieuwe zoektocht en het verzorgen is leuk en geeft mij positieve energie. Het impliceert wel dat ik mij niet tot de vogels beperk. Plantjes, insecten…er is nog een hoop te leren. Voor IVN ga ik samen met Anke, Adri en Arjen aan de slag met een groencursus in 2014 en een nieuwe natuurgidsenopleiding in 2015. Een uitdagende job waarbij we hopelijk weer veel Zoetermeerders over de groene streep zullen trekken. Afgelopen jaar ontving de 15.000ste cursist het IVN-natuurgidsendiploma. Ik wens mijn opvolgers (hoera…het zijn er twee!) veel inspiratie, veel plezier en veel trotse momenten. Marja Kreike Met Jip Louwe Kooijmans op werkbezoek in Amsterdam

15

JE WAARNEMINGEN MELDEN MET JE SMARTPHONE? Je hebt een leuke waarneming gedaan en dan wil je die graag delen met anderen. Natuurlijk kun je een bericht sturen naar de e-mailgroep, het liefst met een mooie foto erbij. Wil je het heel mooi doen, dan kun je een weblog of een nieuwsbrief maken. Een schitterend en zeer gewaardeerd voorbeeld hiervan is Het Vogeldagboek van Adri de Groot (vogeldagboek.nl).Ook kun je je waarnemingen bijvoorbeeld via vwgzoetermeer.nl melden op waarneming.nl. Dit verhaal laat zien dat dit met je smartphone wel heel gemakkelijk gaat. Met de app ObsMapp leg je in het veld met enkele klikken je waarnemingen vast en thuisgekomen geef je die via internet door. Je hebt dus in het veld geen internet of dataverkeer nodig. Ik heb het zelf al verschillende keren geprobeerd. Het leuke is dat je via de e-mail van elke melding een bevestiging krijgt. Ook kun je op waarneming.nl al je meldingen terugzien. Die website is in ieder geval leuk om eens te bezoeken, bijvoorbeeld als je wilt weten welke soorten je in een bepaald gebied kunt tegenkomen of als je wilt weten waar een bepaalde soort gezien is. Hoe gaat het nu in zijn werk? Je hebt in elk geval een Android toestel (vanaf versie 2.1) nodig met GPS, waarop ObsMapp en een kaart is geïnstalleerd – hierover later meer (een alternatief is Webobs (http://waarneming.nl/pda/both/ObsMappenWebObs.html), dat ook voor Iphone en Blackberry toestellen geschikt is). In het veld Start ObsMapp als je op stap gaat of zodra je iets wilt registreren en zet de GPS aan. Open via het Menu (fig 1) en Waarneming het invoerscherm (fig 2) of stel dit als standaard openingsscherm in. De plaats van de Menuknop verschilt per toestel. De gevonden GPS-locatie (en de tijd) wordt gekoppeld aan je waarneming. Als de vogel verder van je vandaan zit, kun je de locatie aanpassen. Klik op de wereldbol rechtsboven en wijs vervolgens met een klik op de dan geopende kaart de plek aan waar de vogel zich bevindt. Sluit af met een klik op de groene V linksonder. Nu kun je verdere gegevens invullen. Klik op de balk “Selecteer soort” om de soort te selecteren. (Eventueel moet je via het menu een soortgroep selecteren). Vul daarna de velden eronder in: aantal, geslacht, gedrag en kleed. Bij gedrag heb je een groot aantal mogelijkheden. Bekijk die eens. Onder Details kun je aanvullende gegevens kwijt en eventueel een foto. Hoe meer gegevens je invult hoe beter, voor zover je het weet natuurlijk. Heb je alle gegevens ingevuld, klik dan op opslaan. Je krijgt een overzicht van alle opgeslagen waarnemingen. 16

Uploaden In het Overzicht (fig. 3) zie je alle waarnemingen die je hebt opgeslagen. Thuis of elders waar je internet hebt, kun je die doorsturen naar waarneming.nl. Voor je dat doet, kun je eventueel gegevens nog aanpassen of waarnemingen verwijderen. Druk op Uploaden en kies als bestemming waarneming.nl. Je krijgt een bevestiging dat de gegevens zijn verstuurd. Voor je gaat beginnen Zoek in de PlayStore naar ObsMapp en installeer de app. Op http://download.mapsforge.org/maps/ kun je de kaart van Nederland downloaden (zie de verderop vermelde handleiding). Open de app en ga in het Menu naar instellingen. Bij de Locatie-instelling ‘Osmbestand’ geef je aan waar je die kaart hebt opgeslagen. Bij de Download-instelling ‘Soortenlijsten’ kun je aangeven welke soorten je wilt vastleggen, vogels maar wellicht ook planten, vlinders, zoogdieren, wat je maar wilt. Kijk gelijk naar de andere instellingen en pas die naar wens aan. Voor het doorgeven van je waarnemingen aan waarneming.nl moet je je op die site registreren. Tot slot Lang niet alle mogelijkheden van ObsMapp zijn besproken. Dat zou hier te ver voeren. Wil je meer weten bekijk dan de handleiding http://waarneming.nl/pda/obsmapp/obsmapp.html. Het lijkt allemaal misschien heel ingewikkeld, maar in de praktijk valt het reuze mee. Is alles eenmaal geïnstalleerd en naar wens ingesteld, dan is het een fluitje van een cent. Kom je er niet uit, dan hoor ik dat graag. Jos Raadschelders.

EXCUSIEWEEKEND 25-27 APRIL 2014 Het was de vorige keer misschien een beetje vroeg en dus lopen de aanmeldingen nog niet zo hard, maar volgend jaar gaan we van vrijdag 25 april tot zondag 27 april 2014 op weekendexcursie naar Dwingeloo. Ga je met ons mee? Laat het ons weten. Kijk op de website voor de accommodatie: www.stroodrie.nl. Deze is gereserveerd voor maximaal 30 personen. Inmiddels hebben zich aangemeld: Kees en Els, Fanny, Meta, Johan, Lipko, Monique en Aad en Wil. Zodra er meer bekend wordt informeren we jullie hierover. Het programma moet nog bepaald worden. We zitten vlakbij het Dwingelderveld. De verwachting is dat de excursie €170,- gaat kosten. Dit is inclusief vervoer en verblijf. Houden we over, dan krijg je dat terug. Aanbetaling is verplicht. Graag €60,- per persoon storten ovv : weekend Dwingeloo 2014 op giro 2822648. Het restant volgt later. Wij kijken er weer naar uit. Het excursie team: Kees en Els, Fanny, Piet, Monique 17

BEZOEK VOGELHUISJES OP VOGELROTONDE Leden van de Vogelwerkgroep hebben dit jaar onder andere mussen en ringmussen waargenomen in vogelhuisjes op de vogelrotonde op de kruising van Martin Luther Kinglaan en Thomas Morelaan. Vogels gebruiken nestkasten ook als slaapplaats. In verband met parasieten moeten ze minimaal eenmaal per jaar schoongemaakt worden. Een kort verslag. Op de ochtend van 27 november stond ik rond elf uur bij de rotonde in Oosterheem. Na een paar minuten waren de twee vrijwilligers Bas en Kees aanwezig en werd er overlegd hoe het schoonmaakwerk zou worden aangepakt. Meteen kwamen er twee koolmezen en twee ringmussen kijken wat wij op hun rotonde kwamen doen. Bas en Kees zijn de ladder, krabber, emmer en kruiskopschroevendraaier gaan halen. Ondertussen kwam Tilly Kester van de gemeente met de verplichte oranje hesjes en we konden beginnen. Tot onze verbazing was het gelijk raak. In de eerste nestkast zat een nest waarin ook kleine vogelveertjes en dergelijke zaten. In een aantal huisjes zaten complete nesten, gemaakt van onder andere hooi. Mussen zijn koloniebroeders en zitten graag lekker dichtbij elkaar. Op vrij korte afstand van de rotonde kunnen de vogels op De Weidemolen terecht voor voer en nestmateriaal zoals hooi en stro. Ook koolmezen hebben gebruik gemaakt van de huisjes. Alle 30 kasten zijn in gebruik geweest, de een meer dan de andere. Zie ook de onderstaande tabel van Tilly. Nu maar hopen dat we een goed broedseizoen 2014 krijgen van mussen (ring- en huismussen). Het was een prettige samenwerking met Bas en Kees die er ook verbaasd waren over wat voor kunstwerk de mussen maken van hun nest. Ik heb de rotonde als monitor project geadopteerd voor het tellen van de broedgevallen. Ik ga de rotonde monitoren zodat we de broedgevallen en gebruik kunnen volgen en ook op foto vast leggen. Hopelijk komt het schoonmaken ieder jaar op de kalender van de Weidemolen, zodat het aantal nesten en broedgevallen uitbreidt. Els Luijkx In 2008 heeft de gemeente Zoetermeer de Stadsvogelprijs gewonnen. Daarmee is naar een idee van de Vogelwerkgroep Zoetermeer de 'Vogelrotonde' gerealiseerd. Eind 2011 is het ontwerp van Gerard Huisintveld op deze vogelvriendelijke rotonde geplaatst. Deze bestaat uit 30 vogelhuisjes op verkeerspalen van 3 tot 4 meter hoog met daaronder dichte niet al te hoge beplanting die aantrekkelijk is voor vogels. De vogelhuisjes zijn gemaakt door de medewerkers van stadsboerderij Het Buitenbeest. De rotonde staat symbool voor de 3 V’s voor vogels: voedselvoorziening, voortplanting- , en verstopgelegenheid (veiligheid). Het kunstwerk symboliseert hoe welkom vogels ook in de nieuwbouwwijk Oosterheem zijn.

18

NATIONALE VOGELWEEK Terwijl de herfst nog maar net is begonnen, willen we toch alvast vooruitkijken naar het voorjaar van 2014. Na een geslaagde Nationale Vogelweek in 2013 gaat Vogelbescherming Nederland, in samenwerking met Sovon Vogelonderzoek, ook in 2014 weer de Nationale Vogelweek organiseren. De week zal plaatsvinden van zaterdag 17 t/m zondag 25 mei. In deze week valt ook een speciale Europese vogeldag om aandacht en steun te krijgen voor Natura 2000 gebieden, maar daarover later meer. Het succes van de vorige Vogelweek kwam mede dankzij de inzet van velen van jullie. De deelnemers waren erg enthousiast over de activiteiten. We hopen dat jullie in 2014 weer meedoen of aanhaken en zo meehelpen om van de Vogelweek weer een succes te maken. Het idee blijft hetzelfde; zoveel mogelijk laagdrempelige excursies of activiteiten waarbij mensen van vogels kunnen genieten. Meer informatie over de Vogelweek 2014 ontvangen jullie later in het jaar. Heb je al eerder vragen of suggesties? Stuur dan een mailtje aan [email protected] . Team Nationale Vogelweek 2013 Vogelbescherming Nederland Sovon Vogelonderzoek

EEN AVONTUUR OP DE NOORDZEE Op zondag 20 oktober verlieten twee auto’s op een onchristelijk vroeg uur Zoetermeer voor een rit door een somber en ietwat nevelig landschap richting de binnenhaven van Neeltje Jans. Aan boord een vijftal zeewaardige leden van de Pensio-groep, die in de haven een afspraak hadden om zich in te schepen op de omgebouwde vissersboot Neeltje Jans voor een zeevogeltocht op de Noordzee. Delta Safari organiseert regelmatig speciale waarnemingstochten op de Noordzee zowel voor het waarnemen van vogels als zeezoogdieren. Onze interesse ging natuurlijk uit naar een zeevogeltocht waarin we hoopten een aantal bijzondere zeevogels te kunnen zien èn fotograferen die je normaal niet of slechts in uitzonderlijke gevallen vanaf de kust kunt waarnemen.

19

Warm gekleed en gewapend met kijkers, camera's en anti-zeeziekte pleisters of pillen verzamelden zich een vijftigtal vogelliefhebbers, want daar ging het duidelijk om, zich aan boord van de kotter Neeltje Jans. In de kleine kantine was een lekkere kop koffie een welkome opwarmer op dit donkere en kille uur. Om 7:30 was iedereen gereed voor de tocht en kwam het schip los van de kade om via de sluis de Noordzee op te varen op zoek naar vogels. Eenmaal op zee werd koers gezet naar een aantal windmolenparken voor de Belgische kust, een geschikt gebied voor vogelwaarnemingen op de Noordzee. Inmiddels kwam de zon op en werd het lichter, er was weinig wind zodat de lichte ochtend nevel maar langzaam oploste. Aan dek werden inmiddels de kijkers en camera's in gereedheid gebracht terwijl de eerste mantel- en zilvermeeuwen werden waargenomen. Na een goed halfuur buitengaats werden tussen de ‘gewone’ meeuwen de eerste Jan van Genten gespot en begon het ' chummen'. Dat is het overboord gooien van speciaal hiervoor meegenomen visafval dat een magische aantrekkingskracht heeft voor alle meeuwen in de wijde omgeving, die als een luidruchtige wolk de achtersteven van de kotter volgden. Vanaf de achtersteven was het spectaculair om het gevecht om de lekkere hapjes tussen de steeds talrijker wordende groep meeuwen te volgen. Steeds meer Jan van Genten voegden zich bij het feestmaal, aanvankelijk hoofdzakelijk jonge vogels, later ook steeds meer prachtige volwassen vogels.

Jan van gent

Jan van gent

Het duurde niet lang of de eerste Jager diende zich aan om een hapje mee te kunnen pikken van de foeragerende menigte. Een spervuur van camera’s volgde de vogel.

Grote jager

Middelste jager

20

Een groep zwarte zee-eenden trok voorbij zonder aandacht voor onze kotter en de toch heerlijke ‘chum’! Smaken verschillen, want het spul rook niet echt naar parfum… Ook een grote groep spreeuwen, kennelijk op trek werd op volle zee waargenomen.

Grote jager

Middelste jager Marco Oudenaarden van Delta Safari druk aan het Chummen. (Foto Koen Selleslach) Niet het leukste werkje aan boord, maar wel 50 dankbare vogelaars en fotografen!

Een Kleine jager liet zich op afstand zien tot grote teleurstelling van de fotografen, maar dat werd vrijwel onmiddellijk goedgemaakt door een Middelste jager die een uitvoerige vliegshow gaf rond de kotter, soms zo dichtbij dat menig fotograaf verzuchtte: “Ik heb teveel millimeters!!!” Want dan sta je daar met je grote kanon en de Middelste jager vliegt zo ongeveer op arm-afstand voorbij… Er was gehoopt een aantal pijlstormvogels te zien, maar we kregen er maar één te zien die op een behoorlijke afstand onze kotter passeerde en alleen enkele snelle fotografen de kans gaf een bewijsfotootje te schieten.

21

Middelste Jager

Drieteenmeeuw

Jan van Gent

Inmiddels was ook het zonnetje gaan schijnen tot grote vreugde van vooral de fotografen want met het zonlicht werd het een stuk helderder. Geelpootmeeuwen, drieteenmeeuwen, dwergmeeuwen mengden zich in het gevecht om de mooie brokken!

De ‘Zeewaardige Pensio’s’

Simon op de uitkijk

22

Jan van gent Jan van gent Pas nadat de hele lading ‘chum’ overboord was gezet werd de steven terug naar de haven gekeerd waar we omstreeks vijf uur na een prachtige zeevogel tocht aankwamen met menig volgeschoten geheugen kaartje.

De Neeltje Jans in de thuishaven.

Portret Jan van gent Portret

Jan van gent

23

De GPS kaart van onze tocht.

Het was een bijzonder boeiende ervaring en al hadden we gehoopt op meer pijlstormvogels, het blijft vogelen, en dan weet je nooit wat je aantreft. Niemand heeft last gehad van zeeziekte wat op zich een aangename verassing was want al stond er geen stormwind er was op de open Noordzee toch een behoorlijke deining. Wij hebben ons alweer aangemeld voor dezelfde tocht in 2014! Voor geïnteresseerden het adres van de website van Delta Safari. http://deltasafari.nl/

De waarnemingslijst van onze zeevogeltocht op 20 oktober 2013: zwarte zee-eend roodkeelduiker vale pijlstormvogel jan-van-gent drieteenmeeuw kokmeeuw dwergmeeuw stormmeeuw kleine mantelmeeuw grote mantelmeeuw zilvermeeuw geelpootmeeuw noordse stern/visdief ng = niet geteld

41 1 1 98 10 aanwezig (ng) 20 aanwezig (ng) aanwezig (ng) aanwezig (ng) aanwezig (ng) 1 1

grote stern grote jager middelste jager kleine jager zeekoet alk alk/zeekoet sperwer scholekster spreeuw dodaars

1 8 3 (of 4?) 1 10 13 13 1 aanwezig (ng) 360+ 3

bruinvis dolfijn spec/rugvin

1 2

24

JAARLIJKSE GRIEPPIEKEN JONGE EN TREKKENDE EENDEN Wilde eenden in Nederland blijken twee vogelgrieppieken door te maken per jaar. Een kleine zomerpiek is gekoppeld aan de aanwas van jonge eenden, een grote najaarspiek valt samen met de aankomst van trekvogels. Dat blijkt uit onderzoek geleid door het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW). De resultaten verschijnen nu online bij het Journal of Animal Ecology. “Maar dit wil niet zeggen dat trekvogels het vogelgriepvirus naar Nederland brengen.” “We zien twee infectiepieken van vogelgriep bij de wilde eend in Nederland,“ zegt dierecoloog Jacintha van Dijk van het NIOO. Een onderzoeksteam van het NIOO, Erasmus MC en Australische partners vond een kleine zomerpiek en een grote piek in het najaar. In de zomer komen er veel jonge dieren bij. Zij bleken vaker besmet, hadden een lagere weerstand (minder beschermende antistoffen in het bloed) en juist meer virusdeeltjes in hun uitscheiding. Tijdens de herfstpiek waren trekvogels ook vaker geïnfecteerd en ze droegen weinig antistoffen bij zich. “Dus kunnen we zeggen dat de jongen en de trekkers de pieken in het vóórkomen van natuurlijke vogelgriep waarschijnlijk veroorzaken.” Het vogelgriepvirus komt van nature voor bij watervogels, maar dan in de milde vorm. Van Dijk: “We merkten aan de dragers niet dat ze het bij zich hadden: we zagen geen zieke vogels.” Sommige van deze milde vormen kunnen zich in pluimveebedrijven wel tot zogenaamde hoog-pathogene vormen ontwikkelen. Dit onderzoek laat zien wanneer de kans daarop het hoogst is, met wellicht seizoensgebonden beschermingsmaatregelen tot gevolg. “Het onderzoek geeft nog geen zekerheid over waar de griepvirussen vandaan komen. Ze zouden ook gewoon al in Nederland kunnen zijn,” verduidelijkt Van Dijk. “We hebben wel ideeën hoe we dat kunnen achterhalen.” Nederland is een zeer belangrijk overwinteringsgebied voor miljoenen watervogels. De wilde eend, Anas platyrhynchos, is van de watervogels het vaakst besmet met vogelgriep. Het onderzoeksteam bemonsterde een jaar lang wilde eenden via een eendenkooi, maar dan veel vaker dan gebruikelijk. Namelijk een tot twee keer per week. Daardoor konden zij de grieppieken in het jaar heel precies vaststellen en koppelen aan mogelijke oorzaken. Rondom vogelgriep en het vóórkomen daarvan in de natuur bestaan veel suggesties en speculaties. Deze studie toont voor het eerst aan welke zaken werkelijk van belang zijn. Een naast jonge dieren en trekvogels belangrijk geachte derde factor, namelijk de dichtheid aan vogels, bleek bijvoorbeeld geen duidelijke rol te spelen. Bron: NIOO-KNAW

PROGRAMMA 1E KWARTAAL 2014 25

Donderdag 9 januari: NIEUWJAARSBIJEENKOMST NATUURVERENIGINGEN. Locatie: Stadsboerderij De Weidemolen, Burg. Middelberglaan 2. Aanvang: 20.00 uur. Zaterdag 25 januari: Ledenexcursie polders van Poelgeest. Donderdag 6 februari: thema-avond. Locatie: bovenzaal Uiterwaard 31 Meerzicht. Aanvang: 20.00 uur. Zaterdag 22 februari: Voor leden: Ganzenexcursie Zeeland. Donderdag 6 maart: Algemene Ledenvergadering. Locatie: bovenzaal Uiterwaard 31 Meerzicht. Aanvang: 20.00 uur. Zaterdag 22 maart: Ledenexcursie Polders van Arkemheen.

25-27 april: WEEKENDEXCURSIE DWINGELDERVELD Er zijn nog plaatsen vrij!

Excursiewerkgroep:

Kees en Els Luijkx: 079-3417900, Fanny Fekkes: 079-3521589, Monique Touwslager: 079-3603361

Aanmelden excursies: [email protected] Ledenexcursies vertrekken - tenzij anders vermeld - vanaf winkelcentrum Meerzicht (Eesterwaart) bij poelier Ank vd Burg om 8.00 uur

WIJSVOGELAVOND 10 DECEMBER Het is inmiddels al dertig jaar een traditie: de wijsvogelavond. Dit jaar was de opkomst hoog en was er sprake van echte concurrentie omdat verschillende winnaars van voorgaande edities afwezig waren. De quiz werd gemaakt door Arno van Berge Henegouwen en Jane Strous en was beslist niet gemakkelijk. Rob Bolle ging er met de hoofdprijs vandoor. Hij gaat samen met Marja Kreike de volgende quiz maken. We zijn nu alvast heel benieuwd. Onderstaand wat foto’s van de avond.

26

FABEL OOGKLEUR UILEN? Dit leuke weetje kwam de redactie onlangs tegen, waar bij nader inzien toch meer achter zat dan eerst gedacht. Uilen staan bekend als nachtjagers. Toch jagen niet alle uilen uitsluitend in het donker. Hoe kun je aan de ogen van een uil nu zien of hij alleen 's nachts, of ook overdag of in de schemering, jaagt? Daar is een handig ezelsbruggetje voor, maar klopt dat ook?. Oogkleur In Nederland komen uilen voor met zwarte ogen, oranje ogen en gele ogen. Uilen met zwarte ogen, zoals de bosuil en de kerkuil, zijn pure nachtjagers. Soorten die oranje ogen hebben, zoals de oehoe en de ransuil, jagen ook in de schemering, dus met zonsopgang of zonsondergang. Uilen met een gele iris, zoals steenuil, velduil en ook de sperweruil, zijn voor een groot deel ook overdag actief. Je zou dus over het algemeen kunnen zeggen: hoe lichter de ogen van de uil, hoe lichter het is op het tijdstip waarop hij jaagt. Maar is dat ook zo? De ruigpootuil heeft lichtgele/witte ogen en toch staat hij bekend als uitgesproken nachtjager, net als de ransuil die oranje ogen heeft. Dat de ransuil ook in de schemering jaagt, weten we allemaal, maar we nemen hem’ s nachts niet waar omdat wij hem niet zien jagen in het donker. Oogkleur bepaalt gezichtsvermogen? Heeft de oogkleur ook iets te maken heeft met het gezichtsvermogen? Een zoektocht naar wetenschappelijke artikelen over oogkleur en dag- en nachtactiviteit bij uilen levert geen uitsluitsel. De oogkleur zou een aanpassing zijn aan het jachttijdstip. De oogkleur wordt echt, net als bij ons, bepaald door de gepigmenteerde weefselschijf aan de voorkant van de oogbol, de iris. Spieren in de iris regelen pupilgrootte, de ronde opening waardoor licht binnenvalt op de lichtgevoelige cellen van het netvlies (retina) achterin het oog. De iris speelt een rol bij zien onder verschillende lichtomstandigheden, doordat het ‘s nachts en in de schemering de pupil vergroot om meer licht toe te laten tot het oog en in fel licht overdag de pupil verkleint om oogschade te voorkomen. Maar het is zeer onwaarschijnlijk, dat de kleur van de iris enig verband houdt met de werking ervan. Het lijkt dus dat wat de een met stelligheid beweerd voor de ander een rasechte fabel is. Oordeel zelf! 27

VAN HET BESTUUR Sovon: Atlasbloktellingen Dit jaar is er een start gemaakt met het tellen van de atlasblokken 3057 en 3058 voor de komende Sovon Vogelatlas. Coördinator Jan Mudde heeft ons op een thema-avond over de methode verteld. Er is een handleiding, en op de website www.vogelatlas.nl staan zelfs filmpjes over hoe de digitale invoer werkt. In een atlasblok zijn acht kilometerhokken aangewezen: het gouden grid. Deze hokken worden ieder twee keer in het winterseizoen en twee keer in het broedseizoen geïnventariseerd gedurende een uur. Voorts vindt op het middelpunt van het hok een vijfminutentelling plaats. Daarnaast wordt het gehele atlasblok nog doorgefietst, zodat alle biotopen aan bod komen. Losse waarnemingen doen ook mee (via waarneming.nl). Omdat het een hele klus is, zijn de twee atlasblokken, die de gehele stad en randgebieden beslaan, verdeeld over een aantal vrijwilligers. Blok 3057 wordt geteld door: Dick van Asperen, Rob Bolle, Lipko bij de Leij, Winfried van Meerendonk en Hanneke Hoogvliet. Blok 3058: Marja Kreike, Jos Raadschelders, Els en Kees Luijkx en Marcel van der Tol. Onderling hebben zij de kilometerhokken verdeeld. De 3058- bloktellers zijn in het voorjaar al gestart met de broedvogels en ronden nu af met de wintervogels. Blok 3057 is op 1 december gestart, de eerste dag van het tweede teljaar. De blokken moeten gedurende één jaar geïnventariseerd worden. Het is best een leuke klus, we krijgen hiermee ook een beeld van wat er in de stad zit. We ontdekken nog huismussen in achtertuinen en vinden opvallend veel waterhoentjes. Kwaliteitsteam Buytenpark (KB) 1) SnowWorld Op 16 december heeft de gemeenteraad in meerderheid ingestemd met de verlengde derde baan van SnowWorld. Op geen enkele van de door het Kwaliteitsteam Buytenpark genoemde bezwaren, gestelde vragen en aangedragen ideeën - van het houden van een referendum tot nadenken over verplaatsing – werd ingegaan. Nauwelijks aandacht zelfs voor het verwijt dat het eerdere besluit, om alle natuur die verdwijnt te compenseren, nu wordt genegeerd. De eerstverantwoordelijke wethouder B. Emmens (VVD) hield vol dat dit wel degelijk is vastgelegd en dat dit zal terugkomen bij de uitvoering van de plannen. Hetzelfde geldt wat hem betreft voor de problemen die kunnen ontstaan door licht en geluid en het gebrek aan parkeercapaciteit. Al die punten hebben we zowel ingebracht in de spreekrechtminuutjes voorafgaand aan de vergaderingen van de raadsleden als op radio, televisie en in kranten. En feitelijk is het antwoord: dat wordt later bekeken. Met deze ronde is het pleit dan ook nog lang niet beslecht. Er valt nog heel wat om te strijden en de natuur krijgt absoluut zeker nog vele malen een herkansing. Zo voorziet het schema van de gemeente zelf erin dat nu eerst duidelijkheid moet komen over een erfpachtcontract met SnowWorld. Het is de bedoeling dat de gemeenteraad dit conceptcontract in het eerste kwartaal van 2014 krijgt voorgelegd. Met zo’n contract wil de gemeente het benodigde stuk grond aan SnowWorld in pacht uitgeven. Om dat te voorkomen heeft het Kwaliteitsteam Buytenpark trouwens zelf vorige week de gemeente gevraagd een stukje grond aan het Kwaliteitsteam Buytenpark te verpachten direct ten westen van SnowWorld. Zij wil graag een strook van het park in eigen beheer verzorgen om de natuur te beschermen. Sowieso zal het bestemmingsplan moeten worden veranderd, wil SnowWorld ooit de kans krijgen om uit te breiden. Volgens de nu geldende planologische regels mag SnowWorld helemaal niet meer bouwen in het Buytenpark. De gemeente denkt in het derde kwartaal 28

van 2014 een eerste concept gereed te hebben van het nieuwe bestemmingsplan. Volgens het college van burgemeester en wethouders zal die procedure vervolgens niet eerder dan in het eerst kwartaal van 2015 kunnen worden afgerond. Als dat al lukt, hebben we ook daarna nog de mogelijkheid om bezwaar te maken tegen dit plan en wordt het zeker niet eerder dan 2016 vooraleer er ook maar iets kan gebeuren in het Buytenpark . Intussen moet dan ook nog het bouwplan worden goedgekeurd. Woordvoerder Leon van den Berg heeft de raadsleden maandagavond dan ook voorgehouden dat “we zeker nog vol de strijd blijven aangaan tegen dit gesloten front van gemeente en SnowWorld. Niet voor onze lol, maar ter bescherming van de natuur! Wij zien elkaar vast nog vele malen en helaas, zo nodig ook voor de Raad van State”. Het Kwaliteitsteam geeft de strijd dus zeker niet op. 2) Tuinvereniging Op 28 februari dient de zitting bij de Raad van State, aangespannen door de advocaat van het Kwaliteitsteam Buytenpark over de verplaatsing van de tuinenvereniging. Daar zal de definitieve beslissing vallen of de verplaatsing op juiste wettelijke gronden gebeurt. Zo niet, dan wordt het besluit vernietigd en moet de gemeente alle tot dusver uitgevoerde werkzaamheden ongedaan maken. Waarschijnlijk weten we begin april meer. Lessen op scholen Het nieuwe docententeam is goed van start gegaan. Jane Strous verzorgt samen met Arno van Berge Henegouwen en Arno Beijer met veel enthousiasme de lessen. Nieuwjaarsbijeenkomst Op donderdag 9 januari zal de VWZ weer samen met de andere natuurverenigingen IVN en KNNV een nieuwjaarsbijeenkomst organiseren in de Weidemolen. Noteer deze vast in jullie agenda. HET BESTUUR VAN DE VWZ WENST JULLIE ALLEN HEEL GOEDE KERSTDAGEN TOE EN ALLE GOEDS VOOR 2014

29

Vogelwerkgroep Zoetermeer • • • • • • • •

Gezellige vereniging voor jong en oud; Houdt zich bezig met vogels in de vrije natuur; Verricht activiteiten zoals tellingen en waarnemingen; Verstrekt informatie aan derden; Organiseert excursies en lezingen; Organiseert meerdaagse (buitenlandse) excursies (low-budget); Organiseert met regelmaat een cursus voor vogelherkenning: Levert inspraak bij de gemeente aangaande natuuraangelegenheden.

Nieuwsgierig geworden? Voor informatie bel, schrijf of e-mail naar de bestuursleden die vermeld staan op pagina 2. Hier kunt u zich direct aanmelden. Meer weten? Bezoek ook eens onze internetpagina: www.vwgzoetermeer.nl

30