De Peel-Raamstelling in stelling
In het oostelijk deel van Noord-Brabant en deels in Limburg ligt een 20ste eeuwse verdedigingslinie: de Peel-Raamstelling. Verdedigingslinies maken deel uit van ons cultuurlandschap en spreken tot de verbeelding. Ze vertellen verhalen uit het verleden. Monumentenzorg heeft zich de laatste decennia gericht op de samenhang van de onderdelen van stellingen. Forten en vestingen worden, samen met hun grachten, wallen, schootsvelden en inundatiegebieden, gezien in relatie tot de linies en stellingen waar zij onderdeel van zijn. Bij landschappelijke ontwikkelingen staat deze relatie voorop. Het Peelnetwerk heeft het initiatief genomen om met het oog op toekomstige ontwikkelingen de Peel-Raamstellng als één geheel onder de aandacht te brengen van zo veel mogelijk partijen, die invloed hebben op deze ontwikkelingen. Een aantal grote verdedigingslinies in Nederland krijgen veel aandacht vanuit overheden vanwege hun grote cultuurhistorische betekenis. De Peel-Raamstelling blijft daarbij tot nu toe achter, terwijl omvang, betekenis en waarde beslist niet onderdoen voor andere nationale verdedigingslinies. Bij landschappelijke, ruimtelijke ontwikkelingen, zoals natuurontwikkeling en agrarisch gebruik, verdient de Peel-Raamstelling een inpassing in die ontwikkelingen. Bovendien biedt de PeelRaamstelling mogelijkheden en kansen die voor alle partijen meerwaarde opleveren. Ook zijn er volop mogelijkheden en kansen bij initiatieven op het terrein van vrijetijdseconomie, recreatie en toerisme. Het is een uitdaging om deze, gedeeltelijk goed beleefbare, landschappelijke verdedigingslijn naar de huidige tijd te halen, de eenheid ervan aan het licht te brengen, de beleving ervan te versterken, en een verbinding te leggen met recreatie en economie. Aanleiding Al langer bereiken ons signalen dat een bredere benadering van acties rond de Peel-Raamstelling gewenst zijn. De directe aanleiding voor het Peelnetwerk om actie te ondernemen was een rapport dat Marianne van Rooden maakte in opdracht van de Dienst Landelijk Gebied, vestiging Roermond, over de mogelijkheden die de Peel-Raamstelling biedt bij ruimtelijke ontwikkelingen. Door de opheffing van DLG dreigde het rapport in de la te verdwijnen. Het rapport krijgt nu een nieuw leven.
De Peel-Raamstelling in het kort Soort werk Vestingbouwkundige kenmerken
Functie(s)
Geschiedenis
Monumentenstatus
linie (ook: verdedigingslinie) Een circa 90 km lange verdedigingslinie van de Maas bij Grave tot Weert in het zuiden. De ruggengraat wordt deels gevormd door natuurlijke hindernissen in de vorm van het riviertje de Raam en de destijds nog moeilijk toegankelijke Peelmoerassen. Daarnaast door kunstmatige hindernissen (Noordervaart, Helenavaart, Kanaal van Deurne) en een circa 40 km lange antitankgracht: het Defensiekanaal (nu: Peelkanaal), van Griendsveen tot de Raam bij Grave. Op de westelijke oever van dit kanaal werd met de uitgegraven grond een twee meter hoge wal opgeworpen waarin om de 200 à 300 meter een S-kazemat werd gebouwd. Plaatselijk werd de stelling versterkt met B-kazematten. Een en ander werd gecompleteerd met veldversterkingen. De stelling is aangelegd in het kader van de Strategische Beveiliging voor het verhinderen of belemmeren van een eventuele doortocht van Duitse troepen door Noord-Brabant naar België en Frankrijk. In het voorjaar van 1940 zag men af van een verdediging in de Peel-Raamstelling en werd de stelling aangewezen als een vertragingslijn. In 1939 werd begonnen met de aanleg van de antitankgracht (dat tevens afwateringskanaal was). De bouw van de kazematten begon eveneens in 1939 en was in mei 1940 nog niet geheel voltooid. Rijksmonument
Een gedeelde visie op de Peel-Raamstelling als geheel. De Peel-Raamstelling vormt een aangesloten verdedigingslijn van Grave in het noorden tot Budel Dorplein in het zuiden. Deels in Noord-Brabant, deels in Limburg en deels op de grens. Om de PeelRaamstelling in stelling te brengen als handvat bij ruimtelijke en andere ontwikkelingen is samenwerking binnen het gebied waar de stelling ligt noodzakelijk. Op diverse plaatsen worden initiatieven voor ontwikkelingen genomen. Veel van die ontwikkelingen betrekken de stelling daarbij, omdat de mogelijkheden en kansen worden gezien. Als al die initiatieven zouden aansluiten op een gezamenlijk gedeelde visie dan zal de Peel-Raamstelling steeds meer als één geheel gezien worden, waardoor de Peel-Raamstelling als geheel juist weer aan waarde wint. Een dergelijke gezamenlijke en gedeelde visie op de gewenste ontwikkelingsrichting van de PeelRaamstelling als geheel is het doel dat het Peelnetwerk voor ogen heeft. Binnen een dergelijk ontwikkelingskader kunnen allerlei lokale en regionale projecten hun eigen invulling kiezen, die past bij het eigen initiatief. Een gezamenlijke visie is geen keurslijf waarin lokale initiatieven gedwongen worden te voldoen aan allerlei randvoorwaarden. Het is een kader dat de mogelijkheid biedt om gebruik te maken van de meerwaarde die de Peel-Raamstelling als geheel zal bieden. Een gedeelde visie en dan… Een gedeelde visie op de ontwikkeling en die visie leidend laten zijn bij het maken van plannen is een belangrijke basis om de Peel-Raamstelling als één geheel onder de aandacht te kunnen brengen en bekendheid te geven. Het presenteren van de stelling als één geheel aan de buitenwacht vereist bovendien andere afspraken. In publieke uitingen zal ook lokaal steeds aangegeven moeten worden dat elk stukje een onderdeel is van het geheel. Steeds moet aangehaakt kunnen worden bij een gezamenlijk gepresenteerde Peel-Raamstelling. Gedacht moet worden aan publicaties in boekvorm, op internet, in brochures en folders met een eigen beeldmerk en vormgeving, op weg naar een gewaardeerde eigen merknaam.
Om de Peel-Raamstelling als een geheel beleefbaar te maken voor bewoners, bezoekers en recreanten is het tevens nuttig om na te denken over mogelijke gezamenlijke activiteiten zoals routes voor fietsers, wandelaars, mountainbikers, ruiters, etc. Nagedacht zal moeten worden over een manier waarop dat soort activiteiten en publieksuitingen georganiseerd kunnen worden. Partners Alle organisaties en ondernemers in de regio rond de Peel-Raamstelling kunnen in diverse samenstellingen partners zijn bij het realiseren van projecten. Een aantal mogelijke partners zijn gezien hun taakstelling of maatschappelijke positie voor de hand liggende partijen om het proces rond een gezamenlijke visie vorm te geven. Allereerst zijn dat de provincies Noord-Brabant en Limburg, maar ook alle gemeenten waarbinnen delen van de PeelRaamstelling aanwezig zijn, samenwerkingsverbanden en gebiedsnetwerken. In verband met landschappelijke en natuurlijke ontwikkelingen zijn ook de waterschappen van belang, waterschap Aa en Maas en waterschap Peel en Maasvallei, maar ook de landschaps- en terrein beherende organisaties. Organisaties op het gebied van recreatie en toerisme (TOP Brabant, Visit Brabant,…) en lokale VVV’s zijn belangrijk in verband met promotie en presentatie. Cultuurhistorische organisaties zijn noodzakelijke partners voor hun inhoudelijke bijdragen: RCE, Erfgoed Brabant, Brabants Heem, Stichting Menno van Coehoorn, en zeker ook de lokale historische verenigingen, stichtingen en musea. Activiteiten op korte termijn Voor de korte termijn is het belangrijk om zoveel mogelijk partijen enthousiast te krijgen om gezamenlijk de Peel-Ramstelling onder de aandacht te brengen en om lokale en regionale projecten van de grond te krijgen. De eerste stap daarin is het DLG rapport verder aan te vullen met relevante informatie om op die manier handvatten te bieden aan de verdere ruimtelijke inrichting van het gebied rond de stelling. Het ligt voor de hand om daarbij naast de Peel-Raamstelling ook andere landschapselementen met een relatie tot de Tweede Wereldoorlog te betrekken. Omdat de Kammhuberlinie, als Duitse verdedigingslinie tegen de geallieerden, deels in hetzelfde gebied ligt als de Peel-Raamstelling zal dat ook een aandachtspunt zijn. In de afgelopen jaren zijn er in oostelijk Brabant al een aantal maatregelen genomen die de PeelRaamstelling meer zichtbaar maken. Vooral in het gebied rond Mill zijn er belangrijke projecten uitgevoerd. Daarnaast zullen er momenteel plannen in ontwikkeling zijn, die ook (deels) betrekking zullen hebben op de Peel-Raamstelling. We kunnen hier noemen de plannen rond Maasgaard in Venray en de plannen in het kader van Peelvenen. Om een zo volledig mogelijk overzicht te hebben
van plannen in uitvoering en plannen in voorbereiding, maar ook gewenste projecten, die nog geïnitieerd moeten worden, zal een inventarisatie ervan worden uitgevoerd. Voor die inventarisatie doen we een beroep op alle partijen om dergelijke activiteiten of wensen kenbaar te maken. Het voornemen is om de resultaten van bovenstaande acties te presenteren tijdens een werkconferentie De Peel-Raamstelling in Stelling, dat we begin 2016 ergens willen organiseren. Het doel ervan is het presenteren van het vernieuwde rapport en de inventarisatie, maar vooral om aandacht te vragen voor de Peel-Raamstelling en de verschillende mogelijkheden en kansen die de stelling biedt voor de verdere inrichting, ruimtelijke ontwikkeling en vrijetijdseconomie. De werkconferentie kan ook het startpunt vormen om te komen tot een gezamenlijk beeldmerk, promotiemateriaal en website, maar ook voor het initiëren van projecten voor doorgaande recreatieve routes. Oproep aan partijen Via deze weg willen we graag alle partijen, die op enige wijze betrokkenheid hebben bij de PeelRaamstelling en bij andere WO-II objecten, oproepen om informatie aan te leveren. Het gaat om informatie over uitgevoerde projecten, over projecten in uitvoering of in voorbereiding en over projecten die nog op de wensenlijst staan. We willen een zo volledig mogelijke lijst ervan samenstellen. Tevens willen we graag suggesties ontvangen voor de verdere vormgeving en organisatie van de werkconferentie. Wilt u een bijdrage leveren of kent u iemand die dat kan, laat het ons weten.
Werkgroep Peel-Raamstelling van het Peelnetwerk Peter van der Tol, Peelnetwerk Jan Timmers, SAS en Peelnetwerk Tim Smit, Waterschap Aa en Maas Marianne van Rooden, Tuin- en Landschapsontwerper
