De Opdrachten + Tijdschema’s Groep 6
De Klompenwaard
Tips voor begeleiders/ouders • • • • • • • • • • • • • • • • •
De gidsen en/of ouders voeren de opdrachten naar eigen inzicht uit, de gegeven tekst is een suggestie! Ook het tijdschema ligt niet vast. Bespreek met elkaar welke opdrachten gedaan worden, waar en wanneer.
Lees de aan u toegewezen opdracht(en) van te voren goed door. Trek geschikte kleren en stevige schoenen of laarzen aan. Het belangrijkste doel van de veldles is de kinderen een fijne ervaring mee te geven. Ze kunnen van alles ontdekken en onderzoeken in de Klompenwaard. Bij de veldles maken de kinderen opdrachten en struinen door de wilde natuur. Ze hoeven niet keurig op de paden te blijven en mogen door de modder banjeren. Kennis is niet het belangrijkst, maar enthousiasme wel! Doe zelf mee en stimuleer de kinderen. De school deelt de klas in groepjes in. U begeleidt een groepje bij het uitvoeren van de activiteiten in de natuur. Bij aankomst houdt de natuurgids een korte inleiding en zal u verder vertellen wat u moet doen. Houdt niet te strak vast aan de opdrachten, als blijkt dat andere natuurverrassingen de aandacht van de kinderen trekken. Let op de tijd, het is niet erg als een opdracht niet helemaal ‘af’ is, de ervaring van de leerlingen staat centraal. Heb aandacht voor het werk en de ontdekkingen van de kinderen en stimuleer ze als dat nodig is. Draag zorg voor de materialen. De natuurgids heeft een mobiele telefoon (voor noodgevallen) en EHBO-materialen bij zich. Zet uw eigen mobieltje op de trilstand. Onthoud welke materialen u nodig heeft en let op of u de juiste en voldoende materialen meekrijgt. De extra opdracht is voor als een andere opdracht niet uitgevoerd kan worden of als er extra tijd is. Veel plezier!
De Klompenwaard
Tijdschema ochtend en locatie Tijd
Wat
Door
Ca.8:45
Aankomen verzamelplek Welkom en veiligheidsregels Lopen met opdracht
Ouders, leerkracht, gidsen
9:30
Uitleg op de lesplek
Gidsen
9:45
Opdrachten uitvoeren
Ouders
11:15
Opruimen en nabespreken
Kinderen, ouders, gidsen
11:30
Vertrek
Ouders, leerkracht
Verzamelplek klas: parkeerplaats Sterrenschans, pad naar fort Pannerden Lesplek groep 6: ‘oude plek’, ten westen van fort Pannerden, vlakbij het strand
De Klompenwaard
Alle opdrachten + materialen gr. 6 Opdracht
Materialen
1. Vogels
• •
6 verrekijkers Uit de zoekplatenset 4 zoekplaten Vogels
2. Poeponderzoek
• • •
3 Bakken + 3 Schepjes + 2 lepels + 6 pincetten 6 Loepen 2 afwasborstels
3. Kleine beestjes Alternatief: spel vos en konijnen (blinddoek)
• • • • •
6 Loeppotjes Uit zoekplatenset Zoekplaten kleine beestjes I en II Gele terrariumbak 2 insectenzuigers Groene loep met opzet
4. Speurtocht
• • • •
Kaart soorten sporen (achterkant opdracht) Uit zoekplatenset diersporen + beversporen + pootafdrukken + zoogdieren 2 witte bakken + 1 schepje+ 2 pincetten 6 loeppotjes
5. Grote grazers Alternatief: gips afdruk (Gips, 1 Bakje, Water, 1 Lepel, Stroken karton)
• • • •
6 Verrekijkers Uit zoekplatenset zoekplaat konikgedrag 6 Aankruisblad gedrag koniks 6 Potloden
6. Waterbeestjes Alternatief: wateronderzoek met waterkist
• • • •
Uit zoekplatenset zoekplaten waterdieren (2) 6 Schepnetten + 3 Witte bakken + emmer(s) 6 Loeppotjes + grote loep Wateronderzoek: 2 doorzichtig plastic bakken + 6 loeppotjes + touw met meetpuntjes + zwartwitte ronde plaat
De Klompenwaard
Volgorde opdrachten alle groepjes Tijd
Bevers
Aalscholvers
Rivierprikken
Koniks
Doornappels
9:40
Grote grazers
Poeponderzoek
Waterbeestjes
Speurtocht
Kleine beestjes
10:05
Vogels
Waterbeestjes
Speurtocht
Kleine beestjes
Grote grazers
Poeponderzoek
Waterbeestjes
Speurtocht
Grote grazers
Vogels
Poeponderzoek
Kleine beestjes
Speurtocht
Kleine beestjes
Vogels
Poeponderzoek
Waterbeestjes
Grote grazers
10:30 10:55
De Klompenwaard
Grasmussen Vogels
Activiteiten Bevers
Activiteiten Aalscholvers
Bevers
Aalscholvers
Grote grazers
Poeponderzoek
Vogels
Waterbeestjes
Waterbeestjes
Speurtocht
Speurtocht
kleine beestjes
De Klompenwaard
Activiteiten Rivierprikken
Activiteiten Koniks
Rivierprikken
Koniks
Waterbeestjes
Speurtocht
Speurtocht
Kleine beestjes
Grote grazers
Vogels
Vogels
Poeponderzoek
De Klompenwaard
Activiteiten Doornappels
Activiteiten Grasmussen
Doornappels
Grasmussen
Kleine beestjes
Vogels
Grote grazers
Poeponderzoek
Poeponderzoek
Kleine beestjes
Waterbeestjes
Grote grazers
De Klompenwaard
Welkom en veiligheidsregels Laat de leerlingen in hun eigen groepje staan of op de grond zitten ‘Welkom in de Klompenwaard! Wie is er weleens geweest?’ De gidsen stellen zich voor. ‘Een paar belangrijke regels voor de veiligheid: 1.Geen eten bij je, de koniks en koeien ruiken dat en komen er op af 2.Blijf op 25m afstand van koniks en koeien (laat zien wat 25 m is) 3.Ga niet op de kribben, dat is erg gevaarlijk’ • Geef de opdracht voor onderweg • Deel de tasjes met klembord, vondstenlijst en potlood uit aan de groepsleiders. Deel de loepen uit. • • • •
De Klompenwaard
Opdracht tijdens lopen • Deel potloden, clipboards, tellijsten en loepen uit • Zorg dat elke groepje een verzameltas of -bakje heeft • Geef de leerlingen de opdracht: • ‘Tijdens het lopen naar de verzamelplek kijken jullie om je heen. Zie je al dieren? Hoor je dieren? Zie je al sporen van dieren? Als je iets moois of bijzonders vindt mag jet het meenemen.’ De Klompenwaard
Uitleg • Geef de tassen met materialen aan de ouders. Overleg waar de opdracht het beste kan plaatsvinden. • Bespreek de tijden met de ouders en de leerlingen, misschien moet er afgeweken worden van het tijdschema op papier. Ongeveer 20-25 minuten per opdracht. • ‘Je mag vondsten verzamelen en de tellijsten mee naar school nemen!’ • Uitleg van enkele lesmaterialen (b.v. verrekijker, loep) • ‘Doe voorzichtig met de dieren en de materialen. Ruim aan het eind samen alles op.’ • Deel de kaartjes met tijdschema’s van de opdrachten uit aan de groepsleiders. • Laat de leerlingen kijken wat hun eerste opdracht is en naar de juiste ouder gaan.
De Klompenwaard
Nodig • •
Vogels
6 verrekijkers Uit de zoekplatenset 3 zoekkaarten vogels
Uitleg
Inleiding • ‘Wist je dat hier heel zeldzame vogels leven? Vogels die bijna alleen maar hier voorkomen. Natuurlijk ook vogels d e je ook op andere plekken kunt zien. Hoor of zie je al een vogel?’ • ‘Ik heb wat foto’s van de vogels bij me.’ Laat de foto’s zien. Ook zijn er zoekplaten met de vogels erop. Laat de platen zien. • ‘Wat voor geluid zouden de vogels van de foto maken? Wat voor geluid zou een aalscholver maken?’ (gekras en gekrijs) Opdracht • ‘We gaan eerst even luisteren. Want als je zelf stil bent, komen de vogels ook dichterbij.’ • ‘Ga in een kring staan. Draai je om. Doe 1 stap naar voren. Kruis je benen. Ga zitten. (De kinderen zitten nu in kleermakerszit in een wijde kring, naar buiten kijkend. Doe je ogen dicht. Ik tel nu voor mezelf tot 60 en dan mag je je ogen weer open doen. Ik ben benieuwd wat voor vogels we horen.’ • Geef een start en eindsignaal. Het mag best wat langer dan 1 minuut duren, afhankelijk van hoe het gaat. • Bespreek wat de leerlingen gehoord hebben. ‘Hoeveel verschillende geluiden heb je gehoord? Doe eens een geluid na?’ • Deel de verrekijkers uit. ‘Nu mag je met de verrekijker vogels gaan kijken. Ga lekker ergens zitten en kijk goed.’ Nabespreken • ‘Heb je vogels gezien van de foto’s? Misschien kun je ze vinden op de zoekplaat. Of andere vogels op de zoekplaat. Was de vogel alleen of samen of met heel veel? Wat deed de vogel? ‘ • ‘Welke vogel vond je het mooist? Welke vogel van de zoekplaten zou je nog weleens willen zien?’
De Klompenwaard
Grasmus
Bosrietzanger
Torenvalk
De Klompenwaard Aalscholver laat vleugels drogen
Poeponderzoek
Nodig • 3 bakken + 3 scheppen + 2 lepels + 6 pincetten • 6 loepen • 2 afwasborstels Uitleg Inleiding
•
‘We gaan op zoek naar…poep! Wat kun je zien aan poep? (welke dieren er leven, wat ze eten). Laat als voorbeeld iets zien, b.v. een konijnenkeutel, waar de grasjes te zien zijn. Wat zou je kunnen vinden in de poep? (b.v. plantenresten, haren, botjes, pitjes/zaden)
Opdracht
•
• •
‘We gaan de poep die we vinden echt onderzoeken. We hebben deze materialen, dus je hoeft er niet met je handen aan te zitten. Kijk met de loep op de kleine dingen of beestjes in de poep ook goed te zien.’ ‘Wat zijn de verschillen tussen verse en oude poep. Hoe komt dat ? Hoe ruikt het?’ Deel de materialen uit, de leerlingen doen samen met de bakken en de schepjes.
Nabespreken
•
‘Van welke dieren heb je poep gevonden? Kon je nog zien wat ze hadden gegeten?
De Klompenwaard
Nodig
• • • • •
Kleine beestjes
Uit zoekplatenset zoekplaten kleine beestjes I en II 6 loeppotjes Gele terrariumbak 2 insectenzuigers Groene loep met opzet
Uitleg
Inleiding • ‘Er leven hier veel dieren, grote dieren zoals de koniks, maar vooral heel veel kleine beestjes’ Opdracht • ‘We gaan beestjes vangen en bekijken. Ga voorzichtig met de beestjes om.’ • ‘Je krijgt een loeppotje, daarin kun je de beestjes beter bekijken.’ • ‘Op de zoekplaten kun je kijken wat voor beestje je gevonden hebt.’ Nabespreken • Laat de leerlingen in een kring staan en de potjes doorgeven, tot dat iedereen zijn eigen potje weer heeft. Neem de tijd en laat iedereen steeds goed kijken. • ‘Welke verschillen zijn er tussen de beestjes (aantal poten, wel/geen vleugels, kleur enz.)?’ • ‘Hoe verdedigen de beestjes zich tegen vijanden? (schutkleur of waarschuwingskleur, vijand in de war brengen, vieze smaak of geur, doen alsof je dood bent)’ • ‘Waarvoor zijn kleine beestjes belangrijk in de natuur? (bestuiven van bloemen, voedsel voor andere dieren, afbreken van resten van dieren en planten)’ • Eventueel nogmaals op de zoekplaat laten kijken om de beestjes op naam te brengen
De Klompenwaard
Sluipspel vos en konijn
Nodig • 1 blinddoek Uitleg Inleiding Er leven hier vossen. Wat zouden ze eten? (konijnen). Maar konijnen hebben hele grote oren en kunnen heel goed horen. Hoe vangt de vos ze dan? (door te sluipen) Wat is sluipen? (lopen zonder dat je iets hoort) Laat de leerlingen even uitproberen hoe ze kunnen lopen zonder geluid te maken. Dit hangt natuurlijk ook van de ondergrond af. Opdracht Er is hier 1 konijn. Deze konijn komt in het midden van de kring zitten en krijgt een blinddoek om. Het konijn vertrouwt helemaal op zijn goede oren. Hij hoort het vanzelf als er een vos aankomt. De andere kinderen zijn allemaal vossen. Stap voor stap ga je sluipen naar het konijn. Als je gehoord wordt, wijst het konijn je aan en ben je af. In de natuur zou het konijn dan hard wegrennen en heb je als vos geen konijn gevangen. Als je af bent, ga je zitten op de plek waar je stond en maak je verder geen geluid. Degene die zonder gehoord te worden bij het konijn komt heeft dus wel een konijn gevangen. Tik het konijn aan als je er bent. Let op: alleen maar sluipen, dus stapje voor stapje, rennen mag niet, in de natuur zou het konijn dan allang weer weg zijn. Het konijn gaat klaarzitten, met de blinddoek om. De vossen doen 10 grote stappen van het konijn vandaan. Vertel het konijn nogmaals dat hij/zij goed moet luisteren en moet wijzen als hij/zij iets hoort. Geef het startsignaal voor de vossen. Let op dat ze echt sluipen en niet rennen. Bevestig met hoofdknikken als het konijn een vos aanwijst. Of schud nee als je vind dat het konijn niet goed gewezen heeft. Tip: als de leerlingen toch gaan rennen, het spel als volgt spelen: de vossen sluipen om de beurt. Geef steeds 1 vos een beurt om (ook) te gaan sluipen. Je kunt het echt om de beurt doen, dus totdat de ene vos af is of het konijn bereikt, of om de beurt laten beginnen, zodat op een gegeven moment wel iedereen tegelijk sluipt. Het spel kan meerdere keren gedaan worden. Leerlingen willen altijd graag allemaal een keer konijn zijn. Nabespreken Was het moeilijk om te sluipen? Wat heb je gemerkt (het hangt af van de ondergrond, maar ook van de wind of van wat voor soort schoenen je aan hebt). Wie heeft betere oren, de mens of het konijn? (het konijn, dat kun je ook al zien, zijn oren zijn heel lang, daarmee kan hij meer geluid opvangen.
Alternatief voor kleine beestjes
De Klompenwaard
Speurtocht Nodig • • • •
Kaart soorten sporen (achterkant opdracht) Uit zoekplatenset: zoekplaten van diersporen, beversporen, pootafdrukken en zoogdieren II 3 witte bakken + 1 schepje + 2 pincetten 5 loeppotjes
Uitleg Inleiding • ‘Weet je dat hier heel veel dieren leven? Soms zie je de dieren niet, maar kun je toch zien dat ze er zijn. Hoe kan dat? (Ze laten sporen achter). Weet je een voorbeeld? (bespreek wat soorten voorbeelden en laat eventueel op de zoekplaat zien, bv pootafdrukken, poep, haren, huisjes of vraatsporen, zie achterkant)’ Opdacht • ‘Ga op zoek naar sporen’. • ‘Je mag het oppakken en in een bak doen. Je mag je vondsten ook mee naar school nemen.’ Nabespreken • Bekijk met elkaar de vondsten bespreek ze. ‘Van welk dier is het spoor? Hoe is het gemaakt? Zoek de sporen op op de zoekplaten. Welk spoor vind je het meest bijzonder?’ • ‘Heb je poep gevonden? Van welk dier is het? Doe de poep in een aparte bak en pluis het uit met de pincetten. Kun je nog zien wat het dier gegeten heeft?’ • ‘Neem de bijzondere vondsten mee naar school!’
De Klompenwaard
Soorten sporen Pootafdrukken • Pootafdruk van een vogel zonder zwemvliezen • Pootafdruk van een vogel met zwemvliezen • Hoefafdruk van een konik • Hoefafdruk van de mens • Pootafdruk van een ander dier
Huisjes • Slakkenhuis • Muizenholletje • Konijnenhol • Spinnenweb • Vogelnest • Molshoop • Lege mossel
Iets anders • Een dierenpaadje • Haren • Veren • Lege eierschaal • Bot of skelet • Visgraat • Spuug van schuimbeestje • Een dierengeur
Poep • Een paardevijg Vraatsporen • Koeienpoep • Gaatjes in een blad • Hondendrol • Tunneltjes in een blad of tak • Vogelpoep • Afgevreten gras of plant De Klompenwaard • Konijnenkeutels • Afgevreten bast • Vossendrol • Afgevreten wilgentak • Wormendrol • Gaatjes in takken en stammen
Nodig • • • •
Grote grazers
6 Verrekijkers Uit zoekplatenset zoekplaat gedrag konikpaarden 6 Aankruisbladen gedrag koniks 6 Potloden
Uitleg
Inleiding • ‘Je hebt al gehoord dat hier paarden zijn. Heb je ze al gezien?’ • ‘Weet je de veiligheidsregels nog? (geen eten bij je, 25m afstand blijven). Wat moet je nog meer niet doen? Niet schreeuwen of roepen of rennen. Loop rustig weg als ze zelf dichterbij komen en blijf bij elkaar.’ • ‘Konikpaarden doen van alles, kijk maar eens op deze plaat. Ze liggen of staan of rollen op hun rug, ze eten of vechten, gaan in het water of schuren tegen een boom. Ze poepen en plassen en hinniken.’ Opdracht • We gaan eens goed kijken wat de konikpaarden allemaal doen. Je kunt je het aankruisen op dit blad. • Deel de verrekijkers, aankruisbladen en potloden uit. • Als je een camera bij je hebt mag je ook foto’s maken! Nabespreken • ‘Wat doen ze allemaal? Doen ze dingen samen of juist alleen? Wat doen de hengsten? Wat doen de merries?’ • ‘Wie is de leidhengst en de leidmerrie?’ (zie zoekplaat) • ‘Waarom zijn de konikpaarden hier eigenlijk?’ (De mensen hebben ze hier gebracht om te zorgen dat er hier geen bos gaat groeien. De konikpaarden zorgen ervoor dat er veel verschillende soorten natuur zijn langs de rivier.) • ‘Welke soorten natuur zie je hier?’ (bv weitjes, struiken, strand , bos, enz.) • ‘Wie weet waarom we graag veel soorten natuur willen langs de rivier?’ (dan zijn er verschillende soorten planten en dieren, sommige dieren leven alleen in het bos, andere alleen in een weitje. Als je veel soorten natuur hebt, heb je veel verschillende soorten planten en dieren).’
De Klompenwaard
Aankruisblad gedrag koniks o o o o o o o o o o o
Snuiven Een ander dier trappen Naar jou kijken Afkoelen in het water het jong likken Aan een ander dier knabbelen Elkaar volgen Melk drinken bij de moeder Schuren tegen een boom Op de grond krabben Flemen (zie zoekplaat)
o o o o o o o o o o o
De Klompenwaard
Liggen Staan Lopen Rennen Op de rug rollen Grazen Vechten Drinken Poepen Plassen Hinniken
Gipsafdruk maken van pootafdruk Alternatief voor grote grazers
Nodig • • • • •
Gipspoeder 1 Bakje Water 1 Lepel Stroken karton
Werkwijze • • • • •
Doe de strook karton rond de pootafdruk en maak aan de buitenkant een zandheuveltje ertegenaan. Doe gipspoeder in het bakje en doe er water bij. Roer met de lepel. Het moet zo dik zijn als pannenkoekenbeslag. Schenk de gips in de kartonnen cirkel. Wacht ongeveer 15 minuten. Controleer met je nagel of de gips echt hard is. De afdruk is klaar, veeg hem schoon en beschilder hem in de klas!
De Klompenwaard
Nodig • • • •
Waterbeestjes
Uit zoekplatenset zoekplaten waterbeestjes Ien II 6 schepnetjes 3 witte bakken 6 loeppotjes + grote loep
Uitleg
Inleiding
•
‘We zijn bij de rivier. Dit is niet de rivier zelf, maar een nevengeul. Wat voor beestjes zullen hier in het water leven?’
Opdracht
• • •
‘We gaan waterbeestjes vangen en bekijken. Ga voorzichtig met de beestjes om. Je kunt ze in een loeppotje beter bekijken. Doe als eerste water in de bakken.’ Doe zelf voor hoe je schepnet gebruikt en beestjes in bak doet: schepnet rustig 1 kant op door het water bewegen. Probeer de bodem niet te raken, maar varieer in diepte. Keer het netje binnenste buiten vlak boven of in een bak met water.
Nabespreken
•
‘Welke beestje hebben we gevangen? Welke heb je nog nooit gezien? Welke vind je het moois? En het spannendst? Kun je ze vinden op een zoekplaat? Waarom is het goed dat er zoveel kleine waterbeestjes zijn? (dat betekent gezond water en ze zijn eten voor andere dieren zoals vissen en vogels)’
De Klompenwaard
Wateronderzoek met waterkist Alternatief voor waterbeestjes
Nodig • 2 vierkante doorzichte plastic bakken • 6 loeppotjes • Dieptemeter: touw met meetpuntjes aan plastic zwartwitte plaat. Opdracht • Zoek een mooi plekje aan het water. Kijk goed. Hoe ziet deze plas eruit? Hoe is dit water ontstaan? Natuurlijk of gegraven? Is dit water altijd hetzelfde, staat er altijd evenveel water? • Stroomt het water? Hoe komt dat? • Opdracht 1: zoek wat licht materiaal dat kan drijven. Maak 2 groepjes, de ene helft blijft bij de plek staan, de anderen gaan 5 meter verder op staan met een horloge. Het eerste groepje gooit een stokje in het water, de anderen meten de tijd op. Hoe lang duurt het voordat het stokje bij hen is. Doe dit een paar keer met verschillende materialen. • Opdracht 2:Pak een doorzichtig plastic bakje en doe het halfvol water. Bekijk het water: is het helder, troebel, donker van kleur? Ruik maar aan het water. Waar ruikt het naar? Naar niets, planten…? Doe wat water in kleine loeppotjes en bekijk het heel goed. Zitten er losse deeltjes in? Wat zou dat zijn? • Opdracht 3: Bij de spullen zit een touw met daaraan een wit/zwart plaatje. Hiermee kun je meten tot op welke diepte het water nog doorzichtig is. Hou het touw vast en gooi het plaatje voorzichtig in het water. Doe je het in ondiep water, dan kun je het plaatje natuurlijk goed zien. Probeer het ook maar eens dieper en dieper. Aan het touwtje zitten meetpuntjes, hiermee kun je zien hoe diep het plaatje ligt.
De Klompenwaard
Nabespreken • • • • • • •
‘Is alles opgeruimd? Bedankt!’ ‘Wat heb je meegemaakt? Wat is je meest bijzondere vondst?’ ‘Wat neem je mee naar school?’ ‘Wat ga je daar mee doen?’ ‘Neem ook je vondstenlijst mee naar school’ ‘Wat zou je andere mensen of kinderen willen vertellen over vandaag?’ ‘Ga eens vaker struinen langs de rivier en op zoek naar vondsten!’
De Klompenwaard
Vondstenlijst
Sporen van dieren _______________________________________
Vogels
Kleine beestjes
__________________________
_________________________
__________________________
__________________________
_______________________________________________
__________________________
__________________________
_______________________________________________
__________________________
__________________________
_______________________________________________
__________________________
__________________________
_______________________________________________
__________________________
__________________________
_______________________________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
_____________________________________________
__________________________
__________________________
_____________________________________________
__________________________
__________________________
_____________________________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________________________ ____________________________________________
Iets anders _____________________________________________
_____________________________________________ _____________________________________________
De Klompenwaard
