De oorlog op zee & een moderne oorlog

Nederland-Rusland Centrum

De oorlog op zee & een moderne oorlog College VIII – 20-11-2014 Nicolaas A. Kraft van Ermel, MA


Oorlog op zee • Waar hebben we het over gehad? – Blokkade van Duitsland – Onbeperkte onderzeebotenoorlog

• Verder geen aandacht besteed aan grote zeeslagen – Raar: De oorlog kwam mede tot stand door een maritieme bewapeningswedloop – Waren er nu helemaal geen zeeslagen? • Nauwelijks • Hoe belangrijk zijn die voor de verdere verloop van de oorlog? – Eigenlijk niet – Hoe kan dat? -> Vraagstuk voor vandaag


Dreadnought • •

Groot Marineschip Zwaar bewapend • •

305 mm kaliber Duitsland 343 mm kaliber GB

• •

Gepantserd Wapenwedloop race

• •

HSM Dreadnought 1906 -> SMS Nassau 1907 ->


Pre-/semidreadnought •

Lichter bewapend •

304.8 mm kaliber in GB

• •

Lichter gepantserd Obsoleet door de Dreadnoughts

•

USS Texas 1892 ->


Kruiser -

Lichter bewapend schip Wendbaarder Nauwelijks bepantserd -

-

Dus probleem: Hoe ga je om met de Dreadnoughts

Reacties: -

Slagkruiser -

-

-

Lichte kruiser -

-

-

Combineren bepantsering en bewapening van de Dreadnoughts met de snelheid van een kruiser HMS Lion 1910 -> Lichter gepantserd en bewapend, bedoeld voor verkenningen, raids of het beschermen van civiele vaart HMS Caroline 1914 ->

Hulpkruiser -

Provisorisch bewapend civiel schip


Destroyer (jager) • • • • •

Snel manoeuvreerbaar Kleiner dan een kruiser Bedoeld om een vloot of konvooi te escorteren HMS Loyal 1913 -> SMS Tátra 1912 ->


Torpedoboot • • •

Klein Wendbaar Inzet tegen veel grotere schepen

•

Duitsland: Hochseetorpedoboote •

Meer een destroyer dan een torpedoboot


Belang van de zeeoorlog • Zonder zeeoorlog waren de VS nooit toegetreden tot de oorlog • Zonder geallieerde blokkade waren de condities in Duitsland van 1917-1918 niet zo slecht geweest • Met name voor GB belangrijk: Als eilandnatie en koloniaal rijk was het afhankelijk van de zee: – Bevoorrading – Troepen naar het front


Vlootschouw Oostenrijk-Hongarije • • • • • •

3 dreadnoughts 3 semi-dreadnoughts 7 kruisers 10 onderzeeërs 3 kustwachtvaartuigen Kleine vloot; tijdens de oorlog opgesloten in de Adriatische zee – Blokkade van de straat van Ontranto • Wel doorglippende Oostenrijkse onderzeeërs

Russische marine • • • • • • • •

10 pre-dreadnoughts 1 kustwachtschip 12 kruisers 25 destroyers 72 torpedoboten 22 onderzeeërs 12 kanonneerboten Op zich een redelijke slagkracht –

Maar verdeeld over drie regio’s: Balticum, Zwarte Zee, Verre Oosten • •

Geen rol van betekenis Japanse vloot hield de Russische vloot in de havens


Vlootschouw Franse marine • • • • •

‘s werelds 2e marine 4 Dreadnoughts 17 pre-Dreadnoughts 22 gepantserde kruisers 13 pantserdekschepen (kruiser) – Alleen machinekamer gepantserd

• 35 destroyers • 180 torpedoboten • 50 onderzeeërs

• •

Franse marine had geen echte vijand Marine was vooral gericht tegen Italië – Aanvankelijk Neutraal – Later bondgenoot

•

Britten konden de Duitsers alleen aan; dus alleen beperkte operaties in het Mediterraans gebied – Ondersteunen Gallipoli & Salonica – Patrouilles tegen onderzeeboten


Vlootschouw Britse Marine • • • • • • • • •

22 dreadnoughts 13 dreadnoughts in afbouw 9 slagkruisers 1 kruiser in afbouw 40 pre-dreadnoughts 121 kruisers 221 destroyers 109 torbedoboten 73 onderzeeërs

Duitse Marine • • • • • • • • • •

15 dreadnoughts 5 dreadnoughts in afbouw 5 slagkruisers 3 slagkruisers in afbouw 22 pre-dreadnoughts 8 kustwachtschepen 40 kruisers 90 destroyers 115 torpedoboten 31 onderzeeërs


Vlootschouw • Duitse vloot veel bescheidener dan de Britse • Krachtsverhoudingen maken duidelijk waarom de zeeoorlog vaak wordt overgeslagen – Britse overwicht zorgt er voor dat er ‘niet zo veel gebeurt’

• Dat beeld is niet helemaal terecht – Geallieerde blokkade is niet zo vanzelfsprekend – Duitsland had meer dan alleen de Hochseeflotte – Onderzeebotenoorlog heeft ook voetangels


Aanvang • Na Duitse inval in België: Brits ultimatum aan Duitsland – Verlaat België voor 3 augustus – Na het verlopen van het ultimatum • GB blokkeert de straat van Dover • GB stelt een blokkade in tussen Schotland & Noorwegen • Gespecialiseerde schepen lichtten Duitse onderzeese telegrafiekabels en knipten deze door – Duitsland geïsoleerd » Behalve Scandinavië + Balkan – Gevolg: » Duitsland kan zijn kolonies niet meer versterken » Duitse handelsschepen en neutrale handelsschepen kunnen Duitsland niet meer bereiken


De blokkade


De blokkade: nadelen • Blokkade lag relatief ver op de Noordzee – Mist op de Noordzee hinderde de communicatie en de zichtlijnen van de Britse blokkade – Duitse marine kon de Britten nog steeds dwars zitten met mijnen – Duitse marine kon opereren met onderzeeërs – Duitse marine kon ín de Noordzee wel opereren • Bombarderen Britse kust – Afstand die de Britse marine moest afleggen vanuit Schotland was groter dan vanuit de Duitse kust

• Oplossing: – Afluisteren Duitse communicatie (daardoor meer tijd om te reageren) – Stationeren van een vloot van Britse slagkruisers bij Rosyth (Zuid-Schotland) – Bieden geen oplossing voor het probleem; maar brengt wel verlichting » Duitsers bombarderen Scarborough, Hartlepool en Whitby, terwijl ze vlak langs de Britse slagkruisers waren gevaren


De blokkade Grand Fleet Slagkruisers


Mittelmeerflotte • Duitsland bezat naast de Hochseeflotte ook nog twee kleine flottieljes • Mittelmeerflotte – Goeben – Breslau

• Na de Britse oorlogsverklaring een race naar Istanbul; Britse marine zat hen op de hielen


Ostasiatische Kreuzergeschwader • Oost-Aziatische flottielje gestationeerd in Qindao • Commando: Admiraal Maximilian Graf von Spee • Japan voegde zich bij de Britten in 1914 – Japan hoopte de Duitse koloniën in de Stille oceaan te kunnen veroveren – Japan hoopte de Duitse concesiehavens in China te kunnen overnemen – Flottielje moet hierop het gebied verlaten • Niet opgewassen tegen de Japanse vloot (1905 Japans-Russische oorlog)


Ostasiatische Kreuzergeschwader • Meest waardevolle schepen vluchten: – Twee bepantserde kruisers • Scharnhorst • Gneisenau

– Drie moderne lichte kruisers

• Blijven nog een paar lichte schepen achter in Qindao en Kanton -> Worden door de Duitsers zelf tot zinken gebracht of in 1917 door China geconfisqueerd • Probleem voor Von Spee: – Japan had de Duitse Caroline, Mariane- en Marshalleilanden ingenomen – Spee moest de oceaan oversteken zonder dat hij kolen kon bunkeren


Zeeslag bij Coronel • 1 november 1914: Voor de kust van Chili ontmoet Spee een Britse flottielje van vier schepen – Spee brengt twee Britse schepen tot zinken • Groot-Brittannië had sinds 1812 geen zeeslag meer verloren • Reactie: Groot-Brittannië stuurt de twee snelste en modernste slagkruisers HMS Invincible en HMS Inflexible van de Orkney Eilanden naar de Zuidelijke Atlantische oceaan


Slag bij de Falklandeilanden • Bij de Falklandeilanden ontmoet Von Spee de Britse slagkruisers, 3 gepantserde kruisers en 2 lichte kruisers en de stilgelegde predreadnought HMS Canopus als ‘fort’ • Von Spee was tegen deze slagkracht niet opgewassen -> Duitse flottielje wordt tot zinken gebracht • Twee lichte kruisers konden ontsnappen maar werden drie maanden later tot zinken gebracht


Videofragment slag bij de Falklandeilanden


Emden/Sydney • Onderdeel van de OostAziatische flottielje was ook de SMS Emden – Opereerde als Kaapvaarder in de Indische oceaan – Werd op 9 november door de Australische HMAS Sydney bij de Cocoseilanden tot zinken gebracht


•

Britse overwicht op de Noordzee: Doggersbank Noordzee voor zowel de Britse als de Duitse marine ongunstige plaats om te opereren:

– Mist hindert visuele communicatie – Radio kon worden afgeluisterd

• Eerste treffen tussen Britse en Duitse vloot op 24 januari 1915 bij de Doggersbank – Niet echt een zeeslag -> kort treffen – Duitse slagkruisers voeren voor de Duitse vloot uit en dienden als ‘aas’ voor de Britse vloot – Britse marine was echter van tevoren al gealarmeerd -> veel machtigere eenheid naar zee gestuurd • Twee Duitse schepen zwaar gehavend • Duitse Blücher tot zinken gebracht en de Seydlitz werd voorlopig uitgeschakeld • Britse verliezen: – 1 slagkruiser en 1 destroyer uitgeschakeld

– Resultaat: Duitse marine durft zich voorlopig niet op de Noordzee te laten zien


Videofragment Doggersbank


Britse overwicht op de Noordzee: Jutland

• Eind mei 1916: Poging de Britse blokkade te doorbreken • Britse marine-inlichtingendienst was op de hoogte – Britse marine krijgt de opdracht uit te varen

• Admiraal Scheer had de Duitse slagkruisers onder commando van Admiraal Hipper als verkenners vooruitgestuurd – Wat volgt is een treffen dat lijkt op de slag bij de Doggersbank – Hipper poogt om te keren richting de Duitse vloot en brengt grote schade toe aan Britse lichte schepen • Door de manoeuvres van Hipper komt een deel van de Britse vloot recht in het pad van de Duitse vloot te liggen


Jutland


•

•

•

Britse overwicht op de Noordzee: Jutland Britse Admiraal Beaty moest met zijn slagkruisers een veel sterkere Duitse zeemacht trotseren en keert noordwaarts om Admiraal Jellicoe arriveert met de rest van de Britse Grand Fleet – Overmacht – Britse communicatie verloopt slecht: Scheer krijgt de mogelijkheid de Duitse vloot terug te trekken • Destroyers vallen echter wel de Britse vloot aan • Britse vloot verliest meer schepen dan de Duitse vloot • Nepslag: de situatie verandert er niet door – Duitse vloot blijft opgesloten in de eigen havens • Begin onbeperkte onderzeebotenoorlog Jutland bespoedigde de val van Admiraal Tirpitz


Blokkade • Tot op heden gingen we er vanuit dat de Britse blokkade effectief was – Hongersnood en tekorten in Duitsland

• Is dat wel zo? – Hongersnood werd in werkelijkheid niet veroorzaakt door de blokkade • Waar had Duitsland graan vandaan moeten halen • Alle grote graanleveranciers lagen in het geallieerde kamp • Duitsland leed honger omdat de oorlog graanvelden in Oekraïne, Hongarije en Polen had verwoest

– Uit externe bronnen konden wel grondstoffen als fosfaten en koper worden aangevoerd • Af en toe een poging om een Duits schip door de blokkade heen te krijgen voor dit soort grondstoffen – Meeste van deze schepen werden echter gepakt; invloed dus beperkt

– Waarom dan toch die nadruk op ‘het succes’ van de Britse blokkade • Mythe en propagandamiddel


Erfenis van de zeeoorlog • Technologische middelen: – Onderzeeboten waren niet langer alleen voor kustverdediging, maar ook Kaapvaarders – Zeemijnen nieuw onderdeel van oorlogsvoering – Technologie voor vliegdekschepen werd in 1918 verder ontwikkeld – Torpedo’s werden steeds beter


Erfenis in Groot-Brittannië • WO I was een vloek en een zegen voor de Royal Navy – Enerzijds won de marine: • De Duitse marine doorbrak de blokkade niet • Geen Duitse invasie van Groot-Brittannië

– Anderzijds verloor de marine • De marine heeft zich nergens kunnen bewijzen in een grote zeeslag • Beeldvorming: “What did the navy do?” – In de beeldvorming was de landoorlog belangrijker


WO I als moderne oorlog • WO I eerste grootschalige industriële oorlog – Eerder wel oorlogen met een industrieel karakter

• Deels zichtbaar in het gebruik van nieuwe techniek, die tijdens de oorlog steeds beter wordt – – – – –

Vliegtuigen Onderzeeërs Gifgas Loopgraven Artillerie

• Techniek is echter niet het enige aspect – Oorlogsmisdaden – Misdaden tegen de menselijkheid • Armeense genocide

– Echt nieuw? Nee; schaalgrootte en effectiviteit wel!


Armeense genocide • Tot op de dag van vandaag omstreden • Belangrijkste reden: Turkse regering wil geen verantwoordelijkheid nemen • Is dit een genocide? • Juridisch perspectief: – Nulla poena sine lege: genocide bestond nog niet als juridische bepaling • Maar dan was de holocaust ook geen genocide (Hoge nazi’s zijn in Neurenberg ook veroordeeld wegens ‘misdaden tegen de menselijkheid’) • De juridische redenering is dus niet juist


Armeense genocide • Je kunt besluiten het legaliteitsbeginsel niet mee te nemen en dan verder te zien • Geschiedenis van de juridische definitie van genocide maakt het uitermate raar om de Armeense genocide niet als zodanig te beschouwen: – Definitie van Rafał Lemkin was gebaseerd op de Armeense genocide • Ottomaanse overheid had een duidelijk destructief doel voor ogen: – Wie hele volksstammen gedwongen naar een woestijn deporteert weet wat de gevolgen zijn


Breder patroon • Armeense genocide past in een breder patroon met de Ottomaanse politiek – Bestaan van niet-Turkse minderheden in Annatolië werd gezien als een ‘vijfde colonne’

• Bovendien: Armenen zijn niet de enige minderheid waartegen een dergelijke politiek is gevoerd: ook andere Christelijke minderheden waren slachtoffer – Grootste slachtoffergroep: Syrische christenen

• Kern van het probleem: – De agenda van de Jonge Turken die aan de macht waren behelsde een etno-religieus programma • In dat programma paste geen Christelijke minderheden • Zuiveringsdoelen werden door de oorlog mogelijk te realiseren


Assyrische genocide


Rusland • Etnisch geweld bleef niet beperkt tot het Ottomaanse rijk – Op het westfront weliswaar niet; – Maar in Rusland wel • Antisemitische pogroms – Pogroms zijn in Rusland van alle tijden; maar WO I maakte ze nu wel mogelijk – Verschil met het Ottomaanse rijk: » geen duidelijke genocidale intentie van overheidswege; » Geen duidelijk breder beleid


Rusland • Russische overheidsgeweten niet helemaal brandschoon – 1915 Plannen voor het deporteren van Moslimvolkeren vanaf de Kaukasus • Ook uit vijfde colonne-idee • Gelijktijdig met Armeense genocide; zelfde gedachtegang

– Waarom komt het in het Ottomaanse rijk wel tot uitvoer en in Rusland niet? • Rusland = autoritaire en bureaucratische staat; Ottomaanse rijk = staat waarin radicale veranderingen plaatshebben • Ergo: Klimaat was in Rusland niet aanwezig – Tsaristische overheid dacht rationeler: bredere risico-inschatting over het risico dat Joden en Kaukasische moslims vormden (bijzonder klein)


Centraal-Azië • Toch in Rusland wel staatsgeweld tegen burgerbevolking – Kyrgiezen – Doengan-bevolking

• Maar ook hier geen genocidale doelen: – Optreden was een reactie op lokale opstand wegens de vermeende invoering van de dienstplicht in Centraal-Azië – Russisch optreden verschilde niet veel van de manier waarop Groot-Brittannië en Frankrijk optraden tegen koloniale opstanden

• Aantal slachtoffers: ongeveer 100,000 en een veelvoud daarvan aan slachtoffers


WO I: Genocide en massamoord • Genocide, massamoord en etnische zuivering van de burgerbevolking was onderdeel van WO I – Ongeacht definitiekwesties

• Mensenrechtenschendingen vonden plaats omdat meerdere moderne ideologieën botsten: – Nationalisme vs. imperialisme

• Massale toepassing van staatsgeweld tegen burgerbevolking was op deze schaal nog nooit vertoond


Oorlogsmisdaden • Staatsmacht werd niet alleen gericht op specifieke bevolkingsgroepen maar ook gericht op de burgerbevolking – Ook sprake van ‘gewone’ oorlogsmisdaden

• WO I gaf nieuwe impulsen aan het codificeren van het Internationale humanitaire recht (Eufemisme = oorlogsrecht) – Deze verdragen vormden de rechtsbasis voor de berechting van oorlogsmisdadigers in Tokio en Neurenberg na WO II

• Vandaag maken ze deel uit van de rechtsbasis van het Internationaal Strafhof in Den Haag


Oorlogsmisdaden • Dergelijke gedragingen waren echter destijds ook al verboden: – In de 19e eeuw codificatie van het Internationaal humanitair recht door voortschrijdende technologie van oorlogsvoering – Geen internationale rechter die bevoegd was voor de handhaving ervan

• Alle strijdende partijen waren gebonden aan de Geneefse en Haagse vredesconventies – Duidelijk verbod op het aanvallen van civiele doelen • Onbewapende stad mocht niet gebombardeerd worden; belegerde stad wel • Civiel en militair waren strikt gescheiden: • Medisch personeel, gewonde soldaten en krijgsgevangenen werden in rechte beschermd • Gebruik van gifgas was verboden


Verschillende houdingen • Op verzoek van Zwitserland, België en Frankrijk (landen die voor de eigen bescherming een beroep deden op de burgerbevolking): – Bepaling opgenomen dat burgers mits ze als strijders herkenbaar waren wel mochten meevechten tegen een invasie, maar een bezetting mocht niet worden tegengewerkt

• Duitsers zagen alle mannen ouder dan 18 als een potentiële vijand – Duitsland was i.t.t. bovenstaande landen afhankelijk van een groot professioneel leger en was niet opgewassen tegen een guerrillastrijd door de burgerbevolking


Gifgas • Gros van de oorlogsvoering viel echter gewoon binnen de kaders van het geldende oorlogsrecht • Toepassing van gifgas was uitzondering – Duitsland: Verdragen verbieden enkel projectielen met gifgas; geen blikken en trommels (zoals aanvankelijk het geval was) – Geallieerden: Nu Duitsland gifgas gebruikt, mogen wij met gelijke middelen volgen • Gelijke reactie elke keer als er een nieuw gifgas werd ingezet


Andere verschillende opvattingen • Duitsers: de inzet van koloniale troepen in Europa is barbaars en een schending van het oorlogsrecht – Niet verboden op basis van de conventies; – Wel een breuk met het verleden. • Uitputtingsoorlog/mankracht


Omgang met krijgsgevangenen •

•

Frankrijk beschuldigde de Duitsers er van de vlag van het Rode Kruis te gebruiken om Franse krijgsgevangenen te executeren – Order van Generaal-Majoor Stenger (58ste brigade/6e leger) om geen krijgsgevangenen te maken – Onduidelijk of hier een patroon in zat; maar het was geen algemeen Duits beleid Duitsland protesteerde toen Frankrijk Duitse krijgsgevangenen in Algerije tewerkstelde – Was toegestaan: maar mocht niet ten dienste komen van de oorlogsinspanningen – Later: inzet krijgsgevangenen direct achter het front • Eigen leven in gevaar, direct de Duitse oorlogsinspanningen hinderen • Wel verboden • Duitse reactie: verzwaren van het regime voor Franse krijgsgevangenen in Duitsland


Wreedheden tegen burgerbevolking • Groot deel van dit soort wreedheden werd voltrokken tijdens invasies – Duitsland was er van overtuigd dat het een grootschalige volksoorlog voerde; • Elke vijandige burger was dus een potentiële tegenstander

– Volksoorlog was mythe: er was geen sprake van levée en masse

• Tijdens de Duitse inval in België en Frankrijk: grote schaal wreedheden tegen de bevolking – Inwoners van dorpen werden gebruikt als menselijk schild – Burgerbevolking werd geëxecuteerd – Steden en dorpen werden in de as gelegd (Andenne, Tamine, Dinant)


Videofragment Dinant


Wreedheden tegen burgerbevolking • Propagandamachines vergrootten de wreedheden van de tegenstanders uit – Lokten nieuwe wreedheden uit • Mythecyclus

• Russische inval in Oost-Pruisen – Duitsers verspreidden fabels over de wreedheid van kozakken – Russen pleegden zeker oorlogsmisdaden • Ergste oorlogsmisdaden werden echter door de Duitsers begaan tegen de burgerbevolking van Kalisz en Częstochowa

• Ook Oostenrijk voltrok talrijke misdaden tegen de Servische burgerbevolking – Bewust beleid: de Servische natie moest worden bestraft en het Servische nationalisme moest ophouden te bestaan


Wreedheden tegen burgerbevolking • Ook tijdens bezettingen sprake van wreedheden – Tewerkstellingen van bewoners van de bezette gebieden • Niet verboden, maar niet direct achter het front • En niet in het land van de tegenstander

– Geallieerden konden gebruik maken van mankracht uit de koloniën • Duitsland kon dat niet: bevolking van de bezette gebieden vormden een alternatief


De Britse blokkade • De blokkade had ook juridische voetangels – GB had het recht om te verhinderen dat Duitsland over zee bevoorraad werd met wapens – Complete blokkade is een ander verhaal – Strijd om recht: Wiens belangen golden zwaarder: • Dat van GB om Duitse bevoorrading te verhinderen • Dat van neutrale landen om met Duitsland te handelen

• Duitsland noemde de blokkade een verschrikking – Als reactie onbeperkte onderzeebotenoorlog in de wateren rondom GB en Ierland – Duitse argumentatie: Het is barbaars om 70 miljoen Duitsers te verhongeren • Van dat laatste was geen sprake – Duitse onderzoekscommissie becijferde in 1923 dat de blokkade 750,000 slachtoffers had geëist; en dat daarom de onderzeebotenoorlog gerechtvaardigd was

– Onderzeebotenoorlog was echter een schending van het internationaal recht • Prominent aanwezig in de geallieerde aanklachten na 1918


Bestraffing • Voor de geallieerden stond vast dat de vijand moest worden bestraft – Verdrag van Versailles • Clausule: uitlevering van oorlogsmisdadigers aan een van de partijen of een internationaal tribunaal als een dader door meerdere partijen werd gezocht • Lijst bevatte 1059 Duitse oorlogsmisdaden – 38% invasie van België en Frankrijk – 45% bezettingsmisdaden – 17% behandeling van krijgsgevangenen

– En de geallieerde oorlogsmisdaden dan?


Bestraffing •

•

Duitse leger verzette zich tegen deze berechting (schandvlek op hun eer) – Compromis: een klein aantal zaken van een zwaar gehalte zouden op geallieerd verzoek door Duitse aanklagers bij het Duitse hooggerechtshof in Leipzig aanhangig worden gemaakt • Soort van internationaal tribunaal avant la lettre – Praktijk • Veel onvrede bij de geallieerden over Duitse oorlogsmisdaden • Maar in de praktijk konden de geallieerden niets doen om berechting te verzekeren – Duitsland verkeerde nog in een te sterke positie – Duitsers hadden een zeker dedain voor overwinningsjustitie Mislukken Leipzig-processen had gevolgen voor WO II – Geallieerden vonden toen dat Duitsland eerst moest worden verslagen (dus geen wapenstilstand meer) – Geallieerden stonden toen op een onvoorwaardelijke overgave – Geallieerden stonden er toen op dat de berechting onder hun controle zou plaatsvinden


Bestraffing • Britten kregen wel de kans om in het Ottomaanse rijk processen te voeren – Ottomaanse rijk stortte ineen – Praktisch niet mogelijk – 17 doodvonnissen in absentia


Na WO I • Vooruitgang geboekt met de codificatie van internationaal recht • Grootste vooruitgang t.a.v. de behandeling van krijgsgevangenen – Sovjet-Unie sloot zich bij de nieuwe verdragen niet aan -> wreedheden tegen Sovjetkrijgsgevangenen in WO II waren geen oorlogsmisdaden

• Nieuw verbod op de inzet van gifgas • Geen overeenstemming op het gebied van regelgeving van bombardementen – Gifgas en bombardementen tijdens WO I het meest afschrikwekkend geweest


Paradox • Na WO I was het in de beeldvorming niet de vijand die werd veroordeeld, maar de oorlog zelf – Niet het lijden van de burgerbevolking, maar het lijden van de gewone soldaat – Totale oorlog had de grenzen tussen burger en soldaat weggenomen -> Sympathie ging vooral uit naar militairen ipv burgers – Dus ondanks dat de burgerbevolking zwaar had geleden, kregen de wreedheden na WO I veel minder aandacht en werden moeizaam herdacht

De oorlog op zee & een moderne oorlog

Recommend Documents