De ontwikkeling van de Leopoldlei en haar omgeving door het Antwerpse stadsbestuur (1857-1873) de productie van een politiek stedelijke ruimte
TIENDE LANDSCHAPSCONTACTDAG - AALST
KAREN VANNIEUWENHUYZE Vrijdag 16 oktober 2015
Departement Geschiedenis
Power in History. Centre for Political History.
[email protected]
SAA, MA # 4193 (ca. 1860)
1Ι
Vijfde wijk extra muros en vergroting Antwerpen
• Vanaf jaren 1840: bevolkingstoename • Woningen in vijfde wijk extra muros = illegaal, want bouwverbod omwalling
SAA, MA # 4192 (ca. 1854)
• Belgische overheid: vs. Stad Antwerpen:
Antwerpen = militair bolwerk protest tegen plannen
• 1853: bouwverbod strikt toegepast <> 1856 Antwerps stadsbestuur deelt toch bouwtoelatingen uit
2Ι
Aanleg en ontwikkeling Leopoldlei en omgeving
• 22 augustus 1857: gemeenteraad keurt aanleg Leopolden Charlottalei goed • Oplossing voor o Bevolkingstoename o Steeds nijpender woningtekort o Prijsstijging woonprijzen intra muros
=> sociaal-economische motieven
• Maar ook politieke redenen! zie liberale en katholieke dagbladen...
“Het bouwen van die groote en belangryke straet zal eene aendryving te meer zyn, om eindelyk de groote kwestie te beslissen” (Het Handelsblad van Antwerpen, 23-24 augustus 1857)
• Argument in strijd tegen omwalling, bv. inspelen op gemoed koning Leopold I o Straatnamen o Ruiterstandbeeld koning Leopold I
“Of zou men de nieuwe prachtgebouwen, die nieuwe rykdommen, welke men dáér [de vijfde wijk] gaet opstapelen ; of zou men het standbeeld des konings, hetwelk het dankbare Antwerpen voor den beminden vorst wil oprigten, aen een twyfelachtig bestaen onderwerpen – even als de voorsteden, welke nu binnen den omtrek der vestingen gebouwd zyn?” (Het Handelsblad van Antwerpen, 6-7 september 1857)
Leopoldlei als bewust politiek middel om op nationaal niveau druk uit te oefenen
• Ook op lokaal niveau politieke geladenheid o Liberale pers loofde burgemeester Jan Frans Loos o Propagandamiddel gemeenteraadsverkiezingen
SAA, MA # 3389 (1858)
• Koninklijk Besluit over Leopold- en Charlottalei > Belgische overheid stelde zichzelf veilig
“[...] l’autorisation [...] ne peut être considérée [...] comme préjugeant la solution de la question d’agrandissement de la ville d’Anvers, du côté de la 5e section, extra muros.” (L’Avenir, 17 oktober1857)
3Ι
Standbeeld Boduognat
• 1858: voorstel Minister van Binnenlandse Zaken > bij voorkeur op openbare wandeling Leopoldlei
• College stemt uiteindelijk toe • Grondeigenaars vs. burgemeester o Petitie o Voorkeur ruiterstandbeeld Leopold I o Loos gaf niet toe “le conseil ne s’assemble pas pour discuter les intérêts des propriétaires du boulevard Léopold, mais bien ceux de la ville.”
• Thema Boduognat bleek ook niet zo onschuldig... o Raadslid Henri Leys: Boduognat ≈ verdediging vaderlands grondgebied tegen vreemde invasie “Boduognat raprésente la défense du sol de la patrie contre l’invasion étrangère”
o Schepen Delvaux tijdens inhuldiging 17 augustus 1861: Leopoldwijk = ware verovering “magnifique quartier qui a pour nous la valeur d’une véritable conquête.”
• Ondertussen... o Toenemende spanning tussen liberalen en katholieken o Akkoord 1859 tussen militaire en Antwerpse regeringen = Brialmontomwalling nieuwe erfdienstbaarheden noordelijke citadel
commotie in Antwerpen
Meetingpartij
4Ι
Standbeeld Gilbert van Schoonbeke
• Meetingbestuur zette in op ontwikkeling vijfde wijk • Uitbreidingsplan stadsingenieur Théodore Van Bever
SAA, MA # 3460 (1864)
• Zomer 1864: 200-jarig jubileum Antwerpse Academie o Standbeeld David Teniers II niet tijdig klaar o Oplossing: allegorisch beeld met buste Teniers beeldhouwer Jan Van Arendonck: na feesten vervangen door buste van Schoonbeke + plein monumentale vaas
• Meetingbestuur zag locatie niet zitten o Esthetische redenen o “hun” vijfde wijk niet bekronen? symbolische waarde vernederlandsing straatnamen
• Uiteindelijk langs spoorwegbedding uiteinde Leopoldlei
SAA, 12 # 4205 (1869)
SAA, 186 # 640
4Ι
Standbeeld Jan Frans Loos
• 1872: opnieuw liberaal stadsbestuur burgemeester Leopold de Wael
• 1873: initiatief standbeeld Jan Frans Loos • Locatie: plein monumentale vaas / Sint-Jozefplein
SAA, 12 # 4206 (1870)
• Keuze locatie = weloverwogen o Naam Loos aan wijk koppelen o Nabijheid voormalige Spaanse omwalling o …
• (Geschiedenis) vijfde wijk liberaal kleuren o Discours: kritiek op katholiek beleid Meetingbestuur o Voorbeeld voor huidige liberalen o Naamswijziging in Loosplaats
SAA, 40 # 1401
• Reactie katholieken o Vrees invloed o Inpalming van “hun” stadspark “Eene spotternij, zijn gedenkteeken te plaatsen in het Park, in een der meest bezochte werken van zijne opvolgers, van hen die hij uit alle kracht tegenwerkte.” (Het Handelsblad, 16 april 1873)
SAA, 40 # 1400
Aanleg en ontwikkeling Leopold- en Charlottalei = politiek bewogen geschiedenis
SAA, MA # 4217 (1885)
5Ι
Epiloog…
• Lange tijd rustig… • Eind 19de eeuw: verplaatsing van Schoonbeke • Na WOI: Leopoldlei = Belgiëlei • Jaren 1950-1960: toenemende druk verkeer Boduognat en Loos verdwijnen
• Enkel nog twee straatnamen Charlottalei en Loosplaats
Bedankt voor uw aandacht
KAREN VANNIEUWENHUYZE Vrijdag 16 oktober 2015
Departement Geschiedenis
Power in History. Centre for Political History.
[email protected]
