De Nederlandse Sojacoalitie
Soja doorgelicht De schaduwzijde van een wonderboon
Mei 2007
De Nederlandse Sojacoalitie:
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
In deze presentatie komen de volgende punten aan de orde: - Wat is soja? - Impacts van de sojaproductie in Zuid-Amerika; - Hoe zit de sojaketen in elkaar? - Relatie met Nederland en Europa; - Wat moet er gebeuren?
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat is soja? De sojaboon (Glycine max): - een eenjarige peulvrucht (18% olie, 38% eiwit, 25% koolhydraten); - belangrijkste productiegebieden: - Zuid-Amerika (45%); - de Verenigde Staten (38%); - China (8%).
Wat moet er gebeuren ?
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Soja wordt gebruikt in drie sectoren De veeteelt sector – meer dan twee derde van de soja wordt wereldwijd gebruikt als veevoer-ingrediënt voor miljoenen varkens
koeien
kippen
vissen
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
De food-sector - sojaolie en –eiwitten worden verwerkt in eetbare producten:
Foto’s © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
De non-food-sector – soja wordt ook gebruikt in industriële producten:
Foto’s © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Waarom soja? De belangrijkste oorzaken van de explosieve groei van de sojaproductie in Zuid-Amerika de afgelopen 3 decennia zijn: • Handelsafspraken tussen de EU en de VS over een nultarief op soja en beperking van subsidies voor eigen oliezadenproductie; • Agrarisch export model in Zuid-Amerikaanse landen om buitenlandse schulden af te lossen - mede onder druk van de Wereldbank en het IMF; • Sterke toename van de vraag naar goedkoop eiwitrijk veevoer door de stijgende vleesconsumptie (ook in China en India); • Toenemende vraag naar biobrandstof o.a. op basis van soja (en andere commodities zoals palmolie en suikerriet).
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Impacts van sojaproductie De lokale effecten van de sojaproductie in Zuid-Amerika zijn onder te verdelen in: • impacts tijdens de ontginning: • gedwongen onteigening (sociaal-economisch) • ontbossing (ecologisch) • slavernij (sociaal) • gevolgen tijdens de productie: • vervuiling en erosie (ecologisch) • werkloosheid en migratie (sociaal-economisch) • honger (sociaal-economisch) • genetische modificatie (sociaal-economisch)
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Gedwongen onteigening De eerste stap in de sojaproductie is het verkrijgen van land om soja op te verbouwen: - lokale bevolking heeft vaak geen formele landrechten en krijgt geen of een zeer lage vergoeding voor land; - bedreigingen en geweld door ingehuurde knokploegen komen veel voor.
Foto © CPT (2002)
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Gedwongen onteigening
... maar geen officieel document. Onteigende boer in Piauí, Brazilië Toen de vorige eigenaar zijn land verkocht ... Mijn Dus Maar ... Voor heeft ik land mijn ik kon heb de ligt land geen nieuwe mijn hier, zou kant geld aan eigenaar hijop... nog beide 4.400 steeds me kanten realuitgekocht. betalen niet ingesloten gezien. Ik had door (ongeveer de122 nieuwe €hectare 12 eigenaar. perland ha). ... Videomateriaal: © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Ontbossing
• Uitbreiding soja 2000-2006: 3,5 miljoen ha per jaar; • Zuid-Amerika (2006): 41 miljoen ha (12 keer Nederland); • Infrastructuur (wegen, havens) bevordert ontbossing door andere sectoren (houtkap, veeteelt). © Solidaridad
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
De twee Alle en Op … om correntão-techniek de deze vegetatie enorme gevolgen plaats manier te bulldozers wordt voor maken verdwijnen letterlijk dewordt voor aanwezige trekken soja grote veel neergemaaid een voor gebruikt oppervlakten flora dikke Europa envoor stalen fauna … en ontbossing: ketting zijn Azië. bos desastreus. en tussen savanne zich … in over het land. Videomateriaal: Dahl TV (Keuringsdienst van Waarde)
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Alleen Als Deze ... schuiven Soja deafkomstig hopen albulldozers in deschroothout zeBraziliaanse de van hun resten ditwerk illegaal worden bijeen deelstaat gedaan ontboste op vervolgens langwerpige hebben Matoland Grosso en inkomt het vonden bos brand hopen. ook vernietigd opgestoken. in de2004 Nederlandse hebben 32.000 ... illegale markt terecht. bosbranden plaats. Videomateriaal: Greenpeace
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Slavernij Voor het weghalen van de resten natuurlijke vegetatie na ontbossing en brand zijn veel arbeiders nodig. • slechte omstandigheden; • minder dan het minimumloon (schuldslavernij); • onderzoek Reporter Brasil / ILO: per 2007 staan er 10 sojabedrijven op de zwarte lijst.
Twee in Brazilië bevrijdde slaven: links Francisco, 74 jaar; rechts slaaf van fazenda Nossa Senhora Aparecida Foto’s © Reporter Brasil
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Impacts van sojaproductie De lokale effecten van de sojaproductie in Zuid-Amerika zijn onder te verdelen in: • impacts tijdens de ontginning: • gedwongen onteigening (sociaal-economisch) • ontbossing (ecologisch) • slavernij (sociaal) • gevolgen tijdens de productie: • vervuiling en erosie (ecologisch) • werkloosheid en migratie (sociaal-economisch) • honger (sociaal-economisch) • genetische modificatie (sociaal-economisch)
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Vervuiling Bij de sojateelt worden grote hoeveelheden landbouwgif en kunstmest ingezet. Gevolgen hiervan zijn: • gezondheidsschade bij werknemers en omwonenden; • schade aan omringende natuur en gewassen door gebruik van sproeivliegtuigen; • vervuiling van lucht, bodem en water; • vergiftiging van het waterleven.
Foto © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Erosie Ontbossing en daarop volgende aanplant van soja leidt tot verdroging en erosie. • Bodems verliezen hun vruchtbaarheid; • Rivieren, stuwmeren en wetlands slibben dicht; • In de Cerrado gaat voor elke kilo soja tot 10 kilo bodem verloren door erosie.
Videomateriaal: Manfred van Eyk
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Werkloosheid en migratie • Traditionele landbouw: 40 arbeiders per 200 ha; • Grootschalige sojaproductie: één arbeider per 200 ha vaak een externe arbeidskracht; • Migratie naar steden en natuurgebieden.
Videomateriaal: © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Honger • Verlies landbouwgrond voor (lokale) voedselproductie; • Meer eenzijdige voeding.
Foto afkomstig uit video Hambre de Soja © ICARO producciones
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Genetische modificatie 60% van de soja is zogenaamde RoundUp Ready (RR) soja. Deze soja is bestand tegen de herbicide glyphosaat. • Door koppelverkoop van zaaigoed en bestrijdingsmiddelen worden boeren nog afhankelijker van multinationals als Monsanto; • Door resistentie van onkruiden neemt de hoeveelheid gebruikte bestrijdingsmiddelen toe in plaats van af; • Maakt verdere schaalvergroting gemakkelijker; verlies van biologische diversiteit en bodemvruchtbaarheid worden versterkt.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
De sojaketen ZUID-AMERIKA
Figuur © Solidaridad
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
De sojaketen: een zandloper-structuur veel sojaproducenten
veel sojaproducenten een paar handelsmaatschappijen
een paar handelsmaatschappijen
zeer veel consumenten
Veeteelt
heel weinig retailers
Food & non-food
weinig verwerkers (industrie)
weinig veevoederverwerkers relatief weinig boeren weinig vlees/zuivel verwerkers heel weinig retailers zeer veel consumenten Figuur © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
De sojaketen: een zandloper-structuur veel sojaproducenten
veel sojaproducenten een paar handelsmaatschappijen
een paar handelsmaatschappijen
zeer veel consumenten
Veeteelt
heel weinig retailers
Food & non-food
weinig verwerkers (industrie)
weinig veevoederproducenten veel veehouders weinig vlees/zuivel verwerkers heel weinig retailers zeer veel consumenten Figuur © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Financiering van de sojasector
• Voorfinanciering door multinationals; • Multinationale handelsbedrijven lenen bij private banken; • Grote Nederlandse banken en FMO financieren sojabedrijven; • Rabobank steeds meer betrokken bij directe financiering boeren.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Relatie met Nederland en Europa Soja en Europa Soja-export Zuid-Amerika (05/06): 83 miljoen ton Soja-import EU (05/06): 38 miljoen ton Percentage EU soja uit LA (05/06): 89%
Wat moet er gebeuren ?
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Soja en Nederland Nederland is de op één na grootste importeur van soja. Nederlandse soja import (05/06): 9,2 miljoen ton Nederlandse consumptie (05/06): 3,1 miljoen ton • • • • •
59% komt uit Brazilië; 25% komt uit Argentinië; 10% komt uit Paraguay en Uruguay; 9% komt uit de VS; 3% komt uit andere landen.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Soja en de Nederlandse intensieve veehouderij • Sterk afhankelijkheid van goedkope soja als eiwitbron in het veevoer (met name voor varkens en pluimvee); • Meer dan 1 miljoen hectare landbouwgrond voor veevoersojateelt (waarvan bijna 2/3 in Brazilië); • Nederland: ernstige mestoverschotten, Zuid-Amerika: kunstmest om tekorten aan te vullen; • Sterkste bijdrage aan het broeikaseffect en de uitstoot van vervuilende stoffen als ammoniak van alle veevoergrondstoffen.
Foto © Milieudefensie
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
“We importeren voer, exporteren varkens en houden de rommel hier. Dat systeem is vastgelopen.” Cees Veerman, ex-minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (oktober 2003)
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Etikettering genetisch gemodificeerde soja (GMO-soja) • GMO etiketteringsplicht in de EU; • Geldt niet voor dierlijke producten; • Geen vrije keus voor consumenten, terwijl meer dan 90% van de Europeanen wil weten of er GMO in hun voedsel zit.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Wat moet er gebeuren? In producerende landen: • Soja-expansie alleen op braakliggende gronden; • Herstel van (rivier)bossen en ecologische corridors; • Minder pesticiden en kunstmest te gebruiken; • Respecteren van landrechten; • Landhervorming doorvoeren; • Beter handhaven van arbeids- en milieuwetgeving; • Betere inning en herverdeling van belastingen.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Wat moet er gebeuren? In consumerende landen: • Consument: • Bewust kiezen voor duurzaam product; • Lagere vleesconsumptie; • Bedrijfsleven: • Etikettering van vlees en zuivelproducten; • Duurzaamheidscriteria toepassen bij inkoop; • Overheid: • Criteria duurzame import; • Dialoog met productielanden; • Regelgeving etikettering; • Stimuleren van Europese alternatieven.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Lopende initiatieven (Zuid-Amerika) • Braziliaanse maatschappelijke organisaties hebben minimumcriteria ontwikkeld voor inkopers van soja; • Cotrimaio exporteert duurzaam geproduceerde GMO-vrije soja uit de gezinslandbouw; • IMCOPA en Caramuru bieden sinds 2006 soja aan die gecertificeerd is volgens de ‘Basel criteria’ – genoeg voor de Nederlandse markt;
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Lopende initiatieven (Zuid-Amerika) • In de Roundtable on Responsible Soy overleggen spelers in de keten om te komen tot criteria voor verantwoorde productie van soja; • Braziliaanse soja-exporteurs hebben toegezegd geen soja uit het Amazonewoud meer af te nemen; • Rabobank Brasil heeft een ‘socio-environmental’ policy; • Moratorium ontbossing Atlantisch Regenwoud Paraguay.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Lopende initiatieven (Europa) • Melkveehouders van Campina schakelen geleidelijk over op verantwoord geproduceerde soja; • Positieve eerste gesprekken met Nederlandse kip- en eibedrijven; • Ondersteuning van de Roundtable on Responsible Soy door Europese overheden, brancheverenigingen en bedrijven; • Overige initiatieven: McDonalds, Keurslagers.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Handelingsperspectieven Criteria voor duurzame import •
Op langere termijn: alle geïmporteerde soja moet voldoen aan criteria welke momenteel worden ontwikkeld door de Round Table for Responsible Soy (vgl. Motie RSPO). Nederland steunt dit proces, maar maatschappelijke organisaties in de regio zijn kritisch en de uitkomst van het proces is hoogst onzeker.
•
Zo snel mogelijk: a) een tijdelijk importverbod voor soja afkomstig uit pas ontgonnen bossen en natuurgebieden, en waarbij slavenarbeid is gebruikt (D’66 motie); b) voorrang aan import van soja geproduceerd volgens de zgn. Basel criteria.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Handelingsperspectieven Overleg met Latijns-Amerikaanse overheden •
Aandringen op: • verduurzaming van productiemethoden; • respect voor nationale en internationale wet- en regelgeving op het terrein van arbeid en milieu (en toezien op naleving); • Landhervorming.
•
Steun aan capaciteitsopbouw op het terrein van: • duurzaam landgebruik; • behoud van biodiversiteit en beschermde gebieden; • vergroten van lokale voedselzekerheid; • empowerment van (inheemse) bevolkingsgroepen en landlozen.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met Nederland & EU
Wat moet er gebeuren ?
Handelingsperspectieven Stimuleren van alternatieven •
Vervangen van niet-duurzame import soja door in Nederland / Europa geproduceerde alternatieve eiwithoudende gewassen (koolzaad, soja, klaver, etc.); productie van deze gewassen stimuleren;
•
Hervorming van de intensieve veehouderij en vermindering van vleesconsumptie;
•
Verplichte etikettering van vlees en zuivel om geïnformeerde keuze door consument mogelijk te maken.
DeNederlandse NederlandseSojacoalitie Sojacoalitie De
Soja doorgelicht
De schaduwzijde van een wonderboon
Meer informatie? Secretariaat Nederlandse Sojacoalitie Both ENDS Contactpersoon: Annelieke Douma Telefoon: 020 623 0823 Email:
[email protected] www.bothends.org © AIDEnvironment, mei 2007 – Matthijs Schuring / Jan Maarten Dros Met dank aan Frente de Defesa de Amazonia / Edilberto Sena, Funáguas / Judson Barros en Caritas / CPT Belém voor research en Dahl TV, Greenpeace, Mensen in Nood / Cordaid, ReporterBrasil, ICARO Producciones (video Hambre de Soja), Milieudefensie en Manfred van Eyk (video Het Groene Goud) voor beeldmateriaal.
