DE MEERWAARDE VAN EEN TOTAALPROFIEL IN DE HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK VAN DYSLEXIE

DE MEERWAARDE VAN EEN TOTAALPROFIEL IN DE HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK VAN DYSLEXIE TOL-congres Brugge, 30 september 2011

www.codelessius.eu

UITGANGSPUNT Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau (SDN, 2008 – www.stichtingdyslexienederland.nl).

Enkel lees- en spellingonderzoek noodzakelijk om de diagnose te stellen?

2

TOL-congres 30.09.2011

UITGANGSPUNT Vraag naar uitgebreid advies op maat:

• • • • • •

3

Begeleiding/remediëring Compenserende strategieën Schoolse maatregelen Ondersteuning thuis Studiemethode Oriëntatie studiekeuze


UITGANGSPUNT Vraag naar uitgebreid advies op maat: Evidence Based Practice (Levant & Hasan, 2008):

• Integratie best beschikbare wetenschappelijke evidentie - klinische expertise - cliënt • Interventies = effectief indien afgestemd op specifieke problemen, sterktes, persoonlijkheid, socioculturele context en voorkeuren van de cliënt (Norcross, 2002)

4


UITGANGSPUNT Vraag naar uitgebreid advies op maat: Evidence Based Practice (Levant & Hasan, 2008)

Standaardlijstjes met maatregelen/faciliteiten: • Niet gemakkelijk implementeerbaar • Blijven daarom vaak dode letter

Pleidooi voor totaalprofiel waarin elementen uit intake, observaties en onderzoeksresultaten aan elkaar worden gelinkt. Dit leidt tot een advies op maat.

5


HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK Theoretisch kader (Pameijer & van Beukering, 2004):

• Adviseringsgerichte diagnostiek • Transactioneel referentiekader • Aandacht voor protectieve/positieve factoren

6


FIEN • • • •

13 jaar Aangemeld: eind november 1e jaar A Dyslexie Moeilijkheden in secundair onderwijs nemen toe

Hulpvraag • Inzicht in sterke en zwakke kanten • Studiemethode • Studierichting

7


INTAKEFASE Taakanalytische factoren:

• Lezen • • • • •

Traag lezen, met fouten Tekst lezen: zonder intonatie of leestekens Zwak tekstbegrip Ondertitels moeilijk te volgen  vermijdingsgedrag Luisterboeken

• Spellen • Vreemde talen

8



• Lezen • Spellen • • • • •

Spelfouten Spellingregels niet gekend Typen (fouten herkennen) Spellingcorrectie Voorleesfunctie Sprint

• Vreemde talen

9



• Lezen • Spellen • Vreemde talen (Frans) • • • •

10

Uitspraak Spelfouten Grammatica (uitzonderingen) Woordenschat (overhoorsoftware)


INTAKEFASE Pedagogisch-didactische factoren lager onderwijs:

2de leerjaar: start logopedische therapie

Twijfel rond overstap 1ste leerjaar

1ste leerjaar bis

11


5de leerjaar: diagnose dyslexie + faciliteiten

Individuele begeleiding op school

INTAKEFASE Pedagogisch-didactische factoren secundair onderwijs – 1e jaar A: Moeilijkheden • Lestempo ligt te hoog • Notities maken moeilijk • Te grote hoeveelheden om te verwerken • Taalvakken en wiskunde • Tijdsdruk

12


Sterke punten • Praktijkvakken • Grote inzet

Hulp Tekstverwerker Sprint Overhoorsoftware Ouders helpen bij het studeren • Logopedische begeleiding • Faciliteiten op school beperkt • • • •

INTAKEFASE Psychologische factoren:

• Sociaal-emotioneel • Cognitief

13



• Socio-emotioneel • • • • •

Weinig zelfvertrouwen Faalangst Beperkte vrije tijd Veel vriendinnen Goed contact met ouders

• Cognitief

14



• Sociaal-emotioneel • Cognitief • Intelligentiegegevens (4de leerjaar): TIQ 93 • Volgehouden aandacht is wisselend

15


INTAKEFASE Bijkomende informatie:

• Gezinssituatie • Ontwikkelingsverloop

16



• Gezinssituatie • 1 jongere zus met spellingmoeilijkheden • Vader met lees- en spellingmoeilijkheden • Neefje met dyslexie

• Ontwikkelingsverloop

17



• Gezinssituatie • Ontwikkelingsverloop • Motorische mijlpalen op tijd bereikt • Taalontwikkeling normaal

18


STRATEGIEFASE Multidisciplinair overleg:

• Klachtenanalyse en voorlopige probleemsamenhang • Onderzoekshypothesen • Keuze onderzoeksmiddelen

19



• Klachtenanalyse en voorlopige probleemsamenhang • Welke klachten worden gemeld? Tot welke problemen leidt dit (frequentie, voorkomen, ernst enz.)? • Welke beïnvloedende factoren merken we op?

• Onderzoekshypothesen • Keuze onderzoeksmiddelen

20



• Klachtenanalyse en voorlopige probleemsamenhang • Onderzoekshypothesen • Sterke punten op het vlak van lezen/spellen? • Zwakke punten op het vlak van lezen/spellen (wat kan geremedieerd/gecompenseerd worden)? • Sterke punten in het aanvullend cognitief vaardigheidsprofiel (wat kan aangewend worden om te compenseren)? • Zwakke punten in het aanvullend cognitief vaardigheidsprofiel (waar moeten we rekening mee houden)?

• Keuze onderzoeksmiddelen 21


KEUZE ONDERZOEKSMIDDELEN Technisch lezen

Spellen

Aanvullend cognitief vaardigheidsprofiel (volgens CHC-model)

22


• Grafeem-foneemkoppeling • Lezen op woordniveau (bestaande woorden/pseudowoorden) • Lezen op tekstniveau Onderkennende diagnose definitie) • Spellen op(cfr. woordniveau • Spellen op zinsniveau • Spontaan schrijven • • • • • • •

Crystallized IQ o.a. begrijpend lezen Fluid IQ Auditieve informatieverwerking o.a. fonologische Visuele informatieverwerking Kortetermijngeheugen envaardigheden werkgeheugen Langetermijngeheugen Verwerkingssnelheid

KEUZE ONDERZOEKSMIDDELEN • Prodia (www.prodiagnostiek.be – diagnostisch materiaal) • Intervisiegroep Leesstoornissen SIG (Allemaal op een Lijntje, 2009)

• Limitatieve Lijst RIZIV (www.riziv.be) • COTAN (www.cotandocumentatie.nl) • Cap-vademecum (Magez et al., 2001) • Overzicht testinstrumenten voor 16+ (Geudens, A., Baeyens, D., Schraeyen, K., Maetens, K., De Brauwer, J., Loncke, M. (Eds.) (2011). Jongvolwassenen met dyslexie: diagnostiek en begeleiding in wetenschap en praktijk. Acco, Leuven.)

23


ONDERZOEKSFASE: TECHNISCH LEZEN Zwakke geautomatiseerde woordherkenning en zwak fonologisch decoderen

Lezen van bestaande woorden (EMT)

Lezen van pseudowoorden (Klepel)

Zeer zwak technisch lezen op tekstniveau (AVI, Winkeldiefstallen)

Hoge accuratesse Laag leestempo Zeer hoge foutenlast Laag leestempo Laag leestempo Zeer hoge foutenlast (20 substantiële fouten + tijdconsumerende fouten) Kwalitatief zwak

24


ONDERZOEKSFASE: SPELLEN Spellen op woorden zinsniveau (PI-dictee, LVS): zeer zwak

Elementaire strategie: • knieun (knieën) • savons (‘s avonds) • pagasje (bagage) Zeer traag schrijftempo Kan spellingregels niet verwoorden, noch toepassen

Spontaan schrijven

Spelfouten Lange zinnen, woordvolgorde klopt niet

25


ONDERZOEKSFASE: TECHNISCH LEZEN EN SPELLEN • Lees- en spellingonderzoek in functie van het bepalen van het achterstandscriterium − Criteria SDN (2008) » < pct 10 (lezen) » < pct 16 (lezen) én < pct 10 (spellen) − Vergelijking met relevante normgroep? • Hanteren we het criterium van percentielen zeer strikt? • Voor de interpretatie van percentielen biedt de handleiding van het instrument meer informatie over normering, validiteit, betrouwbaarheid • Kwalitatieve beoordeling en observaties geven bijkomende informatie

26


27 Vloeiende intelligentie Gekristalliseerde intelligentie Kortetermijngeheugen Visuele infoverwerking Auditieve infoverwerking Langetermijngeheugen Verwerkingssnelheid

ONDERZOEKSFASE: CHC-MODEL (CATTELLHORN-CAROLL MODEL) G

TOL-congres

30.09.2011

(Flanagan, 2001)

Gf Gc Gsm Gv Ga Glm Gs

28 Vloeiende intelligentie Gekristalliseerde intelligentie Kortetermijngeheugen Visuele infoverwerking Auditieve infoverwerking Langetermijngeheugen Verwerkingssnelheid

ONDERZOEKSFASE: CHC-MODEL G

TOL-congres

30.09.2011

Relatie leesvaardigheid – intelligentie (Van den Broeck, 2011)

Gf Gc Gsm Gv Ga Glm Gs

ONDERZOEKSFASE: AANVULLEND COGNITIEF VAARDIGHEIDSPROFIEL • Basis intelligentiebatterij: WISC-III • Harmonisch intelligentieprofiel op schaalniveau • Totale IQ = moeilijk lerend tot benedengemiddeld (betrouwbaarheidsinterval)

• Aangevuld met subtests: − CELF-IV-NL (Semel et al., Nederlandse bewerking Kort et al., 2010) − WNV (Wechsler & Naglieri, 2008) − CB-WL (Van den Bos et al., 2010) − Geheugenproef 15 woorden (Magez et al., 2002)

29


Vloeiende intelligentie

Matrix redeneren Rekenen/begrippen (CELF-IV)

Gekristalliseerde intelligentie

Kortetermijngeheugen

Informatie/overeenkomsten/ begrijpen/woordkennis (WISC-III) Tekstbegrip (CELF-IV) / begrijpend lezen Zinnen herhalen (CELF) Ruimtelijke oriëntatie (WNV) Cijferreeksen (WISC-III)/15 woorden (auditief, losse elementen)

Visuele infoverwerking

Blokpatronen/Onvolledige tekeningen/Figuur leggen/ Plaatjes ordenen (WISC-III)

Auditieve infoverwerking

Fonologisch bewustzijn

Langetermijngeheugen

Reeksen opsommen (CELF-IV) / 15 woorden

Verwerkingssnelheid

substitutie/symbolen vergelijken (WISC-III) Snel serieel benoemen

30.09.2011

Vloeiende intelligentie

Matrix redeneren Redeneren (motorische output)Rekenen/begrippen (CELF-IV)

Redeneren Informatie/overeenkomsten/ (verbale Gekristalliseerde intelligentie Mondelingebegrijpen/woordkennis (WISC-III) input) taalproductie Tekstbegrip (CELF-IV) / (WS) begrijpend lezen Kortetermijngeheugen

Zinnen herhalen (CELF) Ruimtelijke oriëntatie (WNV)

Verbaal tekstbegrip

Auditief Cijferreeksen (WISC-III)/15 woorden KTG (losse (auditief, losse elementen) elementen) Visuele infoverwerking

Blokpatronen/Onvolledige Visuele tekeningen/Figuur leggen/ Plaatjes infoverwerking ordenen (WISC-III)

Auditieve infoverwerking

Fonologisch bewustzijn

Langetermijngeheugen

Reeksen opsommen (CELF-IV) / 15 woorden

Verwerkingssnelheid 30.09.2011

substitutie/symbolen vergelijken Tijdsdruk (WISC-III) (motorische output) Snel serieel benoemen

INTEGRATIEFASE: SWOT-ANALYSE Mogelijkheden van het kind (Strenghts)

Bedreigende factoren van de omgeving (Threats)

SWOT

Protectieve factoren van de omgeving (Opportunities)

32


Beperkingen/ moeilijkheden van het kind (Weaknesses)

Mogelijkheden van het kind Mondelinge taalproductie Visuele infoverwerking Metacognitie

Inzet

Beperkingen/moeilijkheden van het kind Technisch lezen

Intelligentie

Tekstbegrip

(moeilijk lerend tot benedengemiddeld)

Spelling

Verbaal redeneren

Hoeveelheid leerstof te groot

Auditief KTG/WG

Faalangst

Werken onder tijdsdruk

Hulpmiddelen

Beperkte vrije tijd

Logopedische therapie

Communicatie met school

Hulp ouders

Lestempo te hoog

Kansen/protectieve factoren uit de omgeving 30.09.2011

Bedreigende factoren uit de omgeving

INDICATIESTELLING Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau (SDN, 2008 – www.stichtingdyslexienederland.nl). 3 criteria: • Criterium van achterstand • Criterium van didactische resistentie • Mild exclusiecriterium

34


ADVIESFASE • Handelingsgericht advies • Op basis van de SWOT-analyse: − Begeleiding/remediëring − Compenserende strategieën − Schoolse maatregelen − Ondersteuning thuis − Studiemethode − Oriëntatie studiekeuze

35



Inzet

Onderwijsfaciliteiten Hulpmiddelen

• Notities ter beschikking stellen (leerkrachten/leerlingen) Logopedische therapie Hulp ouders Kansen/protectieve factoren uit de omgeving 30.09.2011


Intelligentie

Tekstbegrip


Spelling

Verbaal redeneren


Auditief KTG/WG

Faalangst

Werken onder tijdsdruk Beperkte vrije tijd Communicatie met school Lestempo te hoog



Inzet

Beperkingen/moeilijkheden van het kind Technisch lezen Tekstbegrip


Spelling

Verbaal redeneren


Auditief KTG/WG

Faalangst

Onderwijsfaciliteiten Hulpmiddelen • Niet voorlezen in de klas Logopedische • Niet aan bord komen (schrijven) therapie

Hulp ouders Beperkte lijst! Regelmatig bijsturen indien noodzakelijk Kansen/protectieve

factoren uit de omgeving 30.09.2011

Intelligentie




Inzet

Examenfaciliteiten • • • •

Aanvaarden van spelfouten Hulpmiddelen Verlagen tijdsdruk Logopedische Toestaan van hulpmiddelen therapieexamens Mondelinge Hulp ouders

Kansen/protectieve factoren uit de omgeving 30.09.2011


Intelligentie

Tekstbegrip


Spelling

Verbaal redeneren


Auditief KTG/WG

Faalangst




Inzet

Hulpmiddelen Logopedische therapie Hulp ouders Kansen/protectieve factoren uit de omgeving 30.09.2011


Intelligentie

Tekstbegrip


Spelling

Verbaal redeneren


Auditief KTG/WG

Faalangst


Hulpmiddelen technisch/begrijpend Beperkte vrije tijd lezen • Uitgebreide voorleessoftware Communicatie met • Digitale woordenboeken school Lestempo te hoog Bedreigende factoren uit de omgeving


Inzet


Beperkingen/moeilijkheden van het kind Intelligentie

Technisch lezen Tekstbegrip


Spelling

Verbaal redeneren


Auditief KTG/WG

Faalangst


Hulpmiddelen spelling

Beperkte vrije tijd • Spellingcorrectie tekstverwerker • Voorleesfunctie voorleessoftware Communicatie met  Ontoereikend school • ‘Slimme’ woordvoorspeller • Overhoorsoftware (controle door te hoog Lestempo leerkracht/ouders) Bedreigende factoren uit de omgeving


Inzet

Beperkingen/moeilijkheden van het kind Intelligentie

Technisch lezen Tekstbegrip


Spelling

Verbaal redeneren


Auditief KTG/WG

Faalangst


Logopedische therapie Hulpmiddelen Logopedische therapie Hulp ouders Kansen/protectieve factoren uit de omgeving 30.09.2011

Beperkte vrije tijd • Psycho-educatie • Functioneel lezen (met aandacht voor Communicatie met begrijpend leesstrategieën) school • Functioneel schrijven • Aanleren van gebruik van compenserende Lestempo te hoog hulpmiddelen Bedreigende factoren uit de omgeving


Inzet



Intelligentie

Tekstbegrip


Spelling

Verbaal redeneren


Auditief KTG/WG

Faalangst


Studiemethode

Beperkte vrije tijd • Functies voorleessoftware Communicatie met • Begrijpend leesstrategieën (o.a. inzetten van digitale woordenboeken)school • Mindmapping Lestempo te hoog Bedreigende factoren uit de omgeving


Inzet

Oriëntatie studiekeuze Hulpmiddelen

Beperkingen/moeilijkheden van het kind Technisch lezen Tekstbegrip


Spelling

Verbaal redeneren


Auditief KTG/WG

Faalangst

• Overstap naar 1 B overwegen (bv. na Logopedische evaluatie faciliteiten) therapie tussen Fien, ouders, • Communicatie hulpverleners en school bevorderen Hulp ouders Kansen/protectieve factoren uit de omgeving 30.09.2011

Intelligentie



CONCLUSIE • DIAGNOSTIEK is vaak meer dan enkel een DIAGNOSE • Het opstellen van een TOTAALPROFIEL leidt tot een ADVIES op MAAT • Meer informatie? − www.codelessius.eu − Geudens, A., Baeyens, D., Schraeyen, K., Maetens, K., De Brauwer, J., Loncke, M. (Eds.) (2011). Jongvolwassenen met dyslexie: diagnostiek en begeleiding in wetenschap en praktijk. Acco, Leuven.

44


Met medewerking van: • • • • • •

www.codelessius.eu

Astrid Geudens (directeur Code) Maaike Loncke (coördinator Team Leerstoornissen) Annelies Aerts Jolien De Brauwer Charlotte Mostaert Dorien Schrauwen

Code is een expertisecentrum van de Groep Gezondheid & Welzijn van Lessius. Het slaat een brug tussen wetenschappelijk onderzoek, hulp- en dienstverlening op het vlak van dyslexie, dyscalculie, ADHD, taal en taal- en leerstoornissen in een meertalige context.

Contact • Ellen Meersschaert | [email protected] • Tel. 03 241 08 09 | [email protected] • www.codelessius.eu

www.codelessius.eu

DE MEERWAARDE VAN EEN TOTAALPROFIEL IN DE HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK VAN DYSLEXIE

Recommend Documents