DE LEERLING DRUKKER DOOR EDMOND SCARON DRUKKERIJ - BESTUURDER. BESTUURDER, LEERAAR AAN DE VAK- 6 & NIJVERHEIDSSCHOOL : - :1 TE TURNHOUT : - :

DE LEERLING LEERLING

DRUKKER DOOR

EDMOND SCARON BESTUURDER, LEERAAR DRUKKERIJ - BESTUURDER. LEERAAR AAN DE DE VAKVAK- 6&NIJVERHEIDSSCHOOL NIJVERHEIDSSCHOOL TE TURNHOUT : - :1 :J TE TURNHOUT :: - ::

WERK MET MET GOUD GOUD BEKROOND BEKROOND IN IN WERK PRIJSKAMP UITGESCHREVEN UITGESCHREVEN DEN PRIJSIUMP PROVINCIE ANTWERPEN DOOR DE PROVINCIE DOOR

1928

140' de Merodelei, Schrijver:: 1401 Merodelei. Turnhout Verkrijgbaar bij den Schrijver

TURNHOUT

-:~:~ DRUKKERIJ DRUKKERIJ DER VAKSCHOOL

,..1..,..1,..,..1

DE LEERLING LEERLING DRUKKER DRUKKER

VOORWOORD.

Dit boek boek wordt wordt aangeboden aangeboden aan allen, die die zich zich met met de de Dit aan allen, boekdrukkunst bezighouden, bezighouden, hoofdzakelijk hoofdzakelijk aan de de leeraars leeraars boekdrukkunst en vaklui, die die de de taak taakop opzich zichgenomen genomenhebben, hebben,leerjongens leerjongens tot bekwame bekwame ambachtslieden ambachtslieden op op te teleiden. leiden. Wijl er in België nog geen enkel Vlaamsch handboek handboek is is ververschenen, rechtstreeks over over de de boekdrukkunst boekdrukkunst handelt, handelt, schenen, dat dat rechtstreeks nuttig geoordeeld, geoordeeld, deze deze uitgave het licht licht hebben hebben wij wij het het nuttig uitgave in het te geven. geven. willen maken maken op op volmaaktheid volmaaktheid en en Zonder aanspraak Zonder aanspraak te willen aan de de drukkers drukkerseen eenvakvakvolledigheid, toch hoopt de schrijver aan volledigheid, aanbieden dat dat hen henzal zalhelpen, helpen, zich zich tetebekwabekwaboek te kunnen aanbieden men men in hun vak. De ondervinding in opgedaan, heeft heeft ons ons nochtans nochtans De ondervinding in het vak opgedaan, niet weerhouden ter studie te gaan gaan bij bij meesters, meesters, dieper dieper ininniet weerhouden ter studie gewijd in de geheimen van het boekdrukkersbedrijf. Om de gewijd in geheimen het boekdrukkersbedrijf. Om de grootste volledigheid nabij nabij te komen komen hebben hebben wij wij de de bestaande bestaande handboeken, alsook eenige artikels uit toonaangevende tijdhandboeken, alsook eenige uit toonaangevende tijdschriften geraadpleegd. geraadpleegd. In dank dank zullen zullen wij wij de de aanmerkingen aanmerkingen onzer onzer lezers lezers ontvangen ontvangen en, in voorkomend voorkomend geval, geval, ze ze benuttigen benuttigenbij bijeen eengebeurlijke gebeurlijke en, in heruitgave. DE SCHRIJVER. DE SCHRIJVER.

......................................................................................... •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• GERAADPLEEGDE GERAADPLEEGDE WERKEN : :

JAC. VAN KAMP EN C. H. LINDEBOOM. Drukken.EN C. Dyukken. — JAc. VAN DER KAMP N. V. V. De Nieuwe Tijd, Amsterdam, Amsterdam, 1920. De Nieuwe

tot DrukD. SCHUITMAKER EN EN L. RONNER. Van Leerling totDrukker. N. V. De Nieuwe Amsterdam, 1920. V. De Nieuwe Tijd, Amsterdam, 192o. ker. — N. OTTO Illustrationsverfahren. -— Verlag OTTO F. W. KRÜGER. KRVGER. Die Illustrationsveriahren. F. A. A. Brockhaus, Brockhaus, Leipzig, Leipzig, 1914. 1914. von F. BUYS. Kleur en Inkt. — - N. N. V. Nieuwe Tijd, AmV. De De Nieuwe sterdam, 1920. Ons Vakblad. Maandschrift voor de Boekdrukkunst Boekdrukkunst in in NederNederland. N. N. V. V. De Nieuwe Nieuwe Tijd, Amsterdam, Amsterdam, 1913. 1913. Graficus. Weekblad. Hofwijckstraat Hofwijckstraat 9, 9, Den Den Haag. Haag .

AREND AREND

........................................................................................ ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

HOOFDSTUK HOOFDSTUK I.

OVER DE ESTHETISCHE ESTHETISCHE OPLEIDING OPLEIDING OVER DE VAN DEN DEN DRUKKER. DRUKKER. Het drukkersvak drukkersvak is is een een ambacht, ambacht, waarbij waarbij de detechniek techniekeen een heel belangrijke belangrijke rol speelt. speelt. heel Doch beoefenen, mogen vergeten, dat hun hun Doch zij, zij, die die het beoefenen, mogen niet niet vergeten, dient en en als als alle alle andere anderekunstnij kunstnijverheidswerk de beschaving dient verheidseen hoogere hoogere opdracht opdracht heeft heeft tetevervullen. vervullen. takken, een In de de oude oude tij tijden werden de de drukkers drukkers vaak vaakaangeworven aangeworven den werden een klas klas van vanpersonen, personen, voor voor wie wie kunst kunsten enwetenschap wetenschap uit een geen vreemde vreemde begrippen begrippen waren. waren. Men Men vindt hiervan hiervan menig menig geen voorbeeld in de geschiedenis van de ontwikkeling der boekvoorbeeld de geschiedenis de ontwikkeling der boekdrukkunst in ZuidZuid- en en Noord-Nederland. Noord-Nederland. De De drukkers drukkers van van drukkunst in heden kunnen in in hun hunwerk werkwel weldegelijk degelijkhoogere hoogerebevrediging bevrediging zoeken. blijven zoeken. Liefde in 't algemeen, Liefde en en smaak voor alle kunstuitingen in algemeen, en voor vak in in 't bijzonder, onmisbare ververvoor hun hun vák bijzonder, ziedaar ziedaar een onmisbare eischte voor allen, allen, die die tot tot een eenhoogere hoogere bekwaamheid bekwaamheid in in hun hun eischte voor ambacht willen willen opklimmen. opklimmen. Wij moeten zien zien wat schoon der kleukleuWij schoon is is (b. (b. v. v. de harmonie der ren), waarom een werk ons kunstgevoel voldoet of niet (b. v. een of niet (b. v. evenwicht de deelen deelen van vaneen eenschilderij), schilderij), in welke welke evenwicht tusschen tusschen de tegen de de schoonheidsleer schoonheidsleer zondigt (b. (b. v. illustratie mate het tegen v. de illustratie een boek boek kan kan slecht slechtgekozen gekozen zijn zijn of ofslecht slechtafgewerkt). afgewerkt). van een Wij zullen ontdekken en ontWij zullen onzen onzen blik blik oefenen oefenenin in het het ontdekken en het ontleden van «« het schoone schoone in de de kunst kunst»,», door door vergelijkingen vergelijkingen te te trekken met andere andere ook ookals alsvoorbeeldig voorbeeldiggeldende geldendewerken, werken, trekken met door ontleding van van een een werk werk inindeelen deelenenenonderdeelen, onderdeelen, door de ontleding

IO 10

DE LEERLING DRUKKER. DRUKKER. DE LEERLING

om hun harmonischen harmonischen samenhang samenhang aandachtig aandachtig te bebeom daarna hun schouwen. Laten wij wij eens nagaan hoe en en in in welk welk opzicht opzicht de de drukkerij drukkerij als kunstnijverheid, zich een plaats plaats kan kanveroveren. veroveren. Goede als kunstnijverheid, zich een vakkennis is de grondslag grondslag voor voor verdere verdere ontwikkeling. ontwikkeling. VakVakis de scholen, sterke scholen, vakleergangen vakleergangen en en studiekringen studiekringen kunnen kunnen in sterke mate bevorderen, bevorderen, dat men men de de noodige noodige technische technische ontwikkeontwikkeling verkrijge. opleiding in ontvangt verkrijge. Maar Maar de de beste opleiding in de theorie ontvangt men op de werkPlaats zelf, drukkerij. En En jammer jammer de werkplaats zelf,--- op op de drukkerij. genoeg, al te te vaak, vaak,zoo zoodoor doorwerkgevers werkgevers als als genoeg, dit dit wordt wordt maar al door werknemers, werknemers, voorbijgezien. voorbijgezien. Wat waard waard is is gedaan gedaan te te worden, worden, zegt zegt de de Engelschman, Engelschman, is is waard goed gedaan te worden. worden. Bij de boekdrukkunst boekdrukkunst spelen spelen enkele enkele belangrijke belangrijke factoren factoren Bij de een bijzonderen rol. Men mag nooit vergeten, dat het streven een bijzonderen Men mag nooit vergeten, het streven naar schoonheid schoonheid in de boekdrukkunst, boekdrukkunst, wordt wordt beheerscht beheerschtdoor door de wetten wetten van van de de vlakversiering. vlakversiering. Wie typografisch werk werk de Wie een typografisch opbouwt, daarmee b. b. v. v. een een meesterstuk meesterstuk der derbouwkunst bouwkunst opbouwt, en daarmee wil nabootsen, bereikt iets schoons. schoons. Zijn Zijn werk werk is is niet niet wil nabootsen, bereikt nooit iets « waar ». ». Het is is namakerij. namakerij. Het Het streven streven naar naar waarheid, waarheid, naar naar eerlijkheid, gewicht in in de de esthetische esthetische opopeerlijkheid, isis van van het grootste gewicht den werkman. werkman. Teder Ieder werk moet moet aan aanhet hetbeoogde beoogde voeding van den doel beantwoorden, beantwoorden, en bij den den eersten eersten aanblik aanblik zijn zijn doel doel ververen bij raden. Alle Alle deelen deelen moeten moetenbenevens benevenshet hetdoel, doel,nog nogeene eene gedachte De gedachten zijn in alle alle tijden tijden en en bij bij de de onderonderuitdrukken. De scheidene volkeren landen steeds steedsverschillend verschillendgeweest. geweest. scheidene volkeren en landen Daardoor zijn zijn de de verschillende verschillende stijlen stijlen ontstaan, ontstaan, welke welke zich zich Daardoor onderling weer perioden en en tijdvakken tijdvakkenverdeelen. verdeelen. onderling weer in perioden Typografisch werken, samenstellen van een een drukdrukTypografisch werken, isis het het samenstellen uit losse losse deelen deelenopgebouwd, opgebouwd,waarbij waarbijversiering versieringen enververvorm, uit luchting zich van het het drukdrukluchting zich moeten moeten aanpassen aanpassen aan aan den aard van werk. U kent kent wellicht wellicht het hetwoord woordvan vanden dendichter dichter: Demeester meester : ,( ,(De toont zich zich pas, wanneer wanneer hij hij zich zich weet weet te tebeperken.» beperken.» Weest sober, sober, toont overdaad z'n UUJ werk. werk. De noodzakelijkheid noodzakelijkheid eenvoudig, mljdt eenvoudig, rnijdt overdaad in uw moet den den drukker drukkerdiep diepzijn zijningeprent. ingeprent. hiervan, moet

DE ESTHETISCHE ESTHETISCHE OPLEIDING OPLEIDING VAN VAN DEN DEN DRUKKER. DRUKKER. DE

11 II

De moderne moderne richting in de de boekdrukkunst boekdrukkunst heeft heeftgelukkig gelukkig De afgebroken al die die krullige krullige versieringsgrillen versieringsgrillen waarvan waarvande de afgebroken met al de steendrukkerij steendrukkerij naar naarde deboekdrukkerij boekdrukkerijwas wasoverovermode mode uit de geloopen. Nog een bij de deesthetische esthetische opopNog een andere andere factor factor speelt een rol bij leiding. de ware ware eeneenleiding. Er Er moet moet harmonie harmonie zijn, zijn, eenheid. eenheid. En de dracht is is die, die, waarbij waarbij het hetgoede goede evenwicht evenwicht van vande deverschilverschillende factoren, die die tot totéén ééngeheel geheelmoeten moetenworden wordensaamgesaamgelende factoren, verloren. voegd, voegd, niet uit 't oog oog wordt verloren. Evenwicht harmonie zijn zijn allerbelangrijkste allerbelangrijkste vereischten vereischten Evenwicht en harmonie om schoon drukwerk te maken. maken. Geen Geen vlakversiering vlakversiering kan kan om een schoon bezit, indien indien een eengegeven gegeven goed zijn, zijn, indien zij geen evenwicht bezit, een ander. ander. Aan Aan de de element element overheerscht overheerschtten ten nadeele nadeele van van een hoofdzaak moet de eer eer geschonken geschonken worden worden welke' welke' zij zij ververhoofdzaak moet de dient, en de de nevenzaken nevenzaken moeten, moeten, naar naarhun hunbetrekkelijke betrekkelijke dient, en harmonie en en evenwicht evenwicht aan aande dehoofdzaak hoofdzaakworden worden waarde, in harmonie waarde, toegevoegd. Het materieel materieel moet in overeenstemming overeenstemming zijn zijn met met het het voorvoorin de drukkunst zullen wij voor een opgestelde doel. Alzoo opgestelde doel. Alzoo in de zullen wij voor een prachtuitgave modernen stijl, stijl, passende passende ornamenten, ornamenten, gegeprachtuitgave in modernen paeigende geschikten inkt, inkt, overeenstemmend overeenstemmend paeigende lettersoorten, geschikten pier, uitkiezen zoodanig, zoodanig, dat ieder ieder deel deel en en onderdeel onderdeel in in pier, enz., uitkiezen dit werk tot totzijn zijnrecht rechtkomt, komt,en endat datzoowel zoowelons onseigen eigen kunstkunstgevoel als van den denbestemmeling, bestemmeling, ten tenvolle volle bevredigd bevredigd gevoel als dit van wordt. eenvoudige bladzij bladzijde boek kan kan ons ons gelegelewordt. Een eenvoudige de uit uit een boek genheid geven dat we wemet metsmaak smaaken enschoonschoongenheid geven om om te te toonen dat heidszin kunnen werken. werken. Zij Zij kan kan eerlijk eerlijk saamgezet saamgezetzijn, zijn, zonder zonder iets anders anders te tewillen willengeven gevendan daneen eengoed goedleesbaren leesbarendruk, druk,wel wel in verdeeld, sober, eenvoudig, zonder storende versiering, verdeeld, sober, eenvoudig, zonder storende versiering, in evenwicht goede indeeling en door door de de evenwicht door door de de goede indeelingvan van het het wit en plaatsing op het het papier. papier. juiste plaatsing juiste voor den den zetter zetter geldt geldt isis in ingroote groote trekken trekken ook ook waar waar Wat voor voor den drukker. Want Want de de drukker drukkerkiest kiestde dekleuren, kleuren,en endeze deze belang in in 't welslagen van keus is alweer alweer een een factor van groot belang een drukwerk.

I2 12


Een goed middel om een vakman met met esthetische esthetische ontwikontwikwerk vooraf vooraf keling keling te worden is, is, samen met zijn vrienden, het werk te bespreken. Leest Leest goede goede vakboeken, vakboeken, bestudeert bestudeertde demodellen modellen der vakbladen. De De schouwkast schouwkast van van een eenboekwinkel boekwinkel isis ook ook der vakbladen. het goede goede van van een schoon schoon studieveld studieveld ;; men men leert leert er er inderdaad het het slechte slechte onderscheiden. onderscheiden. het schetsen, schetsen, leert leertteekenen, teekenen,indeelen, indeelen,invullen. invullen. Oefent u in het dat de de esthetische esthetische ontwikkeling ontwikkeling in uw uw vak vak En vergeet niet, dat de liefde liefde die ge voor dit vak vak bezit bezit of of bezitten bezittenmoet. moet. berust op de die voor voor zijn zijn ambacht ambacht geen geen liefde liefde en en geestdrift geestdrift Een man, die gevoelt, nooit een een goed goed werkman werkman zijn. zijn. gevoelt, zal nooit

HOOFDSTUK II. 11. HOOFDSTUK

ORDE ENZINDELIJKHEID ZINDELIJKHEID ORDE EN IN DE WERKPLAATS. WERKPLAATS. IN DE

Algemeene bemerkingen. Orde Orde maakt den arbeid licht! licht ! de drukkerij, drukkerij, zooals overal, moet ieder ieder voorwerp voorwerp Orde. In de zijn plaats plaats hebben, hebben, en en als als het het niet niet gebruikt gebruikt wordt, wordt, op opdie die zijn te vinden vinden zijn. zijn. plaats te Het achteloos achteloos en en roekeloos roekeloos dooreenwerpen dooreenwerpen van van gereedschap gereedschap en materieel moet vermeden worden. Zoodoende, Zoodoende, als men later ditzelfde gereedschap noodig heeft, en daarvoor maar de de hand hand steken, daar daar dit dit altijd altijdvoor voor 't grijpen licht, wordt hoeft uit te steken, er zeer veel die, in in een een ordelooze werkplaats, veel tijd tijd bespaart die, aan kwellend zoeken verloren gaat. gaat. Zindelijkheid. Wat zindelijkheid zindelijkheid betreft, er vooral vooral betreft, moet er gezorgd worden dat bij de de machine machine een een papierbak voorhanden zij, afval op op te te bergen, bergen, daar daar dit ditanders andersrondom rondom de de zij, om om het afval machine, en ook wel er onder terechtkomt. Dit zou maar een machine, ook wel er onder Dit zou maar een slechte gedachte geven over den reinheidszin van den drukker die werkt. die daar werkt. Onder de machine machine worden in goede goede orde, orde, poetsdoeken, poetsdoeken, Onder de petroleumkan petroleumkan en naphtepot opgeborgen. Smeren werktuigen. Bij smeren der der machines machines Bij het smeren Smeren der werktuigen. moet werkman altijd een poetsdoek poetsdoek ter hand hand hebben, hebben, om om moet de werkman de overtollige olie vagen en en zoodoende de machines de machines de overtollige olie af af te te vagen zonder te houden. houden. zonder veel veel inspanning, inspanning, in zuiveren staat staat te

14


Om den normalen normalen gang persen te te verzekeren, verzekeren, is is het het Om den gang der persen raadzaam, dagelijks dagelijks de persen persen zorgvuldig zorgvuldig te te smeren, smeren, er erzorg zorg raadzaam, dat elk elk deel deelslechts slechtsde dejuist juistnoodige noodigehoeveelhoeveelvoor dragende, dat olie bekomt. bekomt. heid olie Gereedschap. Met gereedschap zal zal men men voorzichtig voorzichtig Met het gereedschap zijn en b. v., geen sleutels gebruiken om de vormen te te kloppen, kloppen, werk, waarvoor een hamer past. werk, waarvoor past. Tijdens schoonmaken der rollen, rollen, bij bij degelpersen, degelpersen, zal zal Tijdens het schoonmaken men zich zich wachten wachten de de petroleumkaia, petroleumkan, bak of of vettige vettige poetspoetsmen doeken leggen op van doeken te leggen op de de papiertafeltjes, die links en rechts van de machine machine zijn zij n aangelegd. aangelegd. Ongelukken. Altijd voorzichtig zijn zijn bij bij ininbeweging beweging Altijd voorzichtig zijnde machines machines is noodzakelijk, wijl onoplettendzijnde is noodzakelijk, wijl de de minste onoplettendheid groote groote ongelukken ongelukken voor voor gevolg gevolg kan kan hebben. hebben. Kleeding. Ook zorge men dat de kleeding los aan aan Ook zorge men dat kleeding niet niet te los het lijf lijf hange. hange. Om gezondheidsredenen dient wasschen der der handen, handen, Om gezondheidsredenen dient het het wasschen en het reinigen reinigen der der nagels nagels goed goed in in acht achtgenomen genomenteteworden. worden.

HOOFDSTUK HOOFDSTUK IIL III.

BENAMING GEREEDSCHAP BENAMING VAN GEREEDSCHAP EN MATERIEEL. Sleutels en schroevendraaiers schroevendraaiers moeten dienen om om de de vijvijzen (schroeven) der machines vast of of los los te t~draaien. draaien.Bij Bijelke elke zen (schroeven) machine worden ook sleutels sleutels van van verschillende verschillende opening opening machine worden dan dan ook geleverd. Voor elke moer den juist passenden sleutel gebruigeleverd. Voor elke moer juist passenden sleutel gebruiken, is dan dan ook ook hoofdzaak. hoofdzaak. ken, worden voor voor den den Dezelfde Dezelfde bemerking bemerkingdient dient gemaakt gemaakt te worden Een te te klein kleinschroevendraaier schroevendraaiergebruiken gebruikenom om schroevendraaier. Een zetten,heeft heeftonvermijdelijk onvermijdelijk de de groote vijzen los groote vijzen los of of vast tete zetten, beschadiging schroevendraaier en en vijs vijs voor voor gevolg. gevolg. beschadiging van schroevendraaier Wit dient dient om om het het zetsel zetsel aan aan te te vullen. vullen. Het Het bestaat bestaat uit uit letterspecie aluminium). Wanneer wit bebeletterspecie (lood, (lood, ijzer ijzer of of aluminium). Wanneer het wit of er op te kloppen kloppen met met schadigd is door op den vloer te vallen of voorwerpen, isis men daarmede juist juist harde voorwerpen, men niet niet meer meer in in staat daarmede werk te leveren. leveren. werk af te Sluitstukken dienen zetsel, rondom rondom met wit wit aanaandienen om om het het zetsel, gevuld, te zetten. zetten. gevuld, in in het raam vast te Raam:: Ijzeren zetsel geplaatst geplaatst wordt. wordt. I Jzeren kader, kader, waarin waarin het zetsel Raam binnenkanten zijn schoon glad en haaksch geschaafd, en De De zijn schoon glad en haaksch geschaafd, en moeten zeer zuiver zuiver gehouden gehouden worden. worden. Vorm: raam, zetsel, zetsel, wit wit en ensluitstukken sluitstukkenmaken makenéén één Vorm : Het raam, dat vorm heet. geheel uit, geheel uit, vorm heet. Klophout (ook of dresseerplank) dresseerplank) dient dient om om de de (ook taqueerhout taqueerhout of vormen kloppen. Daardoor Daardoor brengt brengt men mende dehoogstaande hoogstaande vormen te kloppen. letters met met de de andere anderegelijk, gelijk, en enisis het hetmogelijk mogelijkeen eengelijkmatigelijkmatigen afdruk van het zetsel te bekomen. Het gedeelte van het het gen afdruk het zetsel te bekomen. Het gedeelte van

16 r6

DE LEERLING DE LEERLING DRUKKER. DRUKKER.

klophout dat den vorm vorm in in aanraking aanraking komt, komt, dient dient dus dus dat met den schoon zijn. schoon vlak te zijn. Insluiten inslaan:: is regel brengen brengen van van eenen Insluiten of inslaan is het in regel vorm ; dus: dus : het zetsel, bij vorm; bij middel middel van van wit wit en sluitstukken, sluitstukken, in een raam vastzetten. een Trappers degelpers). Drukmachine van Trappers of pedaal (ook (ook degelpers). klein model, drukken van van handelsmodel, bijzonder bijzonder bestemd bestemd voor het drukken drukwerk. Inktmes of spatel spatel:: dient om bewerken. om den den drukinkt te bewerken. Rollenspecie : samenstelling van lijm, gelatine en glyglyvan lijm, gelatine en cerine. Specierollen zijn spillen uit ijzer of hout vervaardigd, vervaardigd, en en bekleed met rollenspecie. bekleed Letterhoogte : afmeting aan het het ({« drukafmeting van van den den voet voet tot aan drukvlak». zetwerk te te bebevlak ». Om Om een een gelijkmatigen gelijkmatigen afdruk afdruk van van het zetwerk komen, behoeft de letters letters dezelfde dezelfde te te behoeft deze deze afmeting afmeting voor voor al de zij n. ZIJn.

Behandel machines en gereedschap gereedschap met met zachtheid zachtheidII

HOOFDSTUK HOOFDSTUK IV.

A. -- HET PUNTENSTELSEL. puntenstelsel, waarop waarop hedendaags hedendaags het in in de de drukkerij drukkerij Het puntenstelsel, gebezigd materieel steund, is het stelsel stelsel door door P.-S. P.-S. FourFouris het materieel steund, wordt Fournierstelsel Fournierstelsel genaamd. uitgevonden. Het wordt nier in 1737 uitgevonden. Dit stelsel stelsel was de waarde waarde was geen geenwettelijk wettelijkerkende erkende maat maat en de van zijn «« typografisch punt)), onze huidige huidige maat maat beretypografisch punt », in onze van zijn o.346 %. kend, is nagenoeg gelijk aan 0.346 Frans Ambrosius Ambrosius Didot, — - ook een lettergieter, - her~ lettergieter, — herpuntenstelsel van Fournier. Fournier. Hij Hij werd werd ino het puntenstelsel vormde in 1770 zoon Firmin. Firmin. hierin geholpen door zijnen zoon Vandaar het Didotstelsel. Het was gesteund op de in Frankrijk wettig erkende maat van van dien dien tijd, tijd, nl. de Koningsvoet. In de de meeste meeste drukkerijen drukkerijen heeft heeft nu nu dit ditstelsel stelselde devoorkeur. voorkeur. De De waarde waarde van van het punt Didot is gelijk aan 0.375 o.375 %. Tn. Het gelijk aan aan:: verschil tusschen beide stelsels is dus gelijk o.375 % -— 0.346 1%, = 0. o.o29 02 9 %, 0·375 0.34 6 % 't zij zij ongeveer ongeveer 1/12 van één punt Fournier. Fournier. 1/12 Zoo zijn dus 12 12 punten Didot gelijk aan 13 punten Fournier. De typografische eenheidsmaat of basis basis van het puntenstelsel in België België is de Cicero of 12 typografische typografische punten. (Zie voorbeelden, blz. 19.)

B. -- HET FORMAATWIT. Om zetsel en vorm aan te vullen, vullen, gebruikt gebruikt men wit, waarvan lengte en dikte op aantal typografische typografische punpunop een bepaald aantal ten berekend berekend zijn. Voor men deze deze Voor kleine kleine afmetingen afmetingen geeft geeft men aan in punten, voor voor groo. groo, ~, in cicero's. 22

L. D. L. D.

18


zijn dunne Interlinies zijn dunne reepjes, reepjes, uit uit letterspecie vervaarletterspecie vervaardigd, ter dikte dikte van van I, en op op 1, 2, 3 en 4 typografische typografische punten en lengten tot 48 cicero's. lengtenvan vanI tot op 6 en 12 dikte, Dikkere interlinies, gewoonlijk gewoonlijk op Dikkere interlinies, 12 punten dikte, heet men men regletten. Hol- of garnituurwit ook formaatwit geheeten, dient Holvoor het opvullen opvullen voor het van grootere ruimgrootere ruim-\,-=-=' ~o= - -~_~-=_~~~ _ "~__ ten, doch vnl. vnl. voor voor ten, doch ~~ ,,~ het opsluiten der der het opsluiten A. HOGENFORST LEIPZIG. vormen. I Het is vervaarHet is digd uit lood, lood, ijzer ijzer of of aluminium aluminium ter dikte van van I, I~, 2, ter dikte 1, I1/2, 4, 6, 3, 4, 6, 8, 8, io 10 en 12 lengten van van 4,rS, 8, 12 Cicero's Cicero's en en op lengten 4,ri5, 6, 7, 8, 12, 16, 20, 20, 24, 24, 28, 40, 48 48 en 60 12, 16, 28, 32, 36, 4o, 6o cicero's.

-

,'\-----

~

IJ zeren formaatwit. formaatwit. (Firma Schelter Schelter && Giesecke, Giesecke, Leipzig.) Leipzig.) Ijzeren

Voor het doelmatig opbergen van het garnituurwit bestaan Voor er speciale speciale kassen, kassen, formaatkassen geheeten. Zulk Zulk eene eene kas formaatkassen geheeten. haar plaats, plaats, zoo zoo dicht dicht mogelijk mogelijk bij bij den den steen, steen, waarop waarop vindt haar het in-raam-zetten in-raam-zetten der vormen geschiedt. geschiedt. Dat men, men, ook ook bij bij de behandeling van dit materieel, zeer behoedzaam moet te zeer behoedzaam te

HET HET FORMAATWIT. FORMAATWIT.

199

werk hoeft wel wel niet niet gezegd. gezegd. Hoe Hoegemakkelijk gemakkelijk immers immers werk gaan, gaan, hoeft wordt het -— vnl. het looden wordt onvoorzichtige looden wit -— bij een een onvoorzichtige behandeling, hoeken gekwetst, gekwetst, zoodat men behandeling, aan de hoeken men verplicht is, buiten gebruik gebruiktetestellen. stellen.Met Metslecht slechtgerief geriefimmers, immers,isis is, het buiten het onmogelijk onmogelijk juist werk te maken. maken.

VOORBEELDEN : VOORBEELDEN: cicero lengte(KWADRATEN.) (KWADRATEN.) cicero dikte op 2, 2, 3 en 44 cicero's cicero's lengte »» »» 6, 12, 16, 16,20,24,28,32 6, 8, 8, 10, io, 12, 20, 24, 28, 32 cicero's lengte, enz. »» »)) »» »)) »)) 2 » » » » » » » » »» » 33 »» » » » »» » » » » )) 44 »» » » »» » » » » » » 66 »» » » » » » » » » » » 88 »» » » » io » » » 16, 10 16, 20, 20, 24, 28, 32, 36, 40, 48 48 en 60 24, 28, 6o » » » )) )) )) )) » )) 12 » » » » » » » » » » » 16 16 »» » Om nemen, bij bij voorbeeld voorbeeld:: 12 ciceOm verschillende verschillende maten te nemen, stukken ro's dikte op 24 cicero's lengte, kan men verschillende stukken bij eenbrengen. bijeenbrengen. voorkeur. Het ijzerwit geniet de voorkeur. I1

I

I

HOOFDSTUK V. V.

HET SLUITMATERIEEL. veel verschillende verschillende soorten in in Het sluitmaterieel, waarvan veel drukkerijen gebruikt gebruikt worden, dient dient om om den den vorm vorm stevig stevig de drukkerijen te klemmen. klemmen. en gelijkmatig vast te

soorten van SluitmaterieeI. Eenige soorten Sluitmaterieel. A. HETHOUTEN HOUTEN A. HET

SLUITMATERIEEL.

2 3 1

uit:: Het bestaat uit sluittegen het wit wit geplaatst geplaatst wordt wordt;; of rechthout, dat tegen s/uit- oj houten schenen schenen:: schuins afloopende stukken hout, die die tegen tegen het raam geplaatst worden; worden ; 33ee kooien: die tusschen het sluithout en de kooien : kleine blokjes hout, die scheen ingeschoven ingeschoven worden; worden ; 44ee kooiendrijver : waarmede kooien, met een hamer, vaster vaster waarmede de de kooien, ingeschoven worden. Ie 22ee

B. HET HET MARINONI SLUITMATERIEEL. MARINONI SLUITMATERIEEL.

Het bestaat -uit:: bestaat-uit Ie ijzeren schenen schenen,. ,. 22ee ijzeren rolletfes rolletfes,. ,.

l schenen en rolletjes zijn voorzien van tanrolletj es zijn \ den, die bij bij het het sluiten sluiten in elkander draaien.

HET SLUITMATERIEEL.

2I 21

een T-sleutel, passende 33ee een passende in de de vierkante opening der rolletjes, waarmede worden vastgedraaid. vastgedraaid. waarmede de de sluitstukken worden

C. DE DEHEMPELSCHE HEMPELSCHE SCHENEN. SCHENEN.

11,1111111,11111111111111111

,1111,,i

, ,„,1111,:11'111,1,

Dit sluitmaterieel sluitmaterieel bestaat uit twee schenen voorzien bestaat uit twee iJzeren ijzeren schenen van tanden, die die echter echter niet niet in inelkander elkander grijpen, grijpen, doch doch waarin waarin een viertand uitgeuitgeeen T-vormige T-vormige sleutel, sleutel, aan aan den den onderkant onderkant in viertand werkt, past. past. werkt, De schenen schenen worden worden tegeneen tegeneen opgedraaid, opgedraaid, waardoor waardoor een een De van den denvorm vormmogelijk mogelijk is. is. gelijkmatig vastzetten vastzetten van Het sluitmaterieel, sluitmaterieel, vermeld vermeld onder onder A, A, B en C groepeert de groepeert de meest spie- of of wig-sluitstukken. wig-sluitstukken. De De moderne moderne sluitsluitmeest gebruikte spieijzers, vermeld, heet heet men men parallel-sluitstukken. parallel-sluitstukken. ijzers, hieronder hieronder vermeld, D. VERSCHILLENDE MODERNE MODERNE SLUITSTUKKEN. SLUITSTUKKEN. D. VERSCHILLENDE

Zekerhéidssluitijzers (Hogenforst). (Hogenforst). Zekerheidssluitijzers

Bij deze sluitstukken sluitstukken werken werken de de kooien kooien evenwijdig evenwijdig met het het Bij sluit vlak , en en zetten zetten den den vorm vorm schoon schoon gelijkmatig gelijkmatig vast. vast. sluitvlak,


22 22

Verschillende gebracht door door de de Verschillende stelsels zijn op op de markt gebracht firma's : Plantin, Plantin, te Brussel, Hogenforst, firma's: & Giesecke Giesecke Hogenforst, Schelter & in Duitschland, enz. sluitijzers PLANTIN, De sluitijzers PLANTIN, hieronder afgebeeld, kan men in kan men den handel, den handel, in in verschillende verschillende grootte grootte verkrijgen verkrijgen;; de kleine de kleine één sluit sluitblok (fig. I), I), de groote twee (fig. hebben slechts één blok (fig. IJ.) (fig. II.)

.· W

~B

~.

.

A Fig. 1. Fig. I.

c Fig. lIl. Fig. III.

Fig. Il. Fig. II. Zekerheidssluitijzers. (Firma Plantin Plantin Brussel.) Brussel.) Zekerheidssluitijzers.

Het sluitijzer wordt wordt met den den vlakken vlakken kant kant tegen tegen het het forforrond het hetzetsel zetselgeplaatst geplaatstis, is,aangelegd. aangelegd. maatwit, dat rond uit drie drie deelen (fig. (fig. III) IJl): A, A, de Elke sluitblok bestaat uit schroefspil ; B, B, de moerschroef moerschroef;; C, de kooi. De schroefspil A A schroefspil draait in in de de moerschroef moerschroef B, B, en B past past in in de de kooi kooi C. Draait men men draait rechts, zoo zoo stijgt stijgtde demoerschroef moerschroef B en de schroefspil AA naar rechts, de kooi kooi C C naar naar buiten buitengedrongen. gedrongen. wordt de :

;

De zekerheidssluitijzers zekerheidssluitijzers SCHELTER&&GIESECKE, GIESECKE, hierachter hierachter De SCHELTER hebben het groot voordeel, zich nauwkeurig aan afgebeeld, afgebeeld, hebben groot voordeel, zich nauwkeurig aan passen aan aan den den vorm vorm of of aan aan het hetraam. raam. te passen

HET SLUITMATERIEEL. HET SLUITMATERIEEL.

23 23

twee sluitvlakken verwijderen verwijderen zich tegelijkertijd van De twee zich tegelijkertijd elkaar, het eene na het andere. andere. Het Het bij schroeven geelkaar, en en niet het bijschroeven door middel middel van een een sleutel sleutel in vorm vorm van vanschroevenschroevenbeurt door draaier. Deze Deze zekerzij n heidssluitijzers zijn bijzonder bij zonder doelmatig welke voor vormen welke moeten afgedrukt worden de snelZekerheidssluitijzer. (Schelter (Schelter && Giesecke, Giesecke, Leipzig.) Leipzig.) op de snelworden op loopende tweetoerenpersen, tweetoerenpersen, daar zij de de grootste grootste sluitingsloopende daar zij kracht verzekeren.

HOOFDSTUK HOOFDSTUK VI.

INSLUITEN OF INSLAAN VOOR OF INSLAAN VOOR DE DEGELPERS. een ijzeren kader, waarvan de de bovenkant kader, waarvan is een Het raam is eenigszins rond is en de onderkant iets iets of of wat wat schuins afloopt. In de de machines machines rust het raam raam op op steunpunten steunpunten;; aan den bovenkant wordt het vastgeklemd door de raamklem. wordt vastgeklemd door de Men op de de insluitplaat met den bovenkant Men plaatst plaatst het raam op van zich af. zetsel moet moet zooveel mogelijk midden van mogelijkinin het het midden van het Het zetsel raam staan. staan. omdat Kleine drukwerkjes geplaatst, omdat drukwerkj es worden iets hooger geplaatst, dit gemakkelijker gemakkelijker is is voor voor den deninlegger. inlegger. Men eerst het het vast wit aan den den linker1inker- en en onderMen plaatst plaatst eerst kant; de rechterrechter-en enbovenzijde, bovenzijde, aan de sluitmaterieel aan kant ; het sluitmaterieel zoodat het vaste vaste wit wit met met den den aanleg zuiveren winkelaa.nleg een zuiveren haak vormt. touwtje dat datrondom rondomde decompositie compositiegebonden gebonden is, is, wordt wordt Het touwtje dan eerst eerst voorzichtig voorzichtig losgemaakt. losgemaakt. Voorts vult men men den den vorm vorm op wit en en sluitstukken, draait hem hem een een weinig vast en en op met wit {(« klopt klopt»» hem daarna geleidelijk geleidelijk vaster draaien. Dan Dan hem om daarna vaster te draaien. wordt de vorm opgelicht om na te te gaan gaan of of er er niets nietszakt. zakt.Ook Ook de achterkant moet moet zuiver zuiver zijn. zijn. Zoo dit draait men men den den vorm vorm opnieuw opnieuw Zoo dit niet goed in orde is, draait los en {(« klopt »» hem een tweede maal. maal. Het {(« kloppen »» gebeurt als als volgt volgt :: men neemt in de de linkerlinkerhand de de dresseerplank, die goed vlak op de compositie wordt gehouden, deze niet niet zwikt, zwikt,teneinde teneinde de de gehouden, wel wel erop erop lettende, lettende, dat deze

OF INSLAAN INSLAAN VOOR VOOR DE DE DEGELPERS. DEGELPERS. INSLUITEN OF

25

letters niet niet te beschadigen. beschadigen. In de de rechterhand rechterhand houdt houdt men men letters houten hamer, hamer, klopt er mede mede op op de de dresseerplank, doch den houten klopt er te slaan. slaan. Eindelijk Eindelijk wordt wordt de de vorm vorm zich wel wel te te hard te wachte zich benzine gewasschen. met benzine is het het volstrekt volstrekt Doch vooraleer draaien, is Doch vooraleer den den vorm vorm vast vast te draaien, de drukker drukker zich zich vergewisse of alles alles goed goed opgenoodig dat de is. Dat Dat wil wil zeggen zeggen:: hij hij moet zorgvuldig zorgvuldig nagaan nagaan of of al al sloten is. wit rondom rondom de de compositie compositie aansluit het zetsel, zetsel, of of erer het wit aansluit met het geschoven zijn het losmaken losmaken geen «« interlinies »» overeen overeen geschoven zijn bij bij het de pagina's, pagina's, en en of of er ergeen geen letters, letters, spaties, spaties,punten, punten,enz., enz., van de gerezen. zijn gerezen.

Raam met zetsel, zetsel, wit en sluitstukken.

HOOFDSTUK HOOFDSTUK VII.

ONTSTAAN DER BOEKDRUKKUNST. A. ---ONTSTAAN DER BOEKDRLIKKLINST. Reeds lang vóór de uitvinding der der boekdrukkunst, boekdrukkunst, hielden hielden Reeds lang v66r kloosterlingen onledig met het het schrijven kloosterlingen zich zich onledig schrijven en verluchten van boeken. boeken. Zulke dan ook ook zeer zeer duur. duur. Zulke boeken boeken waren waren dan ten van de Vie Vle eeuw, eeuw, ««graveerden graveerden»» de Chineezen Chineezen op houten houten Rond de plankjes, kleurstof. Door Door er er plankj es, en en bestreken bestreken deze deze met een zwarte kleurstof. dan met de de hand hand een een blad blad papier papiertegen tegen aan aantetepersen, persen,verkreverkregen zij Dit alles alles vergde vergde natuurlijk natuurlijk veel veel tijd. tijd. gen zij gedrukte bladen. Dit de eerste eerste helft helft van van de de XVe XVe eeuw eeuw kwam kwam men tot tot de de uituitIn de vinding boekdrukkunst, dus het drukken drukken met met losse vinding der der boekdrukkunst, dus tot tot het letters. Twee namen komen hiervoor hiervoor bijzonder bijzonder in in aanmerking, aanmerking, nl. nl. Twee Coster en Johannes Gutenberg. Gutenberg. Laurens Coster Gutenberg wordt in het het algemeen algemeen als de uitvinder uitvinder der der boekboekdrukkunst beschouwd. Alhoewel Alhoewel het niet nietonwaarschijnlijk onwaarschijnlijk drukkunst beschouwd. is dat dat Coster de boekdrukkunst heeft heeft uitgevonden, uitgevonden, komt komt de boekdrukkunst is nochtans aan Gutenberg de eer toe, ze praktisch bruikbaar nochtans Gutenberg eer toe, ze praktisch bruikbaar gemaakt te hebben. hebben. gemaakt Bij onze Noorderburen Noorderburen wordt wordt Laurens Coster, Coster, geboren Bij onze geboren te I370 en aldaar aldaar gestorven gestorven in in144o, I440, aanzien aanzien als als de de Haarlem in 137o uitvinder van de boekdrukkunst. Te oordeelen naar de geuitvinder de boekdrukkunst. Te oordeelen naar de geboortedata van Gutenberg, Gutenberg,1397 I397 en en dien dienvan vanCoster, Coster,137o I370 zou zou boortedata van eenigen grond kunnen kunnen verleenen, verleenen, aan aan deze, deze, histohistomen allicht eenigen risch nog nog niet niet bewezen bewezen bewering. bewering. Maar Maar Coster Coster vond vond pas pas risch op zijn 53 jarigen leeftijd, de boekdrukkunst zoogezegd uit, op zijn 53 jarigen leeftijd, de boekdrukkunst zoogezegd uit, hetgeen blijkt de op op zijn zijnstandbeeld standbeeld teteHaarlem Haarlem gebeigebeihetgeen blijkt uit de telde woorden :: ««Laurens Laurens Janszoon ]anszoon Coster, Coster, vond vondinin1423 I423 telde woorden de boekdrukkunst uit, enz.» Volgens de legende verpoosde de boekdrukkunst uit, enz. » Volgens de legende verpoosde

ONTSTAAN BOEKDRUKKUNST. ONTSTAAN DER BOEKDRUKKUNST.

27 27

Coster », het boschrijke oord, even even buiten buiten Coster veel veel in « den den Hout », Haarlem gelegen, gelegen, en in het het bijzijn bijzijn van van de dezes zeskinderen kinderenzijner zijner eenige Thomas Pieterszoon, Pieterszoon, ververeenige dochter Lucie, gehuwd met Thomas maakte hij zich zich spelenderwijze spelenderwijze met letters met het het uitsnijden van letters boomschors. Naderhand dat het het beeld beeld dezer dezer in boomschors. Naderhand bestatigde hij, dat letters zich op het papier, papier, waar waar hij hij ze ze had hadiningewikkeld, gewikkeld, had had afgedrukt. Bij zijn zijn verdere verdere proefnemingen proefnemingen gebruikte hij hij tot tot afgedrukt. Bij drukken, de de in inalle allevoorname voornamegezinnen gezinnen bestaande bestaandelinnenlinnenhet drukken, pletpers, wat zeer zeer gebrekkig gebrekkig ging ging;; doch later later wist wist hij hij deze deze pletpers, merkelijk te verbeteren. verbeteren. merkelijk Gutenberg heeft, ondanks zijn zijn genialen aanleg, tameheeft, ondanks aanleg, een tamelijk bestaan gekend gekend en en vol vol zorgen. zorgen. In 't jaar 1455 werd lijk bitter bestaan hij door zijn zijn deelgenoot deelgenoot Fust van vanalalzijn zijnmaterieel materieelberoofd, beroofd, hij door en vond hij steun, na na lang lang zoeken zoeken en en zwerven, zwerven, bij den kunstzinnigen hertog Nassau, die die hem hem begiftigde begiftigde met met zinnigen hertog Adolf Adolf van Nassau, een tamelijk hooge hooge lijfrente, staatstelde steldezich zichweer weer lijfrente, en hem in staat alle hem noodig materieel aan aan te teschaffen schaffen; bovendienschonk schonk ; bovendien hij hem den den titel titel van vanHofridder. Hofridder. Zijn Zijn standbeeld, standbeeld, één één der der hij hem beste werken werken van van den denberoemden beroemdenFranschen Franschenbeeldhouwer beeldhouwer beste David d'Angers (1788-1856) verheft zich te te Straatsburg. Straatsburg. verheft zich David d'Angers Gutenberg wordt er voorgesteld voorgesteld met één één door door hem hem afgedrukt afgedrukt te lezen lezen staat staat: :««En Enhet hetlicht lichtwas. was.»» blad, waarop te Aalstenaar Dirk Maertens, Maertens, aldaar geboren in 145o 1450 en en aldaar geboren De Aalstenaar er begraven in de man man die die hier hier er begraven in 1534, 1534,wordt wordtaanzien aanzienals als de het allereerste allereerste boek boek gedrukt gedruktheeft. heeft. in ons land, het In 1473 1473 vestigde vestigde hij drukker te Aalst, later later te te hij zich zich als als drukker te Aalst, Antwerpen, vervolgens te Leuven. Leuven. Christoltel Mont-Louis bij Tours in in geboren te te Mont-Louis bij Tours Christoffel Plantijn, geboren 1514, 1549, en stierf stierf aldaar aldaar inin 1514, vestigde vestigde zich zich te te Antwerpen in 1549, 1589, zijne drukkerij, drukkerij, werkende werkende met met 22 persen 160 persen en 16o 1589, na na zijne werklieden, tot een groote groote welvaart welvaart te tehebben hebbengebracht. gebracht. In werklieden, tot een 1876 werd de Aartskoninklijke Aartskoninklijke drukkerij drukkerij Plantijn-Moretus, Plantijn-Moretus, werd de overgenomen An~werpen, die die ze ze in in een een allerallerovergenomendoor door de de stad stad Antwerpen, prachtigst muzeum herschiep herschiep :: ten huidigen dage dage het, het, ook ook prachtigst muzeum ten huidigen door vreemdelingen, vreemdelingen, veel bezochte bezochte Plantijn-Muzeum. Plantijn-Muzeum.

28


DE HANDPERS. HANDPERS.

r=Voetstuk; = Voetstuk ; ra=Zijstukken; Zijstukken ; Ib= Kopstuk. 2=Draagstuk banen;; 2 = Draa gs t u k der banen 3 =Banen ; 3=Banen; 4 =Degel ; 4=Degel; 55 ==Drukplaat Drukplaat ;; 6-7=Raam doek (tim(timmet doek 6-7 Raam met paan) ;

Trommel;; 8 ==Trommel g =Drukarm ; 9=Drukarm; io = Druksteller Druksteller ;; 10= I I =Spanningstuk den Spanningstuk van van den Degel ; Degel; z 2 =-Dra aier ;; 12 = Draaier 13 =-- Versiering.

DE BOEK- OF OFHOOGDRUK. HOOGDRUK. DE BOEK-

29

BOEK- OF HOOGDRUK. B. -— DE BOEK~ Drukmethoden+ Drukmethoden. De druktechniek omvat drie, drie, in inden dengrond grondverschillende verschillende De druktechniek drukmethoden, te weten weten:: de de hooghoog- of of boekdruk, boekdruk, de de diepdiep- of of drukmethoden, koperdruk en de vlakvlak- of of steendruk. steendruk. koperdruk hoogdruk, waarmede wij wij ons in in dit ditboek boekbezighouden, bezighouden, De hoogdruk, hoofdzaak op op de de boekdruksnelpers boekdruksnelpers uitgevoerd. uitgevoerd. Het Het wordt in hoofdzaak af te drukken drukken beeldvlak, beeldvlak, 't zij staat zij letterbeeld letterbeeld of of illustratie, illustratie, staat een weinig verheven niet drukkend drukkend gedeelte gedeelte van van een weinig verheven boven boven het niet den vorm. Aldus Aldus voorzien voorzien de de inktrollen, inktrollen, biLihet bij."het drukken, drukken, den vorm. slechts deelen met kleurstof, kleurstof, die die op op het het papier, papier,— - of of op op slechts die die deelen welk ook, -moeten moeten overgezetworden. worden. welk ander ander drukvlak drukvlak dan dan ook, overgezet enkele oogopslag oogopslag — - voor een een goed-duidelijke goed-duidelijke beschoubeschouEen enkele wing liefst door een vergrootglas zal duidelijk aantoonen, wing liefst een vergrootglas — duidelijk aantoonen, hoe de de druk druk een een weinig weinig verdiept verdiept in het het·papier papier staat, staat,welk welk hoe indruksel door den den vakman vakman ««moet moet»» wordt wordt geheeten. geheeten. Hoe Hoe indruksel door lichtjes ook uitgevoerd uitgevoerd worde, worde, isis de de««moet moet »» bij bij den den lichtj es de de druk ook boekdruk een een onvermijdelijk onvermijdelijk verschijnsel. verschijnsel. Niet Niet zelden, zelden, voorvoornamelijk op tamelijk dunne dunne papiersoorten, papiersoorten, zal zal zelfs zelfs de de oninoninnamelijk gewijde, schuins tegen het het licht licht gewijde, wanneer wanneer hij hij zulk zulk een een afdruk schuins houdt, op op diens diens rugzij rugzijde kleine verhevenheden verhevenheden bemerken, bemerken, de die kleine die wel het het zekerste zekerste herkenningsteeken herkenningsteeken van den den hooghoog- of of die wel boekdruk zijn. zijn. Het eerste toestel toestel waarmede waarmede er er vroeger vroeger gedrukt gedruktwerd, werd, Het eerste was de houten handpers, handpers, alreeds gebruikt. alreeds door Gutenberg gebruikt. is de de ijzeren handpers handpers in gebruik gekomen, gekomen, en en deze deze Later is dient nog in in de de meeste meeste drukkerijen drukkerijen om om proeven proeven te te dient thans nog trekken, alsook alsook om plakbrieven plakbrieven te te drukken. drukken. De Deeerste eersteijzeren ijzeren de teekeningen teekeningen van van Lord Lord StanStanhandpers werd gebouwd naar de hope, een Engelsch Engelsch edelman, edelman, die die veel veel belangstelling belangstelling toonde toonde hope, een voor het boekdrukkersvak. boekdrukkersvak. Bij de houten houten en en ijzeren ijzeren handpers, handpers, wordt wordt geheel geheel de de vorm vorm Bij ineens tusschen twee twee vlakke vlakke ijzeren ijzeren platen. platen. Dit Dit ineens afgedrukt, afgedrukt, tusschen

3.


geschiedt ook ook bij geschiedt bij de de degelpers degelpers (zie (zie verder). verder). Daarom Daarom wordt wordt deze eerste wijze van drukken ((« degeldruk degeldruk »» genaamd. van drukken is Een tweede wijze wijze van is de de cilinderdruk :: hier wordt een der vlakke platen platen vervangen vervangen door door een een drukcilinder. De vorm wordt geleidelijk over de breedte afgedrukt.

DE HANDPERS HOGENFORST (( HOGENFORST ». DE HANDPERS

Ten laatste bij bij den den «« rotatiedruk» cilinders rotatiedruk » draaien twee cilinders tegen elkaar in in tegenovergestelde tegenovergestelde richting. richting. De De eene wordt tegen elkaar vormcilinder , de vormcilinder, andere drukcilinder genaamd. de de andere genaamd. Hier Hier is is de vorm rond rond en en bestaat uit vorm uit gietafdrukken (cliché's). Bij degel- en cilinderdruk wordt te bedrukken bedrukken papier papier wordt het te op voorhand op voorhand op op formaat formaat gesneden, gesneden, terwijl terwijl bij bij den den rotatiedruk het het papier papier in in eindeloozen band wordt wordt gedrukt. gedrukt.

31 3I

DE BOEKBOEK-OF OFHOOGDRUK. HOOGDRUK. DE

Schematische voorstelling voorstelling der hiernaast hiernaast omschreven omschreven hoogdrukmethoden. hoogdrukmethoden.

-,

DEGELDRUK DEGEL VORM

o

CILINDERDRUK DRUKCILINDER VORM

ROTATIEDRUK 1

00 2

1 VORMCILINDER. 2 DRUKCILINDER.

o

DE BOSTONPERS. L

K B

A = A=IJzeren = IJ I J zeren voetstuk. B= = Drukfundament .

J

C=Degel. C = Degel.

c

D=Hefboom. D=Hefbooffi. D =Hefboom.

I H M

E=Trede. E = Trede. F= = Vliegwiel.

G=Middenschroef. G == Middenschroef Middenschroef.. H =Stelschroeven. = Stelschroeven.

o

A

II = = Contramoeren.

J === Nijpers. K == Rollenbaan. L == Inkttafel. M == Inktrollen. Inktrollen.

F

E

HOOFDSTUK HOOFDSTUK VIII.

OVERZICHT DEGELPERSEN. DEGELPERSEN. Bostonpers. - I. Een der der eerste eerstedegelpersen degelpersen werd werd gegede stad stad Boston Boston (Amerika) (Amerika) : vandaar vandaar de de naam naam in de bouwd in « Bostonpers Bostonpers ».».

Deze uit een een ijzeren ijzeren voetstuk voetstuk A, A, dat een een geheel geheel Deze pers pers bestaat uit uitmaakt met met het het««drukfundament drukfundament»» B (plaats van den drukuitmaakt vorm). De degel degel C is van is door door scharnieren scharnieren aan aan den onderkant van het «« fundament fundament»» bevestigd. pers wordt wordtininbeweging beweginggegebevestigd. De pers bracht door door een een hefboom hefboom D, die iederen druk naar naar omomdie voor iederen laag getrokken wordt, waardoor de de degel degel tegen tegen het het fundafundalaag getrokken wordt, waardoor ment wordt wordt gedrukt. gedrukt. Doch, Doch, bij bij elk elkgedrukt gedruktvelletj velletje moet men e moet men stoppen. Later Later werd werd de de hefboom vervangen door een een trede E, waardoor de pers met den den voet voet kon konbewogen bewogen worden, worden, en en alzoo alzoo men geregeld geregeld doordrukken. doordrukken. Vervolgens Vervolgens werd er er nog nog een een kon men vliegwiel F zich bij aangebracht. aangebracht. Aan Aan den den degelrug degelrug bevindt zich F bij een middenschroef middenschroef G stelschroeven H, voorzien voorzien van G en vier stelschroeven « tegeven, geven, « contramoeren contramoeren ».». Om Om meer meer of of minder minder drukspanning drukspanning te wordt eerst eerst de de middenschroef middenschroef losgedraaid. losgedraaid. Met Met de de vier vierstelstelschroeven regelt men de de pressing. pressing. Natuurlijk moet men men de de Natuurlijk moet contramoeren daarvoor losdraaien.' Nadien worden contracontramoeren losdraaien.' Nadien worden contramoeren en middenschroef middenschroef weer weer vastgedraaid. vastgedraaid. II. De De degelpersen degelpersen worden worden gerangschikt, gerangschikt, volgens de bewevolgens de ging van het het drukfundament, in twee twee groepen groepen:: re met Ie «« vaststaand fundament» 2e met «« zwaaiend (onbeweeglijk) en ze fundament » (onbeweeglijk) fundament» fundament » (dus bewegend). 3

L. D. L. D.

DE LEERLING LEERLING DRUKKER. DRUKKER.

34

A. Tot de eerste behooren vooreerst de de gewone gewone handpersen, handpersen, A. dundament»,», bij bij het neertrekken van den den degel, waarvan het «fundament onbeweeglijk onbeweeglij k blijft. blij ft . Ook bij bij de Bostonpers is het drukfundament onbeweeglijk. het ({« Gally-stelsel» Zoo nog (zie blz. 36) gebouwde Zoo nogbij bijde de naar het Gally-stelsel » (zie degelpersen degelpersen met loodrecht-staand fundament ; deze deze hebben loodrecht-staand fundament; den degel, waardoor deze deze loodeen wippende wippende beweging beweging van den vorm komt, komt, alsook alsook nog nog een een voortreffelijk voortreffelijk cirecht tegen den vorm linder-inktwerk. Zij belangrijke voordeelen op de Zij gaven zulke belangrijke in gebruik gebruik zijnde zijnde degelpersen, degelpersen, dat zij zich zich spoedig spoedig op op den den dat zij voorgrond drongen en feitelijk een ommekeer in de drukvoorgrond drongen en feitelijk een ommekeer in de wisten zij gemakkelijk het techniek teweegbrachten. Hierdoor wisten der vroegere vroegere degelpersen degelpersen tetebemachtigen. bemachtigen. terrein der B. De Liberty-degelpersen hebben een ({« zwaaiend funhebben een zwaaiend funB. Liberty degelpersen dament », en behooren tot de de tweede tweede groep. groep. elk op opeen eenafzonderlijke afzonderlijke zijn elk Degel en drukfundament zijn aanelkander elkanderverbonden. verbonden. as vastgehecht en met met een een scharnier scharnier aan Zij naderen elkaar elkaar in inwaaiervormige waaiervormige beweging. beweging. Aan Aan den den degel Zij is een drukafsteller einde het het maken maken van van is een drukafsteller aangebracht, aangebracht, ten ten einde misdruk te te voorkomen. voorkomen. misdruk Beide degelpersen degelpersen hebben hebben tafel-inktgeving. Beide tafel inktgeving. Gaan we nu nu de' de~ hoedanigheid hoedanigheid van het het drukvermogen na, Gaan we dan blijkt aanstonds, aanstonds, dat uitvalt ten gunste gunste van van de de dan blijkt dat dit dit uitvalt eerstgenoemde. Dit schuilt in de mindere veering, die het eerstgenoemde. Dit schuilt in mindere veering, die het vaststaand fundament fundament in in vergelijking vergelijking met met het hetzwaaiende zwaaiende vaststaand veroorzaakt, wanneer wanneer de de degel tegen den vorm komt, met anVandaar, dere woorden, wanneer een een ({« druk» druk » gemaakt wordt. Vandaar, dat de de Gally-persen, zooals zooals o. o. a. de hier te lande lande best best gekende gekende JJ-degelpersen, bij welke de beweging beweging «cc Victoria »- en cc« Phcenix Phcenix »-degelpersen, den degel door machinale kracht bewerkstelligd bewerkstelligd wordt, wordt, van den -— dus niet, zooals bij door menschelijke kracht bij de handpers, door wordt aangedreven aangedreven -— zich zoo voortreffelijk voortreffelijk leenen voor zich zoo illustratie- en en reliefdruk. degelpersen met vaststaand drukfundament zijn zijn in verDe degelpersen met vaststaand schillende vormen gebouwd. gebouwd. -

-

35

1) LI BER ». DEGELPERS mE GELPERS (c« LIBERTY

OVERZICHT DEGELPERSEN. DEGELPERSEN. OVERZICHT OVERZICHT

36


Rangschikken we deze in groepen, dan hebben hebben we we: Ie Deze met loodrecht-staand loodrecht-staand fundament fundament maar maar met met tafel-inktgeving. (Bostonpers. (B ostonpers.)) ze uitsluitendmet met tafelDeze met met scheefstaand fundament, uitsluitend 2e Deze inktgeving (Liberty-degelpers). inktgeving (Liberty-degelpers). 33ee Deze Deze met loodrecht staand staand fundament fundament met met cilindermet loodrecht inktgeving. :

DEGELPERS «« BRILLANT» BRILLANT » MET MET TAFELINKTGEVING. lIl. Deze derde derde groep groepisisvertegenwoordigd vertegenwoordigd door doordie diepersen, persen, III. Deze door den den welke gebouwd volgens het «« stelsel» welke gebouwd zijn zijn volgens stelsel » van van de door J. M. M. GALLY uitgevonden « Colts Armory PresAmerikaan J. Amerikaan uitgevonden « Colts Armory sen », welke welke al ingang vonden, vonden, maar maar sen », al spoedig spoedig op op het het vasteland ingang weldra overvleugeld werden naarhetzelfde hetzelfde stelsel stelsel weldra overvleugeld werden door door de naar

OVERZICHT DEGELPERSEN. OVERZICHT DEGELPERSEN.

37

gebouwde, verbeterde«Victoria «Victoria», gebouwde, maar verbeterde », ««Phcenix» Phcenix » «« Planeta Planeta »» zijn zwaarder zwaarder en « Brillant Brillant »» degelpersen. degelpersen. Deze Deze laatste laatste persen zijn en sterker gebouwd en hebben hebben een een uitstekend uitstekend inktwerk. Zij sterker gebouwd zijn bijzonder bijzonder geschikt voor den den fijnsten illustratiedruk. zijn De tafel-inktgeving is hier vervangen vervangen door door cilinder-inktcilinder inktgeving. Achter op den degelrug bevindt zich een knop, « cencen-

« BRILLANT» BRILLANT » MET CILINDERINKTGEVING. DEGELPERS «

druksteller»» genaamd. Bezijden zijn er streepjes streepjes met met cijtrale druksteller het regelen regelen der derpressing. pressing. fers aangebracht, dienende dienende voor voor het Het loodrecht-staand loodrecht-staand drukfundament, waartegen de vorm vorm geplaatst wordt, wordt, vereischt vooral een zorgvuldig zorgvuldig opsluiten vooral een van dezen dezen laatste. Wordt hieraan hieraan de de noodige aandacht niet

38


geschonken, den vorm vorm geschonken, dan loopt men gevaar, dat er letters uit den getrokken worden. Zoo dit niet tijdig tij dig bemerkt wordt, kan zulks

DEGELPERS « SCHELTER. o PHCENIX PIKENIX»SCHELTER.

oorzaak misdruk. Vooral Vooral bij bij gebruik gebruik van van stijven, stijven, oorzaak zijn zijn van misdruk. drukker overtuige «(( trekkenden trekkenden»»inkt, inkt,kan kan dit dit voorvallen. De drukker ûch dus, vóór insluit, of alles alles door door den den zetter zetter hij den vorm insluit, vó6r hij zich

OVERZICHT OVERZICHT DEGELPERSEN DEGELPERSEN..

39 39

goed insluiten, of of alles alles goed goed in in orde orde goed isis opgesloten, opgesloten,en en na na het insluiten, zit. Hij Hij zal hiertoe, zit. hiertoe, bij bij het opnemen opnemen van van den den vorm vorm van de de insluittafel, met den den vinger vinger op op verscheidene verscheidene plaatsen van den van nog gebeuren, gebeuren, ondanks ondanks deze deze vorm vorm drukken. drukken. Toch Toch kan kan het nog voorzorgsmaatregelen, voorzorgsmaatregelen, dat dat onder het drukken, eenig eenig holwit of sluitstuk uit den ~luitstuk den vorm naar naar voren voren komt, komt, waardoor waardoor de de rollenzijn in wa,gen wagen loop loop zou zou gestuit en beschadigd worden. De vorm heeft dan De in het begin begin wel wel goed goed is vastgezeten, vastgezeten, maar maar is losgewerkt 't zij zij door een verkeerde wijze wijze een verkeerde c D van inslaan of niet gelijkmatig vastdraaien. C. «De Victoria»» « De Victoria Degelpers met dubbel DegelPers met dubbel inktstelsel. inktstelsel. Buiten het gewone inktstelsel bede degelpers degelpers voor voor zit de illustratie «Victoria» nog een een verdeelingsnog onder den den toestel onder vorm;; daarenboven vorm bevinden zich op den den bevinden zich op de rollenwagen buiten de vier raakrollen nog Fig. 1. 1. twee kleinere kleinere stalen stalen twee ruiters»» genaamd. genaamd. Het onderste onderste inktstelsel inktstelsel bestaat rollen, «« ruiters twee stalen rollen, A, B, B, welke welke door door tandwielen tandwielen aan den den uit twee werktuig zijn zijn verbonden, verbonden, en op op bewegingshefboom van het werktuig en zijdewaartsche zijdewaartsche beweging ontdeze wijze wijze een draaiende draaiende en deze inkten van vanden denvorm vormgebeurt gebeurtvolgenderwijze volgenderwijze:: vangen. Het inkten rollenstoel aan het het bovenste bovenste inktstelsel inktstelsel (fig. (tig. I) IJ zoodra de rollenstoel komt, zetten zetten zich de de stalen stalen rollen (ruiters) (ruiters) CC D, welke welke op de de komt, onderste letterrollen letterrollen rusten, in beweging, beweging, en zij zich zich in in en daar daar zij onderste ,

40

DE LEERLING LEERLING DRUKKER. DRUKKER. DE

veerende veerende kussenblokkussenblokken bevinden, drukken drukken zij zij tegen tegen de de 22 rollen aan totdat totdat de stoel stoel begint te te dalen. dalen. Op Op dit dit oogenblik oogenblik wordt wordt de de raakrollen 2 loop der loop der 2 door een een stilstandplan stilstandplan onderbroken, en het onderbroken, en het ronddraaien ronddraaien der der ruiters eindigt terzelfder terzelfder tijd, want want de de 22 onderste rollen rollen raken de de aan ; door rolwegen rol wegen aan; een een aanslag aanslag weerhouden, kunnen de ruiters ruiters Fig. 2. ze ze hier hier niet nietvolgen. volgen. Vervolgens inkten van den vorm Vervolgens heeft heeft het inkten vorm plaats plaats door door midmiddel twee onderste onderste del der twee rollen, de borollen, terwijl terwijl de venste, evenals de evenals de ruiters. voorzien van van ruiters, voorzien inkt, over den vorm over den gaan zonder zich zich van van gaan zonder dezen inkt te ontdoen dezen inkt ontdoen (fig. 2). Zoodra de rollenstoel aan den onderaan den sten rand van het het rand van raam gekomen gekomen is, 100loopen onderste pen de twee onderste rollen, gedeeltelijk gedeeltelijk van hun ontdaan, op op hun inkt ontdaan, de dubbele rollen «a dubbele de rollen 3) inktgeving », (fig. (fig. 3) inktgeving », Fig. 3.

OVERZICHT DEGELPERSEN.

4I1

die zich onder onder den den vorm vorm bevinden bevinden;; deze een uitdie zich deze vormen een sprong en komen hierdoor op de ruiters rusten. De omtreksnelheid der rollen «« dubbele inktgeving» inktgeving » is zooeen oogenblik voldoende de danig berekend, berekend, dat een voldoende is, is, opdat de zij hadden hadden opgedaan, opgedaan, aan de twee twee ruiters den den inkt, dien dien zij ruiters aan de onderste rollen rollen overgeven. overgeven. het draaien ende dehorizontale horizontale beweging beweging der der rollen rollen Door Door draaien en « », « dubbele inktgeving inktgeving », verdeelt zich zich de pas pas verdeelt aangebrachte inkt volledig en gelijkelijk met den inkt welke zich den inkt nog de rollen rollen bebenog op op de vindt. De onderste verwrijfrollen met medewerking der letterder letterder ruiters ruiters en der rollen en die die den verschen inkt aanbrengen, vormen aanbrengen, vormen dus een nieuw nieuw inktdus een gevingstoestel. gevingstoestel. \ Nadat de de twee twee ononNadat derste letterrollen letterrollen opnieuw een voorraad voorraad nieuw een inkt hebben ontvaninkt hebben Fig. 4. gen, begint de achteruitgaande beweging den rollenstoel over vorm. De De beweging van van den over den den vorm. twee bovenste rollen die zonder inkt-opdoen over den vorm twee die zonder inkt-opdoen over den vorm beurtden denvorm vorm gegaan waren komen vrij, en inkten inktenop op hunne hunnebeurt onderste rollen rollen die die door door het hetonderste onderste inktin, tegelijk met de onderste gevingstoestel den verschen inkt ontvangen, ontvangen, terwijl terwijl de de « ruirui(fig. 4.) ters» opnieuw stil in hunne kussenblokjes rusten ters » opnieuw kussenblokj es Hieruit volgt zes rollen rollen den den vorm vorm met met verschen inkt volgt dat zes voorzien; gedurende de daling van van den den rollenstoel, en voorzien ; twee, twee, gedurende vier onder de klimmende beweging van bovengenoemden bovengenoemden stoel. stoel.

4422


Door dit middel middel en en door door het het gebruik gebruik der der rollen rollen met met den den Door wij eene eene inktgeving inktgeving grootst mogelijken diameter, diameter, bekomen bekomen wij grootst mogelijken dubbele is is van van de degewone. gewone. welke bijna bijna het dubbele Er valt op Er op te temerken merken dat dat dit ditstelsel stelselgemakkelijk gemakkelijk kan kan gegeweggenomen worden, worden, en dit dit in in één éénoogenblik, oogenblik,zoozooplaatst of weggenomen dat de de machine machine naar naar verlangen verlangen met met enkele enkele of ofdubbele dubbele inktinktgeving kan kan gebruikt gebruikt worden. worden.

VERBETERD BEWEGINGSMECHANISME BEWEGINGSMECHANISME VAN DEN ROLLENWAGEN. VAN ROLLENWAGEN. (Degelpers «(c VICTORIA ».)

De vroegere vroegere excentriekgleuf excentriekgleuf in het het drijfwiel drijfwiel isisvervangen vervangen door een stel door stel tandwielen, tandwielen, welke welke rechtstreeks rechtstreeks de de hefboomen hefboomen van den den rollenvvagen rollenwagen aandrijven. aandrijven.

OVERZICHT DEGELPERSEN • OVERZICHT DEGELPERSEN.

43

De beweging van den den rollenwagen werkt bijgevolg, bijgevolg, door door een sterke tandwielverbinding, regelmatig zonder schokken, regelmatig zonder schokken, den wagen wagen en en voorkomt voorkomt en verzekert verzekert een een juisten gang gang aan den om zoo zoo te zeggen, alle sleet. klein automatisch automatisch toestel toestel verzekert verzekertonafgebroken onafgebroken het het Een klein smeren kleine tandwiel met kruk. kruk. Een Eenring, ring, badend badend smeren van van het kleine olie, rolt op op de de naaf naaf van vanhet hetkleine kleinetandwiel tandwiel;; als in een bak olie, raderwerk stilstaat, stilstaat,loopt looptde deolie, olie,door dooreen eenkleine kleineopening opening het raderwerk aan de de as, as, waarop waarop het het wiel wiel draait. draait. in de naaf, tot aan Anderzijds hebben deze machines machines een een los vliegwiel vliegwiel met Anderzijds hebben deze afstellen, wordt het drijfrad losgewrijfkoppeling. Bij drijfrad losgeBij het afstellen, wordt het koppeld, en een ringvang blokkeert oogenblikkelijk de en een machine.

44

DE LEERLING DRUKKER.

SCHEMATISCHE VOORSTELLING VOORSTELLING SCHEMATISCHE HET BEWEGINGSMECHANISME DER PHCENIX-DEGELPERSEN. PHCENIX-DEGELPERSEN. VAN HET

m

I b c

e

c

9

b

9

b

h.

I

~

n 0

a a

A=Gestel. B=Drukfundament. C=Degel. D-E=Schommelende beweging met beweging met as. F=As. II=Dekstuk. = Dekstuk. K=Drijfas. K ---Drijfas.

M=Raamklem. M = Raamklem. N=Raam. O=Rustpunten. 0=Rustpunten. T=Centrale druksteller. druksteller. V = Trekstang. V=Trekstang. G=Drukvorm. H--Kussenblok. H = Kussenblok.

HOOFDSTUK HOOFDSTUK IX.

DE ONDERDEELEN DER DEGELPERS. DEGELPERS. -- Nijpers. Drukfundament -- Degel — Stand der der Aanlegspelden. een vlakke vlakke ijzeren ijzeren plaat, plaat,waarwaarHet «« drukfundamenb> drukfundament» is een het drukfundadrukfundategen de de vorm geplaatst wordt. wordt. Boven tegen Boven aan aan het ment is is een een raamklem. De op rustpunten, die De vorm vorm steunt op onder het grondgestel grondgestel vastgegoten vastgegoten zijn. zijn.

N

N

DD

A K A=Handvatsel A= Handvatsel voor het afstellen der rollen rollen:: D = Drukfundament ;; D Drukfundament

DD Degel met legger legger;; DD = Degel R=Raam. R= Raam. S=Spanbeugels S =Spanbeugels ;;

RR= Rustpunten;; RR= Rustpunten N=Nijpers;; N=Nijpers P=Drukafsteller en pressingarm ; 1= Rollenbaan ;; I=Rollenbaan C = Telapparaat. C=Telapparaat.

46


Bij het inzetten van van het het raam raam zorgt zorgt men, men, dat dat de debovenkant bovenkant Bij de raamklem overeenkomt. met de het drukfundament in het midden. midden. Er Er Doorgaans roest het in het Doorgaans dient dan niet alleenlijk alleenlijk op geschuurd te te op een een bepaalde bepaalde plaats plaats geschuurd de heele oppervlakte het drukmaar wel wel over de oppervlakte van het worden, maar fundament. Daartoe gebruikt men schuurlinnen en petroleum. Op den degel (ook een vlakke vlakke ijzeren ijzeren plaat), worden (ook een plaat), worden Op den eenige papier vastgemaakt; dienen als als die dienen karton of papier vastgemaakt ; die eenige vellen karton ijzeren plaat. plaat. Dit en de ijzeren kussen tusschen het lettermateriaal en geheel legger.De Delegger leggervoor voor degelpersdruk moet geheel noemt men legger. dien voor voor snelpersdruk, belangrijk dunner in vergelijking met dien genomen worden. Een normaal-legger bestaat uit 2 of 3 vellen dik postkaartvan den den karton (iets kleiner gesneden gesneden dan de oppervlakte oppervlakte van (iets kleiner dan de degel) en 3 of 5 velletj velletjes gesatineerd papier. papier. Deze Deze velletjes es gesatineerd grooter dan breedte van den den degel en zijn ongeveer 66 % grooter dan de de breedte worden geklemd tusschen de spanbeugels, welke aan onderen bovenkant van den den degel aangebracht zijn. aangebracht zijn. en bovenkant vellen tusschen den ondersten spanbeugel Men sluit de ondersten spanbeugel de vellen van den degel, strijkt de beide beide handpalmen handpalmen naar naar den den strijkt ze met de strak en en maakt maakt den denbeugel beugel bovensten beugel houdt ze strak bovensten beugel uit, uit, houdt dicht. Derlegger Délegger zal nu flink flink strak strak zijn zijn en en wanneer wanneer de de vellen vellen meeste werk werk "onder gesc geschoven karton er er'onder . hoven zijn, zijn, is hij voor voor het meeste geschikt. De spanbeugels moeten klemmen, teneinde teneinde geschikt. De moeten goed klemmen, strak gespannen gespannen te te houden. houden. den legger strak den legger Tusschen drukfundament drukfundament en degel bevinden de nijbevinden zich zich de ijzeren linialen, dienende om het te drukken velletje pers of ijzeren linialen, dienende om te drukken te houden houden als als de de degel naar vast vast te naar het drukfundament gaat. De nijpers nijpers beletten en dus dus ook, ook, het het belettenhet het bewegen bewegenvan van het het vel en vegen van den den druk. druk. vegen mogen Zij worden bezijden bezijden de drukvlakte geplaatst geplaatst en mogen op de de letters letters klemmen, klemmen, maar maar wel wel hun hun volle volle NI NIJPKRACHT niet op JPKRACHT op den den degel uitoefenen, om aldus gelijken pauitoefenen, om gelijken klem klem op op het pate brengen. Ook moet men steeds zorgen dat de pier teweeg pier brengen. Ook moet men steeds zorgen dat de nijpers niet de aanlegspelden of de de dragers dragers terechtkomen. terechtkomen. nijpers niet op de

DRUKFUNDAMENT. DEGEL. DEGEL. NIJPERS. AANLEGSPELDEN. AANLEGSPELDEN. DRUKFUNDAMENT.

47

Plaatsen der der nijpers. nijpers. Als er een nieuwe vorm in de de mamater zijde geschoven chine gezet gezet wordt, wordt, moeten moeten de de nijpers nijpers geheel geheelter worden;; eerst als de aanleg aanleg bepaald bepaald is, is, en en toestel toestelen encorrectie correctie worden gedaan zijn, worden ze voor goed geplaatst, op op 1/2 cicero cicero onde letters. letters. geveer van de Om den juisten stand van den den druk druk op op het het papier papier te te regelen regelen en het tevens tevens mogelijk mogelijk te te maken, maken, voor voor al al de de te tedrukken drukken velletjes denzelfden denzelfden stand te behouden, behouden, gebruikt gebruikt men men aanleggen. Men alleen de de speciaal voor doel Men gebruikt gebruikt hiervoor hiervoor niet alleen voor dit doel ook kwadraten, kwadraten, stukjes stukjes doch ook vervaardigde aanlegspelden, aanlegspelden, doch gewone spelden. spelden. De De aanlegspelden worden worden in karton, karton, ja zelfs gewone den legger legger gestoken gestoken of er er op op geplakt. geplakt. Op als onderaanleg een Op de nieuwere degelpersen bezigt men als dun stalen liniaaltje, waaraan verschuifbare verschuifbare aanlegspelden dun stalen zijaanlegwerkt werkt hier hier autoautobevestigd zijn. zijn. (Zie (Zie blz. blz. 48.) De De zijaanleg matisch, en schuift het ingelegde vel zijdewaarts naar binnen. Goed inleggen is zoo'n gemakkelijk Vele leerlingemakkelijk werk werk niet. Vele het vak vakreeds reeds onder onder de de knie knie gen ook, die meenen dit deel van het te hebben, beseffen beseffen eerst eerst wat wat zuiver zuiverinleggen inleggenis, is,als alserereen eenheel heel « pers komt. komt. 't Is niet voldoende voldoende dat een een werk op de pers « secuur» secuur » werk ligt;; 't komt er vooral op op aan, aan, hoe het de aanleggen aanleggen ligt vel tegen de er Het vel vel behoort behoort eerst eerst tegen tegen de debeide beide onderaaner tegen ligt. Het daarna tegen tegen den den zij aanleg geschoven leggen geplaatst, geschoven te geplaatst, daarna zijaanleg worden. 't Is een een gewoon gewoon verschijnsel, verschijnsel, dat dat de de leerling leerling juist juist dichtgaan van van den den degel, zakt andersom zakt het vel andersom doet. doet. Bij Bij het dichtgaan dan naar beneden, waardoor het van van den den zij aanleg afgeraakt, zijaanleg dat de de druk druk scheef scheef op op 't papier staat. met als gevolg, dat

Yz

STAND STAND DER AANLE GSPELDEN. Ziehier hoe den juisten stand der der aanlegspelden beZiehier hoe men den paalt: bedrukken vel vel papier papier wordt eerst eerst tweemaal tweemaal over over paalt : het te bedrukken zoode lange zijde, dan eenmaal over de breedte toegevouwen, zoodat, wanneer openlegt, er er drie drie vouwen vouwen over over de wanneer men men het het vel openlegt, en ééne ééne over over de debreedte breedteverkregen verkregenworden. worden. lengte en

48


Voor worden de aanlegspelden A links, links, Voor den onderaanleg worden buitenste vouwen vouwen geplaatst. De zij aanB rechts van de twee buitenste zijaanleg C moet een weinig onder de middenvouw komen. A

B

cc

EENIGE SOORTEN VAN VAN AANLEGSPELDEN.

I 3

2 4

5 1. Gewone aanlegspeld ;; Aanlegspeld «Stabih; I. Ver· Stabil ; 3. Verbeterde aanlegspeld ; 4. Verschuifbare aanlegspeld ; 5. schuifbare 5. Stalen liniaal liniaal met metverschuifbare verschuifbare aanlegspelden.

49 49

DE INKTTAFEL, DE INKTTAFEL. INKTCILINDERS. INKTCILINDERS. INKTROLLEN. INKTROLLEN.

De Inkttafel -

Inktcilinders -

Inktrollen.

Libertypedaal, enz., De Bostonpers, Libertypedaal, enz., zijn zijn voorzien voorzien van inktplaten, die die regelmatig regelmatig ronddraaien, ronddraaien, en en tafels of of ronde ijzeren platen, waardoor de inkt gelijkmatig verdeeld wordt. waardoor 3

1

II=Inkttafel = Inkttafel ;; 22 == Inktnemer Inktnemer ;;

Inktwerk. 3 ==Inktwerk.

2

Degelpers firma Plantin, Plantin, Brussel. Brussel. Degelpers der der firma

de inktplaat aangebracht, bestaat bestaat boven de Het inktwerk, boven een eenvoudigen eenvoudigen inkt bak, waarin een een cilinder draait. inktbak, uit een 44

Ln L. D.

5500


Bij de Bij de Gordonpers is is dit inktwerk veel verbeterd; verbeterd ; een veerend inktmes, stelschroeven maakt maakt deel veerend inktmes, met stelschroeven deel uit uit van den inktbak. de moderne Bij de moderne degelpersen degelpersen zijn zijn de de inkttafels vervangen door een of of twee twee groote stalen cilinders, kleinere cilinders kleinere cilinders en specierollen (verdeelingsrollen). (verdeelingsrollen). De groote stalen cilinders die ronddraaien, die voortdurend ronddraaien, MODERN INKTVERDEELINGSTOESTEL.

1, 2, 3=Let3 = LetF=Inktcilinder; F= Inktcilinder A I, terrollen V I, 2 = Verdeelings1, 2 terrollen ;; V rollen; 4 == Inktnemer; Inktnemer; V = InktInktrollen; V 33 = cilinder.

hebben ook een een zijdewaartsche zijdewaartsche beweging beweging van van ongeveer ongeveer 22 àA. envveer. weer. 3 cicero's cicero's heen heenen Ook hier hier bestaat Ook bestaat het het inktmes inkt mes uit uit een een dikke dikke stalen, stalen, veeveeinktrende plaat, waartegen kleine kleine vijzen vijzen drukken, den inktrende plaat, waartegen drukken, om den toevoer toevoer te regelen. regelen. Om Om den den inkt beter beter te telaten latenverwrijven, verwrijven, laat men men den den rollenwagen eenige oogenblikken boven tegen inktcilinder den inkt cilinder staan. Dit gebeurt gebeurt door door het uittrekken uittrekken van van staan. Dit hefboom, wanneer de degel bijna onder drukking een hefboom, drukking is. is. Om goede afdruksels te verkrijgen, moet de de drukker drukkerer er voor voor zorgen de inktrollen steeds in goeden houden. goeden staat staat te houden. De waaruit de de rol bestaat, De stof waaruit bestaat, noemt noemt men men rollenspecie. Bij Bij de de km lijm en de de gelatine, -— hoofdbestanddeelen de hoofdbestanddeelen van de rollenspecie, — - voegt men een een hoeveelheid hoeveelheid glycerine, om aan de rollen rollen een een grootere elasticiteit elasticiteit te geven, geven, vooral bij verlaging der temperatuur. temperatuur. In Inden denwinter winterzal zalmen mende detoegevoegde toegevoegde hoeveelheid glycerine glycerine grooter groot er nemen nemen dan in in den den zomer, zomer, om om dezelfde elasticiteit te verkrijgen. verkrijgen.

SI 51

Inktverdeelingstoestelvan de Phcenix (Schelter &Giesecke, Leipzig. )

d

b

DE INKTTAFEL. INKTCILINDERS. INKTCILINDERS. INKTROLLEN. INKTROLLEN. DE INKTTAFEL.

.~ N

.S<

'"

.....l

","

]

a

'" C3'" o(j

2

"V

'B

~

>< .~

.<::

~

"

'0

§ ;;.

'2

~g>"

.S "V

'2

~

~

..::

a= toestel om den inktnemer inktnemer stil stil teteleggen. leggen. om den a=toestel » een ruk, ruk, de de raakrollen raakrollen stil stil teteleggen. leggen. b= D met een » ,, met b= c=» » » •D de verdeelingsrollcn stil te leggen. leggen. c I» de verdeelingsrollen stil te D » c== . d=schroef om om de de baan baander derraakrollen raakrollenteteregelen. regelen.

sz

52


degelpers bezit bezit verschillende verschillende rollen rollen I), weten:: Een degelpers 1, te weten re De letterrollen, die van inkt inktvoorzien voorzien;; Ie die den vorm van ze De verdeelingsroHen, inkt verdeelen verdeelen;; 2e verdeelingsroilen, die den inkt 33ee De opdrachtrollen, om meer inktgeving inktgeving teteverkrijgen verkrijgen;; om meer e 44e De inktnemer, die noodige hoeveelheid hoeveelheid inkt den die de noodige inkt uit den inktbak neemt. De letterrollen moeten moeten alle alle denzelfden denzelfden omvang omvang hebben. hebben. De letterrollen moet rond rond zijn. zijn. Bij Bij het het stilstaan stilstaanvan vande demachine machine Hun omtrek moet laat men de rollen noch op den vorm, noch op de inktcilinders inktcilinders rusten;; dit om om het vormen vormen van van platte kanten te vermijden. rusten mogen den den vorm vorm slechts slechtslichtj lichtjes raken;; daardaarDe letterrollen letterrollen mogen es raken om zegt men men:: de de rollen rollen op op letterhoogte stellen. stellen. Men neemt een groote groote letter of of een een ander ander voorvoorMen neemt daarvoor daarvoor een werp, op letterhoogte letterhoogte ;; legt legt dit dit« «vlak vlak» op het het« ((drukdrukwerp, juist op » op fundament De hoogte, hoogte, stelmaat fundament »» en schuift het onder den rol. De geheeten, moet lichtjes onder den rol kunnen doorgaan. De De geheeten, moet lichtj es onder den kunnen doorgaan. rollen vorm draaien, vorm rollen moeten over den vorm draaien, zooniet zooniet wordt de vorm slecht opgerold. opgerold. Wanneer olie op de de rollenbaan geraakt, schuiven schuiven de de Wanneer er er olie rollen Liggen de rollen te diep, diep, dan dan drukken drukken rollen over over den vorm. Liggen zij in de de letters letters of of ornamenten. ornamenten. Zijn Zijn ze ze te tehoog hoog gesteld, gesteld, dan dan zij komen vorm, welke welke dan slecht slecht of of in in 't geheel komen ze ze niet op den vorm, inkt wordt wordtvoorzien. voorzien. De Deletterrollen letterrollenworden wordenhooger hoogerof of niet van inkt dieper door het het verstellen verstellen der derrollenbaan. rollenbaan. dieper gebracht door vochtigheid, warmte warmte De rollen worden dikker of dunner door vochtigheid, en koude. Zij Zij worden worden:: re weder, in in vochvochIe Dikker, bij bij vochtig weder, lokalen;; 2e ze Dunner, bij droog of warm weder weder ;; alsook alsook bij bij tige lokalen felle felle koude. Ook andere drukrollen drukrollen moeten moetengoed goedgeregeld geregeldworden. worden. Ook de andere Tusschen de specierollen bandspecierollen en en den den inktcilinder inktcilinder brengt men bandbandjes jjes es dun dun papier. papier. Deze bandj es moeten moeten lichtjes schuivende kundit niet, niet, dan danmoeten moetende derollen rollen nen weggetrokken worden. worden. Gaat dit iets hooger hooger gesteld gesteld worden worden;; in in tegenovergesteld tegenovergesteld geval geval stelt stelt men ze een een weinig weinig lager. lager. I} termen gelden gelden ook ookvoor voorandere anderedrukpersen. drukpersen. 1) Deze termen

HOOFDSTUK X. X. HOOFDSTUK

REGELEN DER DERPRESSING PRESSING HET REGELEN OP DE DEDEGELPERS. DEGELPERS. HET TOESTELLEN TOESTELLEN OP EN HET toestellen is is noodzakelijk noodzakelijk om om gelijkmatigheid gelijkmatigheid in in den den Het toestellen afdruk van letters, letters, ornamenten, ornamenten, lijnen, lijnen, enz., enz., op op het hetpapier papier afdruk verkrijgen. Men Men hoeft hoeft dus duseen eenvoldoende voldoende drukspanning op te verkrijgen. het papier papier te tegeven geven om omdaardoor daardooreen eengelijken gelijken «moet «moet»» aan de achterzijde van het het vel vel tetebekomen. bekomen. achterzijde de druk druk geschiedt, geschiedt, heeft heeft men men«g drukOp het oogenblik dat de spanning ». Deze geregeld met met de de stelschroeven, ofDeze wordt geregeld wel met den den centralen centralen drukstelIer, den degelwelke zich zich op den druksteller, welke rug bevinden. bevinden. Wanneer aan de de achterzijde achterzijde van van het het Wanneer de de druk aan vel diep ingedrukt ingedrukt is, is, heeft heeft men men te te veel veel «« moet ». vel te diep Om beletten en en ook ook om om het het lettermateriaal niet niet te Om dit dit te beletten beschadigen, noodzakelijk den den degel eerst licht te te eerst licht beschadigen, isis het noodzakelijk stellen. zware « drukspanning men den vorm in den den Bij te zware perst men drukspanning »» perst legger. nadien een eenscherpe scherpedruk drukonmogelijk. onmogelijk. legger. Daardoor wordt nadien Vooraleer het «toestellen», zich « toestellen», dient men zich Vooraleer te te beginnen beginnen aan het te overtuigen overtuigen of de de vorm vorm goed goed «« gedresseerd» is. Men hoeft gedresseerd » is. den schoon te te gaan gaanof ofde de den vorm vorm met benzine schoon te maken en na te drukrollen juist gesteld gesteld zij n en zijn en niet niet te te hard of te malsch geworden zijn zijn door koude of warmte. Indien verplicht is met rollen rollen te te drukken drukken waarin waarin Indien men men verplicht is met sneden voorkomen, dan zal zal men men de de letterrollen zoosneden of of gaten voorkomen, danig in machine trachten te te plaatsen, plaatsen, dat datdedevorm vormzoo zoo in de de machine goed mogelijk opgerold wordt. goed mogelijk

54


Volgens den vorm, vorm, kan kan men mentoestellen toestellen op Volgens den den aard aard van den

den legger legger; op op den moet, en ook onder den vorm. ;

Wanneer de vorm in de machine geplaatst geplaatst is, is, en en alvorens alvorens drukker den den stand stand een druk op den legger te maken, moet de drukker zijn nijpers nagaan. Eerder stelle stelle hij hij ze ze geheel geheel op op zijde, zijde, van zijn nagaan. Eerder dan te te moeten moeten berekenen berekenen of of ze ze den denvorm vormzouden zoudenraken. raken. ze Men een zeer zeer lichten lichten afdruk afdruk op opgewoon gewoon papier papier;; 2e Men maakt een e 33e Volgens dien afdruk regelt regelt men men de de drukspanning en dien afdruk oordeelt veel of of te te weinig weinig inkt inkt gegeven gegeven wordt wordt;; oordeelt of er te veel 44ee Dan maakt men men een een afdruk afdruk op opden denlegger legger;; Se 5e Is er niet te veel toestel te maken, dan kan men aanstonds druk bepalen en de aanlegspelden plaatsen; den stand van den druk plaatsen ; 66ee De zwaar drukkende deelen deel en worden worden dan rechtstreeks rechtstreeks De te zwaar te lichte lichtedaarentegen, daarentegen, opgeop den legger legger uitgesneden. uitgesneden. De te op den plakt met zijdepapier; zijdepapier ; een velletje gesatineerd gesatineerd papier papier;; 77ee Over het geheel legt men een daarna neemt men een vel van het het oplaagpapier, en daarna neemt en maakt daarop een afdruk. Be Zoo noodig kan men men vervolgens vervolgens nog daar bij8e nog hier hier en daar plakken of uitsnijden; uitsnij den ; g9ee Het velletje velletje gesatineerd gesatineerd papier wordt nu nu op op den den legger legger vastgeplakt en men kan kan tot tot den dendruk drukovergaan. overgaan. vastgeplakt voor kleine kleine en en gewone gewone handelsdrukwerken. Dit voor doen heeft heeft met metbijzonder bijzonder werk, werk, Wanneer men echter te doen Wanneer men echter in het hetalgemeen algemeen als puntlijn-vormen, ornamenten, ornamenten, enz., enz., en in het geraadzaam geraadzaam het het toestellen toestellen met groote vormen, vormen, dan dan is het doen, maar maar op op een een afdruk, afdruk, niet rechtstreeks op den den legger legger te doen, gemaakt op op gewoon gewoon gesatineerd gesatineerd papier. papier. toestellen nadien nadien op den den legger legger te te passen, passen, knipt knipt Om Om het toestellen men de vier vier hoeken hoeken en en nevens nevens de de letters. letters. Hetgeen Hetgeen opopmen aan de geplakt dient uitgesneden, omhaalt men men met met dient te worden of of uitgesneden, een potloodlijn. Doch, verschil te kunnen kunnen onderscheiDoch, om om het verschil den, worden de de uit te snijden snij den deelen met een kruisje gemerkt. toestellen kan men ook ook doen doen aan aan de de achterzijde achterzijde van van Het toestellen bedrukte vel. vel. het bedrukte Ie

HET TOESTELLEN TOESTELLEN OP OP DEGELPERSEN. DEGELPERSEN.

55

verschil van «« moet» wat op op te te plakken plakken of of Het verschil moet » toont aan, wat uit te te snijden snijden is. is. Wanneer Wanneer zekere zekere letters, lijnen lijnen of of ornamenten ornamenten men ze ze onder te laag zijn, plakt men onder den vorm. Is er veel veel onder den vorm vorm te te plakken, plakken, dan dan doet doet men menbeter beter een afdruk te maken maken op op dikker dikker papier papier;; hetgeen goed goed afgeeen afdruk drukt is, uitgesneden en het het overige overige achter achter den den vorm vorm is, wordt uitgesneden geplakt, zoodanig dat de druk leesbaar zij. Het plakmiddel moet zoo dun mogelijk mogelijk zijn en men zorge wel dat er er geen geen gom gom of of stijfsel stijfsel op den den druk druk kome. kome. wel

STAND PAPIER. STAND VAN VAN DEN DEN DRUK OP HET PAPIER. 22

I1

...............

r

H. P. DEVENTER DEVENTER H. P.

%eiJ .......... ~ g~ei<J

·························ADVOCAAT _._ ........•........... 'ADVOCAAT -

VAN RAAT 55 VAN PUTST PUTSTRAAT

BRUSSEL BRUSSEL

33

LETTERGIETERIJ PLANTIN BRUSSEL LETTERG1ETERIJ PLANTIN ~BRUSSEL

4

5

BRIEFKAART B~1E!FI{1UU~T

ED. ED, NORACS NORACS WISSELAGENT

AAN ......... ... --_ ....

............. .....

BRUGGE BRUGGE

. ....

®

7

~~ ~~

h

J.)

'--

00

...",

Cl

tll til

>...", t;;j

Z !:::t:I >-l

MEVROUW & MEVROUW MIJNHEER & MIJNHEER

~ 1=g n ez

CIl

PEET ERS-WENS J. J. PEETERS-WENS

~gj

HET GENOEGEN GENOEGEN HEBBEN HET HEBBEN

r>-l

GE. UED. DE GELUKKIGE GE-

z ...", o-JZ ~ >...",

MEDE TE DEELEN DEELEN BOORTE MEDE

>--< P9 !:::t:I

~CIl cn

~ t=1

t:T:l t::-'

C/lliltr,

::

1'1

c:::l c=3 :0 eh Cr.I Cea

HUN DERDE DERDEKINDJE KINDJE VAN HUN

TURNHOUT. 55 APRIL APRIL 1928. 1928. TURNHOUT,

::

1. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Visitekaart van van 11regeltje. regeltje. Visitekaart Visitekaart van van 22regeltjes. regeltjes. Visitekaart Envelop: Zetsel over devolle vollebreedte, breedte. Envelop : Zetsel over de Briefkaart. Briefkaart. Octavo briefhoofd. briefhoofd. Octavo Hangkaartje. Hangkaartje. Geboorte~kaartje. Geboorte-kaartje.

HOOFDSTUK HOOFDSTUK XI.

STAND VAN DEN DENDRUK DRUK—- REGISTER REGISTER STAND VAN GELIJKMATIGE GELIJKMATIGE KLEURVERDEELING. De stand van uit te te van den den druk druk hangt hangt af af .van van het werk werk dat dat uit voeren is. de druk goed recht op het papier paPier staan. is. Eerstens, moet de Dit wordt gemeten gemeten aan den kop, met behulp behulp van van een een stukje stukje papier of karton. Tweedens, Tweedens, komt in aanmerking aanmerking het het papierhet papier papier van vaneerst eerst formaat, of of de de grootte grootte van het papier. Is het af op formaat gesneden, gesneden, dan kan men men best best den den stand standregelen regelen welke verder papier na na afdruk afdruk welke verder onveranderd onveranderd blijft. blijft. Wordt het papier nog afgesneden, dan men hiervan hiervan rekening rekening houden houden bij bij nog afgesneden, dan moet men 't stand. 't bepalen van den stand. Men van «« registeren », wanneer hetzelfde vel v66r vóór Men spreekt van en achter achter bedrukt bedrukt wordt. wordt. Dan Dan wordt wordt de dedruk drukgeregeld geregeld volvolkant. Bij Bij voorbeeld voorbeeld:: bij bij boekwerk boekwerk moet moet men men gens den eersten kant. de bladzijden van vooren achterkant achterkantop opelkaar elkaardoen doenpassen. passen. Ook nota's, rekeningen, rekeningen, enz., enz., wanneer wanneer de de Ook bij bij pasvormen als nota's, puntlijnen afzonderlijk afzonderlijk gezet gezet zijn zijn en en bij bij den den tweeden tweeden lijnen en puntlijnen juist opeen opeen moeten moeten vallen. vallen. druk juist Alvorens met drukken begonnen begonnen wordt, wordt, moet moet het het rereAlvorens met het drukken gister goed in orde zijn. Er is geen schijn of gedachte van gister goed in orde zijn. Er is geen schijn of gedachte van goed werk leveren, indien indien niet niet al al 't papier even even groot groot goed werk af af te leveren, gesneden is. Is men men zeker zeker dat dathet hetpapier papiergoed goed en zuiver haaks gesneden gesneden is, wordt een een vel vel ingelegd ingelegd om om tetezien zienhoeveel hoeveel gesneden is, dan wordt de vorm vorm of of de de aanleg aanleg moet moet verzet verzet worden, worden, opdat opdat de de druk druk de beide zijden het midden midden zou zou staan. staan. aan beide zijden van van het het vel vel juist juist in het is, dan blijft er niets niets meer aan aan het het register register Indien alles in orde is, veranderen. te veranderen.

58 S8


Welke omstandigheden kunnen tot registerverschillen Welke omstandigheden kunnen nu nu tot registerverschillen aanleiding geven ?? als:: Er is gevaar dat registerverschil ontstaat, als re De vorm niet niet goed goed ingesloten Ie De ingesioten is ; ze Het zetsel niet in in orde orde is is ; 2e e 33e Het wit niet niet goed goed «« haaks ))» is ;; kruis van het het raam raam niet niet goed goed «« haaks)) 4e Het kruis haaks » is. -— (Dit 4e verholpen worden, door of losser draaien de door vaster of draaien van de kan verholpen ditverschijnsel verschijnselzich zichvoordoet.) voordoet.) sluitstukken daar, daar, waar waardit Gelijkmatige kleurverdeeling :: Een werk is is goed goed afEen werk Gelijkmatige kleurverdeeling orde zijn zijn en en gedrukt, wanneer formaat en register register in orde wanneer stand, stand, formaat bovendien alle alle velletjes de oplaag, met evenveel inkt met evenveel bovendien velletj es van de gedrukt zijn. vetter zijn zijn dan dan de de noch schraler noch vetter De eene afdruk mag noch andere. geval heeft de drukker drukker goed In dit geval goed naar de kleur gezien. Wanneer alles kant en klaar is voor voor het het drukken, drukken, dan dan Wanneer alles kant en klaar is neemt men den den proefdruk proefdruk door door den den meestergast goedgegoedgeneemt men keurd;; dit« drukken nauwkeurd zal men onder het drukken dit « kleurvel» kleurvel » zal keurig met de afdruksels vergelijken. De gelijkmatige kleurverdeeling hangt af van van:: re Den aard en de kwaliteit van het papier; Ie kwaliteit van het papier ; ze Het stellen van den inktbak en het regelen van den inkt2e den vorm). vorm). toevoer (volgens de grootte van den gebruik van van inkt inktvan vandezelfde dezelfdehoedanigheid hoedanigheid voor 33ee Het gebruik de geheele oplaag. de afdrukken afdrukken vetter vetter of of schraler schraler worden Bemerk Bemerk dat de worden naarpapier van van meer meer of of min min gladde hoedanigheid is. mate het papier

HOOFDSTUK HOOFDSTUK XII.

HET TOESTELLEN EN DRUKKEN VAN HANDELSDRUKWERKEN. De verschillende verschillende handelsdrukwerken handelsdrukwerken welke gewoonlijk gewoonlijk op op zijn: degelpersen gedrukt worden, worden, zijn : Visitekaartjes, briefomslagen briefomslagen (enveloppen), (enveloppen), briefkaarten, briefkaarten, Visitekaartjes, plak-adressen, etiketten, etiketten, adreskaarten, adreskaarten, spijskaarten, spijskaarten, geboortegeboortekaartjes, nota's, rekeningen, rekeningen, briefhoofden, briefhoofden, memorandums, memorandums, kaartjes, nota's, kwijtbrieven, wissels, wissels, bijeenroepingsbrieven, bijeenroepingsbrieven, omzendbrieven, omzendbrieven, kwijtbrieven, strooibiljetten, doodsbrieven, doodsbrieven, boekomslagen, boekomslagen, enz. enz.

Visitekaartjes : I. Visitekaartjes :

a) karton gedrukt gedrukt;; a) Worden op wit karton

b) Op verschillende formaten formaten;; Op verschillende b) c) zetsel bestaat bestaat uit uit:: c) Het zetsel Ie de naam naam alleen alleen;; regeltje : de ie Één tén regeltje: ze Naam en adres; 2e en adres ; 3e Twee regeltjes en en adres adres;; 44ee Meer regeltjes adres. Meer dan twee regeltj es en adres. d) visitekaartje in in twee twee Om den den stand te bepalen wordt het visitekaartje d) Om lengte; gevouwen over de gevouwen de lengte ; e) Bij één regeltje komt de de onderkant onderkant van de de letters letters op op de de e) Bij vouw;; bij bij twee regeltjes regeltjes moet de de kop kop van vande dekapitale kapitaleletters letters vouw den tweeden tweeden regel regel op op de de vouw vouw komen. komen. van den Links moet men men evenveel evenveelwit withebben. hebben. Links en rechts moet adres zet men men zóó, zóó, dat dat links links en enook ookrechts rechtsvan vanonder, onder, Het adres IaA. à 12 lZ punten wit blijft tusschen tusschen den den druk druk en en de de randen randen van van io 't karton. karton.

60 6o


I) een zeer lichten afdruk maken op op den den legger legger;; f) Men Men moet een g) Men stelt nijpers en en indien indien ze ze niet niet voldoende voldoende op op het het g) Men stelt de nijpers kaartje kunnen geplaatst geplaatst worden, verbindt men de de twee twee verbindt men kaartje kunnen nijpers draad garen, garen, welke welke op het het onbedrukt onbedruktgedeelte gedeelte nijpers met een draad van het kaartje kaartje terecht terecht komt komt;; h) Bij Bij het dresseeren van den vorm vorm zorgt zorgt men men dat dat de de dresh) seerplank niet zwikt, teneinde de letters niet niet te beschadigen; i) Het visitekaartje visitekaartje moet moet bevallig, doch zeer eenvoudig eenvoudig doch zeer gehouden worden. Hoofdvereischte hiervoor is, is, eerstens de worden. Hoofdvereischte keuze goed karton, karton, op op een eenschoon schoon formaat formaatgesneden, gesneden, keuze van een goed en tweedens, een een zuivere zuivere druk. druk. weinig «« moet» met Visitekaartjes worden met weinig moet » gedrukt en met een betere inktsoort ; men zal de rollen wasschen en iets een betere inktsoort ; men de rollen en iets hooger stellen dan bij bij gewoon gewoon werk. werk.

11. Enveloppen. II. Enveloppen. a) Men gewone enveloppen, beter kwaliteit, kwaliteit, van van Men heeft heeft gewone enveloppen, van beter of expeditie-enveloppen expeditie-enveloppen;; grooter formaat of b) De druk geschiedt geschiedt op op den den voorkant voorkantder derenveloppe, enveloppe,of of op op b) den achterkant op op de de klep klep;; c) zetsel in in den den boven-linkerhoek, dan geeft men men c) Komt het zetsel en evenveel aan de linkerzijde linkerzijde;; 22Yz 1/2 cicero's wit aan den kop en d) Komt Komt het zetsel zetsel in den den beneden-linkerhoek, geeft d) beneden-linkerhoek, dan geeft men 21/2 2Yz cicero's meer dan dan 2Yz cicero's wit wit links links en iets meer 2 y2 cicero's cicero's wit van onder onder;; e) Komt het het zetsel zetsel op op de devolle volle breedte breedte(de (de naam naamalleen alleen met met e) of zonder puntlijnen), dan is 2 cicero's kop volcicero's wit wit aan den kop doende. Wanneer is dan dan de de Wanneer de de eerste eerste regel regel tekst tekst iets iets korter is overige, den kop kop 2Yz à 3 cicero's wit, en evenoverige, geeft geeft men aan den 21/2 A. cicero's evenrechts;; veel links en rechts IJ Het zetsel achter achter op op de de klep klep wordt wordt iets ietslager lagergedrukt gedruktdan dan f) der klep klep;; het middenpunt tusschen den bovenrand en de punt der g) adres alleen alleen wordt wordtdikwijls dikwijls schuins schuins op op de de klep klep geg) Het adres drukt; drukt ;

TOESTELLEN HANDELSDRUKWERKEN. 61 TOESTELLENEN EN DRUKKEN DRUKKEN VAN VAN HANDELSDRUKWERKEN. 61

hJ Voor expeditie-enveloppen expeditie-enveloppen geeft cicero's wit wit aan aan h) Voor geeft men 3 cicero's den kop, en in de lengte worden worden ze in het het midden midden bedrukt. bedrukt. drukken van enveloppen enveloppen bepaalt men men den den stand, Bij het drukken zoodra gemaakt isis op opden denlegger. legger.Vooraleer Vooraleer met met zoodra een afdruk gemaakt toestellen een aanvang aanvang te te maken, maken, verzekert verzekert men men zich zich of of het toestellen er aan den den stand stand niets niets meer meer teteveranderen veranderenis. is. .•.. /*S.'

33

e

.-•

. .„..,„••••••••. ..."

.........

..........

i

..............

0-***

.......

...... ..."

.-•

•

...."

..."

....•.......... .........,..... ....

',~~

///:;//

I./··:::::;~;>/·····'··'<~~:~,,! t...... ::...................................................................................... -..............................................................::......! I-z=kruis; 3=klcp (deel I-2=kruis ; 3=klep

I

gegomd),

Het toestellen toestellen : Enveloppen uit velletj velletjes paEnveloppen bestaan bestaan uit es paHet pier welke, op de gewenschte formaten formaten gesneden gesneden en en gevouwen, gevouwen, het op elkaar zijn geplakt. Wanneer Wanneer men een een enveloppe enveloppe naar het licht houdt, kan kan men men best bestzien zien dat datde deopgeplakte opgeplaktedeelen deeleneen een liggen 3 dikten op elkaar, elkaar, op op het het kruis vormen. vormen. Op Op het kruis liggen :

62


overige de stand stand bepaald, bepaald, dan dan ververoverige gedeelte gedeelte slechts slechts twee. twee. Is de en men men maakt maakt een een afdruk afdruk op op een eenenveenvestelt men men de de nijpers nijpers en loppe. en naar naar het het licht lichtgehouden, gehouden,om om loppe. Deze wordt toegeplakt en aldus deelen buiten het het kruis kruis nauwkeurig nauwkeurig uit uit te te snijden. snijden. aldus de de deelen wordt dan Het gedrukte gedrukte deel, deel, dus een velletje, wordt dan juist juist op op dus een den Opdie diemanier manierverkrijgt verkrijgtmen menoVeral overaldrie drie den legger geplakt. Op de enveloppe enveloppe en en daarbij daarbij een dikte dikte op op den den dikten dikten (twee (twee van van de kruis valt valt dus dus weg, weg, vermits vermits het het drie drie legger legger geplakt); geplakt) ;het het kruis deel en telt. deelen wordt een een velletje velletje papier papier gelegd, gelegd, desnoods desnoods Over Over het geheel wordt geeft men men iets iets minder minder drukspanning, drukspanning, en men men maakt maakt een een afafdruk enveloppe. druk op een enveloppe. noodig, op op den den legger legger bijplakken bij plakken of of Verder Verder kan kan men, men, zoo noodig, uitsnijden. papier wordt wordt nu vastgeplakt vastgeplakt en en men men uitsnij den.Het Het velletje velletje papier het drukken drukken overgaan. overgaan. kan tot het van enveloppen betere kwaliteit kwaliteit Bij het drukken drukken van Bij enveloppen van betere worden kleppen opengeslagen opengeslagen opdat de de ««moet moet»» zich niet niet worden de de kleppen In dit dit geval gevalwordt wordt de de vorm vormmet metden den zou vertoonen op de klep. In kop naar naar de raamklem raam klem ingeslagen. ook kop ingeslagen. Zoo Zoo handelt handelt men dan ook bedrukken der klep. klep. bij 't bedrukken Expeditie-enveloppen formaat en en worworzijn grooter grooter van formaat Expeditie - enveloppen zijn den op dezelfde dezelfde wijze wijze gedrukt. gedrukt. den op

111. %; b) dubbel enket1formaat formaat 99 X x 14 %; Briefkaarten : a) enkt;! III. Briefkaarten: formaat karton, postpostformaat 18 Xx 14 14 %, Yn,worden wordengedrukt gedruktop op dun dun karton, kaartkarton kaartkart on genaamd. Enkele postkaarten postkaarten worden den voorkant voorkant alleen alleen gegeEnkele worden op op den drukt ofwel op op beide beide kanten kanten;; dubbele dubbele postkaarten postkaarten hebben hebben drukt ofwel afdruk gevouwen, gevouwen, ook ook gepergeperbladzijden vier bladzij den en en worden worden na na afdruk foreerd. IV. aan voorwerpen, voorwerpen, IV. Hangkaartjes : worden bevestigd bevestigd aan die moeten moeten verzonden verzonden worden. worden. Hangkaartjes Hangkaartjes hebben hebben links links die een ringetje, ringetje, waarin waarin een een touwtje touwtjegebracht gebracht kan worden. worden. Om niet te te beschadigen beschadigen door door het het slecht slecht inleggen, inleggen, is is het het het zetsel niet

TOESTELLEN EN 63 TOESTELLEN EN DRUKKEN DRUKKENVAN VANHANDELSDRUKWERKEN. HANDELSDRUKWERKEN. 63

geraadzaam den kop van van het het geraadzaam den vorm vorm zoo zoo in in te te slaan, slaan,dat dat de de kop tegen de de raamklem raamklem staat. staat. zetsel tegen

etiketten zijn gewoonlijk gewoonlijk «« gegomd »)) V. Plakadressen en etiketten en worden op pakjes pakjes of of andere andere voorwerpen voorwerpen geplakt. geplakt.Volgens Volgens bepaalt men men den den stand. stand. de grootte bepaalt Adreskaartjes:: De adreskaart adreskaart is een een handelsdrukVI. Adreskaartjes werk, dat de de wereld wereld wordt wordtingezonden, ingezonden, om om iemands iemands handel handel nijverheid bij bij het het koopend koop end publiek publiek bekend bekend te maken, maken, en en of nijverheid nieuwe klanten aan aan te te werven. werven. aldus nieuwe Adreskaartjes witte, gekleurde gekleurde of ofbijzondere bijzondere es worden op witte, Adreskaartj soorten karton karton gedrukt, gedrukt,dikwijls dikwijls ook ook versierd versierd met met kaderlijnen ornamenten, welke welke soms kleuren worden gedrukt. soms in meer kleuren of ornamenten, gewone kaartformaten kaartformaten wisselen wisselen af tusschen tusschen 10 X 6 % eX, x io % De gewone IS % x X 10 io %. en 15 Bij het bepalen bepalen van den den stand stand wordt wordt ererevenveel evenveel wit wit van van Bij van boven bovengegeven. gegeven. onder en van Is er een kader rondom rondom het het zetsel, zetsel, dan dan geve geve men men aan aan beide beide zijden en den kop kop evenveel evenveel wit, wit, aan den den onderkant onderkant iets iets zijden en aan den meer. Bij kleurendruk moeten kleuren harmonieeren, dat wil wil moeten de kleuren zeggen :: met elkander elkander aanpassen aanpassenen enovereenstemmen. overeenstemmen.Ziehier Ziehier eenige goede kleurencombinaties:: goede kleurencombinaties a) Twee kleuren : Vermiljoen of karmijnlak (rood) (rood) en zwart. Hoogrood donkergroen. Hoogrood en donkergroen. Karmijn en smaragdgroen. smaragdgroen. Zwart Zwart op vleeschkleur-grond. Zwart parelgrijs. Zwart en parelgrijs. Blauwen Blauw en rood. Donkerblauw op bleekblauwen grond. Bruin Bruin op blauwen of vleeschkleur-grond. Bruin roos. Bruin en roos. :

64

LEERLING DRUKKER. DE LEERLING

en parelgrijs. parelgrijs. Engelsch bruin en Oranje en zwart. lichtgroen. Amerikaansch groen en lichtgroen. parelgrijzen-violetachtigen grond. Lila op parelgrijzen-violetachtigen

b) Drie kleuren kleuren : b) :

donkerblauw. Rood, geel en donkerblauw. goud op opparelgrijzen, parelgrijzen, lichtblauwen of waterRood en goud groenen grond. Scharlakenlak, Engelsch Engelsch bruin en en donkergroen. donkergroen. Roos, zwart of bruin, op vleeschkleur-grond. vleeschkleur-grond. Roos, op Lichte vleeschkleur, donkergroen en purper. purper. Bruin, oranje (licht) (licht) en purper. Donkerbruin, oranje oranje en en donkerblauw. donkerblauw. Bruin, karmijn en en parelgrijs.

c) kleuren: c) Vier Vier kleuren

:

Zwart, lichtgroen, rood rood en en goud. goud. Zwart, lichtgroen, Hoogrood, grijs en zwart. zwart. Hoogrood, donkergroen, donkergroen, lichtbruin, lichtbruin, grijs Terra di Sienna, Sienna, donkerblauw, donkerblauw, lichtrood lichtrood en en zwart. zwart. Ultramarijn (blauw), (blauw), vermiljoen, bruin bruin en en goud. goud. Bij briefhoofden en andere Bij het drukken van adreskaartjes, briefhoofden werkjes, welke in meer dan dan ééne kleur worden gedrukt, moet werkjes, welke er goed goed ingelegd ingelegd worden.

VII. Spijskaarten. In enkele worden hiervoor enkele gevallen worden VII. Spijskaarten. voordrukkaarten gebruikt, die die in in vele vele papierhandels verkrijgverkrijgbaar zijn. de meeste meeste gevallen gevallen echter wordt het papier papier op op zijn. In de echter wordt de drukkerij zelf zelf gesneden. gesneden. Het is is niet niet mogelijk mogelijk hiervoor hiervoor bebepaalde formaten geven. De De stand wordt wordt bepaald bepaald naar naar formaten op op te geven. de grootte. de grootte. Het woord «« Spijskaart» Spijskaart » heeft altijd meer meer wit wit aan den kop, dan de onderste onderste regel regel van van onder onder;; links rechts evenveel evenveel dan de links en rechts wit geven.

TOESTELLEN 65 TOESTELLENEN ENDRUKKEN DRUKKENVAN VANHANDELSDRUKWERKEN. HANDELSDRUKWERKEN. 65

VIII. Geboortekaartjes. VIII. Geboortekaartjes. Bij Bij geboortekaartjes geboortekaartjes wordt wordt in de naam van vanhet hetkindje kindjeschuinsloopend schuinsloopend in de meeste meeste gevallen gevallen de naam den gezet. Men Men geve geve evenveel evenveel wit den linkerbovenhoek linkerbovenhoek der der kaart gezet. links begin en en het het einde einde van den naam. links als als boven, boven, dus dus aan het begin breedte der kaart kaart Voor Voorwat wat den den stand stand van den druk in de breedte betreft, regele men dien derwijze derwijze dat links links 2/3 2/3 en en rechts rechts 1/3 betreft, regele van het wit komt.

1/3

IX. Nota's, IX. briefhoofden, memorandums. memorandums. Nota's, rekeningen, briefhoofden, Wanneer geeft men men in in Wanneer het het zetsel over de volle breedte loopt, geeft 't algemeen 't ter zijde zijde van van den denkop. kop. algemeen evenveel evenveel wit wit van van boven als ter Bij en rekeningen rekeningen moet moet boven boven de de eerste eerste puntlijn puntlijn 22 àA. Bij nota's en 33 punten meer meer ruimte zijn, zijn, dan dan tusschen tusschen de de volgende volgende puntpuntlij nen. lijnen. Wanneer bij briefhoofden briefhoofden het zetsel zetsel als alshoekhoofdje hoekhoofdje voorvoordan geeft geeft men men aan aande delinkerzij linkerzijde aan den den kop kop ongeongekomt, dan de en aan veer 3 cicero's cicero's wit. wit.

X. Kwitanties Kwitanties en Wissels:: men geeft in in 't algemeen en Wissels men geeft evenveel linker- en enrechterzij rechterzijde, en aan aanden denonderonderevenveel wit wit aan linkerde, en punten meer meer dan dan van vanboven. boven. kant 33 punten Zulk werk werk wordt wordt meestal meestal gedrukt gedrukt op op goed goed papier, papier, soms soms enin inverschillende verschillende kleuren. kleuren. vervaardigd, en speciaal daartoe vervaardigd,

XI. Oproepingsbrieven, omzendbrieven, omzendbrieven, strooibilstrooibiljetten :: Men Men plaatst het hetzetsel zetsel zoodanig zoodanig op op het hetpapier, papier, jetten formaat natuurlijk natuurlijk vooraf vooraf bepaald bepaald is, is, dat dat erer waarvan het waarvan het formaat rechts evenveel evenveel wit wit is. is. Van Van onder ondergeeft geeftmen menongeveer ongeveer links en rechts overige wit laat laat men menals alskopwit. kopwit. cicero meer. één cicero meer. Al het overige Dezelfde regel geldt ook ook voor voor: Dezelfde : Doodsbrieven, doch doch de naam naam van vanden denafgestorvene afgestorvene XII. Doodsbrieven, juist boven boven de demiddenvouw middenvouw staan. staan. moet juist Boekomslagen: witverdeeling op den voorkant voorkant XIII. Boekomslagen : De witverdeeling van boekomslagen boekomslagen is dezelfde binnen van dezelfde als als die die van van het het boek van binnen het zetsel van dezelfde breedte en lengte indien, natuurlijk, indien, natuurlijk, het zetsel van dezelfde breedte en lengte is.is. 55

Ln L. D.

66

DE LEERLING LEERLING DRUKKER.

tegenovergesteld geval, geval, wordt het het verschil verschil van vanbreedte breedte In tegenovergesteld en lengte lengte aan aan onderonder- en en bovenkant bovenkanten enaan aanweerszijden weerszijden ververdeeld. op den den rug, rug, dan dan moet, moet, om om het het rugwit rugwit te te deeld. Komt Komt er tekst op dikte van vanhet hetafgewerkte afgewerkteboek boekgekend gekendzijn. zijn. bepalen, de juiste dikte Voor het het drukken drukken van vandiedie verschillendedrukwerkj drukwerkjes, Voor verschillende es, maakt men men eerst eerst een een afdruk afdruk op op den den legger legger en en stelt stelt de de nijpers nijpers en de drukspanning. drukspanning. Vervolgens Vervolgens bepaalt stand en en en de bepaalt men men den stand den aanleg. aanleg. plaatst den Bij waarvoor soms soms versleten versleten materieel materieel gegeBij strooibiljetten, waarvoor bruikt wordt wordt;; modellen modellen met kaderlijnen kaderlijnen of of wisselbalken, welke niet goed aansluiten lager zijn zijn dan dan het hetoverige overige welke niet goed aansluiten of iets lager zetsel, men een een of of ander ander onder onder de de afgesleten afgesleten deelen deelen van van zetsel, plakt men den vorm ; het het overige overige op op den denlegger. legger.

HOOFDSTUK XIII.

A. - HET PAPIER. PAPIER. -

Papyrus 1), perkament behooren thans het 1), huiden huiden en perkament thans tot het verleden. de Middeleeuwen Middeleeuwen werd het perkament perkament bijna bijna verleden. In In de werd het door de de vrome vrome monniken, monniken, die die uitsluitend gebruikt, o. a., a., door met evenveel evenveel geduld geduld als als kunstzin, allerlei beroemde werken allerlei beroemde werken der Oudheid Oudheid overschreven, welke ons alzoo bewaard zijn zijn gebezitten, die die nu nunog nogons onsoog oog bekoort. bekoort. bleven en een schoonheid bezitten, perkament verminderde verminderde echter veel veel in gebruik, gebruik, toen toen de de Het perkament naar een een uitvinding van de boekdrukkunst het noodig maakte, naar te zien, zien, teneinde teneinde het het drukken drukkenminder minder goedkooper product uit te kostbaar te te maken, maken, en en de de boeken boeken meer meer binnen binnen het het bereik bereik van van den lezer te brengen. brengen. Wel wordt het het perkament perkament ook ook nu nunog nog den lezer vervaardigd en gebruikt voor enkele prachtuitgaven of voor vervaardigd gebruikt voor enkele prachtuitgaven of bijzondere doeleinden, doch doch ons ons hedendaagsch papier. papier. heeft heeft bijzondere doeleinden, vrij algemeen algemeen verdrongen verdrongen van de de eereplaats die het vrij die het eertijds innam. papier is is een een plantaardig plantaardig product. product. Alle Alle planten planten zijn zijn Het papier uit «« vezels )), « cellen)) en « onreinheden )) zooals samengesteld uit « », « cellen » » zooals en cellen cellen worden zooveel zooveel mogemogewas en hars. De De onreinheden onreinheden en was de zuivere vezels, vezels, welke welke cellulose gelijk afgescheiden afgescheiden van van de noemd worden. worden. Het zijden de katoenplant is de zuiverste vorm vorm zij den haar van de geeft meer meer dan dan go 90 % vezels. cellulose » :: het geeft % zuivere vezels. van «« cellulose)) Ook volgende grondstoffen grondstoffen worden gebruikt voor voor papierOok de volgende vervaardiging vervaardiging :: Linnen : een uitstekend geperste geperste vezel. vezel. een uitstekend I) 1)

Ons Ons woord «« papier» papier » werd vverd afgeleid afgeleid van van papyrus.

68

LEERLING DRUKKER. DRUKKER. DE LEERLING

een ruwe 't· wilde wilde groeit groeit in in ruwe grassoort, grassoort, die die in in 'tEsparto :: een en Afrika Afrika;; geeft geeftiets ietsminder minderdan dan %cellulose. cellulose. Spanje en 5o50 °/„, Stroo : dergelijks als de maar korter en en iets dergelijks als Esparto-vezel, maar korter Stroo : dikker. Jute:: de binnenste bast van van een een Indische Indische plant. plant. Jute Chemisch hout :: een een van van de de voornaamste voornaamste bronnen bronnen om om Chemisch papier te te maken. maken. hout:: voor de slechtste papiersoorten. Wordt Wordt Mechanisch hout gemaakt, door het hout mecanischerwijze fijn te malen, en gemaakt, het hout mecanischerwijze fijn malen, en bijvoeging van chemisch chemisch hout noodig, noodig, om om een een bruikbruikheeft de bijvoeging baar papier papier op op te te leveren. leveren. boar Hennep: hennepplant. Hennep : De stengel der hennepplant. Manillo en taai taai papier papier van van Mani llo hennep :: er wordt een sterk en gefabriceerd. In de de papierfabricatie onderscheidt men vier bewervier beweronderscheidt men In van de de ruwe ruwe grondstoffen grondstoffen in in halffabrihalffabrikingen. De verandering van kaat, dan dan in in pulp, pulp, het het fabriceeren fabriceeren van ten slotte slotte van het vel en ten de afwerking van het papier. papier. de afwerking de lompen lompen af, af, gesorteerd gesorteerd naar naar kleur kleur en en De koopman levert de kwaliteit. Deze Deze worden of machinaal machinaal in in kleine kleine kwaliteit. worden met met de hand of stukjès gesneden om om daarna daarnainineen eenspeciaal speciaal machine machine van van het het stukjs gesneden ruwste vuil te worden ontdaan en gedeeltelijk te worden geruwste worden ontdaan en gedeeltelijk te worden geschuurd. wordt gevolgd gevolgd door door een een verdere verdere en en betere betere reinireinischuurd. Dit wordt ging. het koken, koken, om om chemische chemische onreinheden onreinheden te te ging. Daarna komt het verwijderen. vóór het het koken koken verwijderen. De De beste beste kwaliteit lompen wordt v66r eerst gewasschen. gewasschen. Het voornaamste voornaamste gedeelte gedeelte van van de degeheele geheele bewerking, bewerking, isis het slaan, waardoor de de vezels vezels zorgvuldig zorgvuldig gescheiden gescheiden worden worden en voldoende voldoende fijngemaakt, minefijngemaakt, terwijl ze tegelijkertijd met minerale aarde verzwaard verzwaard worden, worden, tevens tevens gekleurd gekleurd en en gelijmd. gelijmd. rale aarde Van komt de de pulp pulp (brij (brij of of papierpap) papierpap) op op de de papierpapierVan hier hier komt machine, de droogcilinders, droogcilinders, rond de de machine, eerst eerst over het gaas naar de kalanderrollen, waar gemaakt wordt wordt en glad gemaakt waar de papierbaan glad ten slotte slotte opgerold. opgerold.

==~===

. _-_...

HET PAPIER. HET PAPIER. ~_

.

69

Esparto komt aan in in balen, balen, wordt wordt uitgepakt, uitgepakt, uit uit elkaar elkaar Esparto komt gehaald, schoongemaakt, schoongemaakt, gekookt, gekookt, fijngemaakt fijngemaakt en en gebleekt. gebleekt. gehaald, Aan stroo is te doen, doen, aangezien aangezien dit dit veel veelruwer ruweris. is. is er meer te ze aan de de Voor mecanisch hout, worden de boomen, nadat ze pulpfabriek komen, blokken gezaagd, gezaagd, de ervan verkomen, in in blokken de bast ervan wijderd, gekloven gemalen; deze laatste bewerking onder gemalen ; en deze bewerking onder wij derd, een voortdurenden waterstroom. waterstroom. Het resultaat is is een een ruw ruwen en onregelmatig halfprodukt, hetwelk vorm van van dikkere dikkere hetwelk in den vorm of dunnere vellen vellen gedroogd gedroogd wordt, het voor voor vervoer vervoer of dunnere wordt, waarna het naar de de papierfabriek, geschikt is. is. Bij chemisch chemisch hout de eerste eerste behandeling dezelfde, beBij hout is de dezelfde, behalve dat het het hout hout gehakt gehakt wordt wordt in inkleine kleine stukjes, geschikt halve stukj es, geschikt om gekookt te worden. Dan wordt zooveel mogelijk mogelijk het vuil om gekookt verwijderd, waarna de vezel vermengd wordt met bijtende bijtende verwijderd, waarna de vezel vermengd wordt met soda andere chemicaliën, chemicaliën, gekookt gekookt en en daarna daarna gewasschen soda of andere om sporen van de de chemicaliën te verwijderen. verwijderen. Na Na nog nog enenom de sporen kele bewerkingen bewerkingen zijn de de schadelijke schadelijke bestanddeelen verwijverwijderd en de stof stof geschikt geschikt om om verder verder op op de de papiermachine papiermachine en is de verwerkt te worden. verwerkt Katoen- en en linnenvezels geven een goed, goed, wit, wit, sterk en duurhetwelk gewoonlijk aan de de oppervlakte oppervlakte gelijmd gelijmd zaam papier, hetwelk is en in de lucht gedroogd gedroogd wordt. Het Het beste beste schrijf-, schrijf-, bankbank- en en drukpapier wordt van van deze deze vezels vezels gemaakt. gemaakt. Nieuw Nieuw linnen linnen drukpapier wordt voor banknoten; beste bijbelpapier wordt banknoten ; het beste wordt gebruikt voor gemaakt een geringe geringe vulling vulling of of vergemaakt van lompenvezels met een zwaring, door middel van van minerale minerale klei. klei. een gepaste gepaste hoeveelheid hoeveelheid stijfsel, stijfsel, wordt wordt Door toevoeging van een het papier ondoorschijnend. Het duurzaamste duurzaamste papier papier wordt wordt meestal meestal gemaakt gemaakt van van katoen;; daarna volgt volgt vlas, vlas, hennep, hennep, chemisch chemisch hout, esparto esparto en en toen mecanisch hout. bevatten dierlijke dierlijke of of plantaardige plantaardige De meeste papiersoorten bevatten lijming en somtijds vulling. vulling. De stof welke welke het het meest meest gebruikt gebruikt wordt voor voor deze deze vulling, vulling, is is Chineesche klei. De bijvoeging bijvoeging klei. De wordt daarvan veroorzaakt veroorzaaktondoorschijnendheid, ondoorschijnendheid, ze ze vult de de ruimte

7700


tusschen de vezels, wordt er er meerdere meerdere gladheid gladheiddoor door vezels, en tevens wordt bereikt, resultaat isis een een minder minder sterk sterk papier. papier. bereikt, maar het resultaat Kleurstof wordt gebruikt, om om het het papier papierdedegewenschte gewenschte Kleurstof wordt gebruikt, geven of of om om aan aandedeoorspronkelijke oorspronkelijkekleur kleur— - veelal veelal kleur te geven grijsachtig -— meer geven. meer witheid te geven. machinaal fabriceeren fabriceeren van van het hetpapier papierop opdoorloopende doorloopende Het machinaal op de de volgende volgende grondbeginsels grondbeginsels :: De De goed goed toetoemachine berust op bereide pap wordt in in vloeienden toestand toestand in in een een kuip kuip gebracht, gebracht, waar ze regelmatig regelmatig door door een een roerwerk roerwerk wordt wordt omgeroerd. omgeroerd. De De nu op op een een metalen metalen raam, raam, dat dat de de stof stof naar naareen eenstel stel pap komt nu walsen bekleed zijn. raam ververwalsen brengt, brengt, welke welke met met vilt bekleed zijn. Op Op dit raam liest de pap pap een een groot groot gedeelte gedeelte van het het water, water, dat dat door door liest de sproeiers, metalen raam raam geplaatst, geplaatst, wordt wordt aangeaangesproeiers, boven boven het het metalen bracht. Na Na pressing pressing tusschen de de cilinders, cilinders, is de pap reeds reeds vast vast genoeg, om verlaten. De De pap pap wordt wordtnu nuopgenoopgenogenoeg, om het het raam raam te verlaten. mendoor wordt dan naar naar een een ander ander stel stel men door een een vilten vilten band band en wordt cilinders gevoerd, cilinders gevoerd, waar waar ze ze de de noodige noodigevastheid vastheid krijgt. krijgt. Na het verlaten van de de cilinders cilinders wordt wordt het het gemaakte tromverlaten gemaakte vel vel in trommels gedroogd, gedroogd, door stoom. Vervolgens Vervolgens wordt wordt mels door middel middel van stoom. het product product verder verder afgewerkt afgewerkt en en glad glad gemaakt gemaakt met met behulp behulp andere trommels trommels en en wordt wordt door een een haspel haspel opgenomen, opgenomen, van andere welke zich einde van deze deze apparaten apparaten bevindt. bevindt. welke zich aan aan het einde Men de vloeibare vloeibare pap, op op korten korten tijd, tijd, in ineen een Men ziet ziet dus, dus, dat de blad papier wordt wordt veranderd. veranderd.

B. PAPIERFORMATEN. B. -- PAPIERFORMATEN. In-plano: dus twee twee ongevouwen vel vel papier en heeft dus In-plano : is een ongevouwen zijden. zij den.

In-folio: de grootste grootstezijde zijde gevouwen gevouwen vel vel papier papier In folio : is een over de en telt vier vierbladzij bladzijden. (Een register register telt telt bij bijvoorbeeld voorbeeld400 400 en telt den. (Een bladzijden, 100 vellen vellenin-folio.) in-folio.) bladzij den, ofwel ofwel ioo In-kwarto het vierde vierde gedeelte gedeelte van van een een plano plano (quarto) : isis het In kwarto (quarto) vel papier. In-octavo: achtste gedeelte gedeelte van van een een plano plano vel vel papier. papier. In octavo : is het achtste -

-

-

PAPIERFORMATEN.

7711

In sedecimo :: is In-sedecimo zestiende gedeelte gedeelte van een een plano plano vel vel is het zestiende -

papier. De meest gebruikte papierformaten zijn: De zijn : enkel formaat:: dubbel formaat formaat:: enkel formaat Propatria :: Propatria 69 X43 34Y:! % 341/2 X43 x 43 .% 69 x 43 c/n C/ Bijenkorf (Ruche) : x 466 c/i//i x 46 6 c/n 3366 X4 % 7722 X4 /În x 488 % x 48 8 yn Kroon : Kroon: 3366 X4 % 7722 X4 C/ 80 8o x 54 % Klein Median :: x54 % x54 /m 40 x 54 c/ 4° 88 x 56 Post of Coquille Coquille:: 6 c/n 6 x5 % 44 44 xx5 56 % 93 x 561/2 561/2 c/ii 461/2 x Groot Median :: 6 6 46Yz x5 Yz % x5 Yz % 100 ioo Raisin (Druif) : 5o x 65 c/ 6 xx 665 5 c/n x 5 % % /in 5° IlO II° X73 ( Jezus) :: JJésus ésus (Jezus) x 73 c/n 55 :fn % 55 xX73 73 ,c4; 61 122 x 77 yn Olifant: Olifant : 77 eX, X77 % % 122 XX77 Colombier (Duiventil): 62 xx 885 (Duiventil) : 62 124 x 85 8 c/n 12 x 5 5 % 4 :fn 100 5o x 7o cAt, ioo x 7o yn Super Super Royal :: % X7° % 5° X7°

In een een blad blad «« Coquille» of Coquille » zijn 4 kwarto's of 8 octavo's, octavo's, of 16 sedecimo's. Een blad «« Raisin» kwarto's;; een blad «« Dubbel RaiRaisin » telt 4 kwarto's kwarto's;; enz. sin »» telt 8 kwarto's 5oo vel, soms ook 480. Een riem papier telt 500 riem papier papier wordt wordt verdeeld verdeeld in in «« boeken )J. zijn 20 Een riem ». Er zijn 20 riem;; ieder boek telt dus dus 25 of 24 bladen. boeken in een riem Voorkant en Achterkant Achterkant (RECTO VERSO) :: De voor(RECTO EN VERSO) Voorkant of eerste een drukwerk drukwerk noemt noemt men men«« receerste bladzijde bladzijde van een kant of to»» de de achterkant achterkant of of tweede tweede bladzijde bladzijde « verso ». Bij Bij boekboekto linkerbladzijden«« verso »» ;; alle rechterbladzijden werk zijn alle linkerbladzijden )J-zijden. « recto »-zijden. Men spreekt wanneer het aan den den het blad aan Men spreekt van schoondruk, wanneer is;; door weerdruk verstaat men men voorkant alleen bedrukt is op den tegenkant van een bedrukt blad blad;; van schoonde druk op en weerdruk weerdruk wanneer wanneer het aan aan beide beidezijden zijden bedrukt bedrukt is, is, dus dus en verso. verso. recto en

72


Keeren is blad aan aan weerszijden drukken zoodat de is het blad weerszij den drukken koppen van de de compositie compositie tegen tegen denzelfden kokoppen van denzelfden papierrand kopen is over de koppen keeren. men. Stol Stolpen Bij nota's of of rekeningen, rekeningen, waar waar de de schrijflijnen een afzonderBij lijke pagina vormen, moet men het het vel vel draaien. Bij weerdruk weerdruk moet men men den den legger oliën en daarna afBij legger oliën drogen; alvorens drogen ; men laat dan eenige slechte vellen doorgaan, alvorens het drukken drukken voort te te zetten. Moest men den legger niet oliën, Moest men dan zou bij bij het keeren de schoondruk schoondruk inkt afgeven afgeven aan den legger overzetten. legger en en den druk overzetten.

HOOFDSTUK XIV. HOOFDSTUK XIV.

DE JUISTE VERHOUDING DER JUISTE VERHOUDING u " GULDEN SNEDE" SNEDE Steeds gold de de«o Gulden schoonste verhouGulden Snede» als de schoonste ding van lengte en breedte van van een een voorwerp. voorwerp. De De theorie van van Snee»» heeft in de de grafische grafische vakken een bijzondere de «« Gulden Snee waarde ten aanzien aanzien van het het zet- en papierformaat. RekenRekenwaarde kundig juist moet de de kortste kortste afmeting afmetingvan vaneen eenvoorwerp voorwerp staan staan tot de de langere, aIs de langere langere tot de de som som van van beide. beide. Dit Dit geeft geeft 'angere, áls eene verhouding afmeting tot de de langste, langste, als als verhouding van van de de kortste afmeting ongeveer van 5 tot 8. Een gegeven gegeven hoogte wordt wordt dus dus in in 8 gelijke deelen verdeeld, waarvan er 5 de breedte voorstellen.

Voorbeeld: 24 centimeters (gekende hoogte) hoogte) : 8=3 centicentimeters (gekende Voorbeeld meters of of 8 deelen van 3 yn. %. Neemt men 5 deelen van 3 centimeters of of 15 c/n, %, dan heeft men men de de breedte. breedte. :

:

Volgende de afmetingen aan van een honderdtal Volgende tafel geeft de formaten volgens de verhouding verhouding 3 : 5. L.-B. L. B. Breedte '~BT·-n I~~ Lengte

-

i I

1 1'-"·1 '-"·1 c:::R11

L.-B. L.-B. L.-B. L.-B. '-B '-B ! '-8 .-8.

L.-B. L.-B.

L.-B.

1

x 31,5 61 X 81 X X 550,1 1I x X 0,61rr I3 3 1 X I9,Z'4I 0,I 91 X x 56'21 6,8 21 X 1331 o,6 II x 6,s12I 19, 21, 4 1 X X 37,7 71 x 56,2 x 43,9 X 25,3['51 2 5,3 51 X 43,9 SI 5o,7 92 x 13,6 32 X X 19,8142 X X 26 ,52 52 x x 56,9 X 1,2 12 X 7'4122 X 32,1 62 X X 13,6132 X 38,3172 I2 X 2X 38,3 72 X x 44,5 44,5 82 x 50,7 7,4. 22 X 32,8 63 xX38973 51,3 93 X x 88 23 X 26,6 53 X x 32,863 x 1,9113 14,2 33 X x 26,653 1,9 13 X X I4'2133 43 X 3X [43 38,9\73 xX451 45,1 83 xx 51,3, X 57,5 20,4 1 X 2°'4 X 39,674 x 58,11 4X x 2'5114 x 8,724 39,6 74 X 58,1 x 45,7 84 x 51,9 27,2 54 X X 33,464 8,7 24 X 14,8 34 x 27,2'54 33,4 64 x 21 44 X 51,9 94 X 4 2,5 14 X 34 X x 21 X 40,2 75 X X 52,5 95 x 58,71 58,7 x 9,325 9,3 25 X X r5,5135 15,5 35 X 55 x 3,1 15 IS X x 21,6 1'45 45 X X 27,8155 27,8 55 X X 34165 34 65 X x 46,4 85 x 86 X 96 6 x 3,7 16 xX 9,9~z6 X 16,1 36 X x 40,S x 47 x 53,2 X x 59,3 9,9 26 X X 22,2 46 X 40,8 76 X X 28'4'156 28,4 56 x X 34,6 66 X 7 x 4,3 17 x ro,5lz7 X I6,JlJ7 X 22,9 47 x Z9 57 x 35,2 67 x 41,4 77 x 47,6 87 x 53,8 97 x 59,9 16,7 X io,5 X X 27 X 37 X 41,4 77 97 x 59,9 4,3 ' X 29 35,8 68 x 17,3 38 x X 4Z 42 78 X X 48,2 88 xX 54,4 X 60,6 8 xX 4,918 X rr,riz8 28 x X 17'3138 6o,6 X Z3,5148 X 35,8,68 X Z9,7 54,4 98 x 29,7 58 x 23,5 48 x 4,9 18 X 69 79 X 61,2 11,7 29 x 24,1 9 x 5,6 19 x X rr,7129 24,1\49 x 3°,3:59 x 36,5,69 x 42,6 x 48,8 89 x 55 99 xX 6r,2 X 17,939 17,9 39 X X X 49 X 30,3 59 X 36,5 37,1 7o x 43,3 8o x 55,6tIOO 55,6 ioo x 6r,8 61,8 18,5 40 x 30,9 6o x 37,'['0 X r8,540 5o x x 30,9160 zo X 80 xX 49,4[90 io x 6,2 20 X 12,4130 X 24,7 50 12,4 30 x 49,4 90 X

DE SNEE. DE GULDEN GULDEN SNEE.

L___J1 ZETFORMAAT ZETFORMAAT : 15 15 XX 25 25 Cic. Cic.

Verhouding 33: : 5. 5· Verhouding verhoudingen ::d.d.i.: : volgens de gewone gewonewit witverhoudingen Rug ;I ZliWit ; Zij wit 2112 ;; Kopwit Kopwit 1112 Voetwit3.3· Rug 1/4 ;; Voetwit PAPIERFORMAAT:: PAPIERFORMAAT

DE GULDEN SNEE. SNEE. DE GULDEN

IM11111111■11

Cic. Verhouding 33:: 5. 5. xX 25 CiC. witverhoudingen voor voorcompresse compresse volgens de witverhoudingen uitvoering, d. uitvoering, d. i. :: Rug I;; ZijWit Zijwit 22;; Kopwit I 1/2 Y2;; Voetwit Voetwit 2 1/2. Y2. Rug

ZETFORMAAT :: 15 15 ZETFORMAAT PAPIERFORMAAT PAPIERFORMAAT

76


Bij het gebruik der der «« Gulden Snee Snee»» is Bij is nu wel te onderscheiden of of deze deze maatverhoudingen zet- ofwel ofwel voor voor maatverhoudingen ofwel ofwel voor voor het zethet papierformaat gelden. de verkregen verkregen maat maat gelden. Gebruikt Gebruikt men de voor den zetspiegel, zetspiegel, dan is is een een gelijktijdig gelijktijdig gebruik voor het het voor wit aan aan rugrug- en en papierformaat uitgesloten, uitgesloten, daar daar alsdan alsdan het het wit voorkant niet niet in in verhouding verhouding zou zou zijn zijn met het het kopkop- en en voetwit. Bij heel smalle, zoogezegde verlengde formaten (zooals b. v. :: wissels, van 8 tot 3, en wordt als als wissels, kwitanties) kwitanties) is de verhouding van berekend :: 8-S = 3. volgt berekend 8-5.3.

4o Voorbeeld: Voorbeeld Hoogte 40 :

breedte.)

is dus de 8=5 x 3=15 (15 %:: 8=SX3=IS (IS % is e/i,

HOOFDSTUK XV. XV.

INSLUITEN HET INSLUITEN NOTA'S MET METLIJNENVORMEN LIJNENVORMEN VAN NOTA'S EN TOESTELLEN TOESTELLEN FORMAAT MAKEN EN VAN DEN DENDRUK. DRUK. HET VEGEN VAN 1. — - Bij waar de deschrijflijnen schrijflijnen een eenafzonderafzonderI. Bij een nota-vorm, waar lijk zetsel zetsel vormen, vormen, moet moet de de eerste eerste pagina pagina (notavorm) lijk genaamd) links raam geplaatst geplaatst worden, worden, met met den den kop kop genaamd) links in in het raam onder. De De puntlijnen puntlijnen of of contravorm er naast, met met den den naar onder. naar boven. boven. kop naar de veronderstelling veronderstelling dat het het papier papierop opformaat formaatgesneden gesneden In de is (hier (hier op dubbel formaat), vouwt men het blad in twee. Om op dubbel formaat), blad in twee. Om het wit, wit, dat dattusschen tusschende detwee tweebladzijden bladzijdenmoet moet komen, komen, tetebebepalen, legt men men het het gevouwen gevouwen vel vel tegen tegen de dekoplijnen. koplijnen. De De palen, legt linkerzijde vel papier papier moet moet sluiten sluiten tegen tegen de de puntpuntlinkerzijdevan van het het vel lijnen (Voorbeeld (Voorbeeld 1). I). Het middenwit is vastgesteld. In In de de veronderstelling veronderstelling is dus vastgesteld. dat er aan den den kop der nota's nota's 22 cicero's wit moeten zijn, wordt wordt het gevouwen gevouwen blad men bladderwijze derwijzeop opdedecompositie compositiegelegd, gelegd, dat dat men aan den kop kop der der nota notaeen eenpapierrand papierrandheeft-van heeft"van2"cicero's. 2' cicero's. Men papier op op de de koplijnen koplijnen en aan aan het het uiteinde uiteinde Men drukt drukt het papier der koperen lijnen «« filets ». Tegen den overstekenden rand van filets ». Tegen den overstekenden van 't papier, men een een hooger hooger stuk stuk wit. wit. papier, plaatst men Voorzichtig wit Voorzichtigneemt neemt men men het het blad blad weg, weg, zonder zonder het het stuk wit te verplaatsen, verplaatsen, draait blad om om en en legt legt het hetweder weder tegen tegen draait het blad het stuk wit aan. aan. Aangezien papier omgedraaid omgedraaid zijn, zijn, kan kan Aangeziende de koplijn koplijn en en het papier men zóó verschuiven, verschuiven, dat de de eerste eerste puntlijn puntlijn men den den contravorm z66


78

dan de de overige. overige. Het Het noodige noodige wit wit wordt wordt nu nu iets meer wit heeft dan vorm als als naar naargewoonte gewoonte aangevuld en voor 't overige wordt de vorm ingeslagen, gedresseerd en vastgedraaid. vastgedraaid. ingeslagen, 1I. - Met Met een voorbeeld 2 en en 3 is is II. — een vorm vorm ingesloten, ingesloten, als als in voorbeeld het mogelijk, mogelijk, door éénmaal te bebehet éérimaal «« toestellen» toestellen » het het vel viermaal te VOORBEELD 1. VOORBEELD I.

,

Mil wri /, //

r Y,

A,

.1

, t/

i

/.

1\

C

B

X\ 138 30 dVV8 30N1 '( /,

......

t .....

■ \\

r

' v /

A

....11111i lliPP"Pww%

Z

/

r

44id. 1

L

/

/4

/

4

D

A=Raam (bovenkant);; A=Raam (bovenkant) B=Notavorm; B=Notavorm ; C=Puntlijnen; C=Puntlijnen ; D=Gevouwen blad het middenwit middenwit te te bepalen bepalen;; blad papier om het E=Opvul\\it materieel. E=Opvulwit CR en. sluit sluitmaterieel.

drukken, zonder zonder dat dat hij hij behoeft behoeft overgesloten overgeslotente teworden. worden. Na Na den den eersten doorgedraaid, wordt het vel vel gestolpt. gestolpt. eersten druk te hebben doorgedraaid, wordt het lIl. compositie langer is dan breed, breed, bij bij voorvoorIII. -— Indien de compositie beeld koplengte 6o 60 % lijnen IS %, dan wordt het Y„ en staande lijnen 15 yn, dan wordt

HET INSLUITEN VAN VAN NOTA'S NOTA'S MET MET LI]NENVORMEN. HET INSLUITEN LIJNENVORMEN.

79 79

moeilijk bekomen, drukkende drukkènde gelijk gelijk moeilijkeen een zuiver zuiver register register te bekomen, in voorbeeld 2 werd aangeduid. Van zelf derde zelf isis men men dus dus genoodzaakt genoodzaakt te te handelen naar het derde VOORBEELD VOORBEELD 2.

VOORBEELD VOORBEELD 3.

voorbeeld, waardoor wordt. voorbeeld, waardoor feitelijk feitelijk dezelfde dezelfde uitslag uitslag bereikt wordt. - Indien er een een groote groote oplaag oplaag te te drukken drukkenis, is,en enbijgebijgeIV. — volg twee composities gezet worden, zal de vorm ingesloten volg twee composities gezet worden, zal de vorm ingesloten aangetoond in in voorbeeld voorbeeld 4.4. worden, als aangetoond

80 8o


Om wit te te bepalen, bepalen, dat dat tusschen beide beide pagina's pagina's van van Om het het wit voorbeeld 22 moet komen, wordt het vel vel tweemaal in de helft moet komen, gevouwen vel een der der gevouwen, gevouwen,en ende de rug rug van van dit dit gevouwen vel tegen tegen een staande lijnen lijnen aangelegd. aangelegd. VOORBEELD

/1

4.

111\

II IIII

II I I I I I I I I I I I I I I !

rI

/\1\11/1

I I I I I I 11 VOORBEELD

+-...

5.

...........

~

GEVOUWEN GEVOUWEN VEL

Veelal op, dat dat de de staande staande lijnen van het Veelal rekent rekent de de zetter er op, papier afloopen. zoo er er geen geen model model aanwezig aanwezig is, is, afloopen. Daarom, Daarom, zoo onderkant van vanhet hetgevouwen gevouwen vel vel ongeveer ongeveer tien tien punpunwordt de onderkant

HET INSLUITEN VAN VAN NOTA'S NOTA'S MET MET LI}NENVORMEN. HET INSLUITEN LIJNENVORMEN.

8r 81

ten over over het het einde einde van van de destaande staandelijn lijnheen heengelegd, gelegd, hetgeen hetgeen dan voor afsnede gehouden wordt. Het overblijvende overblijvende deel van het vel vel aan aan de de bovenzijde bovenzijde der der pagina pagina is is het het kopwit. De afstand van van den den bovensten bovensten papierrand tot de de plaats waar de de bovenste schrijflijn komt, moet worden opgemeten en er wordt zooveel wit boven den zooeven zooeven genoemden genoemden papierrand juist zooveel wit boven geplaatst, als als aangeduid aangeduid in in voorbeeld 5. Duidelijkheidshalve geven wij wij in in voorbeelden voorbeelden 2 en 3 beDuidelijkheidshalve doelden afstand aan.

:::: ..................... E

::::

B

A A

=.. ..

c

D .................... _ .. D

A, B, C=Nijpers; C = Nijpers ; D, E=Garendraad. E =Garendraad.

Bij het kopkopBij het het derde voorbeeld voorbeeld geschiedt geschiedt het het opmeten van het wit op dezelfdewijze dezelfdewijze als in voorbeeld voorbeeld 2 In voorbeeld voorbeeld 4 worden de twee hoofdpagina's met met de de koppen naar elkaar elkaar toe toe geplaatst en er er wordt wordt zooveel zooveel wit wit tusschen geplaatst en gelegd de korte korte zijde zijde over over de de gelegd dat, dat, als het ongevouwen vel met de staande lijnen lijnen gelegd gelegd wordt, er van vanongeveer ongeveer zes zes wordt, de de kanten er over beide beide einden Het kopeinden dezer dezer pagina's uitsteken. Het punten over beide pagina's puntlijnen puntlijnen wordt gevonden wordt gevonden de beide wit tusschen de door deze deze op naast de de hoofdpagina's te schuiop de juiste hoogte naast 66

Ln L. D.

82 82


ven. Voor ven. Voor het zij geldt hetzelfde hetzelfde als als bij bij de de «« rugafmeting zij wit geldt rugafmeting »» van boekwerk. Het vegen van den druk op degelpersen gebeurt het meest meest bij lijnenvormen. Een strakken «« legger» eerste legger » kan kan dit dit in de eerste plaats verhelpen. Ook de nijpers nijpers moeten moeten hunne hunne vlakke vlakke nijpplaats verhelpen. kracht bezitten kracht moet tevens tevens de nijpers nijpers met met een of of bezitten en en men men moet meer garendraden verbinden, voorgaand verbinden,als als aangetoond aangetoond in voorgaand figuur. Over dikker velOver den «« toestel» toestel » op op den «« legger» legger » moet moet een dikker letj e papier letje papier goed goed strak geplakt worden. De druk veegt te drukken drukken veegt of «« doubleert» doubleert » wanneer wanneer het het te papier rollen te slap slap of of te te koud koud of ofsoms somsook ook papier niet niet vlak vlak is, is, de rollen slecht van hoogte gesteld zijn. Het vegen gebeurt gebeurt ook ook wanneer wanneer te zware vormen gedrukt gedrukt worden op degelpersen, degelpersen, daarvoor te licht; pressing niet niet gelijk is en de degel onlicht ; nog, nog, wanneer de pressing regelmatig werkt. Er moet gezorgd gezorgd worden, dat de druk zuiver op het het midden midden den degel staat. van den

HOOFDSTUK XVI.

CLICHE'S. Cliché's lood, zink zink of of koper. koper. Een Een Cliché's worden worden vervaardigd vervaardigd uit uit lood, cliché lood of of ijzer ijzer gemonteerd, dat voet of cliché wordt wordt op hout, lood onderlaag geheeten wordt. Cliché's Cliché's op op houten houten voet voet genageld, genageld, lijden dan deze, deze, die die op op metalen metalen voet voet lijden meer meer tijdens tijdens den den druk dan gemonteerd zijn. zijn. Men heeft verschillende verschillende soorten soorten cliché's cliché'sofof« «reproductiereproductieMen stelseis stelsels ».». stéréotypie (stereo-cliché's) de eenvoudigste. eenvoudigste. VerVer(stereo-cliché's) isis de De stéréotypie volgens heeft men de galvanoplastie (galvano's); lijnvolgens heeft men de (galvano's) ; c1iché's; autotypieën of rastercliché's, en en kleurendrukof rastercliché'si cliches ; autotypieën c1iché's cliches en ook nog de houtgravuren. Om van tetekunnen kunnennemen, nemen,dient dienteen eencliché cliché Om er een afdruk van op onderlaag gebracht worden en en dit dit geheel geheel moet moet op op op een onderlaag gebracht te worden letterhoogte gesteld gesteld zijn. zijn. A. - De stéréotypie is een uitvinding van van Engelschen Engelschen ooroorA. — sprong. waar men mendikwijls dikwijls een eenzeer zeer onregelsprong. Bij Bij stereotypen, waar matige oppervlakte oppervlakte heeft, is een een ««grove grove toestel toestel» noodig heeft, is » noodig tusschen het cliché cliché en den den voet. voet. Als het cliché cliché op hoogte hoogte gebracht is, slaat slaat men men den den vorm vorm Als in; een afdruk afdruk op op een een blad bladpapier papieren enhierop hierop gegein ; men maakt een de« toestel ». ». Wat te te zwaar zwaar gedrukt gedrukt is, is, snijdt snijdt beurt de « grove toestel men weg weg ;; het goed gedrukte gedeelte gedeelte daarentegen plakt plakt het niet goed men op. Deze Deze «« grove zood at hij juist juist grove toestel» toestel » wordt wordt geplakt geplakt zoodat passe tusschen cliché cliché en voet. Doch Doch als als de de stereo's stereo's niet nietgoed goed passe afgewerkt tot drie drie toestellen toestellen noonooafgewerkt zijn, zijn, zijn zijn er doorgaans twee tot dig, welke op afzonderlijke vellen gebeuren. Men maakt een dig, welke afzonderlijke vellen gebeuren. Men maakt een

84


eersten afdruk;; op op den denachterkant, achterkant,opopden den« «moet moet» teekent eersten afdruk » teekent men wat uit uittetesnijden snijdenofofopoptete plakkenis.is.Deze Dezeeerste eerste men aan wat plakken « toestel» een toestel »wordt wordt dan dan op op den den legger legger geplakt, geplakt, en men maakt een tweeden, desnoods een derden afdruk. afdruk. Men Men bewerkt bewerkt dezen dezen tweeden, desnoods een derden afdruk op den den voorkant voorkant op op dezelfde dezelfde wijze wijze en hem dan dan en plakt hem op het voorgaande. Over Over het het geheel geheel plakt plaktmen meneen eenvel velpapier papier; ; men maakt een een afdruk afdruk op op den den legger legger en bepaalt den stand stand van van den aanleg.

Fig. 1. -- Gietijzeren als onderlaag. onderlaag. Gietijzeren plaat plaat als Fig. I.

Een betere betere soort soort van van onderlaag onderlaag bestaat bestaat uit uit een een «g gietEen ijzeren plaat plaat» welke de grootte heeft van het drukfunda» welke de grootte heeft het drukfundament en)n de demachine machinegeplaatst geplaatstwordt wordtzooals zooalseen eengewone gewone ment en,in vorm. deze platen platen zijn zijngroeven groeven aangebracht schuine vorm. In deze aangebracht in schuine richting. De De cliché's cliché's hebben dit geval geval richting. hebben in in dit één cicero zijn dikte en en zijn met met «« facetranéén cicero dikte (schuine kankan:: ten) afgewerkt. De De den » (schuine ten) afgewerkt. hoogte der plaat en en die van het het cliché cliché mahoogte der plaat ken te zamen zamen de de letletterhoogte uit. Zulke Zulke ken terhoogte uit. cliché's worden worden op de cliché's de Fig. 11. Facethouder. Facethouder. platen bevestigd bij bij platen bevestigd Fig. II. middel van van «« facethouders». (Zie fig. fig. II). II). middel ders ». (Zie Ook hier kan men best best tusschen plaat en cliché cliché den «« groven plaat en toestel» aanbrengen. toestel »

B=

CLICHÉ'S. CLICHÉ'S.

85

fig. V V en enVI, VI,hieronder hieronderafgebeeld, afgebeeld, heeft heeft men men een een In fig. nieuw stelsel stelsel van van onderlaag-platen onderlaag-platen voor voor cliché's cliché's waarop waarop nieuw door de firma firma Schelter Schelt er & & Giesecke Giesecke patent patentwerd werdgenomen genomen door aanbevolen worden worden voor voorwerken, werken,waarbij waarbij en die vooral kunnen kunnen aanbevolen dicht mogelijk mogelijk bijeen bijeenmoeten moetenworden worden meerdere cliché's cliché's zoo zoo dicht meerdere o

littili1 }1 ,1111111, :lf!;,:.1,1 0,L 1 La

1.0

1,

i 41_4 ,4_, t+1111:111,1111,iiilt _i,:ii}11 11.111_11, 1 ,_ --, 0-, 1- 4 , , Cl-t-i- +-- ,---04 -t

t piNtilliii

4---, ,

rl r

--i--,'- D1111ff,11 ■ 111ii i

ici I- 4-, --., ilt."1ii!liNloi ",fi '.

Itiliiii/Ilt011"; [

-r ,--CITC1-i -IQ- --.121-, '`,- , 1 111141111:6 'at , 1- ,'IlliTtIli'lll co ' .'",P 1'1 , il 11'11 3 ,;11111It'lii,iir,',ii 1 ■ ,4 --Li ' 1 ,CIL: ...

Fig. III. IIl. - IJrzeren IJ zeren plaat plaat als onderlaag. onderlaag. Fig.

-1-tl F"-I- 1 ttl-+ t Fig. IV. Fig. Iv.

4-"1 1-11

4-1

gezet. Deze blokken hun kanten kantenderwijze derwijze uitgeuitgegezet. Deze blokken zijn zijn op op hun werkt, dat de de klemhaken klemhaken met met de debijhoorende bijhoorende sluitstukken sluitstukken werkt, van den eenen eenen blok, blok, juist passen passen in in de de insnijdingen insnijdingen van van de de

Fig. v. Fig. V.

volgende, geplaatste onderlaag-platen. onderlaag-platen. Dank Dank volgende, daarnevens daarnevens geplaatste aan deze inrichting inrichting kunnen kunnen de de cliché's cliché's als als 't ware aan deze ware vast tegeneen worden geplaatst, geplaatst, wat wat een eenmerkelijke merkelijkebesparing besparing tegeneen worden aan grootte aan papier papier mogelijk mogelijkmaakt. maakt. Zij Zij zijn zijn vervaardigd vervaardigd ter grootte van 98 X 148~~. van 98 x 148%.

86 86


Een de volgende volgende wijze wijze verkregen verkregen:: Een stereo-cliché stereo-cliché wordt wordt op de De (gewoonlijk zetsel zonder lijnen) lijnen) na goed De vorm vorm (gewoonlijk zetselmet met of of zonder na goed gedresseerd lichtjes verwarmd verwarmd op opeen eenspeciaal speciaal gedresseerdtete zijn, zijn, wordt lichtjes daarvoor een daarvoor gebouwd gebouwdtoestel. toestel. Van Van dezen dezen vorm vorm wordt wordt er een matrijs genomen, welke samengesteld is uit eenige op genomen, welke samengesteld is uit eenige elkaar matrijs geplakte vellen zijde- en vloeipapier. geplakte Met borstelof oflangs langsmechanischen mechanisch enweg, weg, wordt wordt Met een stijven borstel het geperst. Met Met behulp behulp van van deze deze het letterbeeld letterbeeldinin het het papier papier geperst. matrijs een afgietsel afgietsel gemaakt gemaakt in in specie, specie, zoodat zoodat een een matrijs wordt er een nieuwe volkomen gelijk gelijk aan aan de de oorspronkeoorspronkenieuwe vorm vorm ontstaat, volkomen

Fig. VI. VI. Fig.

lijke matrijs. De De verkregen verkregen «({ stereo stereo »» wordt dan dangeschaafd geschaafden en gemonteerd en en afgewerkt. afgewerkt. verder gemonteerd B. - De galvanoplastie :: aldus aldus genoemd genoemd naar naar Galvani (1737-1798), den electrisch contact contact van van (1737-1798), denuitvinder uitvindervan van het het electrisch verschillende metalen. hetzelfde doel als als de de stereostereoverschillende metalen. Ze Ze heeft hetzelfde doch vormt vormt de de nieuwe nieuwe matrijs, matrijs, door door galvanisch galvanisch neerneertypie, doch geslagen koper of of nikkel. nikkel. Een Een galvano galvano kan slechts slechts vervaardigd vervaardigd worden worden naar naar een een origineel, origineel, 't zij houtsnede of ets. ets. Het Hetorigineel origineel wordt wordt in in een een wassen plaat plaat of in in malsch malsch lood lood geperst. geperst. De De aldus aldus bekomen bekomen matrijs, na met grafiet ingewreven te zijn, dompelt in eenbad bad matrijs, na met grafiet ingewreven te zijn, dompelt in een van zwavelzuur zwavelzuur en en een eenkoperhoudende koperhoudendeoplossing oplossinghangende hangende van aan een eenkoperen koperen stang, stang,waarop waaropeen eenelectrische electrische stroom stroom staat. staat. aan Tegenover de wassen matrijs hangen hangen aan aaneen eentweede tweedestang, stang, Tegenover anoden. groote koperplaten, koperplaten, de dezoogenaamde zoogenaamde anoden. groote Op de de wassen wassen of of looden looden matrijs matrijs zet zetzich zicheen e~n koperlaag koperlaag Op —

CLICHÉ'S.

87

neer. Is die die koperlaag voldoende neer. voldoende sterk, dan worden de platen uit het het bad bad genomen, genomen, en en met met kokend kokend water waterovergoten, overgoten,zoozoode was was er er afsmelt, afsmelt, en en de de koperlaag vrijkomt. Deze Deze danig dat de vertind om koperlaag, (pellicule) wordt aan den achterkant achterkant vertind opgegoten lood lood tetebekomen. bekomen. een goede verbinding een goede verbinding met met het opgegoten De verkregen galvano galvano wordt wordt nu nu gepleind, geschaafd De verkregen geschaafd en drukvaardig gemaakt. Het toestellen en drukken van galvano's galvano's levert levertgeen geen moeilijkheden op, geschiedt als als bij bij stereo-cliché's. Alleen Alleen voor op, en geschiedt groote oplagen, zwavel- en kwikzilverhoudende kleuren oplagen, met zwavelkeuren. (vermiljoen en ultra-marin) ultra-marin) zijn kopergalvano's af te keuren. soms ook ook vernikkeld. Daarom worden de galvano's soms beide procédé's, stereotypie en galvanoAls nadeelen van beide plastie, kan worden aangevoerd: aangevoerd : Ie De reproductie verliest iets iets in in scherpte scherpte bij bij het hetorigineel. origineel. ze Er zijn zijn vaak vaak kleine kleine afwijkingen afwijkingen wat wat de de grootte betreft. 2e hinderlijk bij bij het reproduceeren van kleurenDit is vooral hinderlijk druk-cliché's, waarbij een onberispelijk register register vereischt is. e galvano's zijn zachter substantie dan, 33e Stereo's zachter van substantie Stereo's en galvano's bij voorbeeld, oorspronkelijke kopercliché's. kopercliché's. Hierdoor kunnen dezelfde oplagen worden bereikt zonder merkbare merkbare slijtage slijtage niet dezelfde in den afdruk. afdruk. de Zwitsersche Deze verschillende onvolmaaktheden heeft de Co verbeterd. Als fabriek Winkler, Winkier, Fallert en Co Als benaming voor deze werd «« Auto-Stereo-Cliché »» gekozen. deze uitvinding werd hoofdzaak bestaat apparaat «« Auto-Stereo-Cliché »» In hoofdzaak bestaat het apparaat uit een een speciale speciale pers, pers, waarin waarin de de contravorm wordt geperst en gedroogd. gedroogd. In een een tweede tweede (pers) (pers) wordt wordt het hetcliché cliché gegoten gegoten en volledig volledig afgewerkt (met de de facetranden eraan geschaafd). eraan geschaafd). afgewerkt (met Verders wordt, door verkoperen verkoperen langs galvanischen weg, langs galvanischen wordt, door het looden cliché cliché verhardt. half uur uur wordt wordt een een stereo-autoplaat voliedig volledig het half Binnen het afgewerkt; men daar daartegenover tegenoverde deurenlange urenlangebewerking bewerking afgewerkt ; stelt men van een soliede galvano, galvano, dan kan dit ditvoorzeker voorzeker als als een een dan kan een soliede groote verbetering verbetering worden worden beschouwd.

STOPCI LINDER PERS

«

PLANET A ».

HOOFDSTUK HOOFDSTUK XVII.

DE SNELPERSEN. De snelpers, in 18II Friedrich Kcenig en Friedrich Friedrich 181i door door Friedrich uitgevonden, onderging onderging sindsdien sindsdien groote veranderingen. Bauer uitgevonden, Gerangschikt beweging van den cilinder cilinder heeft heeft Gerangschikt volgens volgens de de beweging van den men: men : a) De ééntoerpers of stopcilinderpers, waarvan de de drukcilinder één omwenteling maakt bij eIken druk, en bij den den omwenteling bij elken druk, bij teruggang der teruggang der kar stil staat. b) de cilinder cilinder steeds steeds doordoorwaarvan de b) De tweetoerenpers, waarvan draait, bij elken druk twee twee omwentelingen omwentelingen maakt bij den den maakt en en bij kar omhoog omhoog gaat. gaat. teruggang der kar c) Verder Verder de persen met met zwaaienden drukcilinder, de persen c) de cilinder cilinder dezelfde beweging de kar; waarvan de beweging maakt maakt als als de kar ; d. i. vooruit achteruit en en op op die die manier twee eenzijdige eenzijdige vooruit en achteruit afdrukken levert. levert. treft bij stopcilinderpersen verschillende bewegingsMen Men bij mechanismen aan, als: als : 1. Spoorbeweging Spoorbeweging ;; 2. gedwongen rollenbeweging rollenbeweging ;; 3· cirkelbeweging ;; 44. planetabeweging. 3. cirkelbeweging 1. Bij spoorbeweging bestaat de kar kar uit uit vier vier of of zes zes groote wielen, door assen verbonden, waarop het drukfundament wielen, door assen verbonden, waarop het rust. Het Het geheel geheel wordt wordt in in beweging beweging gebracht gebracht door door een een trektrekstang, die een tandwiel is is gekoppeld. gekoppeld. Het tandwiel tandwiel grijpt grijpt die aan een in de tandreepen, onder het drukfundament, tusschen tusschen de banen van de de machine. machine. Later is er er verbetering aan deze deze beweging beweging gebracht, gebracht, nl. Later {(« De gedwongen gedwongen rollenbeweging rollenbeweging ». ».

9°


2. De groote wielen, wielen, waarop loopt, zijn zijn vvaarophet het drukfundament drukfundament loopt, sommige machines banen, veel kleiner, en veel kleiner, en sommige machines hebben hebben 44 tot 66 banen, waardoor drukfundament een een rustigeren rustigeren gang gang verkrijgt. verkrijgt. waardoor het drukfundament 3 en 4. Bij Bij cirkelcirkel- en en planetabeweging planetabeweging wordt wordtde degedwongen gedwongen het vliegwiel rollenbeweging vliegvviel rollenbevvegingook ookgebezigd. gebezigd.Op Opdedeasas van het aangebracht, dat dat een is klein kegelvormig tandrad tandrad aangebracht, een is een klein inbeweging beweging brengt. brengt. groot kegelvormig horizontaal groot kegelvormig horizontaal tandrad in Bij cirkelbeweging heeft kegelvormig tandrad de de tantanBij de cirkelbeweging heeft het kegelvormig

r. Gedwongen Gedwongen rollenbewèging. rollenbeweging. 1. Aandrijving: Men Menlette lettehierbij hierbijopopdedeschuine schuinetanden tandender deraandrijftandwielen, aandrijitandwielen, Aandrijving waardoor een zekerder zekerder loop loop der machine machine wordt wordt verkregen, verkregen, daar daar steeds steeds 33 tanden, tanden, waardoor een als bij rechte, in plaats van van I als rechte, in in elkaar elkaargrijpen. grijpen. in plaats 3. Rolbrenner Machine Koenig & & Bauer, Bauer, Wiirzburg. Würzburg. Machine Koenig 2.

den naar onder onder en en grijpt grijptzoo zoo in inhet hetkleine kleinekegelvormige kegelvormige tandtandrad, dat dat aan aanhet hetvliegwiel vliegwiel bevestigd bevestigd is. is. De De trekstang trekstangisis rechtrechtstreeks aan het hetdrukfundament drukfundamentgekoppeld. gekoppeld. streeks trekstang aan aan Bij Planetabeweging integendeel, Bij de de Planetabeweging integendeel,isis de de trekstang de gedwongen gedwongen rollenbeweging rollenbeweging bevestigd bevestigd en enhet hetgroote grootekegelkegelde tanden tanden naar naarboven. boven. vormige vormige tandrad tandrad heeft de

9giI

PL ANE TA.

3

DE SNELPERSEN. DE SNELPERSEN.

~

~

Z

-<

>-l il<

~ ~

o GROND GE STEL

>-l ~

f-<

C'I

(fJ

~

o'-' z

1

~

I. Krukbewegingsmechanisme met dubbel dubbel tandwielen tandwielen;; 1. Krukbewegingsmechanisme weging (4 banen);; 3. 3. aandrijving. aandrijving. weging (4 banen)

'-'

2. 2.

gedwongen rollenbe. gedwongen rollenbe-

9922


A. -— BEWEGINGSMECHANISME DER STOPCILINDER~SNELPERSEN. STOPCILINDER-SNELPERSEN. voorafgaat blijkt blijkt reeds reeds ten tenduidelijkste, duidelijkste,hoe hoede de Uit hetgeen voorafgaat drukfundament wordt wordt heenen weergaande beweging beweging van van het het drukfundament bewerkstelligd. Teneinde de werking werking der derstopcilinderstopcilinderbewerkstelligd. Teneinde echter de volledig te begrijpen, dienen we nog uw aandacht aandacht te tevesvespers volledig tigen op de de volgende volgende punten punten:: De getande kroon, op de as as van vanden dencilinder, cilinder, grijpt grijpt in in de de De getande kroon, op de tanden een tandreep tandreep die die op op den den zijkant zijkant van van het het drukdruktanden van een fundament de tanden tanden fundament bevestigd bevestigd is. is. Nu Nu dient dient opgemerkt opgemerkt dat de der kroon kroon over over een een gedeelte gedeelte zijn zijn weggeschaafd, weggeschaafd, waardoor waardoor de de verbinding kroon en en tandreep tandreeponderbroken onderbroken verbinding tusschen getande kroon Daardoor stopt stoptde decilinder cilinderna naelke elkevolledige volledigeomwenteomwentewordt. Daardoor ling (vandaar de de benaming benaming stopcilinder) en kan de de kar kar onder onder den cilinder doorloopen, doorloopen, zonder dat deze deze mee mee ronddraait. ronddraait.Om Om nu de getande kroon kroon opnieuw opnieuw met den den tandreep tandreeptetedoen doeningrijingrijeen inrichting inrichting aangebracht, aangebracht, hoofdzakelijk hoofdzakelijk bestaande bestaande pen is er een uit een een dubbele excentriek die daaruit, die een een trekstang, en van daaruit, een hefboom -— welks bovenuiteinde in vorm van gaffel uitwelks bovenuiteinde van gaffel isis uitgewerkt doetheen heenenenweer weerbewegen. bewegen. Hierdoor Hierdoor wordt wordt de de gewerkt- doet cilinder, op 't zelfde oogenblik dat getande kroon kroon en en tandreep tandreep buiten verbinding treden, treden, door door het hetgaffelvormige gaffelvormige uiteinde uiteinde van van den hefboom opgevangen totdat opgevangen en met dezen voortbewogen, totdat de hefboom in loodrechten loodrechten stand standgekomen gekomenis. is.Alhoewel Alhoewelde deexexcentrieken hefboom en dus dus centrieken bestendig bestendig ronddraaien, ronddraaien, blijft blijft de hefboom ook de cilinder hier enkele enkele oogenblikken zet de de oogenblikken stilstaan. stilstaan. Dan zet hefboom zijn beweging voort, den den cilinder cilinder steeds steedsmeevoerende meevoerende tot op op het het oogenblik oogenblik dat dat de de volle volle tanden tanden der derkroon kroon weer weer met met den tandreep tandreep ingrijpen. ingrijpen. Onmiddellijk Onmiddellijk daarop daaropkeert keertde dehefboom hefboom rechtstreeks naar naar zijn zijn oorspronkelijken oorspronkelijken stand stand terug, terug,gereed gereedom om den cilinder weer vangen van van zoodra zoodra de de getande getande kroon kroon weer op op te vangen door den tandreep wordt vrijgelaten. vrijgelaten. 't Is terwijl terwijl de de cilinder cilinder stilstaat, dat dat het het vel vel wordt wordt aangelegd.

93

SNELPERSEN. DE SNELPERSEN.

B. — - DE BANDEN BANDEN OP OPDE DESNELPERS. SNELPERS. B. bedrukte vel vel naar naar den den Buiten de de uitvoerbanden uitvoerbanden E die het bedrukte uitlegger voeren, voeren, en die die wij wij bijna bijna op opalle alledrukmachines drukmachines aanaanuitlegger detwee tweevoornaamste voornaamstesoorsooronderband de treffen, zijn zijn bovenboven en onderband ten, welke welke alleen alleengebezigd gebezigdworden worden op opde destopcilinder-persen. stopcilinder-persen. het bedrukte bedruktevel veltetegeleiden, geleiden,loopen loopen eerste, dienende om om het De eerste, den cilinder cilinder heen en en over over den denhouten houtenuitvoerrol, uitvoerrol, ronsel ronsel om den in 't midden van het genaamd. De bovenband B wordt meestal in Is het hetechter echtereen eenvorm, vorm, waarvan waarvan de de tekst tekstdoordoorvel geplaatst. Is -

•

C

:-;;;;;.~

Ronse!

-- --

._.~ /..,..,.. ~-.. . ..

nf'ukcy//ndef>

A

çp'S . - ___" -__

:])~.~

10 ,..--"

______ ..s: ...... /

.-<./

.

~ -

"-----....--........ ..

----

Q

---~

II.. 2, 2,3. 2. 3. 4.5. 66=Bandenrolletjes; = Bandenrolletjes;; 7-7= 7 = Ronsel = Drukcilinder ;; A=Onderband A=Onderband; Ronsel ;; 88 =Drukcilinder ; 3, 4, 5, 6=Bandenrolletjes 1, B=Bovenband; Bovenband; D = Achterb Achterband; E= Uitvoerband. and. and ; E=Uitvoerband. E = Uitvoerb B = Boven b and ; C=Voorband; C = Voorb and ; D=Achterband;

loopt, kan de de bovenband bovenband niet in in het het midden midden geplaatst geplaatst loopt, dan dan kan rechter- of ter ter linkerzijde linkerzijde van het het vel. vel. worden, worden, doch doch ter rechterOm te houden, houden, wordt wordter er een eenonderband onderband Om het vel strak en vlak te het A geplaatst, die die natuurlijk natuurlijk een een goed goedregister registerbevordert bevorderten enhet doorzakken onderbanden loopen loopen onder onder den den cilinder cilinder doorzakken belet. belet. De onderbanden het spanrolletje spanrolletje 55 komen, komen, door door en en moeten over den ronsel en het dat dient om om den den band band voldoende voldoende te te spannen. spannen. Doordat reeds is gezegd, het vel vel strak strak Doordat zij, zij, zooals zooals boven boven reeds is gezegd, houden, van den den druk. druk. houden, voorkomen voorkomen zij zij het het vegen van De onderband evenals evenals de de bovenband bovenbanddienen dienen bij bij gewone gewone De onderband vormen in 't midden midden van den cilinder te worden geplaatst. en onderband onderband niet niet in in aanraking aanraking kokoMen Men zorgt zorgt dat bovenen ten einde einde dit dit niet niet te tebeschadigen. beschadigen.Wanneer Wanneer men met het zetsel, ten


94

het drukwerk drukwerk van klein klein formaat formaat is, is, en en erergeen geenonderband onderband geplaatst kan kan worden, worden, komen komen de de vellen vellen niet nietop op den denronsel ronsel en en zakken door. door. Om plaatst men men een een achterband achterband D, D, welke welke teteOm dit te beletten plaatst gen den cilinder loopt loopten enwel wel van van de de onderstang onderstangover overden denronsel. ronsel. Om ingelegd worden de Om de vellen die ingelegd worden tegen tegen aanraking met de letterrollen beschutten, is is er er bij bij het hetgrootste grootstedeel deelder dersnelsnelletterrollen te beschutten, persen zoogezegd «smetbord smet bord»» aangebracht. aangebracht. persen een zoogezegd Is dat niet niet het hetgeval, geval, dan danworden worden met methetzelfde hetzelfde doel doel Is dat « ookvoorbanden voorbandengenaamd, genaamd, aangebracht. aangebracht. « strijkbanden strijkbanden »C,C,ook

c. C. -

-

PLANETA „" DE NIEUWE ".. FRONT FRONT-PLANETA DE NIEUWE -

Deze machine stelt stelt een een nieuvvigheid nieuwigheid daar op gebied gebied der derstopstopcilinderpersen. banden, hierbo hierboven besproken, zijn zijn hier hier cilinderpersen. Al Al de de banden, ' ven besproken, weggelaten. bedrukte zijde zijde vveggelaten.De De veluitleg veluitleggeschiedt geschiedtmet met de de bedrukte naar boven de bladen bladen worden, worden, door middel van een een ketketboven en de door middel ting-grijpersstelsel, uitlegtafel gevoerd, gevoerd, zonder zonder dat datde de ting-grijpersstelsel, naar naar de uitlegtafel komt. bedrukte zijde zij de met één enkel machinedeel in aanraking komt. Tijdens de drukuitvoering wordt het het aangelegde aangelegde vel vel door door de de cilinder-grijpers en onmiddellijk daarop door cilinder-grijpers vastgehouden vastgehouden en daarop door het front-veluitleg-apparaat overgenomen. aanleggen van van overgenomen. Het aanleggen het vel vel geschiedt geschiedt tegen tegen een een soort soort voor-grijpers voor-grijpers van van zeer zeer eenvoudigen vorm, die het vel aangrijpen en het naar de de cilindervorm, die overbrengen. Daar grijpers overbrengen. Daar aangekomen aangekomen wordt, wordt, door dooropheffen opheffen der voor-grijpers, het vel tegen den cilinder cilinder aangedrukt. DaarDaarop sluiten de de cilindergrijpers terwijl de voor-grijpers voor-grijpers geopend geopend worden. In hetzelfde oogenblik oogenblik wordt vel aan aan den den onderwordt het vel kant door een krachtigen luchtstroom luchtstroom opgelicht en tegen den den cilinder aangedrukt, zood at het blad blad zich zich schoon schoon gelijkmatig gelijkmatig zoodat op de cilinderoppervlakte cilinderoppervlakte openspreidt. Deze machine bezit tevens tevens nog nog een een geheelgeheel- of of naar naarbelieven believen Deze gedeeltelijk-automatisch werkend gedeeltelijk-automatisch werkend maculatuur-inschietapparaat, wat mogelijk mogelijk maakt inschiet vellen .tusschen te leggen, inschietvellen zonder den gang der machine te moeten vertragen. vertragen.

95

3

DEN IEUWE « FRONT-PLANE TA ».

2

DE SNELPERSEN. SNELPERSEN.

1

....

1. 1.

Kctting-grijpcrsstelscl; Ketting-grijpersstelsel;

2. 2.

uitlegtafcl; 4. de inlegtafel. front-veluitleg-apparaat; 4. uitlegtafel; 3. front-vcluitlcg-apparaat;

96


D. - OVERZICHT OVERZICHT D. — EN BEGINSEL BEGINSEL VAN DE DETWEETOERENPERS. TWEETOERENPERS. Het wezenlijk verschil van werking tusschen de stopcilinderin de de tweetweepersen en de tweetoerensnelpersen hierin, dat in tweetoerensnelpersen ligt hierin, drukcilinder, onafhankelijk van drukvan het druktoerensnelpers de drukcilinder,

Fig. 1. Hoofd-aandrijfmechanisme. Hoofd·aandrijfmechanisme. Fig. I.

fundament, rechtstreeks rechtstreeks in inbeweging beweging gebracht gebracht wordt wordtdoor doorhet het hoofd-drijfrad en zich voortbeweegt om om de de as, as, met meteen eengelijkgelijkmatige snelheid. snelheid. (Fig. J.) (Fig. I.)

DE SNELPERSEN.

97

Vandaar de noodzakelijkheid, ook met de noodzakelijkheid, ook het het drukfundament met een gelijkmatige snelheid, snelheid, — - nauwkeurig nauwkeurigovereenstemmende overeenstemmende met de de omtreksnelheid omtreksnelheid van van den den drukcilinder, drukcilinder, — - ininbeweging beweging te houden, houden; ten tenminste minsteop op het het oogenblik oogenblik dat dat de de drukuitvoering drukuitvoering heeft. plaats heeft. Bij stopcilindersnelpers, wordt drukfundament, dat dat Bij de stopcilindersnelpers, wordt het drukfundament, den drukcilinder voorttrekt door door een eenkruk, kruk,ininafwisselende afwisselende den drukcilinder beweging af- en en toenemende toenemende snelheid. snelheid. beweging gehouden, gehouden, met af-

Fig. Il. Het bc\Ycgings-rnechanisrne dubbele tandradbaan. drukfundament met dubbele bewegings-mechanisme van het drnkfundamcnt Fig. II. Het

Er zijn zijn verschillende verschillende constructies constructies van vantweetoerenpersen. tweetoerenpersen. Het verschil verschil van van constructie constructieligt ligtbijzonder bijzonderininhet het««bewegingsbewegingsmechanisme hetwelk als als het hetware ware mechanisme »» van van het het drukfundament, hetwelk de ziel is van de de tweetoerenpers. tweetoerenpers. uit twee twee Bij bestaat dit mechanisme uit Bij de de « Sturmvogel »)} I)1)bestaat beurtelings een een groot groot tandrad tandrad grijpt. grijpt. waarin beurtelings tandreepen waarin zich in een ijzeren raam, dat dat onder onder Beide tandreepen bevinden zich aan het het drukfundament drukfundament bevestigd bevestigd is. is. (Fig. (Fig. IJ.) II.) I) 1) 7

Maschinenfabrik Komig Kccnig & Baller: Il, III, lIl, IV. IV. Fig. I,I, II, Bauer : Fig. Masehinenfabrik

L. L. D.

9988


In tegenstelling met andere andere constructies, constructies, waar waarhet hetingrijpen ingrijpen van het tandwiel tandwiel in in onderonder- en boventandreep boventandreep plaats plaatsheeft heeftdoor door bij opvolgenlijk opvolgenlijk dalen dalen en en stijgen stijgen van van het tandwiel, gebeurt dit bij verplaatsing van vande de de « Sturmvogel» Sturmvogel » door door de de zijdewaartsche verplaatsing het tandwiel bevestigd is, wat toelaat dat het tandas, waarop waarop het bevestigd is, wat toelaat tand-

fig. lIl.Gedwongen Gedwongen rollenbaanbeweging rollenbaanbeweging van van de de« ,Sturmvogel Fig. III. Sturmvogel •.s.

rad van van tandreep tandreep verwisselt, verwisselt, zonder zonder den den minsten minsten schok schok te te verwekken. beweging aan beide beide uiteinden uiteinden van vanden den De verandering van beweging van het drukfundament geschiedt bij middel van een loop loop het drukfundament geschiedt bij middel van een «a raddraaier» volgende wijze wijze : een een stalen rol raddraaier » en en wel wel op de volgende stalen rol (galet) drijfrad, schuift schuiftininde degroeven, groeven,voorvoor(galet) bevestigd bevestigd aan het drijfrad, welke zich aan de uiteinden van van het het zien van stalen glijbanen, welke


99

raam bevinden. Hierdoor Hierdoor komt komt het hetdrukfundament, drukfundament,zonder zonder raam bevinden. schokken of stooten en en met metgelijkmatig-afnemende gelijkmatig-afnemende snelheid, snelheid, schokken tot op op het het doode doode punt puntzijner zijnerbeweging beweging om om vervolgens, vervolgens, nadat nadat het drijfrad drijfrad van vantandreep tandreepvervvisseld verwisseldheeft, heeft,met metgeleidelijk-toegeleidelijk-toeterug te te loopen. loopen. nemende snelheid terug De buffers aan het drukfundadrukfundaDe twee twee lucht luchtbuffers aan elk uiteinde van het ment, spelen ook hier, evenals evenals bij bij iedere iedere tweetoerenpers, tweetoerenpers,een een zeer de beweging beweging van het drukfundament. drukfundament. zeer voornamen voornamen rol rol in de Zij drukfundament Zij moeten moeten immers immers de de levende levende kracht kracht van het drukfundament in evenwicht houden, wanneer het op op zijn zijn doode doode punt punt isisaanaangekomen.

Fig. IV. Gecombineerd C('combin('('rdinktwerk inktwerk: :tafeltafel-en encilinderinktgeving. cilinderinktgeving. Fig. IV.

In een een tweetoerensnelpers tweetoerensnelpers gaat gaat de dedrukcilinder drukcilinderopvvaarts opwaarts bij elken terugloop van het drukfundament drukfundamenten enneerwaarts neerwaartsbij bij bij iederen druk. iederen nieuwen druk. Dit op- en en neergaan neergaan van van den den cilinder cilinder gebeurt gebeurt automatisch automatisch (zelfbeweeglijk),doch dochkan kan ook ook bekomen bekomen en en naar believen (zelfbeweeglijk), believen in in stand gehouden worden, worden, door door een een lichte lichte drukking drukking op op een een stand gehouden pedaal. Het uitleggen uitleggen der der bladen bladen gebeurt gebeurt langs langs den den voorkant, voorkant, — de druk naar de naar boven, boven,— - hetgeen hetgeenvegen vegenofofoverzetten overzettenvoorvoorkomt; oppervlakte die die van van den den cilinder cilinder naar naarde de komt ; de bedrukte oppervlakte uitlegtafel gaat, wordt wordt door door geen geen enkel enkel deel deelaangeraakt. aangeraakt. uitlegtafel

100


er altijd altijd 33bladen bladenininomloop omloopzijn, zijn, isis de de druk, druk, door door een een Daar er bijzonder stelsel, een zekeren tijd aan de de lucht lucht blootgesteld. blootgesteld.

ze Tweetoerenpers Babcock «Optimus >h Het drukfunda2e «Optimus »1), ment of drukplaat drukplaat isis ondersteund ondersteunddoor doortwee twee lange lange rollenbanen, rollenbanen, natuurlijk verstelbaar,hebbende hebbendebijzonder bijzondergroote grooteen enbijzonder bijzonder natuurlijk verstelbaar, stalendraagrollen. draagrollen.Bovendien Bovendienzijn zijn er ervier vierverstelbare verstelbare harde stalen wielenbanen onder aangebracht, elk elk bestaande bestaande wielenbanen onder de de drukplaat aangebracht, uit wielen van van ruim ruim 1Z gemakkeuit 33 wielen 12 Yz 1/2 % doorsnede doorsnede en gemakkehoogte;; de minste sleet, sleet, die ten langen langen lijk verstelbaar in de hoogte

Fig. V. Verstelbare Verstelbare wielenbaan wielenbaan en en gedwongen gedwongen rollenbanen het Fig. rollenbanen onder het drukfundament.

laatste zou zou voorkomen, voorkomen, kan kanbijgevolg bijgevolgonmiddellijk onmiddellijkbijgebijgelaatste werkt worden. Van Van deze deze verstelbare verstelbare wielenbanen wielenbanen zijn zijn er er 4,4, werkt worden. elk bestaande uit wielen, juist het drukpunt drukpunt onder onder de de elk bestaande uit 3 wielen, juist op het plaat aangebracht aangebracht;; ze ze zijn zijn in in werking werking als als de dedruk drukgeschiedt geschiedt en dienen tot steun steun aan aanden dendrukcilinder drukcilinder ;; dit ditisisdedeeenige eenige en dienen drukfundamentteteonderonderwaarlijk practische methode, om het drukfundament steunen en elke elke doorbuiging doorbuiging ervan te te beletten. beletten. Het Hetopheffen opheffen J) T)

The Babcock Printing fress fress Manufacturing Manufacturing Co Co :: Fig. Fig. V, v, VI, VI, VII VII en en VIII. The Babcock

DE SNELPERSEN.

ror IOI

van den cilinder cilinder na na iederen iederen druk, om om den den vorm vorm te te laten latendoordoorloopen, gedaan door dooreen een veeren veeren stelsel stelsel maar maar door door loopen, wordt niet gedaan een kolderschijf (excentriek) van den dencilinder cilinder een kolderschijf (excentriek)die dieop op de de as van werkt. beweging van het drukfundament drukfundament wordt wordtbekomen bekomen werkt. De beweging door een een bijzonder bijzonder stelsel stelsel dat dat bestaat uit door uit een een tandrad, tandrad, voorvoorzien een klauw, klauw, waarin waarin zich zich een een bol bol komt komt plaatsen, plaatsen, die die zien van een aan het het einde einde en en omkeerpunt omkeerpunt van van een een tandreep tandreepisis aangebracht. aangebracht.

steunpunten (rollen). hg. VI. (rollen). middenjuk met zes steunpunten VI. Het middeujuk

Het tandrad tandradgaat gaatbeurtelings beurtelingsboven bovenen enonder onderden dentandreep tandreepen en is bijgevolg voortdurend voortdurend in in beweging, beweging, wat samen met met de de is bijgevolg wat samen luchtbuffers lucht buffers toelaat, dat datde de drukplaat drukplaatzonder zondertetehevigen hevigenschok schok of kan terugkeeren. terugkeeren. Deze Dezebeweging beweging verzekert verzekerteen eenvolvolof trilling kan maakt paswerk, maakt paswerk,zelfs zelfsvvanneer wanneer de pers pers met met de dehoogste hoogstesnelheid snelheid

102 102


werkt. De pers ((« Optimus werkt. een samengesteld samengesteld Optimus »» isis voorzien voorzien van een (tafel- en cilinderinktgeving). inktstelsel (tafelcilinderinktgeving). uitkomen . Het Het uitkomen der vellen geder vellen gebeurt op dezelfde wijze de wijze als als bij bij de ((« SturmvogelSturmvogelpers pers ».). Bij Bij de tweetoerendrukmachine re n dru kmachine rijst vel over rijst het vel de tongetjes als als de tongetjes de grijpers _opengrijpers_opengaan. Bij stellen Bij het stellen der grijpers zorge Fig. Keerpunt van van het het drukfundament. drukfundaIJlent. Fig. VII. Keerpunt men tonmen dat dat de de tongetjes niet op, maar maar wel wel nevens de grijpers komen. komen. de meest meest ge33ee De tweetoerenpers L&M I)I) is, is, met met alle alle recht, de gewaardeerde der persen.

Fig. VIII. Het Het uitkomen uitkomen der der bladen. bladen. Fig.

cilinder der der L&M is buitengewoon buitengewoon sterk gebouwd, gebouwd, en en De cilinder door overlangsche overlangsche en dwarse ribben. ribben. wordt inwendig versterkt versterkt door bezit een een zeer groote groote draagkracht, draagkracht, waarwaarZijne as as is massief en bezit I) Linotype Linotype & & Machinery Machinery Ltd. London : Fig. Fit!. IX, IX, X en cn XI. XI. Ltd. London

I)


103 10 3

door zij zij kan weerstaan weerstaan aan aan de de geweldige geweldige drukking drukking welke welke een een cliché's in in similigravuur similigravuur gevuld, gevuld, kan kanveroorzaken. veroorzaken. vorm, met cliché's Niettegenstaande haar haar hoog hoog voortbrengstvermogen, voortbrengstvermogen, ververNiettegenstaande volmaaktregister, register,dank dankzij zijde despeciale specialebeweging beweging krijgt men een volmaakt van het drukfundament. drukfundament. Inderdaad, Inderdaad,drukfundament drukfundamenten encilincilinder hebben een een gelijke gelijke snelheid gedurende gansch het verloop verloop van de drukuitvoering, drukuitvoering, en en de de inrichting inrichting voor voor de de teruggaande teruggaande beweging van het drukfundament, weerhoudt dit, zoodra de de beweging van het weerhoudt dit, zoodra tandreepen het het loslaten. loslaten. De Desnelheid snelheidvermindert verminderttrapsgewijze trapsgewijze tot op op het het doode doode punt, punt, en enneemt neemtdan danweer weergeleidelijk geleidelijk toe, tot tot

"11000011"2

116*.7'.,!...::20":

—

Fig. De t"eetocrenpcrs & M. M. Fig. IX. De tvveetoerenpers L &

de grootste snelheid snelheid is is bereikt. bereikt. Tij Tijd~ns drukuitvoering de grootste del ns de drukuitvoering wordt het drukfundament drukfundament aangedreven aangedreven door door den deneersten eerstenspespecialen tandreep. Een Een tweede tweede tandreep, tandreep,goed goedteteonderscheiden onderscheiden van den eersten, dient om om het drukfundament drukfundament terug terug tetebrenbrengen. Door deze regeling grijpen de tanden steeds in dezelfde gen. deze regeling tanden steeds in dezelfde richting en kunnen kunnen dus dus geen geenspel spelkrijgen. krijgen. De korte verstelbare verstelbare tandreep, uiteinde van van het het De korte tandreep, aan aan het uiteinde drukfundament, grijpt in den getanden sector van den cilinder drukfundament, grijpt in den getanden sector van den cilinder en verzekert een haarjuist register, wat watvooral vooralbij bij kleurendruk kleurendruk haarjuist register, een groote volmaaktheid laat laatbereiken. bereiken.

104 1°4


Fig. X. X. Wisselwerking Wisselwerking voor voor de de beweging bewegin~ van van het het drukfundament drnkfnndamcnt op op de de L L& & M. M. a) tijdens de drukuitvoering. druknitvoering. a)

Bijvoegsel van

" DE LEEl-/LING DRUKKER" (vervolg op bladtijde 105)

I05A lo5A

DE SNELPERSEN.

44€e De Windsbraut »JJ» van van].]. van J.J.J.J.Schelter Schelter Schelt er&& 4e De tweetoerenpers tweetoerenpers«Windsbraut Giesecke, zeer nauwkeurig nauwkeurigregister. register. Giesecke, bezit een zeer De assen van het het drukfundament en en De assen der bewegingswielen bewegingswielen van van den rusten op op eenvouaige eenvoudige en en vaststaande kusden cilinder cilinder rusten vaststaande kussentjes. sentj es. Figuur Ir II geeft geeft de de aandrijving aandrijvingder der,(«« Windsbraut Windsbraut ».». Men Men heet heet ze kruisglijdingsbeweging (gebreveteerd). stalen as as kruis- of glijdingsbeweging (gebreveteerd). Een stalen )J.

Fig. Fig. I.I. -— De tweetoerenpers tweetoerenpers "" Windsbraut Windsbraut ".."

J.J J.

Schelter & Giesecke. Gieseeke.

(A), een kussentje kussentje voorzien, voorzien, (A), bijna bijna op op gansch gansch hare lengte van een draagt aan aan het heteene eeneuiteinde uiteindehet hetbewegingswiel bewegingswiel (B) van den den drukcilinder (C), aan het andere uiteinde uiteinde dit dit (E) van het drukOngeveer in in het midden fundament (F). Ongeveer midden is is deze deze as as in in tweeën tweeën verdeeld en de ttwee wee helften worden onderling verbonden door wee onderling verbonden door welke hun hun toelaat lichtjes lichtjes een zeer eenvoudige koppeling koppeling (G), welke wrijven, en en nochtans nochtans voldoende voldoende opdat opdat het het tegen elkaar elkaar te wrijven, tegen wiel van druk fundament kunne kunne ingrijpen, ingrijpen, nu nu eens eens in drukfundament in den den wiel van het drukfundament

I05B IO5B


bovensten, dan weer weer in den den ondersten ondersten tandreep tandreep (H) van het het bovensten, dat onmiddellijk onmiddellijk onder onder het het drukfundament drukfundamentvan vande demamaraam, dat gelegen is. is. chine gelegen bewegingstoestel bezit groot voordeel voordeel een een uiterst uiterst Dit bewegingstoestel bezit het groot te waarborgen waarborgen tusschen tusschen het het drukfundament drukfundament streng verband te cilinder, en verzekert, verzekert, onder onder het het drukken, drukken, steeds steeds de de en den cilinder, overeenkomst der der punten puntenwelke welkemoeten moetenovereenkomen. overeenkomen. juiste overeenkomst

Q

F B

G E

A H

Fig. 11. — - Aandrijving Aandrijving der der" Windsbraut ".. Fig. II. " Windsbraut

De hoofdvereischte om verkrijgen, is is alalDe hoofdvereischte om een een goed goed register te verkrijgen, zoo zoo vervuld. Twee neutraliseeren de verworven snelheid snelheid Twee luchtbuffers luchtbuffers neutraliseeren de verworven van drukfundament aan elk uiteinde. uiteinde. In plaats plaats van van de de van het drukfundament aan elk lederen we hier hier lederen wrijfstukken der gewone luchtbuffers, hebben we veerende in gepolijst gepolijst staal, staal,wat, wat,zelfs zelfsbij bijgroote grootesnelsnelveerende ringen in heid, een beweging zonder geluid en zonder schokken schokken toelaat. toelaat.

DE SNELPERSEN.

IO5C I05C

Doch voldoende een een goed goed register register te te hebben hebbenononDoch het is niet voldoende der het drukken. Ook Ook bij bij het het inleggen inleggen moet moet het het blad bladeen eengoed goed register bezitten. bezitten. vallen juist juist op op dedeDe ingelegde De ingelegde bladen bladen moeten moeten dus dus altijd vallen de inlegtafel, zij zelfde goed goed bepaalde zelfde bepaalde plaats plaats van de zij moeten er behouden blijven door de de grijpers grijpers van van den den cilinder cilinder gegeblijven en dan door

C

A

Fig. Hl. .geleiding der grijpers. grijpers. Fig. III. -- Gedwongen Gedwongen geleiding

dezelfde wijze, wijze, zelfs zelfs wanneer wanneer de de snelheid snelheid nomen worden op dezelfde van den drukcilinder verandert. der grijpers grijpers gansch Bij de Windsbraut geschiedt de beweging der onder gedwongen gedwongen geleiding geleiding A A (fig. (fig. 3). De grijpers zijn bevestigd aan een een vierhoekige vierhoekige stalen stang. stang. Zij Zij nemen nemen rechtstreeks rechtstreeks de de voorkanten van het het blad, blad, en en leggen leggen het het op op de de verheven verheven blok(C) welke den cilinder cilinder en en voor voor het het bebejjes es (C) welke deel deel uitmaken uitmaken van den

IO5D I05 D


kleedsel zijn. Het Hetblad bladwordt wordtalzoo alzooalsalsgeklemd, geklemd, kleedsel geplaatst geplaatst zijn. gansch onafhankelijk van van het het bekleedsel. bekleedsel. Men heeft het nemen nemen van vanhet het Men heeft dus een groote zekerheid wat het betreft,wat wateen eenhoofdvereischte hoofdvereischteisisvoor vooreen eengoed goedregister. register. blad betreft, Doch het blad blad een eenvooraf vooraf Doch daarenboven daarenboven wordt wordt vereischt vereischt dat het tot de de grijgrijbepaalde ligging hebbe op de inlegtafel en er blijve tot bij de de Windsbraut, Windsbraut, op opde de pers in werking komen. komen. Dit gebeurt, bij volgende bijv. met de de hand hand v66r vóórden denvoorvoorvolgende wijze: wijze :het het blad blad dat bijv. eerst door doordezen, dezen, daarna daarnadoor doorden den aanleg werd werd gelegd, gelegd, wordt eerst zij aanleg gedreven naar de gewilde gewilde plaats. plaats. Hierna Hiernakomen komeniangs langs zijaanleg naar de boven en het het in inde deververboven twee twee velklemmen velklemmen op op het het blad rusten en langde de aanleggen aanleggen toelaat toelaat het het langde ligging ligging behouden, behouden,wat wat aan aan de blad los los te laten laten en en terug terug recht rechttetekomen. komen.De Degrijpers grijperskomen komen alsdan werking. Eigen Windsbraut is, is, dat de de grijgrijalsdan in werking. Eigen aan aan de de Windsbraut pers, voorste aanleggen aanleggen alsook alsook de de velklemmen velklemmen geplaatst geplaatst pers, de voorste zijn op vierhoekige stangen stangen zoodat zoodat enkel enkeleen een zijdelingsche zijdelingsche ververdezer stukken stukken mogelijk mogelijk is, zonder dat dat zij zij rond rond de de as as plaatsing dezer kunnen draaien. inkttoestelder derWindsbraut Windsbrautwerkt werktop opdedevolgende volgendewijze. wijze. Het inkttoestel den inkt inkt op op een een platte plattetafel. tafel.Deze Deze inkt inkt Een inktnemer brengt den wordt uitgewreven uitgewreven en en verdeeld verdeeld door door een een stel stelrollen, rollen, de deeene eene met specie specie bekleed, de andere uit uit staal, staal,eh. eri hebben hebben meestal meestal een een heen en weder gaande beweging. beweging. De tafel ligt, ligt, De inkt, inkt, die op de tafel niet genomen genomen door door de de raakrollen raakrollen ;; maar, maar, vlak vlak naast naast wordt er niet de verdeelingsrollen, verdeelingsrollen, bevindt zich een tweede inkt nemer die bevindt zich tweede inktnemer die den inkt van van de de tafel tafelneemt neemten, en,door doorbemiddeling bemiddelingder derverdeeverdeelingsrollen, de verwrijfrollen verwrijfrollen overzet, overzet, welke welke ook ook een eenheen heen lingsrollen, aan de en weer gaande beweging beweging hebben. eerst, na na uitgewreven uitgewreven hebben. Dan eerst, en herwreven te zijn, komt de de inkt inkt aan aande deraakrollen. raakrollen.Dus Duseen een groote verbetering wat de de inktneming inktneming betreft. betreft.

DE SNELPERSEN.

105 I05

Fig. XI. XI. Wisselwerking beweging van het het druk fundament op de L & &M :vr :: Wisselwerking voor voor de de beweging drukfundament Fig. b) tijdens den teruggang. teruggang.

I06 106


E. - DRUKFUNDAMENT. DRUKFUNDAMENT. E. — evenals bij bij de de degelpersen, degelpersen, een een vlakke vlakke ijzeren ijzeren plaat. plaat. Dit is, evenals Over de breedte is is er er een een streep streep over overgetrokken, getrokken, aanlegstreep geheeten. zetsel in cicero afstand afstand Het zetsel in het het raam raam moet moetminstens minstensop opI cicero van de de aanlegstreep aanlegstreep blijven, beletten dat datde degrijpers grijpers blijven, om om te beletten op zetsel terecht terechtkomende, komende, het hetzetmaterieel zetmaterieelzouden zouden bebeop het zetsel schadigen. Om den vorm op het vastteteleggen, leggen, het drukfundament drukfundament vast bezigt men de de raam-sluitstukken. raam sluitstukken. Bezijden het fundament , en op letterhoogte letterhoogte gebracht, gebracht, Bezijden het druk drukfundament, bevinden zich de banen, ook dragers of looplijsten gebevinden zich de banen, ook heeten, waarop de de cilinder cilinder rust. rust. drukfundament client dient goed goed gereinigd gereinigd te worden worden alalHet drukfundament vorens nieuwen vorm op op de de machine machine legt. legt. vorens men een nieuwen -

F. -

—

DRUKCILINDER.

1. Het verstellen verstellen van vanden dencilinder cilindermoet moetzooveel mogelijk I. Het zooveel mogelijk echter noodzakelijk noodzakelijk is, is, dient dient vermeden vermeden worden. worden. Wanneer dit echter het z66 zóó te te geschieden, geschieden, dat dat aan aanbeide beidezijden zijden juist juistevenveel evenveel wordt versteld. Bij Bij vele vele machines machines heeft men men onder onder de de kussenkussenvan den den cilinder cilinder eenige eenige dikke dikkeen endunne dunnelosse losseplaatj plaatjes blokken van es aangebracht. In plaats van door de schroef, wordt nu de aangebracht. In plaats, van door de schroef, wordt nu de cilinder deze plaatjes gedragen, gedragen, terwijl terwijl de de schroef schroef een een cilinder door door deze eind omlaag gedraaid gedraaid blijft. Moet Moet nu de de cilinder cilinder iets iets hooger hooger eind omlaag worden kan dit diteenvoudig eenvoudig gebeuren gebeuren door door een een worden gesteld, gesteld, dan dan kan paar stukjes stukjes papier papier of of karton kartonop opongeveer ongeveerdezelfde dezelfde maat maat tete knippen de plaatjes en en hier hier tusschen tusschen te te brengen, brengen, nadat nadat knippen als als de een weinig weinig omhoog omhoog heeft heeft gedraaid. gedraaid. men de bovenschroef een Met onderschroef wordt wordt de de cilinder cilinder omhoog omhoog gedraaid. gedraaid. Met de onderschroef Daardoor komen de plaatjes plaatjes los los en en kan kanmen menzonder zondermoeite moeite de de geknipte papiertjes papiertjes tusschenschuiven. tusschenschuiven. Daarna draait draait op maat geknipte onderschroef weer weer naar beneden, beneden, zoodat zood at de de metalen metalen men de onderschroef

DE SNELPERSEN.

107 10 7

weer plaatjes rusten, rusten,en ende debovenschroef bovenschroefwordt wordtlichtj lichtjes weer op de plaatjes es aangedraaid. Dit alles alles geschiedt geschiedt eveneens eveneens aan aandedeoverzij overzijde, aangedraaid. Dit de, waarna men men een een zuiver zuiver gestelden gestelden cilinder cilinder heeft heeft als als te tevoren. voren. Vervolgens moet de looplijsten looplijsten verhoogen verhoogen of ofverlagen v('rlagen Vervolgens moet men de papier of of karton, karton,welke welke men men er er tusschentusschenbij middel van reepen papier voegt of wegneemt, wegneemt, naarmate naarmate men men ze zewil wilverhoogen verhoogen of ofververvoegt lagen. al of of niet niet voldoende voldoende dragen dragen van van den dencilinder cilinderwordt wordtononHet al derzocht middel van van derzocht bij bij middel reepen dun papier, papier, die die men men reepen dun op de legt. Men Men laat op de banen banen legt. de machine machine een eenweinig weinig doordoordraaien, de cilinder cilinder draaien, totdat de half is rondgedraaid; alsdan alsdan moet men er de de reepen reepen papamoet men a:2610Ra., pier kunnen uittrekken uittrekken zonzonRegelmatige intanding. intanding. I. -- Regelmatige der dat ze ze scheuren. scheuren. der dat 11. Ten einde einde drukking drukking uit uit teteoefenen oefenen bij bij het het over overden denvorm vorm II. Ten loopen, volgt de cilinder een draaiende beweging, geregeld loopen, volgt de cilinder een draaiende beweging, geregeld bij middel middel van een een getande getande bij kroon (tandrad), (tandrad), waarvan waarvan kroon hij voorzien is, is, 't zij de zij aan de hij voorzien twee, 't zij slechts aan één één zij slechts enkel uiteinde. De De tanden tanden enkel uiteinde. dezer kroon en en de de tanden tanden dezer kroon van een een tandreep, tandreep, vastgevastgevan hecht aan aan het het drukfundadrukfundahecht Il. II. -- Te diepe intanding. ment, grijpen in elkaar, elkaar, ment, grij pen in waardoor de rechtlijnige rechtlijnige beweging beweging van het het drukfundament drukfundament waardoor wordt omgezet omgezet in een een draaiende draaiende beweging beweging van vanden dendrukdrukwordt cilinder. De machinebouwers hebben over over 't algemeen de gewoonte gewoonte bij het regelen regelen der machines, machines, de tanden van van den den tandreep tandreepen en bij der kroon, kroon, langs langs den te teekenen teekenen met met een eenkerf kerfof of den buitenkant te streep. teeken heeft heeft voor voor doel, doel, het het juist juistineenvatten ineenvattender der streep. Dit teeken

io8 108


getande kroon en van den den tandreep tandreep teteregelen. regelen. Wanneer Wanneer de de getande kroon strepen getande kroon kroon en en tandreep tandreep op opdezelfde dezelfde hoogte hoogte strepen van getande staan, dan dan isis de de intanding intandingregelmatig regelmatig (I). (I). De Deintanding intandingmag mag niet te diep diep (II), (II), noch noch te teoppervlakkig oppervlakkig (III) (lIl) zijn. zijn. Een Eenjuiste juiste niet intanding is noodzakelijk noodzakelijk om om den goeden goeden gang gang der der machine machine te verzekeren. verzekeren. is de de drukcilinder drukcilinder op op letterletterBij een regelmatige regelmatige intanding is Bij hoogte den vorm, vorm, voor voor wat wat den den druk druk aanaanhoogte met met betrekking tot den gaat. Een te te diepe diepe intanding intanding zou zou inpersing inpersing van den den vorm vorm inin den legger legger voor daarvoor gevolg gevolg hebben; hebben ; bij bij te te ondiepe ondiepe intanding daarentegen zou de cilinder geen geen den voldoende voldoende drukking drukking op den vorm uitoefenen. Betreffende innerlij ke Betreffende de innerlijke intanding werking is de intanding werking is de het breken, breken, blootgesteld aan het indien de diep zijn zijn de tanden tanden te diep ingeplant, alsook aan aan wrijwrijingeplant, alsook niet !TI. ving, de tanden niet ving, indien indien de -- Tc oppervlakkige intanding. Te oppervlakkige III. .diep g-enoeg genoeg komen, gekomen, ten gevolge den vorm vorm der der tanden, tanden, die die aan aanhun hunvrij vrij uiteinde uiteinde volge van van den niet rechthoekig rechthoekig maar maarkegelvormig kegelvormig zijn. zijn. Het onregelmatig onregelmatig spel der intanding intanding heeft heeft een een grooten groot en ininvloed op op het niet lukken lukken van van den den druk. druk. Indien Indiende debekleeding bekleeding vloed te dik is, heeft men men de de gewoonte, gewoonte, den den cilinder cilinder omhoog omhoog te te halen, halen, om vermijden. Maar Maar tegelijkertijd tegelijkertijd maakt maakt men men om de inpersing te vermijden. de het kegelvorkegelvorde intanding te ondiep ondiep (fig. (fig.III). III). Om Omreden reden van van het tanden, isis ererspel, spel,hetgeen hetgeen voor voorgevolg gevolg mige uiteinde der tanden, mige uiteinde de slag slag niet niet zuiver zuiver zijnde, zijnde, de de cilinder cilinder met met korte, korte, heeft dat, de heeft stootende bewegingen naar voor voor of achter rolt. rolt. Vandaar Vandaarononstootende bewegingen naar in den gang der machine. De druk is alsdan regelmatigheden regelmatigheden in machine. De druk is alsdan en zuiver zuiver afgeteekend. afgeteekend. Hij Hij isis gebroken, gebroken, dubbel dubbel niet meer klaar en dat hij hij zich zich afteekent afteekent buiten buitenhet hetoog oogder derletter, letter, afgedrukt, d.i. dat aan denzelfden denzelfden kant kant schijnt schijntafgedrukt. afgedrukt. zoodat hij tweemaal tweemaal aan zoodat hij In de de vaktaal vaktaalheet heetmen mendit ditverschijnsel verschijnsel:: doubleeren van den


rog 109

druk. Daarbij, Daarbij, in in dergelijke dergelijke omstandigheden is is het het onmogelijk onmogelijk 't isis te zeggen, te registeren, registeren, 't zeggen, de de deelen deelen der bladzijden, bladzijden, die die den vaneenzelfde eenzelfde blad blad beslaan, beslaan, goed goed tete den voorvoor- en achterkant van doen overeenkomen. De kwaal verergert nog, wanneer wanneer het hetpaswerk, paswerk,en enzeker zekerwanwanverergert nog, neer kleurendruk betreft. betreft. De Dekleuren kleurenoverschrijden overschrijden haar haar neer het kleurendruk juiste plaats, wat wat het het opeenvallen opeenvallen der derverschillende verschillende kleurkleurjuiste plaats, tinten voor voor gevolg gevolg heeft. heeft. Vandaar Vandaarvalsche valschekleurschakeering, kleurschakeering, bedriegelijk uitwerking. bedriegelijk zicht zicht en slechte uitwerking. In geval van te te diepe diepe intanding intanding(fig. (fig. II), 11), drukt druktde deingetande ingetande kroon Hetloopen loopen van vanden den kroon van den cilinder op den tandreep. Het cilinder niet meer meer vrij vrij;; er erzijn zijnoogenoogencilinder over over den vorm gebeurt niet blikken dat deel stilstaat, stilstaat, namelijk namelijk op het einde einde van van de de blikken dat dit deel drukuitvoering drukuitvoering.. Door diepe intanding intanding zal zal er er wrijving wrijving ontstaan ontstaantusschen tusschen Door te diepe vorm en cilinder, wat voor gevolg heeft, het afschaven afschaven van van het het oog van het het beeldvlak beeldvlakder dercliché's. cliché's. oog der der letters en van Voor een regelmatige werking drukvlak Voor een regelmatige werking immers, immers, moet moet het drukvlak een raaklijn vormen vormen met met den den omtrek omtrekvan van van den vorm steeds een den cilinder. cilinder. te diep diep in in den den tandreep, tandreep,als alsde decilincilinDe getande kroon zakt te derbekleeding dan immers immers derbekleeding niet niet voldoende voldoende dik dik is is ;; men men moet dan den cilinder cilinder laten zakken, zakken, om om de de noodige noodige drukking drukking op op den den voorafgaat ziet ziet men, men, met met welke welke vorm te krijgen. Door hetgeen voorafgaat (conducteur) de bekleeding bekleeding van van den den zorg de machinemeester (conducteur) cilinder mag nooit nooit uit uithet hetoog oogverliezen verliezen cilinder moet moet opmaken. opmaken. Hij mag zoo de bekleeding bekleeding voldoende dik moet zijn om de drukking dat, zoo drukking cilinder op den vorm te teregelen, regelen,zij zij in ingeen geen geval geval mag mag van den cilinder beletten, dat de de intanding intanding juist juist werkt, werkt, 't is te zeggen, noch te beletten, oppervlakkig (fig. Hethoofdpunt hoofdpuntisisde de diep zij, zij, noch noch te oppervlakkig (fig. 111). III). Het zoo goed goed te te regelen, regelen, en en de de bekleeding bekleeding dusdanig dusdanig te te intanding zoo datdeze dezeondergeschikt ondergeschiktzij zij aan aande deeerste. eerste. vervaardigen, dat bestaateen eenzeer zeereenvoudig eenvoudig middel middel om om zich zich te te overtuigen overtuigen Er bestaat of de dikte der der bekleeding bekleeding voldoende voldoende is is om om een een goede goede drukking drukking verzekeren, zonder zonder aan aan de de goede goede werking werking van van de de intanding intanding te verzekeren,

IlO II0


te schaden. Men plaatst op geheel geheel de lengte van van den den bekleeden bekleeden plaatst op ijzeren regel regel (IVa), (IVa) , waarvan waarvan men men de de cilinder een een goed goed rechten ijzeren uiteinden tusschen de tanden van de getande kroon brengt. uiteinden tusschen de tanden de getande kroon brengt. Indien de rand van van dezen dezen regel, regel, die die de de bekleeding bekleeding raakt, raakt, daalt daalt onder het het teeken teeken of of streep, streep, waarvan waarvan de de tanden tandender derkroon kroon tot onder voorzien onvoldoende. Integendeel Integendeel voorzien zijn, zijn, dan is de bekleeding onvoldoende. indien deze komt, dan dan heeft heeftde debekleebekleeindien deze rand boven de streep komt, ding een te groote dikte. dikte. Men Men moet moet alsdan alsdanhet hetbekleedsel bekleedselververmeerderen of of verminderen verminderen tot tot volledige volledige overeenkomst overeenkomst tustusmeerderen A A

IV. -- Drukcilinder met getande getande kronen. kronen. -- A=IJzeren A = IJ zeren regel.

schen de streep en en de de raaklijn raaklijn van vanden denregel regelen enden denbekleeden bekleeden cilinder (fig. IV). IV). uitzonderlijke gevallen, gevallen, zoo men de bekleeding bekleeding van den den In uitzonderlijke cilinder wenscht te herbeginnen, herbeginnen, kan kan de de intanding intandinggeregerecilinder niet niet wenscht geld worden, worden, door der getande getande kroon kroon te veranderen veranderen geld door de de hoogte der bij middel middel van een een stel stel vijzen. vijzen. Maar Maar immer immer zoodanig, zoodanig, dat dat de de bij van kroon kroon en en cilinder cilinder een een rechte rechte lijn lijn vormen. vormen. tanden van

G. -- BEKLEEDING DENCILINDER CILINDER(LEGGER). (LEGGER). BEKLEEDING VAN DEN —

De bekleeding van den cilinder cilinder heeft heeft voor voor doel doel :: re Ie den slag dempen, met met tusschen tusschen dezen dezen en en den den vorm vorm van den cilinder te dempen, een samendrukkend lichaam te plaatsen, ten einde het uiteen samendrukkend lichaam te plaatsen, einde uitwerksel te verminderen verminderen; werksel der drukking te ; ze 2e meer meer veerkracht te geven de drukking drukking;; 33ee de i'l1persing(«(<< moet moet») vermijde itpersing ») te vermijgeven aan de den, 't is te zeggen, zeggen, de de overmatige overmatige drukking drukkingwelke welke««kanten kanten» » geeft langs de keerzij keerzijde van het vel, en letters en beeldteekede van het letters en beeldteekening afslijt, afslijt, te doen doen verdwijnen. Hoe minder .o( moet» moet » er is, des

DE SNELPERSEN. SNELPERSEN. DE

III

te langer langer de de letters letters kunnen kunnen gebruikt gebruiktworden. worden. Dit Ditisisniet nietmoeimoeilijk te begrijpen. begrijpen. De De ondervinding ondervinding en en de de practijk practijkzullen zullen aan aan die bezorgd bezorgd is is om om zijn zijn werk, een een juiste juiste gedachte gedachte den werkman, die geven van de de bekleeding, bekleeding, noodig noodig voor werk dat hij hij moet moet geven voor het het werk afleveren. snelpersen gebruikt gebruikt men men verschillende verschillende soorten soorten legOp de snelpersen gers; de leggerdikte is hoofdzaak hoofdzaak en en moet moet doordoorgers ; nochtans de nx, zijn. moet goed goed in in acht nemen gaans I % IY2 % zijn. Men Men moet nemen of het gaans %à y2 drukfundament denzelfden afstand afstand aflegt drukfundament denzelfden aflegt als als de decilindercilinderomtrek. te veel veel dikte dikte op opden dencilinder, cilinder, dan danisisook ookde deomomBrengt men te trek van van den den cilinder cilinder tetegroot grootgeworden, geworden, daar daardeze dezeomtrek omtrek moet overeenkomen met den afstand door het drukfundament drukfundament te leggen. leggen. af te In dit dit geval geval moet moet men men niet niet denken denken dat daterermiddel middelisisom om een een goed register te hebben, en de druk druk zal zal vegen of plooien. goed Ook cliché's na korten korten tijd tijd Ook bij bij illustratiedruk illustratiedruk zullen zullen de de cliché's onbruikbaar geworden. Over Over de te te gebruiken gebruiken soort soort van van onbruikbaar zijn geworden. legger reeds zooveel zooveel en zoo zoo verschillend verschillend geschreven, geschreven, dat dat legger is er reeds moeilijk een vaststellen, doch doch voor voor men moeilijk een bepaalden regel kan vaststellen, « of 2 vellen nemen «courant courantwerk)) werk »zal zalmen menI of vellen postkaartkarton postkaartkarton nemen met eenige vellen gesatineerd papier. En En indien indien het het in inde de drukdrukkerij neemt men men een een spanvel, dat men men ook ook in kerij bij bij de de hand is, neemt de klemopening en van den den cilinder cilinder aan aan de klemopening en aan aan den onderkant van een draaibare stang stang vasthecht. vasthecht. Wanneer Wanneer deze deze stang stang rondrondeen draaibare draait, wordt wordt dit ditvel vel (dat (datgrooter groot erisis dan danhet hetoverige) overige) gespannen gespannen die de en verkrijgt men vlakken legger, en men een een strakken en vlakken legger, die voorgeschreven legger dikte moet moet hebben. hebben. leggerdikte Deze spanvellen spanvellen zijn zijn van stevig Deze stevig manilopapier. Het spanvel wordt in in sommige sommige gevallen vervangen vervangen door door een een met zoom aan vooren onderkant, linnen of katoenen doek, waarin dunne ijzerdraad ijzerdraad gestoken gestoken is. is. Deze Deze draad draad wordt wordt waarin een dunne vastgehecht de haakj haakjes, den voorrand voorrand vastgehecht achter de es, welke zich aan den van den cilinder cilinder bevinden. Onderaan wordt het het doek doek op opeen eenstang, stang,insgelijks insgelijksvoorzien voorzien

II2 112


haakjes, op dezelfde dezelfde wijze wijze gespannen gespannen als als hierboven hierbovenbebevan haakj es, op schreven. Zoo verkrijgt men een een zachten legger. legger. Zoo harde legger legger wordt wordt gebruikt gebruikt voor voorillustratiewerk illustratiewerk Een harde samengesteld uit vellen karton met, met, als als aanvulling aanvulling tot tot en is samengesteld noodige dikte, eenige eenige vellen hard papier papier met met een eenspanvel. spanvel. de noodige Deze legger legger wordt gebruikt bij bij kaderkader-ofoflijnenvormen. lijnenvormen. Deze wordt ook gebruikt bepalen, gebruikt gebruikt men men een een leggerOm de leggerdikte te bepalen, diktemeter.. passer of diktemeter Men kan kan rechtstreeks rechtstreeks op op den den Men cilinder toestellen, doch het is gecilinder toestellen, doch het is geraadzamer de losse vellen vellen toe toe te te raadzamer de losse stellen, welke spanstellen, welke men men onder onder het spanvel aanbrengen aanbrengen kan. kan. Deze losse vel vellen worden aan de uiterste uiterste ranranaan de den, als als de de grijpers grijpersdichtgeplakt dichtgeplakt den, zijn, met een els doorboord. doorboord. Als Als de de zijn, eerste «cc toestel »» gereed hij gereed is, is, wordt hij onder doek of of spanvel geplakt, onder het doek juist op de gaatjes. gaatj es. Bij stereocliché's is het het maken maken van vaneen eentweeden tweeden en en is zelfs toestel noodzakelijk. noodzakelijk. zelfs een derden derden toestel Leggerdiktemeter. Leggerdiktemeter. Deze toestellen worden zoo dicht Deze toestellen zoo dicht mogelijk karton geplakt. geplakt. Het Het aanbrengen aanbrengen van van die die mogelijkbij bij het het karton verschillende toestellen, vereischt het wegscheuren wegscheuren der der wisselbehouden. vellen om de leggerdikte te behouden.

H. -AANLEG — DE DE AANLEG Om snelpers den te bepalen, bepalen, vouwt men vouwt men Om op de snelpers den aanleg te het blad blad in in de de lengte lengteininvier viergelijke gelijkedeelen. deelen. De vooraanleg wordt ongeveer op de buitenste buitenste vouwen vouwen wordt ongeveer op de geplaatst. De zij aanleg moet een weinig onder de middenvouw staan. staan. zijaanleg Op al de moderne snelpersen is de zij aanleg verschuifbaar zijaanleg Op de moderne is

DE SNELPERSEN.

113 II3

en wordt automatische aanleg genaamd. papier genaamd.Bij Bij dun dun papier nochtans zijn gebruik gebruik niet niet aan aan te teraden. raden. nochtans is zijn De vooraanleggen vooraanleggen zijn den drukdrukDe zijn ofwel ofwelop op een een stang stang aan den cilinder den cilinder cilinder rond rond (dit (dit isis cilinder gehecht gehecht en en draaien draaien dus met den geval bij bij stopcilindermachines), stopcilindermachines), ofwel ofwel zijn zijn ze ze op op een een stang stang het geval bevestigd v6år vóór den dencilinder cilinder(zooals (zooals bij bij de de tweetoerensnelpersen) tweetoerensnelpersen) bevestigd in welk geval ze enkel een een korte korte opop- en enneergaande neergaandebeweging beweging maken. en werken werken automatisch. automatisch. maken. Ze zijn verschuifbaar en Op oogenblik dat de de grijpers grijpers toegaan, toegaan, worden worden de de Op hetzelfde hetzelfde oogenblik vooraanleggen lichtjes opgeheven. opgeheven. Aanlegstreep. Om juiste grijperswit grijperswit te geven, geven, moet moet Om het juiste met :: men rekening houden met re De of verplichtend verplichtendgrijperswit grijperswit; ; Ie De aanlegstreep of ze Den stand van van den den vooraanleg. vooraanleg. 2e Door verstellen van van de de taquets taquetsofofvooraanleggen vooraanleggen mag mag Door het verstellen men niet te te veel, veel, noch nochteteweinig weiniggrijperswit grijperswitgeven. geven. In het het eerste eerste geval, geval, als als het het blad blad te te diep diep in inde degrijpers grijpers ligt, ligt, niet mogelijk. mogelijk. Men Men is is soms soms verplicht verplicht zeer zeer is een goed register niet weinig grijperswit geven:: dit geschiedt geschiedt door door den den vooraanvooraanweinig grijperswit te geven leg verstellen. leg te verstellen. Moet men grijperswit geven, geven, dan is is het hetgeraadzaam geraadzaam Moet men veel grijperswit dit in den den vorm vorm zelf zelf te te geven. geven. De grijpers grijpers dienen ingelegde vel te grijpen. grijpen. dienen om om het ingelegde vel vast te Zij vel over over zijn zijn gansche gansche breedte breedte gelijkmatig gelijkmatig vastvastZij moeten het vel houden. Vooraleer drukken begint, begint, isis het het houden. Vooraleerdat dat men men met met het drukken noodzakelijk grijpers één voor één één te teonderzoeken. onderzoeken. DaarDaarnoodzakelijk de de grijpers voor men een een smal smal strookje strookje papier papier in in de degrijpers grijpers en en voor brengt men dan beproeft beproeft men men of of deze deze goed goed houden. houden. Indien een of of andere andere grijper grijper te te zwaar zwaarstaat, staat,zullen zullende de Indien een andere staan. andere te licht staan. Men de grijpers grijpers slaan. Om te licht licht staande staande Men mag mag nooit nooit op op de slaan. Om grijpers te doen doen houden, houden, plakt plaktmen menonder onderdedegrijpers, grijpers,ofwel ofwel grijpers onder het spanvel, spanvel, een een of of meer meer stukjes stukjes papier. papier. stellen der der grijpers grijpers op het het tetebedrukken bedrukken vel velpapier, papier, Het stellen gebeurt nadat nadat de deonderonder-en enzijaanleg zij aanleg bepaald bepaald zijn. zijn. De De afstand afstand 88

Ln L. D.

114 II4


de grijpers hangt verder verder af af van grijpers hangt van de de grootte grootte van van tusschen de 't papier, den aard van 't werk en de constructie van van de de drukdrukmachine. afstand tusschen tusschen de de twee twee Bij de stopcilinderpers zal de afstand de stopcilinderpers zal de middengrijpers, het dubbel dubbel zijn zijn van van dezen dezen der derbuitengrijpers. buitengrijpers. middengrijpers, Ook mogen bij bij de de stopcilinderpers stopcilinderpers geen geen grijpers grijpers in het het Ook mogen midden geplaatst worden, worden, opdat opdat deze deze niet nietop opden denijzeren ijzerenring ring van den den ronsel ronsel zouden zouden terecht terecht komen. komen. Buiten dezen ring in den den ronsel een geul gemaakt, Buiten dezen ring is is er in waarin de de grijpers grijpers vallen. vallen. de grijpers grijpers voldoende voldoende verwijderd verwijderd zijn zijn van van Verders moeten de den onderaanleg ;; zoo niet, komt er er bij het het drukken drukkeneen eenscheurscheurin het het bedrukte bedrukte vel. vel. tje in I. -— HET STELLEN STELLEN DER ROLLEN ROLLEN OP SNELPERSEN. re der letterrollen gebeurt de volgende volgende Ie Het stellen der gebeurt op de wijze:: Wanneer de de wagen wagen geheel geheel achteruitgedraaid achteruitgedraaid is, is, legt legt wijze men den eersten rol het dichtst dichtst bij bij den dendrukcilinder druk cilinderin inde demamachine. langs beide kanten kanten afgezet afgezet en en met met de de chine. Die Die rol rol wordt dan langs drukfundament wordt wordt iets iets naar naarvoor voor kruk vastgedraaid. Het drukfundament gebracht den rol rol op op letterhoogte. letterhoogte. Nadien Nadien wordt wordt gebracht en men stelt den de rol gelijkmatig tegen den den cilinder cilinder vastgesteld, vastgesteld, de de krukken krukken vastgezet en opnieuw gemeten. Dit, om na te gaan of de rol rol vastgezet opnieuw gemeten. Dit, om te gaan of de nog juist hoogte staat. Om de de specieverwrijfrollen nog juist van van hoogte staat. Om specieverwrijfrollen stellen, brengt brengt men mentusschen tusschenrol rolenenverdeelingscilinder verdeelingscilinder te stellen, welke men er, er, na na den den rol rol aangezet aangezettetehebben, hebben, bandjes papier, welke met eenige eenige moeite moeite tusschen tusschen uit moet moet kunnen kunnen trekken. trekken. Men Men vermijdt een te te sterke sterke wrijving wrijving tegen tegen de deinktcilinders, inktcilinders, wijl wijl vermijdt aldus de rollen rollen aan de de kanten kanten spoedig spoedig stuk stuk gaan, gaan, waardoor waardoor aldus de een regelmatige inktverdeeling belet belet wordt. wordt. ze Het stellen der rollen bij persen metcilinderinktgeving cilinderinktgeving 2e stellen der rollen bij persen met alleen gebeuren voor wat den hoogtestand hoogtestand aangaat, aangaat, moet niet alleen maar ook ook op op den den zijkant. zijkant. Dikwijis Dikwijls wordt wordt hieraan hieraan geen geen volvoldoende geschonken en de rollen rollen worden worden stijver stijver doende aandacht aandacht geschonken en de

DE SNELPERSEN.

115 IIS

tegen den cilinder cilinder gesteld gesteld dan dan noodig en wenschelijk is. tegen den aan, (natuurlijk in sterk sterk overoverBijgaande teekening toont aan, Bijgaande teekening dreven verhoudingen) verhoudingen) wat er gebeurt gebeurt zoo zoo men mende despeciespeciewat er den inktcilinder aanstelt. rollen te stijf tegen den inktcilinder ;; 1. Is de inktcilinder Letterrol, welke aangesteld. welke go~d goedtegen tegenI isisaangesteld. 3. aangesteld. 3. Is de letterrol welke welke te te stijf stijftegen tegenI isisaangesteld. Beide letterrollen hebben denzelfden omtrek en indien beide goed zullen zij zij onvermijdelijk onvermijdelijk in in denzelfden goed aangesteld zijn, zullen aantal omwentelingen omwentelingen maken. maken. In het het hier betijd, hetzelfde hetzelfde aantal handelde geval echter niet. Hier immers, niet. Hier doordat rol 3 te stijf stijf doordat rol tegen den cilinder is tegen den aangesteld, zijn aangesteld, wordt zijn 1 aanrakingspunt met den cilinder niet enkel enkel verplaatst doch doch ook ook verplaatst 2. vergroot waardoor waardoor dus dus 3. letterrol 33 meer meer tijd letterrol zal noodig noodig hebben om den-zelf den weg weg af af te den-zelfden leggen leggen als rol 2. Hierontstaat dus duswrijving wrijving en enererkan kangeen geensprake sprake zijn zijn van van door door ontstaat een gedekten en van het het en gelijkmatigen gelijkmatigendruk. druk.Het Het isis dus dus van grootste gewicht, het zijdewaarts stellen rollen zeer zeer stellen der der rollen grootste gewicht, doen. Verders nauwkeurig te doen. rekening van Verders houde men goed rekening nauwkeurig de volgende wenken wenken :: a) lange stilstand stilstand van van de de machine machine worden de rollen de rollen Bij lange a) Bij afgesteld kanten te tevermijden. vermijden. afgesteld om om platte kanten b) rusten. b) De letterollen niet op den vorm laten rusten. c) Onder het drukken moeten al de rollen goed zijn zijn aandrukken moeten al de rollen goed c) 1.

2.

gesteld.

rr6 116


J. -— INKTSTELSELS. INKTSTELSELS. geregeld volgens van het het volgens den den aard aard van De inkttoevoer wordt geregeld te drukken drukken werk. werk. De De inktbak inktbak wordt wordt dus dus z66 zóó gesteld gesteld dat dat men men een goede inktgeving inkt ge ving verkrijgt. verkrijgt. een goede uit:: Inktbakken bestaan uit Ie den den stoel ;; ze veerend inktmes inktmes ;; 2e het veerend 33ee den bakvormenden bakvormenden cilinder cilinder;; 44ee de verstelbare schroeven. schroeven. de verstelbare Wanneer de schoon gemaakt de stelstelWanneer de inktbak inktbak schoon gemaakt is, is, en en al de schroeven losgezet men hem hem gelijkmatig gelijkmatig tegen tegen den den losgezet zijn, zijn, drukt men inktcilinder De buitenste buitenste schroeven, schroeven, die die den den inktbak inktbak op op inktcilinder aan. De den stoel vastzetten worden worden aangedraaid, aangedraaid, en en men men vijst vijst al al de de schroefjesesgelijkmatig inktrnes aan. aan. schroefj gelijkmatig tegen tegen het het inktmes De men in in den den inktbak inktbakop opden denvereischvereischDe inktlooden inktlooden plaatst men afstand en en dit ditininovereenstemming overeenstemming met met de de oppervlakte oppervlakte ten afstand dat moet moet bedrukt bedruktworden. worden. van het papier dat daar losser losser of of vaster vaster Vervolgens worden de de schroefj schroefj es hier of daar gedraaid, naar naar gelang gelang het het noodig noodig blijkt. blijkt. Men Men verzorgt verzorgt de de inktinktlooden goed en vermijdt dat dat ze ze door door stooten stootenhun hunscherpte scherptezouzouden verliezen. De snelpersen hebben verschillende soorten soorten inktinktwerken: de tafelinktgeving werken : de tafelinktgeving ;; de cilinderinktgeving cilinderinktgeving ;; de tafel- en en cilinderinktgeving cilinderinktgeving (gecombineerd inktwerk). (gecombineerd inktwerk). De cilinderinktgeving cilinderinktgeving wordt op de destopcilinderpersen stopcilinderpersen wordt op gebezigd uit z2 of of zinktcilinders gebezigd en en bestaat bestaat uit of 33 letterrollen, letterrollen,I of 2 inktcilinders en specieverdeelingsrollen, specieverdeelingsrollen, inktnemer inktbak. inktnemer en en inktbak. Het gecombineerd inktwerk inktwerk treft men men aan aan bij bij de de tweetweetoerendrukmachines bestaat uit uittwee tweedeelen deelen: toerendrukmachines ;; het bestaat : A. Ie De inktnemer, welke welke op ijzeren tafel den den inkt inkt A. De inktnemer, op een ijzeren afgeeft, aanstonds verdeeld verdeeld wordt. wordt. afgeeft, die aanstonds ze De kleine stalen stalen cilinders cilinders en ende deverdeelingsrollen. verdeelingsrollen. 2e onder de de letterrollen letterrollen komt, komt, isis de de inkt inkt Wanneer de inkttafel onder verdeeld. grootendeels verdeeld.

117 II7


B. Het tweede tweede deel deel of of cilinderinktgeving omvat omvat de letterrollen, de stalen- en specieopdrachtrollen. Dit inktwerk is beste. is het beste. Wanneer Wanneer er vier letterrollen aanwezig aanwezig zijn, zijn, is er verdubbeling der stalen verdeelingsrollen en der specieverdeelingsrollen ling en er onstaat dubbel inkt werk. inktwerk.

K.'"'STELSELS VAN SNELPERSEN. SNELPERSEN. K." ANDERE STELSELS —

De tweekleurenpersen hebben twee drukfundamenten, hebben twee twee inktwerken, doch slechts éénen drukcilinder, welke welke voor één tweekleurenafdruk twee omwentelingen maakt. maakt. voor en achter achter de de machine machine aangeDe inktwerken zijn zijn voor bracht. Op de twee twee toestellen toestellen Op dien éénen cilinder cilinder moet moet men de aanbrengen. Hetzelfde blad wordt dus tweemaal gedrukt. aanbrengen. Hetzelfde blad wordt dus tweemaal gedrukt. Een draaiende beweging beweging van cilinder gebeurt gebeurt op het het Een draaiende van den den cilinder eerste vormfundament, en deze draait draait achtereenvolgens achtereenvolgens op op en deze een tweeden vorm, blad door door de de grijpers grijpers een tweeden vorm, zonder zonder dat dat het blad gelost wordt. gelost wordt. Het toestellen toestellen op op één enkelen cilinder levert zeker bezwaar. de tweekleurenpersen met twee Daarom worden hedendaags de drukcilinders gebouwd. een doordraaiende doordraaiende beweging beweging;; dit zijn de tweeDeze hebben een

toeren- twee kleuren persen. toeren-tweekleurenpersen. ook schoonweerdruken ook Dubbele snelpersen en schoon en weerdruken zelfs zelfs hedendaags niet niet weinig gebruikt en persen, worden nog weinig gebouwd. Zij Zij zijn vervangen vervangen door door de de :: meer gebouwd. Rotatiepersen. De De vlakke vlakke drukfundamenten drukfundamenten der snelRotatiepersen. zijn hier hier vervangen vervangen door door «« vormcilinders vorm cilinders»,», waarop persen zijn ronde stereo-cliché's bevestigd worden. Rotatiepersen hebben verschillende druk- en vormcilinders en inktwerken. Zij ook verschillende worden zoowel zoowel gebruikt gebruikt om om dagbladen drukken als als voor voor dagbladen te te drukken speciale illustratie-drukwerken. illustratie-drukwerken. rotatiepersen worden de papierrollen geleidelijk geleidelijk afgeafgeBij rotatiepersen en drukcilinders drukcilindersdoorgevoerd. doorgevoerd. rold en tusschen de vormen -


».

lI8 11 8 lIB

0JOHANNISBERG

o'"

P::i ril >Cl

....

Cf)

Z

z «: ~

o-. '" ~ 4.1 Z

.~ U

«: z

;:>1 ril P::i

;:J

ril

H

:.:: ril ril

~

f-<

E74I

Z

ril 44 P::i ril

o

f-<

ril ril 44

~

f-<

Autotypie gedeeltelijk gedeeltelijk afgedekt afgedekt (zie (zie bovenkant bovenkant van van de demachine), machine), gedeeltelijk gedeeltelijk Autotypie verloopend (zie van de de machine). machine). voet van machine) . verloopend (zie voet

HOOFDSTUK XVIII.

HET GIETEN GIETEN DER DER ROLLEN. ROLLEN. De rollen moeten voldoende kleefkracht bezitten, bezitten, bijzonder bijzonder voor fijn fijn illustratiewerk. Het gieten der der rollen rollen is is ook ook niet niet voor Het gieten ieders werk. Het oude oude stelsel, stelsel, waarbij waarbij de de specie specie langs langs boven boveningegoten ingegoten wordt, bevelen want want het het groote aantal luchtwordt, is is niet niet aan te bevelen blaasjes de specie specie achtergebleven, achtergebleven, is oorzaak oorzaak der der gaatjes, gaatjes, blaasj es in de die in den rol gevonden gevonden worden. Bij het het « Winkler's rollengietapparaat de Bij wordt de rollengietapparaat »» wordt specie, bij middel van eene pomp, omhoog gedreven. De De specie specie bevindt zich in een een ketel met dubbelen wand, waartusschen zich water bevindt, bevindt, dat dat door door gas gasofofelektriciteit elektriciteitgekookt gekookt zich water wordt. Aanbranden der der specie specie is is dus dus uitgesloten. uitgesloten. Onder Onder den den wordt. aangedreven ketel bevindt zich een pomp, die door een motor aangedreven Deze drijft de specie specie van uit den den ketel ketel naar naarde de rollenwordt. Deze bus. Een kraan met met steeksleutel steeksleutel dient tot tot het hetopenen openen en en sluibus. ten van den den «« specie-uitlaat )), een gummi-slang gummi-slang door door », waaraan een «« bajonet-sluiting)) bajonet-sluiting » is bevestigd. Wie zich «« Winkler's rollengietapparaat rollengietapparaat »)) heeft aangeschaft, kan zijn rollenbussen blijven gebruiken. gebruiken. De oude voetstukken vervallen de drie voetstukken voetstukken vervangen, vervangen, vervallen en worden door door de drie welke de nieuwe apparaat apparaatlevert. levert.Deze Dezezijn zijnalle alle welke de fabriek bij bij het nieuwe dezelfde grootte en berekend berekend op op den den maximum-diameter maximum-diameter van dezelfde een specierol. De voetstuk vastgehouDe bus bus wordt wordt op het voetstuk van een den door middel van een ster, voorzien een kraag, kraag, welke welke voorzien van een in de opening opening van het voetstuk voetstuk past. past. Deze opening ook geeft aan de de specie specie toegang toegang tot de de bus. bus. Voor Voor het het snel achtereen

120 120


gieten van meer dan drie drie rollen, rollen, kan een een koelapparaat met worden gebruikt, het water watervan vanbovenaf bovenaflangs langsde de water worden gebruikt, dat het naar een eenvergaarbak vergaarbakdoet doetstroomen, stroomen,enenhet hetalzoo alzoomogemogebus naar lijk maakt, den den rol rol heel heel spoedig spoedig uit de de bus bus te tenemen. nemen.

Oude rollen. Nadat men Nadat men Oude rollen. van de oude rollen de korst van de oude rollen de korst heeft weggenomen, weggenomen, snijdt men men de rollenspecie in kleine kleine stukstukde rollenspecie dan dat dat de de specie specie jjes. es. Blijkt clan, hard en en niet nietzuigkrachtig zuigkrachtig meer meer is, gebruike men men ze ze niet niet is, dan dan gebruike meer of ze door door meer of men men versterkt ze toevoeging speciale daardaartoevoeging van speciale toe in den den handel handelzijnde zij nde specie. specie. Het in elk elk geval geval aan aan te te Het is is in raden, bij de de oude oude specie specie een een raden, bij partij nieuwe nieuwe specie te te mengen. mengen. Niettegenstaande dit alles, Niettegenstaande dit alles, moet de de gesmolten gesmolten specie specie toch toch nog door een zeef gedaan worworden, den, ten einde de klonten er uit te verwijderen. verwijderen. De De zeef zeef bevindt bevindt zich zich in inden densmeltketel. smeltketel. Gedurende de specie specie bederven, bederven, indien indien haar haar Gedurende het het koken kan de warmtegraad (temperatuur) boven boven 7o 70A. à 75 75 graden gradenCelsius Celsius stijgt. Ook, Ook, door te lang lang koken, koken, verslecht verslecht haar haar kwaliteit. kwaliteit. raadzaam niet niet meer meer specie specie te te smelten smelten dap daperernoodig noodig Het is raadzaam is voor de rollen rollen die die op op één één dag dag moeten moetengegoten gegotenworden. worden. Nog een een belangrijke belangrijke vereischte goeden rol verNog vereischte om om een een goeden rol te verkrijgen, der bus. Deze binnen volvolDeze moet moet van binnen krijgen, is is de toestand der strekt zuiver zuiver zijn zijn en en gelijkmatig gelijkmatig ingevet. ingevet. De Despillen spillenmoeten moeten ook beletten dat dat de despecie specie aan aan de de ook goed goed recht recht zijn. zijn. Om Om te beletten ijzeren of koorof houten houten spillen blijve kleven, kleven, rolt men er dunne koorden of lint rond. rond. Men Men kan kan daarvoor daarvoorook ookeen eenspeciaal speciaal vernis gebruiken, waarmede de spil wordt ingesmeerd. gebruiken, de spil wordt ingesmeerd. WINKLER·S WINKLER'S ROLLENGIETAPPARAAT.

HOOFDSTUK XIX.

DE FOTOGRAFIE. FOTOGRAFIE. Bij maken van vanverscheidene verscheidenesoorten soorten« «cliché's cliché's»» speelt speelt Bij het maken de Fotografie een hoofdrol. hoofdrol. Zij Zij levert levert volmaakte volmaakte en entrouwe trouwe de Fotografie afbeeldingen alle voorwerpen, voorwerpen, die die in inelke elkegewenschte gewenschte afbeeldingen van van alle op de maat op de metaalop den den druksteen metaal of houtplaat ook ook op kunnen overgezet overgezet worden. worden. Een de voornaamste voornaamste deelen deelen van van het het« Een van de « Fotografisch toestel» de« - aan « Camera obscura»toestel » is de obscura » donkere kamer — wier achterkant zich zich een een «« matglas» bevindt, waarop wier achterkant matglas » bevindt, waarop het door den den fotograaf fotograaf op optetenemen nemenis, is,ininde degewenschte gewenschte beeld, dat door grootte zichtbaar zichtbaar wordt. wordt. De Deafbeelding afbeelding wordt wordt grooter grooterof ofkleikleiner, naarmate men men de de lens lens dichter dichter bij, bij, of of verder verder van van het het tete ner, brengt. fotografeeren voorwerp brengt. Als men, men, dank zij zij de de verstelbare verstelbare lens, lens, de deafbeelding afbeelding klaar klaar Als matglas heeft heeft bekomen, bekomen, vervangt vervangt men men het het en scherp op het matglas dooreen een« «lichtgevoelige lichtgevoelige»» glasplaat. glasplaat. matglas door Deze glasplaten glasplaten zijn zijn overgoten overgoten met met scheikundige stofDeze jood-,, broom broom- of chloorzilver, fijn fijn verdeeld verdeeld in in fen als jood gelatine, of Collodion dat alsdrager dragertusschen tusschen gelatine, of met Collodion dat zich dan als glas en en zilverzouten zilverzout en bevindt bevindt en en die dieheel heelgevoelig gevoelig zijn zijn glas licht. Onder Onder de de inwerking inwerking van van het hetlicht lichtworden wordendeze deze voor het licht. stoffen in in haar haarsamenstellende samenstellende bestanddeelen bestanddeelen ontleed. ontleed. Bij Bij stoffen voorbeeld, het joodzilver joodzilver waarmede waarmede een eenfotografische fotografische plaat plaat voorbeeld, bestreken is, is, wordt wordt door doorhet hetlicht lichtafgescheiden afgescheiden als alsvolgt volgt:: jood jood bestreken verdampt onder onder invloed invloed van van het hetlicht lichten envervliegt vervliegtals alseen eengas; gas; verdampt zilverpoeder op de plaat achter. achter. Om Om nu nu zilver blijft als zwart zilverpoeder gevoelige plaat de belichting belichting bloot bloot tetestellen, stellen,wordt wordt de gevoelige plaat aan de afsluiting van van het hetobjectief objectiefvoldoende voldoendelang langgeopend. geopend. HierHierde afsluiting -

—

-

-

122 122


de lichtstralen, lichtstralen, die die op ophet hettetefotografeeren fotografeerenvoorvoordoor kunnen de vallen en van daaruit daaruit op op het hetobjectief objectiefweerkaatst weerkaatstworworwerp vallen binnendringen en en hare hare werking werking op op de de blootblootden, in de camera binnendringen plaat uitoefenen. uitoefenen. gelegde fotografische fotografische plaat gelegde belichte deelen deelen der plaat, plaat, wordt wordtveel veelzilver zilver van van Op de sterk belichte jood afgescheiden, afgescheiden, en op op de de zwak zwak belichte belichte deelen deelen minder. minder. het jood Om dit beeld beeld goed goed zichtbaar zichtbaar te temaken makenofofteteontwikkelen, ontwikkelen, Om de plaat plaat overgebracht overgebracht in ineen eendonkere donkerekamer, kamer,(die (diedoor door wordt de verlicht worden) worden) en en daar, daar, gedurende gedurendeeenieenieen roode lamp kan verlicht ontwikkelaar»» geheeten gedompeld, gedompeld, gen tijd, in een een vocht, vocht,«« ontwikkelaar het«« fixeerbad fixeerbad»» gehouafgespoeld en in het met water afgespoeld en daarna daarna in het beeld beeld vast vast en enlichtbestendig lichtbestendig tetemaken. maken.Aldus Aldus den, om het den, plaat, waarop beeld in bekomt men een «« negatieve» plaat, waarop het beeld in bekomt men een negatieve » het nene«(( negatieven negatieven vorm» vorm »tete voorschijn voorschijn komt, komt, d. d. w. w. z.z. dat in het 2

1

---

----.---

3

model

1

= Middelrif (diaphragme); =Gevoelige plaat. =Raster ; 33=Gevoelige =Middelrif (diaphragrrte) ; 22=Raster;

gatief al die deelen donker verschijnen, verschijnen, die hetorigineel origineel die in het licht zijn, zijn, en omgekeerd. omgekeerd. Om cliché te maken maken wordt wordt het het Om een een cliché bekomen negatief op een een schoon schoon glad glad geslepen geslepen oppervlakte oppervlakte bekomen negatief laag, gekopieerd afgedrukt. met lichtgevoelige gekopieerd of afgedrukt. lichtgevoelige laag, apparaten in gebruik bij bij de de fotofotoDe fotografische in gebruik fotografische apparaten graveurs, zijn op buitengewone grootte vervaardigd en op graveurs, zijn buitengewone grootte vervaardigd en op zoogenaamde dwarsschragen op stevige veeren veeren rustende rustende op stevige opgesteld; der vloertrillingen, vloertrillingen, opgesteld ; dit dit om om den den schadelijken schadelijken invloed der de fabrieksgebouwen fabrieksgebouwenonvermijdelijk onvermijdelijkzijn, zijn,zooveel zooveelmogemogedie in de lijk tegen te gaan.

HOOFDSTUK XX.

CLICHB's. — - VERVOLG. 1)I) CLICHE'S.

c.

c. — - Een lijncliché of lijnets wordt wordt vervaardigd vervaardigd naar naar die uit louter louter zwarte zwarte lijnen lijnen op op witten witten onderalle origineelen, die grond bestaan bestaan en en dus dus geen geen halftonen half tonen bevatten. gebruikt men men zinkplaten van 2z% %A.à 21/2 zYz % % Als metaal gebruikt alsook koper koper en en messing. messing. dikte, alsook beeld kan kan op op verschillende verschillende wijzen wijzen op de de plaat plaat worden Het beeld overgezet: overgezet : re Rechtstreeks er op geteekend in spiegelbeeld, spiegelbeeld, opdat opdat er op Ie later op op den denafdruk afdrukeen eenpositief positiefbeeld beeldzou zougeven. geven. het later ze Onrechtstreeks door omdruk en wel wel op eene van de de 2e wijzen :: volgende wijzen a) In het het eerste eerste geval geval wordt wordt de de teekening gemaakt op op speciaal daarvoor bestemd papier, papier, met met steendruksteendruk- of of autogradaarvoor bestemd fischen inkt geteekend en nadien, nadien, onder krachtigen druk, op op de metaalplaat overgezet. dit geval de teekeovergezet. Natuurlijk Natuurlijk is in dit ning onwederroepelijk verloren. b) het tweede tweede geval geval wordt wordt ook ook de de omdruk onrechtb) In het streeks gemaakt, wat wat zekerder zekerder en en geraadzamer is. is. De teekening wordt eerst op den druksteen overgezet; men overgezet ; daarvan neemt men een afdruk op omdrukpapier, welke dan op de metaalplaat welke dan op een op overgedrukt wordt. 33ee Door die ons ons dus dus een eennegatief negatief Door fotografische fotografische overdracht, die levert, hetwelk op de metaalplaat «gecopieerd» of overo verg gecopieerd » levert, hetwelk op de gezet wordt. De metaalplaat wordt ook met een een lichtwordt dan ook wordt. De gevoelige oplossing eiwit oplossingovergoten overgoten(meestal (meestalbestaande bestaande uit uit eiwit I) blz. 83-86 Galvanoplastie. B) Galvanoplastie. A) Stereotypie; Stereotypie ; B) 83-86 A) Zie blz. 1) Zie

124 I24


met ammonium-bichromaat), in het «« copieerraam» copieerraam » gespannen en negatief belicht. belicht. en onder het negatief Of men het beeld beeld nu nu rechtstreeks rechtstreeks op op de de metalen metalen plaat plaat Of men teekent, ofwel ofwel door gelijk welke andere «« codoor een omdruk of of gelijk overdraagt, in elk elk geval geval moet moet men men pieermethode» daarop overdraagt, pieermethode » daarop door verschillende de plaat drukvaardig maken. door verschillende etsingen de Door die etsingen ontstaan er er verdiepingen verdiepingen in de plaat, waardoor de teekening verheven te voorschijn voorschijn komt. Vooraleer nemen, maakt maakt men men de de Vooraleer met met het het etsen aanvang te nemen, plaat zuurbestendig, door oppervlakte, overal overal daar daar door haar oppervlakte, waar geen teekening staat, schoon schoon gelijkmatig gelijkmatig met etsinkt op te rollen. rollen. Deze zwarte inkt inkt isisdaarvoor daarvoorspeciaal speciaalvervaardigd, vervaardigd, en bestaat doorgaans hars, doorgaans uit boekdrukinkt, asphalt, asphalt, hars, achterzijde was, was, talk en venetiaansche terpentijn. De achterzij de lak afgedekt, afgedekt, om om deze deze tegen tegen de de inwerking inwerking der der wordt wordt met lak zuren beschutten. zuren te beschutten. De achtereenvolgende etszuur van van De achtereenvolgendeetsingen etsingengebeuren gebeuren met met etszuur verschillende sterkte. Voor Voor zink zink gebruikt gebruikt men men salpeterzuur. salpeterzuur. verschillende Voor koper koper en en messing, messing, ijzer-chloryde. ijzer-chloryde. Voor

D. -—De De autotypiezijn vervaardigd vervaardigd D. autotypie of rasterc1iché's rastercliches zijn foto's, gewasschen gewasschen teekeningen, teekeningen, schilderijen, schilderijen, enz., enz., kortkortnaar foto's, naar alle alle origineelen, origineelen, die uit uit halftoonen bestaan. bestaan. Terwijl Terwijl om, naar -

bij het vervaardigen vervaardigen van van lijnetsen de hulp der der fotografie fotografie niet niet bij noodzakelijk is, zij bij bij het het vervaardigen vervaardigen van van volstrekt noodzakelijk is, kan zij niet ontbeerd ontbeerd worden. autotypieën niet dus het het model model uitsluitend uitsluitenddoor doormiddel middelder der fotoHier wordt dus geeft dus dus alle alle grafie op de drukplaat overgezet. overgezet. De autotypie geeft het origineel origineel weer, weer, juist juist zooals deze deze in een een toonwaarden van het aanwezig zijn. zijn. Doch, in een fotografie fotografie bekomt bekomt men men fotografie aanwezig gesloten toonvlakten, die, indien ze aldus aldus gekovolkomen gesloten bij het het drukken, drukken, op op de dedrukpersen drukpersen pieerd moesten worden bij te bereiken bereiken zouden zouden zijn. zijn. Een Een ontleding der beeldvlakte beeldvlakte niet te

CLICHÉ'S. -- VERVOLG.

125 125

is dus noodig, is noodig, en en om zulks zulks te te bekomen, bekomen, bezigt bezigt men men bij bij de de fotografische een zoogenaamden zoogenaamden «« raster ». fotografische opname een Deze tusschen de de lens en delichtgevoelige lichtgevoelige Deze raster raster wordt tusschen en de plaat uit plaat aangebracht. aangebracht. Hij Hij bestaat bestaat uit twee glasplaten, die die twee opeen geplakte glasplaten, beide diagonaal gegraveerd gegraveerd zijn. zijn. Men verschillende soorten soorten Men treft verschillende van rasters, waarvan waarvan het lijnennet lijnennet van rasters, meer of minder minder lijnen lijnen telt teltper percencenmeer of timeter en wel 26 tot tot ioo 100 lijnen lijnen wel van 26 per loopende centimeter. Gebruikt groffen raster raster Gebruikt men men een groffen (dus minder lijnen), dan zullen (dus lijnen), zullen veel veel Vergrooting Vergrooting van een Raster. bijzonderheden de reproductie reproductie bijzonderheden in in de verloren gaan. Daarentegen Daarentegen zullen zullen de debijzonderheden bijzonderheden van van verloren gaan. 1

2

3

4

5

I=Middelrif (diaphragme); 2=Raster; =Middelrif (diaphragme) ; 2 --= Raster ; 3 == Glasplaat; Glasplaat ; 4=Op de negatieve negatieve plaat komen komen de de witte witte 4=OP vlakten van het het model model aldus aldus v66r. vóór. vlakten 55=De zwarte vlakten vlakten van vanhet hetmodel modelaldus. aldus. =De zwarte 6=Deze toont de de halftonen half tonen aan aan van van 6 = Deze figuur toont verschillende waarde.

6

het beeld beeld veel veel beter beter uitkomen, uitkomen, bij gebruik van van een een het bij het gebruik fijneren raster raster (meer (meer lijnen lijnenper perloopende loopendecentimeter). centimeter). fijneren

126


Bij het model model verkrijgt verkrijgt men men een een van het Bij het fotografeeren van dat op zink of koper dient « gekopieerd» te worden. negatief, negatief, op zink of koper dient « gekopieerd » Het kopieeren gebeurt onder de de beschijning van elektrisch overgoten met met een eenoplossing oplossing licht. De metalen plaat wordt overgoten ammonium- of of kaliumbichromaat in eiwit voor voor zinkin eiwit van ammoniumen kaliumbichromaat in vischlijm voor koperplaten. platen, en Evenals bij bij de de de platen geëtst. Evenals kopieeren » worden de Na het «« kopieeren de zuren met lijnetsing bezigt men etstoestellen, waarbij de bezigt men etstoestellen, waarbij een zekere kracht tegen tegen de de plaat worden worden gesproeid. gesproeid. Verder een zekere aan het het cliché cliché geschaafd, geschaafd, en en op op worden er zuivere zuivere randen randen aan letterhoogte op op hout hout vastgenageld. vastgenageld. Men onderscheidt autotypie drie drieverschillende verschillende vorMen onderscheidt bij bij de autotypie de verloopende. (Zie en de men :: de gesloten, de afgedekte en blz. lI8 voorbeelden:: Plaat II;; c1iché's Io2.) Autotypieën 118 en roz.) cliché's blz. voorbeeiden geëtst doch doch ook ook in in zink en messing. worden meestal in koper geëtst

E. -— CLICHÉ S VOOR DRIE- EN VIERKLEURENDRUK. origineel))» maakt men men drie drie «« rasterVan een «« gekleurd gekleurd origineel een anderen anderen raster, raster, zoodat later, negatieven»,», doch ieder met een negatieven als deze drie raster-cliché's opeen worden gedrukt, zij zij een een reregelmatig, harmonisch geheel vormen. drie opnamen opnamen geharmonisch geheel vormen. De drie schieden door gekleurde of filters, filters, namelijk gekleurde platen platen of Deze drie één oranje, één groene en één paarse (violet). (violet). Deze kleuren zijn zijn de de aanvullende kleuren kleuren van blauw, blauw, rood rood en en kleuren geel. verkregen negatieven negatieven dienen dienen respectievegeel. De De daarmede verkregen lijk voor de blauwe, roode en gele gele plaat. Als men, bij voorbeeld, eene gele gele en eene blauwe kleurstof vermengt, ontstaat er een een nieuwe nieuwe kleur, het het groen. groen. Het Het groen groen vermengt, ontstaat er wordt helder wanneer wanneer men men weinig weinig blauw blauwen veel geel geel genomen genomen en veel heeft; wordt des des te te donkerder, donkerder, naarmate naarmate het het blauw blauw in in heeft ; het wordt hoeveelheid het geel te boven gaat bij de menging. hoeveelheid boven gaat bij de menging. en geel, geel, zoo zoo zal men een oranjekleur ververMengt men rood en Mengt enz. krijgen; krijgen ; met blauwen blauw en rood, een paarse, enz.

CLICHÉ'S. VERVOLG. CLICHÉ'S.-- VERVOLG.

127 12 7

De De wetten wetten der der substractive kleurenmenging gelden substractive kleurenmenging dus voor den driekleurendruk evenals evenals voor elken eIken kleurendruk in 't algemeen. Een Een ««substractieve» zeggen, een uit menging wil wil zeggen, een kleur kleur uit substractieve » menging andere vormen door afneming of aantal of vermindering vermindering van van het aantal spectrumkleuren. rood en blauw worden, Met de Met de drie grondkleuren :: geel, rood bij een een geschikte geschikte menging, menging, alle alleandere anderekleurschakeeringen kleurschakeeringen bij bekomen. Op dit grondbeginsel grondbeginsel berust berust de dedriekleurendruk. driekleurendruk. bekomen. Op dit inautotypie. autotypie. drie kleurplaten kleurplaten geschiedt geschiedt in De vervaardiging der drie In een een donkere kamer laat men men op een een kristallen kristallen prisma prisma komt op op een een een lichtstraal vallen vallen die, die, gebroken, gebroken, terecht terecht komt een lichtstraal witten scherm scherm en en zich zich verspreidt verspreidtop opzulke zulkewijze, wijze, dat datzij zij verdeeld verdeeld witten vanden denregenboog regenboogweergeven. weergeven. stralen, die die de dekleuren kleurenvan wordt in stralen, envertegenwoordigen vertegenwoordigen zes zes De kleuren kleuren zijn zijn onveranderlijk onveranderlijk en De groepen:: paarse, oranje, voorname groepen paarse, blauwe, blauwe, groene, gele, oranje, bestanddeelen zijn wit licht. licht. Dus, Dus, het het roode, die die de bestanddeelen zijn van het wit wit licht wordt wordt gevormd gevormd door door de devermenging vermenging van vandeze deze zes zes wit licht gekleurde stralen. deze kleuren kleuren kunnen, kunnen, in in geen geen gekleurde stralen. Drie Drie van deze geval, samengesteld worden mengen met met andere andere geval, samengesteld worden door door het het mengen ook mogen mogen zijn. zijn. Dit zijn zijn de de drie hoofdkleuren, welke welke zij kleuren, zij ook drie hoofdkleuren: rood, blauw. blauw. Daarentegen, zooals zooals gezegd, gezegd, kleuren : geel, rood, kunnen de drie drie andere andere kleuren kleurensamengesteld samengesteld worden, worden, twee twee kunnen de aan twee, twee, met de de drie drie hoofdkleuren. hoofdkleuren. De aldus verkregen verkregen kleuren, kleuren, ondergeschikte kleuren De aldus ondergeschikte kleuren genaamd, zijn bovendien niet de eenige eenige van het het spectrum spectrum dat dat alle tusschenschakeeringen tusschenschakeeringen der zuivere kleuren kleuren bevat. bevat. der zuivere Deze kleurschakeeringen kleurschakeeringen worden in ververDeze worden alle alle gevormd gevormd door in te mengen. mengen. anderlijke twee hoofdkleuren hoofdkleuren te anderlijke verhouding twee van den dendriekleurendruk, driekleurendruk,wij1 wijl de de Deze leer grondslag van Deze leer is de grondslag drie hoofdkleuren hoofdkleuren toelaat, toelaat, een een beredeneerde menging van van drie beredeneerde menging geheele reeks kleurschakeeringen te bepalen. Zoodus, Zoodus, het het geheele reeks kleurschakeeringen te bepalen. grondbeginsel driekleurendruk berust ontgrondbeginselvan van den den driekleurendruk berust op op de ontmenging van kleuren welke welke men men wil wil bekomen, bekomen, in drie drie menging van de kleuren hoofdkleuren.

128


Hoe bekomt men dit dit? Hoe bekomt ? Om bekomen, is is het het noodig noodig Om ieder ieder van deze hoofdkleuren te bekomen, dat alleen alleen eenige eenige gekleurde gekleurde stralen terecht terecht komen komen op op de degegeeenen afdruk afdruk laten. laten. voelige plaat voelige plaat en daarop eenen te Men dien uitslag, door door ieder ieder der der hoofdkleuren hoofdkleuren te Men verkrijgt verkrijgt dien filters, welke welke gekleurd « selectionneeren selectionneeren »»:: namelijk met de filters, zijn kleur van van elke elkeder derdrie driehoofdkleuhoofdkleuzijn met met de de aanvullende aanvullende kleur ren, in 't licht te brengen brengen;; 't is te zeggen zeggen:: groen voor de roode roode kleur kleur ;; oranje voor de blauwe kleur kleur ;; violet voor de de gele gele kleur. kleur. Waarom gebruikt men een een groenen groenen filter filter voor voor de de roode roode Waarom gebruikt men kleur? Omdat de groene filter, die de roode stralen opslorpt, kleur ? de groene filter, die de roode stralen opslorpt, laat doordringen doordringen dan dande degele gele ze volledig volledig vernietigt niets laat ze vernietigt en niets en blauwe stralen, waaruit waaruithet hetgroen groenisissamengesteld, samengesteld,en enwelke welke alzoo lichtgevoelige plaat. plaat. alzoo alleen inwerken op de lichtgevoelige Het cliché cliché alzoo alzoo verkregen, verkregen, negatief negatief zijnde, zijnde, zal zal dienen dienen om om vervaardigen dat, dat,het hettegenovergestelde tegenovergestelde een « positief positief »» te vervaardigen zijnde, opnieuw op volkomen volkomen natuurtrouwe natuurtrouwe wijze, wijze, de de zijnde, alsdan opnieuw van het het model modelzal zalweergeven. weergeven. rood gekleurde deelen van De oranjefilter voor het het blauw, blauw, werkt werktop opdezelfde dezelfdewijze wijze;; De onderschept en laat laat niets nietsdoordringen, doordringen, dan dan onderschept de blauwe stralen en de roode en gele stralen, waaruit waaruit het hetsamengesteld samengesteldis. is. De paarse filter filter voor voor het het geel, geel, onderschept onderschept de degele gele stralen, stralen, en laat niets niets doordringen doordringen dan dan de de roode roode en enblauwe blauwestralen. stralen. en laat bad met geDeze gekleurde filters zijn samengesteld uit een Deze gekleurde filters samengesteld een bad met gelijkloopende kleurstoffen bevat. bevat. lijkloopende zijden, zij den, dat dat gepaste vloeibare kleurstoffen Om bekomen, bedient bedient men men zich zich Om « negatieve negatieve cliché's» cliché's »tete bekomen, van panchromatische panchromatische platen, platen, die gevoelig zijn zijn aan aan alle alle die gevoelig gekleurde De drie drie positieven, positieven, bekomen bekomengelijk gelijk gekleurde uitstralingen. uitstralingen. De wij hebben aangeduid, aangeduid, met daartoe daartoe bereide bereide platen, platen,bezitten bezitten wij in zwarte zwarte tonen tonen de waarde waarde van van ieder ieder der der drie driehoofdtonen hoofdtonen het origineel. origineel. Men Men hoeft hoeft niets niets meer meer dan dantypografische typografische van het cliché's vervaardigen bij middel der der similigravure, similigravure, maar maar cliché's te te vervaardigen bij middel met dit dit verschil, verschil, dat dat elke elke der derpositieven positieven voorkomt voorkomt met meteen een

CLICHÉ'S. - VERVOLG. CLICHÉ'S.

129 12 9

verschillende rasterhoekregeling. rasterhoekregeling. Immers, Immers, moesten moesten de drie drie verschillende den raster rasterinindezelfde dezelfdeligging, ligging, cliché's afgewerkt worden met den zouden zij zij zich zich opeenleggen opeenleggen en en een een slechten slechtenuitslag uitslaggeven. geven. dan zouden raster te teveranderen, veranderen,vallen vallende de hoekregeling van den raster Door de hoekregeling die het het beeld beeld vormen, vormen, niet niet op elkaar, elkaar, maar plaatsen plaatsen punten, die zich naast elkander. gezichtsmengeling welke welke men men alzoo alzoo bekomt, bekomt, geeft geeft De gezichtsmengeling de «« kleurenladder »)) of tonenaan. aan. gansch de of kleurenscala der tonen alzoo verkregen rasternegatieven worden worden op op koper koper gegeDe alzoo bracht en en gegraveerd gegraveerd (dus (dus gekopieerd gekopieerd en en geëtst) geëtst) en enondergaan ondergaan bracht dezelfde behandelingen als zwarte zwarte autotypieën. autotypieën. verder dezelfde Alleenlijk worden hier door den « kleuren etser »}) de onreonreAlleenlijk worden door den « kleurenetser gelmatigheden selectie » verbeterd, want want niettegenniettegengelmatigheden van de «« selectie staande de zorg zorg die die men men er er aan aanbesteed besteedheeft, heeft, komen komen erer staande al de somtijds nog zekere zekere deelen en andere andereteteweinig. weinig. somtijds deelen te veel uit en Om een beteren beteren uitslag uitslag te te bekomen, bekomen, voegt voegt men men er er soms soms Om een een vierde kleur bij. Daarvoor maakt maakt men men nog nog een een extraextrabij. Daarvoor opname door een gelen gelen filter, filter, welke welke later voor voor een een zwarte zwarte of of opname door grijze dient. grijze plaat dient. Vervolgens een proef proef van vandededrie drie« cliché's « cliché's)), Vervolgens trekt trekt men een », Züodat drie kleuren kleuren achtereenvolgend achtereenvolgend op op elkaar elkaar vallen, vallen, zoodat de drie brengt er de noodige verbetering aan, en en trekt trektnieuwe nieuwe proeven. proeven. De cliché's worden worden zoo zoo aan den den drukker drukkeroverhandigd. overhandigd. Deze Deze De cliché's heeft zich zich alleenlijk te bekommeren om den afdruk van elke alleenlijk te bekommeren om den van elke der kleuren, kleuren, volgens volgens de de kleurenscala welke de welke hem hem met met de afgewerkte fotograaf overhandigd overhandigd wordt. wordt. afgewerkte proef proef door den fotograaf De waarmede men men deze deze cliché's cliché's drukt, drukt, noemt noemt men men De inkten waarmede « zijn:: geel, rood rood en blauw. « normaalkleuren normaalkleuren »»;; het het zijn Een nieuwere soort soort van van«« vierkleurendruk-methode vierkleurendruk-methode» treffen » treffen we in de de zoogenaamde zoogenaamde «« Citochromie Citochromie )).». Hierbij we aan in Hierbij wordt wordt het « deze plaat plaat «zwart zwart cliché cliché»»als alshoofdplaat hoofdplaat behandeld, behandeld, en en de de in deze voorkomende donkere nuancen, worden worden in de kleurplaten kleurplaten bijna bijna volledig mogelijk het zwart als als volledig weggeëtst. weggeëtst. Op Op die die wijze wijze isis het het mogelijk eerste watnatuurlijk natuurlijkeen eengroot grootgemak gemakopopeerste kleur kleur te drukken wat 9

L. L. D.

130 0 13


levert bij den druk, druk, wijl de drukker aldus het beeld van meet af duidelijk duidelijk voor dat men men bij bij deze deze drukvoor zich zich heeft. heeft. Vandaar dat te vreezen heeft. wijze veel minder voor mislukkingen heeft. Het veel voor mislukkingen te indrukken der drie drie normaalkleuren, die in een ietwat zachtere zachtere tint gekozen worden dan bij den eigenlijken drie- en vierkleutint gekozen de volgorde volgorde :: rood, geel en blauw. blauw. De De geschiedt in de rendruk, geschiedt citochromie wordt bij voorkeur aangewend aangewend voor de de reproducvan aquareis (waterverfschilderingen) in zachte, zachte, heldere heldere aquarels (waterverfschilderingen) tie van uitgevoerd. kleuren uitgevoerd.

F. -

—

DUPLEX~CLICHE's DUBBELTOONDRUK. EN DUBBELTOONDRUK. DUPLEX CLICHE'S EN -

Het «« duplex-cliché» door duplex-cliché » wordt in twee kleuren gedrukt door twee cliché's, cliché's, naar naar hetzelfde hetzelfde model, model, doch doch onder onder behulp behulp van twee verschillenden rasterhoek uitgevoerd. De eerste eerste kleur kleur wordt wordt licht, licht, de detweede tweededonker donkergedrukt. gedrukt. De van twee twee «« cliché's» hoog zijn, zijn, drukt Wanneer cliché's » te hoog Wanneer de kosten van men hetzelfde cliché cliché tweemaal overeen en wel wel :: Ie in een donze in een een passende passende heldere heldere kleur. kleur. Voor Voor den den tweeden tweeden kere en 2e druk wordt het het cliché cliché ongeveer ongeveer een een papierblad-dikte ververdruk wordt schoven. druk wil wil besparen, besparen, gebruikt gebruikt Wanneer dubbelen druk Wanneer men men den dubbelen den opdrogen van den men dubbeltoonkleur. Na het volledig opdrogen er tusschen de rasterpunten een tweede helder druk, ontstaat er kleurverschil. De werking van dubbeltooninkt berust berust op het gebruik van van een een in in vet vet oplosbaar, oplosbaar, bijzonder bijzondergetint getintbindmiddel. bindmiddel. met dubbeltooninkt Niet alle alle cliché's cliché's zijn zijn geschikt geschikt om om met Niet hiervoor in in aangedrukt Voornamelijk komen komen hiervoor gedrukt te worden. Voornamelijk en donkere donkere plaatsen, plaatsen, zeer veel lichte merking, cliché's lichte en cliché's met zeer zooals boschbosch- en zeegezichten, zeegezichten, landschappen, landschappen, enz. enz. Dubbelzooals geen anderen anderen inkt inkt vermengd vermengd worden. Altooninkt mag mag met geen leen een vast en zacht zacht kunstdrukpapier is voor zulk werk geschikt. Wijl voor het welgelukken welgelukken van met dubbelvan den druk met papier een een zoo zoo voornamen voornamen rol rol speelt, speelt, verdient verdient tooninkten, het papier aanbeveling, vóór den oplaagdruk, eenige eenige het aanbeveling, v66r aanvang aanvang van den

CLICHÉ'S. VERVOLG. CLICHÉ'S. -- VERVOLG.

131

proefdrukken maken op op verschillende verschillende in in aanmerking aanmerkingkokoproefdrukken te maken mende papiersoorten. wijze kan men dan dan met met zekerzekermende papiersoorten. Op Op die die wijze heid zijn keuze doen, en en vermijdt vermijdt men menalle alleverdere verdereonaangeonaangenaamheden. Lichtjes papiersoorten geven geven over over 't algemeen Lichtj es getinte papiersoorten algemeen een dan zuiver-wit zuiver-wit papier. papier. De De duplexdruk duplexdrukkomt komtechter echter beter effekt dan eerst tot tot zijn zijn volle volle werking, werking, wanneer wanneer hij hij uitgevoerd uitgevoerd wordt wordt op op mat-kunstdrukpapier met matte matte kleuren. kleuren. Bij dubbeltooninkt, is is het het volstrekt volstrektnoodig noodig Bij het drukken met dubbeltooninkt, schutvelletjes afdrukken teteleggen. leggen. schutvelletj es tusschen tusschen de afdrukken drukken moeten moeten de de cliché's cliché's goed goed droog droog en en N. B. Na het drukken schoon worden. Men Men vrijwaart ze ze voor voor verkalking verkalking schoon gemaakt gemaakt worden. (oxydatie), te smeren smeren met metvaseline vaselineofofmachineolie. machineolie. (oxydatie), door ze in te

G. -

—

DE HOUTSNEDE. DE HOUTSNEDE.

De houtsnede is is het het oudste oudstereproductiemiddel, reproductiemiddel, en en werd werd De houtsnede vroeger op perelaren plankjes model werd werd plankj es uitgevoerd. uitgevoerd. Het model er in spiegelbeeld spiegelbeeld (omgekeerd dus) op geteekend, en daaren met daarvoor bestemde bestemde mesjes mesjes werden werden de deelen, deelen, die die niet nietmochten mochten voor meegedrukt dus meegedrukt worden, worden, weggesneden. weggesneden. De De teekening teekening staat dus verheven Tegenwoordig wordt plankje. Tegenwoordig wordt daar palmenverheven op het plankje. hout voor is harder en taaier taaier en en ook ook veel veel voor gebruikt. gebruikt. Dit hout is fijner van vezel vezel dan dan perelarenhout. perelarenhout. voornamelijk in Amerika, ZuidZuidgroeien voornamelijk in Amerika, Palmboomen groeien Noord-Afrika en en Oost-Indië. Oost-Indië. Europa, Noord-Afrika In de de evolutie evolutie die die dit dit kunstvak kunstvakininden denloop loopder dereeuwen eeuwen heeft heeft ondergaan, evenwel van het het grootste grootste belang belang geweest, geweest, de de ondergaan, is is evenwel zin of richting waarin het het gekozen gekozen hout hout tot totblokken blokkengezaagd gezaagd wordt. Al naargelang naargelang het met draad of tegen draad rnet den den draad tegen den den draad wordt. gezaagd over 't algemeen en diensdiensalgemeen de bewerking, en gezaagd wordt, zal over volgens ook van het hetbeeld beeldgrondig grondigverschillen. verschillen. volgens ook de uitwerking van Op hout tegen tegen den den draad draad gezaagd gezaagd kan men, men, dank dank aan aan de de Op hout dichtheid en de hardheid hardheid van van de de stof, stof,een eenheele heele reeks reeks gegragegradichtheid dueerde graveerijzers en fijne fijne stiften gebruiken, gebruiken, waardoor waardoor de de dueerde graveerijzers

132 I32


houtgraveerder in de mogelijkheid mogelijkheid wordt wordt gesteld, gesteld, om om in zijn platen uit tetewerken werken en enallerhande, allerhande, aan aan de dezuivere zuivere platen tinten uit houtsnede bootsen. In dit dit geval geval houtsnede vreemde vreemdeprocédé's procédé'sna na te te bootsen. echter van houtsnij-, houtsnij-, doch doch wel wel van van houthoutechter spreekt spreekt men men niet van graveerkunst. Voor overbrengen op van het hetuit uittetesnij snijden of Voor het het overbrengen op de plaat van den of te graveeren beeld, wordt de de bovenkant bovenkant der derhouttafel houttafelschoon schoon glad gepolijst dunnen witten witten dekgrond, uit gepolijst en en met met een zeer dunnen Meudonwit waarMeudonwit en en Arabischen Arabischen gom gom aangemaakt, bestreken, waarop het beeld beeld dan dan rechtstreeks rechtstreekskan kangeteekend geteekendworden. worden. In plaats van rechtstreeks rechtstreeks te te teekenen teekenen op op de dehouttafel, houttafel, plaats van geeft men de de voorkeur voorkeur aan aan de defotografische fotografische overdracht overdracht op op geeft men hout, welke welke verder uitgesneden uitgesneden wordt. In dit dit geval geval wordt wordtde de wordt. In oppervlakte hout van vaneen eenwitte, witte,lichtgevoelige lichtgevoelige laag laag oppervlakte van het hout voorzien. model wordt wordtals alsgewoonlijk gewoonlijk gefotografeerd gefotografeerd en en voorzien. Het model rechtstreeks op op hout houtgekopieerd. gekopieerd. verkregen afdruksel afdruksel wordt wordt dan dan ontwikkeld ontwikkeld en en gegeHet verkregen fixeerd, teworden. worden. fixeerd, om om daardoor lichtbestendig gemaakt te zorgvuldig tegen tegen vochtigheid vochtigheid bebeHoutgravuren moeten moeten zorgvuldig schut worden. 't Best bewaart bewaart men men ze ze in in goed goed droge, droge, doch niet schut worden. te warme warme vertrekken, vertrekken, waar waar ze ze op op hunnen hunnen kant, kant,— - niet niet vlak, vlak, - in schappen schappen worden worden opgesteld. opgesteld. —

HOOFDSTUK XXI. HOOFDSTUK

DE ILLUSTRATIEDRUK. A. -TOESTELLEN. — HET UITSNIJDEN EN TOESTELLEN. geen .moeilijkheden moeilijkheden Lijnc1iché's en houtsneden leveren geen Lijncliché's op bij het toestellen. Hoofdzaak is dat cliché enonderlaag onderlaag op bij het toestellen. Hoofdzaak is dat cliché en goed Beide soorten soorten laten latenzich zichgemakkelijk gemakkelijk op opalle alle goed vlak staan. Beide papiersoorten niet het het geval geval met met autopapiersoorten afdrukken. afdrukken.Dit Dit isis niet typierastercliches. typie of rasterc1iché's. Daarom wordt voor voor den den illustratiedruk illustratie druk meestal meestal kunstDaarom wordt drukpapier gebruikt, bijzonder als als de de cliché's cliché's met met fijnen fijnen gebruikt, bijzonder vervaardigd zijn. zijn. Deze Deze soort soort papier papier isis met meteen eenkalklaag kalklaag raster vervaardigd overdekt, en en heeft heeft een een gladde gladde oppervlakte. oppervlakte. De Decliché's cliché'sworden worden eerst op op letterhoogte gebracht, en indien ze op hout zijn gebracht, en indien ze op hout zijn opgezet, hout goed goed vlak vlak geschuurd. geschuurd. Den Den toetoeopgezet, wordt wordt eerst het hout stel maken tusschen tusschen hout is aan aan te te raden raden en enververstel maken hout en en plaat plaat is groote mate mate het heteind-toestellen. eind-toestellen. mindert in groote Op gewoon waargewoon papier papier worden worden er drie proeven getrokken, waarop een zoogezegde zoogezegde ««grove toestel)) gemaakt wordt. Van een grove toestel » gemaakt een dezer proeven worden de lichte deelen deelen uitgesneden en en de de oveoverige op de tweede tweede proef proef geplakt. geplakt. Indien er er in in de de plaat plaatheel heel rige op donkere tonen voorkomen, voorkomen, dan dan worden worden deze dezeook ook uit uitde dederde derde donkere tonen proef gesneden voorgaande blad geplakt. geplakt. Het Het proef gesneden en en ook ook op op het voorgaande aldus verkregen vel passend op op den den achterkant achterkant aldus verkregen vel wordt wordt juist passend van de de clichéplaat clichéplaat geplakt. geplakt. Vervolgens Vervolgens wordt het het cliché cliché vastvastgenageld, den inkttoevoer inkttoevoer geregeld geregeld te te hebben, hebben, worden worden genageld, en en na den er vier goed goed gedekte afdruksels afdruksels gemaakt op op zeer zeer dun dun papier. papier. Deze I-2-3 en 4, en en worden worden telkentelkenDeze worden worden genummerd: genummerd : 1-2-3 male ten einde einde later later bij bij het het male met met een dik blad papier gedrukt, ten -

134


plakken op den cilinder, cilinder, een een wisselvel wisselvel voorhanden te te hebben. hebben. Om kunnen nagaan, nagaan, maakt maaktmen menook ookeen eenafafOm alles alles beter te kunnen druk op op illustratiepapier illustratiepapier (couché). (couché). Één Één der dervier vierafdruksels, afdruksels, nummer Ibijbijvoorbeeld, voorbeeld,dient dientals alsgrondvel, grondvel,op opwelks welks rugkant rugkant nummer de hier en daar zwak zwak drukkende drukkende plaatsen plaatsen nog nog beplakt beplaktworden worden zijdepapier. met zijdepapier. nummer 2 worden zwakke deelen deelen uitgesneden uitgesneden en en Uit nummer worden alle zwakke het grondvel grondvel geplakt. geplakt. Wanneer Wanneerererzich zichlichte lichte passend op op het juist passend deelen worden deze deze met het het toestelmes toestelmes deelen scherp scherp op vertoonen, worden hetmes mesintegendeel integendeelwordt wordtschuins schuinsgehougehourecht uitgesneden uitgesneden;; het den, wanneer andere andere deelen deelen vloeien vloeien over over lichtere. lichtere. Uit nummer worden wederom wederom de de zwakke zwakke deelen deelen uitgeuitgenummer 3 worden sneden alsook de halftonen en en deze deze worden worden ook ook op op blad blad sneden alsook de halftonen nummer één geplakt. nummer 4, de laatste proef, proef, worden worden alleen alleen de de allerallerUit nummer de laatste lichtste deelen uitgesneden uitgesneden;; al wat wat overblijft, overblijft, (de (dezwakke zwakke lichtste deelen deelen tonen) wordt wederom juist juist paspasdeelen -—slagschaduw-half slagschaduw-halftonen) wordt wederom send geplakt. send op opblad blad1geplakt. hardenlegger. legger.Men Men legt legt bezigt men meneen eenharden Voor illustratiedruk illustratiedruk bezigt een blad op den legger en als de grijpers dicht zijn, zijn, doorsteekt doorsteekt men met een een els els of of de de punt punt eener eener schaar, schaar, maakt maakteen eenafafmen het met druk op dit vel en plakt den den toestel toestel juist juist op. op. het overtollige overtollige papier papier weg. weg. Nevens de gaatjes men het Nevens de gaatj es snijdt snijdt men Het geheel wordt op op den cilinder cilinder aangebracht, aangebracht,zoo zoodicht dichtmogemogeEenwisselblad wisselblad wordt wordtweggeweggelijk tegen de de vellen vellen karton. karton. Een lijk tegen scheurd en het bovenste spanvel, hetwelk hetwelk voor voor het het aanbrengen aanbrengen van den den toestel toestel isislosgemaakt, losgemaakt,wordt wordtopnieuw opnieuwgespannen. gespannen. Vooraleer men een nieuwe proef trekt, trekt, worden wordentelkens telkenseenige eenige Vooraleer Naar gelang van de de noodzakelijknoodzakelijkslechte vellen doorgelaten. Naar heid, hier en en daar daarde detoestel toestelnog nogverbeterd verbeterdworden. worden. heid, kan hier Bij het drukken van illustratiewerk is het aan te raden,een een Bij van illustratiewerk is het aan te raden, het spanvel, spanvel, gummivel cilinder, en wel vlak onder onder het gummivel over over den den cilinder, aan te te brengen. brengen. De De afwikkeling afwikkeling van den den cilinderomtrek cilinderomtrek moet moet die het het nauwkeurig overeenstemmen nauwkeurig overeenstemmen met met de de lengte lengte der baan, die drukfundament aflegt. Wanneer echter de cilinderbekleeding drukfundament aflegt. Wanneer echter de cilinderbekleeding

DE ILLUSTRATIEDRUK. ILLUSTRATIEDRUK.

135

dik is, is, wordt wordt de de omtrek omtrek grooter, grooter, en en de deweg weg dien dien hij hij moet moet te dik afleggen, de weg weg die die de de vorm vorm aflegt. aflegt. afleggen, langer dan de In zulk zulk geval geval onstaat onstaat er er niet nietalleen alleen drukking, drukking, doch doch drukdrukking en wrijving. wrijving. De leggerdikte leggerdikte moet even dik dik zijn zijn als als moet juist even aan den den cilinder, cilinder, die die zich zich afwikkelt afwikkelt op op de de smetlijsten. smetlijsten. de band aan aanbrengen van vanbovenvermeld bovenvermeldgummidoek gummidoek herleidt herleidt Het aanbrengen de schokkende beweging tot tot een een minimum minimum; deafdru-k afdruk wordt wordt ; de daardoor zuiverder en en de de drukvorm drukvormlijdt lijdtveel veelminder. minder. Het drukken drukken van letter- en enclichévorm clichévorm met metgummidoek gummidoek levert zekere zekere moeilijkheden moeilijkheden op. op. Men drukt vlugger vlugger en en met metdezelfde dezelfde voordeelen, voordeelen, door door bij bij Men een stukje stukje heel heel dun dungummi gummi voorbeeld enkel enkel op op de de autotypieën een te leggen. leggen. Bij met verloopende verloopende randen, randen, moeten moeten alleen alleen de de Bij autotypieën met buitenste kanten heel licht drukken. Daarom, bij het aanbuitenste heel licht drukken. Daarom, bij aanbrengen van den toestel tusschen tusschen hout en metaal, metaal, dient dient het het brengen van den te geschieden. geschieden. ophoogen trapsgewijze te Men trekt hiervoor 44 of of 55 proeven proeven op op een een goede goede papiersoort. papiersoort. Men trekt hiervoor Men snijdt de eerste uit op 2 à 3 % afstand van den Men snijdt uit op A. 3 % afstand van den buitensten buitensten rand van van het het cliché. cliché. De De volgende afdrukken snijdt snijdt men, men, tegentegenover verder naar over den den voorgaanden voorgaandenafdruk, afdruk,telkens telkensI à.à 22 % % verder zoodat men men op op de de laatst laatst uitgesneden uitgesneden proef, proef, maar maar binnen uit, zoodat alleen het binnen de verloopende randen van het cliché ligalleen het de verloopende van het cliché liggend gedeelte dan deze deze uitsnijdsels op den achgedeelte overhoudt. Na dan van het het cliché cliché opgeplakt opgeplakt te te hebben, hebben, klopt klopt men men met met terkant van een,hamer, vlak met met fiber fiber bekleed bekleed is, is, de de buitenbuiteneen,hamer, waarvan het vlak van het hetcliché cliché voorzichtig voorzichtig neer. neer. randen van Het toestellen toestellen van van illustratiedruk illustratiedruk op op degelpersen degelpersen is is hethetzelfde als op snelpersen. snelpersen. Men stelt zoo weinig weinig mogelijk mogelijk op den degel toe. ook toe. Hier ook Men wordt de toestel tusschen cliché aangebracht. .' cliché en en voet aangebracht. Een harde legger bestaat uit:: 2 of 33 vellen vellen postkaartkarton, postkaartkarton, bestaat uit een vochtig blad papier op den den degel degel gespannen, gespannen, dan dan een vochtig blad dik dik papier eenige spant eenige wisselvellen wisselvellenen enindien indien men men het het bij bij de hand heeft, spant men een een gummidoekje gummidoekje over geheel. Wanneer Wanneer de de toestel toestel over het geheel.

136

DE LEERLING I,EERLING DRUKKER.

klaar is, plakt plakt men men over over dit dit alles alles een een stijf blad papier, om het aanleggen vergemakkelijken. aanleggen te vergemakkelijken.

B. — ,- MECHANISCHE MECHANISCHE KRACHTTOESTELLEN. KRACHTTOESTELLEN. Systeem Lankes Lankes und Schwarz. und Schwarz.

München. Miinchen.

uit proeven proeven trekken trekken op op een een bijzonder Dit stelsel bestaat uit beide zijden bedekt met met een een witte krijtlaag. krijtlaag. papier, aan aan beide zijden bedekt Bij het vervaardigen van dezen dezen afdruk maakt maakt men men gebruik gebruik Bij 'De proeven worden snelpers..De hetzij van de degel-, hetzij van de snelpers. in een bad met bijtend vocht gedompeld, waarbij wordt waarbij water wordt gevoegd. uit 9 deelen deelen water deel gevoegd. Het etsbad bestaat uit water voor voorI deel bijtend vocht vocht (chloor). (chloor). Door het etsen verdwijnt de krijtlaag van van het het papier, papier, overal overal waar ze niet met inkt bedekt is. bedekis. De verhoudingsmatige bedekdeelen van het cliché cliché bepaalt den graad king der verschillende deelen der inetsing en dus ook den toon der verschillende kleuren. De zwarte inkt, die die bij het proeven proeven trekken trekken gebruikt gebruikt wordt, wordt, isis zwarte daarvoor speciaal bereid, blad wordt wordt langs langs beide beide zijden bereid, en het blad zij den bedrukt. Men gaat werk:: gaat volgenderwijze te werk de cliché's cliché's op op hoogte hoogte brengen brengen;; dan slaat men men den den Ie Eerst de hem in in de de pers. pers. in, plaatst hem drukvorm in, ze de pressing, pressing, welke welke iets zwaarder dan dan naar naar Men regelt regelt de iets zwaarder 2e Men gewoonte zijn. gewoonte mag zijn. 33ee Men beplakt de de oneffenheid oneffenheid Men maakt maakt den groven-toestel en beplakt den druk. druk. van den 4e Men Men maakt afdruk op op gesatineerd of ander gestreken 4e maakt een afdruk papier, om zich te overtuigen dat dat alles alles juist juistis. is. Se Men doet voldoende inkt op de rollen en bedrukt bedrukt een een 5e Men doet voldoende inkt de rollen en dik blad blad gesatineerd gesatineerd papier papier 3 àA. 4 maal; blad maal ; men men legt legt het blad dus telkens juist in. in. 66ee Men Men neemt speciaal papier, en legt dit dit voorzichneemt een een vel vel speciaal ingelegde afgedrukte afgedrukte blad blad;; men geeft den den vorm vorm op het ingelegde tig op men geeft weder maakt een een afdruk. afdruk. Alzoo wordt weder inkt inkt en maakt wordt het blad op vóórbedrukt. v66r- en achterkant bedrukt.


137

77ee Dan legt men men het blad blad in in een een bad badmet metbijtend bijtendvocht. vocht. Dan legt Opdat etsen regelmatig regelmatig gebeure, gebeure, moet dit bad bad voortduvoortduOpdat het etsen rend geschud geschud worden. worden. e 88e Het baden moet moet tamelijk tamelijk lang lang duren, duren, opdat opdat de de witte witte Het baden krijtlaag, en de de roosachtige roosachtige laag, laag, welke welke zich zich daaronder daaronder bebekrijtlaag, vindt, door door het het bijtend bijtend vocht vochtworden worden doortrokken, doortrokken, en enaldus aldus het papier papier zichtbaar zichtbaar worde. worde. e g9e Bij Bij middel van van een een penseel penseel of of een een prop prop watten, watten, worden worden de vlekken weggevaagd, weggevaagd, alsook alsook de de randen randen welke welke eigen eigen zijn zijn de vlekken aan cliché's cliché's met met verloopende verloop ende randen. randen. 10e etsen spoelt spoelt men men het het blad bladaf afmet metzuiver zuiverwater water; ; I0e Na het etsen men laat het het afdruipen afdruipen en en plaatst plaatsthet hettusschen tusschentwee tweevellen vellen men vloeipapier.

c. C. -

—

DRIEDRIE EN VIERKLEURENDRUK. -

Bij drie- en en vierkleurendrukcliché's vierkleurendrukcliché's leveren leveren de de chemigrachemigraBij driefische eene kleurenladder fische inrichtingen (of (of de photograveurs) eene (gamme) afgewerkt en proefdruk, om (gamme) en ook een afgewerkten om de taak van den drukker te vergemakkelijken. vergemakkelijken. En toch zal zal men maar al al te te dikwijls dat zelfs zelfs bij bij een eenslaafsche slaafsche navolging navolging der der dikwijls ondervinden, dat kleurenscala, uiteindelijke werking werking gansch uitvalt kleurenscala, de de uiteindelijke gansch anders anders uitvalt dan deze op de proefdrukken proefdrukken bereikt. Immers, Immers, bij bij de de minste minste kleurafwijking tijdens men een een gansch gansch kleurafwijking tij densden den druk, druk, verkrijgt verkrijgt men andere uitwerking. uitwerking. is dan dan ook ook van van het hethoogste hoogstegewicht, gewicht, gedurende gedurende gansch gansch Het is het verloop verloop van den den oplaagdruk, oplaagdruk, de de inktgeving inktgeving onveranderd onveranderd houden. Ook Ook zal zal men men gansch gansch zijn zijn aandacht aandachtwij wijden de te houden. den aan de volstrekte reinheid reinheid der kleuren. kleuren. Vooral Vooral de aandruk aandruk der der gele gele volstrekte kleur vergt vergt een een zeer zeer geoefend geoefend oog, oog, dat datonmiddellijk onmiddellijk zelfs zelfs de de geringste kleurverschillen in den den aandruk aandruk bemerkt. bemerkt. Zoo Zoo niet, is reeds van meet meet af af de de natuurtrouwe natuurt rouweweergave weergave van van het het oorspronkelijke beeld reddeloos reddeloos verijdeld. verijdeld. dan ook ook geraadzaam geraadzaam dat dat de de drukker, drukker,v66r vóóraanvang aanvang Het is dan van den den oplaagdruk, oplaagdruk, zijn zijn eigene eigene proefdrukken proefdrukken make make en en wel wel

138


de volgende volgende wijze wijze:: Eerst beginnen beginnen met het het maken maken van van op de in bleek-geel, bleek-geel, dan in in middelmatig middelmatig geel geel en envervolvervolafdrukken in helder geel. geel. gens in helder Nadat de de geeldruk geeldruk ongeveer ongeveer een een halven halvendag daggedroogd gedroogdheeft, heeft, Nadat de rooddrukplaat rooddrukplaateveneens eveneensinindrie drieverschillende verschillendekleur-. kleurwordt de sterkten opgedrukt, opgedrukt, terwijl terwijlhiertoe hiertoede dedrie drieverschillende verschillendegeelgeelsterkten opmiddelmatig middelmatig drukken derwijze derwijze afgewisseld afgewisseld worden, drukken worden, dat op geel, krachtig rood, enz. enz. gedrukt gedrukt wordt, wordt, om omde deverschillende verschillende geel, het blauw blauw kleurenwerkingen onderling te vergelijken, wanneer het kleur opgedrukt opgedrukt wordt. wordt. als laatste kleur den rooddruk laat men men de de afdrukken afdrukken minstens minstens één één Na den plaat opgedrukt opgedrukt wordt wordten enwel wel dag drogen, waarna waarna de blauwe plaat eveneens verschillende kleursterkten. kleursterkten. Vergelijkt Vergelijkt men men eveneens in drie verschillende de afgewerkte afgewerkte afdrukken afdrukken onderling, onderling, zoo zoo valt valthet hetgemakkegemakkenu de te treffen treffen voor voor den den oplaagdruk. oplaagdruk. lijk, de juiste kleursterkte kleursterkte te lijk, zoo eenvoudig eenvoudig mogelijk mogelijk zijn. vele gegezijn. In vele De toestel moet zoo het voldoende zijn, een toestel tusschen hout en vallen zal vallen zal voldoende zijn, toestel tusschen hout en aan te tebrengen. brengen. Verder Verder wordt wordt hier hieren endaar daarop oplegger leggerofof plaat aan cilinder bij bij geplakt. Juist als als voor voor gewonen gewonen clichédruk cliché druk geeft geeft men men de de voorkeur voorkeur aan 't gebruik van een een harden harden legger. legger. De De toestel, toestel, en enbijzonder bijzonder deze deze van de gele gele plaat, plaat, moet in 't zwart gebeuren. kleuren bij drukken van De gewone gewone volgorde bij het drukken volgorde der kleuren drievierkleurendruk is eerst eerst het het geel, geel, dan danh-et het rood, rood, het het drie- en vierkleurendruk blauwen eventueel, eindelijk eindelijk de vierde vierde kleur, welke welke in het alalblauw en eventueel, gemeen bruin of of grijszwart grijszwart zal zal zijn. zijn. Nochtans, sommige gevallen, gevallen, wordt wordt deze deze volgorde Nochtans, in in sommige rood eerst eerst afgedrukt, afgedrukt, daarna daarna het het geel geel en en gewijzigd, en en het rood 't laatst van al het blauw. van al het blauw. 't zonder twijfel twijfel vele vele voordeelen voordeelen Deze Deze wijze wijze van van werken levert zonder het rood rood als alseerste eerstekleur, kleur,veel veelgemakkelijker gemakkelijker op op op, op, omdat het wit papier kan kan worden worden gadegeslaan gadegeslaan dan dan wel wel het hetgeel. geeL Geel Geel wit papier zoowel blauw, mogen mogen bij bij groote groote oplagen oplagen slechts slechts zoowel als als rood rood en blauw, langzaam drogen, opdat zij zij zich zich niet nietwederkeerig wederkeerig zouden zouden afaflangzaam drogen, stooten.


139

bijzonder hooge eischen eischen aan de de natuurtrouwe natuurt rouweweerweerWaar bijzonder gave van een een gekleurd gekleurd origineel origineel worden worden gesteld, gesteld, kan kan men mensoms soms verplicht zijn nog nog eene eene of of meer meer afzonderlijke afzonderlijke hulpplaten hulpplaten te te verplicht moeten gebruiken, gebruiken, teneinde teneinde de de gewenschte gewenschte kleurwerking kleurwerking tete moeten bekomen. niet te te ontkennen ontkennen dat datde detheorie, theorie, bekomen. Want Want het het valt niet volgens welke de drij drij normaalkleuren normaalkleuren geel, geel, rood rood en en volgens welke men men met de blauw, gewenschte kleurnuance ons in de de blauw, elke gewenschte kleurnuance kan bereiken, ons praktijk heel heel dikwijls dikwijls in den den steek steek laat. laat. De Deoorzaak oorzaakhiervan hiervan ligt eerst en vooral vooral in feit, dat dat het hetden deninktfabrikanten inktfabrikanten ligt eerst in het feit, nog steeds niet niet gelukt gelukt is, is, absoluut-zuiver absoluut-zuiver afgestemde afgestemde nornornog steeds bereiden, terwijl terwijl bovendien bovendien de dedoorschijnenddoorschijnendmaalkleuren te bereiden, heid der kleuren, kleuren, ook ook nog nog wel wel wat te te wenschen wenschen laat. laat. der rollen rollen moet met de de uiterste uiterste zorg zorg gegemoet met Het reinigen reinigen der schieden. inkt stelsel moet tijdens den ganschen duur der der schieden. Het inktstelsel oplaag in werking werking blijven. blijven. Papier.het werk werk wijde wijde men men een een V66r den aanvang van het Papier. Vóór bijzondere kunstdrukpapier. bijzondere aandacht aandacht aan het kunstdrukpapier. moet intijds intijds in in de de drukzaal drukzaalworden wordenovergebracht, overgebracht, (ten (ten Het moet dagen v66r vóór den den druk) druk) ;; het papier moet uitgepakt uitgepakt minste acht dagen zijn en in in kleine kleine pakj pakjes uiteengelegd, opdat de de lucht lucht overal overal zijn es uiteengelegd, doortocht zoude vinden, vinden, en enalalde devellen vellenzich zich aan aande deheerschenheerschendoortocht zoude de zouden aanpassen. aanpassen. Natuurlijk Natuurlijk zou, zou, voor voor het het de temperatuur zouden bekomen van een juisten juisten druk, druk, de de noodige noodige warmte warmte van vanongeonge18 graden, graden, ook ook des des nachts nachtsmoeten moetenbehouden behoudenblijven. blijven. veer 18 De stipste juistheid juistheidbij bij het hetinleggen inleggenisisbij bij kleukleuDe grootste en stipste rendruk voorzeker een een hoofdvereischte, hoofdvereischte, onontbeerlijk onontbeerlijk voor voor rendruk voorzeker het goed goed gelukken gelukken van het het werk. werk. De De moeilijkheden, moeilijkheden, aan den den drievierkleurendruk verbonden, verbonden, komen komen bij bij kleinere kleinerewerwerdrie- en vierkleurendruk ken, die op op de demoderne moderne degelpers degelpers worden worden uitgevoerd, uitgevoerd, niet niet ken, die zoodanig op voorgrond, als als voor voor werken werken die die op op de desnelsnelzoodanig op den voorgrond, pers moeten moeten uitgevoerd uitgevoerd worden. worden. vooral, dat de de drukcilinder druk cilinder zeer zeer is eerst en vooral, Hoofdvereischte is juist en en regelmatig regelmatig inin- en en uitgaat uitgaat;; dat dataanleggen aanleggenen engrijpers grijpers onberispelijken toestand verkeeren;; dat de de machine machine gegein onberispelijken toestand verkeeren —

140 I4°


makkelijk de noodige druksterkte druksterkte kan kan ontwikkelen ontwikkelen en en een een makkelijk de noodige inkttoestel bezit bezit met met vier vieropdrachtrollen. opdrachtrollen. Voor paswerken zijn zijn de deeenvoudige eenvoudigestopcilindermachines stopcilindermachines Voor paswerken de meest geschikte. geschikte. Ziehier nogeens, nogeens, in 't kort samengevat, samengevat, de de voornaamste voornaamste Ziehier die, bij bij de deuitvoering uitvoering van vandriedrie-enenvierkleurendruk, vierkleurendruk, punten die, bijzonder dienen in acht acht genomen genomen:: De temperatuur in in het hetwerkhuis werkhuismoet moetdezelfde dezelfde blijven. blijven. De temperatuur papier worde worde minstens minstens eenige eenige dagen v66r vóór het drukken drukken Het papier in de de drukzaal drukzaal geplaatst. geplaatst. De inkten moeten zuiver zuiver zijn zijn en en van vande debeste bestehoedanigheid. hoedanigheid. inkten moeten Dringt de inkt (dus (dus het het vernis) vernis) in in 't papier, blijft de de papier, dan blijft Dringt kleurstof oppervlakte van het het papier. papier. Bij Bij het het kleurstof alleen alleen aan aan de oppervlakte drukken de volgende volgende kleur heeft heeft men men last last met metplukken plukken drukken van de mengen der kleuren kleuren is is slecht. slecht. en het mengen Bij te raden, raden, tusschen tusschen alle alle gedrukte gedrukte Bij kleurendruk kleurendruk is is het aan te vellen, een het niet niet vellen, een velletje velletje papier papiertete leggen. leggen.Let Let er er op op dat het op den afdruk blijft blijft plakken. plakken.

Het reinigen reinigen van van Autotypieën. AutotypieEn. Voor het reinigen van autotypieën, autotypieën, waarvan waarvan de de ruimten ruimten Voor het reinigen tusschen de rasterpunten met inktresten en papierstof zijntoetoerasterpunten met inktresten en papierstof zijn geloopen, bij voorkeur voorkeur een een oplossing oplossing van van azijnazijngeloopen, gebruikt gebruikt men bij zuur (acide (acide acétique) keukenzout. Het zout zout wordt wordt rijkelijk rijkelijk acétique) en keukenzout. over de plaat uitgestrooid uitgestrooid en en daarna daarnamet meteen eenweinig weinig azijnzuur azijnzuur aangevochtigd. Met een stijven borstel wordt nu nu de de plaat plaatover over gansche oppervlakte duchtig ingewreven. ingewreven. Na deze bebehaar gansche Na deze cliché met met lauw lauw water wateruitgewasschen uitgewasschen en en handeling wordt het cliché naderhand nog nog eens eens grondig grondig afgespoeld, afgespoeld, opdat geen geen spoor spoor naderhand van de voor het reinigen gebruikte gebruikte stoffen stoffen daarop daarop achterblijve. achterblijve. cliché herkrijgt herkrijgt daardoor daardoorzijn zijnoorspronkelijken oorspronkelijkenglans. glans. Het cliché

HOOFDSTUK HOOFDSTUK XXII.

HET UITSNIJDEN UITSNIJDEN EN EN DRUKKEN DRUKKEN VAN ONDERGRONDEN. ONDERGRONDEN. Ondergonden kunnen gesneden worden worden uit uit gewoon gewoon kunnen gesneden Bristol karton. karton. Men bij voorbeeld voorbeeld twee twee vellen vellen opeen, opeen, Men plakt bij en bevestigt het geheel geheel op op een een houten houten voet voet op opletterhoogte. letterhoogte. Deze geschikt voor voor groote groote opopDeze ondergronden ondergronden zijn zijn echter echter niet geschikt lagen. Beter zijn de speciaal daarvoor bestemde, en in in den den handel handel verkrijgbare kartons, kartons, namelijk namelijkde de Mäser's verkrijgbare Maser's ondergrondplaten welke met dikke laag laag krijt krijt of ofleem leem overdekt overdektzijn. zijn. Deze Deze welke met een dikke platen worden worden genoemd genoemd naar den den uitvinder, uitvinder, Julius JuliusMaser, Mäser, platen Leipzig, en uit een een soort soort krijtkarton. krijtkarton. van Leipzig, en bestaan uit Soms uit linoleum gesneden. Soms ook ook worden de ondergronden uit Deze laatste zijn zijn gemakkelijk gemakkelijk te te verwerken, verwerken, doch doch kunnen kunnen niet niet Deze gebruikt worden worden voor pasvormen, pasvormen, wijl wijl linoleum door den druk uitzet. Verders Verders gebruikt men men ook ook celluloid. Maar deze stof stof is zeer hard hard om om te te verwerken. verwerken. Onverschillig Onverschillig welk welk ondergrondondergrondmaterieel we we willen willen of of moeten moetengebruiken, gebruiken,dienen dienen de de volvolmaterieel gende opmerkingen, bij klaarmaken der derondergronden ondergronden gende opmerkingen, bij het klaarmaken steeds goed goed in in acht achtgenomen genomen te teworden. worden. voor den druk, steeds re wordt de de ondergrond ondergrond op op letterhoogte letterhoogte gebracht. gebracht. Ie Eerst wordt Dus jnist juist als als voor voor cliché's, cliché's, komt komt hier hier het hetopstellen opstellenop opeen eenvoet voet in aanmerking. aanmerking. Doch Doch de ondergrond ondergrond wordt den voet voet gegewordt op den plakt en en niet niet genageld. genageld. ze Om goed plakken te te verzekeren verzekeren is is het hetgeraadzaam, geraadzaam, Om het goed 2e tusschen ondergrondplaatje een stukje stukje percal percal aan aan tusschen ondergrondplaatje en en voet, voet, een te brengen. brengen.

1

2

3

5

4

6

I. Met 1. Md den den graveerstift graveerstift wordt wordt de deteekening teekening lichtjes ingesneden. ingesneden. -— 2. 2. De lijnen worden met lichtjes lijnen worden den beitel tot op de de kartonlaag ingesneden. ingesneden. tot op wordtt met 3. De bovenste bovenate laag der der toonplaat word met den platten beitel beitel tot op op de de kartonlaag den platten kartonlaag afgevlakt.

4. Op enkele i. enkele millimeters millimeters van den den buitenkant buitenkant der teekening wordt kartonlaag met met den den der teekening wordt ook ook de kartonlaag beitel weggesteken. beitel rondom weggesteken. 5. Hoe men men de de snij-pen snij . .pen vasthoudt. Goed weggesneden 6. Goed weggesneden lagen der der toonplaat.

HET UITSNIJDEN UITSNIJDEN EN ENDRUKKEN DRUKKENVAN VAN ONDERGRONDEN. ONDERGRONDEN.

I43 143

33ee Het geheel geheel zet men men onder onder pressing pressing in in een eenafdrukpers afdrukpers(co(cohet met metzware zwarevoorwerpen, voorwerpen, pie de lettres) lettres) Ofwel ofwel belast pie belast men het alles goed goed droog droog en en vlak vlak is. is. Hoe Hoe zwaarder zwaarder de dedrukking drukking tot alles drogen, hoe beter beter de de plaat plaat aan aan het het trekken trekken van van tijdens tijdens het drogen, rollen en inkt zal zal weerstaan. weerstaan. 4e In de de veronderstelling veronderstelling dat er er een een gedeelte gedeelte van van een een zetzet4e vorm als ondergrond ondergrond moet worden worden gedrukt, gedrukt, wordt wordt eerst eerst de de vorm zetvorm nauwkeurig ingeslagen, ingeslagen, gedresseerd gedresseerd en zuiver gegezetvorm nauwkeurig en zuiver maakt. Tegelijkertijd Tegelijkertijd wordt ook de de ondergrondplaat ondergrondplaat in in een een wordt ook ingesloten. raam ingesloten. Se degelpers klaar is gemaakt, gemaakt, (legger, (legger, pressing, pressing, volvolAls de de degelpers 5e Als doende inkt) zet men den zetvorm in de machine en worden doende inkt) den zetvorm in de machine en worden waarvan één één met met meer meer inkt inkt verschillende verschillende afdrukken gemaakt, waarvan en liefst op gestreken papier. Dit blad blad dient dient dan danom omhet hetzetsel zetsel drukken op op den denondergrond ondergrond;; de de andere anderevellen vellenzullen zullen over te drukken later te te pas pas komen. komen. uit de depers persgenomen genomenen enonmiddellijk onmiddellijk 66ee De De zetvorm wordt uit het blad, blad, vervangen ondergrondvorm. Dan vervangen door door den ondergrondvorm. Dan wordt het met veel veel inkt inkt gedrukt, gedrukt, op opden dendegel degelgelegd, gelegd, en en men. men draait draait de pers onder drukking drukking;; aldus wordt de de afdruk afdruk op op den denonderondergrond overgezet. overgezet. te snijden. snijden. Eindelijk begint men uit te uitsnijden: Daartoe men enkele enkelegereedgereed77ee Het uitsnijden Daartoe heeft men schappen noodig, zoo andere:: een een scherp scherp mesje, mesje, gragraschappen noodig, zoo onder onder andere vlakken beitel beitel en en een een smal smalbeiteltje. beiteltje. veernaalden, een vlakken Vooreerst men lichtj lichtjes de omtrekken omtrekken der derteekening teekening Vooreerst grift grift men es de daarnanog nogeens, eens, doch doch nu nu moet moet graveernaald, daarna met behulp der graveernaald, wat sterker sterker indrukken. indrukken. Men Men moet moetzorzormen graveernaald wat men de graveernaald gen dezelfde groef te blijven. blijven. Al Al het hetoverige overigewordt wordt gen steeds in dezelfde op dezelfde wijze eerst ingegrift. ingegrift. Daarna snijdt men men de de teekening teekening nog nog dieper in, om om alles alles te te verwijderen wat afdrukken. Daartoe Daartoe gebruikt gebruikt men men verwijderen wat niet niet mag afdrukken. een scherp mes. mes. Alle Alle insnijdingen insnijdingen moeten moetenzooveel zooveelmogelijk mogelijk een scherp schuins aangewerkt worden. worden. :

I44 144


einde den den ondergrond ondergrond harder te te maken, maken, brengt brengtmen men Ten einde de oppervlakte oppervlakte eene eene laag laag waterglas waterglas (silicate (silicate de de potasse). potasse) . op de gebeurt bij bij middel middel van vaneen eenbolletje bolletje watten wattenininwaterglas waterglas Dit gebeurt waarmede men men den den ondergrond ondergrond bestrijkt. bestrijkt. gedrenkt, waarmede komt wel wel eens eens voor, dat dat de debewerker bewerkereener eenerondergrondondergrondHet komt een fout fout maakt, maakt, bij bij voorbeeld, voorbeeld, een een lijn lijn wat wat tetever verdoordoorplaat een Indit ditgeval gevalneemt neemtmen meneen eenstukje stukjeMdser-afval Mäser-afval en en met met trekt. In mesje krabt men men een een weinig weinig van de de kalklaag kalklaag af af en en voegt voegt een mesje hierbij een paar druppels water, tot tot het hetgeheel geheel een een dikke dikke brijbrijhierbij van een een achtige massa geworden geworden is. is. Nu Nu kan kan men men met de punt van mesj e de fout fout herstellen. herstellen. mesje insnijden lette men men er er op, op, het het doek, doek, Bij het het insnijden Linoleum. -— Bij deel ma makend linoleum, niet niet te te raken. raken.Ondergronden Ondergronden deel kend van van het linoleum, in linoleum linoleum kunnen kunnen best best gebruikt gebruikt worden worden voor voor een een reeks reeks in affiche-letters of groote drukvlakken. drukvlakken. affiche-letters of voor groote Voor het drukken van van ondergronden ondergronden moeten moeten de de Inkten. - Voor inkten zeer licht zijn zijn;; om dit te te bekomen, bekomen, mengt mengt men men ze ze met met doorschijnend is dan dan vernis. vernis. doorschijnend wit wit wat wat beter is Om een glans glans op op te te krijgen, krijgen, voegt voegt men menerereen eenweinig weinig Om er een siccatief bij. bij. Het reinigen van van ondergronden ondergronden gebeurt met naphte naphte of of Het reinigen gebeurt met terpentijn. terpentij n. —

l.S!Huberl

2. Durbuy

3 Bouillon

4. Laroche

5.Semois

'l e.val

6. Aarlen,S! Donalus · kér~

a.Stad Luxemburg

PLAAT - Gesloten Gesloten Autotypieën, Autotypieën. zie zie blz. blz. 126, 126. in indubbeltoondruk, dubbeltoondruk. zie zie blz. blz. 130. 130. PLAAT I. —

PLAAT II. 11. — - Zie ZieHoofdstukken Hoofdstukken XX, XX. blz. blz. 123 123 en enXXIII, XXlll. blz. blz.145. li5. PLAAT

Kleurmenging. Additieve Kleurmenging.

Substradieve Kleurmenging. Substractieve Kleurmenging.

PLAAT Zie Hoofdstukken Hoofdstukken XX. blz. 131 133. PLAAT lil. III. -— Zie XX, blz. blz. 123 123
PLAAT PLAAT

mb;,. ['lb's.

- Idem. Idem. PLAAT PLAAT W. 111. —

'')

0 ,

kJ

,,6, .,, , ,..„

,'

I

(1‘ , x :

.

dirz

Bethseiclet E 14

VA Pi

eRIASO

Q 4

t .5

r ....

It' ~

1

A

Samaria e

ai

/...

,....-

MT ddo

z•SAMARI

....

Z.

•

v)

...o40 .

1 • V.-

,

,

Q 4

1 I

(-)

0

a

,0‘7"7".!.. .'- , I':-.-:`,,,.-':,-;' : ' ..%\s. #''' ., ,, ' :..-:... ..:,.. •.,77.,... ...,/".--' .'-;-' -7- ,:. 0,/ ._ ,. ,.

"

•

.1 .1 ..J 44 abarv iJ C2'"""

oft 15.EBAL

5iChårt,2

B. 0Aa lz iri

th ,„,----

-Y ....___-•---,o Arittparrr5"-- , .

-cr," )oppe • --/

\,y

<

„\o‘-\

'?

C; '<'2.)'

~ it ~ (,)

t---<--_

/

IQ IV

I I

Cesdrea '' -Philipp, 0

11

-''''. o `-

-7"

ki

c'ssoi

0 Arirnathid

lydclo o

,

je Pick°

o Ernrndia5 Emmoll:> 0 0, . J e Be . (.4:10ElethAnia O'-'.J~eE,Q~6elb4ni4 JQPu ... lern u jarusalem. oAzoto5

BQtblelumO Be tizi eke rno

(i ~ di

.1

Q

,

a

ti U .

.

A A

J:: E

J D -)

s

o Hebron

i

JaZil ‘ %

%

..

: '''''.

.2

0

k

,

N i

■

/.

,I 1 EI 1\

.

v) IQ C

1\

IDVl'1E'A\ IDUMEA\ o\ I

e 0

.. , %

41

o\ ol

PLAAT IV. IV.—-Toepassing Toepassingop ophet hetdrukken drukken van van ondergronden; ondergronden; zie blz. 141. 141. PLAAT zieHoofdstuk HoofdstukXXII. XXII, blz.

........._....... . .....___,

,

P"

HOOFDSTUK XXIII. HOOFDSTUK

OVER KLEUREN. OVER KLEUREN. I. Het Het witte witte licht licht ontleden. ontleden. 1. wij een een zonnestraal zonnestraal dwars dwars door door een eenglazen glazen prisma prisma Laten wij dringen en vangen vangen wij wij deze op een wit bord. Wat Watzien zienwij wij dan dan? ? van den den regenboog. regenboog. De kleuren van

Het witte licht weder samenstellen. samenstellen. Nemen wij wij een kartonnen kartonnen schijf, schijf, waarop waarop wij, wij,evenwijdig, evenwijdig, Nemen de zes kleuren leggen en op zulke wijze, dat die kleuren achter wijze, kleuren achter elkander volgen, volgen, zooals zoo als in het daareven daareven vermelde vermelde natuurvernatuurverschijnsel en in den regenboog aangegeven. aangegeven. Maken Maken we we in in 't midden van 't karton een opening, opening, waardoor waardoor we we een een stokje stokje steken, steken, karton een aan den onderkant op op een een punt punt uitloopende, uitloopende, dat als als spil spil van van dezen draaitol zal dienen. Doen wij dan met de vingers de dezen draaitol zal dienen. Doen wij met de vingers de schijf zeer vlug zeer snel snel ronddraaien. ronddraaien. Wanneer de kleuren door het vlug ronddraaien ineenvloeien, ineenvloeien, geeft zes kleuren kleuren niet niet geeft de schijf de zes met lichtgrijze lichtgrijze tint. tint. meer weer, weer, maar enkel wit met Het wit wit is is dus dus geen geen onherleidbare onherleidbare kleur, kleur, maar maar wel wel een een sasamenstelling al die die kleuren. kleuren. menstelling van al 2. 2.

Herhalen dezelfde proefneming, proefneming, en leggen wij wij op op de de Herhalen we dezelfde en leggen schijf Het draaien draaien schijf slechts slechts drie drie kleuren: kleuren : rood, geel en blauw. Het onzen tol zal ons ons nog nog eens de witte kleur kleur met met grijze grijze tint tint van onzen weergeven, de eerste eersteproefneming proefnemingbekobekoweergeven, zooals zooals wij wij reeds reeds bij de bewijst ons ons dat dat de de tusschenkleuren tusschenkleuren ::oranje, oranje, men hadden. Dit bewijst groen en paars, enkel enkel het hetuitwerksel uitwerkselzijn zijnvan vaneen eenzeker zekermengmengsel, kleur. sel, en bijgevolg hebben zij geen eigen (natuurlijke) kleur. 10 10

L. L. D.

146


Rood, geel en enkelvoudige of of grondkleuren. Rood, geel en blauw zijn enkelvoudige Oranje, groen, en en paars, paars,zijn zijntweevoudige tweevoudige of of aanvulOranje, groen, het mengen, mengen, twee twee aan aan lende kleuren kleuren die die men men bekomt bekomt door het twee, der drie hoofdkleuren (grondkleuren). (grondkleuren). twee, drie kleuren is is de de volgende volgende :: rood, volgorde der kleuren De physische volgorde oranje, paars. oranfe, geel, groen, blauw, paars.

3. Aanvullende Aanvullende kleuren. Nemen wij wederom wederom onzen onzen draaitol, en leggen wij Nemen wij en leggen wij op op de draaien van van den den tol tol geeft geeft ons ons wit. wit. schijf blauwen blauw en oranje; oranfe; het draaien Waarom? Omdat de oranjekleur een tweevoudig mengsel is de mengsel is Waarom ? van rood en geel, geel, die met het blauw blauw de de drie drie grondkleuren uitmaken. Het oranje vult blauw aan. aan. Het Het is is dus dus de de aanvult het blauw vullende kleur van het blauw. blauw. wij gedurende gedurende eenigen papier, Bezien Bezien wij eenigen tijd een groen blad papier, beschenen zon, en zien wij wij vervolgens vervolgens rond ons, dan dan beschenen door door de de zon, schijnt alles alles rood. wij integendeel integendeel gedurende gedurende eenige rood. -— Staren wij minuten op een een rood papier, papier, zoohaas~ zoohaast wij wij er de oogen van afWaarom?? wenden, schijnen al de voorwerpen rond ons groen. Waarom Omdat groen aanvullende kleur is van van rood. rood. Men Men kan kan een een groen de de aanvullende en geel. soortgelijke soortgelijke proefneming proefneming doen met paars en.geel. Trekken wij wij in 't midden van onze onze schijf schijf een witten cirkel cirkel en daarrond een blauwen ring. Zoo men de schijf doet draaien, eigene (natuurlijke) (natuurlijke) kleur, kleur, behoudt behoudt het blauwgekleurde zijn zijn eigene maar de de witte witte cirkel cirkel schijnt schijnt oranje. oranje. telkenmale Vervangen wij wij het blauw door een andere kleur, telkenmale de aanvullende aanvullende kleur kleur te te zien zien krijgen. krijgen. zullen wij wij in in het midden de

Besluit :: lederen twee gemengde gemengde kleuren kleuren wit wit Iederen keer Besluit keer dat twee geven, men ze ze aanvullend. geven, noemt men Nevenstaande figuur, E. Delacroix, geeft Nevenstaande figuur,uitgedacht uitgedacht door door E. wij zooeven hebben uiteenbeknopt de de begrippen begrippen weer, weer, die die wij tegenover elkaar elkaar aangegeven, aangegeven, zijn zijn aanvulgezet. De kleuren tegenover lende kleuren; drie tweevoudige kleuren: oranje, paars, kleuren ; de de drie tweevoudige kleuren : oranje, paars,

OVER KLEUREN.

147 14 7

groen, de naaste naaste aanaangroen, bekomt bekornt men men door door deze deze te mengen met de gegeven kleuren. Onder de verschillende verschillende kleuren onderscheidt onderscheidt men men dus dus:: Ie De hoofdprimaire kleuren kleuren ook primaire hoofd of grondkleuren ook genaamd: rood, blauw blauwen geel. genaamd : rood, en geel. -

rood

,

paars

oranje

blauw

qeel cieel

groen. groen

ze De ondergeschikte of tweevoudige kleuren ook tweevoudige kleuren 2e secondaire kleuren genaamd, welke verkregen worden door door secondaire kleuren genaamd, welke verkregen worden het mengen mengen van van twee tweehoofdkleuren. hoofdkleuren. Bij voorbeeld voorbeeld : Bij mengen van van geel geel en en blauw blauw bekomt bekomt Bij Bij het mengen groen;; van rood en geel geel:: oranje oranje;; van van rood rood en enblauw blauw: men groen :

148


violet. Groen, oranje oranje en violet violet zijn zijn dus dus de detweevoudige tweevoudige(se(seviolet. Groen, condaire) kleuren. kleuren. mengen van van 33ee Alle overige kleuren kleuren verkrijgt men door het mengen kleuren ; zij dragen twee ondergeschikte of tweevoudige kleuren; dragen zij de drie derde kleuren, wijl zij den naam van tertiaire of derde drie hoofdkleuren hoof dkleuren bevatten. Voorbeeld:: Voorbeeld Ondergeschikte kleuren ::

Tertiaire kleuren kleuren::

scharlaken. a) Oranje Oranje en en violet olijf. b) violet en groen groen olij f. b) .violet citroengeel. c) groen en oranje groen oranje Wanneer een ondergeschikte kleur kleur))» nevens een een ««hoofdhoofdWanneer «« ondergeschikte kleur))»geplaatst voorkomt in in de desamensamenkleur geplaatst wordt, wordt,en en deze deze niet voorkomt van de de ondergeschikte ondergeschikte kleur, kleur, dan dan verhoogt verhoogt haar haar hevighevigstelling van heid. Deze Deze kleuren kleuren zijn dus dus «« aanvullende)) er, bij bij omdat er, heid. aanvullende » omdat haar toenaderen, tegenstelling ontstaat en de eene kleur kleur de haar toenaderen, tegenstelling en de eene volmaakt. andere andere om zoo te zeggen voldoet of volmaakt. geval isis er er spraak spraak van van aanvullende aanvullende kleuren. kleuren. In dit geval voorbeeld:: Bij voorbeeld a) Violet, samengesteld uit blauw blauwen rood, is is de de aanvullenaanvullenen rood, de kleur van geel. geel. b) is de deaanvullende aanvullende gevormd door door rood rood en en geel, is b) Oranje, gevormd blauw. kleur van blauw. e) is de de aanvullende aanvullende c) Groen, Groen, bekomen bekomen door door geel geel en blauw, is van rood. kleur kleur rood. violet, blauw blauwen Aanvullende Aanvullende kleuren kleurenzijn zijndus: dus : geel geel en violet, en oranje, rood en groen. groen. Het violet violet verhoogt verhoogt den den glans glans van van het hetgeel geelen enomgekeerd, omgekeerd, laat het geel geel het het violet violetmeer meergelden. gelden. blauw werpt werpt een een krachtigen krachtigen glans glans over over het het oranje oranje en en Het blauw omgekeerd, oranje het het blauw. blauw. omgekeerd, versterkt het oranje Het rood rood maakt maakt het het groen groennog nogvuriger vurigeren enomgekeerd omgekeerd laat laat rood het het groen groen inmeer schitteren. het rood eer schitteren.

HOOFDSTUK HOOFDSTUK XXIV.

KLEURENHARMONIE. kleurendruk moet er er altijd altijd goed goed gezorgd gezorgd worden worden voor voor Bij kleurendruk een harmonische kleuring, kleuring, of of beter betergezegd, gezegd,om omeene eene samenbekomen. De Deverschillende verschillende kleuren kleuren werkende kleuring te bekomen. onderling aanvullen, en en de de eene eene de de andere andere ververmoeten elkaar onderling houden, dat de de heffen. rekening mede heffen. Men Men dient dient er er dus rekening mede te houden, van het hettete kleuren terzelfder kleuren terzelfder tijd tijd samen samen werken werken met met de de tint van gebruiken papier. Vooreerst mogen de hoofdkleuren hoofdkleuren (primaire) (primaire) op op hetzelfde hetzelfde Vooreerst mogen drukwerk voorkomen. voorkomen. kleurensamenwerking wordt verkreverkreKleurenharmonie of of kleurensamenwerking gen, 't zij zij door overeenkomst (analogie), 't zij zij door tegenstelling (contraste). Bij voorbeeld voorbeeld: : Redelijk met niet niet Bij Redelijk donker donker blauw blauw gebruikt met al te licht licht blauw, blauw, geeft geeft ons ons overeenkomst; men overeenkomst ; gebruikt gebruikt men daarentegen zeer donker blauw met zeer zeer licht blauw, blauw, dan dan bebeof tegenstelling. komt men contrast of Qm bovenstaande duidelijk duidelijk te te maken, maken, nemen nemenwe we:: Om het bovenstaande re Wit en zwart, welke het grootste contrast vormen. le en zwart, welke het grootste contrast vormen. 2 volle tegenstelling bestaat sta at in volle tegenstelling tot tot groen, (dat bestaat 2ee Rood staat geel en en blauw). blauw). uit geel 33ee Blauw staat in in volle volle tegenstelling tegenstelling tot oranje (dat bestaat bestaat uit geel geel en en rood). rood). 44ee Geel volle tegenstelling tegenstelling tot bestaat Geel staat staat in volle tot violet (dat bestaat uit blauw blauwen rood). en rood). reklaam-drukwerk, moet steeds overovervoor reklaam-drukwerk, moet men steeds Behalve voor drijving van van de de tegenstelling tegenstellingof of««contrastwerking contrastwerking» vermijden. » vermijden.

150


Daarom is kleuren aan raden. Het Het Daarom is het schakeeren der der kleuren aan te raden. schakeeren van zwart tot tot wit wit geeft geeft zwart, donkergrijs, grijs, lichtgrijs en wit. wit. Dit geldt dus ook voorde voor de verschillende kleuren of schakeering daarvan. De tegenstelling tegenstelling of contrast tusschen violet geel is is De of het contrast violet en geel zeer groot. Indien het violet violet door door menging menging met tot Yz zeer groot. Indien met wit tot 1/2 en dus dus zachter zachter gemaakt gemaakt is, is, zal de gebracht wordt, wordt, en toon gebracht kleurenverbinding aangenaam het schakeeren aangenaam zijn, zijn, omdat het van het violet violet een een betere betere kleurvermenging weergeeft. Ook als de tegenover tegenover elkaar elkaar geplaatste geplaatste kleuren kleuren door door verOok als menging aan elkaar verwant zijn, zijn, vermindert vermindert de de tegenstrijdigontstaat er ereen eenklein kleincontrast contrastofoftegenstelling. tegenstelling. heid en ontstaat Zoo men :: violet groen vermengd vermengd geeft geeft grijsZoo heeft men violet met groen blauw; groen met oranje geeft geelbruin, welke kleuren zacht geeft geelbruin, welke kleuren zacht blauw ; afsteken, de eerste eerste op op groen, groen, de de tweede tweede op op violet. violet. Deze Deze kleine kleine tegenstellingen zijn veel zachter dan dan de de volle. volle. De kleuren waarin het geel en rood overheerschen, worden worden De warme kleuren geheeten. Diegene blauw uitkomt, uitkomt, zijn zijn koude Diegene waarin waarin vooral vooral het het blauw

kleuren. Ondergrondkleur is lichte kleur, kleur, verkregen verkregen door door het het is een lichte mengen van een een kleine kleine hoeveelheid hoeveelheid kleurinkt met een een groote hoeveelheid wit. De verschillende tonen tonen eener kleur samengesteld uit uit kleur zijn zijn samengesteld den donkerst en toon de standaardkleur of normaalkleur, donkersten toon tot de en vandaar tot tot den den uitersten uiterstenlichteren lichteren toon. toon. Er dient dient insgelijks insgelijks rekening rekening gehouden met den den inkt, inkt, waarmede men moet drukken.

Voor tweekleurencombinatie neemt men I en 2 ; I en 3; I en 4; I en 5. Voor driekleurencombinatie neemt men I, 2 en3 ; I, 2 en 4; I, 2 en 5.

olijf blauw blauw violet (paars) bruin goudbruin kersrood goudbruin kastanjebruin bruin roomkleurig olijf donkerblauw olijf oranje

zwart zwart zwart zwart zwart roomkleurig zwart kastanjebruin zwart kersrood blauw zwart zwart zwart olijf

donkergroen lichtgroen violet (paars) blauw kersrood kastanjebruin bruin oranje oranje zwart saliekleur smaragdgroen roomkleurig Citroengeel geel

Vermiljoen Kersrood Geel Oranje Smaragdgroen Olijf Grijsgroen Koningsblauw Lichtblauw Grijs Donkerbruin Goudbruin Lavendel Rooskleurig Violet (paars) Ie 2e

4·

3·

indigo. saliekleur. violet (paars). olijf. koningsblauw. vermiljoen. violet (paars). geel. bruin. rooskleurig. smaragdgroen violet (paars). bruin. donkergrijs. roomkleurig.

-5·

GEWENSCHTE KLEURENCOMBINATIE.

2.

KLEUR

AANVULLINGS-

I.

GEKENDE KLEUR I

TAFEL VAN HARMONIEERENDE KLEUREN.

~

110

t'1

Z ....

0

is:

~

>

~

z

t'1

~

q

t'1

t-<

TAFEL DER TAFEL DER AANVULLENDE AANVULLENDE KLEUREN. KLEUREN.

1

2.0

-;.

...

,C!J ~

"'<~. k ~

"~

'" ...

(C)

\Y

~ l.!i -.! ~

~

~

(:)4# ~

tI,~

~(o

G\,ott\ U' ~\'a\1~'

°Ji-allil/

Jo

Zee-Groen

QOO~

~~\1e.19

U\

v

~4#

<$

.~

"0 .... Po

... 0

Ö.

~/~

UI LIJ UJ

~ 't"e:.1.(\

d

2 ~

..:I

QOo~'\

G,.o

~

00

~~

~

~.q.~

.a" /

of> ~~

q,~

.....

e.l

~

è,'"

~~'"

~ U)

i

7"1l1"'t1

~

~

~

.q.~

~ lil lil

.... 1/1

II

~

~

...

1/1

a,,~

"

I9vJt,

~

~

~"-l!J1.

0)

~

~

~(;., ~

tb

0\

tafel liggen de In bovenstaande bovenstaande tafel deaanvullende aanvullendekleuren kleurendiametraal diametraal tegentegenover elkaar. elkaar. Wanneer Wanneer dus dus de de drukker drukker met met eene eene der derkleuren kleuren ininbovenstaande bovenstaande tafel aangegeven, kleurenparing wil bekomen, tafel aangegeven. eene eene"harmonieerende -harmonieerende kleuren paring wil bekomen. zoo zoo zien. welke welke kleur kleur is is aangegeven, aangegeven. vlak vlak tegenover tegenover deze deze heeft heeft hij hij enkel enkel na na te te zien, ziiner keuze. Zoo, bij hij rood ziiner keuze. Zoo. bij voorbeeld, voorbeeld. indien indien hij rood (Nr (N' 16) 16) heeft heeft gekozen, gekozen. neemt hij hij de de daartegenover daartegenover aangeduide aangeduide zee-groene zee-groene kleur (N' 6) 6) en en isishij hij neemt kleur (Nr verzekerd steeds een een harmonieerende harmonieerende kleurenwerking kleurenwerking te tebekomen. bekomen. verzekerd

HOOFDSTUK XXV. HOOFDSTUK XXV.

BOEKDRUKINKTEN. Drukinkt bestaat uit uit twee twee stoffen stoffen:: re De eigenlijke verfstof (poeder); (poeder ) ; Ie eigenlijke ze Het verbindingsmiddel of vernis. 2e Deze twee stoffen stoffen worden te zamen in een een inktmolen te zamen Deze gedaan, en hoe meer zij gemalen worden, des te fijner en beter de inkt verbonden verbonden wordt. wordt. uit vernis en roet. Zwarte inkt bestaat uit Men onderscheidt verschillende vernis : zuivere verschillende soorten soorten vernis lijnolie; vernis;; slap vernis; sterk vernis ; middelmatig sterk lijnolie ; zeer zeer slap vernis vernis; sterk vernis, enz. enz. vernis ; De betrekking of of verhouding verhouding tusschen verfstof vernis De verfstof en vernis is zeer verschillend. verschillend. Voor soorten bij voorbeeld:: zwarte illustratieVoor de beste inkt inktsoorten bij voorbeeld inkt, gebruikt men gasroet I) of lamproet en puur lijnoliegebruikt men 1) en puur verms. vernis. De moet aangepast aangepast worden aan het papier, papier, den den vorm vorm De inkt moet en de machines. machines. De slap als als men men te te veel veel vernis vernis met met De inkt is te slap te weinig weinig verfstof verfstof heeft heeft gemengd. gemengd. De moet spoedig spoedig opdrogen. opdrogen. Dit hangt hangt zoowel af De inkt moet af van 't papier als van den inkt zelf. zelf. Het drogen van den inkt wordt wordt en licht. licht. Gewoonlijk Gewoonlijk wordt wordt nog bevoordeeligd door door warmte en door de drukkers drukkers siccatief of droogsel gebruikt om het het door de gebruikt om drogen van den inkt inkt te tebespoedigen. bespoedigen. De beste beste manier manier om om drukinkt drukinkt in in bruikbaren bruikbaren toestand toestand te te De bewaren, bestaat hem luchtlucht- en en lichtvrij af te sluiten. sluiten. De De bewaren, bestaat in hem I) Roet=kool~tof (carbone). 1) Roet --koolstof (carbone).

154


inkt in in doozen doozen moet moet na na gebruik gebruik steeds steeds plat platgestreken gestreken en enmet met een luchtdicht papier papier afgedekt afgedekt worden. worden. De inkt moet moet aangepast aangepast worden worden aan de de te tegebruiken gebruiken papaDe piersoort. 1. zijn verschillende verschillende papiersoorten niet 1. -— Er zijn papiersoorten die die den den inkt niet opzuigen, vethoudende papiepapieopzuigen, zooals zooals b. b. v., v., perkamentpapier, vethoudende ren, sterk gelijmde gelijmde papieren, papieren, ivoorkarton. ivoorkarton. In Inzulke zulkegevallen gevallen ren, sterk droogt bijna niet niet;; dit dit wordt wordtverholpen verholpen door door bij bij den den droogt de de inkt bijna inkt een een voldoende voldoende hoeveelheid hoeveelheid vloeibare vloeibare siccatief siccatieftetemengen. mengen. Voor groote drukvlakten, drukvlakten, bij bij voorbeeld, voorbeeld, negatieve negatieve platen, platen, Voor groote komt poedersiccatief poedersiccatief in in aanmerking. aanmerking. Om Omdeze dezepoedersiccatief poedersiccatief beter met met den den inkt inkt teteverbinden, verbinden, wordt wordterereen eenweinig weinig vernis vernis aan toegevoegd toegevoegd en en alles allesgoed goeddooreengewreven. dooreengewreven. Bij passe men men nochtans goed goed op, dat dat de de vellen vellen Bij het drukken passe niet op op elkaar elkaar kleven. kleven. 2. -- Andere papiersoorten aanstonds in in;; papiersoorten zuigen zuigen den den inkt aanstonds 2. alzoo, gelijmde papieren, dagbladdagblad- en en vloeipapieren, vloeipapieren, alzoo, minder gelijmde ook inzuigende van inzuigende omslagpapieren. omslagpapieren. Hier heeft men geen last van 't plukken bij groote groote drukvlakten kan men men best best bij bij den den plukken en en bij inkt een een weinig weinig vaseline vaseline voegen voegen;; om het het drogen drogen tetebespoedibespoediglans van den inkt te te bewaren, bewaren, voegt voegt men men er er met met gen en den glans goed gevolg een weinig vloeibare siccatief siccatief bij. bij. 3. is papier papier waarvan waarvan de de oppervlakte oppervlakte bedekt bedekt is is met met 3. -— Er is zekere stoffen waarop de de inkt inktkleeft, kleeft,onder onder andere andere: chromo-, zekere : chromo-, glacé- en kunstdrukpapier. Bij Bij deze deze papiersoorten papiersoorten heeft heeft de de glacéen kunstdrukpapier. drukker den meesten meesten last den inkt. inkt. Het Het last van het plukken van den bijmengen vernis, vaseline, vaseline, olie, olie, petroleum, petroleum, enz., enz., moet moet bijmengen van van vernis, zooveel mogelijk vermeden worden, want het vermindert de zooveel mogelijk vermeden worden, want het de kleefbaarheid van den inkt inkt op op het het papier. papier. IsIsmen mengenoodzaakt genoodzaakt te doen, doen, dan danisishet hetnoodig noodigererook ookeen eenweinig weinig droogstof droogstof bij bij het te te voegen, om alzoo het plukken plukken te tevermij vermijden en ook het kleden ook het kleven van den den inkt inkt te tebehouden. behouden. snelloopende machines machines spreidt spreidt Bij snelloopende Dunne inktsoorten. Bij Om hieraan te te verhelpen verhelpen zal zal men, men, in in plaats plaats zich deze deze inkt inkt uit. Om van vernis vernis te te gebruiken, gebruiken, den den inkt inktaanlengen aanlengen met metgekookte gekookte

BOEKDRUKINKTEN. BOEKDRUKINKTEN.

155 I55

lijnolie. lijnolie. Ook Ook het het bijvoegen bijvoegen van vaneenige eenigedruppeltjes druppeltjesglycerine glycerine is aan aan te teraden. raden. is Bij het het drukken drukken van vanondergronden ondergronden isis de deinkt inktgeneigd geneigdzich zich Bij op de de kanten kanten van vande detetebedrukken bedrukkenoppervlakte oppervlakteop optetehoopen, hoopen, op waardoor de de druk druk op op die die plaatsen plaatsenom omzoo zoo te tezeggen zeggen bepareld bepareld waardoor wordt. wordt. Daarom Daarom versterkt versterkt men men den den inkt inktdoor doorerereen eenweinig weinig bologneserkrijt bologneserkrijt aan aantoe toetetevoegen. voegen.Het Hetneemt neemtden denhoogen hoogenglans glans van den den inkt inktweg, weg, en envergemakkelijkt vergemakkelijkt uitermate uitermateden dendaarop daarop druk. volgenden druk. Strakke inktsoorten inktsoorten worden slapper gemaakt, gemaakt, door door er er de de Strakke bij te tevoegen. voegen. gewenschte hoeveelheid vernis bij Hoogere glans :: Als Als het papier papier goed goed gelijmd gelijmd is, kan kan men men bij den den inkt inktvloeibare vloeibaresiccatief siccatiefmengen, mengen, ook ook kopaallak kopaallak of of bij Hierdoorwordt wordtde deglans glansvan vanden deninkt inktverhoogd verhoogd. dammarlak. Hierdoor . den inkt, inkt, met meterer Daarentegen vermindert men den glans van den bologneserkrijt, ook «« mattpaste toe te tevoegen. voegen. mattpaste »» aan toe inkts6orten :: Drukinkt Dekkende en doorschijnende inktsóorten Men gebruikt dekinkten dekinkten is dekkend ofwel doorschijnend. Men om de kleur van het papier papier in in zekere zekere mate mate tetedoen doenverdwijnen. verdwijnen. Doorschijnende inkten zijn kleurstoffen, die die de de tint tintof ofzelfs zelfs den den inkten zijn samenhang der vezels van het papier of van gelijk welke andere samenhang der vezels van het papier of van gelijk welke andere stof waarop ze gedrukt zijn, laten laten doorschijnen. doorschijnen. Ze Ze dekken dekken dus dus de kleur van het het daaronder daaronder liggende liggende drukvlak niet niet af, af, doch doch de kleur vloeien doen op op die die wijze wijze eene eene of of meerdere meerdere vloeien er er mee mee samen en doen nieuwe kleurtinten ontstaan. 't Zelfde geschiedt wanneer Zelfde geschiedt twee nieuwe kleurtinten zulke onderste kleurtint kleurtint zulke kleuren kleuren opeen opeen worden worden gedrukt gedrukt : de onderste wordt niet vernietigd, doch doch op op de de plaatsen plaatsenwaar waarde detwee tweekleukleuren een nieuwe nieuwe kleurtint. kleurtint.Op Opdie diewijze wijze ren samentreffen samentreffen ontstaat ontstaat een is verklaarbaar hoe hoe men, men, zelfs zelfs met met drie driekleuren kleuren(driekleu(driekleuis het verklaarbaar rendruk) een zoo groote verscheidenheid in de kleureffekten rendruk) een zoo gros ote verscheidenheid in kleureffekten kan kan bekomen.

156


INKTSOORTEN. VERSCHILLENDE INKTSOORTEN. wij de de inkten inktenonderscheiden onderscheiden volgens volgens de dekleurstoffen kleurstoffen Indien wij inhouden, dan dan hebben hebbenwij wij: die zij inhouden, : natuur gevonden gevondenkleurstof) kleurstof); ; a) Aardstoffen (in de natuur b) Metaalstoffen (door scheikundige behandeling behandeling verver(door scheikundige b) kregen) ;; c) Lak en en aniline aniline(kleurstof (kleurstofverkregen verkregenuit uitdedeplanten, planten, c) dierenwereld, steenkool, enz.) enz.) dierenwereld, dekinkten, terwijl terwijl de de Bij de de soorten soorten A en B behooren de dekinkten, Bij bij C worden. C gerekend worden. doorschijnende bij a) Aardkleuren zijn moeilijk te verwerken verwerken en en haar haar gegezijn moeilijk a) Ze hebben echter echter een een veel veel bruik voor drukinkt is zeer beperkt. Ze dande deandere andere soorten. soorten. grootere grootere kleurechtheid kleurechtheid dan gekende aardkleuren aardkleuren zijn: sienna, omber omber De meest gekende zijn : terra terra de sienna, en oker. b) Metaalinkten of Minerale kleurstoffen kleurstoffen zijn zijn voorvoorof Minerale b) treffelijke drukinkten. en chromaat-geel. chromaat-geel. De twee twee bijzonderste bijzonderste zijn zijn milori-blauw milori-blauw en volgen ultramarijn, ultramarijn, vermiljoen, vermiljoen, loodwit, loodwit,chroomgroen, chroomgroen, Dan volgen chroomoranje, kopaltblauw, zijdegroen, gouden zilverbrons. chroomoranje, zijdegroen, gouden zilverbrons. c) lakkleurenzijn zijnalle alle doorschijnendeinkten, inkten, die die doorschijnende c) De lakkleuren groot. goed drukken, drukken, maar maar haar haar kleurechtheid kleurechtheid isis niet niet al te groot. De bijzonderste bijzonderste lakinkten lakinkt en zijn zijn:: Karmijnrood, Karmijnrood, kraplak, kraplak, inindigo, groene lakinkten, viriviridigo, geel lak, geraniumlak, blauw lak, groene din, victoriagroen, nachtgroen, nachtgroen, bruin bruin lak. lak. din, victoriagroen, tot d.e de eerste eerste groep groep behoorende, behoorende, zijn zijn niet niet De inktsoorten, inktsoorten, tot door haar haar verbinding verbinding met en haren haren trek trek naar naar zeer zeer talrijk: talrijk : door met en het vernis, vernis, vertoonen vertoonen ze ze alle alle een eengroote grootegelijkenis. gelijkenis. In de kleuren kleuren tot tot de de twee tweeandere anderegroepen groepenbehoorende behoorende heeft heeft men daarentegen daarentegen eene zeer zeer groote groote verscheidenheid, verscheidenheid, die die door door de vermenging met vernis vernis nog nog fel felkan kanuitgebreid uitgebreidworden. worden. De einduitwerking der afdruk is is bovendien bovendien De einduitwerking der kleur kleur in in den afdruk afhankelijk zeer uiteenloopende uiteenloopende invloeden. invloeden. afhankelijk van verschillende, zeer

BOEKDRUKINKTEN . BOEKDRUKINKTEN.

157 157

en vooral, vooral, zooals zooals daareven daarevenreeds reedsterloops terloopsopgemerkt, opgemerkt, Eerst en door het aanmaken aanmaken der der kleurstof kleurstof met met vernis vernis haar haarkleurkleurkan door tint fel fel gewijzigd gewijzigd worden, worden, al al naar naargelang gelangde dehoeveelheid hoeveelheid en en tint het gebruikte gebruiktevernis. vernis. den min of meer vloeibaren toestand van het is immers immers een gekend feit dat, hoe hoe dunner dunner het hetgebruikte gebruikte Het is vernis, hoe donkerder donkerder kleurtint kleurtint men menbekomt bekomtenenomgekeerd. omgekeerd. vernis, te groote hoeveelheid vernis bijvoeMoest men echter een Moest men echter een te groote hoeveelheid vernis bijvoedekkracht gen, zoo gen, zoo zou zou men men gevaar gevaar loopen, loopen, dat dat de kleur haar dekkracht verliezen. zou verliezen. van het het papier papierhebben hebben Ook de geaardheid en Ook de geaardheid en de de kleurtint van inden denafdruk. afdruk. invloed op de de werking werking der der kleur kleur in een grooten invloed Verders mag uit 't oog verliezen dat de de snelheid, oog verliezen Verders mag men men niet niet uit drukuitvoering geschiedt, geschiedt, voor voor vele vele kleuren kleuren ook ook waarmede de drukuitvoering haar uiteindelijke uiteindelijke werking. werking. De Demeeste meeste invloed uitoefent invloed uitoefent op op haar kleuren immers immers drukken donkerder uit bij bij een eenbetrekkelijk betrekkelijk kleuren drukken donkerder kleursterkte neemt neemt afaf machine, doch tragen gang der machine, doch haar kleursterkte naarmate men men den den gang gang der dermachine machineversnelt. versnelt. in de de werkplaats werkplaatsheerschende heerschende temtemEindelijk speelt ook de in peratuur een een niet niet teteonderschatten onderschattenrol rolbij bijdedekleurwerking kleurwerking den inkt, inkt, alhoewel alhoewel over over 't algemeen, daarmede geen of of van den kan toch geen voldoende voldoende rekening rekening wordt wordt gehouden. gehouden. Men Men kan toch geen zich daarvan overtuigen overtuigen door door b. b. v. v. een eenpaar paarafdrukafdrukzich echter echter daarvan het eerste eerstemorgenduur morgenduur tetevergelijken vergelijken met met deze deze die die ken ken uit het men in den loop van den dag of 's avonds gedrukt heeft: heeft : men in loop den dag of avonds deningewij ingewijde werking op op eerste eerste zicht zicht voor den de isis het het verschil van werking reeds duidelijk merkbaar. merkbaar. Aniline of teerkleurstof is uit steenkoolteer steenkoolteer ververis een uit kregen product, dienende tot bereiding van verschillende kregen product, dienende tot bereiding van verschillende verwen (aniline-verwen) : aniline-rood, aniline-rood, aniline-groen, aniline-groen, enz. enz. verwen (aniline-verwen) Copieerinkten of afdrukinkten zijn zijn teerverfstoffen teerverfstoffen en en of afdrukinkten uiteen mengsel van vananiline-kleurstof aniline-kleurstof en englycerine, glycerine, bestaan uit een mengsel met bijvoeging van dextrine en en waterglas. waterglas. Bij Bij het het drukken drukken met bijvoeging van dextrine met kopieerinkt kopieerinkt bezigt bezigt men men een een afzonderlijk afzonderlijk stel stel drukrollen. drukrollen. De rollen en inktcilinders inktcilinders moeten moeten volkomen volkomen vetvrij vetvrij De vorm, vorm, de rollen ze met spiritus spiritus of of met met water waterzal zalwasschen. wasschen. zijn zijn waartoe waartoe men ze

1588 15


Met best op opgelijmde gelijmdepapiersoorten. papiersoorten. Met kopieerinkt kopieerinkt drukt drukt men men best Dubbeltooninkten zijn in vele vele kleurschakeeringen kleurschakeeringen ververzijn in krijgbaar. Bij dubbeltooninkten dubbeltooninkten komt komt de detweede tweedekleur kleurslechts slechts te voorschijn, voorschijn, ongeveer ongeveer een Er ontonteen vollen vollen dag dag na na den druk. Er staat dus een een dubbele dubbele tint. tint.Bij Bijgebruik gebruikeener eenergeschikte geschiktepapierpapierstaat dus soort, en en onder onder aanwending aanwending van voor voor het het doel doel geschikte geschikte gragravuren, levert de de druk druk met metdubbeltooninkt dubbeltooninkt over over 't algemeen vuren, een goeden uitslag op. op. Als goede papiersoorten met dubbeltoondubbeltoonAls goede papiersoorten voor voor het drukken met inkt komen komen de de verschillende verschillende soorten kunstdrukpapier kunstdrukpapier in in aanaanmerking. Dubbeltooninkten bevatten vettige vettige bestanddeelen bestanddeelen merking. Dubbeltooninkten en daarom is het gebruik van van zachte zachte papiersoorten papiersoortenuitgesloten, uitgesloten, wijl men gevaar loopt dat de de tweede tweede toon, toon, het het gekleurd gekleurd wijl men dan dan gevaar vernis dus, papier trekt. trekt. vernis dus, in het papier Tusschen dubbeltoonafdrukken wordt een velletje velletje papier papier Tusschen dubbeltoonafdrukken wordt een vellen eerst na na drie drie dagen dagenuit uitteteleggen. leggen. gelegd en het is best de vellen Deze druk wordt wordt iets iets vetter vettergedrukt gedruktdan dangewoonlijk, gewoonlijk, zonder zonder Deze echter te overdrijven. overdrijven. Men Men moet dus dus meer meer inkt inkt geven geven dan danvoor voor gewonen illustratiedruk. gewonen illustratiedruk.

HOOFDSTUK HOOFDSTUK XXVI.

EENIGE SPECIALE SPECIALE DRUKWERKEN. A. - BRONSPOEDER. BRONSPOEDER. - BRONSDRUK. BRONSDRUK. A. — samengesteld uit koper, tin, tin, zink zink A. Het bronspoeder is is samengesteld en spiesglans spiesglans (antimonium), (antimonium), gesmolten gesmolten in bepaalde, bepaalde, evenreevenredige staven van vano0 m.127 m.I27 doorsnee doorsnee dige hoeveelheden hoeveelheden en gegoten in staven op o0 m.go tot zij zij een een breedte breedte m.golang. lang. Deze Deze staven staven worden worden geplet tot m.os bereiken, bereiken, vervolgens doorgesneden doorgesneden in in gemakkelijk gemakkelijk van o0 m.o5 te behandelen behandelen lengten. lengten. daarna heel heel dun dun gehamerd, gehamerd, getrokken getrokken Deze stukken worden daarna en gewasschen gewasschen in van zwavelzuur, zwavelzuur, om om ze ze van vanoxyde, oxyde, in een een bad van metaalschuim en andere andere vreemde vreemde bestanddeelen bestanddeelen te tereinigen. reinigen. metaalschuim De volkomen volkomen gedroogde gedroogde bladen bladen worden, worden, door doormechanische mechanische hamers, opnieuw tot uiterst uiterst dunne dunneblaadjes blaadjesplatgehamerd. platgehamerd. hamers, opnieuw Tot hiertoe werden, werden, én het metaal metaal dat datininpoeder poedermoet moetververworden, én het metaal dat dat in inplaten platenblijft, blijft,aan aandezelfde dezelfde werkt worden, behandeling onderworpen. echter verandert verandert de de behandeling onderworpen.Van Van nu nu af echter wijze bewerking. wijze van bewerking. dat in in platen platen blijven blijven moet, moet, is is klaar klaar gemaakt gemaakt Het metaal dat De bladen bladen echter echter die die men men tot tot door 't kloppen met de hand. De poeder moet herleiden, herleiden, worden worden gesneden gesneden in in kleine kleinegelijke gelijke poeder deelen, schavelingen, en ververdeelen, genaamd genaamd de «« chippings of schavelingen, chippings »» of volgens tot poeder geklopt geklopt door door stampers, stampers, die die gelijktijdig gelijktijdig volgens tot poeder werken. wijze kan werkman tot vijftig vijftig stampers stampers werken. Op Op die die wijze kan één werkman voorzien behandelen. voorzien en behandelen. Wanneer men men een een genoegzaam genoegzaam fijn fijn poeder poeder bekomen bekomenheeft, heeft, zift men bij middel middel van van een een speciaal speciaal toestel de beste beste men het bij toestel dat de kwaliteit, d. d. w. w. z. z. de de zwaarste zwaarste stofdeelen stofdeelen langs den eenen kant, kant,

160 i6o


de geringere kwaliteit kwaliteit langs langs een eenanderen anderenkant kantafscheidt. afscheidt. de geringere laatste stofdee1en worden vermengd Deze laatste vermengd met micapoeder, Deze stofdeelen worden toelaat ze ze aan aan lager lagerprijzen prijzen af af te te zetten. wat toelaat gewonen inkt, B. Bronsdruk. De voordruk gebeurt met gewonen gebruikt hierbij hierbij dezelfde dezelfde kleurgemengd met mordant mordant ;; men gebruikt tint als als deze deze van het te te gebruiken brons. geraadzaam, brons. Het isis geraadzaam, te voegen, voegen, teneinde teneinde de de een weinig kopalvernis bij bij den inkt te kleefkracht van het bronspoeder te verhoogen. gewoonlijk oker de neemt men gewoonlijk oker of of terra de Voor gouddruk neemt sienna; lichtgrijs. sienna ; voor zilverdruk wit of lichtgrijs. In geen geen geval chromaatgeel of of loodwit. loodwit. In den den handel handel vindt men bijzonder daartoe bereide bereide ((« mordants ». Gereedgemaakte gebruikt worGereedgemaakte bronsinkten kunnen best gebruikt met groote drukden voor groote oplagen, alsook voor druksels druksels met papier. vlakte en bijzonder voor gestreken papier. tot tijd eenige eenige drupOnder Onder het het drukken drukken laat men van tijd tot peltjes terpentijn op de rollen vallen, om om de de inktverdeeling te vergemakkelij ken. ken .

B. — - HET HET DRUKKEN DRUKKEN VAN WIT EN ENDEKKENDE DEKKENDE B. VAN WIT KLEUREN DONKERE PAPIERSOORTEN. PAPIERSOORTEN. KLEUREN OP DONKERE Eenmaal drukken op donker donker papier papier is is niet niet voldoende voldoende om om Eenmaal het schoone effecten effecten te te verkrijgen. verkrijgen. Daarom Daaromisis het het best, best, dat het wit eerst gedrukt worde met een grondtoon. het noodig Wil men zeer zuiver verkrijgen, dan is het men een zeer zuiver wit verkrijgen, dat deze deze grondtoon grondtoon verzilverd verzilverd worde. Men neemt daartoe Men neemt daartoe lichtblauw lak met 3 àA. 4 deelen dee1en wit. Bij men een een Bij den inkt doet men bologneserkrijt. weinig bologneserkrijt. te sterk sterk Bij den eersten druk, mag mag de de spanning spanning vooral vooral niet niet te Bij zijn, zou bij bij de de volgende volgende drukken drukken randen randen geven. geven. zijn, want dit zou maaktmen meneen eentweeden tweeden druk drukmet metweinig weinig N a den grondtoon maakt Na inkt; einde een eenvoldoende voldoende dekking dekking te teverkrijgen, verkrijgen, en en om om inkt ; ten einde

161 161

EENIGE SPECIALE DRUKWERKEN. SPECIALE DRUKWERKEN.

de inktverdeeling op de de rollen rollen tetevergemakkelijken, vergemakkelijken, voegt voegt de inktverdeeling men weinig slap men een weinig slap vernis vernis bij bij den inkt. N adat de de tweede tweede druk drukvoldoende voldoende droog droog is, is, wordt wordteen eenderde, derde, Nadat soms gemaakt. soms zelfs zelfs een een vierde vierde druk gemaakt. Bij drukken van vandekkleuren dekkleurenisishet heteveneens eveneensnoodig noodigvoorvoorBij het drukken af en dan dan nog nog zullen zullen in in de de meeste meeste af een grondtoon grondtoon te drukken, en gevallen nog meerdere drukken drukken noodig noodig zijn, zijn, alvorens alvorens men menden den gewenschten uitslag heeft bereikt.

c. C. -

—

FOELIEDRUK.

De foelie, de benaming benamingvan van««(EserCEserfoelie, algemeen algemeen bekend bekend onder de foelie bladverf, die op op zeer zeer gemakkelijke gemakkelijke wijze wijze te te foelie»,»,isis een een bladverf, verwerken is. Deze Deze ««foelie foelie»» wordt in in alle allekleuren kleurengemaakt. gemaakt. verwerken is. Bovendien ook in veel soorten gekleurde bronzen, bronzen, zooals zooals goud, goud, zilver, koper. zilver, blauw, rood, groen en koper. alleen gebruikt gebruikt men men daartoe daartoede deverguldverguld-ofofreliefpers, reliefpers, Niet alleen maar tevens tevens ook ook de de speciaal speciaal daarvoor daarvooringerichte ingerichtePhcenixPhcenix-en en Victoria-degelpersen, drukfundament door doorelecelecVictoria-degelpersen, waarbij waarbij het drukfundament of gas gas verwarmd verwarmd kan kanworden. worden. Elk Elkmodel modelbehoeft behoeftniet niet triciteit of denzelfden hittegraad gedrukt gedrukt teteworden. worden. Men Men zal er er op op met denzelfden dat de de pers pers niet niet te teheet heetwordt, wordt,daar daarde deverf verfalzoo alzoodoor door letten, dat verbranden, haar haar zuivere zuivere kleurtint kleurtint verliest. verliest. De Destempels stempels te verbranden, waarmede gedrukt wordt, wordt, moeten moeten zuiver zuiveren enspiegelglad spiegelgladgegewaarmede zijn. poetst zijn. drukken op op de dedegelpers degelpers gebeurt gebeurtals alsvolgt volgt: Het drukken : letterhoogte brengen, brengen, wat watgebeuren gebeuren Ie Den stempelvorm op letterhoogte moet op op lood, lood, ijzer ijzer of of koper. koper. ze Den vorm schoonmaken schoonmaken v66r vóór het het gebruik. gebruik. 2e 3e De De letterrollen letterrollen worden worden buiten buiten dienst dienst gesteld, gesteld, vermits vermits 3e de druk zonder zonder inkt inkt gebeurt. gebeurt. 4e Moet Moet het voorwerp gedrukt gedrukt worden worden zonder zonder relief relief of ofuituit4e komende afteekeningen, een dik dik karton karton op opden den komende afteekeningen, dan dan wordt er een degel geplakt. de aanleg aanleg bepaald bepaald juist juist als als voor voor degel geplakt. Verder wordt de gewoon drukwerk. drukwerk. elk gewoon 11

L.1..

D.

162

5e se


Is er spraak van van relief, relief, dan dan dient dient er er natuurlijk natuurlijkeerst eersteen een gemaakt te worden. tegenmatrijs gemaakt een weinig weinig pressing. pressing. Deze best verder verder 66ee Men Men geeft geeft een Deze kan best geregeld worden na den eersten eersten druk druk met metfoelie. foelie. 77ee Om kunnen werken, werken, drukt drukt men men eerst eerst een een zeker OM vlug vlug te kunnen aantal exemplaren der der oplaag. oplaag. Deze Deze worden ingepoederd met aantal exemplaren speciaal poeder, dienende dienende om om de de reser-foelie de doen doen ceser-foelie beter speciaal poeder, beter de kleven. Se De op op maat maat gesneden gesneden stukjes van deze deze foelie foelie worden stukj es van 8e De op de de reeds reeds blanco blanco bedrukte bedrukte velletjes gelegd, om om alzoo dan op velletj es gelegd, met meerdere meerdere pressing pressing dan dangewoonlijk gewoonlijk opnieuw opnieuw aangelegd en met gedrukt te worden. (of geperste) geperste) velletjes De alzoo bedrukte (of velletj es worden daarna flink afgeborsteld. N. B. B. Het snijden op de gewenschte grootte, alsook het op de grootte, alsook opleggen te drukken drukken velletjes, opleggen der stukjes stukj es reser-foelie ceser-foelie op op de te velletj es, vergt natuurlijk natuurlijkeen eenweinig weinigoefening. oefening.

HOOFDSTUK XXVII. HOOFDSTUK

STEMPELDRUK (RELIEFDRUK). (RELlEFDRUK). DE STEMPELDRUK A. — - DE DE STEMPELDRUK STEMPELDRUK OP OPDEGELPERSEN DEGELPERSEN Voor het een diep ingegraveerde Voor het maken van reliefdruk is een beeld reliefsgewijze gegraveerd is. is. plaat noodig, waarin het beeld Anderzijds moet men er er voor voor zorgen, zorgen, een een stevige stevige bevestiging Anderzijds bekomen. op den den degel te bekomen. der matrijs op A. MATRI MATRIJSPOEDER JSPOEDER «« VICTORIA ». Met het matrijspoeder men als als volgt volgt gaat men matrijspoeder «« Victoria »» gaat Met te werk werk:: De degel wordt zorgvuldig zorgvuldig met benzine of spiritus van alle alle ontlast, en en met met een een blad bladzeer zeer aanklevende aanklevende oliën oliënen en vetten vetten ontlast, sterk papier of karton, op op gansch zijn oppervlakte beplakt. uitvoeren De eigenlijke bekleeding van den degel, voor voor het uitvoeren van reliefwerken, mag enkel geschieden met stempelkarton (carton men eveneens eveneens op op dikte, dat men i1/2 % 1%,„ dikte, (carton A,à estamper) van IYz den degel plakt met behulp behulp van van goed goed uiteengestrekene, dikke vischlijm. vi schlij m. Eenmaal deze deze voorbereidselen gemaakt, men een een gemaakt, schroeft men blokje, zeer nauwkeurig nauwkeurig op letterhoogte letterhoogte geschaafd, -vast -vast in blokje, zeer een in de de machine, machine, en zet zet het het dan dan eenigen een raam, raam, bevestigt dit in tijd onder druk, druk, ten teneinde eindeeen eenvolledig volledig en enzeer zeer regelmatig regelmatig opopdrogen van het karton karton tetebekomen. bekomen. Men Men zal zal zorg dragen den dragen pressingmeter (druksteller) (druksteller) zoodanig zoodanig te regelen, regelen, dat de de drukdrukking zwaar, noch noch te licht licht zij. zij. Ondertusschen Ondertusschen sluit king noch noch te te zwaar,

164


zorgt er er voor voor dat dat ze ze juist juist men de reliefplaat in een raam, en zorgt in 't midden den degel valt. Daarna Daarna verwarmt verwarmt men men de de midden van den middel van lichtgas lichtgas of of eene alcohollamp, in reliefplaat bij bij middel eene alcohollamp, voldoende mate, mate, om om een een druppeltje water men op op de de voldoende water dat men plaat laat laat vallen, vallen, sissend sissend te te doen doen verdampen. verdampen. Doch, al te te zeer zeer te teverwarmen. verwarmen. Doch, men men zal vermijden vermijden de de plaat al een erg erg nadeeligen invloed matrijs uitoefeinvloed op op de matrijs Zulks kan een nen;; zelfs waardoor de de ontbinding ontbinding van van zelfs kan deze verbranden, waardoor nen de vischlijm, en bijgevolg bijgevolg het verlies van haar haar kleefkracht kleefkracht veroorzaakt wordt. Honderd Honderd graden gradenCelsius Celsius is is een een zeer zeer aanbevelingswaardige warmte. Terwijl men de reliefplaat verwarmt, Terwijl verwarmt, kan men het matrijspoeder gereed door er er een een voldoende voldoende hoeveelheid hoeveelheid spigereed maken, door ritus (alcohol) een goed kneedbaar kneedbaardeeg deeg (alcohol) bij bij te te mengen, mengen, tot men een bekomt. Men mag mengsel niet dun maken, maken, en en toch toch bekomt. Men mag het het mengsel niet te dun het goed goedgemengd gemengd(beslagen) (beslagen) zijn. zijn. moet het Het aldus aldus bekomen bekomen deeg grootte en en dikte dikte der der deeg wordt, wordt, ter grootte reliefplaat, op een sterk sterk blad blad schrijfpapier uiteengespreid ; reliéfplaat, op een daarna steekt men men het aan, en en laat laat het het gedurende gedurende eenige oogendaarna steekt om het het vervolgens vervolgens op op den den degel te leggen, leggen, blikken branden, branden, om blad naar naarboven bovengekeerd. gekeerd. Men Men bevochtigt bevochtigt nu nu de de verhet blad warmde reliefplaat reliefplaat met een een weinig weinig terpentijn, warmde ter-pentijn, evenals evenals het papier, en men men legt op laatste nog nog eenige, bij voorkeur papier, op dit laatste bij voorkeur langs beide zijden met met terpentijn bestreken bladen zijdepapier. Men veel terpentijn, terpentijn, daar daar anders anders de de Men gebruikt gebruikt ook ook niet niet te veel verdampte overblijfsels overblijfsels hiervan, de de fijne fijne insnijdingen insnijdingen der der rerebij het persen persen onvolliefplaat zouden zouden kunnen vullen en deze bij doende (te flauw) zouden men de de mama(te flauw) zouden uitkomen. uitkomen. Nu Nu draait men chine stilaan door tot er de volle drukking op staat en laat chine stilaan door er de volle drukking op staat en laat zoo eenige oogenblikken (en niet eenige minuten) onder ze zoo druk staan. Het modeleeren der der matrijs. matrijs. Door de warmte warmte der der Door de Het modeleeren reliefplaat modeleert modeleert zich en wordt wordt zij, zij, indien indien men men zich de matrijs, en ze voldoende laat verwarmen, verwarmen, stevig met met de de stempelkartonze voldoende laag vereenigd. vereenigd. Het zal dan niet niet gebeuren gebeuren dat dat het het deeg deeg in in de de

DE STEMPELDRUK (RELIEFDRUK). DE STEMPELDRUK

165

reliefplaat blijft kleven, het poederpoederkleven, wat wat licht voorkomt als aan het deeg tot doorwardoorwardeeg (pate) (på,te) geen geen voldoende voldoende tijd tijd gegeven gegeven wordt wordt tot ming verbinding met de de ming ;; want want door de verwarming moet de verbinding onderste stempelkartonlaag en met den den degel degelverkregen verkregen onderste stempelkartonlaag en met worden. Thans de machine machine gansch gansch doordoor- doch doch niet niet teruggeteruggeThans wordt de draaid; aangezien de nog niet niet fijn fijn genoeg genoeg zal zal gegedraaid ; en aangezien de matrijs nog vormd zijn, verhoogt men de de drukking drukkingmet met55graden. graden.De Dereliefreliefplaat wordt wordt nagezien nagezien en en gezuiverd, gezuiverd, lichtj lichtjes terpentijn es met terpentijn bestreken Mochten nu met terpentijn terpentijn bestreken evenals evenals de de matrijs. matrijs. Mochten nu de met bestreken bladenzij zijdepapier beschadigdzij zijn, men bestreken bladen depapier beschadigd n, zoo vervangt vervangt men ze door andere andere;; bleven ze ze echter echter behouden, behouden, dan dan zal zal men menze ze ze door andermaal bevochtigen. In plaats plaats van van met met33 andermaal met met terpentijn bevochtigen. of drukking nu nu slechts slechts met met 2 of 3° of 4 graden, verhoogt men de drukking tegelijk. Deze bewerking wordt herhaald, herhaald,tot totmen menongeveer ongeveer250 25° pressing nochtans legt legt men mennog nogeen eenenkel enkel pressing heeft heeft bereikt; bereikt ; nu nochtans dun, met terpentijn terpentijn bestreken bestreken blad bladpapier, papier,op opde dematrijs. matrijs. Voor groote aangeraden deze deze tijdens tijdens het het Voor groote reliefplaten is het aangeraden matrijs nog nog eens eens te verwarmen, daar daarde de vochtigheid vochtigheid maken der matrijs het deeg, deeg, alsook alsook de de kilte kilte der deromringende omringende machinedeelen machinedeelen van het warmtegraad der der platen platenal al te tezeer zeer kan kanverlaagd verlaagdhebben. hebben. den warmtegraad tot in inhare harekleinste kleinstedeelen deelengevormd, gevormd, zoo zoo Is nu de matrijs tot en daar daar uitstekende uitstekende of ofoverhangende overhangende kankansnijdt men de hier en schoon weg, papier dat dat er ernog nog ten schoon weg, verwijdert verwijdert het het laatste blad papier op vastgekleefd is, is, bestrijkt bestrijktnog nogeens eenslichtj lichtjes matrijs en reliefes matrijs en reliefplaat met met terpentijn, terpentijn,laat laatdedemachine machineeenigen eenigentijd tijdonder onderzware zware plaat loopen, waarna onmiddellijk onmiddellijk met den den stempeldruk stempeldruk drukking loopen, kan aangevangen aangevangen worden. worden. kan het uit uittetevoeren voerenreliefdrukwerk reliefdrukwerkvan vangrooteren grooterenomvang, omvang, Is het zoo mag men daarvoor daarvoor toch toch geen geen dikker dikker stempelkarton stempelkarton ter ter zoo bekleeding van degel nemen. nemen. Daarbij, Daarbij, men men bouwt bouwt veel veel bekleeding van den degel sneller en tevens tevens veel veel doelmatiger, doelmatiger, een een tweede tweede matrijs. matrijs. Men Men sneller karton en en bestrijkt bestrijkt dit ditmet met neemt hiertoe een uitzetbaar stuk karton dit karton kartonop opde de matrijs matrijsen enlaat laat een dikke laag dextrine, plakt dit machine eenigen eenigen tijd onder onder druk druk staan. staan. de machine

166


reliefplaat een een sterkeren sterkerendruk, druk,zoo zoolegge leggemen meneen een Vergt de reliefplaat tweede, doch doch dunnere matrijs, verwarmt verwarmt de de plaat plaat tweede, dunnere laag op de matrijs, en handelt handelt voor voor het hetoverige overigejuist juistzooals zoo alshierbovcn hierboven andermaal en beschreven. werd beschreven. (KRIJT) EN ALBASTPLAASTER. ALBASTPLAASTER. MEUDONWIT (KRI B. MEUDONWIT JT) EN te bekomen, bekomen, neemt neemt Teneinde een goede, goede, duurzame matrijs te Teneinde men doorgaans doorgaans 2 deelen deelen Meudonwit Meudonwit (blanc (blanc de de Meudon) Meudon) en en I deel deel albastplaaster, albastplaaster, en en vermengt vermengt deze deze met metarabische arabische men een taaie pap pap bekomt, bekomt, in in den den aard aardvan vanstopverf. stopverf. gom tot men gom Men zet drukking tot tot ze zevolkomen volkomen droog droog Men zet de de matrijs onder drukking is. Anders zou de matrijs soms eenigszins kunnen ineenkrimis. de matrijs soms eenigszins kunnen ineenkrimIn stede stede van van arabische arabische gom gom kan kanevenwel evenwel ook ook dextrine dextrineof of pen. In vloeibare lijm worden. Ten Ten einde einde het het droog droogworden worden vloeibare lijm gebruikt worden. der matrijs te te bespoedigen, bespoedigen, kan kan men men de de reliefplaat reliefplaat verwarmen. verwarmen. C. C. SCHELLAK. Men verwarmt schellak zonder bij te temengen, mengen, Men verwarmt het het schellak zonder er iets bij boven de de vlam van een een gaslicht gaslicht of of een een alcohollamp, alcohollamp, tot het het boven dun-vloeibaar is geworden. Men mag het echter niet te zeer dun-vloeibaar is geworden. Men mag het te zeer verwarmen, zijn kleefkracht kleefkracht verliest. verliest. verwarmen, wijl wijl het alsdan zijn D. GUTTAPERCHA. Guttapercha kan men menop opverschillende verschillende sterktegraden sterktegraden bebeGuttapercha kan komen. %sterkte, sterkte,of of komen. Voor Voormatrijzen matrijzenneemt neemtmen menplaten platenvan vanI % zelfs dunnere. zelfs nog dunnere. De eene zijde een gaslicht gaslicht of ofeen een De eene zij dewordt wordt door door de de vlam van een alcohollamp verwarmd tot zij week is, en wordt dan te zamen alcohollamp zij week dan te zamen met het stempelkarton stempelkartononder ondersterke sterkedrukking drukkinggesteld. gesteld. Wanneer degel geplakt is, verwarmt men men ook ook de de Wanneer dit op den degel andere zijde. zijde. De invetten. De reliefplaat reliefplaat zal men echter invetten.

DE STEMPELDRUK (RELIEFDRUK). (RELlEFDRUK). DE STEMPELDRUK

167

Met schellak of of guttapercha, guttapercha, kan kan Met matrijzen, matrijzen, gebouwd gebouwd met schellak men niet warm persen. persen.

B. -- DE STEMPELDRUK OP DE SNELPERS. OP DE —

stempelen van groote formaten en en groote oplagen, bij bij Het stempelen voorbeeld, chocolade-verpakkingen, vereischt het gebruik gebruik voorbeeld, chocolade-verpakkingen, eener snelpers. niet altijd altijd de de slechtste Daartoe neemt men niet siechtste machine, machine, want indien ze juist loopt, loopt, is is het het afslijten afslijten der der matrijs matrijsop opzeer zeer ze niet juist korten tijd tijd onvermijdelijk. onvermijdelijk. Bij Bij stempeldruk op karton op dun karton al te te veel veel te te lijden. Voor dikkere kartonheeft de machine niet al soorten zou niet kunnen kunnengezegd gezegd worden, en men zou zulks echter niet ook best best hiervoor hiervoor de de verguldpers (balancier) van den doet dan ook verguldpers (balancier) gebruiken. boekbinder te gebruiken. Voor welke bij bij voorbeeld voorbeeld I % dik cilinderbekleeding, welke Voor de cilinderbekleeding, Met mag zijn, zijn, gebruikt men men Manillokarton van Yz 1/2 % % dikte. dikte. Met « sichelkleister», sichelkleister », (een soort bloempap) besmeert men den omden cilinder cilinder;; het karton karton wordt wordt als als naar naargewoonte gewoonte vang yang van den op den cilinder aangebracht aangebrachten, en,zoo zoo mogelijk, mogelijk, met met een een spanvel dan de de gespannen. Dit doet men men best best 's avonds avonds en laat dan er op gespannen. staan tot den volgenden morgen. Dan het machine stil morgen. Dan kan het machine stil staan den spanvel weggenomen worden. Het drukvlak wordt gelijk gelijk gemaakt, door onder den den vorm een karton te te schuiven schuiven van vanI/2 Yz % % dikte. Bij vorming der der matrijs matrijs wordt wordt echter echter de de vorm vorm naar naar Bij de vorming achter toe toe een een weinig weinig grooter (langer). Hieraan wordt verholpen door plaats, overeenstemmende overeenstemmende met met den den vóóraanv66raandoor op op de plaats, slag, eenige smalle reepjes karton dwars dwars over over den den cilinder te smalle reepjes plakken. Dit is een uiterst practisch middeltje om gebeurlijke plakken. registerverschillen tusschen tusschen vorm en cilinder bij te te werken. werken. met strakken inkt haarjuist ingepast. Komt De vorm wordt met alles men voorzichtig voorzichtig de de achterste achterste cliché's cliché's alles goed, goed, dan brengt men naar de de eerste eerste toe toe (veronderstellen ongeveer 8 punten naar we dat (veronderstellen we men te doen heeft met een vorm met 8 cliché's). Dan maakt maakt men doen heeft met een vorm met cliché's).

I68 168


men een een afdruk op op stevig stevig karton karton en en men men snijdt snijdthieruit hieruitalles alles men weg wat in relief relief moet moet komen. komen. Deze Deze uitsnijdsels uitsnijdsels zal zal men men bebeweg waren. noodig, nogmaals laat men men Na, zoo noodig, nogmaals inkt inkt gegeven te hebben, laat zonder vel vel op op den dencilinder, cilinder, zoodat zoodat de machine los doordraaien zonder men een afdruk op het het spanvel spanvel van van den dencilinder cilinderbekomt. bekomt.Deze Deze wordt met magnesia-poeder magnesia-poeder ingewreven de daarstraks daarstraks wordt met ingewreven en en de worden met met stijfsel stijfsel op op de de overoveruitgesneden gedeelten (karton) worden eenstemmende spanvel geplakt. geplakt. Na Nade derollen rollen eenstemmende plaatsen plaatsen op het spanvel weggenomen en laat weggenomen en den den vorm vorm flink flink uitgewasschen uitgewasschen te hebben, laat men de machine machine eenigen eenigen tijd doorloopen, doorloopen, zoodat de de stempelstempelvorm zich flink en scherp op op den den cilinder cilinder heeft heeft afgeteekend. afgeteekend. Daarna maakt maaktmen menhet hetstempeldeeg stempeldeeg(pAte) (pàte)gereed. gereed. Daarna Gewoon Meudon) met vischlijm, vischlijm, of of Gewoon Meudonwit Meudonwit (blanc (blanc de de Meudon) bij gebrek gebrek hieraan hieraan met met bloempap bloempap en eneen eenweinig weinigopgeloste opgeloste bij geeft een een goed goed stempeldeeg. stempeldeeg. Arabische gom, geeft Men zorgen deze deze bestanddeelen bestanddeelen duchtig duchtig doordoorMen moet moet echter zorgen een te mengen mengen en tot tot een eengesmijdige gesmijdige pap pap teteverwerken. verwerken. De cliché's cliché's worden worden goed goed met olie olie ingevet ingevet en en het hetdeeg deegzoo zoo De dun en zoo zoo gelijkmatig gelijkmatig mogelijk mogelijk over over de de verheven verheven deelen deelen dun en (reliefdeelen) uitgestreken. Men Men gebruike gebruike zeker zeker (reliefdeelen) op op het het spanvel uitgestreken. niet te te veel veel van van het hetdeeg. deeg.Over Overdeze dezedeeglaag deeglaag legt legtmen mentwee twee vellen zijdepapier en men laat laat de de machine machineeenige eenige keeren keerendoordoorloopen. de stempeling stempeling scherp scherp afgelijnd, afgelijnd, dan laat laat men men loopen. Staat de ze een nacht drogen. Is Is het hetdeeg deeg door door en en door door droog, droog, dan dansnijdt snijdt randen der der stempeling stempeling(hoog (hoog relief) relief) schuins schuins aan. aan. Thans Thans men de randen zou men met den oplaagdruk kunnen kunnen beginnen. beginnen. Nochtans Nochtans zal zal papiersoort en ondervinden, ondervinden, dat dat de deoppervlakte oppervlakte men bij bij vele papiersoorten springt (kerft), (kerft), ofwel ofwel dat dat ook ook de de randen randenpersen persenofofzelfs zelfsvegen. vegen. Dit kan kan men mengemakkelijk gemakkelijk verhelpen verhelpen door, door, heel heelbehoedzaam behoedzaam natuurlijk, het het vel vel onder onder den den vorm vorm weg weg te te nemen nemen of of door door een een dunner te vervangen. vervangen. De De scherpte scherpte van vanhet het« «verheven verhevenbeeld beeld of relief»»lijdt geenszins onder. verstellen van van den den of relief lijdt daar geenszins onder. Het verstellen cilinder af te teraden raden; wijlimmers immersdedecilinderbekleeding, cilinderbekleeding, cilinder is is af ; wijl zooals op op ongeveer I %isisgebracht, gebracht, zooalshooger hoogerwerd werdaangegeven, aangegeven, ongeveer

DE STEMPELDRUK STEMPELDRUK (RELIEFDRUK). (RELlEFDRUK). DE

169 169

de cilinderomtrek cilinderomtrek zich heel heel regelmatig regelmatig op op de de looplijsten looplijsten zal de afwikkelen. Moest men achter toe toe kleine registerverschillen registerverschillen beMoest men naar achter merken, zoo verhelpt men dat, door een deropgeplakte opgeplakte reepreepdat, door een der merken, den cilinder cilinder weg weg te tenemen. nemen. es van den jjes Vóór alles bedenke bedenke men, dat dat aanleggen aanleggen en en grijpers grijpers met met zorg V66r den vorm vorm geregeld geregeld moeten moeten zijn. zij n. Aan Aan den den vorm vorm zelf zelf mag mag naar den niet geraakt geraakt worden. Eindelijk dient er er nog nog op op gewezen gewezen dat, dat, als alsde devellen vellengoed goed Eindelijk men ook ook bij bij het het snijden snijden niet nietde deminste minste ingelegd worden, men moeilijkheid zal ondervinden. ondervinden. moeilijkheid

HET NAMETEN HET NAMETEN VAN VAN DE WITVERDEELING WITVERDEELING IN IN DEN VORM. VORM. Het meten Het meten van kopen en rugwit. rugwit. kop-

Het Het meten meten van van middenwit. middenwit. ............................-~--...,..~----,

·····················1

........................... :

: ............................ :

....

----~

,

:

............................

~

........................

............" .............. "1

:............................:

i

:............................ :

l···························"j

··· 1· ··

i

... ..l

:

De vette vettelijnen lijnen der der figuur 8guur stellen stellen het het gevouwen gevouwen blad bladpapier papiervoor. voor. De

HOOFDSTUK XXVIII HOOFDSTUK

HET INSLUITEN INSLUITEN VAN VAN BOEKVORMEN BOEKVORMEN 1)I) A. Bij het insluiten insluiten van van boekvormen boekvormen dient dient het hetvolgende volgende A. in acht acht genomen genomen te worden worden:: Men zet altijd altijd een een oneven oneven bladzijde bladzijde links, links, en en een een even even Ie Men den kop kop der derbladzijden bladzijdenvan vanzich zichafgewend. afgewend. bladzijde rechts, den ze De optelling optelling twee twee aan aan twee tweeder derfolio-cijfers folio-cijfers (oneven (oneven en en 2e bladzijden door door rugwit aan elkaar elkaar verbonden) verbonden) moet moet het het even bladzijden zelfde totaal geyen, geven, en dit voor voor geheel geheel het blad. blad. zelfde VOORBEELD:: VOORBEELD

I tt

9 g

9

& 8

I1

88

77

2

- -c - - - - - - -

1-1-8=9 1+8=9 4+5=9 z =9 7+2-=9 7+ 6+3=9

89

-65

69 ~-

72

OL 0/,

L9 /,9

- -- 71

66

65+72=137 Z=137 65+7 68+69=137 1 + 66 =137 771+66-=137 0 + 67=137 77o+67=137

33ee De pagina's of of bladzijden bladzijden van van schoonschoon- en en De pagina's weerdrukvormen worden elk afzonderlijk op stapel gezet. vorm van van 16 pagina's, zullen pagina's, zullen gezet. Voor Voor een een vorm de stapels als het hiernevenstaande voorbeeld de stapels als het voorkomen.

Lij 2

3

1+4=5 2+3=5 Z+3=5

16 13 12 12 9 8 5 4

11

15 14 11 11 10 10 7 6 33 2

r) het insluiten insluiten van van vormen werk van van den den zetter, het toch zal zal het zetter, toch het werk vormen het Al is is het I) Al niet de drukker drukker een eengrondige grondige kennis kennis hebbe het insluiinsluihebbe van van het niet ongepast ongepast zijn, zijn, dat dat de ten van vormen. vormen. ten van

172 2 17


Aan de 44ee Aan de zijde zijde (aanslagzijde genaamd), eerst genaamd), welke welke het het eerst hetalgemeen algemeende deeerste eerstepagipagionder druk komt, plaatst plaatstmen menininhet na of eerste bladzijde. bladzijde. B. Ziehier enkele veelgebruikte veelgebruikte inslagschema's :: bladzijden 4 bladzijden

4 bladzijden bladzijden in één reep.

OCJ[ [ 4

3

8 bladzijden. bladzijden.

O[ [J[ [0 _[ 2

7

16 16 bladzijden.

I_~i ~

L _ _i

_

~

----,I ~I_~I ~I ~ - - - -'

_ '" I

I

~

~

I

I

I

1

~

!--~1 I~ _--' I\V

(kruis)

~

'"

I

,--------I

00

:

,-----I_

ri

/1

~

I ,-------I_

~

2

173

HET INSLUITEN VAN BOEKVORMEN.

16 bladzijden, doch in twee vormen te drukken.

--

--

6

or

1-1

16

1_'

i

I-I

--

i_91

---

--

TI

O[

1-3- -14-1

13

!

I

1-

1_-

_I

[,

15

--

J

32 bladzijden.

I-I

!_~_I

--I

13

20

6(;

83

--;-1

_I

12

11

22

19

I~ 1-

or

ur 32

26

25

31

2

(kruis)

c. -

HET FORMAATMAKEN.

1. Het vel wordt eerst op het bepaalde formaat gevouwen. Bij 8 bladzijden wordt het papier drie maal gevouwen; bij 16 bladzijden, vier maal, enz. 2. Kopwit is het wit dat tusschen de koppen van twee pagina's moet komen.

174


3. ruimte die die men men geeft geeft in in de de rugzijde rugzijde van van is de ruimte 3. Rugwit is drukwerk. het drukwerk. tweemaal het wit van van den den buibui4. Middenwit is gelijk gelijk aan tweemaal tenkant der der bladzijden. bladzijden. tenkant 5. dat dient dient gegeven gegeven te te worden worden aan aan 5. Aanslagwit is is het wit dat de aanslagzij aanslagzijde (onderaanleg). de (onderaanleg). 6. dat men men nevens nevens het het kruis kruis plaatst. plaatst. 6. Kruiswit is is het wit dat Om formaat tetebepalen, bepalen,nemen nemenwij wij Om nu door berekening het formaat in een een maat maat:: Ie de lengte en breedte van het het papier papier;; 22ee de de lengte lengte en breedte der der pagina's. pagina's. Deze Deze laatste laatstegetallen getallenworden worden lengte het overschot overschot vormt vormt het hetteteververvan de eerste afgetrokken en het deelen welk door door 5 gedeeld gedeeld wordt. wordt. Wij Wij hebben hebben dan dan 2/5 2/5 deelen wit, wit, welk voor den rug, rug, 3/5 3/5 voor voormiddenmidden-en enzijwit zijwit(snede (snedeinbegrepen). inbegrepen). Voor kopen en voetwit voetwitheeft heeftmen mendezelfde dezelfdeevenredigheid, evenredigheid, Voor het kophetzij 2/5 voor het hetkopwit, kopwit,3/5 3/5 voor voorhet hetvoetwit voetwit(snede (snede ininhetzij 2/5 voor begrepen). Onderstaande voorbeelden voorbeelden zullen zullen dit dit duidelijker duidelijkerrnaken. maken. 124 cicero's.

V OORBEELD I. VOORBEELD T.

kopwit

100cicero 's.

ui

Ot tJ

'0

~

~

~.

"

IQ co

I

!.

~:

~

voetwit voetwit

A.

papierbreedte ................. .

124 cicero's 124 cicero's

breedte der der 2 pagina's. -94 » totale breedte pagina's . . . .. —94 het te teverdeelen verdeelenwit wit.. .. . . 30 )) blijft voor het 3o het i/5 1/5 van van 3o=6 30=6cicero's. cicero's. 2/5 voor den rug is is 12 pagina.) 12 cicero's (6 cic. cic. voor elke pagina.) het zijwit zijwitisis18 18cicero's cicero's(9 (9 cic. cic. voor voorelke elkepagina.) pagina.) 3/5 voor het

HET HET INSLUITEN INSLUITEN VAN VANBOEKVORMEN. BOEKVORMEN.

B. Hoogte van het het papier papier ............ B. der bladzijde bladzij de . . . . . . . . . . . . . . Hoogte der

175 175

ioo 100 cicero's. cicero's. —82% -82 % »»

171/2 voor het het te te verdeelen verdeelen wit.. wit. . 17% cicero's. cicero's. Blijft dus voor wat, door door 55 gedeeld, gedeeld, 31/2 3% cicero's cicero's of of 77 cicero's voor het het kopwit 10% cicero's voor het het voetwit voetwit geeft. geeft. en Io1/2

Il. -

-

pagina's.) (Vorm van 8 pagina's.)

Breedte papier papier Breedte

I

161 cicero's. cicero·s . 161

24 ................................................... -.... -................................... . bladziJde 1I bladzijde

24 x 44

44

-=:f-r cicero's

!

: .13Tded 3; Booll

VOORBEELD VOORBEELD

c.4 tA)

(0 0 CI)*

1

A. Voor 4 x 24=96 cicero's bladzijden hebben we dus 4X24=96 Voor de 4 bladzijden te worden van 161 161 cicebreedte, welke dienen dienen afgetrokken te breedte, welke ro's; blijft 65 cicero s, door 5 te deelen of 13 cicero's. of 13 deelen 5 s, cicero ro's ; Voor men dezelfde dezelfde verhouding. verhouding. heeft men Voor kopkop- en voetwit heeft voor middenVoor 2/5 en en 3/5 voor der twee pagina's 2/5 rugwit der Voor het het rugwit wit. en en zij zijwit. C. cicero's. 88 cicero's. bladzijden geeft 88 De hoogte hoogte der 22 bladzijden C. De voor het 123-88 =35 cic. cic. door cicero's. — - 2/5 2/5 voor 5=7 cicero's. door 5=7 123-88 cic. cic.=35 kopwit aanslagwit, dus dus voor den den voet voet of of het aanslagwit, 3/5 voor en 3/5 14 cic., en of 14 kopwit of 10% cicero's. io1/2 cicero's.

176


In onderstaande onderstaande schema schema stelt A A het het kopwit kopwitvoor voor en enmeet meet I4 cicero's;; B het aanslagaanslag- en en voetwit, voetwit, meet meet 2I cicero's ; C 21 cicero's; 14 cicero's rugwit en en meet meet 26 26 cicero's, cicero's, terwijl terwijl D, D, middenwit middenwit en en E het rugwit zij wit (E = Yzmiddenwit) middenwit)samen samen39 39cicero's cicelo'smeten). meten). (E.% zijwit B

B

c

E

A A

B

c

D D D D

É

A A

B

Wanneer nu in de degewenschte gewenschte volgorde volgorde op op de de Wanneer nu de de pagina's in insluittafel zijn uitgezet, uitgezet, legt men er het raam rond met met den den insluittafel zijn zich af. af. De Dewitverdeeling witverdeeling vastgesteld vastgesteld zijnde zijnde bovenkant bovenkant van zich het aanslagwit aanslagwitin, in, zooals hooger aangegeven, zet eerst het zooals hooger aangegeven, zet men eerst dan het middenwit, middenwit, daarna daarnahet hetkopwit kopwit'en 'envervolgens vervolgens het het dan het rugwit. vanlengte, lengte,d.i. d.i. op op rugwit. Kop- en voetwit moet steeds juist van de zetbreedte der der pagina's pagina'sgenomen genomenworden worden terwijl terwijl zijzij- rugrugdan de de hoogte hoogte en middenwit middenwit iets iets langer langer zal zal genomen genomen worden worden dan der pagina's. Men Men lette er er bijzonder bijzonder op dat al al de de pagina's pagina's der pagina's. van lepgte lepgte zijn. zijn. Eenmaal Eenmaal zoover, zoover, worden worden de de pagina's pagina's juist van enaangeschoven. aangeschoven. een voor een een losgemaakt losgemaakt en D. Om vergewissen dat dat de de witverdeeling witverdeeling goed goed Om zich zich ervan te vergewissen is, deze na na op op den den vorm vorm met metbehulp behulpvan vaneen eenblad, blad, is, meet men deze dat op het hetgewenschte gewenschte formaat formaatgevouwen gevouwenis. is. (Zie (Zie blz. blz.17o). 170). dat op

HOOFDSTUK XXIX. XXIX. HOOFDSTUK

INLEGTOESTELLEN OP SNELPERSEN. SNELPERSEN. INLEGTOESTELLEN bij de de inlegtoestellen inlegtoestellen de strijk strijk- en zuigstelsels. zuigstelsels. Men vindt bij A. De De« Rotary Rotary» op het het strijkstelsel strijkstelsel en bestaat uit uit » berust op A. vier hoofddeelen :: -

A 1 4

9

E

f

c

B 2

D R

!

w f

INLEGTOESTEL ROTARY )J.». INLEGTOESTEL « ROTARY

a=papiertafel ; bb=toevoerrol =toevoerrol ;;.. c=werktafel. de strijkstrijkde vellen vellen door door de worden de Hier worden c=werktafel. Hier raderen afgestreken ; papierstapel afgestreken; van den den papierstapel raderen f/ van ;

12 12

L.L. D. D.

178


--~._------

Over den vervoerrol d worden de vellen naar de inlegtafel e gevoerd en vervolgens ingelegd. Breede vervoerba.nden (zie stippellijn onder papiertafel) verbinden, én toevoerrol b én papiertafel a. Een eindelooze band (zie stippellijn onder werktafel) loopt over de tafel c en dient om de vellen naar de strijkraderen te brengen. Op tafel a worden ca. 300 à 500 vellen uitgelegd, welke over rol b worden omgerold, en over de strijkraderen t naar de inlegtafel worden gevoerd. Wanneer rol b in beweging gebracht is, worden de vellen van tafel a door de breede banden over bedoelden rol b gevoerd. Op die wijze wordt de voorzijde van den stapel op tafel c vooruitgebracht, totdat hij de strijkraderen genaderd is. Het strijkmechanisme wordt in beweging gebracht en het eerste vel wordt nu naar den aanleg gevoerd. Op tafel c bevindt zich een vellenklem, welke belet dat er meer dan één vel ineens wordt doorgevoerd. Onder de strijktoestellen vinden wij nog de inlegtoestellen KffiNIG EN Dux. B. Het « Universai» inlegtoestel. Een zeer voornaam punt bij dit inlegtoestel, is het goed gelijk liggen van het papier en bijzonder van den voorkant. Door luchtdrukking worden de vellen papier naar den aanleg doorgevoerd. Met behulp van het handwieltje (A) wordt de papiertafel op haar rustpunt gebracht, om alzoo zoo veel papier te kunnen op de tafel leggen, dat het bovenste blad lichtjes den onderkant der zuigers aanraakt. Een luchtpomp is door een darm verbonden aan een zuigerstang, welke op den voorkant van de papiertafel haar vertrekpunt heeft. De zuigertjes moeten dus het papier aanzuigen en wel blad voor blad. Te dien einde en juist vóór den papierstapel bevinden zich de blazers. Wanneer het vel door de zuigertjes

179

INLEGTOESTELLEN OP SNELPERSEN.

INLEGTOESTEL .. UNIVERSAL

ti-

A E

F G /f

8

I

D

c

A. HaIldwidtjll, di(,Ill'Ildl' voor het op hoogte stellen van de papiertafel. B. (;ummidarm die de luchtpomp met de zuigerstang verhindt. - C.-D. Luchtpomp met bewegiIlgsnwchallisllll'. E. Bcwegingsmcchanisme der zuigerstang. F. Zuig('rstaIlg met dl' zuigers. - C.-H. Transportwieltjes 1. AandrijvingsffiC'chanisllH' der transporh-drltjf's.

180


aangezogen is, geven de blazers onder het vel een krachtigen luchtstroom om dit vel van den papierstapeilos te maken. De zuigerstang is verstelbaar en wordt ofwel gelijk met den papierstapel gebracht, ofwel in schuine richting, omdat bij dun papier minder lucht noodig is dan wel bij dik papier. Ook de blazers kunnen hooger of lager geplaatst worden. Ze zullen hooger staan bij dun papier om het vel goed los te maken;wat bij dik papier niet noodig is. De zuigerstang brengt vervolgens, door eigen werking, het blad papier naar de vervoerrollen. Op de inlegtafel loopen banden, welke het blad naar den aanleg voeren.

HOOFDSTUK XXX.

DE DIEPDRUK. Bij al de hoogdrukmethoden wordt het drukbeeld in hoogstaand relief op de drukplaat uitgewerkt. De teekening alleen wordt dus door de inktrollen aangeraakt, en overal gelijkmatig met kleurstof voorzien. Bij diepdruk wordt het beeld verdiept in de plaat gegraveerd of geëtst, zoodat na het ininkten en afwisschen der plaat, de kleur alleen nog in het drukbeeld achterblijft. De over te zetten lichtteekeningen zijn natuurlijk « negatieve» of omgedraaide platen. Na voorzichtig bijgewerkt te zijn, wordt hiervan een « diapositief» vervaardigd, en wel in de gewenschte grootte van het afdruksel. Een bijzondere soort koolpapier, welk « lichtgevoelig» gemaakt is, wordt belicht onder het « diapositief» en alzoo verkrijgt men wederom een negatieve proef, die, wanneer zij nog vochtig is, op een koperen cilinder overgedragen wordt. Deze koperen cilinders zijn natuurlijk met veel zorg gepolijst en moeten overal een gelijkmatig-gladde oppervlakte hebben. Door alles met heet water te begieten, kan men eerst de papierlaag van het koolpapier verwijderen en vervolgens de onbelichte gelatine van het koper afspoelen, waardoor de belichte gelatine als een harde laag op het koper blijft zitten en als etsgrond dient. Thans wordt geëtst met ijzerchloriet van verschillende sterkte en van een bepaalde temperatuur. De cilinder, gereed geëtst, wordt op de machine gebracht en men kan tot het drukken overgaan.

r8z


Bij « rotatiediepdruksnelpersen » wordt de overtollige kleur door een dun, veerend, stalen lineaal, « rakel» geheeten, mechanisch van den vormcilinder afgestreken, waarop dan onmiddellijk de druk geschiedt, door een stalen « tegen-cilinder», die een gummicilinder tegen den vormcilinder aanprest. Dus, door een zeer sterken elastischen druk, wordt de kleur uit de indiepingen der plaat uitgeperst en op het te bedrukken papier overgezet. Op de platen, voor diepdrukmachines be1 stemd, moeten de verschillende 4 toonwaarden der afbeelding heel nauwkeurig in de plaat zelve zijn uitgewerkt. 5 2 Een vervolmaking of bijwerking in de beeldwerking, vanwege den druk3 ker zoo als zulks I=vormcilinder; 2=inktrol met feut er bekleed; 3=inktbij den handpersbak; 4= Rakel; 5 =drukvlakte met inkt bedekt. diepdruk mogelijk is, of zooals zulks door den boekdrukker, door een oordeelkundig uitgewerkten « toestel» wordt bereikt, zou hier gansch ondoelmatig zijn. De inkten voor diepdruk zijn zeer vloeibaar en worden gewoonlijk verdund of vermengd met benzol, benzine of scylol, enz. Ook hier komt een regeling van den inkt cilinder niet voor. De inkt wordt gegoten in een gewonen inktbak, waarin een rol met feuter bekleed baadt, die zooals blijkt uit bovenstaande figuur, overvloedig inkt op den drukcilinder brengt.

DE DIEPDRUK.

183

Opdat de inkt geen enkele onzuiverheid meer bevatte, zal men hem jiltreeren alvorens in den inktbak te doen. Dit is overigens een vaste regel voor elk ander product dat men met den inkt wil mengen. De rakel moet goed recht zijn om een gelijkmatige drukking op den geëtsten cilinder mogelijk te maken. Om strepen en geveegde randen te voorkomen heeft men aan den rakel een heen en wedergaande beweging gegeven. Hierdoor ontmoeten elkaar bijna nooit tweemaal een gegeven punt van den geëtsten cilinder en van den rakel. Nochtans de rakelstrepen zijn nooit geheel en gansch te verhinderen, ook niet bij een uiterst nauwkeurige behandeling. Het is immers niet mogelijk te vermijden dat er gedurig vreemde bestanddeeltjes tusschen rakel en cilinder geraken. De kleur mag nog zoo zorgvuldig fijn gemalen zijn, toch zal men niet kunnen beletten dat zich, tijdens het drukken, stofkorreltjes in de kleur of op den cilinder komen vastzetten, waar zij dan min of meer fijne strepen veroorzaken die, in den afdruk, de zoogenaamde <: rakelstrepen )) teweegbrengen. Bij het in gang zetten der machine lette men er goed op dat de rakel niet in beweging worde gebracht zonder dat de cilinder met inkt zij voorzien ; zoo niet zou de etsing spoedig beschadigd worden. Zooals hoogerop reeds gezegd, is er bij den diepdruk geen sprake van « toestellen)) zooals zulks bij hoogdruk-autotypieën het geval is. Het regelen der pressing van den drukcilinder is hier echter van het grootste belang. Deze wordt geregeld volgens den aard van het te bedrukken papier. Een zacht papier, dat uitteraard veel zuigkracht bezit en dus gemakkelijk den inkt uit de indiepingen der plaat opzuigt, heeft natuurlijk minder pressing noodig dan harde papiersoorten, die deze eigenschap in veel mindere mate bezitten. Het regelen der pressing moet echter met overleg geschieden. Te veel pressing immers is niet enkel nadeelig voor den regel-

184


matigen gang der machine, doch veroorzaakt bovendien een vroegtijdige sleet der gravuren. Bij te weinig pressing echter loopt men gevaar dat niet al de inkt, die de indiepingen der plaat vult, op het papier wordt afgezet, waardoor men onvoldoend gedekte afdrukken zou verkrijgen. Als bekleeding van den drukcilinder gebruikt men doorgaans een gummidoek alhoewel sommige drukkers er in bepaalde gevallen de voorkeur aan geven den drukcilinder met dikke feut er te bekleeden. Op de cilinder-diepdrukmachines zoowel als op de rotatiefmachines heeft men twee cilinders; ten eerste, den eigenlijken drukcilinder en ten tweede een cilinder bestaande uit een stalen kern waarop de gegraveerde koperen cilinder (drager van de etsen) overheen geschoven en bevestigd wordt. Als papier voor den diepdruk is elke soort aanwendbaar; zelfs het gewoon dagbladpapier levert goeden uitslag; enkel mag het geen knoopen of andere onzuiverheden bevatten, daar deze den drukvorm onvermijdelijk zouden beschadigen. De mogelijkheid, zelfs het goedkoopste papier te kunnen aanwenden, is een voordeel van den snelpersen rotatiediepdruk.

HOOFDSTUK XXXI.

DE OFFSETDRUK. Offsetmachine. Offsetdruk is een wijze van werken van onrechtstreekschen druk en overbrenging. Het beeld wordt van de zinkplaat eerst op den rubber gebracht en daarna op het papier. Een der belangrijkste punten bij den offsetdruk is het gebruik van goeden inkt. Het moet een goed kleurenden inkt zijn, heviger dan voor boeken steendruk, want hoe sterker de kleur, hoe geringer inktverbruik. Heeft de inkt geen voldoende kleursterkte, dan moet de kleurkracht verkregen worden door een te groot inktgebruik, met al de ellende die hieraan is verbonden. Het eerste nadeel hiervan is, dat de drukplaat gaat aansmeren en de fijne deelen na eenigen tijd onherroepelijk zullen verdwijnen. Want veel inkt gebruik eischt ook veel watergebruik en juist het te veel van beide werkt verwoestend op de zinkplaat. Bij het aanmaken van den inkt, moet men steeds goed rekening houden van den aard van het te bedrukken papier. Den inkt kan men verdunnen met offset-vernis. Dit vernis moet vetvrij zijn en zoo dun mogelijk (het zoogezegde watervernis). Ook wordt drukolie gebruikt. Bij het drukken van ongesatineerde of sterk vezelende papiersoorten, maakt men den inkt aan met een mengsel van gelijke deelen nitrobenzol, ether en petroleum. Dit is een goed voorbehoedmiddel tegen het plukken van het papier; bij drukwerk voor levensmiddelen-verpakking mag het geenszins worden gebruikt. 1.3

L. D.

r86


Behandeling van het gummi doek. De rubber is de onrechtstreeksche beelddrager bij den offsetdruk; alle ongelijkmatigheden of gebreken die zich aan de oppervlakte van het gummidoek vertoonen, zullen ook later in de afdrukken bemerkbaar zijn. Een goed rubberdoek bestaat uit acht op elkaar geperste lagen rubber en linnen. De bovenste laag, dus deze welke den druk draagt, is de zwaartse rubberlaag. Het gummidoek moet waterdicht zijn, omdat het anders na eenig gebruik, zijn vezels uitzettend, steeds grooter en ten laatste onbruikbaar wordt. Alvorens het gummi doek op den cilinder te spannen, moet het eerst ontdaan worden van de poederlaag, waarmede de rubber bedekt is; spant men den rubber zonder reinigen op, dan duurt het lang vóór het nieuwe doek een goeden afdruk geeft. Papier. Alle papiersoort en kunnen op de offsetmachines gedrukt worden; nochtans is het aan te raden papier te gebruiken met een eenigszins ruwe of matte oppervlakte, en dat een speciale lij ming heeft ondergaan.

LIJST DER TECHNISCHE TERMEN GEBRUIKT IN HET DRUKKERSVAK EN WAARVAN DE VERKLARING IN DIT BOEK VOORKOMT.

A Aandrijfmechanisme .90, 91, 96 Aanleg .............. 47, II2 Aanlegspelden .......... 47 Aanlegstreep ....... 106, II3 Aanslagwit ............. 174 Aanslagzijde . . . . . . . . . . .. 172 Aanvullende kleuren 126, 147 148, 152 Aardkleuren ............ 156 Aardstaffen ............ 156 Achterband ............ 93 Adreskaarten ........... 63 Afgedekte cliché's ....... 126 Albastplaaster .......... 166 Aniline (teerverfstof) ..... 156 Anode................. 86 Asphalt ................ 124 Automatische aanleg. . . .. II3 Auto-Stéréo-cliché . . . . . .. 87 Autotypie ........... 83, 124

B Banden 93 Bauer Fr. ............. . 89 Beelddrager ........... . 186 Bekleeding (cilinder) .... . 110 Bepareld .............. . 155

Bewaren (drukinkt) ...... Beweging .............. Bewegingsmechanisme ... Blazers ................ Boeken ................ Boekomslagen .......... Bostonpers ............. Bovenband ............. Briefhoofden. . . . . . . . . . .. Briefkaarten ............ Bronsdruk .......... 159, Bronsinkten ............ Bronspoeder ............ Broom ................. Bus ................... Bijenkorf (ruche) ........

145 89 92 179 71 65 32 93 65 62 160 160 159 121 119 71

c Camera ................ 121 Celluloïd ............... 141 Chemisch hout .. . . . . . . .. 68 Chloor ................. 136 Chloorzilver ............ 121 Cicero ................. 17 Ciceromaat ............. 17 Cirkelbeweging ........ 89-90 Cilinder ................ 106 Cilinderdruk . . . . . . . . . . .. 30 Cilinderinktgeving .... 29, II6

188


Citochromie ............ Cliché's .............. 83, Colombier .............. Complementaire kleuren .. Contrast ............... Contravorm ............ Copieerraam .......... :. Copieeren .............. Copieerinkt . . . . . . . . . . . .. Coquille. . . . . . . . . . . . . . .. Coster .................

129 133 71 II4 13 6 141 77 124 124 157 71 26

D Degel.................. Degeldruk . . . . . . . . . . . . .. Degelpers .............. Dekgrond .............. Dekkend ........... 155, Dekkleuren ............ Diapositief ............. Didotstelsel ............ Diepdruk .............. Doodsbrieven . . . . . . . . . .. Doorschijnen ........... Doubleeren (druk) ....... Draaien ~ . . . . . . . . . . . . . . . Dragers ................ Dresseerplank .......... Driekleurendruk ........ Drukcilinder . . . . . . . . . . .. Drukfundament ...... 44, Drukmethoden . . . . . . . . .. Drukspanning .......... Druksteller ............. Dubbelsnelpersen ....... Dubbeltoondruk ........ Dubbeltooninkt ......... Duplex-cliché's ......... Dwarsschragen . . . . . . . . ..

45 30 33 130 160 161 181 17 181 65 155 82 72 106 24 137 106 106 29 53 44 II7 130 158 130 122

E Een toerpers ........... . 89 Enveloppen ........... . 60 Esparto ............... . 68 Etiketten ............. . 63 Etsingen .............. . 12 4 Etsmachines ........... . 126 Esthetische ........... . 9 Excentriek 92

F Facethouder .. . . . . . . . . . . Facetranden . . . . . . . . . . .. Filters ................. Fixeerbad .............. Flan (matrijs) ........... Foeliedruk ............. Folio .................. Folio-cijfers ............ Fonds (ondergronden) .... Formaat ............. 68, Formaat maken ...... 77, Formaatwit ............ Fotografie .............. Fournierstelsel ..........

84 84 126 122 86 161 70 171 132 170 173 17 121 17

G Gaffel ................. 92 Gamme ............. II7, 128 Galet ...... " ........ " 98 Gallystelsel . . . . . . . . . . . .. 36 Galvano ............... 83 Galvanoplastie ........ 83-86 Garnituurwit . . . . . . . . . . .. 18 Geboortekaartje ........ 65 Gecopieerd ............. 123 Gedwongen rollen beweging 89 Gemonteerd ............

90

83

LIJST DER TECHNISCHE TERMEN.

Gereedschap . . . . . . . . . . .. Ge~oten ............... Gestel ................. Getande kroon ..... . . . .. Geul .................. Gewasschen teekeningen .. Gezichtsmengeling ...... Gieten ................. Gietijzeren plaat ........ Glans .................. Glycerine .............. Grafiet ................. Graveernaalden ......... Grondkleuren ...... 146, Grondvel ............... Groot mediaan . . . . . . . . .. Grove toestel ........... Grijpers . . . . . . . . . . . . . . .. Grijperswit ............. Gouddruk .............. Gulden snede ........... Gummicilinder . . . . . . . . .. Gummidoek ............ Gutenberg ........... 26, Guttapercha. . . . . . . . . . ..

14 126 113 92 114 124 129 119 84 155 50 86 143 147 134 68 83 II3 II3 160 73 182 186 163 166

H Halftonen .......... 124, Handelsdrukwerkjes ..... Handpers .............. Hangkaartjes ...... . . . .. Hars .................. Hefboom .............. Hennep................ Holwit ................. Hoofdkleuren ... . . .. 127, Hoogdruk .............. Houtgravuren .......... Houten voet .... , . . . . . .. Houtsneden ............

189

I Illustratiedruk .......... 133 Indigo ................. 143 Ingegraveerde plaat ..... 163 Inktbak ............. 38, II6 Inktcilinder ............ 49 Inktnemer .... 39, 49, 52, II6 Inktmes ............... 16 Inktmolen . . . . . . . . . . . . .. 153 Inkten ......... 144, 153, 156 Inktrollen ............ 49, 50 Inkttafel ............... 49 Inkttoevoer .......... 58, II6 Inktwerk ............ 49, lI7 Inlegtoestellen ...... 177, 179 Inslagschema's .......... 172 Inslaan. 16,24, 68, 81, 161, 171 Insluiten id. Intanding .............. 107 Interlinies . . . . . . . . . . . . .. 18 In-plano ............... 70 In-folio ................ 70 In-kwarto .............. 70 In-octavo .............. 70 In-sedecimo ............ 71

] 134 59 28 62 124 33 68 18 147 29 83 83 131

J esus (papierformaat) 71 Jood (fotografie) ........ 121 Jute (papierstof) ........ 68

K Kanten (platte) ......... 52 Kar................... 79 Keeren ................ 72 Kegelvormig ........... 90 Kleeding ............... 14 Klein Median .......... 68 Kleur .............. 145-150


190

Kleurencombinatie 143 Kleurenetser ........... 129 Kleurendrukc1iché's ..... 83 Kleurenladder .......... 129 Kleurenmenging ........ 127 Kleurenscala ........... 129 Kleurenharmonie .... 149-151 Kleurechtheid .......... 156 Kleurhevigheid ......... 138 Kleurverbinding ........ 150 Kleurverdeeling ........ 58 Kleurvel ............... 58 Kleurverschil ........... 137 Klophout .............. 15 Kloppen ............... 22 Kcenig Fr. . . . . . . . . . . . . .. 89 Koelapparaat ........... 120 Kooien ................ 20 Kooiendrijver .......... 20 Koolpapier ............. 181 Kopallak .............. 147 Kopalvernis ............ 160 Koperlaag . . . . . . . . . . . . .. 86 Kopwit ......... 81, 173, 176 Koude kleuren . . . . . . . . .. 150 Kroon................. 71 Kruis (enveloppen) ...... 60 Kruiswit ............... 174 Krijtlaag .. . . . . . . . . . . . .. 136 Kunstgevoel... . .. . . . . .. 9 Kwadraten. . . .. . .. . . . .. 17 Kwarto................ 70 Kwitanties ............. 65 Kwijtbrieven ........... 65

L Lak ................... Lakkleuren ............ Legger ...... 46, 110, 112, Leggerdikte ......... IlO, Leggerpasser ...........

149 156 135 Il2

112

Lens .................. Letterhoogte ........... Letterrollen ............ Libertypedaal .......... Licht .................. Lichtgevoelige .......... Lichtstralen ............ Linnen ................ Linoleum ........... 141, Looplijsten ............. Lijnc1iché's .......... 83, Lijnenvormen .......... Lijnetsen .............. Lijnolie ................

125 16 52 34 145 122 i22 67 143 106 123 77 123 155

M Maertens Dirk .......... 25 Magnesiapoeder ........ 168 Manillo ................ 68 Mäsers ................ 141 Matglas ................ 121 Matrijs .............. 86, 161 Matrijspoeder ........... 163 Mechanisch hout. . . . . . .. 68 Mechanische krach ttoestellen .................. 136 Median ............... 71 Memorandums .......... 65 Metaalinkten ........... 156 Metaalstoffen ........... 156 Meudonwit ............. 166 Middenwit ............. 77 Minerale inkten ......... 156 Modeleeren ............. 161 Moet ................. 53,84 Mordant ............... 160

N Negatieve .............. 122 Normaalkleuren (hoofdkleuren) .............. 127, 147


Nota's................. 65 Nijpers ............ 44,47,82 Nijpkracht ............. 82

o Octavo ................ CEserfoelie ............. Offsetdruk ............. Omdruk ............... Omzendbrieven ......... Onderbanden ........... Ondergeschikte kleuren .. Ondergronden .......... Ondergrondkleuren ...... Onderlaag .. , . . . . . . . . . .. Ongelukken ............ Ontwikkelaar .......... Opdrachtrollen ......... Oproepingsbrieven ...... Orde .................. Origineel ............ 86, Overeenkomst ..........

70 161 185 123 65 93 127 147 141 150 83 14 122 52 65 13 126 149

p Palmhout Panchromatisch ....... . Papier ................ . Papierbak ............. . Papierformaat ......... . Pedaal ................ . Pellicule .............. . Perkamentpapier ....... . Perelaren hout ......... . Plakadressen .......... . Plakmiddel " .......... . Planetabeweging ....... . Plano ................. . Plantijn ............... .

131 128 67 13

70 33 87 154 131 63 55

K9

7° 27

19 I

Plooien ................ I I 1 Plukken ............... 54 Positief ................ 128 Post .................. 71 Pressing .......... ,.... 53 Proefaandrukken ....... 128 Propatria .............. 71 Puntenstelsel ........... 17 Puntlijnen. . . . . . . . . . . . .. 68

R Raam ................ 15,24 Raamklem ............ 24,45 Raisin ................. 71 Rakel ................. 182 Randen ................ 135 Raster ................. 125 Rastercliché ............ 124 Rasterhoekregeling ...... 129 Rechthout ............. 20 Recto ................. 71 Registeren ............ 58, 85 Regletten .............. 18 Reinigen ............... 140 Rekeningen ............ 65 Reliefdruk ............. 163 Reliefplaat ............. 164 Riem.................. 71 Roest.................. 46 Roet .................. 153 Rollen ................. 114 Rollenbaan . . . . . . . . . . . .. 45 Rollenbaanbeweging . . . .. 98 Rollengietstelsel ........ lI9 Rollenspecie .......... 16, 50 Rollenwagen .......... 42, 50 Ronsel .............. 93, lI4 Roomkleurig ........... 143 Rotary ................ 177 Rotatiediepdruksnelpersen 181 Rotatiedruk ............ 30

I9 2


Rotatiepers ......... II7, Ruche................. Rubberdoek ............ Rugafmeting .......... . Rugwit ............... . Rustpunten ........... .

181 68 186 82 174 45

s Samengesteld inktwerk Schakeeren ............. Schellak ............... Schenen........ .. ...... Schoondruk ............ Schroevedraaier . . . . . . . .. Schijf.................. Sedecimo .............. Selectionneeren ...... 128, Siccatief ............... Silicate de potassium .... Slagschaduw ........... Sleutels ................ Sluitmaterieel .......... Smaragdgroen .......... Smeren ................ Snelpersen ............. Spanbeugels ............ Spanrolletje ............ Spanvel ................ Specierollen ............ Specieverwrijfrollen ..... Spiegelbeeld ............ Spoorbeweging . . . . . . . . . . Spijskaarten ............ Stand ................. Stellen der rollen ....... , Stelmaat ............... Stempeldruk ....... 163, Stempelkarton .......... Stempelvorm ........... Stereo-cliché ........... , Stereo-autoplaat ........

103 150 166 20 71 15 83 70 129 133 144 134 15 20 143 13 89 46 93 III

16 II4 131 89 64 57 Il4 52 167 163 161 86 87

Stereotypie ............ 83-86 Stoel .................. 116 Stolpen ................ 72 Stopcilinderpers .... 89-92-94 Ster ................... II9 Strakken legger ......... 82 Stroo .................. 68 Strooibiljet ............. 65 Strijkraderen ........... 177 Strijkstelsels . . . . . . . . . . .. 177 Substractieve ........... 126 Super Royal . . . . . . . . . . .. 71

T Tafelinktgeving ...... 34, 166 Talk ................... 124 Tandrad ............... 80 Tandreepen ............ 97 Teerkleurstoffen ..... 156-157 Tegenstelling ........... 149 Tertiaire kleuren ........ 148 Timpaan............... 28 Toestellen .. 53,83,87,133,136 13 8 Tonen ................. 150 Trappers. . . . . . . . . . . . . .. 33 Trede.................. 33 Tusschenschakeeringen " 127 Tweekleurendrukpersen .. II7 Tweetoerenpers ........ 89-96 Tweevoudige kleuren .. 147-148

u Uitvoerbanden . . . . . . . . .. Uitvoerrol . . . . . . . . . . . . .. Uitsnijden .......... 133, Universal ..............

93 93 143 179

v Vast wit .......... " . .. 24 Veerend inktmes ........ II6


Vegen ............ 77, 8z, III Verbindingsmiddel ...... 153 Verdeelingsrollen .. 39, 5z, lI6 Verguldpers ............ 161 Verloopende randen .. Iz6, 135 Verkalking ............. 131 Vervoerbanden ......... 178 Vervoerrol ............. 178 Vierkleurendruk ........ 137 Visitekaartjes .......... 59 Vlakversiering .......... 10 Vliegwiel .............. 33 Voet (onderlaag) ........ 83 Voetwit . . . . . . . . . . . . . . .. 176 Vooraanleg .......... lIZ-lI3 Voorbanden ............ 93 Vorm.................. IS Vormcilinders .......... lI7

w Warme kleuren ......... 150 Warmtegraad .......... IZO

193

Was .................. IZ4 Wasplaten ............. 86 Waterglas .............. 144 Watervernis ............ 178 Weerdruk .............. 71 Wisselbalken ........... 66 Wissels ................ 65 Wisselvellen ........ lIZ, 134 Wit ................. 15,155

z Zilverdruk ............. Zindelijkheid ........... Zinkplaten .......... IZ3, Zuigers ................ Zuigerstang ............ Zuigstelsel ............. Zuurbestendig .......... Zwaaiend fundament .... Zwaaiende drukcilinder .. Zwavelzuur ............ Zijwit ..................

160

13 Iz6

179 179 177 IZ4

33 89 86 174

BIBLIOTHEEK VOOR DEN BOEKDRUKKER.

J. DE GROOT. De Moderne Boekdrukker. - 1913 - N. V. Drukkerij {( De Nieuwe Tijd», Amsterdam. A. BUYS. Practische Wenken voor den Drukker. - 1912 - Idem. M. RAUCH. Hoe moet ik Toestellen? Idem. A. BUYS. Kleur en Inkt - 1920 - Idem. J AC. VAN DER KAMP en C. H. LINDEBOOM. Drukken. - 1920 - Idem. D. SCHUITMAKER en L. RONNER. Van Leerling tot Drukker, Idem. J. DUMONT. Vade-Mecum dzt TypograPhe. - 1915 - Dumont, 154, Rue Verte, Bruxelles. PAUL GODENNE. EncycloPédie Théorique et Pratique pour la conduite des Presses TypograPhiques. - 1925 - Bij den uitgever Namen, Brusselsche steenweg 17-19. L. ]ACOT ET E. HONOLD. Ce que l'Imprimeur doit savoir des encres et du tirage. - 1924 - Moniteur de la Papeterie beIge, 68 Rue Edmond van Cauwenbergh, Bruxelles. OTTO F. W. KRUGER. Die Illustrationsverfahren. - 1914 Verlag von F. A. Brockhaus, Leipzig. Le Musée du Livre. Ruede la Madeleine. (Maandblad). Graficus. Hofwijckstraat 9, Den Haag. (Weekblad.) Deutscher Drucker. Berlin S. W. 61, Hagelbergerstrasse, 49. (Maandblad.) The Britisch Printer. Routhby, Lawrence & Co., Ltd., London. (Tweemaandelij ksch.) E.

INHOUDSTAFEL. Voorwoord ........................................... Geraadpleegde werken .................................

7 8

HOOFDST1)KKEN

Over de esthetische opleiding van den Drukker . . . . . . 9 Orde en zindelijkheid in de werkplaats. . . . . . . . . . . . . 13 Benaming van gereedschap en materieel .......... . IS A. Het Puntenstelsel .......................... . 17 B. Het Formaatwit ............................ . 17 V. Het Sluitmaterieel ............................ . 20 VI. Insluiten of inslaan voor de Degelpers ............ . 24 VII. A. Ontstaan der Boekdrukkunst ................. . 26 De Handpers ............................. . 28 B. De Boek= of Hoogdruk ..................... . 29 Drukmethoden ......................... . 29 Schematische voorstelling der Hoogdrukmethoden ............................... . 3 1 De Bostonpers ........................... 32 VIII. Overzicht Degelpersen : Bostonpers ................................ 33 De Liberty-degelpers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Moderne Degelpersen : Victoria, Phcenix, Planeta en Brillant ............................. 37-45 Verbeterd bewegingsmechanisme van den rollenwagen op de Victoria-degelpers ............ 42 Schematische voorstelling van het bewegingsmechanisme der Phcenix-degelpersen . . . . . . .. 44 IX. De onderdeelen der Degelpers : Drukfundament. - Degel. - Nijpers. - Stand der Aanlegspelden ........................ 45 Eenige soorten van Aanlegspelden .......... 48 1. 1I. lIl. IV.

196


De Inkttafel. -

Inktcilinders. -

Inktrollen . . ..

49

X. Het regelen der Pressing en het Toestellen op de

Degelpers .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 XI. Stand van den Druk. - Register. - Gelijkmatige Kleurverdeeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Stand van den druk op het papier, voor eenige Stadsdrukwerkjes ........................ XII. Het toestellen en drukken van Handelsdrukwerken .. Visitekaartjes .............................. Enveloppen ............................... Briefkaarten ............................... Hangkaartjes .............................. Plakadressen en etiketten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adreskaartjes .............................. Spijskaarten ............................... Geboortekaartjes ........................... Nota's, Rekeningen, Briefhoofden, Memorandums ................................... Kwitanties en Wissels. .. . . .. . . .. . . . . . . . . .... Oproepingsbrieven, Omzendbrieven, Strooibiljetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. Doodsbrieven .............................. Boekomslagen ............................. XIII. A. Het Papier ................................ B. Papierformaten ............................. XIV. De juiste verhouding der « Gulden Snee ))' . . . . . . . . .. XV. Het insluiten van Nota's met lijnenvormen. Formaat maken en toestellen. - Het vegen van den druk.................................. XVI. Cliché's. A. De Stereotypie ................... B. De Galvanoplastie ................ XVII. De Snelpersen ................................ A. Bewegingsmechanisme der Stopcilinder·snel·

persen ............. '. . . . . .. . . .. . .. . ... ... .. B. De Banden op de Snelpers . . . . . . . . . . . . . . . . . .. C. De nieuwe « Front-Planeta)) ................. D. Overzicht en beginsel der Tweetoerenpers ..... E. Het Drukfundament ....................... F. De Drukcilinder ........................... G. De Bekleeding van den cilinder (legger) ......

56 59 59 60

62 62 63 63 64 65 65 65 65 65 65 67 70 73

77 83 86 89 92 93 94 96 96 106

IlO

INHOUDSTAFEL.

H. De Aanleg ~ De grijpers .............. II2, I. Het stellen der Rollen op Snelpersen. . . . . . . . .. J. Inktstelsels ................................ K. Andere stelsels van Snelpersen ..............

197

XVIII. Het Gieten der Rollen ......................... XIX. De Fotografie ................................ XX. Cliché's. (Vervolg) ............................. C. Het Lijncliché .................... D. De Autotypie- of rastercliché's ...... E. Cliché's voor Drie- en Vierkleurendruk F. Duplex-cliché's en Dubbeltoondruk .. G. De Houtsnede ....................

II3 II4 116 II7 II9 121 123 123 124 126 130 131

XXI. De Illustratiedruk : A. Het uitsnijden en toestellen .................. B. Mechanische krachttoestellen ................ C. Drie- en Vierkleurendruk. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. Het reinigen van Autotypieën ..............

133 136 137 140

XXII. Het Uitsnijden en Drukken van Ondergronden ...... XXIII. Over Kleuren: 1. Het witte licht ontleden ................... . 2. Het witte licht weder samenstellen ........... . 3. Aanvullende kleuren ...................... . XXIV. Kleurenharmonie: ........................... . Tafel van harmonieer ende kleuren ........... . Tafel der aanvullende kleuren ............... . XXV. Boekdrukinkten Verschillende inktsoorten ................... . XXVI. Eenige speciale Drukwerken: A. Bronspoeder. ~ Bronsdruk ................. . B. Het drukken van Wit en Dekkende kleuren op donkere papier soort en ................... . C. Foeliedruk ............................... . XXVII. De Stempeldruk : (Reliefdruk) : A. De Stempeldruk op Degelpersen .............. A. Matrijspoeder (( Victoria» ............... B. Meudonwit (krijt) en Albastplaaster. c. Schellak. ~ D. Guttapercha .............. B. De Stempeldruk op de Snelpers . . . . . . . . . . . . ..

141 154 145 146 149 151 15 2 153 156

159 160 161

162 163 166 167

198


XXVIII. Het Insluiten van Boekvormen . ................. , A. Algemeene regels ........................ B. Enkele veelgebruikte inslagschema's ........ C. Het Formaat maken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. Het nameten van de witverdeeling in den vorm .. XXIX. Inlegtoestellen op Snelpersen: A. Rotary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. B. Universal ................................. XXX. De Diepdruk . ......................... " ...... XXXI. De Offsetdruk ................................ Lijst der technische termen, gebruikt in het drukkersvak .. Bibliotheek voor den Boekdrukker ...................... Inhoudstafel ..........................................

171 171 172 173 170 177 179 181 185 187 194 195

DE LEERLING DRUKKER DOOR EDMOND SCARON DRUKKERIJ - BESTUURDER. BESTUURDER, LEERAAR AAN DE VAK- 6 & NIJVERHEIDSSCHOOL : - :1 TE TURNHOUT : - :

Recommend Documents