De kleine ontdekkingsreiziger
Mocht ik een ontdekkingsreiziger zijn dan zou ik eens op de maan willen staan. Ik zou dagenlang kijken naar de wereld waar ik vandaan kom. Hoe kan het zijn dat zoiets kleins van heel ver zoveel voor mij kan verbergen? Ik zou terug keren als een kleine ontdekkingsreiziger, benieuwd hoe groot de wereld is.
Voorwoord 5 jaar kunstzinnige kinderopvang in de buitenschoolse opvang ’t Pagadderke. Dit kunnen we niet zomaar laten voorbijgaan. Daarom dit naslagwerkje, waarin we onze ervaringen willen delen, de weg die we hebben afgelegd, zeg maar een stukje geschiedenis en een weergave van onze belangrijkste peilers binnen onze werking. In deze 5 jaren hebben wij ons steeds laten inspireren door het werk van de Italiaanse pedagoog Loris Malaguzzi – Reggio Emilia. Door deze zienswijze hebben we in de loop der jaren heel wat ervaring opgebouwd, en van deze ervaringen willen we jullie laten proeven. Maar ook omdat we er trots zijn! Luc Arijs – verantwoordelijke STIBO Pagadderke
Geschiedenis In 2005 – 2006 is STIBO Pagadderke ingestapt in het project van de Kunstzinnige Kinderopvang1. Binnen dit project hebben we ons laten inspireren door het werk van de Italiaanse pedagoog Loris Malaguzzi – Reggio Emilia. Een van de uitgangspunten binnen het project waren vooral … …in de eerste plaats gericht op de vele mogelijkheden van het kind, op zijn creativiteit en expressiviteit in het contact met anderen. Door intensief te kijken en te luisteren naar de vele talen van kinderen, konden we leren inspelen op hun ideeën. Dat betekent dat we omgevingen creëerden waarin kinderen ten volle kunnen experimenteren. Om dit proces beter te begrijpen en erop in te spelen, wilden we onze acties nauwkeurig documenteren. Het gebeurde aan de hand van observaties die we vertaalden in woord en beeld. Dat maakte ze begrijpelijker, transparant en bespreekbaar voor anderen2 Tijdens de eerste 2 jaren (2005 – 2008) zijn we op geregelde tijdstippen samen gekomen met andere organisaties vanuit Vlaanderen. Op het programma stond voornamelijk; het uitwisselen van ervaringen bij activiteiten, uitproberen en of zoeken van werkmethoden, delen van activiteiten en de wijze van documenteren. In het laatste jaar (2008) is er vooral gewerkt aan het verzamelen van werkteksten, projecten en activiteiten van de afgelopen 2 jaar. Een project van het VBJK waar we 3 jaar intensief aan hebben deelgenomen. De auteurs Caroline Boudry (projectbegeleiding) en Herwig Deweerdt hebben deze 3 jaar ervaringen gebundeld in een vrij inspirerend boek3 ‘Ontvlambare vingers’. Dit heeft heel wat verandering teweeg gebracht binnen onze werking zowel naar de kinderen, ouders en begeleiders. We kunnen spreken van een nieuwe identiteit, wat een aparte uitstraling geeft aan onze buitenschoolse opvang.
1
Kunstzinnige Kinderopvang: Een project gestart in 2005 begeleidt door Carolien Boudry van het VBJK, documenteren van kunstzinnige activiteiten voor kinderen vanuit een Reggio Emilia benadering. 2 KZK projecttekst VBJK (is een expertisecentrum in opvoeding en kinderopvang) 3 ‘Ontvlambare vingers’ Een kleurrijk document vol poëzie, ervaringen, ontdekkingen over kinderen, creativiteit en kunstzinnigheid. Tegelijkertijd vormde dit project ook de aanzet van een nieuw project: Zig Zag.
Ondertussen zijn we 2011. Deze Reggio Emilia benadering is vandaag de dag geïntegreerd binnen onze werking. Uiteraard noemen wij ons zelf geen Reggio Emilia, maar we zijn er wel door geïnspireerd. We staan dan ook vermeld als een kunstzinnige kinderopvang. Voortdurend laten we ons opnieuw inspireren en spelen we gretig in op projecten waar wij deze benadering ten volle in kunnen benutten. Wij zijn steeds op zoek naar nieuwe uitdagingen, het is tevens een basisgedachte om onze werking levendig en in beweging te houden. Zo zijn er de afgelopen jaren heel wat projecten verwezenlijkt zoals DECET – zelfportretten van kinderen, Ontvlambare vingers – creatie van een beeldhouwwerk, workshops voor KIDO dag en Ratatoej voor de Dienst Kinderopvang, Buurtwerk Malem en de Brugse Poort – Kunst in de straat (Malem), De Terugtocht en De Brugse Poorten… In dit naslagwerkje zullen we vooral omschrijven hoe de drie pedagogen en het documenteren zijn geïntegreerd binnen onze werking. Met de drie pedagogen bedoelen we de kinderen, de volwassene en de ruimte & materiaal. Voor meer informatie over de drie pedagogen verwijs ik naar de visie van de Reggio Emilia benadering.
De ‘inspiratie’ boom Waar kunnen kinderen ontdekken? Overal! In de Reggio Emilia benadering spreken we van een centrale ontmoetingsplaats, een plaats waar kinderen, de ouder en de begeleid(st)er elkaar kunnen ontmoeten. Naast onze onthaalhoek voor de ouders wouden we ook iets specifiek hebben voor de kinderen. We zijn samen op zoek gegaan naar een herkenningsteken al dan niet symbolisch, dat steeds terug te vinden zou zijn op een herkenbare centrale plaats. Kinderen hebben er de mogelijkheid en de vrijheid om te kunnen ontdekken, ontmoeten, gestimuleerd te worden, en tot inspiratie te komen…dat is de voorwaarde die we ons zelf stellen. Daaruit is de inspiratieboom ontstaan. De inspiratie ’boom’ heeft iets symbolisch, een boom is een stukje natuur dat altijd onderhevig is aan de natuurelementen, en is dan ook veranderlijk en vergankelijkheid in zijn vorm en structuur. Denk maar aan de seizoenen, het vallen van de bladeren, de lente waar alles terug in bloei komt. De groei van een boom is niet voorgekauwd, takken zoeken hun eigen weg tussen alle obstakels heen. Stevig geworteld in de grond, een veilige basis. Een boom die door kinderen, ouders samen met begeleiders is gemaakt. Wij zijn eerst naar bomen gaan kijken, hoe groot de bomen zijn, verschillend van elkaar in kleur en vorm, het aanvoelen van hoe ruw of fijn de boomschors kan zijn, takjes en bladeren verzamelt. Met deze opgedane ervaringen is een kleurrijke boom tot stand gekomen, met houten latten, veel gezaag en geboor, beschildert door ouders en kinderen.
De ‘inspiratieboom’ heeft nu een vaste plaats naast de bakken voor het raam, je kan het zowel binnen als buiten opmerken. Het is een ontmoetingsplaats die kinderen aanzet om hun nieuwsgierigheid aan te wakkeren. Hen te stimuleren om aan de slag te gaan met het materiaal, dit te onderzoeken en of er mee te experimenteren. Rond deze boom staan 4 houten bakken waar materiaal aangereikt ligt. Het materiaal dat er ligt is gekoppeld aan seizoenen, thema’s die actueel zijn, onderwerpen die kinderen bezig houden.
De begeleidster heeft als belangrijke taak een luisterend oor te hebben naar wat kinderen vertellen en of doen met het materiaal, een basis voor verder onderzoek, activiteiten waar nieuwe verhalen ontstaan, die kinderen aanzetten tot creëren en het vol trots tonen aan de grote ‘Andere’.
Het atelier als ‘labo’ Het atelier is een ruimte waar heel wat diverse materialen worden aangeboden. Op regelmaat wordt dit zowel aangevuld met nieuwe materialen of krijgen bepaalde onderwerpen een speciale aandacht. Het onderhoud van het atelier is de verantwoordelijkheid van de begeleidster, maar ook kinderen delen in deze verantwoordelijkheid. Kinderen kunnen er vrij in en uit, met of zonder begeleiding. Dagelijks komen kinderen tot nieuwe ontdekkingen, waardoor de wereld waarin ze leven steeds groter wordt. Het ‘labo’ in ons atelier is een plaats waar kinderen deze ruimte krijgen. Er worden proefjes ontwikkeld waar kinderen de ruimte krijgen om veel uit te proberen. De Begeleidster heeft daar vooral een luisterend oor naar wat kinderen vertellen, tonen. Aan de hand van deze informatie wordt documentatie vast gelegd, zowel neergeschreven als in beelden. Het is een bron van inspiratie waar ze gestimuleerd worden om te creëren. Dat wat hen en ons in beweging houdt. Naast het experimenteren in het atelier, worden er heel wat andere kunstzinnige activiteiten gehouden, zoals tekenen, schilderen, kleien etc…
Het begrip ‘labo’ moet men ruim bekijken, een labo hoeft niet perse in een afgebakende ruimte te zijn of lokaal. Dit hangt af van welke activiteiten of projecten er spelen, Bij het creëren van ons beeldhouwwerk in 2008 zijn we naar het centrum van Gent gegaan, het was ontdekkingstocht met de kinderen op zoek naar beeldhouwwerken. Het labo was dan dus het centrum van Gent. Bij de verfraaiing van onze buitenruimte speelplaats zijn we met de kinderen in onze buurt, op zoek gegaan naar wat de kinderen mooi of leuk vonden, daarvan konden ze zelf foto’s nemen. Hier was dus het labo ‘de foto’s die de kinderen van de buurt namen’. Dus een labo hoeft niet altijd binnen te zijn, maar kan overal zijn.
Het proces naar een product en de rol van de begeleidster. Het proces naar een product loopt niet steeds rechtlijnig, juist omdat de kinderen zelf richting geven aan het proces. Dat wil zeggen dat er een open geest wordt verwacht van de begeleidster, een niet altijd eenvoudige taak. Aangezien we als volwassene zelf een doel voor ogen hebben die we graag willen bereiken. Dit is een voortdurend leerproces voor de begeleidster. Wanneer grijp je in en wanneer niet? Met ingrijpen bedoelen we niet ‘sturen’. Het al dan niet ingrijpen is sterk gekoppeld aan de gerichte observatie van de begeleidster. Sturen, wil zeggen welke richting een actie dient te gaan en is sterk bepalend. En dat willen we niet. Met ‘ingrijpen’ bedoelen we eerder naar het aanbieden van diverse materialen, of het tonen van technieken waarmee de kinderen verder op weg kunnen. Een kind geeft dan zelf aan of men al dan niet van deze mogelijkheden gebruik wil maken. Door op een gepaste manier in te grijpen of niet, laat je aan de kinderen zien dat je het belangrijk vindt en aandacht hebt voor waarmee kinderen bezig zijn. Bij het ingrijpen houden we rekening met hun mogelijkheden en hun interesses en wat hen bezighoudt.
Documenteren Waarom is documenteren zo belangrijk? Documenteren is tonen wat kinderen beleven, ontdekken en creëren… Documentatie kan bestaan uit zowel fotomateriaal, teksten, filmbeelden, geluidopnames en de producten van kinderen. Documenteren leert ons luisteren en kijken. Documenteren geeft ons een beeld weer van hoe kinderen omgaan met elkaar, met materialen en hun mogelijkheden Documenteren laat zien wat kinderen doorgaans de dag beleven belangrijk is. Documenteren is concrete informatie verzamelen Documenteren is concrete informatie doorgeven Het documentatiepaneel heeft een heel belangrijke plaats binnen onze werking. Het staat tevens op een centrale plaats die toegankelijk is voor ouders, kinderen en bezoekers. Het is duidelijk zichtbaar, we willen aan ouders laten zien dat we het belangrijk vinden om te tonen waarmee hun kinderen bezig zijn. Geregeld wordt dit aangevuld met nieuwe documentatie, processen worden in beeld gebracht van begin tot eind. Kinderen en ouders kunnen nauw gelet volgen waar hun kinderen of vriendjes mee bezig zijn. Waardoor er ook leuke gesprekken ontstaan met ouders en of kinderen, soms vol verbazing. De wijze van presenteren is van belang om documentatie levendig te houden, voor de ouder en het kind.
Nawoord We zijn steeds op zoek, samen met de kinderen. Er schuilt in ons allemaal een beetje een ontdekkingsreiziger. Omdat we graag willen weten, nieuwsgierig zijn van wat er achter een gesloten deur zit of is. De tijd staat nooit stil. Op elk moment van de dag is er wat te beleven, hoe klein of hoe groot het ook mag wezen, alles begint bij het ontdekken en de reis die we samen plannen. Het is kinderen aanspreken via één en honderd talen. Een taal waarin ze zich het best kunnen uiten, dat een tekening, een schilderij, een gesproken woord, dans, zingen of theater kan zijn – mag zijn! ‘De honderd talen’4 wordt het in de Reggio Emilia genoemd. Het is een gedachtegoed van Reggio Emilia dat we tenvolle ondersteunen en dragen De begeleidsters Naima, Lieve, Pia en Sirin STIBO Pagadderke – een kunstzinnige kinderopvang in het Gentse Malem Luc Arijs – verantwoordelijke Dienst Kinderopvang – Stad Gent.
4
Dit wordt “de honderd talen” genoemd in de Reggio Emilia visie
