Grootscheeps voor groep 7/8: Introductie De kist in de groep zetten en vragen wat het zou kunnen zijn en wat er in kan zitten. Schipperskist: Een kist waarin de schipper zijn persoonlijke spullen bewaarde. We gaan het hebben over Schippers en binnenscheepvaart in Hoogeveen. Je leert alles wat in Hoogeveen met het water te maken had, zoals de kanalen en de schippers. Leerlingen vragen ‘’ Wat is binnenvaart?’’ De binnenvaart is het vervoeren van talrijke ladingsoorten over de Europese binnenwateren, zoals turf, zand en suiker. Nergens anders in Europa is het aandeel van de binnenvaart in deze keten zo groot als in Nederland. De binnenvaart heeft zelfs een vervoersaandeel van ruim 30% in Nederland. Nederland heeft dan ook de grootste binnenvaartvloot van Europa De kist openen en eruit pakken 1.Turf: Wat is dit ? Waarvoor werd het gebruikt ? Wat heeft het met de binnenscheepvaart te maken Dit als brandstof gebruikte materiaal werd gestoken en gebaggerd uit veengronden. Er waren toen nog geen verharde wegen waarover het transport van turf plaats kon vinden. Het was gemakkelijker de turven over het water te vervoeren. Er werden daarom waterwegen gegraven. De ontstane waterwegen maakten veel soorten vervoer mogelijk. 2.Boek ‘Alles is anders om me heen” In dit boekje wordt de geschiedenis van Hoogeveen verteld door de ogen van Johan, die aan de hand van Cillie ‘’ de nevelhekse’’ het Hoogeveen van vroeger ontdekt. Wat betekent de titel? De geschiedenis van de scheepvaart in Hoogeveen begon ongeveer 375 jaar geleden. Aanleiding voor het graven van de kanalen was de turfwinning. In een vroeg staduim bleek al dat de waterwegen voor veel soorten van vervoer bruikbaar waren. Rond deze periode woonde zeker wel één op de zeven inwoners van Hoogeveen op water. Hoogeveen was vroeger één van de belangrijkste binnenhavens van Nederland. Voorlezen Hoofdstuk 8 Schippers. 3.Kaart van de kanalen en wijken en scheeps(timmer)werven. Om turf te kunnen vervoeren werden kanalen met de hand gegraven. Een opgaande is een ander woord voor Hoofdkanaal. Een wijk is een smal zijkanaal in het veen. Er zijn tientallen wijken. Ze lagen 100m van elkaar, omdat men zover nog met een kruiwagen kon lopen. Het hoofdkanaal was de Hoogeveense Vaart. In de bloeitijd, midden 19e eeuw, telde
men hieer 800 schep pen. Hoogeeveen had de d meeste biinnenvaartsschippers, n na Rotterda am en Amsterd dam. Hoogev veen telde tw waalf scheeepswerven. Hier werdeen schepen gemaakt. D Deze heten Hoogev veense pram men of bokk ken. Kun je e op de pla attegrond van nu aa angeven waar w de mee esten ston nden?
4. De Scheepsbe S el. Waarvo oor werd deze d gebru uikt? De scheeepsbel Vroeger stond men op het zeilschip p te sturen aaan het helm mhout of stuu urrad in dus geen mottorgeluid en men hoorde a m alle geluiden n de openluccht. Er was d van uit de o omgeving. W Werd er tijden ns mist gevaren dan was men verpliccht d e scheepsbeel te gebruiken. Iedere min nuut gaf men n een reeks kklokslagen. ÉÉén reeks duurrde 4 second den. Voorop het schip sto ond een uitkiijk . Tegenwoo ordig staat men in een go oed geïsoleerrde stuurhut. Geluiden vaan buitenaf hoort men nieet. De marifo oon is een sccheepstelefo oon. Ieder vrac htschip p is met één n of meerderre marifoonss uitgerust. Ieeder schip he eeft een marifoon o op kanaal 10 0 staan. Dit is het onderlinge vaarzakelijke communiccatiekanaal vvoor de binne envaart. Iedeereen kan heet gesprek vo olgen. Schipperrs geven elkaaar via dit maarifoonka naall, indien nodig, aanwijzin ngen hoe meen wil varen. Heeft men een n radar gekop ppeld aan GP PS en AIS dan ziet de sch hipper de and dere schepen n op zijn radarsch herm met dee naam va n heet schip er biij. Men kan in slecht zicht situaties dee onderlinge posities bepalen . Viaa het wereld dwijde systeeem Marine Traffic.com kun n je schepen n die met dit systeem zij uitgerustt volgen op in nternet. Nu nog ssteeds komt de scheepbeel voor in heet binnenvaartreglement . Schepen n zonder radaar die door m mist overvallen worden m moeten nu zo o sn el mogelijkk een ligplaatts zoeken sstaat nu in heet binnenvaaartreglement. Men is verrplicht ieder minuut een reeks klokslagen te geven. O Ook moet gelijktijdig met de ondschijnend d licht brand den. Dit licht moet klokslagen een geel ro ook schijjnen wanneeer er met de sscheepshoorrn signalen w worden gegevven. Ligt men op een gevaaarlijke plaats in n de mist, ook dan moet eer iedere minuut met geel rondschijn nend licht eeen reeks klokkslagen worden gegeven. Dee praktijk is d dat men via d de marifoon de passeren nde vaart info ormeert ove de e r men ligplaats. ingenom Het gevlochten touw w aan de klepel wordt allemanseindje genoemd.
5. Stok kanker.
Een stokanker is een oud type scheepsanker. Het is een groot, zwaar en onhandelbaar anker vergeleken bij de tegenwoordige ankers. Het voordeel van het stokanker is dat het in zowel een klei als modderbodem zich goed ingraaft. Het stokanker werd na gebruik op gehesen met een ankerlier en dan met een kleinere lier over de kop van het schip gehangen. In Hoogeveen ligt aan de Schutstraat het Stokanker van de tjalk ‘’ de Vios’’ Wat is ankeren? Op stil water wordt het schip met de kop op de wind gelegd. Met laat dan het anker vallen en laat het schip “deinzen”. Deinzen is dat het schip door de wind achteruit drijft tot het anker grip heeft in de bodem. Op stromend water neemt men kop voor. Dat betekend met de kop van het schip tegen strooms leggen. Men laat het anker vallen. Het schip zakt door de stroom achteruit totdat het anker het houd. Om goed te kunnen ankeren wordt er driemaal de waterdiepte ketting gevierd. De ketting ligt een eind over de bodem. 6.Kaart Turf Route: Waar voeren de schippers heen met de turf? De turfschippers voeren met hun pramen zo ver mogelijk over de kanalen en wijken. Het laden werd vaak door de vrouwen gedaan. Voor de meeste schippers was de Turfmarkt in Zwartsluis het eindpunt. De lading werd verkocht aan schippers die over de Zuiderzee voeren. Na 1850 werd de Hoogeveense vaart verbreed en uitgediept. De schippers konden nu met grotere pramen zelf rechtstreeks naar Amsterdam varen. 7. Houten schooltas van Hennie Botter uit Hoogeveen Houten schooltassen zijn de voorlopers van de leren tassen en rugzakken die scholieren tegenwoordig hebben. Een houten schooltas is een rechthoekig kistje met handvat en een schuif om de schooltas te openen. Vaak zijn houten schooltassen mooi beschilderd met dieren, een molen, huis of boot of de naam of initialen van het schoolgaande kind.
Door de deksel eraf te schuiven kon de schooltas open. Vaak was de tas beschilderd, zoals deze in Museum Flehite waarop een landelijk tafereeltje met een vrouw die een juk met twee emmers draagt. Kinderen gingen in de 19de eeuw onregelmatig naar school. Zodra er werk aan de winkel was, lieten ouders de kinderen thuis. 's Winters waren de scholen vaak veel voller dan ’s zomers. School gaan was een probleem aan boord. Tot in de jaren ‘’ 50 hadden schipperskinderen geen leerplicht. Er waren wel ligplaatsscholen, de kinderen kregen daar les, zolang ouders met hun schip in de buurt lagen. Als het schip weer wegvoer, kregen de kinderen hun schooltas met leerstof mee. Aan boord konden ze dan zelfstandig leren. Bij de volgende ligplaats werd het huiswerk nagekeken. Of de kinderen konden weer naar school .Vaak gingen ze niet voor hun achtste naar school. Later kwamen er schippersinternaten ,waar kinderen de hele week zaten en indien mogelijk in het weekend naar hun ouders reizen.
De famiilie Botter: Jaap Botter B x Roelfina R S Schonewil lle Olde Johan Botter Jaap
Roelfin na
18 jr.
16 jr.
Egbertt Schipper r x Hend drikje x
Egbe ert 13 jr.
Anne echien Sch hipper He ennie 10 jr r.
Jacob 8 jr.
Trijntje e 2 jr.
Familiestamboom Botter: Joh han Botter en e zijn vrouw w Annechieen. Met hun n kinderen Jaap J (18 jaar, vaa art met oom m in omgeviing Meppel)) Roelifina 16 1 jaar , Heennie, 10 jaaar oud(heefft een prachtig ge houten scchooltas) Egbert E 13 jaa ar, Jacob,8 jaar j en de kleine k Trijnttje van 2 jaa ar. Jaap is verno oemd naar zijn z opa, Roelfina naarr oma en Eg gbert naar andere opa. Hennie weeer naar andere oma. o Jacob b en Trijntje zijn naar een oom en n tante vern noemd. Dezee informatiee wordt in een la ater stadium m aangevuld d met foto’ss e.d. Nu no og niet te geb bruiken
8. Klom mp. Waaro om zou er r in de schipperskistt een klom mp zitten? Vroegerr moesten schippers s beetalen voor het openen n van de bru ug. Als de b boot langs de d brug kwam, dan liet de brugwachtter een heng gel met klom mp zakken. In die klom mp deden dee mensen n geld. Dan trok hij de klomp k met de munten weer omho oog en deed d de brug op pen. 9. Kno openboek/touw: http p://memb bers.home e.nl/ja.gor ris/knopen n.htm Hier ziee je hoe knop pen gemaa akt moeten worden. w Kn nopen zijn belangrijk b o om het schip p vast te leggen. Oefen maar m met dee touwtjes! 10. Ank kerlicht
Het ank kerlicht is eeen rondom schijnend licht l Rondo om schijnen nd betekend d dat het lich ht van alle kan nten zichtba aar moet zijjn. Het moeet worden gebruikt g wa anneer een sschip na zonsond dergang vo oor anker lig gt. Ook is heet verplichtt als een sch hip ligt afgeemeerd op een e kanaal of rivier wa aar ook ’s nachts n word dt gevaren.. Wat is navigeren n? 1.Besturren, varen, in het bijzo onder; gericcht ergens naar n toe varen. 2.dat g gene wat men onderneeemt om dee positie, ricchting, en/o of snelheid van v het schiip te bepaleen. (hier ku un je link leg ggen naar routeplanne r en bepalen met Ipad)
Navigatieverlichting. Als schepen in het donker en bij slecht zicht varen dient de navigatie verlichting te worden ontstoken. Deze verlichting bestaat uit een toplicht, bakboordlicht, stuurboordlicht en een heklicht. De uitstraling van de lichten is zo gekozen dat een naderend schip kan zien van uit welke positie het andere vaartuig benaderd wordt.
11.Schipperspaspoort: legitimatie bewijs .
Wanneer had de schipper deze nodig? Hierin stond van welk schip je schipper was en wat voor soort lading er werd vervoerd.
Schipperspost. Van schippers is het schip hun huis. Er waren schippers die altijd het zelfde traject voeren. Dat werd de vrije vaart genoemd. In Hoogeveen had je een kleine beurs gevestigd op de markt waar nu de Tamboerpassage is. Een schipper nam een reis aan vanuit Hoogeveen naar b.v. Amsterdam. Hoe moest dat nu met zijn post? Iedereen staat ingeschreven bij de burgerlijke stand. Het adres wat daar staat genoteerd is je domicilieadres. Dat heeft een schipper ook. Bij ouders, een familielid of een kennis. Dat werd dan meteen gebruikt als postadres. Dus werd alle post van de schipper en zijn gezin naar het domicilieadres gestuurd. De schipper nam geregeld contact op en gaf door waar zijn post naar toegestuurd moest worden. Bv Hoogeveen. De post werd dan POSTE RESTANTE Hoogeveen gestuurd. De schipper ging dan met een legitimatiebewijs naar het postkantoor vroeg naar zijn post en dat nam hij daar in ontvangst. Ook liet men het soms naar het bedrijf sturen waar het schip gelost moest worden. Soms had de schipper een apart postadres naast zijn domicilie adres.
12. Katrollen en touw Een katrol (ook wel blok genoemd, vooral in de zeevaart) is een werktuig waarin de trekrichting van een touw wordt veranderd.Katrollen worden vaak in sets toegepast. Ze vormen dan een takel of blokkenstel, dat het mogelijk maakt een zware last met een beperkte kracht te verplaatsen. Vergelijkbaar met een hefboom, wordt een kleine kracht over een grote afstand omgezet in een grote kracht over een kleine afstand. http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051031_katrollen01
13. Reddingsboei Een reddingsboei is een drijfhulpmiddel voor personen die overboord zijn geslagen, of schipbreuk hebben geleden, en geen reddingsvest dragen. Deze drenkelingen blijven daardoor langer drijven en vergroten daarmee de kans dat ze gered worden. Tegenwoordig heeft de reddingsboei een ronde vorm en is meestal oranje gekleurd.
14. Nederlandse vlag De meeste schepen gebruikten een vlag aan boord van het schip om mee te communiceren. In de binnenvaart is altijd een landenvlag achterop en een wimpel of kleine vlag voorop, om de windrichting te bepalen.
15. Schipperspet Een pet hoorde bij de vaste uitrusting van een schipper, naast een (wollen) Duffelse jas.
Afsluiting Introductie schipperskist ‘’Alles is anders om me heen’’ Boek. Nu is alles anders om ons heen geworden. De vaarwegen werden straten .Zie P58 en p59 Boek: Alles is anders om me heen, hoofdstukken 14 (Wegen) 8 (Schippers) 9 (Het kruis) . Zie de vragen in een mapje. Vragen, kaarten en materiaal staan ook op de website: www.cultuurenschoolhoogeveen.nl. Zie bij disciplines, zie bij erfgoed, zie bij “Vragen bij alles is anders om me heen “ Groep 6, 7 en 8.
