De kat_opmaak :16 Pagina 1. de kat

De kat_Opmaak 1 09-12-14 11:16 Pagina 1

de kat


www.meulenhoff.nl


Takashi Hiraide

De kat roman

Vertaald uit het Japans door Luk Van Haute

meULenHoFF


Deze vertaling werd mede mogelijk gemaakt door het Vlaams Fonds voor de Letteren.

De gecursiveerde woorden zijn opgenomen in de verklarende woordenlijst op pagina 157. isbn 978-90-290-9039-1 isbn 978-90-023-0284-4 (e-boek) nUr 302 Oorspronkelijke titel: Neko no kyaku / 猫の客 Omslagbeeld © Chat Couturier van Leonard Tsugouharu Foujita / Bridgeman Art Library / Pictoright Omslagontwerp: Pinta Grafische Producties Auteursfoto © Takashi Mochizuki Zetwerk: Adriaan de Jonge © 2001 Takashi Hiraide © 2015 Nederlandse vertaling Luk Van Haute en Meulenhoff Boekerij bv, Amsterdam Niets uit deze uitgave mag openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, internet of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.


1

Op het eerste gezicht waren het zwevende wolkenflarden. Ze zweefden daar en vervolgens leek de wind ze heel even van links naar rechts te blazen. Het kleine raam in de hoek van de keuken zat zo dicht tegen de hoge houten schutting aan dat een mens er niet eens tussendoor kon. Van binnenuit gezien leek het rookglas op het schimmige scherm van de cabine in een bioscoopzaal. In de schutting zat een klein kwastgat. Daardoor was op het grove scherm een onafgebroken wazige projectie te zien van het groen van de heg aan de noordkant, aan de overzijde van het steegje van zo’n drie meter breed. En telkens als er iemand door het smalle straatje liep, werd op het raamoppervlak zijn beeltenis gevormd. Het was waarschijnlijk hetzelfde principe als bij een camera obscura, maar wanneer je in de donkere kamer stond te kijken, zag je die voorbijganger ondersteboven lopen, op heldere dagen extra scherp afgetekend. Bovendien bewoog de beeltenis zich in de omgekeerde richting van de kant die de persoon in werkelijkheid op

5


liep. Als de voorbijganger tot vlak bij het gat was genaderd, zwol zijn ondersteboven gekeerde beeld zo groot op dat het het hele raam vulde, en eenmaal erlangs verdween het plotseling in het niets, als een buitengewoon optisch fenomeen. De wolkenflarden die ik die dag zag verschijnen, maakten echter geen aanstalten om voorbij te trekken. En ook al waren ze het gat dicht genaderd, erg groot werd hun beeld evenmin. Zelfs op het punt dat ze normaal gesproken tot hun maximale grootte hadden moeten zwellen, bleven ze beperkt tot het bovendeel van het raam, klein genoeg om in een handpalm te passen. De wolkenflarden hingen aarzelend over het wegdek, tot er uiteindelijk een vaag gejank weerklonk. Mijn vrouw en ik hadden besloten het straatje ‘de Bliksemsteeg’ te noemen. Als je vanaf Shinjuku de particuliere spoorlijn nam die je in zuidwestelijke richting de stad uit leidde, zo’n twintig minuten later uitstapte op een klein stationnetje waar de intercity geen halt hield en vervolgens een minuutje of tien zuidwaarts liep, kwam je uit bij een lichte helling. Boven aan die helling stak je schuin de van oost naar west lopende straat over, de enige met een zekere verkeersdrukte, vanaf waar het naar beneden ging. Zo’n zeventig meter verderop langs die vrij brede, glooiende weg vond je links een traditioneel huis met een statige poort, omheind door een bepleisterde muur, waarvan de onderste helft was bedekt met verticale latten gespleten bamboe. Als je vlak ervoor

6


links afsloeg, kwam je in een steegje waar de omheining slechts uit een eenvoudige houten schutting bestond. In dat ruime domein omgeven door de bepleisterde muur en de schutting huurden wij de aparte voormalige dienstwoning. In de schutting, iets over de helft, zat een houten zijpoortje, dat voor de eigenaars in de grote hoofdwoning ooit fungeerde als dienstingang en nu als toegang voor de huurders. Het kwastgat was als een onopgemerkt oog dat zich net naast die zijpoort opende. Wie achter de schutting liep, bleef er dus over in het ongewisse hoe duidelijk hij werd weergegeven in dat raam, dat net zo goed een vast raam had kunnen zijn, omdat het nauwelijks open kon. Als je erlangs was, stuitte je op de bakstenen muur van een huis dat links ervan uitstak, waardoor je in een haakse hoek even moest afbuigen naar rechts. En daar botste je dan meteen op een ander huis, waar het dikke gebladerte van een reusachtige zelkova over het dak hing, zodat je ditmaal een haakse bocht naar links moest maken. Omwille van die scherpe hoeken had het straatje dus iets weg van de bliksemvorm die je vaak op tekeningen ziet, en daarom noemden we het voor de grap de Bliksemsteeg. De zelkova die zijn schaduw over de steeg wierp, had al een gezegende leeftijd bereikt. Vermoedelijk was hij door het lokale bestuur aangewezen als beschermde boom. Naar het schijnt was het huis speciaal zo ont-

7


worpen dat het om de stam van de boom heen was gebouwd. De wijde vertakkingen, die ongehinderd mochten groeien, spreidden zich ook uit over het oostelijk deel van de tuin van onze huisbazen en tot vlak boven ons huurhuisje, dat in de noordoostelijke hoek stond, zodat wij de zegen van hun lommer ontvingen. Anderzijds lag er tegen de late herfst een dik pak gevallen bladeren, dat onze bejaarde huisbazin herhaaldelijk een zucht ontlokte. In dat huis met de zelkova woonde een jongetje van een jaar of vijf, en hij was het die besloot het katje, dat een paar dagen eerder de Bliksemsteeg leek te zijn binnen gedwaald, in huis te halen en zich erover te ontfermen. Ook al kon je hen onze oosterburen noemen, door het verspringende deel van de zigzaggende bliksem was er weinig of geen kans dat we elkaar bij het naar binnen en naar buiten gaan tegen het lijf liepen. De kant van hun huis die aan onze tuin grensde, bestond trouwens uit een blinde muur, op een raampje met persiennes voor ventilatie na. En bovenal waren wij slechts de huurders van de dienstwoning in een hoekje van dat grote domein, zodat we niet echt het idee hadden dat we elkaars buren waren. Het jongetje speelde vaak bij de bocht in het steegje, waarbij hij vrolijk zijn stem liet schetteren, maar wij zaten ’s nachts aan ons bureau, waardoor ons leven zich in volkomen verschillende tijdzones afspeelde en we

8


elkaar zelden tegenkwamen. Toch ving ik tijdens een laat ontbijt over de schutting heen duidelijk op dat hij zei: ‘Dit wordt mijn kat.’ Een paar dagen later kreeg ik een glimlach op mijn gezicht toen ik hoorde hoe de jongen zich er een beetje druk om maakte dat het katje rondscharrelde in ons tuintje, dat net groot genoeg was om de was op te hangen. Achteraf beschouwd was dat een gemiste kans.

9



2

Misschien had het oude vrouwtje in de hoofdwoning de kinderlijke, maar triomfantelijke aankondiging van het jongetje ook opgevangen, want nog diezelfde dag hoorde ik haar vroeg in de avond praten voor de poort van het huis ernaast. ‘Is het waar dat jullie een kat gaan houden?’ Haar heldere stem klonk dwingend. Ze vervolgde dat ‘het echt een probleem’ was. Katten drongen van alle kanten haar eigendom binnen, haalden de tuin overhoop, maakten kabaal op het dak en ja, lieten af en toe in de kamers hun modderige voetsporen achter, vertelde ze op enigszins vlakke toon. De jonge buurvrouw sprak waardig en zacht. Het klonk alsof ze vriendelijk aanvaardde wat de tachtigjarige te zeggen had en eenzijdig in het defensief was gedrongen, maar toch gaf ze zich niet zomaar gewonnen. Waarschijnlijk dacht ze aan de jongen, die achter haar wanhopig om een goede afloop stond te bidden. Het was uiteindelijk het vrouwtje dat moest inbinden. Ik herinnerde me hoe, toen we twee jaar eerder met

11


haar het huurcontract voor de dienstwoning afsloten, daaraan de bepaling was toegevoegd dat kinderen en huisdieren verboden waren. Hoewel we al midden dertig waren, had geen van ons beiden een uitgesproken kinderwens. En dat gold ook voor alles wat onder de noemer ‘huisdieren’ viel. ‘Kattenliefhebbers’ kon je ons bijvoorbeeld beslist niet noemen. We werkten ook allebei en daardoor kwam het houden van een hond niet eens ter sprake. Je zou dan ook kunnen zeggen dat we, gezien de huurvoorwaarden die het vrouwtje stelde, eigenlijk erg geschikte bewoners waren. Een paar van mijn beste vrienden zijn wel zulke ‘kattenliefhebbers’ en soms stond ik versteld als ik getuige was van hun blijken van affectie. Met hart en ziel wijdden ze zich aan een kat, en bij sommige taferelen kon ik alleen maar besluiten dat ze geen enkele schaamte kenden. Bij nader inzien was het misschien niet zozeer dat ik niet van katten hield als wel dat ik een grote afstand voelde tot die zelfverklaarde kattenliefhebbers. Om te beginnen had ik in mijn nabijheid nooit een kat gekend. Als kind had ik wel ooit een hond. De relatie met een hond heb ik altijd rechttoe, rechtaan gevonden. Via de riem bestaat er naar mijn mening een verfrissende spanning tussen wie volgt en wie leidt. Ik moet juist dezelfde leeftijd hebben gehad als het buurjongetje. We woonden in een klein rijtjeshuis, het soort dat de overheid liet bouwen voor ambtenaren, en

12


op een keer werd het jonge hondje, dat ik nog maar pas had, door iemand meegenomen. Ik geloof dat het op een zaterdag of een zondag was, kort na de middag. Mijn vader merkte dat het keeshondje, dat hij bij de voordeur had vastgebonden, was verdwenen. ‘Een hondendief,’ fluisterde hij, waarna hij probeerde dat woord meteen weer terug te nemen. Hij stoof het huis uit, mij met zich mee sleurend, en we renden overal rond om te zoeken, maar van de hond of de hondendief was geen spoor meer te bekennen. Ik weet nog heel goed hoe ik uit vaders gedrag kon opmaken dat ik geen verdere vragen mocht stellen toen hij het woord ‘hondendief’ inslikte. Volgens mijn oudere zus huilde ik de hele nacht lang, maar daar heb ik zelf geen enkele herinnering aan. Mijn vrouw was van haar kant ook niet bepaald gek op katten, maar voelde zich wel goed thuis in de dierenwereld. Toen ze nog heel klein was, ging ze al met haar oudere broer rivierkreeften en watersalamanders vangen, die ze dan in een waterbak stopten, en ze liet diverse soorten vlinders ontpoppen en rondvliegen in huis. Ze kweekte kleine vogels, zoals Japanse meeuwtjes en kanaries, en bracht ook kuikentjes groot. Zelfs uit het nest gevallen jonge musjes en gewonde vleermuizen verzorgde ze. Wanneer we op tv bij een programma over dieren terechtkomen, weet ze ook nu nog bijna alle namen correct te noemen, zelfs bij een zeldzame soort uit een ver

13


land. Dat ze niet bepaald gek was op katten, heeft in haar geval dan ook een heel andere betekenis dan bij haar man. Zij besteedde aan verschillende levende wezens altijd evenveel aandacht, zonder voorkeur voor honden of katten of wat dan ook. Nadat het katje door de buren was aangenomen, begon het zich regelmatig in onze tuin te vertonen, met een vermiljoenrode halsbandje om waaraan een belletje tingelde. De tuin van de hoofdwoning was slechts door een simpele schutting van het tuintje van onze dienstwoning gescheiden en eigenlijk waren ze als een geheel, maar ook voor de kat leek het toch aangenamer toeven in de imposante hoofdtuin met zijn bomen en planten, zijn kunstmatig aangelegde heuveltjes en rotsen, zijn vijver en zijn bloemperken. Nadat ze eerst was binnengedrongen in het tuintje van de dienstwoning, ging ze dan ook in haar eentje op verkenning in de wijdere omgeving. Wanneer we onze deur naar het tuintje lieten openstaan, maakte ze er een gewoonte van om op de heenen terugweg even bij ons naar binnen te gluren. Ze had niet de minste angst voor mensen. Maar ze was wel erg op haar hoede, en die eigenschap maakte wellicht dat ze gewoon rustig naar ons staarde, met opgeheven staart, en zeker niet naar binnen kwam. En als we buiten probeerden haar in onze armen te nemen, ging ze er als een speer vandoor. Als we haar toch tegen haar zin wilden vasthouden, gebruikte ze haar tanden. Na-

14


tuurlijk was er ook het waakzame oog van onze huisbazin, en daarom onthielden we ons van verdere pogingen om haar voor ons te winnen. Dit alles speelde zich af van de herfst tot de vroege winter van 1988, toen met andere woorden het einde van het Showa-tijdperk nakend was.

15



3

De kat heette Pukkie. Op een keer lag ik binnen languit op de vloer, toen ik de opvallend schrille stem van de jongen ‘Hé, Pukkie!’ hoorde roepen. Hij rende buiten rond en het geluid van zijn schoenen werd vergezeld door het getingel van een belletje. Zo kwam ik het dus te weten. Pukkie was een gevlekte Japanse poes zoals je er zo veel ziet: een spierwitte vacht en daarop een patroon van ronde gitzwarte spikkels met een vleugje lichtbruin erin. Ze was slank, en ook erg klein. Doordat ze zo mager en klein was, vielen des te meer haar mooi gespitste oren op, die voortdurend in beweging waren. Kenmerkend was ook dat ik bij deze kat nooit het gevoel kreeg dat ze zich tegen me aan wilde wrijven. In het begin schreef ik dat toe aan het feit dat ik niet gewend was aan katten, maar dat bleek niet het geval. Op een keer liep er een meisje door de Bliksemsteeg. Ze bleef staan, hurkte neer, staarde Pukkie aan en nog sloeg Pukkie niet op de vlucht, maar zodra het meisje probeerde haar aan te raken, dook ze vlug en be-

17


hendig weg. Die afwijzende houding gaf me eenzelfde gewaarwording als kil, vaalbleek licht. Daarbij moet ik nog vermelden dat ze zelden miauwde. Alleen toen ze die eerste keer in het steegje opdook, had ik gemeend dat ze eventjes jankte, maar sindsdien vertikte ze te miauwen. Blijkbaar moesten we maar aanvaarden dat ze ons haar stem nooit meer wilde laten horen. Een ander kenmerk was dat haar aandacht alle richtingen uit ging, wat niet beperkt bleef tot de periode dat ze nog een jong poesje was. Misschien kwam het doordat ze bijna de hele tijd in haar eentje in de ruime tuin speelde, maar gaandeweg ging ze steeds scherper reageren op insecten en reptielen. Soms kon je zelfs niet anders dan denken dat ze reageerde op onzichtbare veranderingen die de wind en het licht op het punt stonden teweeg te brengen. En ook al hebben veel jonge katten die neiging, bij Pukkie waren de bewegingen opvallend haaks. ‘Ze is niet voor niets een kat van de Bliksemsteeg,’ prees mijn vrouw haar, terwijl ze wees hoe ze weer vlak voor onze neus voorbijschoot. Pukkie kon bijzonder goed met een balletje spelen, getraind als ze was door het buurjongetje. De jongen gebruikte daarvoor een gummibal die paste in zijn handpalm. Het klonk allemaal heel vrolijk en het geluid van de kaatsende bal in het steegje werkte aanstekelijk, zodat ik na verloop van tijd almaar meer zin kreeg om zelf ook een keer met haar te spelen in ons

18


tuintje. Nadat ik van alles en nog wat had proberen te bedenken, pakte ik op een dag de pingpongbal die in een hoekje van een la lag. Ik kaatste het balletje op het stuk betonnen vloer voor de open houten veranda. Pukkie liet haar achterste zakken en volgde het nauwlettend met haar ogen. Algauw spande ze haar hele lijf laag tegen de grond, waarna ze met haar vier poten tegelijk lichtjes achteruit leunde en tot een bolletje ineenkromp, alsof ze een spanveer terugtrok. Vervolgens zette ze zich met furieuze kracht af om onversaagd op het kleine witte balletje af te springen. Toen rende ze weg door mijn benen, terwijl ze het balletje in de lucht een paar keer tussen haar voorpoten heen en weer sloeg. Ook tijdens dit soort technische hoogstandjes kon haar wispelturigheid ineens de kop opsteken. Dan zag je haar weer in zo’n haakse hoek wegdraaien zonder nog oog te hebben voor de pingpongbal, en het volgende moment had ze haar kleine klauw al laten neerkomen op de kop van een pad die zich achter een decoratieve rots verschool. Een ogenblik later sprong ze dan weer de tegenovergestelde kant op, om zo met één poot vooruit het gras in te glijden en me lichtjes trillend aan te kijken, haar witte buik bloot. Voor haar speelkameraad het echter goed en wel besefte, zag ze hem al niet meer staan en greep ze zich met een opwaartse sprong vast aan de mouw van een onderhemd dat aan de waslijn hing te bengelen, waarna ze er door het houten deurtje vandoor ging naar de tuin van de hoofdwoning.

19


Hoewel ik van een vriend die kattenliefhebber was had gehoord dat katten alleen met een balletje spelen als ze nog heel jong zijn, leek Pukkie eigenlijk pas later goed op dreef te komen, toen ze naar ik mocht aannemen al volwassen was. Weer een andere eigenschap was dat ze, om het met de woorden van onze huisbazin te zeggen, een ‘prachtstuk’ was. Komend uit de mond van iemand die aanhoudend katten wegjoeg, bezat deze uitspraak toch een zekere objectiviteit. Volgens een bepaalde fotografe vinden alle kattenliefhebbers hun eigen huiskat het summum. En zijn ze blind voor de rest. Zelf is ze ook verzot op katten, maar vanwege dat besef, zo zei ze ook, maakte ze nog uitsluitend foto’s van zwerfkatten die er zo reddeloos verloren uitzien dat ze door Jan en alleman alleen maar worden verafschuwd. Pukkie was dus tuk op spelen met een balletje, en geleidelijk begon ze uit zichzelf bij ons langs te komen om wie ze daar aantrof uit te nodigen om te spelen. Ze kwam dan een klein eindje de kamer in, keek de andere partij met een strakke blik aan en draaide zich vervolgens ineens parmantig om, om zo een van ons beiden naar het tuintje te lokken. Die uitnodiging herhaalde ze desnoods twee, drie keer, zonder te miauwen, tot wij er gevolg aan gaven. Meestal was het mijn vrouw die haar bezigheden in de steek liet en vrolijk haar sandalen aanschoot. Als ze haar hart had opgehaald aan het spelletje,

20


kwam Pukkie naar binnen om te rusten. Zodra ze, gekruld als zo’n antieke kommavormige kraal, op de sofa in slaap viel, beving ons een diepe vreugde, alsof het huis zelf dit tafereel aanschouwde in een droom. Buiten het gezichtsveld van het oude vrouwtje lieten we Pukkie voortaan naar eigen goeddunken in het huis komen, waardoor ik langzaamaan ook begrip kreeg voor het hart van de kattenliefhebber. Ik zag nergens een groter ‘prachtstuk’ dan Pukkie, niet op de tv en ook niet op een kalender. Maar al was ik haar dan ook het summum gaan vinden, onze eigen huiskat was ze natuurlijk niet. Omdat ze pas haar opwachting maakte nadat eerst het getingel van haar belletje had weerklonken, noemden we haar soms ook Tingeling in plaats van Pukkie. Om de een of andere reden was dat de naam die we in de mond namen wanneer we uitkeken naar haar komst. ‘Tingeling is er nog niet, hè?’ Nog terwijl mijn vrouw het zei, hoorden we al getingel. En op het moment dat ze uitriep: ‘Ze komt eraan’, had Pukkie onderweg vanaf de voordeur van de buren wellicht juist de sprong door de scheur in het gaas op de grenslijn gemaakt, bij de tweede hoek in de Bliksemsteeg. Vervolgens zou ze langs dit gebouw lopen, afslaan naar de veranda, op het open gedeelte van die veranda springen, zowat ter hoogte van de knieën van een volwassene haar beide voorpoten op het raamkozijn zetten en met uitgestoken nek naar binnen gluren.

21


De winter deed zijn intrede. En zo trad ook Pukkie heel geleidelijk ons leven binnen, langs het raam dat op een kier stond, als een stroompje dat zich over een haast onmerkbare glooiing steeds weer een weg zoekt en zo verder kabbelt. Maar op dat moment liet zich met dat stroompje ook iets meedrijven wat je een lotsbeschikking kon noemen.

22


4

Ik wil het woord ‘fortuin’, in de zin van ‘het lot als een macht die over voor- en tegenspoed beslist’, liever niet lichtzinnig gebruiken, maar naarmate de bezoekjes van het katje van de buren veelvuldiger werden, begon ik te denken dat er dingen waren die ik alleen met dit woord kon benoemen. De statige traditionele woning was oorspronkelijk eind jaren twintig, dat wil zeggen in het begin van het Showa-tijdperk, gebouwd door een militair uit Kioto, en naar verluidt was er uit de oude hoofdstad ook een hovenier meegekomen om de tuin aan te leggen. Het terrein van in totaal bijna vijf are strekte zich langwerpig uit van oost naar west. De zuidelijke helft werd bevloeid met water en de diverse planten en bomen waren zo geschikt dat er elk seizoen weer subtiele veranderingen tot stand kwamen in de bloemenpracht. Iets ten oosten van het midden lag een vijver waar het water van een cascade in uitkwam, en dicht bij de veranda, een eindje van de vijver vandaan, waren twee potten voor waterlelies ingegraven met respectievelijk

23


Nymphaea tetragona en Nuphar japonica erin. Voorts stond er aan de rand van de vijver, wat verder van de veranda, een kleine porseleinen hibachi met verfrissende kobaltblauwe tekeningen, die was gevuld met donker water waarin nog meer waterlelies verscholen zaten. Ik had gehoord dat de huidige bewoners dit huis eind jaren vijftig hadden gekocht. De toegewijde zorg voor de bomen was dus ook van de vroegere eigenaar overgegaan in de handen van de oude man. In de loop der jaren verlieten hun vier kinderen een voor een het nest, waarna het bejaarde echtpaar er met z’n beidjes woonde. Het was in de zomer van 1986 dat de vastgoedmakelaar bij het station ons meenam om de vrijstaande dienstwoning te bekijken. Door tegenslag hadden we ons vorige huurhuis moeten verlaten. Die toestand had ons toen zo vermoeid dat het ons zelfs aan de mentale kracht ontbrak om een nieuwe stek te gaan zoeken. We verzochten een kennis een waarzegging te doen, en deze droeg ons op te zoeken in de richting van het vuur, de derde van de tien hemelse stammen, die zich opent op vijftien graden. En in deze uiterst nauwe sector troffen we met onverwacht gemak deze huurwoning aan. We liepen door de winkelstraat waar de charme van vroeger nog bewaard was gebleven, tot helemaal boven op de lichte helling, waarna het de rest van de weg, neerwaarts naar het zuiden, door een woonwijk ging. Op die zacht glooiende straat, met relatief weinig

24


auto’s voor de breedte, hing een vredige sfeer, waarbij het opviel hoe vindingrijk de beplanting bij de verschillende huizen was aangebracht. Toen ik die eerste keer in deze stille omgeving kwam, ervoer ik een merkwaardige innerlijke rust, alsof een dierbare vriend zijn hand op mijn borst legde. Ik had trouwens de indruk dat er in deze buurt heel wat mensen op leeftijd rondliepen. Even verderop werden we gewezen op een oud huis aan de linkerkant, waar de takken van een pijnboom ongestoord over het dak boven de poort hingen en de onderste helft van de bepleisterde ommuring was bedekt met bamboe latten. Mijn vrouw en ik werden het zijstraatje vlak voor die muur in geleid. In zijn beschouwingen over het noodlot was Niccolò Machiavelli klaarblijkelijk van mening dat fortuna de macht had om iets meer dan de helft van een mensenleven te beheersen, terwijl het resterende deel, iets minder dan de helft dus, bestemd was voor de virtù, het menselijk vermogen om zich daartegen te verzetten. Hij stelde zich het noodlot ook voor als een godin met wispelturige en grillige trekjes, of als een rivier waarvan je niet weet wanneer hij buiten zijn oevers zal treden. Machiavelli was actief in de politiek van de republiek Florence en stond bij latere generaties bekend om zijn werk als politiek ideoloog en om zijn verregaande realisme wat staatkundige strategie betrof, maar anderzijds was hij ook een bloemrijk dichter en liet hij nog behoorlijk wat andere geschriften na, met naast ge-

25


dichten ook theaterstukken en allegorieën. Wanneer hij in deze teksten, met al hun uiteenlopende stilistische vormen, het onderwerp fortuna aansnijdt en het begrip virtù gebruikt, dat op wel twintig verschillende manieren kan worden vertaald, onder meer als ‘vermogen’, ‘deugd’, ‘bekwaamheid’, ‘vaardigheid’, ‘heldhaftigheid’, ‘pit’ en ‘gedrevenheid’, en daarbij ook nog eens het woord necessità, dat je kunt vertalen als ‘onafwendbaar’, ‘noodzakelijk’ of ook ‘wanhopig’, dan word je als lezer een bijzondere geestelijke verheffing gewaar. Alleen virtù di necessità, met andere woorden ‘het menselijke vermogen in geval van nood’, kan weerstand bieden aan het lot, zo redeneert Machiavelli. Wanneer hij het noodlot dan weer vergelijkt met een rivier, verwijst dat, zo wordt beweerd, naar de rivier de Arno, die in Florence regelmatig overstromingen veroorzaakte. Hij bekleedde het belangrijke politieke ambt van secretaris in het ministerie voor staatszaken, en in samenwerking met Leonardo da Vinci, die was aangesteld als militair architect, probeerde hij een grootschalig plan te verwezenlijken dat de natuurlijke loop van de rivier moest veranderen. Maar de geschiedenisboeken leren ons dat dit plan van vijfhonderd jaar geleden met velerlei tegenspoed te kampen kreeg, zowel van natuurlijke als van menselijke aard, en dat het eindigde in een groot fiasco. Als je zijn werk leest, lijkt mij de meest betekenisvolle van de verscheidene metaforen in verband met het lot die in hoofdstuk 25 van Il principe, waar hij het heeft

26


over een rivier waarvan je niet kunt weten wanneer hij een overstroming zal veroorzaken. Want de in die beeldspraak vervatte bitterheid komt wellicht voort uit de grote mislukking die hij zelf aan den lijve ondervond. ‘Laten we dan nu het noodlot vergelijken met een vernietigende rivier hier in de buurt. Als hij razend en uitzinnig wordt, overspoelt hij de vlakte, verwoest hij bomen en gebouwen, schraapt hij hier de grond af en sleurt hem elders heen. Mensen die de golven voor hun ogen zien aanrollen, stuiven alle kanten op, maar stuk voor stuk moeten ze zich overleveren aan de kracht van het wilde water; waar ze ook zijn, er is geen ontkomen aan.’ Trouwens, is het voor levende wezens niet zo dat ze van nature de gave hebben meegekregen om zelf hun kleine rivier te creëren door een bepaalde beweging te maken, zoals op straat een hoek omslaan of door een deur die op een kier staat naar binnen gaan? Dagelijkse bewegingen worden herhaald, en zo wordt een stroom in het leven geroepen. En uit de lectuur van Machiavelli, die dus niet alleen de auteur van politieke discoursen, maar ook van gedichten, theaterstukken en allegorieën is, blijkt dat hij grondig heeft nagedacht over het feit dat ook dit piepkleine stroompje, precies doordat het stroomt, ergens uitmondt in een grote rivier.

27



5

De muur van de keuken annex eetkamer liep gelijk met de vorm van de eerste haakse hoek in het bliksemvormige steegje. Vanuit het raam bij het aanrecht, dat op het westen was gericht, kon je het raam bij het aanrecht van de hoofdwoning zien. En aan de overkant, door het grote erkerraam aan de oostzijde van de eetruimte, zag je, achter het prikkeldraad dat boven de schutting was gespannen, het hoofd van de mensen die de hoek van het steegje omsloegen. Meer naar het zuiden toe had je in onze dienstwoning de houten optrede van zo’n drie vierkante meter, die rechts uitzag op de hal met zijn getraliede deur van matglas, en links op de fusuma van een inbouwkast. Verderop kwam je in een Japanse kamer van zes tatami’s groot. Die had onmiddellijk rechts de tokonoma, en de resterende kleine meter ruimte werd ingenomen door een inbouwkast. Aan de oostzijde had je een glazen schuifdeur, ontworpen als een shoji, en vandaar kon je over de omheining heen de rug zien van wie de tweede hoek van de bliksem omsloeg.

29


Voorbij die kamer met tatamimatten was een iets kleiner vertrek met een plankenvloer, dat zicht gaf op ons tuintje aan de zuidkant, waar we de was droogden. Een met mos begroeide schutting kronkelde zich helemaal rond dat kleine tuintje en schermde onze levenssfeer net voldoende van de prachtige tuin van de huisbaas af. Er waren veel ramen. De kamer met de plankenvloer had in de muur aan de westkant een rond raam, met ranken die zich rond de bamboe spijlen slingerden, wat deed vermoeden dat hij oorspronkelijk was gebouwd als theekamer, waar je bovendien van een mooi zicht op de maan kon genieten. Er was ons verteld dat je destijds van daaraf het beste uitzicht had op de kunstmatige heuveltjes in de tuin. Maar nu werd dat zicht uit het ronde raam aan de buitenkant belemmerd door de badkamer die er was bijgebouwd, terwijl aan de binnenkant de meubels van de bewoners hun best deden om het elegante ontwerp onderuit te halen. De aanwezigheid van die vele ramen was rustgevend voor de vermoeide ziel. De zuidkant had vanaf kniehoogte een groot raam over de hele breedte van bijna vier meter, wat je een weids uitzicht op de hemel bood. Voorbij de omheining strekte zich de tuin van de eigenaars verder uit, in de muur van het grote huis van de oosterburen zat geen raam die naam waardig, en dan had je nog de topografie zelf van deze buurt, met zijn dalende glooiing naar het zuiden; allemaal redenen die maakten waarom we geen last hadden van inkijk. De

30


dakrand, die uitstak naar de tuin, bestond voor een stuk uit hard glas en werd zo eigenlijk een vernuftig schuin dakraam dat volop het zonlicht naar binnen lokte. Op een dag in de vroege lente van 1987, een half jaar na onze verhuizing, trok ik het aluminium schuifraam wijd open en blies er een zuidenwind als een sneeuwlawine naar binnen. Toen ik ook de overige ramen een voor een ging openzetten – om te beginnen het raam boven het aanrecht, daarna de glazen shoji van de twee kamers aan de oostkant, en toen ook nog het erkerraam in de eetkamer en zelfs het raampje van het toilet –, begon het in huis ogenblikkelijk te stormen als in een grot die de wind vangt. Verbluft sloeg ik mijn blik in de richting van de waslijn, waar de wolken snel voortraasden, en op dat moment kwam er een afgeknapt stuk maretak naar beneden gevallen in de vorm van twee dunne, in elkaar verstrengelde armen. Ik keek op en zag hoe de enorme zelkova, die overhing vanaf de buren, zijn hele lijf, voorlopig nog herleid tot kale stam en takken, liet geselen door de woeste wind. Door het grote schuine dakraam priemden een paar zonnestralen om dan weer te verdwijnen, en in die tussenpoos waaiden er knoppen van de pruimenboom naar binnen. De papieren op mijn bureautje waren weggeblazen en probeerden vanaf de plek waar ze waren neergevallen weer op te dansen, als dingen met een eigen wil. Misschien kwam het doordat de dingen hun plaats

31


hadden gevonden en ik in dit oord, met alles wat erbij hoorde, nu ook het komen en gaan van de seizoenen kon aanvoelen, maar ik was opnieuw klaar voor de gedachte: hier zal ik wonen. Aan de zuidzijde van de kamer met de plankenvloer bevond zich wat bij een theehuis een ‘inhangend plafond’ wordt genoemd. Dat is zo geconstrueerd dat de uitwendige dakrand doorloopt in de kamer en deel wordt van het plafond. En omdat het uit semi-transparant, geribbeld glas bestond, fungeerde het ook als dakraam. Daaronder ging ik liggen, en met mijn rug op de kamerbrede rieten mat en mijn armen als een kussen achter mijn hoofd gevouwen wachtte ik op de verschuivingen in de lichtinval. Een lenteregen begon te vallen. Zo kwam ik erachter dat ik bij de eerste afzonderlijke druppels kon observeren hoe ze varieerden in grootte, alsof ze op een prepareerglaasje waren gelegd. Ook de bewegingen van de wolken en het dansen van de bladeren aan de bomen kon ik in een waas waarnemen. De roestbruine schaduw die langzaam voorbijschoof, bleek de lange buik van een stelende kat die het terrein in en uit sloop. Een vogeltje landde op de glazen dakrand en drukte zijn roze pootjes ertegenaan. Meteen nadat ik het had opgemerkt, begon het al te glijden. ‘Oei, opgepast!’ leek het te denken, en het wipte vlug op een verticaal latje van het raamwerk. Door het semi-transparante glas zag ik niet wat voor vogel het precies was. De twee, drie jaar daarvoor had ik mijn dagen gesle-

32


ten in een halfhartige poging om mijn baan bij een uitgever op te geven. Als ik in de stad uit drinken ging, bleef ik maar doorgaan, al viel dat tenminste nog werkgerelateerd te noemen, en in het weekend speelde ik dan weer veel te veel honkbal en dat soort dingen; toestanden waardoor ik er in die periode hoogstpersoonlijk voor zorgde dat ik de tijd voor mijn eigen schrijfwerk verspilde. Naarmate die dagen almaar sneller voorbijvlogen, gleed mijn werk als redacteur – ter ondersteuning van andermans schrijfwerk dus – ook af naar de middelmaat. Op een dag ontwikkelden er zich blaasjes op mijn rechterbovenarm, schijnbaar een direct gevolg van vermoeidheid door overdadig balletjes slaan. Na een paar dagen breidden die zich van mijn rechterarm naar mijn rechterschouder uit, en zo verder naar de rechterkant van mijn hals. Op dat punt deden er zich complicaties voor, wellicht omdat dat deel van mijn hals in verbinding stond met het spraakcentrum in de linkerhelft van mijn brein, waardoor mijn denken tijdelijk vertraagde en het leek alsof ik nog maar moeilijk uit mijn woorden kwam. Het bleek om gordelroos te gaan, een kwaal waarbij een virus via het verzwakte zenuwstelsel één lichaamshelft aantast. Ik liet me een maand lang behandelen, maar wist niet wanneer de kwaal weer de kop zou opsteken, en dat fysieke ongemak werd de aanleiding voor mijn besluit om mijn baan op te geven. Ik geloofde echter niet dat ik zou kunnen leven van de opdrach-

33


ten die ik zelfstandig wist binnen te halen, en bracht dan ook hele dagen in somberte door, niet in staat de wilskracht op te brengen om de knoop door te hakken. Maar nu ik steeds meer tot rust kwam in dit nieuwe huis, kwam het me voor dat ik de al jaren aanslepende problemen eindelijk onder ogen moest zien. Ik ging naar mijn vrouw, die in de keuken was, en stelde haar voor iets te gaan drinken. ‘Je maakt me bang,’ zei ze terughoudend, want ze wist allang welk gesprek er zat aan te komen. In een koffiehuis in de winkelstraat bij het station spreidde ik op tafel een tabel uit met een lijstje van de schrijfprojecten waar ik mee bezig was, waarbij ik het honorarium en de royalty’s had ingevuld die ik voor elk van die teksten mocht verwachten, inclusief de maand waarin dat geld geacht werd binnen te komen. Mijn vrouw had als proeflezer een contract met een uitgeverij. Haar takenpakket bestond uit gecorrigeerde proeven extra controleren, teksten hardop voorlezen zonder op de betekenis te letten om te horen of ze goed klonken, feiten en referenties natrekken, wijzen op verschillen met de brontekst in een vertaling, en de spelling en in bepaalde gevallen ook de vormgeving van teksten in orde brengen. Ik had haar jaarlijkse inkomen nagekeken en erbij opgeteld, en ik legde haar de voordelen uit van samen thuis te kunnen werken. Het zag ernaar uit dat we voorlopig op genoeg geld konden rekenen om het zo’n anderhalf jaar uit te zingen. Maar ik wist zelf ook dat er geen garantie was dat

34


het ook daarna goed zou lopen. Ik bleef echter in mijn rol van de verleider die niet de minste aarzeling mocht tonen, en spiegelde haar een sober, maar ongecompliceerd nieuw leven voor. Mijn vrouw verborg haar ongerustheid niet, maar zag in dat haar partner in zijn inspanning om zijn betrekking op te geven niet over één nacht ijs was gegaan, en kon het voorstel bijgevolg moeilijk verwerpen. We liepen naar huis, aten iets, namen weer plaats aan onze bureaus, zij aan zij bij het zuidelijke raam, en zetten ons opnieuw aan onze respectieve, karig beloonde werkzaamheden. Voor we er erg in hadden, was het diep in de nacht. Vanaf haar bureau sloeg mijn vrouw ineens haar ogen op en keek recht omhoog, waarop ze een kreetje slaakte. Toen ik ook opkeek, zag ik over de bijna vier meter brede dakrand van geribbeld glas de volle maan in alle glorie stromen als een witte, gezwollen rivier.

35



6

Je handen vrij hebben is het beste, zo was me door meerdere schrijvers verzekerd, al sinds de vele jaren die ik met hen werkte. Je kon het eigenlijk wel een merkwaardige ontwikkeling noemen: mijn ondersteuning van hun puike creatieve arbeid, hoe gering mijn inbreng ook, had er voor mezelf toe geleid dat ik die baan opgaf. Kort na elkaar had ik een paar mensen aan hun einde zien komen; mensen die ik had bejegend met vanzelfsprekend respect, die me, als bij verwanten, vanaf enige afstand na stonden en die evenzeer op mij konden rekenen als ik op hen. Zelf naderde ik ook stilaan de veertig, de fase die ze de middelbare leeftijd noemen dus, en dat was het moment waarop ik de nodige formaliteiten vervulde om bij mijn werkgever weg te gaan. In de zomer van 1987 zei ik de uitgeverij vaarwel en had ik ‘mijn handen vrij’. In januari van het jaar daarop kwam me plotseling ter ore dat er alweer iemand in kritieke toestand was, ditmaal een goede vriend, die ik evenwel al een tijdje niet meer had gezien. Y was iets ouder dan ik en een vroegere drinkebroer.

37


We hadden ook samen honkbal gespeeld en bovenal was hij een van de weinige getalenteerde personen van mijn generatie die ik echt respecteerde als dichter. Y trouwde, kreeg twee kinderen en kocht een huis in een van de voorsteden in de provincie Saitama, waarna hij in verlegenheid gebracht leek door mijn uitnodigingen om te honkballen en telkens flauwe excuses stamelde, zodat ik steeds minder geneigd was om nog contact met hem op te nemen en we uiteindelijk van elkaar vervreemdden. Op een redactieagentschap in het centrum van Tokio was hij dag in, dag uit tot de laatste trein in de weer, en onder al die werkdruk kreeg hij darmkanker. In de lente van 1986 onderging hij een urenlange operatie, maar zowel aan hemzelf als aan zijn vrienden werd verteld dat het om een darmverstopping ging. Hij was een man uit het sneeuwland, volhardend en volgzaam, en zodra hij uit het ziekenhuis werd ontslagen, hervatte hij meteen onverdroten zijn drukke dagtaak. Op het station waar hij bij zijn dagelijkse treinrit tijdens de spits moest overstappen, klampte hij zich vast aan de leuning om zo langzaam de trappen op te komen. In tijdschriften en zo zag je nog amper gedichten van hem verschijnen. Bij hoogstaande mensen komt het nooit op anderen uit de weg te duwen om zelf vooruit te komen. Mij scheen het op dat ogenblik bij dit alles toe dat de rivier van onze tijd voortaan zijn stroming stelselmatig zou gaan versnellen, om daarbij de hoogstaanden onder ons als eersten opzij te duwen.

38


Toen ik me naar zijn ziekbed repte, bracht Y, die als een magnifiek beest in stilte zijn trots bewaarde, moeizaam een glimlach op zijn gezicht, dat door de uremie was opgezwollen als een vanghandschoen. Op de gang hoorde ik van de dokter dat hij nog twee weken had, en op dat moment dacht ik: het wordt ons allemaal fataal, vergeet dat niet. En het leek me ook duidelijk wat ‘het’ dan wel was. Maar er deed zich een onverwachte wending voor. Bij de woekerende kankercellen in de nieren begon vanaf het centrale gedeelte spontaan necrose op te treden en ze werden samen met de urine uitgescheiden. Op miraculeuze wijze beleefde Y een voorlopig herstel. Dankzij de sterke pijnstillers praatte hij toen weer met dezelfde opgeklopte bravoure als toen we vroeger samen dronken werden en stond hij opnieuw zijn mannetje tegenover de bezoekers aan zijn ziekbed. Ik had mijn baan opgegeven en kon daardoor ook tijd voor hem vrijmaken. Vier maanden lang was ik een trouwe gast in dat ziekenhuis in de voorstad, alsof ik binnenwipte in mijn stamkroeg. Ondertussen verzamelde en ordende Y al zijn gedichten en herwerkte ze voor de uitgave van zijn verzameld werk die mensen in zijn omgeving op stapel hadden gezet. Hij redigeerde de proeven en slaagde erin, zich als het ware voortslepend op zijn buik, nog vier nieuwe gedichten te schrijven, waarna hij eind mei 1988 overleed. Als dertiger ben je op een wrede leeftijd, zo komt me

39


nu voor. Nu ik ben waar ik ben, lijkt het me een tijd waarin ik onbewust surfte op de golven van een grens, de grens tussen aan het onheil ontsnappen of juist niet. Mijn ontdekking van het eenvoudige projectiescherm in ons huis vond plaats in de periode dat ik liep te piekeren over het nieuws van Y’s hachelijke toestand. Op een keer, vroeg in de middag, hoorde ik geroep uit de richting van de keuken. Ik stond op van mijn bureau en liep erheen, maar mijn vrouw was niet te bekennen. Alleen haar stem weerklonk, ergens vanaf de eerste hoek van de Bliksemsteeg. ‘Kijk eens. Door het raam in de keuken daar.’ Het raam hing als een scherm in een donkere hoek van de keuken, boven het stukje vloer waar de deur van het toilet naar buiten draaide. Het was als enige in dit huis noordwaarts gericht en bleef daarom gesloten tegen de koude lucht van de nog prille lente. Ik richtte voor het eerst mijn aandacht op de wazige groene verticale lijn die daar opdoemde in het midden van het matte glas. Was het een kier in de schutting die erin werd weerspiegeld? Op dat moment meende ik vanaf rechts het doelbewuste gestamp van langzaam naderende voetstappen te horen, waarop van links mijn vrouw verscheen, als een languit gerekt, ondersteboven gekeerd beeld in levendige, natuurlijke kleuren. Terwijl ik ernaar keek, kruiste ze het geluid van de voetstappen en verdween naar rechts. Ik trok vlug het raampje open. Er zat een kwastgat

40


niet eens ter grootte van een muntstuk, en toen ik mijn oog ertegen hield, kon ik een glimp opvangen van het groen van de iets hogere heg voor het huis aan de overkant van het steegje. Het licht werd in dat gat op zijn kop gezet. Ik vroeg mijn vrouw een paar keer heen en weer te lopen en amuseerde me telkens kostelijk met deze simpele zinsbegoocheling. Vervolgens riep ik haar naar binnen, nam haar plaats in en liep op mijn beurt even door het steegje voor een demonstratie. Daarna gingen we allebei op de optrede zitten en wachtten een poosje ongeduldig op een zeldzame voorbijganger. Dit huis, waar de wind zo mooi doorheen blies, bracht het hart tot rust, als een camera obscura die alleen weergeeft wat noodzakelijk is.

41



7

Ik zie het beeld nog vaak voor me: het kleine katje Pukkie dat opduikt en voor het eerst de dienstwoning die we huren binnenkomt. Het was de late herfst van 1988, toen de toestand van de keizer, die midden september bloed was gaan ophoesten, snel achteruitging en er een nationaal gevoel van ingetogenheid ontstond. Voor ons tuintje, dat alleen voor de vorm was afgescheiden van de ruimere tuin, was een kleine ruimte met een aarden vloer, waar we de wasmachine hadden neergezet. Op een zonnige middag glipte ze daar op een bepaald moment door de deur die op een kiertje stond, zette zachtjes haar vier witte, glimmende pootjes op de half aan de zon blootgestelde vlonder en overzag rustig wat zich verderop in het schamele interieur bevond, terwijl ze met haar hele lijf een welgemanierde nieuwsgierigheid uitstraalde. De huisbazin joeg de lapjeskat van onze zuiderburen onophoudelijk weg. Verder dwaalde er op het terrein ook regelmatig een oude zwerfkat rond. Die was tweekleurig: zwart met roestbruin, of misschien moet ik

43


het eerder omschrijven als een modderkleur waarin inktzwart zat vermengd. Ik had gehoord dat ze binnendrong in huizen als er niemand was, ook al moest ze daarvoor een schuifdeur opentrekken. Mijn vrouw was haar vertederd Rover gaan noemen. In de bijzondere bepalingen van ons huurcontract stond dat kinderen en huisdieren verboden waren, maar op een dag verontschuldigde de bazin zich tegenover mijn vrouw voor deze manier van uitdrukken. Voor de twee oudjes was stilte gewoonweg de allereerste voorwaarde. Maar hun rustige leven veranderde toen niet veel later de gezondheid van de oude man verzwakte en hij het bed moest houden in de kamer aan de westkant van de hoofdwoning, zodat de last van heel wat klusjes in en om het huis het vrouwtje een beetje te veel werd. Ik denk dat ze het daardoor ook opgaf nog katten weg te jagen. Katten zijn katten, en meer dan ooit tevoren gaven ze zich nu over aan wispelturige zoektochten en onbestendige avonturen, volop profiterend van de uitgestrektheid van de tuin en hun eigen speciale hoge toegang via de omheining. Toen Pukkie eenmaal had geleerd hoe ze dit huisje in kon, begon ze wel vaker stilletjes naar binnen te komen, zolang we maar een kiertje openlieten. Kattenkwaad haalde ze echter niet uit. Ze wandelde langzaam rond in huis. En steeds weer gleed ze overal tussendoor met dat soepele lijf van haar, waarop roetzwarte vlekken zich aftekenden tegen de melkwitte vacht.

44


Pukkie jankte dus niet. En ze liet zich niet vasthouden. Als ik haar probeerde op te pakken, liet ze toch een vaag, nauwelijks hoorbaar miauwtje ontsnappen en gebruikte ze even haar tanden, waarna ze uit mijn handen glipte. Mijn vrouw was er snel bij om zulke bemoeienissen te berispen. Ze lachte om haar gebeten echtgenoot en zei: ‘Ik pak haar tenminste niet op. Ik gun Pukkie haar vrijheid.’ En zo liep Pukkie vrij de kamers in en uit, zonder dat ze werd aangeraakt, en ze begon er ook te slapen, wanneer het haar uitkwam, in welke houding het haar uitkwam. Van eind 1988 tot het begin van het nieuwe jaar was ik bedolven onder het werk, doordat ik twee nieuwe boeken af moest hebben. Op oudejaarsnacht liet ik in een oude boeddhistische tempel vlakbij de klok één keer slaan en bezocht ik een shintotempel die de andere kant op lag, waarna ik de noren van een soba-tent opensloeg voor de traditionele portie nachtelijke noedels, maar voor het overige zat ik voortdurend aan mijn bureau gekluisterd, zonder me in te laten met oud en nieuw. De dringende deadline zorgde naarmate de dageraad naderde voor een grimmige sfeer in huis. Maar wanneer de vermoeidheid het zwaarst was en de nood het hoogst, zag ik toch weer die kleine, vaag witte figuur, die op de open veranda sprong en me vervolgens begluurde aan de andere kant van het grote zuidelijke raam waarvoor de twee bureaus stonden, beide voorpoten op het raamkozijn rustend.

45


Als ik dan het raam opendeed om mijn gast, die de winterse ochtendstond met zich meebracht, te verwelkomen, kwam het huis in één adem weer tot leven. Dit was onze eerste ‘nieuwjaarsvisite’. Zo noemen ze het bezoek van mensen die van huis tot huis gaan om gelukkig nieuwjaar te wensen. Merkwaardig genoeg kwam deze visite echter door het raam naar binnen en sprak ze bovendien niet één gelukwens uit, maar blijkbaar wist ze wel hoe je bij de begroeting knielt en netjes je handen naast elkaar op de vloer plaatst. En zo begon het nieuwe jaar, waarna op 7 januari het nieuws van het verscheiden van de keizer zich als een lopend vuurtje over de archipel verspreidde. Tegen die tijd had ik het op de een of andere manier toch klaargespeeld de twee boeken af te hebben. Ze gingen allebei over het honkbalspel.

46


8

Ik maakte een toegang waar behalve Pukkie geen andere katten doorheen konden. Onder het grote raam aan de zuidkant zat nog een even breed matglazen vloerraam van zo’n veertig centimeter hoog. Dat had één deurtje, oorspronkelijk bedoeld om het stof naar buiten te vegen, en als ik dat zeven centimeter opentrok, niet meer, vloeide door die spleet alleen Pukkie naar binnen. Opdat er geen koude lucht en insecten zouden indringen, hing ik er een dik kobaltblauw katoenen gordijntje voor. Op het stuk houten vloer in de hoek van de Japanse kamer installeerden we een kartonnen doos waar mandarijntjes in hadden gezeten, als haar eigen privé-kamertje. Daarin spreidden we een handdoek uit en zetten we een bord om haar eten op te serveren. Naast de doos plaatsten we een schoteltje voor melk. Als Pukkie per ongeluk langskwam wanneer we de doos even elders hadden gebracht om de kamer schoon te maken, en zag dat hij niet op de vertrouwde plek stond, ging ze prompt op haar hurken zitten, helemaal van de wijs. 47


De vermiljoenrode halsband werd soms een lichtpaarse. We wisten nooit met welke halsband ze die dag zou verschijnen. Pukkie van haar kant leek te weten dat ze ook in dit huis, waar de mensen niet in staat waren haar halsband te verwisselen, een plek had waar ze beschutting vond. Op een keer waren er toevallig twee redacteurs op bezoek toen Pukkie binnenkwam. Zich bewust geworden van hun aanwezigheid cirkelde ze vier, vijf keer rond mijn vrouw, die er ook bij stond, heel dicht tegen haar aan, als om te benadrukken: ik word door deze persoon beschermd. Op een middag, niet lang na de lentenachtevening, was Pukkie op jacht. Met een mus in haar bek en al haar haar overeind rende ze grommend rond de dienstwoning, met opzet haar poten fel op en neer bewegend om veel lawaai te maken. Wanneer katten een prooi vangen, zo had ik gehoord, gaan ze die aan hun baasje laten zien, maar zoals Pukkie grommend steeds weer rondjes rende, leek het alsof ze hem wilde laten zien aan dit huis zelf. Daarop liep ze naar de moestuin helemaal in het oosten van de grote tuin, en speelde daar met de onfortuinlijke mus tot die niet langer bewoog. ‘Dat ik Pukkie niet in mijn armen neem,’ zei mijn vrouw nadat ze de mus ter aarde had besteld, ‘is omdat ik het fijn vind als dieren hun eigen zinnetje doen.’ Het werd april en in de tuin dansten laag boven de grond een heleboel grijsblauwe vlindertjes. Het leek onvermijdelijk dat iemand er wel eens eentje vertrapte.

48


‘Ook al gooi je ze op één hoop en zeg je: een kat is een kat,’ zo zei mijn vrouw ook, ‘toch hebben ze allemaal hun eigen karakter. Dat is juist zo interessant aan dieren. Voor mij is Pukkie een vriend met wie ik een goede verstandhouding heb, al heeft die vriend dan de vorm van een kat.’ Toen vertelde ze me het adagium van een filosoof: observatie is de kern van liefde die niet vervalt in sentimentaliteit. Kennelijk legde mijn vrouw regelmatig haar dagelijkse belevenissen met Pukkie vast in een schrift van folioformaat. In juni ging ik op reis naar enkele steden in Canada en Amerika om materiaal te verzamelen voor een stuk, terwijl mijn vrouw thuisbleef. In die periode onderging Pukkies gedrag een verandering. Tot dan toe zorgde ze er steeds angstvallig voor niet op een uitgespreide futon te stappen, misschien omdat haar dat zo was aangeleerd, maar op een nacht toen mijn vrouw sliep, klom ze stilletjes op het dekbed om zich daar neer te vlijen. En zo bleef ze naast haar slapen. Ik had in Amerika een verkoudheid opgelopen. De avond van mijn thuiskomst kroop ik snel onder de wol. Pukkie kwam stilletjes op de futon liggen zoals ze dat inmiddels gewend was, maar merkte toen dat er iemand anders onder het dekbed lag. Na enige aarzeling wipte Pukkie op de toilettafel en samen met haar spiegelbeeld sprong ze langs de rand van het voorhangend doek het duister van de inbouwkast in. De bovenhelft van de inbouwkast was vooraan

49


alleen afgeschermd met dat doek, en daar had ze eerder haar eigen hoofdslaapkamer in dit huis van gemaakt. Sindsdien haalden we de futons al vroeg op de avond uit de kast, zodat zowel Pukkie als de bewoners altijd ongestoord konden gaan slapen.

50


9

21 juni 1989 was de dag dat het uit was met de liefde tussen mijn vrouw en Pukkie. Een familielid uit Kyushu kwam op bezoek naar Tokio en bracht als cadeau een paar prachtige bidsprinkhaankreeften mee, gevangen in de zee van Ariake en daar ter plaatse shappa genoemd. Toen mijn vrouw de verpakking opendeed, leken ze twee keer zo groot als de normale bidsprinkhaankreeft die ze in het sushirestaurant in onze buurt serveren. Op hun kop hebben ze twee paar voelsprieten, het een groot en het ander klein, en van hun vijf paar poten heeft het tweede, dat op de borst, de vorm van een grote sikkel. Daarmee kunnen ze kleine garnalen en krabben vangen. Het staartgedeelte is als een grote plank, geschapen voor het graven van gaten in de modder waar de zee ondiep is. Ze zijn lichtbruin en over hun rug loopt een aantal regenboogkleurige lijnen. Als je ze blancheert, krijgen ze hun wat paarsige bruine kleur. In de vroege zomer, wanneer ze eitjes dragen, zijn ze een bijzonder geliefde delicatesse. Prompt werden ze

51


dus gekookt en licht gekruid, en juist op het moment dat ze op tafel verschenen voor het avondmaal, klonk het tingelende belletje dat onze gastkat aankondigde. Zodra Pukkie de kreeften in hun intacte vorm zag, raakte ze in opperste vervoering. Ze gedroeg zich heel anders dan wanneer ze gebakken vis of sashimi kreeg. Mijn vrouw riep haar echter als altijd bij zich, terwijl ze met haar vingers een reepje afscheurde van het stuk dat ze in haar hand hield, en toen Pukkie naast haar was gekomen, stak ze dat uit naar haar bek. Op Pukkies rug kwamen alle haren overeind, als tooide ze zich met een rugvin. Haar staart zwol helemaal op als bij een wasbeerhond. In een oogwenk had ze het stukje opgepeuzeld en toen leek er zich nog een ander soort opwinding van haar meester te maken, misschien door de smaak, of door de sensatie op haar tong of in haar keel. Mijn vrouw scheurde een nieuw stukje af. Pukkie stortte zich erop. Na een kleine pauze volgde er weer een stukje. Ook dat vrat Pukkie ogenblikkelijk op en vanaf mijn plaats tegenover haar zag ik in haar bek de rode tong rondkrullen als een vlam. Pukkie kon zich niet bedwingen tot ze haar volgende stukje kreeg. Of ze het te omslachtig vond, ik weet het niet, maar het ongeduld spatte van haar af. Ze kneep haar ogen tot spleetjes als een yaksha, plantte haar voorpoten op het lage eettafeltje en ontblootte voor onze ogen haar haakvormige klauwen. ‘Nee, wachten, jij.’

52


Nog voor mijn vrouw was uitgesproken, nam Pukkies jachtinstinct het over en zette ze haar hoektanden diep in de hand die de kreeft wilde wegnemen. De wond begon te bloeden. Mijn vrouw gilde, meer van woede dan van pijn, en gaf de kat een klap, wat de betovering bij het diertje plotseling verbrak. ‘Maak dat je wegkomt, het is uit tussen ons.’ Geschrokken van de dwang in haar stem vluchtte Pukkie halsoverkop weg door de kier in het vloerraam. ‘Het is uit tussen ons’ klonk me grappig in de oren, maar even later begreep ik dat het blijkbaar menens was. ‘Ze zette gemeend kracht in die beet,’ zei mijn vrouw, vechtend tegen de pijn. Ik had het gewoon als een akkefietje over een stuk kreeft beschouwd, maar de wond aan haar hand was diep. Ze schoof het vloerraam stevig dicht, waarna ze het kobaltblauwe gordijn, de kartonnen doos, alsook het bord en de handdoek erin wegruimde. De volgende dag en de dag daarna veegde ze met een dweil telkens stilzwijgend de moddersporen af die een paar poten al snel weer achterlieten op het grote raam. En toen, een volle drie dagen later, gebeurde midden in de nacht dit. Bij datzelfde gesloten grote raam klonk een dof gebonk. En dat geluid herhaalde zich steeds weer. Mijn vrouw liep onze slaapkamer uit om het gordijn open te trekken, waarop ze zag hoe iets zich almaar opnieuw tegen het venster gooide, met telkens dezelfde verbetenheid in de ogen.

53


Toen mijn vrouw me later een blik gunde in haar schrift, las ik dat ze die gebeurtenis toen als volgt had beschreven: ‘Het was wit en klein, als een vogeltje dat zich met opengesperde ogen te pletter vliegt tegen een vuurtoren.’

54


10

‘De auto is er om hem op te halen.’ Zo klonk het telefoontje van heel korte afstand, even na de middag op de dag van het Tanabata-festival in 1989. Enigszins gespannen gingen we buiten afscheid nemen. De oude man werd op de brancard gelegd die met de auto was meegekomen. Aan zijn blik te zien leek de heldere hemel hem een beetje te verblinden. De chauffeur, die witte handschoenen droeg, klapte de poten van de brancard dicht en wilde hem achter in de ziekenauto schuiven, maar omdat hij hem achterstevoren vasthield, moest alles weer opnieuw en zo werd het met een zomerdeken bedekte, vermoeide lichaam eerst nog een keer omgedraaid op straat. Een groepje scholieren in uniform liep voorbij en keek om over hun schouder. Het oude vrouwtje had alleen een handtas bij zich en dapper begroette ze een voor een de mensen die zich daar hadden verzameld. Vervolgens kwam hun vaste lampolieverkoper aangereden met zijn personenwagen, die je anders nooit te zien kreeg. Hij had aangeboden haar weg te brengen. Het vrouw-

55


tje nam op de passagiersstoel plaats en het moment daarop verried haar uitdrukking dat ze haar verdriet verbeet. Toen de auto’s achter de heuvelrug waren verdwenen, liep ik voor het eerst via de hal de nu leegstaande hoofdwoning binnen, en in de keuken maakte ik al staande een praatje met de hulp die er altijd in dienst was geweest, als om bij elkaar de pijn van het afscheid te verzachten. Toen ook zij was vertrokken, deed ik achter haar de poort op slot. Dat slot was nieuw aangebracht, omdat er voor lange tijd niemand zou zijn. Daarna ging ik weer naar binnen en liep er door de kamers, waaruit nagenoeg alle meubels waren verdwenen. Ik deed een grondige inspectieronde, van de inbouwkasten tot de regenluiken. Mijn oog viel daarbij op de scheurkalender aan een paal in de woonkamer, en de datum staat nu nog in mijn geheugen gegrift: 7 juli. Ik stond op de veranda aan de zuidzijde en overzag de grote tuin. Door slechts de dienstwoning aan de oostkant te huren had ik maar half geweten hoe interessant deze tuin was, zag ik nu in. Het vrouwtje had wel gezegd dat we te allen tijde vrij konden rondkuieren tussen de tuinbomen waar de oude man zo toegewijd zorg voor droeg, maar tot dan toe hadden we onze wandelingetjes tot de oostelijke helft van de tuin beperkt. Daarbij zagen we door de glazen schuifdeur zijn roerloze figuur, in de schommelstoel of in bed, niet langer in staat te bewegen.

56


Maar de eigenaars woonden er niet langer. De heer en de vrouw des huizes waren elders heen. Vanaf de veranda in die lege hoofdwoning zag ik hoe de schutting op de grens met de zuiderburen was uiteengevallen of overhelde, overgeleverd aan woekerende kruipers en klimop. Mettertijd was bij het vrouwtje het besef gegroeid dat ze deze tuin onmogelijk in haar eentje kon onderhouden. Door de langdurige zorg voor haar zieke man had ze stukje bij beetje haar doorzettingsvermogen verloren. Los daarvan hingen haar ook nog het nakende overlijden en de erfeniskwestie boven het hoofd. Het laatste wat ze wilde was iemand tot last zijn, ook haar kinderen niet, laat staan anderen, en toen ze haar eigen verzwakte gezondheid onder ogen zag, had ze een jaar geleden meteen ook het vaste besluit genomen om de plek waar ze dertig jaar had geleefd met alles wat erbij behoorde van de hand te doen en haar intrek te nemen in een verzorgingsflat. En daar moesten ook haar huurders zich bij neerleggen. De tijd die me nog restte, wilde ik ten minste besteden aan een nadere kennismaking met de uitgestrekte, rust ademende tuin die door zijn eigenaars was achtergelaten. Ik ging naar buiten om de planten water te geven. Toen ik de slang pakte en het kraantje opendraaide dat verbonden was met de elektrische pomp, liet de witpuntoeverlibel die volgens zijn vaste gewoonte op een grote, zonovergoten rots bij de vijver zat, zijn pure

57


blauwe romp, waar een wolkje wit poeder van opstoof, de lucht in drijven. Schroomvallig naderde hij de stroom van bronwater die uit de slang neerdaalde. Als ik de opening met mijn vinger vernauwde, deelde het water zich in twee stralen, en ik maakte de boog aan de hemel nog hoger en groter. Misschien ontstond er zo een afstand waarbij hij zijn angst kon laten varen, want hij bleef in de lucht hangen en kuste de waterstroom als een precisie-instrument. Naarmate dit zich iedere ochtend herhaalde, kwam hij minder aarzelend en in een directere lijn aangevlogen, om ook almaar langer bij de waterval in de lucht te toeven. In een boek stond dat het mannetje van de witpuntoeverlibel solitair is en een behoorlijk ruim terrein rond een waterplaats bestrijkt, wat me deed geloven dat het altijd dezelfde was. ‘Mijn vriend,’ fluisterde ik bijna, terwijl ik van zijn gezelschap genoot tot hij wegvloog. Om gemakkelijk het wasgoed te kunnen uithangen was tussen de hoofd- en de dienstwoning een lage waslijn gespannen, zonder veel franje, gewoon met behulp van wat spijkers en ijzerdraad. Op een dag tegen het eind van augustus zat op die waslijn de jonge en dus nog fel blauwe witpuntoeverlibel te paren met een geelkleurig vrouwtje, haar staart in de omgekeerde richting van de zijne gekeerd, zodat ze waren verenigd in de vorm van een verbogen hart. Toen ik ze van naderbij ging bekijken, vlogen ze de lucht in zonder die vorm te verbreken en verplaatsten ze zich naar de punt

58


van een boomtak in het westen van de tuin. Toen ik nogmaals naderde om ze te bestuderen, danste het verbogen hart boven mijn hoofd opnieuw ten hemel.

59



11

Tussen mijn schrijfwerk door verrichtte ik ter ontspanning regelmatig klusjes als het opvissen van vuiligheid uit de vijver, het verwijderen van spinnenwebben tussen rotsen en takken, en het wieden van onkruid, maar de tuin nam de gedaante van een immense ruimte aan, met allerlei plooien en diepten, en het onderhoud verraste me met de ene uitdaging na de andere. Zodra ik me met details ging bezighouden, kostte me dat meteen een halve dag. Het zag er niet naar uit dat uit de handen van de oningewijde hovenier ooit een vorm van algehele tuinharmonie zou voortkomen. Anderzijds moest ik ook bedenken: binnen het jaar zullen dit huis en deze tuin hoe dan ook te koop worden gezet. En ondanks dat besef was ik het leven begonnen van een inwonende tuinier in een hoek van het domein, dat inmiddels wel te bestempelen was als zijnde ‘in toenemende staat van verwildering’. Aan de telefoon besprak ik van alles en nog wat met mijn bejaarde huisbazin, die dus haar intrek had genomen in de verzorgingsflat in de voorstad. Ze droeg me

61


de meest uiteenlopende taken op, zoals een nummer opzoeken in het telefoonboekje dat ze had laten liggen of een document afhalen op het gemeentehuis. Iedere keer vroeg ik haar naar de toestand van haar echtgenoot, maar die bleek allengs achteruit te gaan en op een keer meldde ze me dat hij was opgenomen in het aanpalende ziekenhuis. Voor ze ophing, zei het vrouwtje steeds: ‘Gebruik gerust de hoofdwoning, hoor.’ Tegen de tijd dat ze haar uitspraak ‘en doe ook maar de airco aan’ veranderde in ‘ook de verwarming’, was het al late herfst. De oude man overleed in het ziekenhuis. We vernamen het nieuws van zijn dochter en het draaide erop uit dat het ‘uitdrukkelijk verzoek’ van het vrouwtje ons min of meer gebood de uitvaartplechtigheid in een rouwcentrum nabij de verzorgingsflat bij te wonen. Onze relatie van eigenaar en huurder, in hoofd- en dienstwoning, had amper drie jaar geduurd, maar daar zaten we dan, tussen de andere aanwezigen, met het gevoel dat we ons bij hen aansloten als een nieuw stel verre verwanten. Wat moet dit nou? overdacht ik bij mezelf. Toegegeven, tussen mijn vrouw en de huisbazin klikte het om de een of andere reden heel goed. Je kon ook stellen dat we er prima in waren geslaagd binnen eenzelfde leefomgeving de juiste afstand te bewaren. Maar we waren nu eenmaal geen familie, en op de terugweg van de begrafenis hielden we dan ook halt bij het honkbalstadi-

62


on van Tokorozawa om er de double header te bekijken die de beslissing zou brengen in de titelstrijd. In onze begrafeniskleren namen we als echtelieden tevens voor het eerst deel aan wat ze een ‘wave’ noemden. Terwijl we dat deden, had ik echter ook ergens het gevoel dat dit alweer een opdracht van het vrouwtje was. Zij wees, in haar verholen bezorgdheid, voortdurend op het belang van ‘natuurlijk doen’. ‘Als je geen kinderen hebt, dan is dat maar zo, geen probleem. Je hoeft je niet te forceren. Je bent zelfs beter af.’ Dat zei ze wel eens tegen mijn vrouw, wanneer ze op de verhoogde dorpel van de keukendeur zat. Volgens mijn vrouw kon je die woorden niet zomaar als bemoediging afdoen; er klonk levenservaring in door, zei ze, en een zweem van gelatenheid. Het oude vrouwtje gaf anders helemaal niet de indruk dat ze met haar kinderen zo veel last had gehad dat ze er liever nooit aan was begonnen. Naar we hadden gehoord had ze er vier, van wie we er een al bij gelegenheid hadden ontmoet en de overigen ons op de begrafenis voor het eerst waren voorgesteld. Stuk voor stuk bleken het aangename volwassenen die een mooi gezinnetje hadden gesticht. Wat des te meer reden was om de uitspraak van het vrouwtje ietwat raadselachtig te vinden. Vanaf de dag van het Tanabata-festival lieten we in de hoofdwoning de glazen schuifdeuren van de veranda openstaan zo lang het licht was. Ik bracht het nachttafeltje van de oude man van de slaapkamer naar de ve-

63


randa over om het als bureautje te gebruiken, nam plaats in de diepe armstoel die vroeger voor de gasten diende en in die positie recht tegenover de tuin zette ik me aan het schrijven. Ook op snikhete dagen deed ik de airco niet aan. Ik kan daar hoe dan ook niet goed tegen en door de structuur van het huis, met zijn diep overhangende dakrand, was het ook niet nodig. In de leegte van de oude hoofdwoning voelde ik door de beperkte aanwezigheid van huishoudelijke spullen te meer de aanwezigheid van het huis zelf. En doordat het niet mijn eigen huis was, voelde ik te meer hoe iets me dicht omhulde. Op een keer werd ik naar de dienstwoning geroepen voor een telefoontje en liet ik het huis even onbewaakt achter. Bij mijn terugkeer merkte ik dat Pukkie, die van de buren naar de tuin was gekomen om er te spelen, naar binnen was geglipt. Ze maakte zich in allerijl uit de voeten. In de dienstwoning zou ze nooit op de vlucht slaan, maar nu we elkaar hier tegen het lijf liepen, was er blijkbaar weer een heel andere relatie ontstaan. Een andere keer zat ik de hele dag onderuitgezakt op de bank van de oude man en keek naar de vlinders en bijen die rondvlogen in de veranda, of stilletjes verder kwamen doorgedrongen tot de schemer van de kamer. Soms bleven ze lang binnen en verplaatsten ze zich van het ene naar het andere vertrek. Een van de vlinders, een Vanessa canace waarvan het wonderlijke blauw nog werd versterkt door zijn zwarte vleugels, fladderde

64


naar binnen en bleef een poosje zitten op de rand van een zitkussen. En zo ging dan ook in 1989, het jaar dat een nieuw tijdperk zijn naam kreeg, de zomer voorbij en maakte de herfst zich op om in alle hevigheid lost te barsten. Als de avond viel, zette ik te midden van het tjirpen van insecten mijn pover betaalde arbeid voort. Het uitzicht op de tuin in Kioto-stijl – het leek een opeenstapeling van gesnoeide groene halve bollen – was onwerkelijk, zoals je in fototijdschriften van vroeger de werkstek van een schrijver zo vaak zag voorgesteld: te mooi om waar te zijn. En toch, als ik bedacht dat deze plek me binnen afzienbare tijd zou worden ontnomen, maakte me dat extra ongeduldig om het achterstallige werk onverwijld aan te pakken. Laat op een avond hoorde ik hoe iemand onverwachts de voordeur opendeed en naar binnen kwam. Toen ik ging kijken, tekende zich aan het andere eind van de lange gang het silhouet af van een man in pak van rond de vijftig jaar oud. Nog voor ik hem goed kon zien, riep hij mijn naam, als om me alvast op mijn gemak te stellen. ‘Eh, sorry, ik dacht eerst te bellen, maar nou goed, dat is er niet meer van gekomen.’ Het was een van de zoons van de huisbazin die we bij de uitvaartplechtigheid hadden begroet, kaderlid bij een bedrijf. Zij had me gezegd dat hij wel eens zou blijven slapen als het laat werd op zijn werk in de stad, omdat hij in Shonan woonde, een heel eind weg dus.

65


Het nachttafeltje van zijn vader, dat nu op de veranda stond, lag vol boeken met allerlei documentatiemateriaal en stapels papier met probeersels. Voor het overige was de ruimte zo goed als leeg, maar hij deed alsof hij zich helemaal thuis voelde in de kamer en lichtjes aangeschoten trok hij zijn jasje uit en maakte zijn das los. Dat leek hij ook wel een beetje met opzet te doen, om niet de indruk te wekken dat hij me mijn al te informele kleding kwalijk nam. ‘Gaat u maar rustig door met uw werk,’ zei hij vriendelijk, maar ik scharrelde alles bijeen en spoedde me terug naar de dienstwoning.

66


12

Tegenover mensen gedroeg Pukkie zich bot, maar wanneer ze van onze oosterburen komend deze tuin betrad, onderging ze lijfelijk en geestelijk een totale transformatie, zoals ze haar neus in alle hoeken en gaten van het uitgestrekte groen stak, haar blik ergens op vestigde, met een voorpoot ergens in porde, soms iets besprong, en met volle snelheid in het rond rende alsof ze buiten zinnen was. In de dagen en weken sinds het bejaarde echtpaar was vertrokken en het licht in de tuinlantaarns niet langer ontstoken werd, ging dat zo eindeloos door, diep in de nacht zo goed als bij het gloren van de dageraad. Voor Pukkie moet het daar als een heus woud zijn geweest. Als ik haar vergezelde in de tuin, kon ik vaak een hele opeenvolging van bewegingen zien. Op een bepaald moment liet ze dan haar hele lijf golven, als in respons op alles om haar heen, om vervolgens onbesuisd over het hele terrein te razen, daarna helemaal tot boven in een boom te klauteren en opnieuw hevig trillend de

67


lucht in te zoeven als in een ontsnappingspoging, alweer ergens anders naartoe. Voor hetzelfde huurgeld konden we dus over een veel grotere ruimte beschikken en ons naar hartenlust vermaken met onze kleine bezoekster die zich als een ontdekkingsreiziger gedroeg, maar aan dit vermaak was van meet af aan een tijdslimiet verbonden. In oktober, na het overlijden van de oude man, deelde het vrouwtje haar vier kinderen mee wat ze al lang van tevoren had besloten. Wegens de flukse stijging van de grondprijs de afgelopen paar jaar zou er een hoog bedrag aan successierechten moeten worden betaald en om daaraan te ontkomen wilde ze de woning met de bijbehorende grond verkopen. De termijn van uitstel tot de verkoop liep af in augustus 1990, het jaar daarop dus. Bij de gedachte dat ik afscheid moest nemen van Pukkie, kwam er iets droevigs in ons nachtelijk spel. Ik probeerde een manier te bedenken om te kunnen blijven. Maar tegen de grondprijzen die sinds een jaar of drie in het hele land steil omhoog waren geschoten, bleek geen van mijn plannen bestand. Door deze gang van zaken leerde ik overigens het woord ‘verkavelen’ kennen. Zo dicht mogelijk tegen de dienstwoning aan trok ik een denkbeeldige lijn om de grond in een noordelijk en een zuidelijk perceel te verdelen. Als ik erin slaagde alleen dat stukje te kopen, kon ik mijn leven met Pukkie voortzetten. Maar zelfs op deze manier zou het bedrag ver buiten mijn bereik liggen.

68


Als ik me, met Pukkie naast me, voorstelde wat er te gebeuren stond, werd het me zwaar te moede. Het huis waar ze altijd gaat overnachten, is op een dag plotseling afgesloten. Ze zet een handje tegen het raam en gluurt naar binnen. Het is er leeg en donker. Ook haar toegangsweg zit dicht. Dag na dag komt ze opnieuw op bezoek. Ze probeert het ook met een kopstoot. Er is niemand. Uiteindelijk komt de sloper en begint de hardhandige afbraak van de nutteloos geworden woning en tuin. Maar dit was slechts een vrucht van de menselijke verbeelding. Bij de vastgoedkantoren in de buurt ging ik op zoek naar een huurwoning. In de onmiddellijke nabijheid vond ik echter geen geschikte plek. Om te vermijden dat ik van Pukkie werd gescheiden, besloot ik de zelkova als middelpunt van mijn zoektocht naar een nieuw thuis te nemen en zo naar buiten toe te werken, als bij de concentrische cirkels van een draaikolk. ‘Kan ik haar niet beter meteen ontvoeren?’ zei ik met expres gedempte stem, waarop mijn vrouw krachteloos lachte. Het was een lach die zei: ik begrijp niet waarom iemand die zo diep tot ons huis en ons hart is doorgedrongen nog steeds een gast is.

69



13

November liep op zijn einde, en ook voor het lichte purper van de saffraankrokus in de tuin was het einde nabij. Toen mijn vrouw eerder de bollen van diezelfde saffraankrokus wilde planten, sloop Pukkie achter haar rug dichterbij en zette voorzichtig een voorpoot in het gat dat ze had uitgegraven, als om met dat gebaar te zeggen: kom, laten we nog wat dieper graven. In die late herfst, toen de bladeren van de zelkova volop vielen, verhevigde onze huizenjacht. Om de een of andere reden kwam Pukkie echter nog vaker op bezoek dan voorheen. In feite bleef ze soms meer dan een halve dag bij ons. Nou ja, bij ons; in haar kartonnen doos in de hoek van de Japanse kamer at ze de kleine horsmakreel die mijn vrouw had gebakken, of ze bekeek het natuurschoon buiten vanaf het bureau bij het raam, en voor het overige sliep ze doorgaans. Als ik zag hoe ze vanaf de toilettafel een sprongetje maakte door de spleet in het doek naar de stapel futons

71


in het bovendeel van de inbouwkast, liet ik haar verder maar een poosje met rust. Wanneer mijn vrouw het moment gekomen achtte, pakte ze de rand van het doek en gluurde ze stilletjes naar binnen. Meestal was Pukkie bezig zich schoon te likken, een actie die ze dan plotseling onderbrak om over haar schouder terug te kijken naar de gluurder. En even later, bij een volgende steelse blik, lag ze al op een bolletje, bijna in slaap, alsof haar oogleden begonnen weg te smelten. Na verloop van nog meer tijd was ze in een vredige slaap verzonken, terwijl haar witte buikje op en neer ging. Het was grappig om te zien hoe mijn vrouw haar door die spleet in het doek gadesloeg. Door haar onderdrukte lach kon ik me immers allerlei voorstellingen van de slapende Pukkie maken, maar het was niet alleen dat; het was ook grappig hoe zij als doorgeefluik fungeerde. Alles bij elkaar geteld liep Pukkie nu wel tien keer per dag in en uit. Ze deed daarbij een drietal dutjes, telkens twee, drie uur lang. Nadat ze bij haar baasje in het huis ernaast naar bed waren gegaan, stak ze stiekem de grens over en kwam ze naar ons huisje, waar het licht nog fonkelde. Vervolgens nam ze de houding aan die aangaf dat ze wilde spelen, waarna in de donkere tuin het spelletje met de bal een aanvang nam. Als ze net voor de dageraad eindelijk moe was, ging ze uit eigen beweging de inbouwkast in om daar te slapen. Blijkbaar vond ze het een gezellige vaste herberg met die

72


ideale combinatie van drie elementen: de schemering, de mensengeur en de zachtheid van het beddengoed. De echtelieden die ’s nachts aan hun bureau zaten te werken, volgden dan haar voorbeeld en gingen ook slapen, maar uiterlijk om tien over half acht ’s ochtends stond de kleine gaste op om haar klaarstaande ontbijt te nuttigen – het eten in de kartonnen doos en het schoteltje melk erbuiten – en er dan ijlings vandoor te gaan. Dat ze zo’n haast had, zo ontdekten we, was om het jongetje uitgeleide te doen bij zijn vertrek naar de kleuterschool. Nog in de diepten van de halfslaap hoorden we de moeder op de hoek van de Bliksemsteeg herhaaldelijk roepen dat hij goed moest oppassen, gevolgd door de stem van het jongetje dat die raad vrolijk langs zich heen liet gaan. We wisten dat Pukkie zich daar ook ophield en als het zover was, een stukje met hem mee rende. Dat maakten we namelijk op uit het getingel van het belletje dat zich in het gesprek tussen moeder en zoon mengde. Na dit afscheidsritueel ging ze waarschijnlijk naar eigen goeddunken door met haar verkenning van de tuin of haar zoektocht in de wat wijdere omgeving. Misschien was ze ook van zins om tussendoor een hapje te eten en een dutje te doen op haar eigen plekje bij de buren thuis. Af en toe kwam ze nog voor we op waren ook opnieuw bij ons langs. Ze krabde dan het doek voor de inbouwkast even open, wipte op de stapel futons en ging weer slapen.

73


Telkens als mijn vrouw laat in de ochtend wakker werd en opstond, gluurde ze door de spleet in het doek. ‘Is dit eigenlijk niet onze kat?’ zei ze dan blij, stilletjes het slapende figuurtje gadeslaand. Doordat ze hier zo veel at, zo vaak sliep en zo vrijelijk in en uit liep, dreigde de betekenis van de grens met de buren twijfelachtig te worden. Ook ons woordgebruik was aan verandering onderhevig. In plaats van ‘ze is op bezoek’ of ‘ze is naar huis’ werd het nu ‘ze is weer thuis’ als ze kwam of ‘ze is weg’ als ze ging. Op een dag waren mijn vrouw en ik samen uit geweest en toen we bij onze terugkeer de voordeur opentrokken, verwelkomde Pukkie ons op de optrede voorbij de schemerige hal, met haar voorpoten netjes naast elkaar, als een kind dat op het huis had gepast. ‘Het is onze kat, hoor,’ zei mijn vrouw, terwijl ze maar al te goed wist dat het niet onze kat was. Daarom was ze des te meer doordrongen van het idee dat ze werd vereerd met een bezoek van heel ver weg.

74


14

Ook nu ze zo veelvuldig in en uit liep, miauwde Pukkie niet en liet ze zich niet vasthouden. Dit deed zich voor in de zomer. Midden in de nacht, nadat de bewoners al in slaap waren gevallen, rende ze met ongewoon veel gedreun rond in huis. Toen ze op de lage eettafel klom die we bij het uitspreiden van de futons tegen het raam hadden geschoven, en zich vastklampte aan de hor in de opengeschoven glazen deur, drong het tot me door dat er iets niet pluis was. Als een gekko plakte ze hoog aan de binnenkant van de hor, strekte haar nek uit en probeerde zo naar haar eigen huis aan de overkant van de omheining te kijken. Ook in die toestand liet ze niet het minste geluid horen. Uiteindelijk schoot mijn vrouw iets te binnen en toen ze het ging controleren, zag ze dat het vloerraam dicht zat. De avond daarvoor was Pukkie bij uitzondering door de voordeur naar binnen gekomen, en de speciaal voor haar gereserveerde toegang was daardoor per abuis gesloten gebleven. Achteraf noemden we dit het moment van ‘Pukkies heimwee naar huis’,

75


en we dachten nog vaak terug aan het tafereel, dat ook in normale omstandigheden opmerkelijk zou zijn geweest. Zo werd mijn vrouw op een andere manier duidelijk gemaakt dat het dan toch niet onze kat was. En dit vond dan weer plaats in de herfst. In afwezigheid van de buren nam mijn vrouw een pakje voor hen in ontvangst en toen ze hen zag thuiskomen, ging ze het brengen. Aan de openstaande voordeur drukte ze op de bel en wachtte, waarop echter niet de buurvrouw, maar Pukkie in de hal verscheen. Mijn vrouw stond versteld. Dezelfde Pukkie die iedere dag en iedere avond langskwam zonder ooit te miauwen, begon nu uitvoerig te babbelen. En niet zozeer over hoe goed we haar altijd verzorgden, nee, het klonk eerder als de sociale beleefdheden, de holle frasen over het weer, de mooie praatjes tussen buren onderling, zo rapporteerde mijn vrouw, terwijl ze er zich in alle ernst het hoofd over brak. Zelfs voor mijn vrouw, die toch een goede verstandhouding met Pukkie leek te hebben, was dat de eerste en enige keer dat ze echt haar stem hoorde. En tegenover mij, de volwassen man, hield Pukkie steeds nog een beetje meer afstand. Toen de winter was begonnen, ging ik op een middag naar de kleine opslagplaats die bij de keuken van de hoofdwoning hoorde en half onder de grond zat. Ik was daar bezig met kerosine voor de kachel, toen Pukkie door het openstaande plankendeurtje naar beneden

76


kwam. Ze liep met een slakkengangetje over het stuk vloer dat was verstevigd met beton, waarna ze op een schap sprong, met haar voorpoten naast elkaar ging zitten en vandaar mijn handelingen begon gade te slaan. Terwijl ik wachtte tot de automatische pomp de kachel had gevuld, zong ik, in nabootsing van mijn vrouw die zich altijd in de vorm van een deuntje tot Pukkie richtte: ‘Hier zijn we dan, met z’n tweeën in de kelder.’ Daarop boog Pukkie naar voren, haar voorpoten nog steeds naast elkaar, en me strak aanstarend trok ze een bek als een wild beest dat gaat brullen. Vervolgens nam ze zowaar een houding aan alsof ze me elk moment kon bespringen. Ik vatte het op als een soort dreigement van een deerne die een aanrander te vlug af wil zijn, en dat was vast geen vergissing. Op een andere dag, toen ik in de ruimte met de aarden vloer de deur naar het tuintje had opengelaten, schoot ze met de kracht van een geweerkogel naar binnen en verborg zich onmiddellijk in de nauwe kier tussen een meubelstuk en een kleine doos. Met haar achterste naar me toegekeerd beefde ze zo hevig dat ik medelijden met haar kreeg. Toen ik omkeek, zag ik hoe Lap, de lapjeskat van onze zuiderburen, zich met blinkende ogen schrap zette bij de deur. Kennelijk maakte de aanval geen deel uit van een territoriumstrijd, maar kwam hij eerder voort uit jaloezie, omdat Pukkie dit huis vrij in en uit liep. Dat had ik een paar dagen eerder al geraden toen ik Pukkie te hulp moest komen nadat ze in de tuin was opgejaagd tot boven in een pijnboom.

77


Lap was een prachtige lapjeskat. Maar dat alleen Pukkie over vrije toegang beschikte, had blijkbaar een reeks aanvallen van Lap op Pukkie op gang gebracht. En hoe meer Pukkie werd aangevallen, hoe meer Lap zich onze argwaan op de hals haalde. Hij kreeg dan een merkwaardig verbolgen blik. ‘Bij onze zuiderburen laat hij zich aan zijn baasje vast van zijn liefste kant zien,’ zei mijn vrouw. Opdat hij niet zou gaan denken dat hij ongeliefd was, nam ze zich voor zijn naam te roepen zodra ze hem in de tuin zag. Rover zag eruit alsof ze al in dezelfde levensfase verkeerde als onze bejaarde huisbazin. Haar vacht was een mengelmoes van inktzwarte en modderkleurige vlekken, maar haar ogen waren helder en groot en ze maakte een kalme, weemoedige indruk. Niettemin zou ze wel zo haar redenen hebben om ramen en deuren van andermans huis open te maken. Vermoedelijk had deze zwerfkat zich ooit ook aan iemand van haar liefste kant laten zien. Op een nacht, toen mijn vrouw alleen in de kamer was, bewoog het gordijntje voor het vloerraam en klonk het getrippel dat normaal gesproken Pukkies komst aankondigde. Maar het was Rover die haar opwachting maakte. Misschien stond de toegang iets breder open dan gewoonlijk. Toen ze naar binnen kwam en haar blik die van mijn vrouw kruiste, wilde ze geschrokken weer naar buiten rennen en botste ze met een harde knal tegen de toegang aan.

78


‘Het was grappig, maar het had ook iets bijzonder zieligs,’ vertelde mijn vrouw meelevend. Eigenaardig genoeg leken Pukkie en Rover het goed met elkaar te kunnen vinden. Mijn vrouw zei dat ze ooit had gezien hoe Pukkie op de schutting van de Bliksemsteeg zat en Rover zich vlak daaronder met haar buik bloot rondwentelde op straat. Daarop rende Rover bij de noorderburen de struiken in, maar Pukkie ging haar meteen achterna. De twee verdwenen in het donker en het werd stil. Even later kwam Pukkie in haar eentje langs en mijn vrouw vroeg: ‘Is Rover je vriendinnetje?’ Wat leeftijd betreft waren ze als oma en kleindochter en misschien bleven strubbelingen juist daarom uit. Een andere dag had mijn vrouw Pukkie en Rover gezien toen ze in een lang gesprek verwikkeld leken achter de schutting aan de noordkant, onder het kwastgat dat beelden van voorbijgangers vormde. ‘Het was rustig en intiem, zonder dat ze naar elkaar jankten, weet je. Het leek meer op een overleg over een persoonlijke kwestie,’ zei ze, terwijl ze haar hoofd opzij boog. Op een late ochtend in januari, een paar dagen nadat Pukkie, achternagezeten door Lap, als een kogel naar binnen kwam gevlucht, was mijn vrouw alleen thuis en maakte ze het volgende mee. Toen ze opstond en het ontbijt klaarmaakte, sprong na een poosje Pukkie uit de inbouwkast, maar bij haar landing op de tatami wankelde ze. Dat was ongewoon.

79


Op haar rug leek een bosje witte haren te zijn uitgerukt, want de roodachtige huid was zichtbaar. Pukkie keek even op naar mijn vrouw en liep daarna langzaam terug naar het huis van de buren. Uitwendige verwondingen had ze niet. Mijn vrouw hield haar opwellende emoties dus in en ging aan haar bureau zitten om aan een dringende opdracht te beginnen. Geen kwartier later kwam Pukkie terug. Om haar romp was een verband gewikkeld. En toen sprong ze op het bureau, als om te zeggen: kijk eens hoe ik eraan toe ben. Ze ging zitten, toonde uitvoerig haar hulpeloze lijfje aan mijn vrouw en bleef haar daarna slapjes aanstaren. Mijn vrouw staarde terug. De gedachte aan het nakende afscheid bracht haar weer aan het weifelen: is het toch niet mijn kat? Of wil ze misschien mijn kat worden? Met haar diepgroene ogen keek Pukkie roerloos naar de rollende tranen.

80


15

1990 begon en al snel was het half februari. Overdag bezocht ze ons ook, maar dat ze ’s nachts steevast langskwam, was ongetwijfeld doordat bij haar baasje thuis iedereen sliep. Hoe druk ze het ook had, hoe koud het ook was, voor mijn vrouw was het inmiddels een groot genoegen om Pukkie te verwelkomen en de tuin in te gaan. Pukkie klom graag in een van de kleinere pijnbomen in het midden van de tuin. Als mijn vrouw de pingpongbal naar haar opgooide, smashte ze hem vliegensvlug neer, als een aanvaller in het volleybal. Hoeveel keer ze het ook herhaalden, geen van beiden leek het moe te worden. Op haar nachtelijke tocht over het domein volgde mijn vrouw Pukkie waar ze maar wilde gaan, en zo belandden ze ook wel eens in de hoofdwoning. Nu de meeste meubels weg waren, deed dat huis overdreven ruim en donker aan. In de zitkamer was naast de tokonoma een traditioneel leeshoekje ingericht, met een uitstulping naar de

81


veranda. De shoji liet er vaag het maanlicht door. Als Pukkie met die shoji in de rug op haar buik op het ingebouwde tafelblad lag en je rolde de pingpongbal naar haar toe, sloeg ze hem zachtjes terug. Ze liet je denken dat het eeuwig kon blijven duren. Geholpen door het nachtlampje in de hal dat als inbraakpreventie altijd brandde en door het lichtschijnsel uit de dienstwoning, liet het licht van de maan ons nog net toe bepaalde vormen te onderscheiden. In de schemerige omgeving van het huis stuiterde het kleine witte balletje met een hard geluid op. En het kleine levende wezen dat het achternazat werd zelf als een witte parel, gehuld in maanlicht. Overdag waren er andere bezigheden. Terwijl de bloemblaadjes van de pruimenboom op haar rug plakten, mepte Pukkie naar een slijkvlieg of snoof ze aan een hagedis. En zo bleef ze spelen in de tuin, waarin de eerste tekenen van nieuwe scheppingskracht en wanorde verschenen. Bij de plotselinge beklimming van een boom leek ze omgetoverd tot bliksem. Bliksem loopt in principe van boven naar onder, maar bij deze flits was het omgekeerd. In haar schrift beschreef mijn vrouw de elektriserende beweging waarmee Pukkie de kakiboom beklom als ‘de punt van een bliksemschicht’, en ze verwoordde het ook als ‘alsof ze meehielp een donderslag op te wekken’. En inderdaad, dat gevoel was het. Het deed me denken aan de volgende passage uit de Kronieken van Japan, waarin het gaat over de god van de jacht. 82


‘Onder een boom nabij de waterput voor de poort bevindt zich een bijzondere bezoeker. Zijn voorkomen is niet dat van een gewone sterveling. Als hij uit de hemel is neergedaald, zou ook zijn gezicht des hemels moeten zijn. En als hij van de aarde komt, zou hij een aards gezicht moeten hebben. Maar hij is werkelijk van een uitzonderlijke schoonheid. Is dit degene die Soratsuhiko wordt genoemd, de gezegende zoon der Hemelse Leegte?’ In de gedaante waarin ze daar zat, helemaal tot in de kruin van de kakiboom geklommen en spiedend naar de geringste verandering in de wind, paraat voor wat er het volgende ogenblik komen zou, was het alsof ze zich opmaakte om in een denkbeeldige kier te duiken, verwijderd van zowel de hemel als de aarde. Ik had gehoord dat katten hun hart alleen openstellen voor hun baasje en zich dus alleen bij hun baasje van hun lieflijkste kant laten zien. Wij proefden slechts van een soort pseudohouderschap van een kat, zonder te weten wat het betekent om er echt een te bezitten, en wij zouden dus nooit getuige mogen zijn van Pukkie in haar meest aanhankelijke gedaante. Maar ik vroeg me af of Pukkie ons niet juist daarom haar ware gedaante openbaarde, ongerept en niet behaagziek, de gedaante die haar baasje niet eens kende. Lag de oorsprong van het mysterieuze gevoel dat Pukkie ons bezorgde, simpel gezegd, niet daarin? En voor mij liet precies deze zuiverste gedaante van haar zich het best omschrijven als ‘bliksemvangst’.

83


Bliksemvangst was de titel van twee spraakmakende series kunstwerken, respectievelijk uitgevoerd in chromolithografie en encaustiek, van een schilder die oorspronkelijk was vertrokken vanuit de chalcografie. Ooit was ik uitgenodigd op een retrospectieve, die werd gehouden in een museum in Osaki en gewijd was aan zijn prentdrukkunst. In aanwezigheid van het publiek nam ik daar deel aan een debat met drie personen, onder wie ook de schilder zelf. Wat betekende Bliksemvangst voor deze schilder? Het was een creatieve daad die als het ware pardoes was opgerezen uit de diepe afgrond van zijn jarenlange zoektocht naar kleurschakeringen. Ik wil hierbij even uitleggen dat zijn werk Bliksemvangst een alomvattende weergave is van het ontstaan van die kleurschakeringen uit de materie en de atmosfeer, waarna ze vergezeld van beeld blijvend transformeren en actief bewegen. In het algemeen kun je stellen dat een schilder kleuren en beelden verkrijgt door ze uit de natuur te halen en ze daarna op het doek vast te leggen, maar bij deze schilder was van vastleggen absoluut geen sprake; hij wilde zich diep in de natuur een weg banen en nog stromende kleuren en beelden vatten, die alleen in samenspel met de bewegingen van materie en atmosfeer konden bestaan, en in die zin behoorde hij waarschijnlijk tot de afstammelingen van Leonardo. Het was vrij onbeduidend, maar ik herinnerde me iets uit dat debat. Je kon de karakters waarmee hij Blik-

84


semvangst schreef op twee manieren uitspreken: inazumatori en inazumadori. De schilder zelf lachte het weg en weigerde uitleg te geven over de juiste leeswijze, terwijl ik en de andere deelnemer, een criticus, er van mening over verschilden. Ik wilde benadrukken dat mijn taalgevoel me zei dat letterlijk ‘de bliksem vangen’ inazumatori was, en figuurlijk ‘iets vangen met een bliksemsnelle beweging’ las je dan als inazumadori. Een van de twee series was dus gemaakt met behulp van encaustiek, een manier van schilderen met bijenwas als medium voor de verf. Hierbij maakte de schilder gebruik van de sneldrogende kwaliteit van de stroperige substantie, waardoor hij niet anders kon dan het beeld in één ogenblik te vatten, en die handeling van het ‘bliksemvangen’ had hij uitgevoerd in monochromie. Bij de andere Bliksemvangst-serie, de chromolithografie, verschenen de kleurschakeringen op een steendruk, wisselend van dimensie in een slingerbeweging. Die beweging van de ene dimensie naar de andere was precies de prooi die moest worden gevangen. Zo bekeken kreeg ik zin om het verschil nog wat verder door te drijven, al was het misschien vergezocht. Voor de eerste serie, waarbij hij dus iets ving met de snelheid van de bliksem, las je dan inazumadori, en voor de tweede, waarbij hij kleuren ving die verschenen als bliksem, werd het inazumatori. Afgaand op die interpretatie had ik het gevoel dat Pukkies ‘bliksemvangst’ in deze verwilderde tuin beide

85


tegelijkertijd was. Met andere woorden: deze kat wilde de bliksem vangen met een bliksemsnelle beweging. Toen ik achteraf de catalogus bekeek waarin deze series waren verzameld, ontdekte ik tot mijn verbazing dat er, waarschijnlijk door de schilder zelf, naast de Japanse titel een Engelse titel was toegevoegd. Er stond Catcher of Lightning, wat verwees naar het onderwerp van de handeling, hij die de bliksem vangt, dus Bliksemvanger. Zou het in dat geval niet opnieuw een andere leeswijze opleveren, vroeg ik me af. In de betekenis van de handeling van het bliksem vangen op zich las je het als inazumatori, op vlakke toon, terwijl er nu naar mijn taalgevoel een lichte klemtoon ontstond op de lettergreep ma. En, zo mijmerde ik voort, zouden mijn oren, klein en gespitst zoals die van Pukkie, bij die taalklanken dan ook gaan trillen in de richting van iets denkbeeldigs? In het zuidoosten van de tuin stond een houten schuurtje, niet meer dan een ruwe structuur met een deur die was bespannen met gaas. De oude man, die vaak tuinwerk deed, bewaarde daar zijn gereedschap voor het tuinieren en andere handenarbeid, zoals een trapladder en een netje om de vijver schoon te maken. Hij had aan de ingenieursfaculteit van de toenmalige Keizerlijke Universiteit metallurgie gestudeerd, wat verklaarde waarom in de laden van een oud bureau, dat naar dat schuurtje was verhuisd, ook nog meetapparatuur lag, en tekenmateriaal dat bij het onderzoek naar mineralen en bij geologische studies wordt gebruikt.

86


Over de hanenbalken onder het dak van dat schuurtje waren over de hele breedte planken gelegd en daar bevond zich een van Pukkies geliefde plekjes. Uitblazend van de ‘bliksemvangst’ keek ze met haar voorpoten onder zich gevouwen vanaf de rand van het schuurtje naar buiten, en in die positie zat ze recht tegenover mij als ik aan mijn bureau plaatsnam. Op een middag toen ik aan dat bureau bij het raam zat te werken, hoorde ik in de tuin de treurige stem van mijn vrouw. Door de schutting die ervoor stond kon ik alleen Pukkie zien, maar blijkbaar keek ze op naar het snoetje dat tussen het dak en de hanenbalk van het schuurtje naar buiten piepte, terwijl ze vertelde dat ze spoedig afscheid zouden moeten nemen. ‘Snap je dat? Nee, snap je het niet?’ Pukkie gedroeg zich zoals altijd. Haar blik zei onverstoorbaar: mijn aandacht gaat uit naar de hemelverschijnselen en naar het dieren- en plantenrijk, en de mensenwereld kan me gestolen worden. Haar gepunte oren leken de hele tijd uitsluitend gespitst in de richting van een stroom die in het wilde weg doorsijpelde in kieren die voor mij onzichtbaar bleven.

87



16

Het werd maart. Op een vroege zaterdagavond met een bijna volle maan aan de hemel wilden we ons oostwaarts door de Bliksemsteeg spoeden om in Jiyugaoka een tentoonstelling bij te wonen van de schilder van Bliksemvangst of liever Bliksemvanger. Met de trein zouden we eerst het stadscentrum in moeten om daar over te stappen, wat wel een uur zou duren, maar als we fietsten via de kortste route, zouden we er in een half uurtje al moeten zijn. Met onze fiets aan de hand gingen we door het zijpoortje en draaiden zo de bliksemvormige hoek om. Op dat moment zagen we Pukkie een lenige sprong maken door een scheur in het gaas, dat er was gespannen om de kieren in de houten schutting op de grens met de buren af te dekken. Eenmaal op de grond beland keerde ze ons meteen de rug toe en via een paadje in het wilde gras verdween ze zuidwaarts om de hoek van de buitenmuur van de dienstwoning. We konden ons voorstellen hoe ze daar op de open veranda wipte

89


en door de toegang in het vloerraam, waar zij alleen doorheen kon, de kamer met de plankenvloer in ging. We hadden haar nog nooit zo van opzij de grenslijn zien oversteken. Het was ook de eerste keer dat we van vlak achter haar gadesloegen hoe ze zich naar ons huis begaf. Mijn vrouw en ik wisselden een blik van verstandhouding: zo glipt ze dus altijd thuis weg om bij ons te komen. Ik wil terug naar binnen, schoot het even door me heen, maar het besef dat we moesten gaan veegde die gedachte weg. In de galerij was er een openingsfeestje in aanwezigheid van de artiest. Omdat ik een tekst had bijgedragen voor een boek met afbeeldingen van zijn werk, kreeg ik een kleine originele prent van hem cadeau. Maar om de een of andere reden voelde ik me niet op mijn gemak. Na afloop dronken we koffie met een bevriende ontwerper en een redacteur. Ik legde uit dat we door omstandigheden moesten verhuizen en vertelde dat er geregeld een kat op bezoek kwam. Alsof er een dam gebroken was, gooide ik het er allemaal uit: mijn laatste sprankeltje hoop lag bij de loterij, maar ook in het onwaarschijnlijke geval dat ik de hoofdprijs won, zou de koopsom van de grond nog driemaal hoger zijn en ze zouden die allicht niet in losse percelen willen verkopen. Om half tien verlieten we het koffiehuis en namen we afscheid. Na opnieuw een half uur fietsen sloegen

90


we vanaf het oostelijke achterstraatje de Bliksemsteeg in en waren we weer thuis. Uit enkele, zij het schaarse tekenen bleek dat Pukkie hier tijdens onze afwezigheid was geweest. Zo lag er iets minder kattenvoer op het bordje in de kartonnen doos. ‘Het is omdat ik geen horsmakreel klaargezet heb,’ zei mijn vrouw, waarop ze prompt een paar visjes bakte. Maar die nacht kwam Pukkie niet. Ook de volgende dag, zondag, kwam ze niet. ‘Ze zal wel op bezoek zijn bij de tante in Oiso, hè?’ zei mijn vrouw. ‘Ja, ze is erop uitgetrokken in haar mandje,’ antwoordde ik. Dat vermoedden we omdat Pukkie de vorige zomer om die reden ook een paar dagen weg was geweest. ‘Met haar strooien hoedje op, hè? Omdat het weekend is.’ Die maandag waaide en regende het fel. Rond de middag konden we tussen de zwarte wolken een glimp van de blauwe hemel opvangen, en even later klaarde het helemaal op en weerklonk overal in en om de tuin het getjilp van Japanse struikzangers. Bij de buren kwamen drumklanken vandaan. Het ging er een hele poos behoorlijk heftig aan toe. Niet het hele gezin is dus het huis uit, dacht ik bij mezelf. Ook die dag kwam Pukkie niet. ‘Nog steeds geen Tingeling, hè?’ De woorden die ik zelf angstvallig wilde vermijden ontsnapten aan de mond van mijn vrouw, en dat deden

91


ze steeds vaker. Haar gehoor had kennelijk moeite met de toonhoogte van het belletje en ze vroeg me om de haverklap of ik de langverwachte voorbode nog niet hoorde. Na enige tijd gooide ze de horsmakreel weg en maakte ze verse klaar. Net toen we het thuis niet langer uithielden, werd ik toevallig gebeld door een vriend die in een bar in Shinjuku zat te drinken en vroeg of mijn vrouw en ik hem gezelschap kwamen houden. We bleven doorzakken tot de vroege uurtjes. En we wrongen ons in allerlei bochten. Hoe later we thuis zijn, redeneerden we, hoe groter de kans dat de grote afwezige toch nog gekomen is, en zo kunnen we, al is het maar even, ontkomen aan de pijn die we uitstaan in de tijd dat we tevergeefs wachten op haar komst. We kwamen dus ’s ochtends thuis. We vonden geen sporen van een bezoek, en ook toen we drie uur later door de bezorging van een expresbrief uit onze slaap werden gewekt, konden we alleen vaststellen dat ze er niet was. We hoorden elkaars ademhaling. Tegen de avond hing in de kamer het gevoel dat een onzichtbaar waterpeil de overstromingsgrens had bereikt. Zonder dat mijn vrouw het merkte, ging ik naar de hoofdwoning om daar gebruik te maken van het ouderwetse zwarte telefoontoestel van de huisbazin. Toen ik het nummer van de buren draaide, dat ik net daarvoor had opgezocht in de telefoongids, beantwoordde een

92


vrolijke jongensstem mijn oproep. ‘Er is niemand anders thuis, hoor,’ zei hij. ‘En de kat?’ vroeg ik, mijn moed bijeenrapend. ‘Die is gestorven,’ zei hij. ‘Wanneer?’ vroeg ik. ‘Zondag,’ zei hij krachtig. ‘Hoe is het gebeurd?’ vroeg ik. ‘Dat weet ik niet,’ zei hij, even krachtig en onomwonden. Misschien wist hij de doodsoorzaak niet, of misschien snapte hij nog niet wat de dood betekende, maar dat was alles wat hij zei. Onstuimig sloot ik een voor een de regenluiken van de hoofdwoning. Ik schoot mijn geta aan, liep stampvoetend op de verharde grond terug naar de dienstwoning en bracht mijn vrouw, als een schreeuw die ik haar toesnauwde, het doodsbericht.

93



17

De moeder van het jongetje leek teruggekomen van haar boodschappen. Ik liet mijn vrouw, die in tranen was uitgebarsten, alleen achter, liep de hoek van de Bliksemsteeg om en duwde bij de voordeur van de buren op de bel. Tot dan toe had ik met de buurvrouw alleen begroetingen uitgewisseld wanneer we elkaar tegenkwamen in het steegje of een afgeleverd pakje overhandigden, maar ik had haar nog nooit een bezoek gebracht of een heus gesprek met haar gevoerd. ‘Naar alle waarschijnlijkheid is ze zondagavond aangereden door een auto. Maar ze lag op straat zonder uitwendige verwondingen, met haar snoetje gaaf en vredig. Dat is er zo eigenaardig aan.’ Dat ze het eigenaardig noemde, had me direct logisch in de oren geklonken. Ja, Pukkie was een eigenaardige kat. Nu ik die indruk deelde met iemand anders, ook al was het haar baasje, maakte mijn hart een sprongetje. ‘Het was niet in dit steegje dat we Pukkie voor het eerst zagen, maar bij dat huis met het prachtriet voor

95


de deur, wanneer je zo’n vijftig meter de hellende straat op loopt in de richting van het station. Toen we haar daar aantroffen, mijn zoontje en ik, kwam ze met de jongen meegelopen. En zondagavond, moet u weten, lag ze op precies dezelfde plek. Ze kwam er wel eens langs wanneer ik haar met me meedroeg om boodschappen te doen, maar uit zichzelf zocht ze die plek anders zelden of nooit op. ’s Avonds laat, het moet rond half twaalf geweest zijn, kwam iemand het ons vertellen, dat het onze kat was, en helemaal overstuur ging ik kijken. Ze lag echt op precies diezelfde plek waar we haar die eerste keer gezien hadden.’ Ze onderdrukte haar emoties en ging verder, nog steeds op dezelfde zachte toon. ‘Het was al laat op de avond en het was zondag, dus naar de dierenarts konden we niet. Mijn oudste zoon heeft nog tot ’s ochtends vroeg kunstmatige ademhaling geprobeerd, maar het mocht niet baten.’ Ik wist dat ze nog een zoon had, die op de hogere middelbare school zat. Had hij misschien onlangs drums gespeeld, vroeg ik me af. ‘We hebben haar begraven in de tuin, aan de voet van een kleine pijnboom.’ Hier hebben ze dus ook pijnbomen, dacht ik bij mezelf. Door het zigzaggen van de bliksem lag de rand van hun terrein verder naar het zuiden en hadden we geen inkijk in hun tuin. Nog meer zuidwaarts stond een klein flatgebouw, kennelijk met bedrijfswoningen, waar je alleen kon komen door om het steegje heen te

96


lopen en via een ijzeren poort een private weg te volgen. Om daar naar binnen te gaan en er vanaf de buitentrap in de tuin hier te gluren, had je moed nodig, en een goed excuus. De vrouw trok haar wenkbrauwen samen en fluisterde: ‘Ze heeft een gelukkig leven gehad.’ ‘Pukkie kwam voortdurend bij ons op bezoek. Mijn vrouw was ook dol op haar.’ ‘O ja? Dat is mooi.’ ‘Als ze bij ons in huis sliep, sprong ze altijd op een vast uur op. Dan was het tijd om uw zoontje uitgeleide te doen.’ ‘Heus? Dat is echt mooi.’ Beleefd maakte ze een buiging. Eigenlijk praten we tegen elkaar alsof het om een kind gaat dat gestorven is, bedacht ik. En ik dacht ook: ik wil nog meer praten. Het lag op het puntje van mijn tong: bij gelegenheid, als we allebei wat tot bedaren gekomen zijn, moeten we maar eens verhalen uitwisselen; dan wil ik horen wat ik niet over haar weet, en vertellen wat u niet over haar weet. Tal van taferelen die me nog vers in het geheugen lagen, maakten zich op om over mijn lippen te stromen, maar ik hield me nog net in. ‘Ik neem aan dat u het druk hebt, maar zou het mogelijk zijn heel eventjes haar graf te bezoeken? Wanneer het u past uiteraard.’ ‘Oké. Kunt u me morgenochtend even bellen? Nu is het al vrij laat.’

97


Waarom willen we op de plek staan waar het lichaam van een dode geborgen ligt? Waar komt dat verlangen vandaan? Het is een verlangen om te bevestigen hoe dierbaar en onvervangbaar iemand is die we voorgoed hebben verloren, en een uitdrukking van onze wil om voortaan met die persoon verbonden te zijn via een doorgang naar een andere dimensie.

98


18

Woensdagochtend had ik amper twee uur geslapen. Voor mijn vrouw was het blijkbaar nog korter geweest, want toen ik opstond, zat ze op de open veranda, te kijken naar niets in het bijzonder. Ik zei een paar woorden tegen haar en ging toen de zonnige tuin in om wat bloesemtakjes af te snijden, van de pruimenboom en het peperboompje, en ook een paar narcissen. De tuin leek alle energie te zijn verloren, alsof hij nu bij een ander huis hoorde. Ik maakte her en der een foto om te zien of er ergens nog een schaduw van Pukkie was blijven hangen. Ik wachtte tot na negenen en belde toen zoals afgesproken naar het huis van de buren, maar niemand nam op. Ik probeerde het nog een paar keer, maar tevergeefs. Toen ik even over elven belde, nam de buurvrouw toch op. ‘Het spijt me dat ik u stoor in uw verdriet, maar...’ ‘Zegt u het maar.’

99


‘Met uw goedvinden had ik graag wat bloemen bij haar graf gelegd.’ ‘Neemt u me niet kwalijk, maar kan ik u daar later over terugbellen?’ Ze bracht ternauwernood een flauw stemgeluid voort, tussen verschillende zuchten door. Ze klonk heel anders dan de dag ervoor, toen ze me vlotweg haar relaas had gedaan. Wegsterven deed haar stem evenwel niet. Die was zacht, maar dwingend. Ze klonk alsof ze er een slapeloze nacht over had nagedacht en nu niet meer zou afwijken van haar definitieve antwoord. De afgesneden bloemen zweefden in het ijle. ‘We zullen het graf niet kunnen bezoeken.’ Mijn vrouw begon opnieuw te huilen. En ik voelde ergernis opwellen. Zo zou de doorgang die ik me had voorgesteld om met Pukkie verbonden te blijven ons worden ontzegd. Achter het schuurtje, aan de zuidoostelijke rand van het domein, ging ik reikhalzend op het puntje van mijn tenen staan, maar ik kon hun tuin niet zien, en de pijnboom al helemaal niet. De takjes van de pruimenboom en het peperboompje zette ik samen met de narcissen in de kartonnen doos die Pukkies kamertje was geweest, in de hoek van de Japanse kamer. Ik moet hun duidelijk maken dat we Pukkie niet tegen haar zin bij ons in huis haalden, ging het door mijn hoofd. Ze kwam uit eigen beweging, omdat ze er zelf wilde spelen, of slapen. Ik moest hun laten weten dat we Pukkie vrij lieten, dat we er zelfs voor zorgden haar niet aan te raken. Ik was even daarvoor begonnen onze

100


lotgevallen stukje bij beetje te beschrijven in een reeks korte essays, die verscheen in een kwartaalblad met kleine oplage. Een paar nummers van dat blad stopte ik samen met een verklarende brief bij hen in de brievenbus. We kregen geen hap meer door onze keel. Mijn vrouw had het er bijzonder moeilijk mee dat Pukkie al dood was toen zij nog haar bordje met kleine horsmakreel ververste. Terwijl ik mijn vrouw zo zag wegkwijnen, besefte ik dat verhuizen naar ergens ver daarvandaan niet zonder gevaar zou zijn. Anderzijds was het ook niet langer nodig zo dichtbij te wonen dat de kat ons nog kon komen bezoeken. Laten we iets huren met zicht op de zelkova, dacht ik. In deze woonwijk met alleen laagbouw zou je de dichtbegroeide kruin van zo’n hoge boom normaal gesproken uit een vrij ruime omgeving moeten kunnen zien, zeker vanaf de hoogste etage, misschien zelfs vanaf de eerste. Onder de zelkova was er één tijd. En aan de voet van een kleine pijnboom, die was opgeschoten in de schaduw van die zelkova, sliep een dierbaar juweel. Als we vanaf het raam dus zo’n vergezicht hadden, zouden we ons misschien kunnen overleveren aan de langzame stroom der vergetelheid. Ik ging naar de bibliotheek, sloeg een populairwetenschappelijk boek over geometrie open en zocht een en ander op over driehoeksmeting. Er stonden figuren in

101


afgedrukt die op een begrijpelijke manier de metingsmethoden uitlegden die in de oudheid waren bedacht. Dit was de eenvoudigste methode: op het moment dat de lengte van de schaduw van de persoon die meet, gelijk is aan zijn lichaamslengte, meet hij de lengte van de schaduw van het object waarvan hij de hoogte wil meten. Een andere methode luidde als volgt: zet een stok rechtop naast de schaduw van het te meten object, stel je twee overeenkomstige driehoeken voor en leid de hoogte van het object af uit het feit dat de verhouding tussen die hoogte en de lengte van de stok gelijk is aan de verhouding tussen de lengte van de twee schaduwen. Beide metingsmethoden kon ik ’s ochtends in de tuin uitvoeren, wanneer het licht uit het oosten kwam. Vermoedelijk gebruikte Thales van Milete dezelfde methoden toen hij de hoogte van de piramiden mat. In zijn geval was er slechts één probleem, en dat was dat hij de lengte van de schaduw van de piramiden moest meten vanaf het middelpunt van hun grondvlak. Een soortgelijke moeilijkheid ondervond ik, in die zin dat ik in mijn geval onmogelijk rechtstreeks kon meten vanaf de centrale positie van de zelkova bij de buren. Maar heden ten dage heb je van je omgeving uiterst nauwkeurig opgemeten kaarten op grote schaal ter beschikking, dus als ik die erbij nam, was mijn probleem opgelost. Als ik de hoogte van de zelkova kende, moest ik, om

102


te achterhalen of ik vanuit het raam van een bepaalde kamer al dan niet de top zou kunnen zien, de hoogte van het raam en andere hoogteverschillen meten en daar dan een denkbeeldige driehoek aan toevoegen. Omdat een heuvel of een raam uiteraard geen schaduw afwerpt, zou ik de volgende methode gebruiken: de persoon die meet, kijkt op en wijst naar het punt dat hij wil meten, en daarna meet hij de hoek vanaf zijn arm als die horizontaal gestrekt is. Op basis van die hoek kan hij de coördinaten van de top van de driehoek, de lengte van elke zijde en het azimut bepalen. Ten slotte telt hij de ooghoogte erbij op. Zodoende kon ik vervolgens ook de hoogte afleiden van alle obstakels die de rechte verbindingslijn tussen de top van de zelkova en het raam van het nieuwe huis onderbraken. Of het nu ging om gebouwen, groen of de aard van het terrein zelf, als zo’n obstakel de rechte lijn kruiste, betekende dat dat ik de zelkova vanuit dat raam niet kon zien. Om te beginnen moest ik dus precies achterhalen hoe hoog of laag alle verhevenheden in dit gebied waren, en me dan beperken tot die zones vanwaar ik de zelkova kon zien... Misschien was dit hele idee opgekomen om mijn aandacht af te leiden naar een ruimere sfeer, weg van mijn verdriet en wrevel. In werkelijkheid heb ik die zinloze driehoeksmeting nooit uitgevoerd. In mijn verwarring zocht ik gewoon troost in de gedachte dat ik iets zo helders en duidelijks als een metingsmethode uit de oudheid toepaste op mijn eigen plek.

103



19

Pas nu drong het van lieverlee tot me door hoe onbezonnen ik was geweest om mijn schrijfsels bij de buren te bezorgen. Die reeks essays was beknopter en ook duidelijk in een andere stijl geschreven, maar bestond in wezen uit een ruwe versie van de aanhef en de eerste drie hoofdstukken van deze roman, waarin de kat verschijnt en wij met haar beginnen te spelen. Ik kon me voorstellen dat ik, door een paar tijdschriftnummers tegelijk bij hen in de bus te stoppen, er alleen maar voor had gezorgd dat de buren het vervolg ervan met argusogen zouden bekijken. En met ‘onbezonnen’ bedoel ik niet alleen dat. In de ogen van de buurvrouw moet het zijn geweest alsof zij, op het moment dat ze was aangegrepen door het verlies van iets wat haar haast zo na stond als een eigen kind, ineens werd gewezen op de andere helft van het leven van dat ‘kind’, op dingen waar ze nooit weet van had gehad. Ze kon het onmogelijk aanzien hoe wij, met de mededeling dat we het graf kwamen bezoeken, door haar

105


tuin liepen en hoe een andere ‘moeder’ begon te huilen. Van samen Pukkies dood betreuren kon geen sprake zijn. Ik probeerde me nu zo goed mogelijk in te leven in de geestestoestand van de vrouw. Dat ik zulke zaken niet vlugger had beseft, was nog eerder een teken van onrijpheid dan van onbezonnenheid te noemen. Daarop bezorgde ik het tijdschrift een laatste essay om daarmee na een paar maanden, enigszins abrupt, een eind te maken aan de reeks. Het kwam ongeveer overeen met wat ik in deze roman schreef over de gebeurtenissen vanaf het moment dat de kat niet langer kwam opdagen, tot wij het nieuws van haar dood vernamen. Hoewel het een klein tijdschrift was, verscheen het toch bij een fatsoenlijke uitgever en was het in diverse boekhandels verkrijgbaar. Dat de vrouw hoffelijk zei dat ze me later zou terugbellen, maar dat nooit deed, was ongetwijfeld ingegeven door haar eigen verdriet en wrevel. En ik mocht aannemen dat die wrevel tegen mij gericht was. Ik kon me dus voorstellen dat ik de zaak alleen maar had bemoeilijkt door me er met mijn pennenvruchten in te mengen. Dat Pukkie ongevraagd door ons werd vertroeteld, was wellicht de eerste reden voor haar wrevel. Maar gaf die vertroeteling op zich voldoende aanleiding tot rancune? Of ging het om dat ongevraagde? Wat was er dan gebeurd als we wel toestemming hadden gevraagd? Als je een kat buiten laat lopen, zal ze zonder onderscheid grenzen oversteken. 106


Wie weet gaf het feit dat het verhaal in drukvorm was gegoten de buren een gevoel van vervreemding, alsof hun door een ander een geliefde was ontnomen. Wie weet kwam daar een tweede soort wrevel vandaan. Maar dan nog: schrijven is geen ontvoeren, in welke zin ook. Ook schrijven overschrijdt, zonder onderscheid, eigendomsgrenzen. Was het niet mogelijk om wat op de grens met de buren was blijven hangen, met grens en al te zuiveren, door er al schrijvend dieper en dieper op door te gaan? We gingen een flat bekijken op zo’n zevenhonderd meter naar het zuiden, maar toen bleek dat de ramen aan de verkeerde kant zaten, zodat de zelkova niet zichtbaar was, keerden we hoofdschuddend naar huis terug. Juist toen we door de Bliksemsteeg in de richting van het zijpoortje liepen, kwam ons een man tegemoet, met vrijetijdskleding aan en niets in zijn handen. Nog een eind voor we elkaar zouden kruisen, staarde de man al nors voor zich uit. En hoe dichter we elkaar naderden, hoe meer hij zijn hoofd naar ons toe draaide. Toen we langs elkaar heen liepen, las ik bijna moordzucht in zijn ogen. Nadat we naar binnen waren gegaan, zuchtte mijn vrouw. ‘Waarom toch?’ Daarop zei ze dat de man van zonet de buurman was en dat ze nog nooit zo’n intens vijandige blik op zich had gevoeld. Ze vertelde wat ze zelf had meegemaakt toen ze op

107


de basisschool zat. Hun hond ging soms alleen aan de wandel en werd dan eveneens door buurtbewoners in de watten gelegd. Maar zij herinnerde zich daarbij alleen dankbaarheid voor het feit dat ze een oogje in het zeil hielden wanneer haar geliefde huisdier ‘zijn eigen zinnetje deed’. ‘Waarom worden we zo gehaat omdat we lief waren voor Pukkie en voor haar zorgden?’ ‘We hebben niets verkeerds gedaan, zeker weten.’ ‘We pakten haar niet eens op.’ ‘Misschien was de buurman over iets heel anders in gedachten verzonken.’ ‘Zoals?’ ‘Nou, stel, hij gaat gebukt onder schulden en de laatste aanmaning is gekomen, maar door de hoge rente heeft hij geen enkele hoop dat hij het geld ooit zal kunnen terugbetalen. Hij zit dus echt in de nesten en gekweld door die gedachte wil hij zich afreageren op al wie op zijn pad komt; zo’n gezicht had hij.’ Dat je troost kunt bieden door je reinste onzin te verkopen zal wel een onzinnige gedachte zijn. Ik ging in bad met het raam open. Kort voor Pukkie stierf, was me opgevallen dat mijn huid mooi glad werd als ik met de elektrische pomp putwater toevoegde. Ze was niet mijn kat en ze was altijd schoon, daarom was het nooit in me opgekomen haar te wassen, zo herinnerde ik me. Het bad was aan alle kanten aan het zicht van anderen onttrokken en ik liet dan ook de buitendeur open,

108


terwijl ik mijn naakte lichaam schrobde. Op een keer was Pukkie zo van achteren stilletjes naderbij geslopen. Vanaf de tobbe plaagde ik haar door een onzinnig liedje te zingen dat ik had verzonnen. Warmwaterbron op de Pukkieberg Pukkiekat is het badhuishulpje, wast mijn rug met warm warm water en vlucht dan vlug vlug weg. De tuin was op dat uur nog vol licht nu de week van de dagen nachtevening voorbij was, en een dikke Naumanns lijster nam een bad in de vijver. Daarop kwam er een klein koolmeesje bij, dat zich, als om hem na te bootsen, ook begon te baden. Aan de rand van de vijver kwamen ook zij, net als ik, meermaals uit het water om zich dan weer onder te dompelen.

109



20

Nu de kat niet langer kwam, kreeg de tuin op slag een heel ander, mistroostig aanzicht. Kijken onze ogen echt door zo’n gekleurde bril, vroeg ik me af. Al snel bereikte het voorjaar zijn hoogtepunt en toen het plaatsmaakte voor de vroege zomer, toverden bloemen de tuin almaar opnieuw om, steeds een nieuwe soort op weer een andere plek, als hadden ze het in saamhorigheid zo afgesproken. Amper drie maanden nadat ze het jaar daarvoor, op de dag van Tanabata, de verzorgingsflat voor bejaarden in de voorstad hadden betrokken, had onze huisbazin haar echtgenoot dus al van zich heen zien gaan. Ook nadien belde ze nog regelmatig. Ze liet ons onveranderlijk in haar plaats klusjes opknappen, zoals een hele voorraad pijlwortelmeel bestellen bij haar favoriete banketbakker in onze wijk, of haar vaste medicijn tegen verkoudheid gaan halen bij haar vroegere huisarts. Aan het eind van zo’n telefoontje volgde het onvermijdelijke verzoek om ‘toch gebruik te maken van de hoofdwoning’. Waarschijnlijk voelde ze zich schuldig,

111


omdat we vanwege de omstandigheden met de successierechten tegen eind augustus moesten vertrekken, en zag ze het als een vorm van compensatie. Van de hoofdwoning maakten we dan ook naar hartenlust gebruik, precies zoals ze vroeg. ‘Jullie mogen ook het bad gebruiken, hoor.’ De dienstwoning had zelf ook een badkamer, die er ooit aan de buitenkant was bijgebouwd, bij het ronde raam waardoor je naar de maan kon kijken. Daar was praktisch gezien niets mis mee, maar het vrouwtje zei: ‘Het bad in de hoofdwoning is groter en gezelliger.’ Aan dit bad is een herinnering van een jaar eerder verbonden. Op een vroege zomerdag zat ik even na de middag in mijn eentje te schrijven in mijn kamer, toen ik vanuit de hoofdwoning de huisbazin hoorde roepen. Gealarmeerd haastte ik me ernaartoe en stelde vast dat het geroep uit de badkamer kwam, waar ik de oude man aantrof in een benarde positie. Hij was al half uit de tobbe gekomen, maar zijn roodgloeiende lichaam helde nu vervaarlijk over de rand, terwijl het vrouwtje hem in haar ouderwetse werkbroek wanhopig van achteren ondersteunde, niet in staat nog een vin te verroeren. Een ogenblik zal ik nog wel hebben geaarzeld, maar ik wist: we moeten hem op de een of andere manier naar zijn kamer dragen, en ik greep zijn naakte lichaam vast. De bejaarde huid, zo pas uit bad, voelde onverwachts zacht aan. Voor zo’n mager lichaam was hij erg soepel en bovendien helemaal niet vettig, zodat je eer-

112


der zou denken dat hij van een tienerjongen was. Met zijn ogen wijd open lachte de oude man me flauw toe, maar hij kon geen woord uitbrengen en had de kracht noch de wil om uit zichzelf te bewegen. Daardoor leek zijn lichaam ook dubbel zo zwaar als het werkelijk woog, en of ik hem nu op mijn rug of in mijn armen probeerde te dragen, hij reageerde niet en zijn ledematen zakten los van elkaar bungelend naar beneden. Ik stond daar volkomen hulpeloos, hem met mijn armen onder zijn oksels overeind houdend als in de morozashi-positie bij het sumoworstelen. Was dit wat ze noemden ‘niet meer voor- of achteruit kunnen’? Niettemin kon ik daar niet eeuwig zomaar blijven staan. Terwijl dat besef door mijn hoofd ging, werd ik me bewust van het voortdurende geknip van snoeischaren. Natuurlijk, de tuiniers! Die waren sinds die ochtend in de weer bij onze noorderburen aan de overkant van het steegje. Ik liet de oude man weer neerzakken op de rand van het bad en verzocht het vrouwtje hem te ondersteunen. Het zweet parelde op haar voorhoofd. Daarop liep ik door het zijpoortje naar het steegje en riep daar de mannen toe, die boven in een boom zaten. Met hun wijd gepofte knickerbockers en hun beenkappen kwamen ze alle vier lenig naar beneden, terwijl ze hun draagbare radio rustig door lieten spelen, en een voor een liepen ze de tuin in en zo naar binnen. Toen ze de situatie in de badkamer zagen, wisselden ze slechts een paar woorden alvorens van vier kanten elk

113


een arm of een been van de oude man te pakken, hem op zijn rug gekeerd op te tillen en via de veranda voorzichtig naar het bed in de achterste kamer aan de westkant te dragen. Daarna kwamen ze terug, trokken hun tabi met rubberzolen weer aan alsof er niets was gebeurd, en liepen in ganzenmars door het poortje, om opnieuw in hun boom te klimmen. En weer begonnen de snoeischaren te knippen.

114


21

Eind mei, bijna een vol jaar nadat ze met Tanabata was weggegaan, kwam het vrouwtje terug naar huis. Rond die tijd van het jaar verdrongen zich aan de rand van de vijver wriemelende dikkopjes, die de een na de ander poten kregen, terwijl overal in de tuin al zwarte kikkertjes rondsprongen, zo groot als een boon. Het vrouwtje herstelde maar moeizaam van een staaroperatie en sloeg blijkbaar geen acht op dit veelvuldige gespring. Net zomin als ze Pukkies afwezigheid leek op te merken. Maar zodra ze ons in de dienstwoning bezocht, kreeg ze tranen in haar ogen. ‘Jullie hebben de tuin en het huis zo netjes gehouden.’ Ze zou slechts twee weken blijven. En omdat dit haar laatste verblijf zou worden, was ze van plan iedere dag, stukje bij beetje, de overgebleven meubelen en de rest van de inboedel van de hand te doen aan uitdragers. Ze zei dat ze ons als aandenken de porseleinen hibachi met kobaltblauwe tekeningen in de tuin, de grote

115


ongeglazuurde vaas in de tokonoma en een kleine lantaarn van natuursteen wilde schenken. ‘Anders nemen de uitdragers die hier elke dag in en uit lopen alles toch maar mee.’ Alleen de kleine stenen lantaarn wilden we graag, omdat Pukkie er vaak een dutje op deed, in de schaduw van de struiken aan de westkant. Hij had een wat grappige vorm, alsof ze met Nieuwjaar bij de opeengestapelde lagen mochi de onderste en grootste van de drie, met zijn golvende rand, helemaal bovenaan hadden gelegd. Op een aangename, zonnige dag voor de aanvang van het regenseizoen besloten we afscheidsfoto’s te maken. We zetten stoelen buiten in de tuin, waar alom azalea’s in volle bloei stonden. We maakten er een paar van het vrouwtje alleen, en vervolgens ook een paar met mijn vrouw naast haar op de veranda, terwijl ze speels de hand van mijn vrouw in de hare pakte en op haar schoot legde. Begin juni keerde onze bejaarde huisbazin terug naar haar verzorgingsflat om wellicht nooit meer voet te zetten in dit huis, maar de ochtend van dit ingrijpende vertrek waren haar huurders niet in staat haar uit te zwaaien. Die dag werd de tweede herdenkingsdienst van Y’s dood gehouden in een oude tempel in Musashikyuryo, in het voorstedelijk gebied van de provincie Saitama. We hadden daar al andere dichters en naaste vrienden voor uitgenodigd en speciaal stoelen gereserveerd voor de rouwdienst, toen ons twee dagen ervoor tot

116


onze ontsteltenis het overlijdensbericht bereikte van een bekende oudere dichter. Zou ‘rancune’ daadwerkelijk een mengeling zijn van de aparte emoties ‘verdriet’ en ‘wrevel’, de betekenis van de twee karakters waarmee het woord wordt geschreven? Als allerlei ontdane mensen naar aanleiding van iemands dood bijeen zijn, komt een meerderheid binnen een beperkt tijdsbestek soms tot betwistbare beslissingen. Zo draaide het er na afloop van de wake op uit dat de rol van ceremoniemeester bij de afscheidsplechtigheid van de oudere dichter, die plaats zou vinden op die bewuste dag, aan mij werd toebedeeld, zonder dat ik dat kon weigeren. Met onze vrienden verdeelden we de taken voor de twee boeddhistische diensten, en nadat we voor de poort van de tempel in Sugamo de kist naar buiten hadden zien dragen, zouden we ons direct naar de herdenkingsplechtigheid van de jongere dichter reppen, om daar aan te schuiven bij het maal in de tempel. Door deze regeling zouden we het net moeten redden. Het betekende wel dat we nog voor het vertrek van onze huisbazin de deur uit moesten. Zo waren wij dan degenen die werden uitgezwaaid. Het vrouwtje was gewend ons uitsluitend in vrijetijdskleding te zien. Ze toonde zich verrukt over de rouwkleren van mijn vrouw, greep haar bij de mouw en zei dartel: ‘Mooi, hoor, heel erg mooi.’ ‘Ik word hoe dan ook niet graag uitgezwaaid,’ voegde ze er ietwat zangerig aan toe.

117


We vonden maar geen nieuwe huisvesting. Er leken alleen woningen beschikbaar die benepen, duur en troosteloos waren, en niet te vergelijken met wat we nu huurden. We kwamen tot het besef dat de woningmarkt de afgelopen drie, vier jaar erg was veranderd. Men had zich in het hoofd gezet dat de grondprijzen eeuwig zouden blijven stijgen en daar gedroeg men zich ook naar, zonder er vragen bij te stellen. Speculatie door middel van leningen met grond als onderpand was schering en inslag geworden, en zo schoten de grond- en aandelenprijzen almaar verder omhoog. Ook in deze rustige buurt trof je naast je aan de toog van de sushitent bij het station jonge stelletjes aan die openlijk praatten over hun plannen om te speculeren via de doorverkoop van grond. En ging je elders zitten, dan kreeg je van een ander stel geheid soortgelijke praatjes te horen. Zulke tijden waren het. In onze zoektocht naar nieuwe woonruimte dijde de draaikolk rond de zelkova steeds verder naar buiten uit. Ook al gingen we mee in het trendy idee dat kopen voordeliger was dan huren, we konden nergens een pand vinden dat binnen onze mogelijkheden lag, zelfs niet als we met een private spoorlijn helemaal tot in de voorsteden reden. Zo werden we een keer meegetroond door een jonge verkoper van een vastgoedkantoor in Machida, waarbij we ongewild een kijkje kregen in het leven van anderen, van een vrouw die in haar eentje een flat be-

118


woonde, die ze vanuit de gedachte dat ze hem toch zou doorverkopen zo akelig netjes hield dat hij geen enkel leven meer ademde, tot een bullpen catcher uit het betaald honkbal, van wie de woning overliep van de knuffeldieren, overduidelijk cadeautjes van een uithuizige vader. Terwijl we zo van het ene stuk vastgoed naar het andere liepen, keek ik ongedurig uit naar het moment waarop er echt verandering zou komen in de situatie. Machiavelli, die faalde in zijn vermetele plan om in samenwerking met Leonardo da Vinci de loop van de rivier de Arno te verbeteren ter bescherming tegen overstromingen, beschreef in een gedicht de godin van het lot als volgt. Zoals de stroming van een woeste rivier het toppunt van haar hoogmoed bereikt en alles op haar weg verbrijzelt, overal waar die stroming reiken kan, Zoals ze deze oever wat hoger maakt en gene wat lager, steile wanden schraapt, bedding en bodem van de rivier wijzigt en het land waaraan ze voorbijgolft doet daveren en beven, Zo ook schudt de Fortuin, heftig en stoutmoedig, haar haarbos los,

119


laat ze nu eens hier, dan weer daar haar rad draaien en zet ze telkens weer deze wereld op zijn kop. Was de godin Fortuna al begonnen als een dolle tekeer te gaan? Hoe kon ik, op mijn beurt als een speelbal aan haar overgeleverd, mijn eigen kleine stroming creëren voor de verhuizing van mijn huidige naar een andere ruimte? In mijn vertwijfeling probeerde ik het maar als andermans probleem te beschouwen.

120


22

Half juli, toen het regenseizoen ten einde kwam, verscheen op de zonnige rots aan de rand van de tuinvijver de blauwe gestalte van een witpuntoeverlibel. Zou het een nazaat zijn van die andere, het mannetje dat kusjes kwam geven aan de waterboog in de lucht die ik ooit maakte met de slang? De vorige zomer was dat geelblauwe stel van het ene bosje bladeren naar het andere gevlogen, verbonden in de vorm van een samengetrokken, verbogen hart. Was dit hun zoon die vleugels had gekregen? De mannelijke libel waarmee ik zulke goeie maatjes was, was samen met het einde van augustus onzichtbaar geworden. Een tijdlang betreurde ik de verdwijning van mijn gevleugelde vriend en zijn partner uit de tuin die de oude man en het vrouwtje ook achter zich hadden gelaten. Maar nu had ik het gevoel dat datzelfde mannetje samen met het licht van deze zomer weer tot leven was gekomen. Dat bracht ongewild levendige herinneringen boven aan hen die, tussen die verdwijning en deze onechte wedergeboorte, onherroepelijk waren heengegaan. 121


Op een middag eind juli liep ik in het felle zonlicht de tuin in en richtte mijn blik onmiddellijk op de rots die uitstak over de vijver. De witpuntoeverlibel was er niet. Ik klapte twee keer lichtjes in mijn handen, zoals ik het vroeger op zulke momenten had gedaan. Daarop kwam ergens vandaan een helder figuurtje aangevlogen, dat lichte trillingen veroorzaakte in de atmosfeer. Toen ik een waterboog maakte, vloog het er dartel omheen om vervolgens naderbij te komen, en ook voor het overige verschilde het in niets van de andere libel. Ook deze leek een prinselijk leven te leiden, behendig de uitgespannen spinnenwebben ontwijkend in elk hoekje van de tuin, die steeds meer verwilderde. Plotseling schoot me iets te binnen en ik draaide de kraan dicht. De waterstraal viel stil en ik stak mijn linkerwijsvinger uit. Daarop beschreef de libel in een gelijkmatig tempo een boog om me heen. En toen kwam hij recht op me af en maakte voor mijn ogen een nieuwe, kleinere omwenteling om zich het moment daarop te keren in de richting die mijn vinger aanwees en op die vinger te landen. Verheugd hield ik mijn adem in. Hij was het dus toch. Het leek zo kort, maar toch ging het om een lange tijdspanne. In het midden van die op zonderlinge wijze van ongewenste blikken afgeschermde tuin, waar elk teken van menselijk leven op het punt stond te verdwijnen, liet hij zo een poos zijn twee grote facetogen en vier doorschijnende vleugels op mijn vingertop rusten. Hij voelde dat ik een lichte beweging maakte en dans-

122


te de lucht in, maar kwam meteen weer terug en bleef zitten. Daarna verstreek opnieuw in alle rust de tijd. Een buulbuul daalde uit de kruin van de zelkova van de oosterburen neer, slaakte een schrille kreet en vloog weg. De libel schrok, verliet mijn vinger en vloog een tijdje in wijde cirkels rond boven de tuin. Toch bleef ik roerloos met uitgestoken vinger staan wachten, en even later kwam hij, als om zijn lijf in een vaste positie te brengen, een meter boven mijn hoofd zweven, waarna hij wederom terugkeerde naar mijn vingertop.

123



23

We sliepen in een van de Japanse kamers van de hoofdwoning en ’s ochtends vroeg meende ik te horen hoe iemand op de veranda een keukenmes wette. Het was zo’n ochtend waarop het strenge licht van de late zomer in de tuin naar binnen scheen en als een kam door het dichte lover van de vertakkingen van de zelkova streek. Ik keek om me heen, maar hoewel het geslijp heel dichtbij klonk, was er niemand te zien. Ik schoot mijn geta aan en liep naar buiten, op het geluid af. Het bleek voort te komen uit het ritselende gras aan de voet van de pruimenboom vlak naast het huis. Toen ik ingespannen tussen de grassprieten tuurde, keek een grote bidsprinkhaan om in mijn richting. Met zijn vleugels nog niet helemaal dichtgevouwen hield hij een cicade stevig tussen zijn voorpoten geklemd. Van alle levende wezens heb ik van de bidsprinkhaan de grootste afkeer. Ik kan hem absoluut niet uitstaan. Wat mij in de oren had geklonken als het wetten van een keukenmes, waren de klappende vleugels van de zieltogende cicade. Of nee, misschien was het het drei-

125


gende geluid dat de bidsprinkhaan voortbracht tijdens zijn aanval? Met het tragische schouwspel op mijn netvlies gebrand liep ik terug naar mijn futon, waar ik mijn ademhaling weer onder controle bracht, terwijl ik het geslijp nog steeds kon horen. Mijn vrouw was naast me wakker geworden en vroeg wat er gaande was. Toen ik haar het tafereel beschreef, sprong ze op, pakte de rieten klopper voor de futons die nog op de veranda rondslingerde, en liep in haar nachthemd en op blote voeten over de stapstenen in de tuin. Ik ging haar achterna en zag hoe ze de bidsprinkhaan los trok en hem met de klopper in het bosje azalea’s erachter mepte. Vervolgens pakte ze de uitgeputte cicade tussen haar vingers en zette hem op haar handpalm. Toen ik hem bekeek, vreesde ik het ergste, maar hij maakte even een geluid met zijn groen gestippelde vleugels en fladderde op. Eerst leek het nog alsof hij weer op de grond zou vallen, maar hij herstelde zich, sloeg zijn vleugels uit, liet ze trillen en vloog over de omheining aan de westkant hoog de lucht in. ‘Voor de cicade moet de tweede mens op een goddelijke verschijning geleken hebben. En de eerste op een domkop.’ Toen ik dat zei, schrok mijn vrouw, en ze liet een poosje haar gedachten over iets dwalen. Mijn vrouw kan het met de meeste dieren goed vinden, maar om de een of andere reden heeft ze van één soort een bijna ondraaglijk grote afkeer, en dat zijn

126


eenden. Als hij dus zag hoe een cicade door een eend te grazen werd genomen, zou de domkop misschien in een god veranderen en te hulp schieten. Maar als het een bidsprinkhaan was die door de eend werd neergedrukt, of als de eend door een bidsprinkhaan werd verstikt, zouden we allebei gewoon onder het dekbed blijven liggen beven tot dat drama voorbij was. Afkeer is een merkwaardig iets. Dat er een zeker verband bestaat met een vorig leven valt niet uit te sluiten, maar te denken dat er zo’n verband zou zijn is op zich al griezelig, en dit idee wordt dan ook verworpen zodra het de kop opsteekt. Hoe dan ook, laten we ervan uitgaan dat de cicade aan het gevaar ontsnapte en zich volop kon uitleven in de enige zomer die hem was gegund. En de bidsprinkhaan… nou, aan de bidsprinkhaan wil ik liever niet denken. Dit voorval vond plaats kort nadat we eindelijk nieuwe woonruimte hadden gevonden. In afwachting van onze verhuizing hadden we eigenlijk min of meer onze intrek genomen in de hoofdwoning. Omgeven door de wanordelijke schaduwen van opeengestapelde kartonnen dozen snoven we volop de sfeer op van het zestig jaar oude huis, dat spoedig zou worden verkocht en gesloopt.

127



24

Het was de laatste zaterdag van augustus, de vooravond van onze verhuizing. Ik merkte nu pas dat het gaas dat diende om de spleten in de onderste helft van de schutting op de grens met het huis van de oosterburen af te schermen, op een bepaald moment volledig was vernieuwd. Tussen dat gaas en het pand erachter dwaalde kennelijk iets rond dat het huis uit was geglipt. Het was een poesje, zo bleek. Voor het eerst sinds lang hoorde ik de stem van de buurvrouw. Ik stopte even met inpakken en spitste mijn oren. ‘O, kijk, het lijken wel edelstenen.’ ‘Ja.’ Het poesje bevond zich blijkbaar onder de dakrand van hun huis, dicht bij het stuk tuin waar vroeger de doorsteek over de grenslijn zat. Maar ze hoefden zich geen zorgen te maken. Het kon niet meer naar de buren gaan. Zo spraken moeder en zoon elkaar kalm toe. In het donker moeten alleen de twee ogen hebben geblonken. 129


‘Het heeft echt mooie oogjes, hè?’ Zo te horen tuurde de buurvrouw vanaf haar voordeur naar de grenslijn. Naast haar gaf de jongen haar zachtjes gelijk. Ik keek door het zuidelijke raam en zag het zwaaiende licht van een zaklamp. Er was geen reden om hun iets kwalijk te nemen, maar ik moest aan Pukkie denken. Mijn vrouw had het ook gemerkt. ‘Ach zo, ze hebben een nieuwe kat in huis gehaald,’ zei ze, zichtbaar aangedaan. De kamer had het toppunt van wanorde bereikt. Tegen die avond moesten we klaar zijn met pakken, maar hoeveel we ook wegwerkten, er bleven maar spullen opduiken. Sinds de middag hadden we al een paar keer een extra bestelling bij de verhuizer gedaan en ik had inmiddels tweehonderd dozen geteld. Het merendeel van de spullen waren boeken en oude rommel waar we maar geen afstand van konden doen. Door het eindeloze pakken was ik zo afgepeigerd dat ik hardop in lachen dreigde uit te barsten. Waarop de een of andere prikkel ervoor zorgde dat die opkomende lach in zijn tegendeel wilde omslaan. Het leek mijn vrouw verdrietig te stemmen dat het wezen aan de voet van de pijnboom zomaar zou worden vergeten. En het was voor haar onverdraaglijk dat wij ons door onze verhuizing aan de zijde schaarden van hen die zouden vergeten. Ik kon me voorstellen dat het verdriet het snelst en doeltreffendst werd gestild door een nieuwe kat te vinden. Hadden de buren zich daar ook toe genoodzaakt

130


gezien? Wellicht hadden ze daarom, voor ze een nieuw katje in huis haalden, eerst nieuw gaas op de grens gespannen, zorgvuldig tot helemaal onderaan deze keer. Om ervoor te zorgen dat de geschiedenis zich niet zou herhalen. Ook wij begonnen in het voorbijgaan wel eens te lonken naar de etalage van de dierenwinkel in de buurt. Maar telkens schudde mijn vrouw haar hoofd. Hoe schattig een katje ook was, ze zei: ‘Het is toch niet hetzelfde.’ Het leek te wijzen op iets als een draad die haar onlosmakelijk verbonden hield met die ene kat: Pukkie. Op een keer, toen we naar een wijk een eind verderop waren gefietst, zagen we toevallig in een ons onbekend zijstraatje een paar pasgeboren poesjes, zo op het eerste oog geen zwerfkatten. Ze waren zo schattig dat mijn vrouw van haar fiets sprong en ernaast neerhurkte. ‘Zullen we erover onderhandelen om er eentje te krijgen, of jatten we het gewoon mee?’ vroeg ik haar met welbewuste nadruk. Na even te hebben nagedacht zei mijn vrouw: ‘Het is toch niet hetzelfde’, en met een mismoedig lachje stond ze op. De kartonnen dozen die we in de dienstwoning hadden volgepropt, stapelden we gaandeweg in de ruime kamers van de hoofdwoning op. Maar naarmate er meer spullen waren weggeruimd, begonnen de dozen zich ook op te stapelen in de dienstwoning. In een hoek van de Japanse kamer stond één doos

131


met open deksel die onaangeroerd bleef. Die doos bevatte een uitgespreide handdoek, en een bordje met de geur van horsmakreel.

132


25

Uiteindelijk hadden we een ruimte gevonden die te huur stond in een laagbouwflat met wel twintig zelkova’s eromheen. Midden juli had onze zoektocht ons zelfs tot in Kawasaki en Tama geleid, maar we waren onverrichter zake teruggekeerd en weer begonnen in de onmiddellijke omgeving rond te kijken. De uiterste datum van eind augustus naderde en op de fiets schuimden we alle vastgoedkantoren af. Ik dacht ineens terug aan het kantoor voor het station, dat vier jaar eerder had bemiddeld in de overeenkomst voor de dienstwoning van het bejaarde echtpaar, en toen we daar binnenwipten viel het oog van mijn vrouw meteen op een aankondiging die er pas scheen te zijn opgehangen. Bij navraag bleek het te gaan om een flat op de tweede etage van een gebouw dat als het ware in een bos stond. We fietsten er terstond naartoe en troffen er een woningcomplex van drie bouwlagen aan met zo’n veertig leefeenheden. Op een bord voor het stuk groen ernaast lazen we: door de LokaLe overHeid bescHermd

133


bos. Er stond dus ook een twintigtal grote zelkova’s bij elkaar en de zuidkant werd volledig in beslag genomen door de oude residentie van de landeigenaar. Het terrein lag dicht bij een spoorwegovergang, zowat halverwege naar het volgende station, en was het enige overgebleven stuk van het vroegere bosgebied. Er werd ons verteld dat er op de plek van het flatgebouw tot voor drie jaar een oefenterrein voor golf lag. De huur bedroeg meer dan het dubbele van wat we nu betaalden. Ons inkomen zou ook worden nagekeken en iemand moest zich borg stellen. Huisdieren waren uiteraard bij voorbaat verboden in zo’n woning. Toen we nog her en der zochten met het idee iets te kopen, hadden we gejammerd over onze halfvolle spaarpot. Niet alleen dat, we kwamen vrijwel uitsluitend panden tegen die ergens in staat van verval waren geraakt. Al dient te worden opgemerkt dat dat verval niet alleen met die panden zelf te maken had. Toen we onze vorige woning en die daarvoor zochten, was deze stad nog niet zo, moest ik eens te meer vaststellen. Ook in deze kleine wijk was het gaan opvallen hoe veel oude huizen waren veroordeeld tot de sloop en de verkaveling van de grond. Moe van al dat rondkijken beseften we dat we ons de flat in dit door groen omgeven woningcomplex niet mochten laten ontglippen. Te voet konden we trouwens in zeven minuten bij Pukkies zelkova komen. Ja, wie weet konden we samen met de wuivende zelkova’s buiten voor het raam de zelkova van Pukkies huis wel zien wuiven. 134


Begin augustus, een paar dagen nadat we het handgeld hadden betaald, maakte ik in mijn eentje een wandeling en mijn benen voerden me als vanzelf naar de plek waar we voortaan zouden wonen. Toen ik het terrein bereikte, zag ik zo hoog ik kijken kon het dichte lover van de ruisende zelkova’s. Het gebouw had de vorm van de letter L en ten zuiden ervan was het stuk groen afgesloten met een hek, zodat je het normaal niet kon betreden. Naar onze huurflat op de tweede etage nam je een trap aan de basis van de L. Hij werd nog steeds bewoond door het gezin van de huidige huurders, die ons hadden verteld hoe blij ze waren binnenkort het vrijstaande huis te kunnen betrekken dat ze hadden gekocht, en ik kon dan ook niets meer doen dan van buiten opkijken naar het raam aan de noordzijde. Ik liep rechts om het gebouw heen en kwam bij een stukje braakland. Nauwelijks had ik voet gezet op die hobbelige grond, of ik zag ze. Een magere moederkat liggend op het wilde gras, terwijl vier jonge katjes zich vastklampten aan haar buik en haar melk zogen. Wellicht schrokken ze van mijn voetstappen, want de amper een maand oude wezentjes sprongen over de buik van hun moeder heen en sloegen op de vlucht, om even verderop toch weer te blijven staan en achterom te kijken in mijn richting. Hoewel ze zich op haar hoede toonde, bleef de moederkat stoïcijns kalm liggen. Haar opgeheven snoet had een merkwaardig vlekkenpatroon: de rechterhelft wit en de linkerhelft zwart. De

135


poesjes, die achter haar bijeenkropen, hadden op hun witte vacht dan weer alle vier een patroon van ronde koolzwarte spikkels, of stippels, hoe moet ik ze precies noemen, zoals je ze zo vaak ziet, maar telkens een beetje verschillend van elkaar. Om ze niet bij het zogen te storen maakte ik dadelijk rechtsomkeert. Eind augustus verhuisden we. Het huis van het vrouwtje werd vlak daarna te koop gezet, maar tegen de verwachting in diende er zich niet onmiddellijk een koper aan. Het was al een aanwijzing dat de mensen spoedig het grote bankroet tegemoet konden zien. Toen we het oude vrouwtje in de voorstad lieten weten dat we waren verhuisd en nog geen tien minuten verder woonden, zei ze aan de telefoon verheugd: ‘Als jullie daar zo nu en dan een oogje in het zeil konden houden, zou ik heel wat geruster zijn.’ En zo ging ik met de sleutel naar binnen. De plek was nu echt aan zijn lot overgelaten. Daar stond ik dan in mijn eentje, in de tuin waar de oude man en het vrouwtje, en ook mijn vrouw, de kat en ikzelf nu niet langer toefden.

136


26

De vier katjes dartelden rond tussen al het groen dat het gebouw omgaf. Behalve de zwart-witte moederkat was er ook een donkergrijze vader, en merkwaardig genoeg leefden ze als een heus gezinnetje samen. Meteen na de aanvang van de herfst was de moederkat opeens niet meer te zien. En de vier dartelende schaduwen werden er drie. Bij een ervan leek het vlekkenpatroon sprekend op dat van Pukkie, en mede daardoor waren we de drie gezamenlijk de Pukkie-Pukkies gaan noemen. De drie katjes en hun vader bevonden zich doorgaans in de buurt van de ingang. Het was echter altijd hetzelfde ene katje dat tussen twee struiken kwam zitten, goed zichtbaar voor voorbijgangers, maar zonder hen te hinderen en met haar voorpootjes welgemanierd naast elkaar. De twee andere en de vader hielden zich schuil achter het perk met azalea’s. Hoe ze tot die rolverdeling waren gekomen, weet ik niet, maar het was de knapste van de poesjes die zo de aandacht van de bewoners trok. Sommigen vonden

137


haar zo schattig dat ze eten kwamen zetten op de betonnen wegrand. Dat was voor de overige drie het sein om langzaam achter haar vandaan tevoorschijn te komen en zich vervolgens op het eten te storten. De knappe at zelf niet. Zij begon pas aan haar maaltijd als ze zag dat de andere verzadigd waren. Van de drie Pukkie-Pukkies noemden we de knappe Grote Zus. Die met de bijna volledig witte vacht, die de stoerste leek, werd Witje gedoopt en de derde was Schildpadje, vanwege het patroon van een schild op haar rug, en ook omdat ze het minst vast op haar poten stond. De behoedzame, serieuze kater noemden we gewoon Papa. Grote Zus leek echt wel op Pukkie. Maar terwijl Pukkie straal aan de mensenwereld voorbijliep en een mysterieuze indruk naliet, alsof ze tot de hemel noch de aarde behoorde, had Grote Zus iets zachts en vredigs, en stond ze met vier pootjes op de grond. Door haar korte staart in combinatie met haar ietwat mollige, peervormige lichaam leek ze weggelopen uit een animatiefilm, wat haar ook iets innemends gaf. Mijn vrouw kwam thuis en zei: ‘Grote Zus zit er weer.’ ‘Dat is echt een prachtstuk.’ ‘Ik ga haar iets te eten geven.’ Op zulke momenten dacht ik eraan terug hoe we in de tuin gingen spelen als Pukkie naar ons huisje kwam. Tegen de late herfst was het voederen al een dagelijkse gewoonte geworden.

138


Ook andere bewoners hadden een zwak voor de familie zwerfkatten, maar gaandeweg moet mijn vrouw het gevoel hebben gekregen dat de tijd rijp was om een beslissing te nemen. Op een nacht zei ze: ‘Ik ga spelen.’ Ze nam wat gedroogde sardientjes mee en haalde ook de oude pingpongbal tevoorschijn uit Pukkies doos, die in de inbouwkast was weggestopt. Na een poosje kwam ze ontmoedigd terug van beneden. ‘Ze wil niet meedoen. Ook al leg ik het balletje voor haar neus, ze doet geen enkele poging om ernaar te slaan. Ze lijkt het concept spel niet te snappen.’ Ze zei het met de uitdrukking die ze altijd kreeg wanneer ze aan Pukkie terugdacht. Rond de tijd dat de bijtende winterwind ging blazen, begon Grote Zus dan toch te spelen. Het spel tussen mijn vrouw en Grote Zus ving aan nadat ze de kattenfamilie hun late avondmaaltijd had gegeven, dus op een uur dat ze geen blikken van bewoners meer hoefden te vrezen. Op het asfalt van het wegdek stuiterde de pingpongbal te hard en daarom maakte ze een speeltje door aan de punt van een stok een draad vast te binden en daaraan een klein popje van een sneeuwman te hangen. En zo amuseerden ze zich dan om en bij het gebouw. De andere katten sloegen het gewoon gade vanuit de struiken. Tijdens het spelen kon Grote Zus plotseling ineenkrimpen, om meteen daarop een gehoest te produceren dat erg zorgwekkend klonk, terwijl ze toch haar kop van links naar rechts mee bleef schudden met elke beweging van het popje. Zolang zo’n hoestbui

139


voortduurde, keken mijn vrouw en de andere katten verontrust toe. Op een avond midden december volgde Grote Zus schroomvallig de sneeuwman naar de tweede etage. Vervolgens gluurde ze door een kier in de ijzeren deur naar binnen. We wilden haar niet dwingen en lieten de deur gewoon een eindje openstaan, met een sandaal ertussen. Voor het overige was het aan Grote Zus om te beslissen. Langzaam en heel beheerst liep ze een keertje overal rond en bekeek voor het eerst het interieur van een mensenhuis. Daarna liep ook deze gast zonder iets te zeggen de deur weer uit, om vervolgens op een drafje de trap af te dalen, terug naar haar familie in de open lucht. Mijn vrouw ging achter haar aan naar beneden en zag dat de grijze Papa haar buiten opwachtte, laag hurkend en klaar om van zich af te bijten. Voor het oog van mijn vrouw gaf hij Grote Zus met zijn voorpoot een klap voor haar kop. Grote Zus sloot haar ogen en slaakte toen een kreetje. Vanaf de volgende dag bleef onze flat voor een week leeg. We gingen naar de huwelijksplechtigheid van een verwant van mij in Kyushu, en omdat we dan toch in onze geboortestreek waren, konden we het er net zo goed een paar dagen van nemen. Daarna bleef mijn vrouw ook nog even bij haar ouders in dezelfde provincie, en zo kwam ik laat in de nacht alleen thuis. Bij de ingang van het wooncomplex lag een weg waar-

140


langs auto’s in en uit reden, met daarnaast een aparte hal als toegang voor de voetgangers. De kattenfamilie hield zich altijd op in de struiken naast de weg en waagde zich nooit tot binnen in de helverlichte hal waar naast elkaar de brievenbussen hingen, ook al konden de dieren er gemakkelijk doorheen lopen. Me afvragend of ze die hele week wel behoorlijk hadden gegeten, sloeg ik de hoek van de residentie van de landeigenaar om en liep in de richting van het flatgebouw. Door het dichte lover van de zelkova’s was het daar nog een stuk donkerder en voor mijn ogen doemde alleen de helle hal op. Toen ik op de deur af stapte, gebeurde het. Dwars door het licht van de neonlampen kwam er op volle snelheid een klein wit wezen jankend naar me toe gerend.

141



27

Sindsdien beklom Grote Zus uit vrije wil de trap naar de tweede etage van het flatgebouw. En af en toe kreeg ze dan weer zo’n zorgwekkende hoestbui, waarbij ze haar kop van links naar rechts schudde, zoals het popje van papier-maché. Ik betwijfelde of ze op deze manier de strenge winter zou doorkomen. We hadden tot nu toe onze voordeur laten openstaan met de sandaal ertussen, zodat ze altijd weer weg kon, maar de tweede dag van het nieuwe jaar trokken we hem dicht. Onze eerste aankopen van dat nieuwe jaar waren een plastic kattenbak en een zak zand om erin te kiepen. ‘Zullen we Schildpadje als volgende meenemen?’ stelde mijn vrouw voor. In het gezinnetje liep zij altijd achterop, ze was schuw, ze stond onvast op haar poten, en net als Grote Zus leek ze moeite te krijgen met het voortdurende leven buiten. Mijn vrouw ging geleidelijk de hoop koesteren om het hele gezin in huis te halen, maar als ook maar een ervan uit onwennigheid de hele nacht bleef

143


janken, zou dat in een wooncomplex met een verbod op huisdieren gelijkstaan met een bereidverklaring om er te worden uitgezet. Schildpadje leek trouwens niet vrijwillig naar de tweede etage te zullen komen. Ook wanneer ik het popje van de sneeuwman naar haar toe wierp als ze achter een struik zat, maakte ze geen aanstalten om het te benaderen. Om haar mee te krijgen zat er niets anders op dan een list te bedenken. We hadden geen leeuwerik, maar een speciale kooi voor een leeuwerik hadden we wel. Het was een oude vogelkooi van bamboe in een heel langgerekte cilindervorm. Ik smeedde dus dit plan: een systeempje installeren waardoor het deurtje dichtklapte, er ’s nachts eten in leggen en op het stuk braakgrond aan de achterkant afwachten tot ze verscheen. De bedenker van de list draaide ook op voor de uitvoering ervan. Op een koude nacht in die nieuwjaarsweek kwam Schildpadje dichterbij. En na een paar aarzelingen glipte ze stilletjes door het deurtje van de vogelkooi. Maar in de geest van de vanger deed zich een onverwachte ontwikkeling voor. Ik kon er maar niet toe komen het aan de kooideur bevestigde touwtje los te laten. Als ik het deurtje nu liet dichtklappen, zou Schildpadje zich een hoedje schrikken en wild tekeergaan in de kooi. De kooi zou veranderen in een ruimte waarin een overmatig zwaar lichaam rondtolde. En zou Schildpadje nog wel onze huiskat kunnen worden nadat ze uit die ruimte was ontsnapt? Als ik mijn hand ontspan-

144


de, zou het deurtje van de bamboe kooi met een klap dichtvallen, maar het lukte me niet. Behoedzaam at Schildpadje van het voedsel en toen ze klaar was, draaide ze zich om in de vogelkooi, wankelend als altijd. Toen keek ze me met haar kraaloogjes aan, zonder dat ik kon uitmaken of ze me wantrouwde of niet. Voorzichtig kwam ze door het deurtje naar buiten en nadat ze nog een keer naar mij had gekeken, liep ze weg, eerst nog langzaam, toen geleidelijk sneller rennend, met een soort galopsprongen, over het plaveisel onder de naakte zelkova’s en zo van het terrein af. Mijn vrouw keek aandachtig naar de kat die lag te slapen op dezelfde sofa waarop Pukkie had geslapen, met een halsband die veel leek op de hare, in diezelfde gekrulde houding, en ze zei: ‘Mijn kat.’ Toch leek het nog een tijdje te zullen duren voor ze haar normaal zou kunnen oppakken en aanhalen als haar eigen kat. Binnenkort zouden we haar moeten meenemen naar de dierenarts. Ook daarom wilden we eerst en vooral een fatsoenlijke naam voor haar bedenken.

145



28

De prijs van aandelen en grond, die sinds het midden van de jaren tachtig als een gek omhoog was geschoten, begon in de eerste helft van 1990 pardoes te kelderen, zodat de conjunctuur in de vroege herfst van dat jaar, toen we hoorden dat het vrouwtje haar domein te koop had gezet, al duidelijke tekenen van achteruitgang vertoonde. In 1991 volgde toen de volledige ineenstorting van de economie, die buitenproportioneel was opgeblazen. In augustus, kort nadat heel Japan zo in grote chaos verviel, zat ik toevallig tv te kijken, toen er een reclamefilmpje van een bouwfirma langskwam. ‘Wat van vader op zoon wordt doorgegeven...’ kreeg ik van een merkwaardig kalme vertelstem te horen, en ook: ‘Een thuis bouwen is een vorm van grootbrengen...’ Voor de statige poort van een oud huis met de overhangende takken van een pijnboom legde een vader zijn hand op het hoofd van een schooljongetje om hem aan te sporen een buiging te maken naar voorbijgan-

147


gers, terwijl hij met een brede lach op zijn gezicht begroetingen met hen uitwisselde. In die beelden, speciaal in zwart-wit gedraaid, kwam de ommuring van de woning op de achtergrond me wel heel bekend voor. Tijdens een wandeling maakte ik van de gelegenheid gebruik om er nog een keer langs te lopen, en de bekleding met bamboe latten en de vlekken op het pleister erboven overtuigden me ervan dat het inderdaad om de muur van dat bewuste huis ging. Uit de reclameboodschap kwam de doorzichtige opzet van de huizenmarkt overduidelijk naar voren: laten we snel van koers veranderen en niet langer rekenen op fors stijgende grondprijzen om aan te zetten tot kopen en verkopen. Dat oude huis, dat in de beelden werd opgevoerd als iets wat beslist aan de volgende generatie moest worden doorgegeven, was eigenlijk een decorstuk. In werkelijkheid was het aan de binnenkant al vervallen en zou het nooit aan iemand worden doorgegeven. Het wachtte gewoon op de sloop. Toen ik die zomer naar binnen ging, met de sleutel die ik nog steeds in mijn bezit had, tierde het onkruid in de tuin hoog en welig, lag de vijver droog en was er van alle vroegere charme en leven geen spoor meer over. Wat zou er van de libellen geworden zijn? En van de grote bidsprinkhaan? Ook de ooit zo mooi bol gesnoeide Japanse hulst en azaleastruiken hadden nu uitgeschoten takken en waren hun halfronde vorm allang kwijt. Alleen de bloemen van de altheastruik bloeiden bij het schuurtje, waar ze het zachte licht vingen en wiegden in de wind. 148


In december 1991 bezochten we met z’n tweeën het vrouwtje in haar flat in de westelijke voorstad. Tijdens drie uur van luchtig geklets werd het onderwerp van het grondbezit slechts even aangeroerd. Ze had het dan toch weten te verkopen, zo vertelde ze ons, zij het tegen een veel lagere prijs dan verwacht en verdeeld in drie stukken, en besloten was het huis midden januari ten langen leste te slopen. Een paar dagen later ging ik op haar verzoek kijken hoe het met het domein was gesteld. Ik zag dat een deel van de schutting in het steegje stuk was en op het punt stond om te vallen in de tuin, en ik nam dan ook wat voorlopige maatregelen, al was het niet echt herstelwerk te noemen. Op 3 januari gingen we opnieuw naar de woning om er de laatste spullen weg te ruimen en meteen ook de Spiraea cantoniensis die we in de tuin hadden mogen zetten, over te planten naar de bloempotten op de veranda. Het sleutelgat was blijkbaar verroest, want we kregen de poort maar niet open. Ik hielp mijn vrouw naar binnen glippen door de opening in de schutting waar ik mijn noodingreep had gedaan om te beletten dat hij zou omvallen, en aan de binnenkant schoof zij het houten grendeltje van het zijpoortje open. Ook het onkruid, dat in de zomer nog zo had gewoekerd, was helemaal verdroogd, en de teloorgang van de tuin was nu echt compleet. In het midden waren al metalen merktekens in de grond geslagen en toen ik die zag, begreep ik op welke manier ze het terrein in drie

149


percelen gingen verdelen. Van alle bomen die binnenkort zouden worden geveld, hadden alleen de pruimenbomen nog tal van knoppen aan hun takken. Het deed me pijn aan mijn ogen. Opkijkend zag ik over de hele heldere winterse hemel de rustig wuivende zelkova van de buren, tot naakte takken herleid, zijn schors blinkend als geoxideerd metaal. Terwijl mijn vrouw de spirea uitgroef, rolde ik in de dienstwoning de rieten mat op die we daar al die tijd in de kamer met de houten vloer hadden laten liggen, en bond er een touw omheen. Ik zag alles weer levendig voor me, tot en met het precieze stukje van de mat waarop onze dagelijkse gaste voorheen vanaf de doorgang in het vloerraam haar eerste stapje zette. Toen ik op de avond van 16 januari langsging, stond er een steiger en waren er aan de binnenkant van de omheining rondom oranje zeildoeken bevestigd, waarmee tot op zekere hoogte het hele terrein werd afgeschermd. Het kwastgat vormde niet langer beelden van de mensen die door het steegje liepen. De afbraak zou in de loop van de volgende vijf dagen plaatsvinden. De laatste dag van januari sloeg de regen die al vanaf ’s middags viel, ’s avonds om in sneeuw, die zich in alle stilte begon op te hopen. We hadden de hele dag binnen opgesloten gezeten om te werken en samen met mijn vrouw trok ik de witte nachtelijke stad in om wat verstrooiing te zoeken. Toen we na het eten die kant op liepen, sneeuwde het pas goed en onder onze voeten klonk aanhoudend geknars. 150


We liepen zonder iets te zeggen voorbij het huis met het prachtriet en daalden verder de helling af. Voor onze ogen spreidde zich links een braak stuk grond uit waar vroeger de statige woning had gestaan. Zowel het huis van de buren als de Bliksemsteeg was nu vanaf de hoofdstraat open en bloot te zien. En de sneeuw bleef maar vallen. In de duisternis gaapte een leeg spierwit gat.

151



29

H is een essayist die ik ken van vroeger. Als je aan de oostkant de Bliksemsteeg uit komt, bevindt zijn huis zich op minder dan een minuutje lopen naar het zuiden. Toen ik daar nog vlak bij hem in de buurt woonde, kwamen we niet bij elkaar over de vloer, maar nu zijn we bij een gemeenschappelijke opdracht betrokken en zo nemen we soms ook samen de trein naar huis. H was vijf jaar toen hij in 1950 naar deze wijk verhuisde, en naar zijn zeggen lagen de huizen in die tijd midden in de velden. Hij herinnerde zich nog dat je vlak voor je helemaal beneden aan de helling kwam, een riviertje kruiste dat bij felle regenval geregeld overstroomde. Toen ik hem vroeg naar het fameuze steegje daar, lachte hij even en vervolgens knikte hij. ‘Ja, dat is best een rare plek. In dat kleine straatje woonden in het verleden al een graveur, een botanist, een geoloog, een muzikant en een fotograaf van boeddhistische beelden, uitsluitend dat soort lui.’ Toen hoorde ik uit H’s mond iets onverwachts. Het

153


gezin waartoe Pukkie had behoord, was naar de voorsteden verhuisd. Hun huis was zo prachtig daar onder de beschutting van de zelkova dat ze er naar mijn idee altijd zouden blijven wonen, maar ze moeten toch hun redenen hebben gehad om er weg te gaan, misschien vanwege de school van de kinderen. Pukkie was dus moederziel alleen achtergebleven... Pukkie was gestorven op 11 maart, een nacht met volle maan, zo herinner ik me. Sindsdien wandel ik ieder jaar op die dag ’s avonds laat met mijn vrouw naar het huis met het prachtriet voor de deur, waar ze aan haar einde kwam. We wachten tot er geen voorbijgangers meer zijn, leggen dan een paar gedroogde sardientjes op de plek waar ze vermoedelijk lag, hurken neer en voegen onze handen samen. Daarna lopen we langzaam in de richting van onze vroegere woning. Telkens als ik de afgelopen tien jaar mijn handen samenvoegde, moest ik trouwens bij mezelf constateren dat ik geen moment geloof dat ze door een auto is aangereden. Met mijn vrouw heb ik het daar echter nooit over gehad. Het is hoe dan ook een rustige straat. En op dat precieze punt hebben de auto’s dan nog snelheid teruggenomen, zowel die welke pas van de drukke verkeersweg zijn afgeslagen en aan de afdaling beginnen, als die welke de helling op komen en de t-kruising naderen. Terwijl ik, gehurkt en mijn handen samen, een voorbijrijdende auto in mijn rug voel, bedenk ik: die had Pukkie zeker kunnen ontwijken.

154


En nu ik de onvoltooide essays en de aantekeningen die hier als geheugensteuntje voor me liggen verwerk tot één doorlopende roman, valt me nog iets op. Die elfde maart was een zondag. De avond van zaterdag de tiende waren we naar de tentoonstelling van de schilder van Bliksemvanger geweest. Toen we na tienen thuiskwamen, lag er iets minder kattenvoer op het bordje, daar in de kartonnen doos in de hoek van de Japanse kamer. Zondag de elfde was aan niets te merken dat Pukkie langs was geweest, niet aan de horsmakreel die mijn vrouw had klaargezet, niet aan de manier waarop het katoenen gordijntje voor het vloerraam erbij hing. In mijn aantekeningen staat dat ze volgens de buurvrouw de elfde ’s avonds om half twaalf op straat lag, niet de tiende. In die aantekeningen is ook terug te vinden dat ze me toen vertelde dat Pukkie tot even daarvoor, tot ongeveer elf uur, thuis had liggen slapen. Het verloop van gebeurtenissen wordt geacht een onderlinge samenhang te hebben, op basis van een welbepaalde opeenvolging van eindeloze reële factoren, zonder welke ze niet hadden kunnen plaatsvinden. Maar het geheugen is iets vaags. Vlak voor ik naar de tentoonstelling ging, had ik Pukkie van achteren nagekeken, en dat zou de laatste keer zijn dat ik haar zag, waardoor ik ten onrechte was gaan denken dat ze de tiende om half twaalf ’s avonds op straat had gelegen. En op een bepaald moment had ik daar de foutieve gedachte aan verbonden dat we haar de elfde gingen ge-

155


denken, omdat ze pas tegen de ochtend daadwerkelijk was bezweken. In mijn ontzetting over de realiteit van haar dood moet ik de essentie uit het oog hebben verloren. Nu ik in de eindfase van deze roman zit en het verloop van de gebeurtenissen opnieuw overdenk, heb ik dat eindelijk door. Van tien uur ’s avonds de tiende maart tot elf uur ’s avonds de elfde was Pukkie niet op bezoek gekomen, hoewel ze toen nog ongedeerd was. Dat is de slotsom. Zij die iedere dag zo vaak in en uit was gelopen, zij die toen ze gewond was ons zelfs haar kwetsuur kwam laten zien... Uitgerekend die dag kwam ze niet, hoewel ze nog ongedeerd was. Dat is de slotsom. Maar waarom niet? Hoe was dat mogelijk? En toch is het zonder twijfel zo gegaan. Heeft Pukkie dan haar laatste dag op een volkomen andere manier doorgebracht dan normaal? Wat is er toch gebeurd die dag, die ene dag als een kleine druppel? Ik wil het zo graag weten, maar sindsdien is dat alles opgeslokt door de duisternis van de tijd. ‘Uit zichzelf zocht ze die plek daar bij het huis met het prachtriet anders zelden of nooit op.’ Ook die woorden van de buurvrouw springen uit mijn aantekeningen naar voren.

156


verkLarende woordenLijst

fusuma Japanse schuifdeur, aan beide zijden beplakt met dik, niet-transparant papier; dient als uitneembare scheidingswand tussen kamers of voor een kastdeur. geta traditioneel houten schoeisel. hibachi smeedijzeren of aardewerken komfoor dat op houtskool wordt gestookt en dient voor verwarming, soms ook om op te koken; hier echter als tuindecoratie gebruikt. inazumatori / inazumadori neologisme samengesteld uit het substantief inazuma (bliksem) en een vorm van het werkwoord toru (pakken, vangen), dat dus op twee manieren kan worden gelezen en ook voor meerdere interpretaties vatbaar is. Kronieken van Japan Japanse titel Nihonshoki; het in 720 voltooide en na Kojiki oudste boek over de geschiedenis van Japan; bevat ook de mythen over het ontstaan van de archipel. mochi kleverig kneedsel van gestoomde en gestampte rijst, traditioneel rond Nieuwjaar gegeten; hier is

157


sprake van een kasanemochi, waarbij (meestal drie) mochi van verschillende doorsnee op elkaar worden gelegd, de grootste onderaan. morozashi greep uit het sumo, waarbij de worstelaar beide armen onder de armen van zijn opponent steekt en zo van achteren diens gordel grijpt. noren gordijn met kalligrafie of decoratieve tekening bij de ingang van een zaak of een vertrek; het doek heeft in het midden een split en hangt in de deuropening. shoji schuivend houten raamwerk waarop wit papier is gespannen om ruimten af te scheiden in een Japans interieur. Showa-tijdperk de regeerperiode van keizer Hirohito (1926-1989); het einde hiervan viel (toevallig) ongeveer samen met het uiteenspatten van de enorme vastgoedzeepbel, waardoor Japan in een langdurige economische recessie belandde. soba soort dunne boekweitnoedels, traditioneel gegeten tijdens de nieuwjaarsnacht. tabi traditionele Japanse sokken met een splitsing tussen de grote teen en de andere tenen; het model met ingewerkte rubberzolen is typisch schoeisel voor werklieden. Tanabata traditioneel Japans festival, gevierd op 7 juli (in sommige regio’s op 7 augustus), waarbij aan bamboetakken repen papier worden bevestigd met daarop gedichten en wensen; gaat terug op de legende van twee verliefde sterren die elkaar slechts één keer per jaar mogen ontmoeten op de Melkweg. 158


tokonoma siernis of alkoof in een Japans interieur waarin men kunstvoorwerpen of bloemstukken kan plaatsen. yaksha soort natuurgeesten; van het Sanskriet yakşa en via de hindoeïstische mythologie in het boeddhisme overgenomen.


De kat_opmaak :16 Pagina 1. de kat

Recommend Documents