De juridische afhandeling van een arbeidsongevallendossier voor werknemers uit de privé-sector
Studiegebied Sociaal Agogisch Werk Opleiding Sociaal Werk Optie Maatschappelijke Advisering Academiejaar 2005-2006 Student Thomas Haelewyn
INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE ............................................................................................................. 2 DANKWOORDJE ................................................................................................................ 4 INLEIDING........................................................................................................................... 5 Probleemstelling .................................................................................................................... 5 Doelstelling............................................................................................................................ 5 Lijnen die ik niet behandel .................................................................................................... 6 AFKORTINGEN................................................................................................................... 7 1 THEORETISCH DEEL...................................................................................... 8 1.1 Wat is een Arbeidsongeval? ............................................................................... 8 1.1.1 Korte historiek .................................................................................................... 8 1.2 Statistieken van arbeidsongevallen................................................................... 11 1.2.1 Algemene evolutie van het aantal arbeidsongevallen....................................... 11 1.2.2 Arbeidsongevallen volgens activiteit onderneming.......................................... 18 1.2.3 Aard van het letsel en gevolg van het ongeval ................................................. 20 1.2.4 Definitie Arbeidsongeval.................................................................................. 22 1.2.5 Overzicht belangrijkste wetten ......................................................................... 24 1.2.6 Voorwaarden arbeidsongeval ........................................................................... 25 1.3 Op wie is de wet van toepassing? ..................................................................... 37 1.4 Bewijs van een Arbeidsongeval ....................................................................... 40 1.4.1 Bewijsvoering ................................................................................................... 41 1.4.2 Tegenbewijs...................................................................................................... 41 1.5 Situering van de sector binnen de sociale zekerheid ........................................ 43 1.6 Het Fonds voor Arbeidsongevallen .................................................................. 44 1.6.1 Inleiding............................................................................................................ 44 1.6.2 Contactgegevens FAO ...................................................................................... 44 1.6.3 Organogram van het FAO ................................................................................ 45 1.6.4 Taken van het Fonds voor Arbeidsongevallen ................................................. 48 1.6.5 Financiering van het FAO ................................................................................ 51 1.7 De Arbeidsongevallenverzekering.................................................................... 54 1.8 Betwistingen ..................................................................................................... 56 1.8.1 Erkenning van het arbeidsongeval.................................................................... 57 1.8.2 Periodes van arbeidsongeschiktheid ................................................................. 57 1.8.3 Herziening......................................................................................................... 60 2 PRAKTISCH DEEL......................................................................................... 62 2.1 Doelstelling praktisch deel ............................................................................... 62 2.2 Voorstelling stageplaats.................................................................................... 63 2.3 Een lid komt bij ons langs op de rechtskundige dienst..................................... 64 2.4 Omschrijving van de feiten............................................................................... 65 2.5 De voorprocedure ............................................................................................. 66 2.5.1 Weigering tussenkomst verzekering................................................................. 66 2.5.2 Poging tot minnelijke regeling.......................................................................... 67 2.5.3 Standpunt verzekering na minnelijke poging ................................................... 68 2.6 Twistpunten ...................................................................................................... 70 2.6.1 Standpunt verzekering (tegenpartij) ................................................................. 70 2.6.2 Standpunt slachtoffer (eiser)............................................................................. 70 2.7 Gerechtelijke procedure.................................................................................... 71
2.7.1 2.7.2 2.7.3 2.7.4 2.7.5 2.7.6 2.7.7 2.7.8 2.7.9 2.7.10 3 4 5 5.1 5.2 6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 6.10
Dagvaarding...................................................................................................... 71 Inleidende zitting .............................................................................................. 73 Neerleggen stukken .......................................................................................... 74 De eerste besluiten............................................................................................ 75 Bespreking eerste besluiten .............................................................................. 81 Tussenvonnis .................................................................................................... 84 Onderzoek deskundige...................................................................................... 87 Besluiten na definitief deskundige verslag ....................................................... 91 Eindpleidooien.................................................................................................. 96 Eindvonnis ........................................................................................................ 96 BESLUIT.......................................................................................................... 97 LITERATUURLIJST ..................................................................................... 100 LIJSTEN ......................................................................................................... 103 Tabellen .......................................................................................................... 103 Figuren............................................................................................................ 103 BIJLAGEN ..................................................................................................... 104 Bijlage I .......................................................................................................... 105 Bijlage II ......................................................................................................... 107 Bijlage III........................................................................................................ 109 Bijlage IV........................................................................................................ 111 Bijlage V......................................................................................................... 114 Bijlage VI........................................................................................................ 116 Bijlage VII ...................................................................................................... 118 Bijlage VIII..................................................................................................... 120 Bijlage IX........................................................................................................ 124 Bijlage X......................................................................................................... 129
DANKWOORDJE Een woord van dank gaat uit naar iedereen die mij op de één of andere manier geholpen heeft met de uitwerking van dit eindwerk. In eerste instantie wens ik de heer Paul Vanwalleghem te bedanken. Niet alleen waren de 2 stageperiodes op de rechtskundige dienst van het ACV Midden West- Vlaanderen onder zijn supervisie zeer leerrijk, ook kon ik telkens bij hem terecht voor inhoudelijke tips en inlichtingen omtrent dit eindwerk. Natuurlijk bedank ik ook het Hiepso en in het bijzonder mijn stagementor, de heer Gunther Van Ovenberghe, hij heeft me op het juiste spoor gezet bij het kiezen van een afgebakend eindwerkonderwerp. Dit eindwerk werd taalkundig op punt gezet door mevrouw Rosita Haelewyn, leerkracht uit het St.- Vincentius in Torhout. Tenslotte wens ik ook mijn ouders te bedanken voor de steun en het vertrouwen die ze mij geboden hebben gedurende mijn studies.
INLEIDING (bijlage I) Probleemstelling De materie omtrent arbeidsongevallen is redelijk complex. Betwistingen tussen slachtoffers van arbeidsongevallen en de verzekering nemen een aanzienlijk deel in van het totale takenpakket van de rechtskundige dienst. Het is voor werknemers die bij ons langskomen geen sinecure om inzicht in deze procedure te krijgen. Naast het lichamelijke leed dat werd teweeggebracht door het ongeval worden zij soms ook geconfronteerd met de vaak intimiderende manier waarop de verzekering het dossier behandelt. Vaak weten onze leden dan ook onvoldoende welke stappen er voor de rechtbank moeten worden genomen om hun rechten te vrijwaren.
Doelstelling In het eerste deel van dit eindwerk is het mijn bedoeling, om rond het thema arbeidsongevallen een theoretische basis te verschaffen. Nog al te vaak horen we in de media berichten van arbeidsongevallen die een dodelijke afloop kennen, volgens mij was het dan ook vanzelfsprekend dat ik enige aandacht aan de preventie van arbeidsongevallen schenk: dit heb ik gedaan door enkele preventieinitiatieven te behandelen op verschillende niveaus. Aangezien het begrip ‘arbeidsongeval’ eigenlijk niet uitdrukkelijk wordt gedefinieerd in de arbeidsongevallenwet van 10/04/1971, moet men zich vooral richten op de rechtspraak. De bespreking van de voorwaarden waaraan een arbeidsongeval moet voldoen heb ik dan ook gekoppeld aan interessante rechtspraak. Tijdens het maken van dit eindwerk heb ik ook de link met de actualiteit niet uit het oog verloren, op enkele actuele onderwerpen ga ik dan ook iets dieper in: statuut onthaalouders, cumulatiebeperking van het pensioen en vergoedingen wegens arbeidsongeschiktheid,…
In het praktijkgedeelte bespreek ik een procedure die we gevoerd hebben voor de arbeidsrechtbank Kortrijk afdeling Roeselare. Het zwaartepunt van het praktische deel ligt dan ook vooral op de inhoudelijke juridische procedure. Deze procedure hebben we gevoerd omdat de verzekering het ongeval van een lid niet wilde erkennen als een arbeidsongeval. Ik heb elke stap behandeld: vanaf de weigeringsbeslissing van de verzekering tot het eindvonnis van de rechtbank. Het is mijn bedoeling dat een lid een duidelijk overzicht kan hebben van de procedure die we voeren voor de arbeidsrechtbank.
Lijnen die ik niet zal behandelen Het is vooral de bedoeling om de praktische kant van de arbeidsongevallenmaterie te behandelen, ik heb daarom ook niet elk artikel van de desbetreffende wetgeving uitgespit. Zoals eerder in de doelstelling aangehaald, worden wij van de rechtskundige dienst pas ingeschakeld wanneer de verzekering het arbeidsongeval weigert ten laste te nemen. Wat de vereisten zijn van de aangifte van het arbeidsongeval en hoe dit dient te gebeuren behoort eigenlijk niet tot onze bevoegdheid. Ik heb me vooral toegespitst op de arbeidswerkongevallen, de arbeidswegongevallen behandel ik niet.
AFKORTINGEN
Vb.
Voorbeeld
K.M.O.
Kleine en middelgrote ondernemingen
FARAO
Federaal actieplan ter reductie van arbeidsongevallen
F.A.O.
Fonds voor arbeidsongevallen
Comité PBW
Comité voor preventie en bescherming op het werk
Z.G.
Zonder gevolg
T.O.
Tijdelijke ongeschiktheid
B.O.
Blijvende ongeschiktheid
D.O.
Dodelijke arbeidsongevallen
AOW
Arbeidsongevallenwetgeving
K.B.
Koninklijk Besluit
FBZ
Fonds voor beroepsziekten
ACV
Algemeen Christelijk Vakverbond
Art.
Artikel
R.W
Rechtskundig weekblad
RVP
Rijksdienst voor pensioenen
J.T.T.
Journal des tribunaux du travail
M.a.w.
Met andere woorden
Pub.
Publicatie
Soc. Kron.
Sociaalrechtelijke Kronieken
Afl.
Aflevering
De Verz.
Tijdschrift voor verzekeringen
Concl.
Conclusie
oa
Onder andere
1
THEORETISCH DEEL
1.1
Wat is een Arbeidsongeval?
1.1.1
Korte historiek
Op het einde van de 19de eeuw nam het aantal arbeidsongevallen alsmaar toe. De reden voor de toename was de doorgedreven industrialisatie en de komst van onveilige machines in de bedrijven. “Tussen 1821 en 1879 zijn in de Borinage alleen al 1.388 mijnwerkers omgekomen bij 134 mijngasontploffingen. In 1886 barstten er oproerige stakingen uit in Luik en Charleroi. In Tilleur en Roux werden 24 mijnwerkers, glasblazers en steenhouwers door het leger gedood.1” Het ontstaan van de arbeidsongevallenwetgeving voor werknemers uit de privé-sector is zoals bovenstaande situatieschets aantoont, historisch gegroeid. De regering kon niet langer doof en blind blijven voor de noden van de werknemers, ze werd verplicht om iets aan de onveilige werksituatie te doen. Voordat er sprake was van een wet of regeling die vergoeding voorzag voor de slachtoffers van een arbeidsongeval, kon men alleen maar op een schadevergoeding aanspraak maken onder de voorwaarden waarin de artikelen 1382 en volgende van het burgerlijk wetboek voorzien. Deze artikels bepalen dat er sprake moet zijn van een fout, schade en een causaal verband tussen de fout en de schade. Het slachtoffer moest bewijzen dat degene door wie hij schadeloos gesteld wilde worden, een fout had begaan of dat het gebruikte materiaal een gebrek vertoonde.
1
http://www.pvda.be: Een nieuwe wet moet de patroon verantwoordelijk stellen, Alice Bernard
Mede door de toen nog sterkere ongelijke machtsverhoudingen tussen werknemer en werkgever en door de financiële onmogelijkheid van de werknemer om een procedure voor de rechtbank te voeren, konden de slachtoffers het bewijs gewoonweg niet leveren, en was er van schadevergoeding voor het slachtoffer dus geen sprake. Op 21 juli 1890 werd een eerste wet goedgekeurd die de Hulp- en Voorzorgskas voor de slachtoffers van arbeidsongevallen in het leven riep. Deze wet was gebaseerd op liefdadigheid en was echter ontoereikend. De wet kreeg al vanaf de invoering zware kritiek te verduren. De eerste echte wet op de vergoedingen van arbeidsongevallen kwam er op 24 december 1903. Deze wet maakte aan bovenstaande onrechtvaardige situaties een einde. Vanaf dan werd de werkgever automatisch als aansprakelijk beschouwd voor de ongevallen in zijn bedrijf. Het slachtoffer kon een vergoeding ontvangen doordat de werkgever objectief aansprakelijk werd gesteld, anders gezegd: de werkgever werd ertoe verplicht de schade te vergoeden, en dit, onafhankelijk van een eventuele schuld van de werkgever of van het slachtoffer. Er gold een wettelijk vermoeden. Als tegenprestatie werd de volledige schadeloosstelling wel een forfaitair bedrag. De werkgever kon zich bij een particuliere verzekeraar laten verzekeren. In de loop der jaren werd deze regeling toegepast op steeds meer werknemers en zelfs uitgebreid tot de ongevallen op de weg naar en van het werk. “De mijnramp in Marcinelle is de grootste mijnramp uit de Belgische geschiedenis Op 8 augustus 1956 breekt er brand uit in de kolenmijn 'Le Bois du Cazier' Het leidde tot een ramp waarin 262 mensen het leven lieten, waaronder 136 Italianen en 95 Belgen1”. Een belangrijk keerpunt in de arbeidsongevallenwetgeving kwam er echter met de wet van 10 april 1971. 1
www.nl.wikipedia.org/wiki/Mijnramp_van_Marcinelle
Sinds 1971 is de verzekering van het risico arbeidsongeval dan ook verplicht gemaakt, de werkgever moest zich verplicht aansluiten bij een verzekeringsinstelling. De begrippen arbeidsongeval en ongeval op de weg van of naar het werk werden via deze wet nauwkeuriger omschreven. Ook werd het toepassingsgebied van de arbeidsongevallenwet uitgebreid tot personen die gedeeltelijk onderworpen waren aan het algemene stelsel van sociale zekerheid. De wet van 1971 is vandaag nog altijd van toepassing, sindsdien zijn er wel al verschillende aanpassingen aangebracht. Zo werden er laatst via de programmawet van 27 december 2004 enkele zaken toegevoegd: o.a. de uitwerking van de definitie van ernstig arbeidsongeval, nieuwe richtlijnen betreffende preventie van ongevallen, de mogelijkheid om een elektronische aangifte van een arbeidsongeval te verrichten enz.
1.2
Statistieken van arbeidsongevallen
Vooraleer de theorie verder uit te werken lijkt het me zinvol om enkele statistische gegevens betreffende arbeidsongevallen te onderzoeken. De cijfergegevens werden hoofdzakelijk bekomen via het fonds voor arbeidsongevallen. Het laatst beschikbare jaarverslag is dat van 2004, het jaarverslag 2005 zou pas in oktober 2006 gepubliceerd worden. Door de cijfergegevens in een breed sociaal economisch kader te plaatsen, zal ik trachten om naast de evolutie ook mogelijke verklaringen voor de huidige trends te geven.
1.2.1
Algemene evolutie van het aantal arbeidsongevallen
Tabel 1 Site FAO: Evolutie aantal arbeidsongevallen jaar
Arbeidsongevallen
Arbeidswegongevallen
Totaal
2000
209 508
23 214
232 722
2001
203 171
22 993
226 164
2002
184 252
20 627
204 879
2003
170 853
19 394
190 247
2004
165 472
19 608
185 080
Tabel twee schetst de algemene evolutie van het aantal arbeidsongevallen. Van ’00 tot ’04 is er een algemene daling waar te nemen, echter niet wat het aantal arbeidswegongevallen betreft: in 2004 is er een stijging ten opzichte van 2003.
1.2.1.1 Verklaringen Het is volgens mij belangrijk om de cijfergegevens enigszins te relativeren, ze geven wel een indicatie van het aantal arbeidsongevallen aan. In de praktijk worden niet alle arbeidsongevallen aangegeven, soms ‘regelt’ de werkgever het voorval onderling met de werknemer: Vb. werkgever betaalt dokterkosten. De voornaamste redenen voor het niet aangeven van een arbeidsongeval is dat de verzekeringspremie die de werkgever moet betalen kan stijgen wanneer een van zijn werknemers een ongeval overkomt, wat dus een meerkost betekent. Sommige werkgevers zijn gewoon incompetent om de nodige documenten in te vullen en aangifte te doen van het ongeval. Betreurenswaardig is ook het feit dat bepaalde werkgevers, vooral in KMO’s waar geen vakbondsdelegatie of preventiedienst is, misbruik maken van goedgelovige werknemers en hen hun rechten onthouden.
Figuur 1: site FAO: evolutie aantal arbeidsongevallen op de werkplaats
Het aantal arbeidswerkongevallen is na het piekpunt in het jaar ‘00 steeds blijven dalen. (zie figuur 1) Vanaf 2001 is er een daling van de werkgelegenheidsgraad1 waar te nemen, alsook een daling van het aantal arbeidsongevallen. Het aantal arbeidsongevallen is tot in 2004 blijven dalen terwijl de werkgelegenheidsgraad zich vanaf 2003 wel heeft kunnen herstellen2.
1
FREYA VAN DEN BOSSCHE; Nationaal actieplan werkgelegenheid ‘05,
2
http://socialsecurity.fgov.be: rapport dienstjaar 2004
Een factor die voor een stuk invloed heeft op de evolutie van het aantal arbeidsongevallen is de werkgelegenheidsgraad. Het is vanzelfsprekend dat wanneer er meer mensen tewerkgesteld zijn, de kans op een arbeidsongeval verhoogt. De hoofdreden voor de daling van het aantal arbeidsongevallen de laatste jaren, is echter het intensieve preventiebeleid gevoerd door verschillende instanties. Ik vond het onontbeerlijk om naast de theorie rond arbeidsongevallen, de praktische kant van preventie op de verschillende niveaus even te belichten. Vervolgens zal ik de rol van de verschillende instanties op het vlak van vermindering van arbeidsongevallen toelichten en dit op verschillende niveaus: -
Op Federaal vlak
-
Op Bedrijfsniveau
-
de rol van de verzekeringsinstelling
Het is uiteraard niet mogelijk om alle projecten en maatregelen te behandelen, daarom zal ik enkele recente en mijns inziens interessante projecten behandelen. - Preventie op federaal niveau In maart ‘04 stelde de toenmalige staatssecretaris voor Arbeidsorganisatie en Welzijn op het Werk, Kathleen Van Brempt, FARAO1 voor. FARAO staat voor het Federaal Actieplan voor de Reductie van Arbeidsongevallen. De bedoeling van het plan is om het aantal (zware) ongevallen terug te dringen. De belangrijkste doelstellingen van het plan zijn:
1
-
administratieve vereenvoudiging
-
Meer en betere inspectie op de werkvloer
-
Uitwerking van een FARAO-meter
-
Sectorgerichte aanpak
-
Investeren in de preventieadviseur
http://meta.fgov.be: Federaal Actieplan voor de Reductie van Arbeidsongevallen, K. Van Brempt
Uitwerking van de doelstellingen: In het kader van de administratieve vereenvoudiging werd vanaf 1 januari 2006 de éénmalige elektronische ongevalsaangifte ingevoerd. Vroeger had de werkgever naargelang het soort ongeval, verschillende meldingsverplichtingen naar verschillende instanties op verschillende momenten, wat leidde tot kafkaiaanse toestanden. Nu volstaat het om één enkele elektronische aangifte aan een centrale databank te doen. Automatisch en online verkrijgen de verzekeraars, het FAO, de inspectie- en preventiediensten de relevante gegevens die zij nodig hebben. De mogelijkheid om een arbeidsongeval elektronisch aan te geven past in de E-government toepassingen binnen de sociale zekerheid. Een tweede opmerkelijk punt in het actieplan is de invoering van de zogenaamde FARAOmeter. De FARAO-meter is een instrument dat het aantal en de aard van arbeidsongevallen én de preventie-inspanningen op een systematische manier in kaart brengt. De resultaten van de metingen worden onder andere doorgespeeld naar de sociale partners die dan op sectoraal vlak een actieplan dienen uit te werken. Voorbeeld van een meting: Omschrijving
Verlies van controle
Vallen van hoogte
Totaal
Bouwsector
12%
39%
51%
Tabel 2 Site: meta.fgov.be, Faraometer '05
In de bouwsector is het ‘vallen van een hoogte’ een vaak voorkomende oorzaak van ernstige arbeidsongevallen, een conclusie die men zou kunnen trekken is dat er in de bouwsector de komende jaren extra aandacht besteed moet worden aan het veilig werken op hoogte.
De eerste metingen1 zijn al beschikbaar, men komt tot de vaststelling dat gemiddeld 18,5 % van de bedrijven de directie preventie niet hoog in het vaandel draagt. Het gaat hier om bedrijven die slechts na zeer moeizame discussies enkele toegevingen doen om preventief rond arbeidsongevallen te werken, ook vertoonden deze bedrijven vaak een negatieve houding tegenover de geformuleerde opmerkingen van de arbeidsinspecteur. Gemiddeld 24,5 % van de preventiediensten kreeg een slechte score wat betreft de werking. Door het invoeren van een dergelijke risicometer worden systematisch de meest voorkomende risico’s in kaart gebracht. Daardoor zal men volgens mij ook doelgerichter kunnen optreden en het aantal ongevallen op die manier doen verminderen. Een andere opmerking die in het rapport te lezen is, dat de preventiedienst nog teveel enkel op papier bestaat: “Ze hebben geen inbreng in het preventiebeleid, arbeidsongevallen worden niet onderzocht”, … Nochtans zou de preventiedienst een zeer belangrijke functie moeten vervullen. - Preventie op bedrijfsniveau De werknemer loopt tijdens het uitoefenen van zijn arbeidsovereenkomst verschillende sociale risico’s. Een sociaal risico is een gebeurtenis waardoor de sociale positie van de werknemer wijzigt. Een typisch voorbeeld hiervan is ontslag, maar ook de situatie waarin de werknemer een ongeval krijgt is een sociaal risico. Na bezoeken te hebben gebracht aan verschillende centrales (o.a. centrale metaal, centrale voeding en diensten, centrale bouw & industrie) van ons verbond, heb ik enkele recente verslagen van het comité voor preventie en bescherming op het werk (comité PBW) van verschillende bedrijven kunnen inkijken.
1
Rapport faraometer 2005; augustus 2005; uitgave: algemene directie toezicht welzijn op het werk
Zonder ver uit te weiden wil ik u de omschrijving van dit belangrijke orgaan niet onthouden: Het comité PBW is een dienst binnen de onderneming die zich hoofdzakelijk bezighoudt met het welzijn van de werknemers De hoofdopdracht zoals in de wet geschreven staat: “Alle middelen te onderzoeken en voor te stellen en actief bij te dragen aan al wat ondernomen wordt om het welzijn van de werknemers te bevorderen bij de uitvoering van hun werk1”. Om deze opdracht te verwezenlijken brengt het comité adviezen uit en formuleert voorstellen inzake het welzijn van de werknemers, het signaleert problemen en gaat actief zoeken naar oplossingen. Ten minste één keer per maand moet het comité PBW vergaderen. In zo’n maandverslag staat meestal een onderdeel ‘arbeidsongevallen’ en ‘preventie’ Uit die verslagen kon ik een eerste indruk vormen van wat de concrete preventieinspanningen op bedrijfsniveau zijn. Het viel mij op dat er van bedrijf tot bedrijf toch duidelijk een verschil in aanpak is wat betreft preventie, zowel in de positieve als negatieve zin. Sommige bedrijven organiseren zeer doorgedreven preventiecampagnes, vorming en opleidingen, bewustmakingsacties. Andere bedrijven houden het enkel bij rapporteren van het ongeval, zonder eigenlijk echt over te gaan tot effectieve preventiemaatregelen. Uit de getuigenissen van de propagandisten van de verschillende centrales kan ik toch besluiten dat een bedrijf waar er een sterke vakbondsdelegatie is, er meer en vooral doeltreffender naar preventie van arbeidsongevallen gewerkt wordt. Binnen de directie en de preventiediensten van bedrijven die geen actief preventiebeleid voeren, dringt zich volgens mij dringend een mentaliteitsverandering op. Heel wat bedrijfsleiders beschouwen de verzekering Arbeidsongevallen als een noodzakelijk kwaad.
1
Codex welzijn op het werk, KB 3/05/1999 opdrachten en werking Comités PBW, Art. 2, Afdeling II.
Men moet toch beseffen dat het zinvol is om te investeren in preventie van ongevallen, het is eigenlijk een win-win situatie voor zowel de werkgever als de werknemer: de werknemer zal beter presteren in een werkomgeving waar hij zich veilig voelt. Daarbij komt dat de werkgever veel minder af te rekenen zal hebben met werknemers die periodes afwezig zijn omwille van een opgelopen arbeidsongeval. Deze moeten meestal vervangen worden, het aanwerven van interim-arbeiders betekent doorgaans toch meestal ook een investering (opleiding) voor de werkgever. De overheid heeft dit ook begrepen en gaat bedrijven die aan preventie werken financieel belonen, anderzijds zullen werkgevers die veiligheidsmaatregelen met de voeten treden sneller een boete krijgen van de inspecteurs die de overtreding vaststellen. Volgens mij hebben al deze preventie-inspanningen enkel en alleen maar hun nut als alle betrokken partijen het nut ervan inzien, in de eerste plaats is er de werkgever die moet zorgen voor veilige werkomstandigheden, maar ook de werknemer zelf moet het nodige doen om de kans op een arbeidsongeval te verkleinen. Nog al te vaak komt het voor dat de werknemers zelf de veiligheidsinstructie niet naleven. - Preventie door de verzekeringsinstellingen De meeste verzekeraars beschikken over eigen preventiediensten. Deze diensten zijn actief op het terrein, de onderneming zelf. Zo’n dienst bestaat in het algemeen uit experts: hoofdzakelijk ingenieurs of deskundigen in veiligheid en gezondheid op het werk. Deze experts bezoeken de aangesloten bedrijven regelmatig, ze gaan veiligheidsrisico’s signaleren aan het veiligheidshoofd van de onderneming en ze leveren adviezen. Vaak voeren ze algemene analyses uit die hen in staat moeten stellen om een algemeen beeld te krijgen van de veiligheidsrisico’s die in de onderneming aanwezig zijn. Vb. signaleren van slecht onderhouden machines. De meeste verzekeringsinstellingen investeren aanzienlijk in deze preventiediensten, ze zien dit immers als een meerwaarde in de aangeboden dienstverlening. We mogen niet uit het oog verliezen dat de arbeidsongevallenverzekering een geprivatiseerde verzekering is.
De verzekeringsinstellingen beseffen maar al te goed dat een kwalitatief goed uitgebouwde preventiedienst een onbetwistbaar concurrentievoordeel inhoudt. Volgens mij doen ze dus eerder aan preventie vanuit economisch standpunt: Goede dienstverlening = meer ondernemingen die zich aansluiten of aangesloten blijven = meer opbrengsten. Aan de andere kant denk ik dat het motief of standpunt om aan preventie van ongevallen te doen niet echt belangrijk is, al deze preventie-inspanningen komen tenslotte de werknemers ten goede.
1.2.2
Arbeidsongevallen volgens activiteit onderneming Tabel 3 Site FAO: AO per activiteit, onderneming %
%
‘04
‘03
22 123
13,4
13,4
10
19 628
11,9
11,2
848
4
17 135
10,4
10,1
5 761
711
4
11 240
6,8
6,9
2 747
4 370
903
24
8 044
4,9
4,6
3 135
4311
577
2
8 025
4,8
5,2
3 145
4 152
529
11
7 837
4,7
5,0
2 451
3 696
427
3
6 577
4,0
4,2
41 306
51 797
7 417
89
100 609
60,9
60,6
Activiteit onderneming
Z.G
Bouwnijverheid
7 489
12 278
2 325
31
7 141
11 380
1 097
10 434
5 849
Kleinhandel
4 764
Vervoer te land
Overige zakelijke dienstverlening
T.O
B.O
D.O
Totaal
Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening
Groothandel en handelsbemiddeling Vervaardiging producten van metaal Voedingsmiddelen en dranken Totaal
Tabel 3 geeft het aantal arbeidsongevallen per activiteit van de onderneming weer. Deze 8 belangrijkste sectoren zijn verantwoordelijk voor 60,6 % van alle arbeidsongevallen in 2004.
Het aantal ongevallen wordt ondergebracht in 4 categorieën -
arbeidsongevallen zonder gevolg (Z.G)
-
arbeidsongevallen met een tijdelijke arbeidsongeschiktheid (T.O)
-
arbeidsongevallen met een blijvende arbeidsongeschiktheid (B.O)
-
dodelijke arbeidsongevallen (D.O)
Arbeidsongevallen zonder gevolg zijn ongevallen die geen tijdelijke of blijvende ongeschiktheid veroorzaakt hebben. Wanneer de werknemer ten gevolge van het arbeidsongeval tijdelijk ongeschikt is, is hij tijdelijk niet in staat om zijn beroep uit te oefenen, het opgelopen letsel zal wel genezen, werkhervatting is dus na enige tijd wel mogelijk. Ongevallen met blijvende ongeschiktheden zijn ongevallen waarvoor de verzekeraar een definitief arbeidsongeschiktheidspercentage voorziet, de arbeidsongeschiktheid zal niet verdwijnen omdat er geen sprake is van volledige genezing. De werknemer heeft een definitief letsel: geen enkele medische ingreep kan de toestand nog verbeteren. De Bouwnijverheid is de sector die het hoogste aantal arbeidsongevallen telt: 13,4 % in ‘04 Op de tweede plaats komt de overige zakelijke dienstverlening met 11,9 %. Vb. van zakelijke dienstverlenende ondernemingen: boekhoudkantoren, interim-bureaus, sociale secretariaten,…
1.2.2.1 Verklaringen Wanneer ik 2004 met 2003 vergelijk stel ik vast dat er in deze 8 sectoren nauwelijks een daling van het aantal arbeidsongevallen waar te nemen is. In de sectoren ‘groothandel en handelsbemiddeling’, ‘vervaardiging producten van metaal’ en ‘voedingsmiddelen en dranken’ is zelfs een lichte stijging van het aantal ongevallen. In de loop van ‘04 kwam de overheid met het ondertussen bekende FARAO plan op de proppen. De resultaten die effectief zullen aantonen of de preventie-inspanningen hun vruchten hebben afgeworpen, zijn pas binnenkort beschikbaar.
1.2.3
Aard van het letsel en gevolg van het ongeval
Tabel 4 Site FAO: aard letsel en gevolg Aard van het letsel
Z.G.
T.O.
B.O.
2 306
4 779
3 141
12
10 238
6,2
802
1 441
342
0
2 585
1,6
Verstuikingen en verzwikkingen
7 271
14 178
2 032
1
23 482
14,2
Schuddingen/andere Inw. Trauma
3 147
5 052
758
9
8 966
5,4
133
263
207
0
603
0,4
21 607
19 447
1 428
5
42 487
25,7
8 999
5 726
388
1
15 114
9,1
12 763
19 994
1 646
3
34 406
20,8
1 798
2100
151
15
4 064
2,5
397
173
20
1
591
0,4
52
32
3
0
87
0,1
Verstikkingen
32
32
2
1
67
0,0
Schadelijke effecten elektriciteit
52
48
4
3
107
0,1
Schadelijke effecten van radiaties
50
42
1
0
93
0,1
1 126
1 619
394
15
3 154
1,9
10 026
7 378
1 173
52
18 629
11,3
479
255
61
4
799
0,5
71 040
82 559
11 751
122
165 472
100
Fracturen Ontwrichtingen
Afzettingen, enucleaties Andere verwondingen Oppervlakkige traumata Kneuzingen/verbrijzelingen Brandwonden Vergiftigingen, andere externe factoren Effecten van guur weer en externe factoren
Meervoudige letsels van diverse aard Andere traumata en slecht bepaalde traumata Onbekend Totaal
D.O.
Totaal
%
Tabel 4 geeft een beeld van de aard van de letsels en de gevolgen ervan. De meest voorkomende letsels zijn: fracturen 6,2%, verstuikingen en verzwikkingen (14,2%) en andere verwondingen (25,7%) Daarnaast is er nog een grote groep, nl. ‘andere traumata en slecht bepaalde traumata’ (11,3 %), dit zijn letsels die niet onder een bepaalde noemer vallen.
1.2.3.1 Verklaringen De dodelijke ongevallen zijn meestal te wijten aan meervoudige letsels, brandwonden of fracturen1. Meer dan de helft van de dodelijke ongevallen werden ingedeeld bij de ‘slecht bepaalde traumata’ en bij de rubriek ‘onbekend’. Het aantal dodelijke ongevallen voor 2004 is te verklaren door het feit dat op 30 juli 2004 op een industriegebied van het plaatsje Gellingen, in de provincie Henegouwen, een zware explosie plaatsvond nadat er een gaslek geconstateerd was. 14 overlijdens door de ramp waren te wijten aan brandwonden. Slachtoffers van ‘niet zo erge’ arbeidsongevallen (zoals verstuikingen en verzwikkingen) zijn logischerwijze slechts een periode ‘tijdelijk arbeidsongeschikt’.
1
http://socialsecurity.fgov.be/faofat ; verslag 2004
1.2.4
Definitie Arbeidsongeval
Wanneer er een omschrijving van de term ‘arbeidsongeval’ dient gemaakt te worden, lijkt dit op het eerste zicht eenvoudig: ‘een ongeval overkomen tijdens het uitvoeren van arbeid’. In realiteit komt er echter heel wat meer bij kijken. Volgens de juridische betekenis zijn er toch wel wat voorwaarden waaraan het voorval moet voldoen vooraleer we van een arbeidsongeval kunnen spreken. Vóór de komst van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971 moesten we het doen met volgende summiere beschrijving: “Het arbeidsongeval is een plotse en abnormale gebeurtenis, veroorzaakt door de plotselinge werking van een uitwendige kracht tijdens en door de uitvoering van de arbeidsovereenkomst” De interpretatie van begrippen als ‘plotse en abnormale gebeurtenis’, ‘plotselinge werking’, ‘uitwendige kracht’ en ‘door uitvoering van de gebeurtenis’ werd echter door de wetgever niet duidelijker omschreven. Reeds toen al werd de invulling voor een groot deel aan de rechtspraak overgelaten. Sinds het arrest van 26 mei 1967 heeft het Hof van Cassatie de vereiste van de ‘abnormale gebeurtenis’ achterwege gelaten. Een eensluidende definitie van een arbeidsongeval is niet echt duidelijk terug te vinden in de wetgeving, we spreken eerder over een begripsomschrijving. Deze begripsomschrijving is voor een deel terug te vinden in artikel 7 van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971: “Wordt als elk arbeidsongeval aangezien elk ongeval dat een werknemer tijdens en door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst overkomt en dat een letsel veroorzaakt”.
Wat betreft de begripsomschrijving dient deze naar mijn mening niet echt veelzeggende wet, aangevuld te worden met wat we in de rechtspraak vinden. Uit een cassatiearrest1 van 27 februari 1978 kan ik volgende omschrijving halen: “Het arbeidsongeval is een schielijke gebeurtenis die een lichamelijk letsel teweegbrengt en waarvan de oorzaak of één van de oorzaken buiten het organisme van de getroffene ligt” ‘Schielijke gebeurtenis’ werd in de loop der jaren aangepast tot plotselinge gebeurtenis. “Dat het ongeval de werknemer tijdens en door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst moet zijn overkomen”, werd later ook nog toegevoegd. Alles samengevoegd komen we tot volgende omschrijving: “Het arbeidsongeval is een plotselinge gebeurtenis die een lichamelijk letsel teweegbrengt en waarvan de oorzaak of één van de oorzaken buiten het organisme van de getroffene ligt. Bovendien moet het ongeval de werknemer tijdens en door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst zijn overkomen.” De traditie verder zettend, liet de wetgever een verdere interpretatie van de elementen in de begripsomschrijving over aan de rechtspraak. De afwezigheid van een duidelijk afgebakende invulling van de voorwaarden maakt immers mogelijk dat ieder arbeidsongeval soepel geïnterpreteerd kan worden. Onder meer onder druk van de vakbonden blijft men deze ruim interpreteerbare en definitieloze wet behouden. Daarbij komt ook dat ‘het standaardtype’ arbeidsongeval niet bestaat: er zijn zoveel variabelen die het geheel beïnvloeden. Anders dan bij de sector beroepsziekten bestaat er geen lijst met arbeidsongevallen die door de wet erkend zijn.
1
Hof van Cassatie, 27/02/1978; R.W. 1978, 1487, noot
1.2.5
Overzicht belangrijkste wetten
Art. 1382 - 1384 van het burgerlijk wetboek, 21 maart 1804. - misdrijven en oneigenlijke misdrijven; B.S; 03 september 1807 De wet van 24 december 1903 betreffende de vergoeding van schade uit ongevallen De wet van 10 april 1971 betreffende arbeidsongevallen; B.S; 24 april 1971 De programmawet van 27 december 2004; B.S; 31 januari 2004 -
definitie en aangifte van ernstige ongevallen
-
de uitbreiding van de gevallen waarin de inspectie een beroep kan doen op een externe deskundige
-
uitbreiding van de taken van de preventieadviseur
1.2.6
Voorwaarden arbeidsongeval
Vooraf wil ik benadrukken dat de invulling van deze voorwaarden eigenlijk zeer ‘rekbaar’ zijn, met ‘rekbaar’ bedoel ik dat er veel interne en externe factoren invloed hebben op het voorval en bepalen of het al dan niet onder de noemer arbeidsongeval geplaatst kan worden. Daarbij komt dat de verschillende rechters hun eigen interpretatie geven aan de voorvallen, ook al spreken zij elkaar soms tegen. Daarom zal ik wanneer ik voorbeelden aanhaal, mij zoveel mogelijk richten op recente rechtspraak. Bij het geven van de voorbeelden is het in de eerste plaats mijn betrachting om de huidige trends in de rechtspraak aan te geven. Uit de arbeidsongevallenwetgeving en de rechtspraak zijn er uiteindelijk 5 gangbare elementen te vermelden die moeten aanwezig zijn om te kunnen spreken van een arbeidsongeval. -
De aanwezigheid van een letsel
-
Een plotselinge gebeurtenis
-
Een uitwendige oorzaak
-
Het ongeval is overkomen tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst
-
Het ongeval is gebeurd door de uitvoering van de arbeidsovereenkomst
1.2.6.1 Het Letsel De eerste voorwaarde is redelijk evident: de aanwezigheid van een letsel. Het letsel kan zowel lichamelijk, psychisch, inwendig of uitwendig zijn. Enkele voorbeelden van letsels: een beenbreuk, brandwonden, zenuwinzinking, geheugenstoornis, verbrijzeling van ledematen… Ook schade aan een prothese wordt beschouwd als een letsel, vb schade aan een bril of hoorapparaat. “Een werknemer werd tijdens zijn arbeidsprestaties in het kantoor van het ziekenfonds slachtoffer van een gewapende overval. Men kan aannemen dat deze gebeurtenis psychische letsels, met name een posttraumatische stressstoornis kan veroorzaken. De werknemer werd erkend als slachtoffer van een arbeidsongeval.1” Het is volgens mij toch moeilijker om psychische letsels te bewijzen. Een lichamelijk letsel is meestal direct na de plotselinge gebeurtenis waarneembaar. Een psychisch letsel kan soms pas enige tijd later optreden. Gelukkig werd door de rechtspraak bepaald dat het niet vereist is dat het letsel plotseling optreedt, of dat het optreden van de plotselinge gebeurtenis en het letsel moeten samenvallen. Zo was er ook onlang een werknemer van het bedrijf Sterigenics International uit Fleurus die onderhoudswerken in een bestralingsinstallatie aan het uitvoeren was. De werknemer werd 20 seconden blootgesteld aan zeer hoge dosis radioactieve straling. Pas drie weken later, toen de man zijn haar plots verloor, werd vastgesteld dat hij aan een zeer hoge stralingsdosis was blootgesteld. Ondertussen werd bekend dat er zich in hetzelfde bedrijf in september 1999 een dergelijk stralingsincident zou hebben voorgedaan, een technicus zou in 1999 van dichtbij blootgesteld geweest zijn aan radioactieve straling. In 2002 is hij gestorven aan leukemie.
1
Arbeidshof Antwerpen, 23/01/2002; Soc. Kron. 2002, afl.8, 386
In 1999 waren nog andere werknemers in het bedrijf die zonder dat ze het wisten ook werden blootgesteld aan de radioactieve straling. De plotselinge gebeurtenis was de kortstondige bestraling. De letsels waren doordat de bestralingsdosis niet spectaculair hoog was, niet meteen zichtbaar. Een plotselinge gebeurtenis kan dus optreden zonder dat een werknemer er iets van merkt. De werknemers kunnen zo jaren verder werken zonder dat ze opnieuw blootgesteld worden aan bestraling. Pas jaren later komen de letsels (kanker) tot uiting. In principe waren deze werknemers oorspronkelijk het slachtoffer van een arbeidsongeval. Meestal zullen zij echter aangifte kunnen doen via de regeling van de beroepsziekten. In de lijst van de beroepsziekten die aanleiding geven tot schadeloosstelling zijn immers de ziekten die veroorzaakt werden door ioniserende stralingen opgenomen.
1.2.6.2 De Plotselinge Gebeurtenis Over de plotselinge gebeurtenis bestaat al heel wat meer discussie, het is niet de bedoeling dat ik hier deze discussie en verschillende interpretaties zeer uitgebreid behandel. Vb. plotselinge gebeurtenis: een ontploffing, een botsing,… De plotselinge gebeurtenis werd door de rechtspraak omschreven als: “een duidelijk in tijd en ruimte lokaliseerbare gebeurtenis die bovendien een korte tijdspanne in beslag neemt1” Betreffende de plotselinge gebeurtenis moet dus duidelijkheid zijn over: het tijdstip, de plaats en de tijdspanne (duur) van de gebeurtenis. In verband met de plotselinge gebeurtenis kunnen we uit de rechtspraak nog 5 opvallende elementen halen. De gebeurtenis dient plotseling te zijn. Zo ‘plots’ hoeft de gebeurtenis niet te zijn, de gebeurtenis mag zich wel uitstrekken over een zekere duur: in de praktijk neemt men normaal maximaal één arbeidsdag aan. Voorbeelden van ‘niet zo plotse’ gebeurtenissen: Het slaan met een hamer gedurende verschillende uren, een voormiddag zeer zware pakken in en uit de rekken heffen. Het uren slaan met die hamer kan bijvoorbeeld een spierletsel veroorzaken. Dit kan erkend worden als een arbeidsongeval als, zowel de oorsprong als de datum van de plotselinge gebeurtenis, met zekerheid kunnen bepaald worden.
1
Arbeidshof Antwerpen, 17/09/2001, De verz. 2003, afl. 1, 78, noot RENNETE, S.
Een termijn van 3 dagen, zoals beschreven in volgend arrest is dus te lang om als plotselinge gebeurtenis aanzien te worden: “Zo werd het uitvoeren van zwaar werk, dat eruit bestond om deksels los te trekken van een vergrendelingsysteem -over een tijdspanne van 3 dagen - niet beschouwd als een plotse gebeurtenis. Het hof oordeelde dat het ziekteverschijnsel (ontsteking) eerder onder de regeling van een beroepsziekte valt. Het element plotselinge gebeurtenis zorgt ervoor dat er een onderscheid is tussen arbeidsongevallen en beroepsziekten.1” De gebeurtenis moet van die aard zijn dat zij het letsel kan veroorzaken. Voorbeeld: een slag op het hoofd kan geen teenbreuk veroorzaken, maar wel een schedeltrauma. De gebeurtenis moet niet abnormaal zijn. Er moet zich tijdens de uitoefening van de arbeidsovereenkomst wel een speciaal onderscheiden element situeren, met andere woorden: een feit dat als oorzaak van het letsel kan aangezien worden. Voorbeeld: werk dat normaal met 2 wordt verricht, alleen verrichten, extreme hitte of koude… Het is niet vereist dat dit aanwijsbare element onderscheiden is van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst. Ook een banale handeling kan een plotse gebeurtenis uitmaken. De uitvoering van de gewone en normale dagtaak kan dus een plotselinge gebeurtenis opleveren, voor zover in die uitvoering een element aanwijsbaar is dat het letsel kan hebben veroorzaakt.
1
Arbeidshof Gent, 22 juni 1995; De Verz. 1996, 251, noot VAN GOSSUM, L.
Voorbeeld 1: “Ook een banale handeling of gebeuren kan een plotse gebeurtenis uitmaken. De plotse gebeurtenis is in casu het bukken om een deur onderaan slotvast te maken, en dit is het bijzondere, duidelijk aanwijsbare, in de tijd en ruimte te situeren element dat voorvalt tijdens de uitvoering van de overeenkomst. In casu is het letsel (acuut dorsaal syndroom) bewezen evenals de plotse gebeurtenis (het bukken op 21 mei 1991 omstreeks 23 u om een deur onderaan slotvast te maken), welke het letsel dat onmiddellijk ontstond kan hebben veroorzaakt.1” Voorbeeld 2: Een verpleegster voerde tijdens de uitoefening van haar gewone en normale dagtaak een beweging uit met het bovenlichaam en armen. Dit deed ze om een bejaarde te helpen rechtzetten. Die beweging werd door het hof van cassatie erkend als het aanwijsbaar element dat het letsel kan hebben veroorzaakt2. De vereiste van een plotselinge gebeurtenis en de korte tijdspanne, is een essentieel element om het onderscheid te kunnen maken tussen een arbeidsongeval en een beroepsziekte. In de praktijk zijn er echter heel wat discussies: “Een werknemer kreeg een spierverrekking bij het rechtkomen uit een gebukte houding. De plotse gebeurtenis mag niet worden verward met het plotselinge karakter van het stelsel, want zij dient te worden onderscheiden van de fysiologische stoornis die slechts een geleidelijke aftakeling teweegbrengt van de werknemer. Het ogenblik waarop de drempel van de lichamelijke tolerantie is bereikt mag niet worden gelijkgesteld met de plotse gebeurtenis. Het letsel van betrokkene in casu heeft enkel een interne oorzaak die omwille van repetitieve beroepsgebonden handelingen als een ziekte moet worden beschouwd3”
1
Arbeidshof Brussel, 20 december 2004; J.T.T. 2005, afl. 921, noot.
2
Hof van Cassatie, 6 mei 2002; J.T.T. 2003, afl. 845, 166, noot.
3
Arbeidsrechtbank Tongeren, 19 januari 2001;x, www.juridat.be
Bovenstaand voorval toont aan dat arbeidsongevallen en beroepsziekten toch redelijk dicht bij elkaar liggen. Het is dus de plotselinge gebeurtenis die ons toelaat om een onderscheid te maken tussen een arbeidsongeval en een beroepsziekte.
1.2.6.3 Een uitwendige oorzaak Volgens de rechtspraak van het Hof van Cassatie moet er minstens één uitwendige oorzaak zijn: vb. als een werknemer een hartaanval krijgt en overlijdt, is de oorzaak inwendig. Maar als kan aangetoond worden dat de hartaanval veroorzaakt werd door zware vermoeidheid ten gevolge van het werk, dan kan die vermoeidheid als een uitwendige oorzaak worden beschouwd. De aanwezigheid van minstens één ‘uitwendige oorzaak’ is duidelijk een voorbeeld van een vereiste die zijn oorsprong kent door toepassing in de rechtspraak. In de wet werd eigenlijk nergens uitdrukkelijk bepaald dat de plotselinge gebeurtenis zijn oorsprong moet vinden buiten het organisme van het slachtoffer. Het praktijkvoorbeeld dat ik behandel in het tweede deel van dit eindwerk zal aantonen dat er discussie is over de vereiste van de aanwezigheid van een uitwendige oorzaak. Voorbeeld: “Een slager bracht zichzelf bij een val een fatale steekwonde toe met het lemmet van zijn slagersmes.Het in de hand vasthouden van het slachtmes, zijnde het arbeidsgereedschap van de slachter, is de bewezen uitwendige, aan de uitvoering van de arbeidsovereenkomst eigen, professionele factor1.” Het slachtmes is de uitwendige oorzaak. Naast de aanwezigheid van ten minste één uitwendige oorzaak mogen er ook andere inwendige oorzaken aanwezig zijn, zoals een voorafbestaande toestand, vb. zwak hart. “Een werknemer deed geen aangifte van een vroeger arbeidsongeval waarbij een metaalschilfer in het oog binnendrong zonder echter functionele stoornissen te veroorzaken. Het latere ongeval waarbij door de verplaatsing van de metaalschilfer een 1
Arbeidshof Gent, 07 juni 2001; Soc. Kron. 2003, afl. 7, 334, noot STEYLEMANS, S.
oogontsteking met virusstoornissen optreedt, dient als arbeidsongeval te worden aanzien, gezien het trauma veroorzaakt door dit nieuwe ongeval, de vooraf bestaande toestand heeft aangewakkerd of verergerd en ten minste voor een deel de oorzaak is van de invaliditeit in zijn geheel1” Deze uitspraak van het arbeidshof toont aan dat als er een uitwendige oorzaak aanwezig is (een slag op het hoofd bij het tweede ongeval) waardoor de aanwezige metaalschilfer een oogontsteking met virusstoornissen veroorzaakte, er daarnaast ook inwendige oorzaken aanwezig mogen zijn. (de al aanwezige metaalschilfer in het oog) Volgens het Hof van Cassatie dient een evaluatie van de letsels in hun geheel te gebeuren, ook wanneer een werknemer slachtoffer is van opeenvolgende ongevallen, waarbij het laatste ongeval de gevolgen van een vorig ongeval verergerd heeft.
1
Arbeidshof Antwerpen, 15 november 1994; Soc. Kron. 1996, 590.
1.2.6.4 Een ongeval tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst Zolang men onder het gezag staat van de werkgever, wordt het ongeval geacht zich te hebben voorgedaan tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst. Het ongeval hoeft zich dus niet noodzakelijk tijdens de diensturen voordoen. Hier kunnen we toch wel wat speciale situaties onderscheiden: Werk uitvoeren dat door de werkgever verboden werd sluit de erkenning van het arbeidsongeval niet noodzakelijk uit. Men staat namelijk nog steeds onder het gezag van een werkgever. Vb. Een werknemer gebruikt ondanks verbod van zijn werkgever een hakselaar om groenafval te vermalen. Hij komt met zijn hand tussen de maaltanden terecht. We kunnen spreken van een arbeidsongeval. Een ongeval tijdens de middagpauze Wordt aanvaard: een ongeval tijdens een voetbalmatch op de speelplaats van het bedrijf. Wordt niet aanvaard: tijdens de middagpauze boodschappen doen voor eigen rekening. Een uitspraak van het Arbeidshof ondersteunt deze stelling: “Het ongeval dat zich voordoet tijdens de middagpauze die door de werknemer in volkomen vrijheid buiten de arbeidsplaats wordt doorgebracht, is geen arbeidsongeval vermits hij op dat ogenblik niet onder het gezag van de werkgever staat. Hieraan doet niets af het feit dat de werkgever toestemming had gegeven de middagpauze te verlengen. Deze toestemming had geen betrekking op de wijze waarop de middagpauze kon worden besteed, maar enkel op de duur ervan1.” Essentieel bij de beoordeling van deze vereiste, is het element gezag.
1
Arbeidshof Antwerpen, 9 januari 2001; Soc. Kron. 2002, afl. 2, 85.
Een ongeval overkomen tijdens deelname aan personeelsfeestjes en andere bijeenkomsten door de werkgever georganiseerd of goedgekeurd kan als een arbeidsongeval worden aangezien. Vb. nieuwjaarsreceptie, dansfeestje in het bedrijf Voorbeeld: Arrest van het arbeidshof Antwerpen, 30 januari 1990: “Een personeelsfeest ter gelegenheid van het nieuwe jaar heeft een uitgesproken professioneel karakter en de werknemer blijft tijdens het feest onder het gezag van de werkgever, ook al duurde het feest tot 's ochtends in de vroege uurtjes1.”
Een ongeval tijdens de schorsing van de arbeidsovereenkomst is geen arbeidsongeval, men staat immers niet meer onder het gezag van zijn werkgever. Ten gevolge van verschillende oorzaken kan de arbeidsovereenkomst geschorst worden. Klassieke schorsingsoorzaken zijn: ziekte, jaarlijkse vakantie, zwangerschap, … Uitzondering: Wanneer een werknemer op verzoek van zijn werkgever bepaalde verplichtingen moet naleven, valt het ongeval wel onder het toepassingsgebied van de arbeidsongevallenwetgeving. Voorbeeld: “Het feit dat de verplichting tot arbeiden opgeschort is belet niet dat verplichtingen voortvloeiend uit de arbeidsovereenkomst blijven bestaan. Wanneer tijdens zulke schorsing de werknemer op vraag van de werkgever zich naar het bureel van deze laatste begeeft om een regeling te treffen nopens de beëindiging van de arbeidsovereenkomst en de verlofregeling, dan is het ongeval dat hem overkomt op de terugweg naar huis een arbeidswegongeval in de zin van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971.”
1
Arbeidshof Antwerpen, 30 januari 1990; Soc. Kron. 1992, 197.
1.2.6.5 Het ongeval door de uitvoering van de arbeidsovereenkomst De werknemer loopt tijdens de uitoefening van zijn arbeidsovereenkomst het risico van een arbeidsongeval. Het ongeval moet dus gebeurd zijn door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst. We onderscheiden enkele speciale situaties: Overmacht Wanneer overmacht het risico van een ongeval heeft doen vergroten, dan kan men het ongeval aanvaarden als zijnde een arbeidsongeval. Discussie aangaande dit overmachtprincipe vond ik vaak bij de beoordeling van een arbeidswegongeval. Voorbeeld: “Na een bezoek te hebben gebracht aan haar vader werd een werkneemster het slachtoffer van een auto-ongeval op de weg. De werkneemster nam een omweg van 1,9 kilometer. Ze diende deze omweg te nemen omdat haar hoogbejaarde vader zwaar ziek en hulpbehoevend is. Het bezoek en de daar bijhorende omweg die ze moest nemen om haar vader te verzorgen werd door het arbeidshof aanvaard als gelegitimeerde wettige reden. (overmacht) Het feit dat de duisternis inmiddels was ingetreden toen de werkneemster via de arbeidsweg terug naar huis keerde, was voor het arbeidshof voldoende om te stellen dat de overmacht het risico van een arbeidsongeval heeft doen vergroten1.”
1
Arbeidshof Gent, 28 juni 2001;x, www.juridat.be
Zware fout van de werknemer Wanneer de werknemer een zware fout maakt, sluit dit de toepassing van de arbeidsongevallenwet niet noodzakelijk uit. Men zal zelfs ongevallen als gevolg van dronkenschap en vechtpartijen goedkeuren. Arbeidshof Gent, afdeling Gent, 21 juni 2002: “Als overkomen door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst kan worden aangemerkt het ongeval veroorzaakt door opzettelijke slagen toegebracht bij een twist tussen 2 werknemers omwille van incidenten tijdens de uitvoering.1” Om een ongeval dan te kunnen weigeren moet aangetoond worden dat het niet te wijten was aan het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst of dat de werknemer een opzettelijke fout heeft gemaakt. Voorbeelden van opzettelijke fouten: een werknemer wil zelfmoord plegen: steekt zichzelf in brand en springt van een dak. Bij zelfmoord gaat men onderzoeken of er sprake was van een bewust, weldoordacht en duidelijk voornemen om het ongeval vrijwillig te veroorzaken. “Een zwaar dronken slachter (alcoholpromillage van 2,48) bracht zichzelf een fatale steekwonde toe met het lemmet van zijn slagersmes bij een val2.” De slachter werd postuum erkend als slachtoffer van een dodelijk arbeidsongeval. Het arbeidshof oordeelde dat het hier niet om een opzettelijke fout van de slachter ging: “Een zeer grove onvoorzichtigheid of een volkomen roekeloos gedrag kan niet met opzet worden gelijkgesteld.” Een zware fout mag dus niet met een intentionele fout worden gelijkgesteld. “Een dronken dakwerker-asfalteerder (alcoholpromillage van 2,39) die een val van 6 meter maakte en dit niet overleefde werd erkend als slachtoffer van een arbeidsongeval3.”
1
Arbeidshof Gent, 21 juni 2002; x, www.juridat.be
2
Arbeidshof Gent, 7 juni 2001; Soc. Kron. 2003, afl. 7, 334, noot STEYLEMANS, S.
3
Arbeidshof Gent, 7 februari 2002; De Verz. 2003, afl. 1, 84, noot GHIJSSELS, Y.
Artikel 48 van de arbeidsongevallenwet van ‘71 bepaalt wel dat er geen vergoedingen verschuldigd zijn wanneer het ongeval door de getroffene opzettelijk werd veroorzaakt. Wanneer een werknemer een daad stelt van moed een zelfopoffering en als gevolg daarvan zelf een ongeval tegenkomt, zal dit erkend worden als zijnde een arbeidsongeval. Voorbeeld: “Zelf gewond raken tijdens het redden van een collega uit een brand.”
1.3
Op wie is de wet van toepassing?
De arbeidsongevallenwet is van toepassing1 op alle werknemers die onderworpen zijn aan de sociale zekerheid2, concreet: werknemers die met een arbeidsovereenkomst en onder het gezag van een andere persoon tegen bezoldiging arbeid verrichten. De wet is eveneens van toepassing voor zeelieden ter koopvaardij. Zelfstandigen vallen buiten deze regelgeving. Ambtenaren hebben dan weer een andere specifieke reglementering. We onderscheiden: Werknemers die onderworpen zijn aan de sociale zekerheid Alle werknemers met een arbeidsovereenkomst: - bedienden - werklieden - dienstboden - ook nog: betaalde sportbeoefenaars, uitzendkrachten, studenten Essentiële kenmerken: ondergeschiktheid en loon
1
Art. 1-6, Toepassingsgebied AOW 10 april 1971.
2
Wet van 27 juni 1969, de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, hoofdstuk 1, art. 1
Leerlingen met leerovereenkomst Leerlingen met een leerovereenkomst werken enkele dagen per week onder het gezag van een werkgever. Dit soort overeenkomst wordt gelijkgesteld met een arbeidsovereenkomst, en als gevolg hiervan vallen deze leerlingen zowel onder de toepassing van het stelsel van de sociale zekerheid en daardoor ook onder de arbeidsongevallenwet. Bijzondere categorieën Zoals: schouwspelartiesten, huisarbeiders,… Er zijn ook een aantal uitzonderingen, dit zijn werknemers die niet onderworpen zijn aan de sociale zekerheid, maar op wie de arbeidsongevallenwet wel van toepassing is. Werknemers die occasionele arbeid verrichten Occasionele arbeid is werk dat wordt uitgevoerd ten behoeve van de werkgever of van zijn gezin, voor zover dit werk niet meer bedraagt dan 8 uur per week bij één of meer werkgevers. Vb. gezelschapsdames, kindermeisjes Dienstbodes die niet inwonen bij hun werkgever Voorwaarden voor een dienstbode: minimum vier uur per dag bij dezelfde werkgever, minimum 24 uur per week bij één of meerdere werkgevers. Studenten De werkgever is verplicht om zich te laten verzekeren voor de jobstudenten die hij tewerkstelt in de maanden juli, augustus, september. Voorwaarden: maximum 1 maand per jaar werken, met of zonder een arbeidsovereenkomst. Personen die een bijkomende activiteit uitoefenen Het moet gaan om een nevenactiviteit naast de hoofdactiviteit, en maximum 25 dagen per jaar. Vb. Begeleider zijn tijdens een sportkamp, animator in een pretpark Fruit en groenteplukkers, voorwaarde: maximum 65 arbeidsdagen per jaar werken.
Erkende onthaalouders Graag had ik even stilgestaan bij nog een andere categorie van rechthebbenden: namelijk de erkende en gesubsidieerde onthaalouders. In het verleden -en nog steeds eigenlijk- zorgt deze categorie voor heel wat discussie. Oorspronkelijk hadden de onthaalouders geen rechten in de sociale zekerheid. Sedert 1 april 2003 hebben degene die aangesloten zijn bij een erkende gesubsidieerde dienst een eigen sociale bescherming1. In principe kan dan een ongeval dat plaatsvindt terwijl men één of meerdere kinderen opvangt, aanvaard worden als arbeidsongeval. Onthaalouders beschikken niet over een arbeidsovereenkomst, toch hebben ze een statuut. We spreken van een statuut voor de onthaalouders alsof ze ‘werknemers ‘zijn. De kostenvergoeding die de onthaalouder ontvangt is wordt niet beschouwd als loon in de zin van de loonbeschermingswet. Een probleem dat hier optreedt, situeert zich op het vlak van de bewijslast wanneer een arbeidsongeval zich voordoet . Een ongeval dat bij de onthaalouder thuis gebeurt, is volgens mij toch heel wat moeilijker te bewijzen dan wanneer het ongeluk op het werk gebeurt. Op de arbeidsplaats kan een collega als getuige optreden, de werkgever kan ook direct het aangifteformulier invullen,… Wat betreft het statuut van de onthaalouders is er evenwel nog heel wat discussie. Op 20 maart 2006 oordeelde het hof van Cassatie dat onthaalouders wèl werknemers zijn. Cassatie oordeelde dat een opvangmoeder uit Sint-Niklaas als werknemer moet worden betaald en heeft dus recht op onder meer loon en vakantiegeld. Het hof bevestigt daarmee het arrest van het arbeidshof van Gent. Het is nu aan de overheid om een duidelijk standpunt in te nemen, hopelijk volgen zij de rechtspraak van het Hof van Cassatie. 1
http://www.kindengezin.be; Grondslagen van het sociaal statuut voor onthaalouders; mei ‘05
1.4
Bewijs van een Arbeidsongeval
Wanneer de werknemer, of de nabestaanden (in geval van dodelijk arbeidsongeval) aanspraak willen maken op vergoedingen wegens een arbeidsongeval, dienen zij het bewijs te leveren van 3 elementen: -
een letsel
-
een plotse gebeurtenis
-
dat het ongeval overkomen is tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst
Deze 3 elementen werden al in voorgaande hoofdstukken uitvoerig besproken. Indien deze 3 componenten bewezen zijn, geniet het slachtoffer of zijn rechthebbende twee wettelijke vermoedens, deze staan beschreven in artikel 7 en 9 van de AOW van 11 april 1971. De wetgever is zo goed geweest om deze 2 wettelijke vermoedens in te voeren, de bewijslast van het slachtoffer werd op deze manier wat verlicht. We spreken van 2 weerlegbare vermoedens, omdat de verzekering tegenbewijs mag leveren. Vermoeden 1: Artikel 7 paragraaf 2: “Wordt als elk arbeidsongeval aangezien elk ongeval dat een werknemer tijdens en door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst overkomt en dat een letsel veroorzaakt. Het ongeval overkomen tijdens de uitvoering van de overeenkomst wordt, behoudens tegenbewijs, geacht als overkomen door het feit van de uitvoering van die overeenkomst” Een ongeval doet zich voor tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst wanneer de getroffene op dat ogenblik onder het gezag van de werkgever staat Vermoeden 2 (of het causaliteitsvermoeden): Artikel 9: “Wanneer de getroffene of zijn rechthebbende naast het bestaan van het letsel, een plotselinge gebeurtenis aanwijst, wordt het letsel, behoudens tegenbewijs, vermoed door een ongeval te zijn veroorzaakt”
1.4.1
Bewijsvoering
Het is de taak van het slachtoffer om na de feiten te zorgen voor voldoende bewijsmateriaal. Men kan het bewijs leveren door alle rechtsmiddelen in te roepen: getuigen en de wettelijke vermoedens inbegrepen. Het arbeidshof van Antwerpen, afdeling Antwerpen oordeelde in een arrest van 01/10/2002 dat zelfs videobeelden en foto-opnamen van een privé-detective alsmede de vaststellingen van een gerechtsdeurwaarder, gebeurd vanop de openbare weg, een geoorloofd karakter hebben. “ze vertonen geen illegaal karakter en schenden niet het grondrecht op privacy”. De rechtbank oordeelde dat deze stukken niet uit de debatten geweerd moesten worden. Het getuigenbewijs is echter één van de courant gebruikte bewijsmiddelen. Getuigenbewijzen komen meestal van collega’s of werkmakkers die aanwezig waren toen het ongeval plaatsvond, ook een procesverbaal van de politie, kan in aanmerking komen als getuigenbewijs. Het letsel zal men meestal bewijzen aan de hand van een medisch getuigschrift, afgeleverd door de behandelende arts.
1.4.2
Tegenbewijs
Het is het goede recht van de verzekeraar om zich te onttrekken aan de 2 vermoedens, dan moeten zij wel tegenbewijs leveren: Vb. trachten aan te tonen dat er geen verband is tussen de plotselinge gebeurtenis en het letsels. De verzekeraar kan artikel 7 weerleggen door te bewijzen dat er geen oorzakelijk verband bestaat tussen het ongeval en de arbeid. Wanneer de verzekeraar dus kan aantonen dat er geen verband is tussen het letsel en de plotselinge gebeurtenis, of dat het ongeval niet te wijten is aan de uitvoering van de arbeidsovereenkomst, dan zijn de vermoedens weerlegd. De verzekering zal het ongeval dan vanzelfsprekend niet erkennen als zijnde een arbeidsongeval, met als gevolg dat het slachtoffer van het ongeval geen recht heeft op vergoedingen.
Voorbeeld van een tegenbewijs: “Een werknemer loopt een rugletsel op. Hij beweerde dat er afval op zijn rug terechtgekomen was. Uit getuigenverklaring bleek dat er geen afval op zijn rug of bekken was gevallen, echter alleen maar op zijn voeten en onderbenen. De plotselinge gebeurtenis kon het rugletsel dan ook niet veroorzaakt hebben. Het hof achtte het wettelijke vermoeden door de verzekering weerlegd.1”
1
Arbeidshof Gent, 7 november 1991; J.T.T. , 1992, 327.
1.5
Situering van de sector binnen de sociale zekerheid
Via inning van de sociale bijdragen ten laste van de werkgever en werknemer financiert de Sociale zekerheid de verschillende sectoren van ons sociaal zekerheidsstelsel. Onze traditionele sociale zekerheid zelf kunnen we bestempelen als het derde ‘vangnet’ waarop burgers en hun gezinnen een beroep kunnen doen, na ‘arbeid’ en ‘gewaarborgd loon’. De rijksdienst voor sociale zekerheid, opgericht door de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der werknemers, heeft onder meer de taak: “De bijdragen van de werknemers en werkgevers te innen ten einde bij te dragen tot de financiering van de regeling betreffende de uitkeringen uit hoofde van arbeidsongevallenen en beroepsziekten1” Tabel 5 site RSZ: RSZ bijdragen eerste kwartaal 2006 Arbeiders Sectoren
WN % WG %
Bedienden TOTAAL WN %
WG % TOTAAL %
Kinderbijslag
7,00
7,00
7,00
7,00
Z.I.V.- gezondheidszorg
3,55
3,80
7,35
3,55
3,80
7,35
Z.I.V.- uitkeringen
1,15
2,35
3,50
1,15
2,35
3,50
Werkloosheid
0,87
1,46
2,33
0,87
1,46
2,33
Arbeidsongevallen
0,30
0,30
0,30
0,30
Beroepsziekten
1,00
1,00
1,00
1,00
7,5
8,86
16,36
7,5
8,86
16,36
13,07
24,77
37,84
13,07
24,77
37,84
Pensioenen Totaal
Tabel 4 toont het percentage dat voorzien is voor de sector arbeidsongevallen. De sector arbeidsongevallen is één v an zeven basistakken van de klassieke sociale zekerheid. Het is echter enkel de werkgever die een bijdrage arbeidsongevallen dient te betalen. Deze bijdrage bedraagt zowel bij arbeiders en bedienden- sinds april 1982, 0,30% van de totale patronale last. De nationale centrale instelling, die belast is met het beheer en controle van de tak arbeidsongevallen is het Fonds voor Arbeidsongevallen. 1
Wet van 27 juni 1969, de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, hoofdstuk 2, art. 5
1.6
Het Fonds voor Arbeidsongevallen
1.6.1
Inleiding
Het Fonds voor Arbeidsongevallen werd bij koninklijk besluit in 1967 opgericht en is ontstaan uit een fusie van verscheidene instellingen. Het Fonds voor arbeidsongevallen wijkt af van andere sociale zekerheidsinstellingen, in die zin dat het beheer van arbeidsongevallen geprivatiseerd is. Het is namelijk de werkgever die bij één van de 17 erkende verzekeringsondernemingen een verplichte arbeidsongevallenverzekering voor zijn werknemers moet aangaan. Sluit de werkgever zich niet aan bij een erkende verzekeringsmaatschappij of bij een erkende gemeenschappelijke verzekeringskas, dan wordt hij ambtshalve aangesloten bij het Fonds voor Arbeidsongevallen, Volledigheidshalve vermeld ik ook dat het Fonds als verzekeraar optreedt voor de zeelieden zoals beschreven is in de besluitwet van 7 februari 1945. Het fonds staat onder toezicht van de minister van werk, op heden is dit dhr. Peter Vanvelthoven.
1.6.2
Contactgegevens FAO
Fonds voor Arbeidsongevallen Troonstraat 100, 1050 Brussel Tel. 02/506 84 11 – Fax. 02/506 84 15 E-mail:
[email protected] Website : http://socialsecurity.fgov.be/faofat
1.6.3
Organogram van het FAO
De dagdagelijkse leiding van het fonds is in handen van een administratie geleid door de algemene directie. Aan het hoofd van de administratie staat de administrateur-generaal met onder zich een adjunct. De structuur en de opdrachten van het FAO zal ik illustreren aan de hand van een organogram.
Figuur 2: beknopt organogram FAO
Beheerscomité
Technisch Comité
Medisch-technisch
Technisch comité
Technisch comité
voor de preventie
comité
voor de zeevisserij
voor de koopvaardij
Algemene Directie
Centrale administratie:
- Secretariaat
- 6 directies
- Veiligheid
- personeelsdienst
- Vorming/evaluatie
Zoals de meeste overheidsinstellingen kunnen we de structuur van het fonds eerder bestempelen al verticaal: een beheerscomité met daaronder een centrale administratie gelegen in Brussel die instaat voor de dagdagelijkse leiding. Onder die algemene directie bevinden zich nog eens zes directies met daarnaast de personeelsdienst.
De centrale administratie van het fonds in Brussel bestaat uit een personeelsdienst en zes directies: -
directie technische diensten: dienst bekrachtiging en verzekering, dienst zeelieden
-
directie diensten ontvangsten en uitgaven: betalingen, vaststelling rechten
-
directie juridische diensten: betwistingen en advies
-
directie inspectie diensten: controle van de verzekeringsondernemingen, preventie en gegevensbank, toezicht werkgevers en sociale bijstand
-
directie boekhouding diensten: dagelijkse verrichtingen, begroting en rekeningen
-
directie informatica en logistieke diensten: helpdesk, onthaal, bibliotheek, informatie, klassement
1.6.3.1 Beheerscomité Het Fonds voor arbeidsongevallen wordt bestuurd door een beheerscomité dat paritair is samengesteld door vertegenwoordigers van de representatieve werkgevers- en werknemersorganisaties. Samenstelling van het beheerscomité: -
Een voorzitter
-
7 vertegenwoordigers werknemersorganisaties
-
7 vertegenwoordigers werkgeversorganisatie
-
Een regeringscommissaris (controle uitvoering beleid)
-
Afgevaardigde van minister van Financiën
-
Vertegenwoordiger van de commissie voor bank-, financie- en assurantiewezen
-
Administrateur Generaal/adjunct administrateur generaal (dagelijks beheer)
-
Secretaris
-
Revisor (kijkt de economische en financiële info na op de volledigheid en juistheid)
Een belangrijke taak binnen het fonds is echter weggelegd voor 4 comités: -
Het technisch comité voor de preventie
-
Het medisch technisch comité
-
Het technisch comité voor de zeevisserij
-
Het technisch comité voor de koopvaardij
1.6.3.2 Technisch Comité voor de preventie Het Technisch comité voor de preventie is eveneens paritair samengesteld. Naast de vertegenwoordigers van de werkgevers- en werknemersorganisaties zetelen ook twee leden van technische arbeidsinspectie van het Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid en vier leden gekozen wegens hun bijzondere bevoegdheid op het gebied van preventie van arbeidsongevallen. Dit comité geeft op eigen initiatief of op verzoek van het beheerscomité adviezen over volgende aangelegenheden: -
Aanbevelingen m.b.t. de preventie van arbeidsongevallen
-
Organisatie van vormen van samenwerking tussen de verschillende bestaande preventiediensten en –organismen
-
Bevorderen van het onderzoek
Een voorbeeld van aanbeveling dat het technisch comité kan geven is: de oorzaken van het aantal zware arbeidsongevallen in de bouwsector in kaart brengen door een uitgebreide analyse van de arbeidsongevallen.
1.6.3.3 Medisch Technisch Comité Dit tweede comité bestaat, naast de voorzitter, opnieuw uit vertegenwoordigers van de werkgevers- en werknemersorganisaties. Er zetelen onder meer: -
Specialisten uit de gehandicaptensector
-
Vertegenwoordigers van de dienst voor arbeidsbemiddeling
-
Een arts van de medische dienst van het fonds.
Dit comité gaat zich eerder toespitsen op het gebied van evaluatie van arbeidsongeschiktheid. De hoofdopdracht van het Medisch Technisch Comité is: “op eigen initiatief of op verzoek van het beheerscomité‚ adviezen aangaande elk medisch probleem dat zich als gevolg van de toepassing van de arbeidsongevallenwetgeving stelt en aangaande de bevordering van het onderzoek betreffende de evaluatie van de arbeidsongeschiktheid1 ”
1
http://socialsecurity.fgov.be/faofat ; activiteiten van de comité’s
1.6.3.4 Technisch comité voor de zeevisserij en de koopvaardij Deze 2 comités bestaan, naast de voorzitter, uit vertegenwoordigers van de representatieve organisaties van de reders (werkgevers) uit de sector en uit vier vertegenwoordigers van de representatieve organisaties van de vissers of de zeelieden (werknemers) ter koopvaardij. De hoofdopdracht van de comités: “Op verzoek van het beheerscomité of op eigen initiatief advies te geven over de basislonen voor zeelieden, de bedragen van de premies die de reders verschuldigd zijn aan het Fonds alsook over de aanvragen om schadeloosstelling ingediend door de zeelieden of hun rechthebbenden, telkens als het Fonds twijfelt over de toepassing van de wet.1”
1.6.4
Taken van het Fonds voor Arbeidsongevallen
1.6.4.1 Controleopdracht Het Fonds omschrijft zijn algemene opdracht als volgt: “Als openbare instelling actief bijdragen tot de optimale werking van de arbeidsongevallensector binnen de sociale zekerheid.” De hoofdopdracht2 van het fonds is echter controle3 uitoefenen, het fonds vervult deze taak op 3 vlakken: Controle bij de werkgevers wat de naleving van de verzekeringsplicht en de aangifte van de ongevallen betreft zowel technisch als medische controle van de verzekeringsondernemingen Bekrachtiging van de akkoorden die tussen de verzekeringsondernemingen en de getroffenen worden afgesloten. Op vraag van het slachtoffer kan de inspectie van het fonds voor arbeidsongevallen op de plaats van het ongeval een onderzoek doen naar de feiten en de omstandigheden van het ongeval.
1
http://socialsecurity.fgov.be/faofat: activiteiten van de comités
2
http://socialsecurity.fgov.be/faofat: statutaire taken van het fonds
3
Artikel 88, AOW van 10 april 1971
Indien het tot een procedure voor de arbeidsrechtbank komt, dan kan het proces verbaal dat werd opgesteld door de inspecteur van het fonds als bewijsmiddel gebruikt worden.
1.6.4.2 uitkeringsopdracht Het Fonds vervult ook een uitkeringsopdracht. In bepaalde gevallen betaalt het vergoedingen en renten. Voorts beheert het, in het kader van de maatregelen inzake cumulatiebeperking, de gevallen waarin vergoedingen en renten worden gecumuleerd met rust- en overlevingspensioenen en keert het allerlei bijslagen uit voor de ongevallen die vóór 1 januari 1988 zijn gebeurd. Het treedt op als verzekeraar voor de zeelieden en als waarborgfonds voor de getroffenen wier werkgevers niet verzekerd zijn. In verband met de cumulatiemogelijkheden van de vergoeding arbeidsongeval en uitkering rust- en overlevingspensioen werd door het Hof van Cassatie op 27 februari 2006 een merkwaardig arrest geveld: een uitkering voor beroepsziekte of arbeidsongeval zou toch cumuleerbaar moeten zijn met een overlevings- of rustpensioen. Een KB van 13 januari 1983 beperkte de cumul van de twee uitkeringen, met als toenmalige reden om de uitgaven van de sociale zekerheid onder controle te houden. Het Hof verklaarde in het arrest dat het desbetreffende KB onwettig is. Wat de financiële impact van het arrest kan zijn is nog niet duidelijk. De minister van Sociale Zaken en de minister van Werk reageerden wel al in een persbericht1: Volgens hen gaat het om een zuiver formele fout tegen een reglementering die indertijd door de Regering Martens-Gol ingevoerd werd: “Omdat deze situatie mogelijk juridische onzekerheid schept voor de algemene toepassing van dit Koninklijk Besluit, zullen de ministers de nodige wettelijke instrumenten aanwenden om dit probleem op te lossen. De ministers zullen de sociale partners zo snel mogelijk uitnodigen om het dossier te bespreken.” 1
http://socialsecurity.fgov.be: cumulatie uitkeringen beroepsziekten en pensioenen, 20-04-2006
De overheid zal ongetwijfeld een manier zoeken om het arrest te omzeilen, het zou immers een gigantische meerkost voor de sociale zekerheid betekenen mocht de cumulatiebeperking opgeheven worden, en de benadeelden terugvordering eisen. Ondertussen hebben de beheerscomités van het FBZ en het FAO opgeroepen tot een snelle oplossing die de rechtszekerheid zou moeten herstellen. Mogelijks zou dit aanleiding geven tot bijsturing van de KB’s, Volgens de laatste berichten zou de regering een wetsontwerp voorbereiden dat de zaak zou regulariseren, mogelijks met een bijsturing, hetzij voor de toekomst, hetzij voor het verleden. Binnen de vakbond verwachten wij ook snel een oplossing voor dit probleem, we hebben immers al vragen gehad van leden om het nodige te doen om de ‘onwettelijk” verklaarde verminderingen te betwisten.
1.6.4.3 Inningopdracht Het Fonds heeft een inningsopdracht te vervullen. Het int bijdragen ten laste van de werkgevers die het ambtshalve heeft aangesloten, omdat ze niet tegen arbeidsongevallen verzekerd waren. Het fonds int ook bijdragen en kapitalen bij de verzekeringsinstellingen. Het FAO haalt dus hoofdzakelijk z’n inkomsten via de bijdragen van de verzekeraars en de sociale zekerheidsbijdrage ten laste van de werkgevers.
1.6.4.4 Informatieopdracht Het fonds heeft een gegevensbank van de arbeidsongevallen in de privé-sector opgericht en daarin worden ook de gegevens (statistieken) over de arbeidsongevallen in de overheidssector opgeslagen. Op die manier kan het Fonds bijvoorbeeld preventieacties opzetten met de sociale partners (vakbonden), of samenwerkingsverbanden tot stand brengen met de verschillende comités. Het fonds dient de nodige inlichtingen te verstrekken aan de personen die om uitleg verzoeken.
1.6.5
Financiering van het FAO
Naast de inkomsten via de sociale zekerheidsbijdrage van de werkgevers heeft het fonds nog andere financieringsbronnen, tabel 6 geeft een overzicht. Ik zal de belangrijkste opbrengsten bespreken. Tabel 6: inkomsten FAO '03 en '04 Opbrengsten Sociale zekerheidsbijdrage werkgevers Sociale bijdragen, premies, boetes Verzekeringsondernemingen
2003
2004
2004-2003
31 265 392,97
36 529 822,71
5 264 429,74
4 755 373,55
5 807 913,75
1 052 540,20
202 704 314,65
230 663 886,38
27 959 571,73
12 499,26
9 739,78
- 2 759,48
56 079 088,52
62 425 086,03
6 345 997,51
10 435 417,60
11 582 531,25
1 147 113,65
305 252 086,55
347 018 979,90
41 766 893,35
Niet terugvorderbare tegemoetkomingen van openbare machten Inkomsten uit eigendommen en ondernemingen Ontvangsten die vermindering van de uitgaven veroorzaken Totaal
- 0,30 % van de totale patronale last is bestemd voor de arbeidsongevallensector. Deze sociale zekerheidsbijdrage is de 3de grootste bron van inkomsten voor het fonds. - Reders van de zeevisserij betalen verzekeringspremies, het fonds treedt immers op als verzekeringsinstelling voor de zeelieden. Werkgevers die ambtshalve worden aangesloten dienen een bijdrage te betalen aan het fonds. Dit is eigenlijk een administratieve geldboete en geen verzekeringspremie. - De grootste inkomstenbron is de wettelijk verplichte overdrachten van de verzekeringsinstellingen.
Artikel 59quinquies van de arbeidsongevallenwetgeving is een voorbeeld van een overdracht van kapitaal/rente van de verzekeringsinstelling naar het FAO: Dit artikel zegt dat: “Kapitalen die overeenstemmen met de rente voor de bloedverwanten in opgaande lijn en die hen niet verschuldigd zijn omdat het slachtoffer niet als de belangrijkste kostwinner te beschouwen is, moeten worden gestort aan het fonds voor arbeidsongevallen.” Ingeval van een dodelijk arbeidsongeval kent men aan de overlevende echtgenoot en aan de kinderen, lijfrente uit. Die lijfrente is een percentage van het basisloon van de overleden echtgenoot. Indien echter de ongehuwde overleden werknemer op het moment van het ongeval nog inwoonde bij bloedverwanten in opgaande lijn (meestal ouders), dan ontvangen zij lijfrente tot op het ogenblik dat de getroffene de leeftijd van 25 jaar zou bereikt hebben. Indien de ouders echter kunnen bewijzen dat de overledene de belangrijkste kostwinner voor het gezin was, dan ontvangen zij de levenslang rente. Figuur 3: schema belangrijkste kostwinner
Vader – moeder
Inwonende zoon Belangrijkste kostwinner? Ja
neen
Ouders ontvangen
ouders ontvangen rente
levenslang rente
totdat overledene 25j zou geworden zijn
Om te beoordelen of de getroffene de belangrijkste kostwinner van het gezin was, moet men rekening houden met het aandeel van de getroffene, op het ogenblik van het ongeval in de inkomsten van zijn ascendenten (meestal de vader en moeder). Het financiële aandeel dat de overledene inbracht moest dus de belangrijkste bron van het inkomen van de ouders zijn. Na opzoeking van rechtspraak kwam ik tot de vaststelling dat er heel wat discussie is over de elementen die de inkomsten uitmaken. Wanneer de getroffene als belangrijke kostwinner erkend wordt, kunnen de ouders rekenen op aanzienlijke bedragen in de vorm van een rente (of een deel rechtstreeks kapitaal). Het fonds zal via zijn inspectiediensten trachten te bewijzen (vaak tot in cassatie) dat de overledene niet de belangrijkste kostwinner voor het gezin was, indien zij daar in slagen dient de verzekeringsinstelling de rente omgezet in kapitaal door te storten aan het FAO. Deze aanzienlijke kapitalen die het fonds op zijn rekening ontvangt, leveren op hun beurt intresten op, en kan men investeren of aanwenden om andere kosten te dekken. Nog enkele andere inkomsten van het fonds: - Inkomsten uit eigendommen en ondernemingen Deze inkomsten bestaan uit intresten op kapitalen die het fonds op zicht- en termijnrekeningen zet, ook winsten op effecten,… - Ontvangsten die een vermindering van de uitgaven veroorzaken. Vooral overdrachten van kapitaal binnen de instelling: Vb. kapitalen die het fonds binnenrijft door de cumulatiebegrenzing van het pensioen met een uitkering wegens arbeidsongeval.
1.7
De Arbeidsongevallenverzekering
Zoals eerder in het stuk historiek aangehaald, is ons model van arbeidsongevallenverzekering vrij uniek. Slechts enkele landen (o.a. Denemarken en Portugal) hebben een stelsel dat min of meer vergelijkbaar is met het onze. Ons stelsel van vergoedingen stoelt op een dubbele rechtsverhouding, met het FAO als centrale instelling in het midden. Volgend schema toont deze verhouding tussen de verschillende actoren aan: Figuur 4 verschillende actoren in de arbeidsongevallenverzekering
1) SLACHTOFFER
VERZEKERAAR
2) Fonds voor Arbeidsongevallen
3) WERKGEVER
VERZEKERAAR
1) De relatie slachtoffer – verzekeraar Een werknemer die het slachtoffer van een arbeidsongeval werd, krijgt (indien erkenning) van de verzekeringsinstelling waar de werkgever bij aangesloten is, vergoedingen. Deze schadeloosstelling is wel afhankelijk van verschillende factoren: socioeconomische gevolgen, aard van de letsels,…
2) De relatie werkgever – verzekeraar Het is de werkgever die zich bij een erkende verzekeringsmaatschappij moet aansluiten. De verplichting tot aansluiting geldt vanaf de eerste dag dat de werknemer is tewerkgesteld, proefperiode inbegrepen De werkgever is ook verplicht om ieder arbeidsongeval aan te geven bij de verzekeringsmaatschappij, en dit binnen een termijn van 8 dagen. 3) Centraal: Het fonds voor arbeidsongevallen Zoals op het schema te zien is, heb ik het FAO centraal geplaatst, alle actoren (werkgever, slachtoffer, verzekering) kunnen er eigenlijk mee in contact komen. Enkele situaties om beknopt een paar taken van het FAO te illustreren: -
FAO – werkgever Wanneer een werkgever niet in orde is met zijn verzekering moet het ongeval bij het FAO worden aangegeven. Het FAO betaalt dan aan het slachtoffer een vergoeding en recupereert nadien de kosten bij de werkgever. Het fonds treedt als het ware op als verzekeraar, die ambtshalve aansluiting moeten we eigenlijk zien als een administratieve geldboete ten laste van de werkgever.
-
FAO – verzekeraar De inspectiedienst van het fonds controleert de verzekeringsmaatschappijen. Concreet: controle op juiste toepassing van de arbeidsongevallenwetgeving (voornamelijk steekproeven.) Wanneer de verzekering een arbeidsongeval weigert ten laste te nemen, dient het FAO op de hoogte gesteld te worden, het fonds kan een onderzoek instellen naar de oorzaken en de gevolgen van het ongeval. Een belangrijke taak is het bekrachtigen van het akkoord over de arbeidsongevallenvergoeding tussen de verzekeraar en het slachtoffer, zonder bekrachtiging van het fonds kan het akkoord niet uitgevoerd worden.
-
FAO – slachtoffer Op vraag van het slachtoffer een onderzoek naar de omstandigheden van het ongeval uitvoeren: Indien wij van de rechtskundige dienst vinden dat er wat onduidelijkheden omtrent het arbeidsongeval zijn, doen wij soms een beroep op de inspectiedienst van het fonds. Zij stellen dan een eigen onderzoek in naar o.a de omstandigheden van het ongeval, zodat daarover meer duidelijkheid komt.
1.8
Betwistingen
In de praktijk is het zo dat er bij de afhandeling van een dossier, er verschillende betwistingen tussen het slachtoffer en de verzekeringsinstelling kunnen ontstaan. De meest voorkomende momenten waarop betwistingen kunnen ontstaan: -
Betreffende de erkenning van het arbeidsongeval
-
de periodes tijdelijke en blijvende arbeidsongeschiktheid
-
het percentage van blijvende invaliditeit
-
de herzieningstermijn en herziening
-
de consolidatiedatum
Hof van Cassatie
Hoven
Arbeidshof
Rechtbanken van 1ste aanleg
Vredegerechten
Assisenhoven
Van beroep
Arbeidsrechtbank
Rechtbanken van koophandel
Politierechtbanken
Figuur 5: structuur rechtbanken
Alle geschillen betreffende arbeidsongevallen worden verwezen naar de arbeidsrechtbank van het gerechtelijke arrondissement van de woonplaats van het slachtoffer. Vb. van territoriale bevoegdheid (zie figuur 4): Mijn woonplaats is Torhout, het gerechtelijke arrondissement is Brugge. Wanneer de verzekeringsinstelling mijn arbeidsongeval niet wil erkennen en ik beslis om het geschil voor de rechtbank aanhangig te maken, dan zal de arbeidsrechtbank van Brugge in eerste aanleg oordelen. Spreekt de arbeidsrechtbank een negatief vonnis uit, dan kan ik beslissen om in beroep te gaan naar het arbeidshof, in dit geval is dit het Arbeidshof Gent, afdeling Brugge. Het arbeidshof zal de zaak dan in tweede aanleg herbekijken.
1.8.1
Erkenning van het arbeidsongeval
De voorwaarden waaraan een arbeidsongeval moet voldoen, werden al uitvoerig besproken in het theoretische gedeelte, deze zullen echter in het praktijkvoorbeeld nog aan bod komen.
1.8.2
Periodes van arbeidsongeschiktheid
We spreken van arbeidsongeschiktheid wanneer een werknemer zijn werk niet meer op dezelfde wijze als vóór het ongeval kan uitvoeren of, met andere woorden, niet meer hetzelfde verdienvermogen heeft. De arbeidsongeschiktheid wordt ingedeeld in tijdelijke arbeidsongeschiktheid en blijvende arbeidsongeschiktheid. Beide periodes worden gescheiden door de consolidatiedatum.
1.8.2.1 Tijdelijke arbeidsongeschiktheid Wanneer de werknemer tijdelijk arbeidsongeschikt is, zal hij na enige tijd weer het werk terug kunnen aanvatten. Het letsel dat hij heeft opgelopen zal genezen. We onderscheiden volledige en gedeeltelijke tijdelijke arbeidsongeschiktheid. -
“De tijdelijke arbeidsongeschiktheid is volledig wanneer het slachtoffer, gedurende een beperkte periode, niet in staat is het beroep uit te oefenen dat op het ogenblik van het arbeidsongeval werd uitgeoefend”. Vb. Een vrachtwagenchauffeur kan tijdelijk zijn werk als chauffeur niet uitvoeren. “De tijdelijke arbeidsongeschiktheid is gedeeltelijk wanneer de getroffene, na enige tijd zijn werk gedeeltelijk kan hervatten.” Vb. Een bediende die administratief werk verricht heeft een rugletsel opgelopen bij een arbeidswegongeval. Na een bepaalde tijd beslist de bediende om het werk gedeeltelijk te hervatten: in plaats van 8 uur per dag te werken, werkt hij enkel de voormiddagen 4 uur.
1.8.2.2 Blijvende arbeidsongeschiktheid Wanneer het letsel stabiliseert en niet meer verder evolueert, spreken we van blijvende arbeidsongeschiktheid. Er dus geen volledige genezing. In dit geval zal men de invloed van de blijvende arbeidsongeschiktheid onderzoeken ten opzichte van het economische potentieel op de arbeidsmarkt van werknemer. Een belangrijke term hierbij is de consolidatie. De consolidatiedatum is de datum waarop algemeen aangenomen wordt dat de letsels geen wijziging meer zullen ondergaan, de letsels verbeteren of verslechteren niet meer. De periode blijvende arbeidsongeschiktheid start vanaf de consolidatie.
Om een percentage blijvende arbeidsongeschiktheid toe te kennen gaat men onderzoeken welke mogelijke beroepen er nog openstaan voor de betrokkene, wel rekening houdende met: de leeftijd, de beroepsbekwaamheid, het aanpassingsvermogen, de omscholingsmogelijkheid en het concurrentievermogen van het slachtoffer op deze algemene arbeidsmarkt. Onder concurrentievermogen verstaan we de mogelijkheid om in vergelijking met andere werknemers een beroep in loondienst uit te oefenen. Vb. 1. Een beroepspianist die door een arbeidsongeval 2 vingers van zijn rechterhand verliest, zal na rekening te hebben gehouden met de verschillende factoren (beroepsbekwaamheid, de omscholingsgraad, het concurrentievermogen enz.) meestal procentueel een hogere blijvende arbeidsongeschiktheidgraad toegekend krijgen dan een conciërge. Voor de beroepspianist zal de economische ongeschiktheid hoger liggen dan voor de conciërge. Vb. 2. Een beroepsvoetballer die door een arbeidsongeval een zwaar kraakbeenletsel aan de linkerknie heeft opgelopen, mag nooit meer voetballen. De voetballer zal meestal procentueel een hogere blijvende arbeidsongeschiktheidsgraad toegekend krijgen dan een pakweg een administratief bediende die hoofdzakelijk zittend werk verricht. De blijvende arbeidsongeschiktheid kan net zoals de tijdelijke arbeidsongeschiktheid gedeeltelijk of volledig zijn. Gedeeltelijke blijvende arbeidsongeschiktheid: het slachtoffer beschikt nog over de mogelijkheid om geregeld arbeid te verrichten. Volledige blijvende arbeidsongeschiktheid: de werknemer kan geen arbeid meer verrichten.
1.8.3
Herziening
Wanneer er een akkoord werd bereikt tussen de verzekeringsinstelling en het slachtoffer, zal het voorstel van de overeenkomst voorgelegd worden aan het fonds voor arbeidsongevallen. Het Fonds dient dit voorstel te bekrachtigen. Vanaf de datum van bekrachtiging begint de herzieningstermijn van 3 jaar te lopen. Wanneer de rechtbank echter diende tussen te komen begint de herzieningstermijn van 3 jaar te lopen vanaf de maand na betekening. Een betekening is een officiële kennisgave van het vonnis of arrest en kan gebeuren ‘in persoon’ of per aangetekend schrijven. Wanneer er ‘in persoon’ werd betekend wil dit zeggen dat de gerechtsdeurwaarder het vonnis of arrest persoonlijk overhandigd heeft. Indien de gerechtsdeurwaarder het vonnis niet persoonlijk kan afgeven, omdat de persoon bijvoorbeeld niet aanwezig is, wordt een kopie van het document in de brievenbus achtergelaten en krijgt men nadien een aangetekend schrijven met melding dat het document kan worden afgehaald op het kantoor van de gerechtsdeurwaarder1. Tijdens deze periode van 3 jaar is er nog een herziening mogelijk van het percentage blijvende invaliditeit. Zowel het slachtoffer als de verzekeringsinstelling hebben in deze periode nog de mogelijkheid om de zaak aanhangig te maken bij de arbeidsrechtbank, met het verzoek om het percentage van blijvende arbeidsongeschiktheid te wijzigen. Bij de vraag tot herziening van het percentage blijvende arbeidsongeschiktheid zal de rechtbank meestal een onpartijdige geneesheer-deskundige aanstellen. De geneesheer-deskundige werd aangesteld omdat het vooral medische problemen betreft.
1
Artikel 38, §1; Gerechtelijk wetboek
Vb. van herziening: Een slachtoffer werd na onderling akkoord met de verzekeringsinstelling een blijvende arbeidsongeschiktheid toegekend van 7 %. Het fonds voor arbeidsongevallen heeft de overeenkomst bekrachtigd op 2/05/2005 Op 15/01/2006 dagvaardde het slachtoffer de arbeidsongevallenverzekeraar en stelde op basis van medische attesten van zijn behandelende geneesheer een eis tot herziening van vergoedingen in. Hij meent dat er een wijziging van het verlies van arbeidsongeschiktheid is. De vraag tot herziening werd binnen de herzieningstermijn van 3 jaar ingesteld. Aangezien het om een medische aangelegenheid ging, stelde de rechtbank een geneesheerdeskundige aan, die het slachtoffer heeft onderzocht. Hij stelde vast dat er verergering is van de blijvende graad van ongeschiktheid. De deskundige meent dat er een verhoging is van de graad van blijvende arbeidsongeschiktheid, hij raamde deze op 25 %. De rechtbank volgde de bevindingen van de deskundige en bevestigde de verhoogde graad van 25% blijvende arbeidsongeschiktheid.
2
PRAKTISCH DEEL
2.1
Doelstelling praktisch deel
Vorig jaar werden er op mijn stageplaats, de rechtskundige dienst van ACV Midden West Vlaanderen om en bij de 35 nieuwe arbeidsongevallendossiers aangemaakt. Daarbij komt dat we aan onze leden ook vaak advies verlenen, zonder dat we er een dossier voor aanmaken. Wanneer we er niet in slagen om tot een overeenkomst te komen met de verzekeringsinstelling, kunnen we eigenlijk niets anders doen dan de zaak aanhangig maken voor de desbetreffende arbeidsrechtbank. Het is dan aan de voorzitter van de arbeidsrechtbank om een oordeel te vellen. Ongeveer 20% van het totale takenpakket van de rechtskundige dienst kunnen we toeschrijven als zijnde ‘arbeidsongevallenmaterie’. Tijdens mijn eerste stageperiode vorig jaar heb ik vooral kennis leren maken met de verschillende materies die op de rechtskundige dienst aan bod komen: o.a. de verschillende procedures voor de arbeidsrechtbank, het leren invullen van formulieren, inzicht krijgen in de belangrijkste rechtsprincipes,… Naar het einde van de eerste stageperiode begon ik toch al wat vaardigheden onder de knie te krijgen. Omdat arbeidsongevallen een materie is waar ik op mijn stageplaats toch veel mee in aanraking kom, besliste ik vorig jaar om er één van mijn 5 praktijkvoorbeelden aan te wijden. Op mijn stageplaats kreeg ik dit jaar de mogelijkheid om zelf actief mee te werken en zo ook mijn steentje bij te dragen in de arbeidsongevallendossiers: o.a. noteren van het feitenrelaas wanneer een lid op consultatie kwam, het opmaken van een ontwerp van dagvaarding, opzoeken rechtspraak/argumenten om te gebruiken in de besluiten, zelf voorbesluiten maken, opmaken van schriftelijke voorbereiding van een pleidooi, enz.
In dit praktische deel zal ik aan de hand van een praktijkvoorbeeld, de afhandeling van de procedure voor de arbeidsrechtbank behandelen, en dit vanaf de eerste keer dat een lid bij ons op de rechtskundige dienst langskomt -met de weigering van de verzekering om het ongeval te erkennen bij zich -totdat de arbeidsrechtbank een vonnis uitspreekt. Hoe de aangifte van het ongeval dient te gebeuren behandel ik niet. Bijlage 2 geeft schematisch een overzicht van de procedure van dit praktijkvoorbeeld. Als praktijkvoorbeeld heb ik geen ‘gewoon’ arbeidsongeval gekozen, omdat ik wil aantonen dat we ook kunnen spreken van trends in de rechtspraak, en dat de rechtbank uiteindelijk het laatste woord heeft bij de beoordeling van het voorval. De doelstelling en mijn betrachting van dit praktisch deel is dat een lid- zonder veel voorkennis- inzicht kan verwerven in de procedure en weet welke stappen er genomen worden, vooraleer de rechtbank een vonnis uitspreekt.
2.2
Voorstelling stageplaats
De rechtskundige dienst staat in voor de juridische dienstverlening aan de leden van de representatieve werknemersorganisatie ACV. De rechtskundige dienst Midden West- Vlaanderen bestaat uit 3 personeelsleden: 1 diensthoofd en 2 medewerkers. De specifieke doelstelling is de vakbondsleden eerstelijnshulp en gerechtelijke bijstand te verlenen omtrent materies die het arbeidsrecht en/of het sociaal recht aangaan. In deze materies wordt getracht om de leden op de meest geschikte manier te verdedigen, hetzij door minnelijke schikkingen, hetzij door gerechtelijke procedures. Het takenpakket kunnen we opsplitsen in 2 delen: -
De eerstelijnshulp Omvat hoofdzakelijk: opname van een klacht, de leden informeren en adviseren, tussenkomst bij geschillen met werkgevers, socialezekerheidsinstellingen of andere overheidsinstellingen bijstand of vertegenwoordiging in administratieve procedures aangifte van schuldvordering bij faillissement, gerechtelijk akkoord,…
-
De juridische bijstand (geschillen waarvoor de arbeidsgerechten bevoegd zijn) opname van een klacht, de leden informeren en adviseren, tussenkomst bij geschillen met werkgevers, sociale zekerheidsinstellingen of andere overheidsinstellingen, bijstand of vertegenwoordiging in administratieve procedures, aangifte van schuldvordering bij faillissement,...
Naast de specifieke dienstverlening naar de Vakbondsleden toe, heeft de rechtskundige dienst ook een adviserende/ondersteunende taak naar de centrales toe.
2.3
Een lid komt bij ons langs op de rechtkundige dienst
Wanneer een lid bij ons langskomt, heeft hij meestal heel wat papieren bij zich. In geval van een arbeidsongeval zit bij die documenten meestal de brief met de weigering van de verzekering om het arbeidsongeval te willen erkennen. Het eerste wat wij vragen aan ons lid, is dat hij ons de precieze omstandigheden van het ongeval vertelt, m.a.w. het feitenrelaas van het ongeval. Tijdens deze verduidelijking van het ongeval nemen we notities die we later dan gebruiken wanneer we besluiten moeten opmaken. Om de geheimhoudingsplicht te respecteren werden in dit praktijkvoorbeeld de namen en adressen van de betrokken personen weggelaten. We gaan meestal niet onmiddellijk over tot dagvaarding van de verzekeringsmaatschappij, we zullen de verzekering minstens nog eens aanschrijven met de vraag om hun standpunt te herzien. We onderscheiden dan ook 2 fases: -
de voorprocedure (poging tot minnelijke regeling)
-
de gerechtelijke procedure (vanaf dagvaarding)
2.4
Omschrijving van de feiten
Ons lid, (hierna ‘X’) zou op 19 augustus 2003 het slachtoffer zijn geweest van een arbeidsongeval. Het ongeval gebeurde terwijl hij werkzaam was voor zijn werkgever. De onderneming van de werkgever is actief in de transportsector. Op de dag van het ongeval was x bezig met de montage van een drukleiding onderaan een bus. Daartoe hangt de bus op een drietal meter boven de grond, zodat het gebruik van een trap noodzakelijk is. X stond op een trapje, dat bestaat uit twee treden en ongeveer 80 cm hoog is. Bij het omhoog kijken naar de leiding onderaan de bus, veronderstelt x naast het plateau van het trapje te zijn gestapt, daardoor is hij gevallen met zijn borstkas op het trapje. Volgende letsels werden vastgesteld: -
een groot hematoom (bloeduitstorting) onder de gebroken ribben
-
een buil op het voorhoofd
-
een kneuzing ter hoogte van de voet
Een collega van x heeft eiser gevonden op de grond na de val en vermoedt ook dat eiser met zijn borst op het trapje is terechtgekomen. In bewusteloze toestand werd x met de 100 afgevoerd naar het ziekenhuis. X kwam bij bewustzijn op de dienst radiologie van het ziekenhuis. Belangrijke opmerking! In 2001 was ons lid het slachtoffer van een privé ongeval: Hij is van een trap gevallen met een zeer zware schedelbreuk, oorsuizingen en posttraumatische epilepsie als gevolg. Hij was hiervoor in behandeling bij een neuroloog. Hij diende medicatie te nemen en kreeg een rijverbod van 6 maanden. Ons lid doet een aangifte van het ongeval aan de verzekeringsinstelling van de werkgever, de N.V. AXA Belgium.
2.5
De voorprocedure
2.5.1
Weigering tussenkomst verzekering
Op 10 oktober 2003 ontvangt ons lid een brief met de weigering van de verzekering om het ongeval te erkennen als een arbeidsongeval. Bijlage 3 De brief die de verzekering stuurt lijkt me een veelgebruikte standaardbrief, nergens in de brief geeft men inhoudelijke argumenten waarom men het ongeval niet wil erkennen als zijnde een arbeidsongeval. Als reden geeft men: “Uit het onderzoek van het hierboven vermeld dossier blijkt dat de feiten zoals ze ons werden meegedeeld niet kunnen vallen onder het toepassingsgebied van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971. Volgens de gegevens in ons bezit gaat het hier om een medische aandoening die in generlei in verband staat met een ongeval. Vandaar dienen wij onze tussenkomst af te wijzen.” Zoals de wet voorschrijft wordt het fonds voor arbeidsongevallen ook op de hoogte gesteld van de weigering van de verzekering. In de weigeringbrief staan ook de modaliteiten die men in acht moet nemen om tegen de beslissing in beroep te gaan. Betwistingen dienen: -
Binnen de 3 jaar gebeuren
-
Voor arbeidsrechtbank van de woonplaats van slachtoffer
-
Door middel van dagvaarding betekend bij deurwaardersexploot
In kan me voorstellen dat veel mensen worden afgeschrikt door deze brief van de verzekering. Hoewel de rechtspleging niet ten laste van het slachtoffer valt (behalve bij roekeloos en tergend geding) denk ik dat de mentale en financiële drempel om naar een advocaat te stappen en een vordering in te stellen nog altijd redelijk groot is. Het slachtoffer dient weliswaar geen rechtsplegingkosten te betalen, de erelonen van de advocaat vallen wel ter zijnen laste.
Zonder afbreuk te willen doen op de manier van werken van advocaten denk ik dat de collega’s van de rechtskundige dienst door hun jarenlange ervaring en specialisatie in sociaal zekerheids- en arbeidsrecht (in dit geval arbeidsongevallen) een zeer hoge kwaliteit van dienstverlening verstrekken. Bij ons is het zo dat onze leden uitvoerig worden ingelicht over hoe de procedure in zijn werk gaat, bij elke stap die men in de procedure neemt, ontvangt het lid een brief waarin hij op de hoogte wordt gesteld van de stand van zaken in zijn dossier.
2.5.2
Poging tot minnelijke regeling
Voordat we een procedure opstarten voor de rechtbank geven we de verzekering nog een laatste kans om het arbeidsongeval alsnog te erkennen. Bijlage 4 Dit doen we met een schrijven gericht aan de maatschappelijke zetel van de verzekeringsinstelling. Heel zelden lukt het ons om via deze minnelijke regeling het ongeval aanvaard te krijgen. Meestal gaat het dan om een ongeval dat overduidelijk als een arbeidsongeval gecatalogiseerd moet worden en waar eigenlijk geen discussie over zou moeten zijn. De reden waarom de verzekering het arbeidsongeval weigert is dan meestal sterk achterhaald. Wanneer de verzekering dan een brief van ons ontvangt, beseffen zij dan meestal ook dat wij als vakbond doorgaans naar de rechtbank zullen stappen en zij als verzekering bijna geen kans hebben om het geding te halen. In de brief die we op 28/10/’03 verstuurd hebben, staat dat we uiteraard niet akkoord gaan met de negatieve beslissing van de verzekering. Daarnaast halen wij beknopt enkele juridische argumenten aan die van toepassing zijn op het desbetreffende ongeval: “Krachtens art.9 van de wet van 10 april 1971 wordt het letsel, behoudens tegenbewijs, immers vermoed door een ongeval te zijn veroorzaakt wanneer de getroffene, benevens het bestaan van een letsel een plotselinge gebeurtenis aanwijst, zonder dat hij moet bewijzen dat de oorzaak of één van de oorzaken van de gebeurtenis buiten zijn organisme ligt.”
“Zelfs indien de val te wijten is aan een ongeschiktheid van het slachtoffer, hetgeen dan nog in dit geval niet eens bewezen is, dan nog gaat het om een arbeidsongeval, vermits een val niet ophoudt een plotselinge gebeurtenis te zijn in de zin van de art. 7&9, doordat hij teweeggebracht is door een defect van het organisme van het slachtoffer.1” Met de verwijzing naar rechtspraak van gelijkaardige zaken proberen we de verzekeraar het inzicht te verschaffen om het arbeidsongeval alsnog te erkennen. In de brief stellen we de verzekering een ultimatum: “Indien geen positieve reactie tegen eind november zijn wij in de veronderstelling dat er procedure verkozen wordt.” m.a.w.: dagvaarding voor de arbeidsrechtbank.
2.5.3
Standpunt verzekering na minnelijke poging
Zoals na de meeste pogingen om tot een minnelijke schikking te komen, bleef de verzekering bij zijn standpunt om het ongeval niet te erkennen. Bijlage 5 De verzekering voegt eveneens een kopie van de brief die ze verstuurt naar het FAO. Wanneer de verzekeringsonderneming weigert om het ongeval ten laste te nemen of oordeelt dat er twijfel bestaat in de toepassing van de AOW moeten zij immers het Fonds voor arbeidsongevallen op de hoogte brengen.2. In de brief gericht aan het fonds deelt de verzekering de bevindingen van hun administratief en medisch onderzoek mee. Bijlage 6 De verzekering gaat inhoudelijk zijn standpunt verder verduidelijken. Ons lid heeft zich na het ongeval moeten melden bij de raadgeneesheer van de verzekering voor een medisch onderzoek. Deze raadsgeneesheer is een arts die eenzijdig door de verzekeringsinstelling is aangesteld om de lichamelijke schade te onderzoeken en om zo tot bepaalde éénzijdige medische besluiten te komen. Ik wil wel benadrukken dat hij enkel de belangen van de verzekering verdedigt. 1
Hof van Cassatie, 7 januari 1991, J.T.T. 1991, 78, noot.
2
Art. 63, § 1; arbeidsongevallenwet 10 april 1971
Tijdens mijn stageperiodes heb ik al veel leden gehoord die klachten hebben over hoe de raadsgeneesheren van de verzekeringsinstellingen hun onderzoek voeren. Vaak doen zij al te laconiek over de soms ernstige letsels die slachtoffers door het ongeval opgelopen hebben. De motivatie van de weigering van de verzekering is opgesplitst in 2 delen: Medische argumentatie: “Onze raadgeneesheer die getroffene ondervroeg en inzage kreeg van het medisch verslag opgemaakt door de behandelende geneesheer van getroffene kwam tot het besluit dat deze een epilepsie-aanval kreeg. Getroffene beweerde nooit eerder zo’n aanval te hebben gehad. Uit zijn medisch dossier blijkt echter dat hij een zwaar schedeltrauma opliep in 2001, tijdens een privé ongeval. Sindsdien lijdt hij aan een posttraumatische epilepsie waarvoor hij medicaal behandeld wordt”. Juridische argumentatie “De reden van de val werd niet veroorzaakt door de werkomgeving, maar door de uitsluitende ziektetoestand van getroffene. (zie rechtspraak arbeidshof Antwerpen, 25/06/1991) In deze zaak besliste het hof dat de val van een tafel waarop getroffene zat geen arbeidsongeval was omdat de oorzaak van de val uitsluitend intern was. Het standpunt van de verzekeringsinstelling is dat de oorzaak van het ongeval te wijten is aan ons lid zelf: hij zou een epilepsie-aanval gekregen hebben, deze aanval zou dan ook de oorzaak zijn van de val. Zoals te lezen is in de brief blijft de verzekering bij hun standpunt tot weigering. Vervolgens kunnen we niet anders dan over te gaan tot dagvaarding.
2.6
Twistpunten
Voor de duidelijkheid zet ik alle twistpunten nog eens op een rijtje:
2.6.1
Standpunt verzekering (tegenpartij)
Volgens de verzekering is het ongeval van ons lid te wijten aan een medische aandoening (epilepsie), die niet in verband staat met het gebeurde ongeval. De oorsprong van de val is het gevolg van een epileptische aanval. De reden van de val zou dus niet veroorzaakt zijn door de werkomgeving, maar uitsluitend door de ziektetoestand van ons lid. De oorzaak van de val zou uitsluitend intern zijn.
2.6.2
Standpunt slachtoffer (eiser)
Het staat niet medisch vast of er een epilepsieaanval geweest is met een val als gevolg, of er een epilepsieaanval geweest is door het vallen. Mocht het ongeval te wijten zijn geweest aan een ongeschiktheid, dan nog gaat het om een arbeidsongeval. Een val houdt immers niet op een plotselinge gebeurtenis te zijn in de zin van art. 7 en 9 van de arbeidsongevallenwet, doordat hij teweeggebracht is door een defect van het organisme. Deze discussie zal uitgebreid gevoerd worden tijdens de juridische procedure en wanneer er besluiten opgemaakt worden.
2.7
Gerechtelijke procedure
2.7.1
Dagvaarding
Wanneer een medewerker van de rechtskundige dienst als afgevaardigde van de representatieve organisatie van werknemers (ACV) voor de rechtbank optreedt, doet hij dit in de hoedanigheid van volmachtdrager. Om namens het lid rechtsdaden te plegen (besluiten opstellen, pleiten,…), moet de afgevaardigde over een volmacht1 beschikken. Wanneer het lid een eerste keer langskomt, vragen we dan ook om een schriftelijke volmacht te tekenen. Bijlage 7 Door het document te tekenen kan de volmachtdrager voor de arbeidsrechtbank en het arbeidshof optreden en zo de belangen van het lid behartigen. Als het geschil hoofdzakelijk van medische aard is, hebben we om naar de rechtbank stappen minstens één medisch attest nodig van de behandelende geneesheer van het lid. Aan de hand van dit medisch attest leveren we tegengewicht aan de stelling van de verzekering. Dit medisch attest dient als bewijsstuk en moet onze stelling ondersteunen. Ook om later in de procedure eventueel een geneesheer-deskundige aan te stellen zal de rechtbank zich eveneens baseren op dit medisch attest. De behandelende geneesheer van ons lid verklaart: “Op 19/08/2003 is dan het ongeval gebeurd. Patiënt kwam ten val in de fabriek. Het is niet duidelijk of dit nu was ten gevolge van een epilepsie-aanval, of dat hij een epilepsie-aanval had door het vallen.”
1
Artikel 728, § 3; wet van 10/10/1967, Gerechtelijk wetboek
Vorderingen tegen instellingen van de sociale zekerheid (vb. tegen de RVP), kunnen gebeuren via een verzoekschrift. Omdat het hier om een vordering tegen een privé verzekeringsinstelling gaat moet de vordering aanhangig gemaakt worden per dagvaarding. We maken een ontwerp van dagvaarding en sturen dit aangetekend naar de gerechtsdeurwaarder. De gerechtdeurwaarder zorgt voor de betekening van de dagvaarding en de inschrijving op de rol. De rol is een eigenlijk een soort register dat bijgehouden wordt door de griffie. De dagvaarding werd betekend op 2 december 2003 aan de maatschappelijke zetel van de NV AXA Belgium in Brussel. Onze zaak werd ingeschreven op de rol, en kreeg als datum voor de inleidende zitting: 15 december 2003 toegewezen. De rechtbank is nu officieel op de hoogte van onze vordering.
2.7.1.1 Inhoud dagvaarding De dagvaarding (bijlage 8) bevat naast onze vordering ook kort onze juridische en medische argumenten: We werken onze argumenten die we in onze brief aan de verzekering hebben gebruikt om tot een minnelijke regeling te komen iets uitgebreider uit. De bedoeling is dat de rechtbank een idee heeft van wat het geschil juist is. De eigenlijke discussie voeren we wanneer er besluiten moeten opgemaakt worden.
2.7.1.2 Onze Vordering Onze inhoudelijke vordering zoals in de dagvaarding te vinden is drievoudig: 1. We willen het voorval van 19/08/2003 erkend zien als een arbeidsongeval vallende onder de wet van 10 april 1971. 2. Indien nodig, de rechtbank een deskundige laten aanstellen om meer duidelijkheid te verkrijgen over de toenmalige en huidige medische toestand van eiser. 3. Verweerster te veroordelen tot betaling van de wettelijke voorziene vergoedingen die zouden kunnen voortspruiten uit de conclusies van het verslag van de deskundige. De wet dekt lichamelijke schade:
Geneeskundige verzorging: ziekenhuiskosten, orthopedische prestaties, prothesen
Bij tijdelijke arbeidsongeschiktheid: vergoeding wegens tijdelijke arbeidsongeschiktheid tot de consolidatie
2.7.2
Vergoedingen wegens blijvende arbeidsongeschiktheid vanaf consolidatie
Inleidende zitting
Op 15/12/2003 was de inleidende zitting te Roeselare in de arbeidsrechtbank. Op die inleidende zitting is het niet vereist dat we aanwezig zijn, we waarschuwen de griffie van onze schriftelijke verschijning. In samenspraak met de tegenpartij vragen we om de zaak naar de rol te verzenden, omdat er in dit stadium nog geen tussenkomst van de rechtbank is vereist. Door de zaak naar de rol te verzenden krijgen we de gelegenheid om besluiten op te maken.
2.7.3
Neerleggen stukken
De bewijsstukken die we in de procedure gebruiken moeten we verplicht aan de tegenpartij en de rechtbank ter kennis geven1. Op 5 december 2003 kregen we al een brief van een advocaat, met de melding dat hij optreedt voor de tegenpartij. Nog voor de inleidende zitting wisselden wij onderling onze stavingstukken uit, de originele stukken werden ook al neergelegd ter griffie. Wij leggen 5 bewijsstukken neer: 1. Het medische attest van de behandelende dokter van ons lid 2. De weigeringsbeslissing van de verzekering (tegenpartij) om het arbeidsongeval te willen erkennen. 3. Brief van vakbond (eiser) aan de tegenpartij (minnelijke regeling) 4. Brief definitief weigeringstandpunt van de verzekering. 5. Arrest arbeidshof Gent, afdeling Brugge, 8/11/2001 De tegenpartij legt volgende stukken neer: de ongevalsaangifte, hetzelfde medisch attest als ons stuk 1, het verslag van de raadsgeneesheer van de verzekering, rechtspraak om hun standpunt te verduidelijken: vonnissen van arbeidsrechtbank Brugge, Kortrijk en Luik. De belangrijkste bewijsstukken die wij neerleggen zijn stuk 1 en 5. Door een medisch attest neer te leggen kan de rechtbank eventueel een geneesheerdeskundige aanstellen mocht er een medische discussie ontstaan. Stuk 5 is een arrest van het arbeidshof Gent, afdeling Brugge dat ons standpunt bevestigt. De bewijsstukken worden aangehaald en verduidelijkt in onze besluiten.
1
Artikel 736-737, gerechtelijk wetboek
2.7.4
De eerste besluiten
Het is aan de tegenpartij om te antwoorden op onze dagvaarding. Besluiten worden opgemaakt en overgemaakt aan de tegenpartij en de rechtbank. Tijdens dit rechtsgeding is ons lid dat vertegenwoordigd werd door de volmachtdrager van het ACV: ‘eiser’. De verzekeringsinstelling is: ‘verweerster of tegenpartij’.
2.7.4.1 Besluiten tegenpartij We ontvingen hun eerste besluiten op 12/09/2004. Zoals eerder aangegeven erkent de verzekering het ongeval niet als een arbeidsongeval. Argumenten verweerster Feitelijke argumenten: -
het slachtoffer (ons lid) vermoedt dat hij 2 trapjes hoog stond en van het trapje is gevallen. Er waren geen getuigen van het ongeval en de verklaring van eiser steunt op een eigen vermoeden
-
de raadsgeneesheer van verweerster (verzekering) kwam tot het besluit dat eiser een epilepsie-aanval kreeg.
-
Uit het medische dossier van eiser blijkt dat hij in 2001 een zwaar schedeltrauma heeft opgelopen, sindsdien lijdt hij aan posttraumatische epilepsie
Juridische argumenten: -
Het vallen op zich maakt niet de plotse gebeurtenis uit
-
De oorzaak van deze val is volledig te wijten aan het inwendige organisme van eiser.
-
Er dient minstens 1 uitwendige oorzaak te zijn opdat er van een arbeidsongeval zou sprake kunnen zijn. Geen enkel element dat verband houdt met de arbeidsomstandigheden heeft enige invloed uitgeoefend op de valpartij.
-
De epilepsie-aanval en de erop volgende valpartij konden om het even waar hebben plaats gevonden
-
Eiser werd bewusteloos naar het ziekenhuis overgebracht en kwam pas daar bij bewustzijn. Het feit dat eiser zolang bewusteloos is gebleven is niet het gevolg van de valpartij, maar van de epilepsie-aanval.
-
De plotselinge gebeurtenis is niet bewezen.
-
De reden van de val werd veroorzaakt door de vooraf bestaande ziektetoestand van eiser.
Het is duidelijk dat eiser een epilepsie aanval heeft gekend, hierdoor is hij ten val gekomen – of beter in elkaar gezakt- met de gekende gevolgen. “De vordering is ongegrond. In ondergeschikte orde kan de rechtbank een deskundige aanstellen, om na te gaan of eiser op de datum van het ongeval al dan niet last had van epilepsie-aanvallen en na te gaan welke de medische oorzaak kan zijn van het ongeval: is die oorzaak van inwendige of van uitwendige aard? ”
2.7.4.2 Besluiten eiser Op 05/10/2004 legden wij onze besluiten neer ter griffie, we verstuurden deze ook naar de tegenpartij. Onze argumenten (eiser) Feitelijke argumenten: -
Eiser stond wel op het middelste plateau van een trapje onder de bus, de bus hing een drietal meter hoog zodat het gebruik van een trap noodzakelijk is en niet ontkend kan worden.
-
Een collega heeft het ongeval niet zien gebeuren, maar was wel de eerste die de gevolgen van de val heeft gezien, gezien de letsels vermoedt deze dat eiser inderdaad met zijn borst op het trapje is gevallen.
-
Verweerster bewijst niet dat de uitvoering van de arbeidsovereenkomst (steeds heen en weer naar boven kijken op een bepaalde hoogte om drukleiding te herstellen) geen ‘uitlokkende factor’ kan geweest zijn voor een eventuele epilepsieaanval.
Juridische argumenten: -
We verwijzen vooral naar een arrest van het arbeidshof Gent, afdeling Brugge, 8/11/2001. Dit arrest werd ook als bewijsstuk 5 neergelegd.
In ondergeschikte orde vragen we de aanstelling van een deskundige om de gevolgen van het ongeval te omschrijven zoals: 1. De periodes tijdelijke volledige arbeidsongeschiktheid 2. de consolidatiedatum 3. het percentage blijvende invaliditeit De grote discussiepunten zijn dus: -
‘De val’ al dan niet als plotselinge gebeurtenis
-
In hoeverre speelt de inwendige ongeschiktheid van het slachtoffer mee als oorzaak van het ongeval en is dit een reden om het ongeval niet te erkennen als een arbeidsongeval in de zin van de wet van 1971?
2.7.4.3 Bewijs Ik ga nu even dieper in op wat wij als eiser dienen te bewijzen. Artikel 7 en 9 van de arbeidsongevallenwet bepaalt wat we als slachtoffer moeten bewijzen, alsook de 2 wettelijke vermoedens: “Het ongeval overkomen tijdens de uitvoering van de overeenkomst wordt, behoudens tegenbewijs, geacht als overkomen door het feit van de uitvoering van die overeenkomst” “Wanneer de getroffene of zijn rechthebbende naast het bestaan van het letsel, een plotselinge gebeurtenis aanwijst, wordt het letsel, behoudens tegenbewijs, vermoed door een ongeval te zijn veroorzaakt.” Als slachtoffer dienen we dus te bewijzen: -
Het bestaan van een letsel,
-
Een plotselinge gebeurtenis
-
Dat het ongeval tijdens de uitvoering van de overeenkomst is gebeurd.
Wanneer we als slachtoffer bovenstaande 3 elementen hebben bewezen genieten we van de 2 wettelijke vermoedens zoals omschreven in artikel 7 en 9 van de arbeidsongevallenwet. 1.Bewijs van het letsel Beide partijen erkennen dat er letsels zijn (hematoom ter hoogte van de ribben, builen,…) Dit werd ook bevestigd door de medische attesten. Een medisch attest volstaat meestal om de letsels aan te tonen. 2.Bewijs plotselinge gebeurtenis Verweerster acht de plotselinge gebeurtenis niet bewezen: hij gaat redelijk ver in zijn stelling: “eiser kan evengoed een epilepsie aanval hebben gekregen toen hij op de grond stond, naast het trapje, en vervolgens met zijn borstkas tegen het trapje zijn gevallen.” Hij betwist niet dat eiser ten val is gekomen, en dat de val bovenstaande letsels heeft veroorzaakt. Wel stelt verweerster dat: “Gezien de val niet veroorzaakt werd door de arbeidsomstandigheden kan de val niet als plotselinge gebeurtenis weerhouden worden.” Als eiser verwijzen we naar een arrest van het arbeidshof Gent, afdeling Brugge, 8/11/2001 “Wanneer de getroffene naast het bestaan van een letsel een plotselinge gebeurtenis aanwijst, zonder dat hij moet bewijzen dat de oorzaak of één van de oorzaken van de gebeurtenis buiten zijn organisme ligt, wordt het letsel, behoudens tegenbewijs vermoed door een ongeval te zijn veroorzaakt.” In de wet staat inderdaad nergens dat het slachtoffer moet bewijzen dat minstens één van de oorzaken van de gebeurtenis buiten het organisme moet liggen. Toch was vroeger de aanwezigheid van minstens 1 uitwendig element een vereiste.
Het cassatiearrest van 28 mei 1979 maakte aan deze vereiste een einde: “Het slachtoffer moet niet bewijzen dat de oorzaak of een van de oorzaken van de gebeurtenis buiten het organisme van de getroffene ligt. Het is aan de verzekeraar te bewijzen dat het letsel niet door de plotse gebeurtenis is veroorzaakt. De rechter kan aan het slachtoffer niet opleggen te bewijzen dat het letsel door het ongeval is veroorzaakt, want dan schendt hij artikel 9 van de Arbeidsongevallenwet.” Wat betreft de val van ons lid is de rechtspraak formeel: “De val van een lichaam kan de plotselinge gebeurtenis zijn die het letsel heeft veroorzaakt1”. Het is aan de verzekeraar om het tegenbewijs te leveren dat de letsels niet door een val zijn veroorzaakt. Nog een zeer belangrijk argument dat we aanhalen komt uit een cassatie-arrest: “Zelfs indien de val te wijten is aan een ongeschiktheid van het slachtoffer,wat in voorliggende zaak volgens verweerster een epilepsie-aanval zou kunnen zijn, dan nog gaat het om een arbeidsongeval, vermits een val niet ophoudt een plotselinge gebeurtenis te zijn in de zin van artikel 7 en 9 van de arbeidsongevallenwet, doordat hij is teweeggebracht door een defect van het organisme van het slachtoffer2.” De val op zich moet dus worden gezien als een plotselinge gebeurtenis, ongeacht de inwendige voorbeschiktheid van het slachtoffer. “Het vermoeden gevestigd in artikel 7 van de arbeidsongevallenwet betreft alleen de vraag of het ongeval een arbeidsongeval is, de inwendige toestand van de getroffene kan dus niet in aanmerking genomen worden bij de weerlegging van dat vermoeden. Een eventueel voorafbestaande ziektetoestand speelt geen rol. De arbeidsongeschiktheid dient in haar geheel te worden begroot3”.
1
Hof van Cassatie, 28/05/1979, R.W. , 1979-80, 1028-1038, concl. LENAERTS, H.
2
Hof van Cassatie, 7/01/1991, R.W. 1991-1992, 149
3
Hof van Cassatie, 13/05/1996; J.T.T. 1996, 301, noot.
3.Bewijs ongeval deed zich voor tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst Dit blijkt uit de ongevalsaangifte. Volgens ons speelt het vermoeden in artikel 7 dus ten volle: “Het ongeval overkomen tijdens de uitvoering van de overeenkomst wordt, behoudens tegenbewijs, geacht als overkomen door het feit van de uitvoering van die overeenkomst”
2.7.4.4 Tegenbewijs
De verzekering mag tegenbewijs leveren: -
Dat het ongeval niet overkomen is tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst. De tegenpartij betwist echter niet dat het ongeval zich voordeed tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst.
-
Dat de opgelopen letsels niet het gevolg zijn van de plotselinge gebeurtenis (het weerleggen van het zogenaamde causaliteitsvermoeden van artikel 9) De tegenpartij betwist niet dat er zich een val heeft voorgedaan. Als de rechtbank oordeelt dat de val een plotselinge gebeurtenis en minstens één van de oorzaken van de letsels is, dan heeft verweerster dit causaliteitsvermoeden niet weerlegd. Integendeel zelfs, verweerster erkent zelfs dat de barst en het hematoom ter hoogte van de ribben het gevolg is van een val. Verweerster pint zich vast op de voorafbestaande ziektetoestand (epilepsie) van ons lid, maar in hoeverre zal de rechtbank hiermee rekening houden?
2.7.5
Bespreking eerste besluiten
Zoals verwacht tracht de tegenpartij te bewijzen dat een epilepsie-aanval de val heeft uitgelokt en dus volledig te wijten is aan het inwendige organisme van ons lid. ‘De epilepsie-aanval kon gelijk waar hebben plaatsgevonden.’ Er is rechtspraak die de stelling van verweerster volgt: Zo is er een arrest van het arbeidshof van Antwerpen, 25/06/1991: “De val van een tafel waarop de getroffene zat is geen arbeidsongeval omdat de oorzaak van de val uitsluitend intern is.” Sinds 1991 is de rechtspraak geëvolueerd. Zoals we in onze besluiten aanhalen, is er recentere cassatierechtspraak die toch duidelijk stelt dat de inwendige toestand van de getroffene niet in aanmerking komt wanneer de verzekering het vermoeden tracht te weerleggen. Daarbij komt dat interpretatie van de elementen eigenlijk overgelaten wordt aan de rechtbank. De huidige trend in de rechtspraak betreffende de voorafbestaande ziektetoestand en de invloed ervan op de erkenning van de plotselinge gebeurtenis en de letsels spreekt in het voordeel van de getroffene: “Alle oorzaken van de letsels, hoe beduidend ook, zijn gelijkwaardig, en moeten elk als oorzaak van het gevolg worden beschouwd. Van zodra één van de oorzaken van de letsels in de plotselinge gebeurtenis te vinden is, kan niet meer worden ontkend dat deze oorzaak van het letsel was. Ook wanneer deze plotse gebeurtenis (de val) slechts een uiterst kleine rol heeft gespeeld en het duidelijk is dat het letsel grotendeels door de gezondheidstoestand van het slachtoffer zelf is veroorzaakt, kan geen tegenbewijs worden geleverd.1”
1
www.preventnet.be; arbeidsongevallen: over rechters, dokters en slachtoffers
Concreet toegepast op deze situatie: Eiser en verweerster erkennen dat een val de letsels heeft veroorzaakt, verweerster voegt echter nog een element bij: een inwendige oorzaak: epilepsie-aanval. Wanneer de rechtbank dus zou oordelen dat de val de plotselinge gebeurtenis is, wordt aangenomen dat de letsels veroorzaakt zijn door de val, zelfs als er zou kunnen worden aangetoond dat er een pathologische voorbeschiktheid was. Van zodra één van de oorzaken van het letsel in de plotselinge gebeurtenis te vinden is, kan niet meer worden ontkend dat deze oorzaak van de letsels zijn. De rechtbank zal de arbeidsongeschiktheid dan in het geheel beoordelen, zonder rekening te houden met eventuele voorafbestaande ziektetoestand. Er is dus onenigheid betreffende de plotselinge gebeurtenis en daaraan gekoppeld de rol van de inwendige oorzaak. Wanneer ik de arbeidsongevallenwetgeving onderzoek vind ik nergens dat de getroffene moet bewijzen dat de plotse gebeurtenis zich moet situeren buiten het organisme, of dat er minstens één uitwendige oorzaak moet zijn. Wel was er vroeger in de rechtspraak een trend dat er minstens één uitwendige oorzaak moest zijn. Zoals eerder aangehaald is er een cassatie-arrest dat duidelijkheid biedt over een gelijkaardig probleem inzake de rol van de voorafbestaande ziektetoestand: “Een werknemer kwam ten val met zijn fiets op de weg van en naar het werk. De val van de werknemer was te wijten aan een bewustzijnsverlies ten gevolge van oververmoeidheid. De verzekering bracht de inwendige en progressieve evolutie van de werknemer (oververmoeidheid) aan als oorzaak van het bewustzijnsverlies en vervolgens de val. Het arbeidshof van Gent oordeelde in zijn arrest op 8/02/1990 dat de val van de werknemer inderdaad geen plotselinge gebeurtenis uitmaakte. Het Hof van cassatie oordeelde in zijn arrest dat deze redenering van het arbeidshof in strijd is met de artikelen 7,8 en 9 van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971.”
“Overwegend dat uit de artikelen 7 en 9 weliswaar volgt dat het letsel niet uitsluitend mag te wijten zijn aan de inwendige gesteldheid van de getroffene, maar de artikelen niet vereisten dat de oorzaak of een van de oorzaken van de plotselinge gebeurtenis buiten het organisme van de getroffene ligt; dat met name een val niet ophoudt een plotselinge gebeurtenis te zijn in de zin van artikel 7 en 9 van de de arbeidsongevallenwet, doordat hij is teweeggebracht door een defect van het organisme (epilepsie) van de getroffene.” De verzekeraar heeft dit causaliteitsvermoeden weerlegd wanneer de rechter de zekerheid heeft of ervan overtuigd is dat het letsel niet het gevolg is van de val. Om dit te bewijzen kan men aan de rechtbank de aanstelling van een deskundige vragen. De deskundige zou dan kunnen onderzoeken of de letsels louter en alleen de oorzaak zijn van een epilepsie-aanval In zijn besluiten brengt verweerster volgens mij geen bewijzen aan, die overtuigend zijn en bevestigen dat de letsels enkel werden uitgelokt door een epilepsie-aanval. In zijn besluiten staat: “verweerster betwist niet dat eiser ten val is gekomen en hierdoor een tweetal gebroken ribben, een buil op het hoofd en een lichte kneuzing aan de rechtervoet overhield.”. Als de rechtbank dus onze rechtspraak volgt, en de val als plotselinge gebeurtenis erkent, hebben we als eiser de 3 bewijzen geleverd, en spelen dus de 2 wettelijke vermoedens In z’n besluiten vraagt verweerster in ondergeschikte orde, de aanstelling van een deskundige om na te gaan wat de medische oorzaak is van het ongeval: is de oorzaak van inwendige of van uitwendige oorzaak? Zowel eiser als verweerster vraagt dus de aanstelling van een deskundige, Er werd een eerste pleitdatum aangevraagd, daarop hebben beide partijen hun argumenten voor de rechtbank mondeling toegelicht. We deden ook een aanvraag om een deskundige aan te stellen. Ondertussen liet de rechtbank weten dat ze met een tussenvonnis zou oordelen of het desbetreffende geval erkend kan worden als een arbeidsongeval.
2.7.6
Tussenvonnis
Op 29 november 2004 heeft de rechtbank een tussenvonnis uitgesproken. In een goed onderbouwd vonnis, erkent de rechtbank het ongeval als een arbeidsongeval in de zin van de wet van 10 april 1971. Het vonnis is opgedeeld in 3 delen: -
Weergave van de feiten
-
Weergave van het standpunt van de partijen
-
Beoordeling van de rechtbank
De feiten en het standpunt van de partijen werden al voldoende weergegeven in de voorgaande hoofdstukken, ik ga direct over naar de beoordeling van de rechtbank.
2.7.6.1 Beoordeling rechtbank De beoordeling van de rechtbank begint met een opsomming van wat het slachtoffer moet bewijzen: een letsel, een plotselinge gebeurtenis, ongeval overkomen tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst. Zoals uit het voorgaande blijkt, ligt de hoofddiscussie bij de beoordeling van de plotselinge gebeurtenis. De rechtbank volgt ons standpunt bij de beoordeling van ‘de val’ als plotselinge gebeurtenis: “Terecht verwijst eiser naar een arrest van het arbeidshof te Gent, afdeling Brugge, 8 november 2001, dat hier ten volle toepassing kan vinden”. “Zelfs indien de val te wijten is aan een ongeschiktheid van het slachtoffer zoals verweerster voorhoudt, namelijk de epilepsie-aanval, dan nog gaat het om een arbeidsongeval, vermits een val niet ophoudt een plotselinge gebeurtenis te zijn in de zin van de artikelen 7 en 9 van de arbeidsongevallenwet, doordat hij is teweeggebracht door een defect van het organisme van het slachtoffer” “De val dient bijgevolg weerhouden te worden als de plotselinge gebeurtenis in huidige Zaak.”
In het vonnis gaat de rechtbank nog iets verder in z’n argumentering betreffende de beoordeling van de inwendige voorafbestaande toestand: “Slechts indien alleen de voorafbestaande pathologische toestand zich verder ontwikkelt, zonder dat de bij de val opgelopen letsels daarop nog enige weerslag hebben, kan eiser geen aanspraak meer maken op vergoeding op grond van de arbeidsongevallenwetgeving” Ik heb rechtspraak opgezocht, en daaruit selecteer ik een voorbeeld dat dit principe verduidelijkt: “Een bouwvakker krijgt bij het hand tot hand toegooien van bakstenen, een steen lateraal tegen de linkerheup. Als oorspronkelijk zichtbaar letsel was er een onderhuidse bloeduitstorting ter hoogte van de heup. Het slachtoffer heeft na dit ongeval blijvende pijnklachten ter hoogte van de heup. Omdat er kraakbeen ter hoogte van de heup loskomt moet de getroffene uiteindelijk een heupprothese-operatie ondergaan. Op vraag van de verzekering werd een deskundige aangesteld om te onderzoeken of de letsels het gevolg waren van het ongeval, of van een reeds voorafbestaande pathologische toestand. Na het onderzoek van de deskundige komt men tot de vaststelling dat er zich ter hoogte van de heup al andere voorafbestaande letsels bevonden, die geen verband houden met het gebeurde ongeval. Het ongeval met de baksteen heeft de al aanwezige pathologische toestand van de getroffene niet aangewakkerd. De heelkundige ingreep (heupprothese) zou ook zonder het ongeval noodzakelijkerwijze uitgevoerd geweest zijn. Er werd geoordeeld dat de kraakbeenletsels ter hoogte van de heup, en de daaruit volgende operatie niet mogen worden toegeschreven als gevolg van het ongeval met de baksteen.1” De rechtbank oordeelde in deze zaak dat de verzekering het in artikel 9 bedoelde tegenbewijs had geleverd: ze heeft dus aangetoond dat het letsel (loskomen van kraakbeen) en het ongeval (baksteen tegen heup) niet in oorzakelijk verband met elkaar staan.
1
Arbeidshof Gent, afdeling Gent, 21/03/2000; x; www.juridat.be
De rechtbank aanziet in onze zaak ‘de val van een 2 tal treden’ als plotselinge gebeurtenis en vervolgens de val als oorzaak van de letsels waarvoor we vergoeding vragen. In eerste instantie begreep ik niet echt waarom de rechtbank niet ingaat op de vraag van verweerster om een deskundige aan te stellen, om te onderzoeken of de val werd veroorzaakt door een epilepsie-aaval of niet. Meestal laat de rechtbank toe dat de deskundige een medisch onderzoek naar de oorzaken van het ongeval uitvoert. Dit vonnis toont aan dat het nog altijd de rechtbank is die over de beslissingsmacht beschikt of er al dan niet een deskundige aangesteld wordt. In dit vonnis argumenteert de rechtbank toch redelijk uitgebreid waarom ‘de val’ -al dan niet beïnvloed door de inwendige toestand- in onze zaak als plotselinge gebeurtenis weerhouden wordt, daarom oordeelt ze dat de aanstelling van een deskundige overbodig. De verzekering erkent immers dat de letsels die ons lid opgelopen heeft de oorzaak zijn van de val. Ons lid blijft eigenlijk het voordeel van de vermoedens genieten tot verweerster het medische tegenbewijs levert. De verzekering doet volgens de rechtbank geen poging om het causaliteitsvermoeden van artikel 9 te weerleggen. “Verweerster betwist niet dat ondermeer de barst in de ribben het gevolg is van de val. Zij vraagt niet de aanstelling van een deskundige teneinde het vermoeden, geponeerd in artikel 9 van de arbeidsongevallenwet, te kunnen weerleggen.” Doordat we als eiser het letsel en de plotselinge gebeurtenis bewezen hebben, oordeelt de rechtbank dat het causaliteitsvermoeden van artikel 9 ten volle speelt.
2.7.6.2 Uitspraak tussenvonnis De rechtbank oordeelt dat ons lid op 19 augustus 2003 het slachtoffer was van een arbeidsongeval. Omdat het een medische kwestie betreft, vroegen we in onze oorspronkelijke vordering de aanstelling van een deskundige om de periode tijdelijke volledige arbeidsongeschiktheid te bepalen, evenals de consolidatiedatum en het percentage blijvende arbeidsongeschiktheid. De rechtbank gaat akkoord, en stelt een deskundige dokter aan om advies te verlenen.
2.7.7
Onderzoek deskundige
In het tussenvonnis heeft de rechtbank de taken van de geneesheer-deskundige nauwgezet omschreven. Het eindverslag van de gerechtsdeskundige heeft slecht een adviserende waarde voor de rechtbank. De rechter is zelfs niet verplicht om dit advies te volgen, maar omdat de deskundige een geneesheer is, met een grote kennis op medisch vlak, volgt men meestal zijn bevindingen. De taak van de deskundige is om de gevolgen van het arbeidsongeval te onderzoeken. Het expertiseonderzoek vond plaats op 28/02/2005 Omdat de discussie van medische aard is, mogen beide partijen zich laten bijstaan door een raadgeneesheer die het standpunt van hun desbetreffende cliënt verdedigt. Indien de behandelende geneesheer van een lid niet aanwezig kan zijn op de expertise, kan hij zich gratis laten bijstaan door een raadgeneesheer van het ACV, zijn onkosten vallen ten laste van de vakbond.
Volgend schema verduidelijkt de stappen van het deskundige onderzoek: Figuur 6: verloop medische expertise
Opmerkingen eiser (via raadsgeneesheer)
Geneesheer-deskundige
voorverslag
definitief verslag
expertise op 28/02/’05
17/03/’05
29/04/’05
Opmerkingen verweerster (via raadsgeneesheer)
In onze zaak was de deskundige belast met volgende welomschreven opdrachten: 1. de periodes en de graad van de tijdelijke arbeidsongeschiktheid in functie van het beroep van de getroffene 2. de datum van consolidatie van de letsels 3. de graad van blijvende arbeidsongeschiktheid : het verlies aan economische arbeidsvermogen rekening houdend met de lichamelijke ongeschiktheid, de leeftijd, de beroepsbekwaamheid, het aanpassingsvermogen, de mogelijkheid tot omscholing en het concurrentievermogen op de algemene arbeidsmarkt. 4. het nodig zijn van een prothese en/of orthopedische toestellen. 5. het percentage van geregelde hulp van een derde persoon. Concreet bestond de expertise eruit: -
een medisch onderzoek: onderzoeken medische historiek, beschrijven letsels en klachten
-
opsomming geven van genoten vorming en het beroepsverleden
2.7.7.1 Het voorverslag De deskundige dient een voorverslag op te maken, beide partijen krijgen dan de mogelijkheid om op de eerste bevindingen te reageren. Meestal vragen we aan de raadsgeneesheer van het lid om opmerkingen te formuleren op de bevindingen van de deskundige. De deskundige krijgt ook inzage van de bewijsstukken die tijdens de procedure werden neergelegd. Na een mededeling van de identiteit, de socio-economische toestand (opleiding, beroep), medische geschiedenis komt de deskundige tot het belangrijkste onderdeel van het voorverslag: de bespreking en voorlopige besluitvorming. X werd het slachtoffer van een arbeidsongeval op 19/08/2003. Hij liep daarbij enkele contusio’s (kneuzingen) en hematomen op alsook een fractuur van het uiteinde van rib 8 en 9. De epilepsie was voorafbestaand aan dit arbeidsongeval. De heer X was dan ook ten gevolge van het arbeidsongeval: 1. 100 % tijdelijk arbeidsongeschikt van 19.08.2003 tot en met 30.09.2003 2. de letsels konden worden geconsolideerd op datum van 01.10.2003 3. Er is geen graad van blijvende arbeidsongeschiktheid op economisch gebied te weerhouden 4. Er is geen nood aan prothesen en/of orthopedische toestellen 5. er is geen percentage van geregelde hulp van een derde persoon te weerhouden
2.7.7.2 Opmerkingen op voorverslag In deze zaak hadden zowel wij als verweerster geen opmerkingen op het voorverslag van de deskundige. We gingen beiden akkoord met het besluit van de deskundige. Er werd geen percentage blijvende invaliditeit toegekend. In andere zaken waar een percentage blijvende invaliditeit wordt toegekend, komt het soms voor dat wanneer het percentage naar ons gevoel te laag is, we gesteund door de raadsgeneesheer, een opmerking formuleren op het voorverslag om een hoger percentage te bekomen. De deskundige dient op de opmerking te reageren en indien hij de opmerking gegrond acht, zijn besluiten aan te passen. Belangrijk om te weten is ook dat de deskundige zelf het percentage van blijvende arbeidsongeschiktheid bepaalt. Vb. Indien wij als een eiser een voorstel zouden doen om een 10% blijvende arbeidsongeschiktheid te bekomen en verweerster stelt 7 % voorop, dan mag de deskundige beslissen om bijvoorbeeld een percentage van 5 % vast te leggen. De deskundige hoeft zich dus bij de beoordeling van het percentage blijvende arbeidsongeschiktheid niet te houden aan de minimum vooropgestelde waarde, hij beslist zelf naar eigen dunken.
2.7.7.3 Definitief verslag Het definitief verslag werd op 29 april 2005 neergelegd. Aangezien er geen opmerkingen werden gemaakt, blijft het besluit zoals geformuleerd in het voorlopig verslag behouden. 6. 100 % tijdelijk arbeidsongeschikt van 19.08.2003 tot en met 30.09.2003 7. de letsels konden worden geconsolideerd op datum van 01.10.2003 8. Er is geen graad van blijvende arbeidsongeschiktheid op economisch gebied te weerhouden 9. Er is geen nood aan prothesen en/of orthopedische toestellen 10. er is geen percentage van geregelde hulp van een derde persoon te weerhouden
Ons lid was dus vanaf 19/08/2003 (datum ongeval) tot en met 30/09/2003 100% arbeidsongeschikt, tijdens deze periode was hij dus niet in staat om arbeid te verrichten. Hij moet dan voor deze periode voor 100 % vergoed worden. De consolidatiedatum is 01/10/2003, vanaf deze datum werden de letsels (breuk 2 ribben, builen, verzwikte voet) genezen verklaard.
2.7.8
Besluiten na definitief deskundige verslag
Na het definitief deskundige verslag vragen we de tegenpartij (verzekering) de gegevens te verstrekken om het jaarbasisloon te kunnen berekenen. Dit jaarbasisloon hebben we nodig om de berekening van het loon voor de periode tijdelijke arbeidsongeschiktheid te maken. De berekening zelf dienen wij echter niet te maken, we controleren enkel het jaarbasisloon. Het basisjaarloon waar de vergoedingen op berekend zullen worden werd door de tegenpartij begroot op 26.838,26 EUR. We gingen akkoord met dit bedrag. Het basisjaarloon is het loon dat men in de referteperiode heeft verdiend. Het bevat ondermeer: de effectief verdiende lonen, premies, loon wettelijke feestdagen,… De referteperiode is het jaar voorgaand aan de datum van het ongeval. In ons geval: het ongeval gebeurde op 19 augustus 2003, de referteperiode loopt dus van 19 augustus 2002 tot 19 augustus 2002. Dit bedrag (26.838,26 EUR) overschrijdt het wettelijk plafond vastgelegd voor het jaar 2003. Daarom dient het beperkt te worden tot 25.893,45 wat het maximum jaarbedrag is voor 2003. Het maximum jaarbedrag dat in aanmerking moet genomen worden is het bedrag van het jaar van het ongeval1.
1
Artikel 39, AOW 10/04/1971
2.7.8.1 Vergoedingen tijdelijke arbeidsongeschiktheid Het is de verzekering die de berekening van de vergoeding moet maken. We krijgen enkel een afrekeningsbewijs dat we ter controle nazien. Ons lid werd vergoeding toegekend voor de periode tijdelijke arbeidsongeschiktheid van 19/08/2003 tot 30/09/2003 Wat zal hij dus van de verzekering ontvangen: -
Vergoeding dag van het ongeval Voor de dag van het ongeval heeft ons lid recht op de vergoeding gelijk aan het het normaal dagloon, verminderd met het loon dat de getroffene eventueel heeft verdiend1.
-
Vergoedingen voor de volgende dagen: dagelijkse vergoeding gelijk aan 90% van het gemiddelde dagbedrag2 Het gemiddelde dagbedrag is het basisloon (25.893,45 € ) gedeeld door 365.3 25.893,45 : 365 dagen/jaar = 70,94 Eur/dag 70,94 x 90 % = 63,85 Eur/dag
* Gewaarborgd loon Ons lid is een arbeider. Een arbeider heeft recht op een gewaarborgd loon ten laste van zijn werkgever wanneer hij arbeidsongeschikt wordt. Dit gewaarborgd loon bestaat uit het normale brutoloon gedurende de eerste 7 kalenderdagen van de arbeidsongeschiktheid. De werkgever zal vervolgens terugbetaald worden door de verzekeraar a rato van 90 % van het gemiddelde dagelijkse brutoloon per kalenderdag Na deze eerste 7 dagen heeft men nog 23 dagen recht op loon. Het loon voor deze dagen is gelijk aan het belastbare bedrag: 85,88 % van het brutoloon.
1
Artikel 22, §2; AOW 10 april 1971
2
Artikel 22, §1; AOW 10 april 1971
3
Artikel 40, §1;AOW 10 april 1971
De verzekeraar zal voor dezelfde periode aan de werkgever de dagvergoedingen (90 % van het gemiddelde bruto uurloon) terugbetalen. De werkgever betaalt dus eigenlijk de eerste 30 dagen uit: Tabel 7: vergoedingen wegens AO
Ziekteperiode
Loon van arbeider bij ziekte Ten laste van werkgever
Ten laste verzekering
1ste tot 7de dag
100 % van loon (recupereert wel van V.I.)
90 % gem. dagloon
Van 8ste 30ste dag
belastbaar loon (recupereert wel van V.I.)
90 % gem. dagloon
Vanaf 31ste dag
90 % gem. dagloon
De vergoedingen voor tijdelijke volledige arbeidsongeschiktheid, zal de werkgever indien verzekerd, voor de eerste 30 dagen terugkrijgen van de verzekeraar. Vanaf de 31ste dag zal de verzekeraar aan ons lid rechtstreeks een dagvergoeding betalen gelijk aan 90% van het gemiddelde dagbedrag. Belangrijk: de verzekering betaalt 7 dagen op 7 uit. Uitwerking: 19
19/08/’03 = dag van het ongeval G.L: 1-7
G.L: 8-30
V.T.O
19/08/’03 tot en met 25/08/’03 = 100 % gewaarborgd loon 26/08/’03 tot en met 17/09/’03 = belastbaar loon
18/09/’03 tot en met 30/09/’03 = 90 % gemiddeld dagloon. (63,85 Eur/dag, 7 dagen per week) rechtstreeks betaald door verzekering wegens volledige tijdelijke arbeidsongeschiktheid na gewaarborgd loon.
21
Op 21 augustus was een er een dag van economische werkloosheid voorzien.
Tabel 8: Augustus 2003
maandag
dinsdag
woensdag
donderdag
vrijdag
zaterdag
zondag
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
1
20
2
21
3
22
4
23
5
24
6
26
8
27
9
28
10
29
11
30
12
31
13
25
7
//
Tabel 9: september 2003
maandag
dinsdag
woensdag
donderdag
vrijdag
zaterdag
zondag
1
14
2
15
3
16
4
17
5
18
6
19
7
20
8
21
9
22
10
23
11
24
12
25
13
26
14
27
15
28
16
29
17
30
22
23
29
30
24
//
18
19
20
21
25
26
27
28
//
Het totaal van het loon (gewaarborgd loon) en de dagvergoedingen toegekend door de verzekeraar mag wel niet hoger zijn dan het loon waarop de werknemer normaal aanspraak kan maken voor een periode van 7 kalenderdagen1. De werkgever moet echter ook de dagvergoedingen voor dagen van gewone inactiviteit (zaterdag, zondag,…) en dagen waarop de uitvoering van de arbeidsovereenkomst is geschorst (slecht weer, economische reden) aan de werknemer uitbetalen.
1
Artikel 54, §3; wet betreffende de arbeidsovereenkomsten, 03/07/1978; B.S 22/08/1978
Toegepast op onze werknemer: De werknemer verdient 70,94 EUR/dag. Normale arbeidsweek: werkt 5 dagen op 7 = (5 x 70,94) = 354,70 EUR/week. * Voorbeeld: vergoedingen voor eerste week van ongeschiktheid (19/08 – 25/08) Als gewaarborgd loon betaald de werkgever uit: 4 dagen x 70,94 = € 283,76 De dagvergoeding van de verzekering is gelijk aan 63,85 Eur/dag (90 % van 70,94). De werknemer ontvangt ten laste van de verzekering, per dag van inactiviteit € 63,85 Er zijn 3 inactiviteitsdagen (donderdag 21/08, zaterdag 23/08 en zondag 24/08) Voor die 3 dagen ontvangt de werknemer € 191,55. Het totale bedrag van vergoedingen is € 475,31 (283,76 + 191,55) Dit totale bedrag moet echter beperkt worden tot het normale loon waarop onze werknemer normaal aanspraak kan maken voor een periode van 7 kalenderdagen Dus: begrensd tot het normale weekloon van 354,70 EUR. * Voor de 23 dagen van tijdelijke volledige ongeschiktheid die volgen op de eerste 7 dagen, betaalt de werkgever bij wijze van voorschot het normale belastbare loon aan de werknemer. Om te vermijden dat de werkgever en de verzekeraar elk op hun beurt de persoonlijke sociale zekerheidsbijdragen en de bedrijfsvoorheffing zouden inhouden, zal de werkgever het belastbare loon verminderen met de bedrijfsvoorheffing. Het is de verzekering die op de dagvergoedingen sociale zekerheidsbijdragen zal inhouden en vervolgens deze belastbare dagvergoedingen gaat storten aan de werkgever. * Vanaf de 31ste dag (18 september) betaalt de verzekering 7 dagen op 7 per dag een vergoeding uit gelijk aan 90 % van het gemiddelde dagloon. Van deze vergoedingen tijdelijke arbeidsongeschiktheid wordt er RSZ (13,07 %) en bedrijfsvoorheffing afgehouden. De bedrijfsvoorheffing is redelijk laag, het gevolg is dat heel wat mensen achteraf bij de eindafrekening flink wat belastingen moeten bijbetalen.
2.7.9
Eindpleidooien
Op 23 januari 2006 werden de eindpleidooien gehouden. Omdat we ons akkoord konden verklaren met de bevindingen van de deskundige, hebben we de bekrachtiging van het deskundige verslag gevraagd. Verweerster kon zich ook akkoord verklaren met het deskundige verslag zodat korte debatten volstonden.
2.7.10 Eindvonnis Op 27 februari 2006 sprak de rechtbank uiteindelijke een eindvonnis uit. Bijlage 9 Aangezien er geen betwisting was betreffende het deskundige verslag, bekrachtigde de rechtbank dan ook zonder probleem de toegekende periode tijdelijke volledige werkonbekwaamheid. De beslissing is nu officieel gemaakt door de rechtbank. Het jaarbasisloon dat in aanmerking moet worden genomen voor de berekening van de vergoedingen werd zoals eerder aangehaald bepaald op 25.983,45 euro. Aangezien de arbeidsongevallenverzekering ook medische kosten dekt, werd de verzekering ook veroordeeld tot het betalen van de kosten voor het vervoer per ambulance naar het ziekenhuis. De toegekende vergoedingen wegens tijdelijke volledige arbeidsongeschiktheid worden aan het slachtoffer betaald op dezelfde tijdstippen als het loon1. De vergoedingen werden ondertussen door de verzekering betaald aan ons lid. Op 1 oktober kon ons lid terug aan de slag bij zijn werkgever. In deze zaak kon de tegenpartij zich verzoenen met de bevindingen van de deskundige en vervolgens met het eindvonnis van de rechtbank. Natuurlijk speelt ook mee dat het vonnis door de rechtbank uitgebreid gemotiveerd werd, echt inhoudelijk kon men geen verdere tegenargumenten vinden. De tegenpartij ging dan ook niet in beroep.
1
Artikel 42, AOW 10 april 1971
3
BESLUIT
Op 28 april 2006 (bijlage X) was het de internationale dag voor slachtoffers van arbeidsongevallen. Deze dag was voor ACV West-Vlaanderen de gelegenheid om enkele knelpunten van het huidige preventiebeleid op de korrel te nemen, laconiek stelde men dat: “West- Vlaamse werkgevers meer kans hebben op een winnend lottobiljet dan op een bezoek van de inspectie welzijn op het werk.” Met het huidige aantal inspecteurs van de inspectie welzijn op het werk kunnen slechts om de 10 jaar alle ondernemingen in de provincie West-Vlaanderen bezocht worden. Een groot probleem situeert zich in de KMO’s: nog al te vaak worden de veiligheidsreglementering daar niet nageleefd. Daarom moeten de inspectiediensten dringend worden versterkt. In de KMO’s zou men bijvoorbeeld een sociaal overleg over veiligheid verplicht kunnen maken of toch een minimum aan vakbondsdelegatie toelaten. Ondanks de huidige preventie-inspanningen blijft het aantal arbeidsongevallen betrekkelijk hoog: vooral het aantal zware ongevallen is de laatste jaren niet gedaald. Het aandeel van het aantal arbeidswegongevallen is gestegen: waar de bediende minder kans heeft om een arbeidsongeval op de werkplaats op te lopen, blijkt dat de arbeidswegongevallen een groot aandeel hebben in de oorzaak van arbeidsongevallen. Daarom zou men naast het werken rond veiligheid op de werkplaats, ook enkele projecten rond preventie van arbeidswegongevallen kunnen ontwikkelen. De gevolgen van een arbeidsongeval voor een werknemer zijn vaak zeer zwaar: de werknemer wordt eigenlijk buiten zijn wil om weggerukt uit zijn dagelijks leven en arbeidsomgeving. Dit brengt niet alleen lichamelijk leed met zich mee, ook het psychische belastend aspect mogen we niet uit het oog verliezen. Daarbij komt dat een werknemer die na enige tijd terug aan de slag gaat, dan ook nog het risico loopt dat hij aan de deur wordt gezet door zijn werkgever omdat hij zijn vorige prestatieniveau niet meer aankan.
Naast het preventief werken rond arbeidsongevallen zouden de verschillende instanties (o.a. werkgevers en overheid) misschien wat meer aandacht kunnen schenken aan de nazorg van de werknemer die een arbeidsongeval is overkomen. Wat de procedures van arbeidsongevallen voor de arbeidsrechtbank betreft, kunnen we besluiten dat deze in vergelijking met burgerlijke zaken redelijk vlug afgehandeld worden. Minder dan twee en een half jaar ging erover voordat de rechtbank in de zaak van het praktijkvoorbeeld het eindvonnis uitsprak. De relatief korte tijdspanne tussen de aanvang van de procedure en het eindvonnis is volgens mij belangrijk omdat de werknemer (indien mogelijk) dan zijn normale leven en werkzaamheden kan hervatten. Als we de tendens in de rechtspraak bekijken, kunnen we vaststellen dat er een positieve tendens waar te nemen is: de wetgeving wordt eerder in het voordeel van het slachtoffer geïnterpreteerd. Oorspronkelijk deed de wetgever dit door de invoering van de 2 wettelijke vermoedens. De arbeidsongevallenwetgeving laat een brede interpretatie van de voorwaarden toe. Via het praktijkvoorbeeld heb ik dit proberen aan te tonen. Om eerlijk te zijn, had ik niet gedacht dat we in deze zaak het arbeidsongeval erkend zouden krijgen, de inwendige voorbeschiktheid ging volgens mij roet in het eten gooien. Natuurlijk was er wel de rechtspraak die toch redelijk formeel in ons voordeel sprak, het was nog altijd aan de rechtbank om te oordelen of deze van toepassing was in onze zaak. Het eindvonnis was positief voor ons, een andere arbeidsrechtbank kon evengoed anders geoordeeld hebben, hoewel de huidige rechtspraak toch redelijk unaniem is in de problematiek over de inwendige voorbeschiktheid. Het fonds voor arbeidsongevallen als controlerende instelling heeft in heel de procedure belangrijke taken, o.a. de rechten van de slachtoffers behartigen. Via zijn inspectiediensten zal het fonds voor arbeidsongevallen werkgevers controleren en eventueel sanctioneren. De verzekering waar de werkgever bij aangesloten is, is een privé-instelling met als doel zoveel mogelijk winst te maken, het menselijke aspect speelt eigenlijk minder mee.
Dit systeem van geprivatiseerde arbeidsongevallenverzekering heeft anderzijds ook een voordeel: door bijkomende dienstverleningen in de vorm van veiligheidsadvies en preventie, trachten de verzekeringen vanuit dit financiële oogpunt een meerwaarde te bieden. Via mijn stage heb ik kunnen ervaren dat de vakbonden meer dan ooit hun nut hebben. De rechtskundige dienst van het ACV midden West- Vlaanderen zorgt ervoor dat de werknemers die langskomen op een begrijpelijke manier ingelicht worden over de stappen die genomen worden in hun dossier, hetzij mondeling, hetzij schriftelijk.
4
LITERATUURLIJST
4.1
Primaire bronnen
4.1.1
Wetten
Wet van 21 maart 1804, burgerlijk wetboek; misdrijven en oneigenlijke misdrijven; B.S.; 03 september 1807
Wet van 24 december 1903 betreffende de vergoeding van schade uit ongevallen, B.S.; x
Wet van 10 april 1971 betreffende arbeidsongevallen; B.S.; 24 april 1971
De programmawet van 27 december 2004; B.S.; 31 januari 2004
Wet van 10 oktober 1967 betreffende de burgerlijke rechtspleging; B.S.; 31 oktober 1967
Wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, B.S.; 22 augustus 1978
Wet van 27 juni 1969, de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, B.S.; 25 juli 1969
4.2
Secundaire bronnen
4.2.1
Rechtsleer
SIMOENS, D. e.a. (2005). codex sociale zekerheid 2005 Interuniversitaire uitgave
PETIT, J. (2005) ‘Arbeidsongevallen’ Algemene praktische rechtsverzameling
SCHAMP, H. e.a. (1998). Arbeidsongevallen privé sector. Ced Samsom
KLUWER, schorsing van de arbeidsovereenkomst; blz. 68
4.2.2
Tijdschriften
CAUWENBERGHS, B. (mei 2005). Nieuwe maatregelen ter bestrijding van ernstige arbeidsongevallen. Sociale wegwijzer, nr.10, p. 6-11
CAUWENBERGHS, B. , DAUPHIN, M. (maart 2005). Arbeidsongevallen: Indexering van het basisloon. Sociale wegwijzer, nr.5, p. 19-20
DAUPHIN, M. (augustus 2005). De programmawet van deze zomer is er. sociale wegwijzer, nr. 14, p. 6-7
DAUPHIN, M. (juni 2005). Samenvattende tabel RSZ-bijdragen tweede kwartaal 2005. sociale wegwijzer, nr. 12, p.16
NIJS, K. (februari 2005). Enkele wijzigingen in de programmawet. Sociale wegwijzer, nr.3, p.10-11
VERVLIET, V. (2002). Arbeidsongeval juridisch bekeken Prevent Actua. 7, (2001, mei)
4.2.3
Artikels
VANDEVEEGAETE, K. Luttele seconden met grote gevolgen; Visie; Nr 13, 28 april 2006
BAYENS, F. Elke werkdag gebeurt een arbeidsongeval; De Tijd; 19 november 2005
WINCKELMANS, W. Nog altijd vreselijk veel arbeidsongevallen; Het Nieuwsblad; 28 april 2006
4.2.4
Brochures
ACV; infobrochure: Het gezondheidstoezicht op werknemers; blz. 21
WIELS, P. Honderd kaarsen voor de arbeidsongevallenverzekering; Assurinfo Nr 37; 2003
ACV; infobrochure personeelsstudiedag: Arbeidsongevallen, 2004
SNYDERS, K. (2006). E- government binnen de sociale zekerheid; blz. 15-16
4.2.5
Sites http://socialsecurity.fgov.be/faofat; site fonds voor arbeidsongevallen: jaarverslag 2004, statistieken
www.juridat.be; rechtspraak, wetgeving
www.jura.be; rechtspraak, wetgeving
www.juridisk.be; rechtspraak, wetgeving
www.meta.fgov.be
www.assuralia.be
www.kindengezin.be
www.prevent.be
www.vandale.be; online woordenboek
4.2.6
Interviews/gesprekken
P. Vanwalleghem; Rechtskundige dienst ACV Midden West Vlaanderen
M. Willaert; ACV Voeding en diensten, ACV Midden West Vlaanderen
Verschillende vakbondsleden
4.2.7
Andere
Info uit dossiers van leden
Actualiteit: TV, radio
Van Dale; Hedendaags Nederlands
5
LIJSTEN
5.1
Tabellen
Tabel 1 Site FAO: Evolutie aantal arbeidsongevallen......................................................... 11 Tabel 2 Site: meta.fgov.be, Faraometer '05......................................................................... 14 Tabel 3 Site FAO: AO per activiteit, onderneming............................................................. 18 Tabel 4 Site FAO: aard letsel en gevolg.............................................................................. 20 Tabel 5 site RSZ: RSZ bijdragen eerste kwartaal 2006....................................................... 43 Tabel 6: inkomsten FAO '03 en '04 ..................................................................................... 51 Tabel 8: vergoedingen wegens AO ..................................................................................... 93 Tabel 9: Augustus 2003....................................................................................................... 94 Tabel 10: september 2003.................................................................................................... 94
5.2
Figuren
Figuur 1: evolutie aantal arbeidsongevallen op de werkplaats............................................ 10 Figuur 2: beknopt organogram FAO ................................................................................... 45 Figuur 3: schema belangrijkste kostwinner ......................................................................... 52 Figuur 4 verschillende actoren in de arbeidsongevallenverzekering................................... 54 Figuur 5: structuur rechtbanken........................................................................................... 56 Figuur 6: verloop medische expertise.................................................................................. 88
6
BIJLAGEN
Bijlage I:
Schematische voorstelling van de regeling van een arbeidsongeval
Bijlage II:
Schema: procedure arbeidsongeval van het praktijkvoorbeeld
Bijlage III:
Brief verzekering: weigering erkenning arbeidsongeval
Bijlage IV:
Brief vakbond aan verzekering: poging minnelijke regeling
Bijlage V:
Brief standpunt verzekering na poging minnelijke regeling
Bijlage VI:
Brief verzekering aan FAO
Bijlage VII:
Volmacht
Bijlage VIII:
Dagvaarding
Bijlage IX:
Eindvonnis arbeidsrechtbank Kortrijk, afdeling Roeselare; 27/02/2006
Bijlage X:
Artikel: ‘Nog altijd vreselijk veel arbeidsongevallen’, Het Nieuwsblad 28/04/2006
6.1
Bijlage I
Schematische voorstelling van de regeling van een arbeidsongeval. (bron: http://socialsecurity.fgov.be/faofat )
6.2
Bijlage II
Schema procedure arbeidsongeval van het praktijkvoorbeeld.
6.3
Bijlage III
Brief van de verzekering: weigeringsbeslissing om het ongeval te erkennen als een arbeidsongeval.
6.4
Bijlage IV
Brief van de vakbond aan verzekering: poging tot minnelijke regeling.
6.5
Bijlage V
Brief van de verzekering: standpunt verzekering na poging minnelijke regeling.
6.6
Bijlage VI
Brief van de verzekering aan FAO.
6.7
Bijlage VII
Volmacht
6.8
Bijlage VIII
Dagvaarding
6.9
Bijlage IX
Eindvonnis van de arbeidsrechtbank Kortrijk, afdeling Roeselare, 27/02/2006.
6.10
Bijlage X
Artikel: “Nog altijd vreselijk veel arbeidsongevallen, Het Nieuwsblad: 28/04/2006.
