'De jonge Italianen', een (trans-)avantgarde?

Selma Klein Essink

'De jonge Italianen', een (trans-)avantgarde?

1980

als s y m b o o l van b e v r i j d i n g en r e g e n e r a t i e . O o s t e r h o f zegt

als t i t e l v a n een t e n t o o n s t e l l i n g in h e t S t e d e l i j k M u s e u m

H e t b e g r i p 'de j o n g e I t a l i a n e n ' w e r d in d e c e m b e r

o v e r deze k u n s t s t r o m i n g : ' D e k u n s t is er n i e t t e r w i l l e v a n

Amsterdam

z i c h z e l f , is n i e t een i n d i v i d u e l e u i t i n g , m a a r laat v e r b a n -

g e l a n c e e r d . O p deze t e n t o o n s t e l l i n g

werd

w e r k g e p r e s e n t e e r d van de v o l g e n d e k u n s t e n a a r s :

d e n z i e n tussen de o n s o m r i n g e n d e w e r k e l i j k h e i d ; ze is

S a n d r o C h i a ( 1 9 4 6 ) , Francesco C l e m e n t e ( 1 9 5 2 ) , E n z o Cucchi

( 1 9 5 0 ) , N i c o l a de M a r i a

(1954), Luigi

n i e t naar b i n n e n g e k e e r d , d o c h e x p l o s i e f , p a k t t h e m a ' s

Ontani

o p d i e v o o r h e e n w a r e n b l i j v e n l i g g e n , t r e e d t b u i t e n de

( 1 9 4 3 ) , M i m m o P a l a d i n o ( 1 9 4 8 ) en E r n e s t o T a t a f i o r e

2

perken' .

( 1 9 4 3 ) . Z i j w e r d e n als g r o e p g e t o o n d , m a a r h a d d e n z e l f

I n t e g e n s t e l l i n g t o t de vaak m a a t s c h a p p e l i j k geënga-

h e t idee niets m e t e l k a a r te m a k e n te h e b b e n . Z e h a d d e n

geerde k u n s t van de j a r e n z e s t i g , b e g i n z e v e n t i g w a a r i n

elkaar zelfs v ó ó r de t e n t o o n s t e l l i n g n i e t e e r d e r o n t m o e t .

sprake was van a c t i e f v e r z e t e n h o o p o p sociale v e r a n d e -

T o c h z i j n er p a r a l l e l l e te o n t d e k k e n o n d e r andere in h u n

r i n g , l i j k t de Italiaanse k u n s t van de j a r e n z e v e n t i g e n

benaderingswijze

en ge-

b e g i n t a c h t i g n i e t d i r e c t o p een m a a t s c h a p p e l i j k e s i t u a t i e

meenschappelijke o p v a t t i n g e n ten aanzien van m o d e r n e

te reageren. D o o r h e t e r v a r e n v a n de g r e n z e n v a n g r o e i

kunst.

we

en v o o r u i t g a n g , d e energiecrisis en de g e b l e k e n o n o p l o s -

n i e t alleen b i j de zeven p a r t i c i p a n t e n v a n b o v e n g e n o e m -

b a a r h e i d v a n vele sociale v r a a g s t u k k e n is er een passieve

de t e n t o o n s t e l l i n g a a n , maar b i j m e e r d e r e schilders b e h o -

berusting

rende t o t de ' n i e u w e ' , ' j o n g e ' o f b e t e r gezegd h u i d i g e

kunst

van

de

Overeenkomstige

huidige kunstpraktijk basisopvattingen

treffen

ontstaan.

van

deze

Een

ontgoocheling

waardoor

t i j d geen u t o p i s c h e c o n c e p t e n

de

voort-

generatie Italiaanse k u n s t e n a a r s . O m e n k e l e te n o e m e n :

b r e n g t , geen r e f l e c t i e s b i e d t o v e r de t o e k o m s t o f o v e r de

D o m e n i c o B i a n c h i ( 1 9 5 5 ) , G i a n n i Dessi ( 1 9 5 5 ) , B r u n o

b e t e k e n i s v a n m e n s en n a t u u r i n een e v o l u e r e n d e m a a t -

Ceccobelli ( 1 9 5 2 ) , Guiseppe Giallo (1954).

s c h a p p i j - zoals b i j A r t e Povera h e t geval is - m a a r w a a r -

De k u n s t h i s t o r i c u s en - c r i t i c u s A . B o n i t o O l i v a b e t i t e l t

d o o r de k u n s t z i c h u i t in een e x t r e e m s u b j e c t i v i s m e , h y per-

1

h e n als ' t r a n s - a v a n t g a r d e ' . O m u i t te leggen w a t h i j daar-

individualisme

mee b e d o e l t e n o m v e r v o l g e n s in te gaan o p de j u i s t h e i d

periode

was

en l ' a r t p o u r de

aandacht

l'art.

I n de

gericht op

voorafgaande

democratisering,

en b r u i k b a a r h e i d v a n deze t e r m t e n a a n z i e n v a n de h u i -

socialisering en g e l i j k s c h a k e l i n g o p elk g e b i e d , w a a r d o o r

d i g e Italiaanse k u n s t , m o e t eerst ingegaan w o r d e n o p d e

de

a c h t e r g r o n d e n van deze k u n s t z e l f en h e t f u n d a m e n t e l e

kwam.

verschil m e t de a c h t e r g r o n d e n van de k u n s t v a n de gene-

j a r e n r u i m g e c o m p e n s e e r d . Naast een g r o t e m a t e van i n -

ratie e r v o o r .

d i v i d u a l i t e i t en s u b j e c t i v i t e i t is er b i j de ' j o n g e ' I t a l i a a n -

aandacht

voor

Dit wordt

het

individuele

i n de

verdrukking

in de zeventiger- en b e g i n t a c h t i g e r 3

se s c h i l d e r k u n s t o o k sprake v a n een a - p o l i t i e k e o p s t e l l i n g u i t gevoel v a n m a c h t e l o o s h e i d ; d a t w i l zeggen, a - p o l i t i e k

I n de v i j f t i g e r e n zestiger j a r e n w a s er i n heel W e s t -

in de b e t e k e n i s v a n a n t i - p o l i t i e k en n i e t p o l i t i e k l o o s .

E u r o p a en in g r o t e m a t e i n I t a l i ë sprake v a n een e c o n o -

Waar b i j de v o r i g e generatie c o n c e p t en i n t e n t i e b e l a n g -

m i s c h e e n i n d u s t r i ë l e ' e x p l o s i e ' . In deze p e r i o d e o n t w i k kelde

Italië zich van l a n d b o u w - t o t industriestaat.

r i j k w a r e n , gaat h e t n u m e e r o m de i n t e n s i t e i t d i e h e t

Dit

w e r k u i t s t r a a l t . De v o l g e n d e c i t a t e n u i t een i n t e r v i e w v a n

v e r s t e r k t e h e t e n o r m e verschil tussen h e t r i j k e g e ï n d u s -

Faust

t r i a l i s e e r d e n o o r d e n en h e t a r m e , agrarische z u i d e n . O o k de t e g e n s t e l l i n g in h e t a l g e m e e n tussen r i j k e n a r m

Paladino

zijn

in

dit

verband

illustratief:

z i c h n i e t v o o r als een reactie o p i e t s , h e t n e e m t geen t e -

n a m g i g a n t i s c h e v o r m e n a a n . Een logisch gevolg h i e r v a n

gengestelde p o s i t i e i n t e n o p z i c h t e v a n i e t s d a t e r a l eerder

w a s p o l i t i e k e o n r u s t en s p a n n i n g . R o n d 1 9 6 8 k w a m er i n

w a s . H e t w e r k o n t s t a a t u i t een w i l t o t w e r k e n , n i e t u i t

h e t N o o r d e n , m e t T u r i j n en M i l a a n als b e l a n g r i j k s t e c e n -

een v e r l a n g e n o m o p iets te r e a g e r e n ' . ' W a n n e e r er geen

t r a , een n i e u w e k u n s t e n a a r s g e n e r a t i e o p d i e k r i t i e k lever-

h o o p m e e r is, is er t e n m i n s t e n o g d o d e l i j k e i r o n i e t e n o p -

de o p d e snelle o n t w i k k e l i n g v a n de t e c h n i e k . Deze g r o e p ,

z i c h t e v a n de w e r k e l i j k h e i d ' . ' E r z i j n veel t e g e n s t r i j d i g -

die d o o r Celant m e t de naam ' A r t e Povera' bestempeld

h e d e n in m i j n w e r k . H e t ene w e r k o n t k e n t h e t a n d e r e .

w e r d , s t r e e f d e naar een v e r b i n d i n g tussen k u n s t ener-

D i t is b e l a n g r i j k o m d a t w e z e l f o o k in een c o n t r a d i c t o i r e

z i j d s en n a t u u r e n energie a n d e r z i j d s . Z i j zagen de n a t u u r

1

Gedigitaliseerd door Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit

met

' K u n s t k a n de w e r e l d n i e t v e r a n d e r e n ' . ' H e t w e r k s t e l t

s o o r t s t i l t e v o o r de s t o r m . ' D a a r b i j k u n n e n d e t e k e n s o o k naar m e e r o f m i n d e r o n b e w u s t e lagen v a n h e t ' i k ' v a n d e kunstenaar

verwijzen.

Naast

deze

zeer

persoonlijke,

m o e i l i j k te i n t e r p r e t e r e n b e e l d t e k e n s m a k e n de h u i d i g e

mm

Italiaanse s c h i l d e r s o o k g e b r u i k v a n h e r k e n b a r e

icono­

g r a f i s c h e e l e m e n t e n o n t l e e n d aan v e r s c h i l l e n d e t r a d i t i e s d i e z i j d i k w i j l s in één b e e l d s a m e n v o e g e n . V e l e v a n d e z e citaten

h e b b e n een c h r i s t e l i j k e

o n d e r t o o n . Een

ander

v o o r b e e l d v a n een d e r g e l i j k e n e t n i e t te d u i d e n b e t e k e n i s is de Honger,

serie s c h i l d e r i j e n v a n C l e m e n t e g e t i t e l d : Zon, Maan,

Aarde,

Regen ( a f b . 2 ) . H e e f t h i j h i e r de v i e r

e l e m e n t e n af w i l l e n b e e l d e n ? W i l h i j als e e n l i n g i n v l o e d u i t o e f e n e n o p h e t u n i v e r s u m d o o r de vicieuse c i r k e l - ge­ s y m b o l i s e e r d d o o r de slang d i e in eigen s t a a r t b i j t - t e d o o r b r e k e n ? De f i g u u r d i e de slang p r o b e e r t d o o r te b i j ­ t e n l i j k t een z e l f p o r t r e t . werk.

In zijn drieluik

Dit komt

meer v o o r

beeldt hij op het

in z i j n

middenpaneel

z i c h z e l f af als J o n a s in de w a l v i s ( a f b . 3 ) . O p h e t l i n k e r ­ gedeelte z o u hij J o h a n n e s de D o p e r o f H o l o f e r n e s m e t z i j n eigen h o o f d o p een s c h o t e l k u n n e n v o o r s t e l l e n . H e t r e c h t e r g e d e e l t e is o n d u i d e l i j k e r . M i s s c h i e n d o e l t h i j h i e r o p het d i e r l i j k e in de mens. Z o u d e n de drie delen samen A f b . 1,Sandro Chia,zonder t i t e l , 1 9 7 7 - 1 9 7 9 , p o t l o o d

m i s s c h i e n h e l , v a g e v u u r en h e m e l v o o r k u n n e n stellen?

op

Een nog persoonlijker beeldtaal hanteert Cucchi (afb. 4 ) .

papier,35,5x24 cm.

De r a a d s e l a c h t i g h e i d d i e o n t s t a a t d o o r de c o m b i n a t i e p e r i o d e l e v e n . V a n d a a g is h e t n i e t m o g e l i j k een w e r k o p

v a n c i t a t e n en p e r s o o n l i j k e s y m b o l i e k w o r d t vaak ver­

4

één f o r m u l e te b a s e r e n ' .

sterkt door opzettelijk

E n k e l e c r i t i c i b r e n g e n deze a - p o l i t i e k e o p s t e l l i n g i n v e r b a n d m e t h e t d e b a t van e n k e l e Franse p s y c h o a n a l y ­

U i t d i t c i t e r e n b l i j k t d a t de h u i d i g e Italiaanse s c h i l ­

5

s t a a n , m e t n a m e F o u c a u l t , D e l e u z e en G u a t t a r i . beweren dat de traditionele

v a n Cle­

m e n t e is h i e r een d u i d e l i j k v o o r b e e l d v a n ( a f b . 5 ) .

t i c i d i e de laatste j a r e n steeds m e e r in de b e l a n g s t e l l i n g Deze p s y c h o - a n a l y t i c i

n i e t b i j e l k a a r passende s t i j l c i t a ­

t e n b i n n e n één w e r k ; h e t s c h i l d e r i j De strijders

ders z i c h kri­

losgemaakt

h e b b e n van h e t d o g m a n i e u w te

m o e t e n z i j n . Z i j h e b b e n de v l o e k d i e r u s t t e o p c i t e r e n

t i e k - zoals t o e g e p a s t i n d e j a r e n zestig - l e i d t t o t o n d e r ­

o p g e g e v e n . C h i a z e g t h i e r o v e r : ' A l l e s c h i l d e r k u n s t over­

s t e u n i n g v a n d a t g e n e w a a r de k r i t i e k t e g e n g e r i c h t is.

d e n k t de al g e m a a k t e s c h i l d e r k u n s t . S c h i l d e r k u n s t is n i e t

Volgens hen m o e t de kapitalistische verlangenseconomie

n i e u w o m d a t h e t t o e v a l l i g n u g e m a a k t w o r d t , l e d e r schil-

ondergraven w o r d e n d o o r het o n t w i k k e l e n van nieuwe v o r m e n v a n k r i t i e k . Deze z o u d e n z i c h m o e t e n baseren o p intensiteit en verlangen en o p de onbewuste invulling v a n d e w e n s . H e t v e r l a n g e n m o e t een r e v o l u t i o n a i r e p o s i ­ tie krijgen. De ' j o n g e ' Italiaanse schilders r i c h t e n z i c h o p d i t o n ­ b e w u s t e , h e t v e r l a n g e n e n de b e g e e r t e . D i t d o e n zij d o o r middel

v a n een m e e r d u i d i g e t e k e n t a a l . Z i j

m a k e n ge­

b r u i k v a n een s o o r t g e h e i m t e k e n s d i e h e t m i d d e n h o u ­ d e n tussen h e t d u i d e l i j k h e r k e n b a r e en n i e t t o e v a l l i g e . De t e k e n s b e r u s t e n n u eens o p f a n t a s i e e n d r o o m en d a n w e e r o p dagelijkse e r v a r i n g e n . De b e e l d t e k e n s z i j n vaak z o p e r s o o n l i j k d a t ze d o o r een b u i t e n s t a a n d e r n a u w e l i j k s te o n t c i j f e r e n z i j n . V a n d a a r d a t Faust s p r e e k t o v e r ' A r t e 6

C i f r a ' . Chia bijvoorbeeld w i l met zijn geheimtekens de t o e s c h o u w e r d w i n g e n o m v e r b o r g e n i n t e n t i e s te o n d e r ­ s c h e i d e n . Z i j n t e k e n i n g e n h e b b e n e c h t e r o o k veel ver­ borgen vader

nevenbetekenissen.

In de

tekening

Kind

v a n C h i a z i e t m e n een k i n d v o l v e r t r o u w e n

met met

z i j n vader u i t w a n d e l e n g a a n ; w i j als t o e s c h o u w e r z i e n d a t de vader een s t o k a c h t e r z i j n r u g h o u d t ( a f b . 1 ) . Chia

A f b . 4 , E n z o C u c c h i , S o t f o Vento, 205 cm.

h e e f t een gespannen a t m o s f e e r w e e r g e g e v e n , een

2

Gedigitaliseerd door Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit

1 9 8 1 , olieverf o p doek, 2 0 0 x

A f b , 2 , F r a n c e s c o C l e m e n t e , Aarde, Honger, Zon, Maan, Regen, 1 9 8 0 , i e d e r w e r k : T e m p e r a o p 1 2 v e l l e n h a n d g e s c h e p t p a p i e r o p d o e k g e p l a k t , a f m . r e s p . : ?, 2 4 5 x 2 3 7 , 5 c m . , 2 4 1 , 5 x 2 3 1 c m . , 2 4 5 , 5 x 2 3 1 c m , 2 3 9 x 2 4 1 , 5 c m .

d e r i j d a t ik m a a k w a s er n o g n i e t e e r d e r , m a a r i k h e b n i e t

is o p v e r b e t e r i n g l i j k t h e t z i c h t e r u g t r e k k e n i n z i c h z e l f ,

7

de o p z e t o m speciaal n i e u w e d i n g e n te m a k e n .

o f o m m e t C e l a n t ' s w o o r d e n te s p r e k e n ' e g o - n a v i g a t i o ' te

Z i c h baserend o p h e t f e i t d a t deze k u n s t e n a a r s n i e t per

plegen .

8

sé v e r n i e u w e n d w i l l e n z i j n e n d a t ze o p d e t r a d i t i e t e r u g ­ g r i j p e n , n o e m t O l i v a h e n ' t r a n s - a v a n t g a r d e ' . De generatie

O m de benaming 'trans-avantgarde' te rechtvaardigen

v o o r h e n h a d d u i d e l i j k e idealen en u i t t e k r i t i e k o p d e

o f te b e k r i t i s e r e n , z u l je eerst t o t een d e f i n i ë r i n g v a n

m a a t s c h a p p i j . De h u i d i g e k u n s t e n a a r s z o u d e n z i c h daar­

' a v a n t g a r d e ' m o e t e n k o m e n . D i t is v r i j m o e i l i j k

e n t e g e n ni'et geëngageerd o p s t e l l e n en m e d e

daardoor

a v a n t g a r d e één v a n de m i n s t e e n d u i d i g e b e g r i p p e n b i n ­

aan d e a v a n t g a r d e v o o r b i j z i j n . I k b e n h e t h i e r n j e t mee

n e n d e k u n s t g e s c h i e d e n i s is. E l k e c r i t i c u s o f k u n s t h i s t o ­

omdat

eens, w a n t ik k a n m e haast geen g r o t e r e aanval v o o r s t e l ­

ricus g e e f t er w e e r een eigen o m s c h r i j v i n g v a n . Maar alge­

len o p een m a a t s c h a p p i j w a a r i n veel o m p o l i t i e k d r a a i t ,

m e e n w o r d t a v a n t g a r d e b e s c h r e v e n als een s t r o m i n g i n

d a n o m j e d a a r i n a - p o l i t i e k o p te s t e l l e n . De enige m o g e ­

de k u n s t d i e v o o r u i t s t r e v e n d e d o e l s t e l l i n g e n h e e f t , w e l k e

l i j k e reactie o p e e n m a a t s c h a p p i j w a a r i n geen h o o p m e e r

in t e g e n s t e l l i n g staan t o t t r a d i t i e , c o n v e n t i o n e l e d e n k -

3

Gedigitaliseerd door Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit

A f b . 3 , F r a n c e s c o C l e m e n t e . f r e s c o , 8 , 9 , 1 0 , ( d r i e l u i k ) , i e d e r deel c i r c a 2 1 0 x 1 4 5 c m , c o l l e c t i e S p e r o n e W e s t w a t e r

Fischer.

Deelden en gevestigde n o r m e n e n z o d o e n d e een c u l t u r e l e

v e r z w a k k i n g v a n de a v a n t g a r d e t o e aan d e b e t r o k k e n h e i d

v o o r h o e d e v o r m t . V a n G r e v e n s t e i n h e e f t een o n d e r z o e k

v a n d e h u i d i g e k u n s t e n a a r s b i j w e r e l d l i j k e a m b i t i e s , aan

gedaan naar de h i s t o r i s c h e w o r t e l s v a n de a v a n t g a r d e .

de v e r l e i d i n g v a n geld e n s u c c e s .

H i j zegt in z i j n a r t i k e l h i e r o v e r d a t nisme

beweging

leen d e ' n e i g h b o u r h o o d ' - k u n s t als enige e c h t e a v a n t g a r d e

Zo

iedere

s t r o m i n g te b e s t e m p e l e n o m d a t d e z e z i c h o n t t r e k t aan

n i e u w e b e w e g i n g meer avantgarde d a n de b e w e g i n g er-

de status q u o v a n de k u n s t w e r e l d . Bij ' n e i g h b o u r h o o d ' -

drang

beweging

naar

schuift

A d a m s e n G o l d b a r gaan n o g een stapje v e r d e r d o o r a l -

i n een steeds

voortgaande

over

1 1

vanaf het impressio-

vernieuwing.

is

1 2

v o o r . I n 1 9 1 0 , m e t h e t o n t s t a a n v a n a b s t r a c t e k u n s t , is

kunst k a n , vertaald

er v o o r

d a c h t w o r d e n aan een g r o e p als K u k e l e k u

h e t eerst sprake v a n een a v a n t g a r d e k u n s t als

t e g e n h a n g e r v a n andere s t r o m i n g e n ; veel avantgarde

bewegingen

komen

verschillende

tegelijkertijd

op

naar de A m s t e r d a m s e s i t u a t i e , ge1 3

. De status

q u o v a n de k u n s t w e r e l d w o r d t volgens hen v e r o o r z a a k t

zoals

d o o r de c r i t i c i d i e b e p a l e n h o e ver k u n s t b u i t e n d e g r e n -

c u b i s m e , suprematisme en dada. Hoe meer avantgarde

zen van de c o n v e n t i e

b e w e g i n g e n er o n t s t a a n , des te lager w o r d t de d r e m p e l

gaan e r v a n u i t d a t de k u n s t e n a a r s z i c h hieraan w i l l e n

v o o r t o e t r e d i n g t o t de v o o r h o e d e . V a n a f de T w e e d e W e -

o n t t r e k k e n w a a r b i j de meeste k u n s t e n a a r s een t e r u g k e e r

r e l d o o r l o g g e l d t iedere n i e u w e s t r o m i n g als a v a n t g a r d e :

naar h e t geïdealiseerde v e r l e d e n als enige o n t s n a p p i n g s -

de hedendaagse k u n s t is e i g e n l i j k i n z i j n geheel avantgar-

m o g e l i j k h e i d z i e n . De ' n e i g h b o u r h o o d ' - k u n s t e n a a r s daar-

m a g t r e d e n . A d a m s en G o l d b a r

de g e w o r d e n . C o n c l u d e r e n d zegt hij d a t de avantgarde

entegen z o u d e n de enigen z i j n d i e z i c h l o s m a k e n v a n h e t

n u d o o r velen d o o d b e s c h o u w d w o r d t ; zij z o u z i c h z e l f

officiële

o p g e h e v e n h e b b e n d o o r h e t a a n n e m e n v a n een algemeen

marktmechanisme.

9

kunstcircuit

en

het daarmee

samenhangende

M a a r het al d a n n i e t (snel)

worden

aanvaard k a r a k t e r . Overigens v i n d t V a n G r e v e n s t e i n d i t

o p g e n o m e n in h e t o f f i c i ë l e c i r c u i t k a n m i j n s inziens n i e t

zelf een m i s v a t t i n g . Z i j n eigen m e n i n g k o m t v e r d e r o p i n

z o m a a r als c r i t e r i u m g e b r u i k t w o r d e n v o o r n e t al o t n i e t

d i t artikel nog ter sprake.

a v a n t g a r d i s t i s c h z i j n v a n s t r o m i n g e n . O m d a t d e avantgarde per d e f i n i t i e in s t r i j d w a s m e t c o n v e n t i e s , w e r d z i j

Er z i j n z o w e l p o s i t i e v e als negatieve visies o p d e heersende g e d a c h t e d a t de a v a n t g a r d e d o o d d a n w e l v e r z w a k t

in vroegere t i j d e n n o o i t d i r e c t g e a c c e p t e e r d . V e l e g r o t e

zou zijn en d a t de trans-avantgarde (ook w e l post-avant-

kunstenaars zijn

garde

later e r k e n d . H i e r d o o r d o e t een deel van h e t h u i d i g e p u -

of

postmodernisme

genoemd)

daarvoor

in

de

in h u n t i j d a f g e w e z e n e n w e r d e n pas

b l i e k p o g i n g e n o m niets m e e r af te w i j z e n . Z i j a c c e p t e e r t

plaats z o u z i j n g e k o m e n .

m i j n s inziens soms zelfs k l a k k e l o o s n i e u w e

Krauss s p r e e k t o v e r één k e n m e r k d a t o p alle v e r s c h i l -

stromingen

u i t angst a c h t e r te l o p e n o f n i e t t r e n d g e v o e l i g genoeg te

lende avantgardes v a n d e laatste h o n d e r d jaar v a n toepas-

z i j n . O o k in h e t o f f i c i ë l e c i r c u i t is h i e r sprake v a n .

1 0

sing is, n a m e l i j k : o r i g i n a l i t e i t . O m d a t de h u i d i g e s t r o m i n g i n d e b e e l d e n d e k u n s t z i c h j u i s t o p geschiedenis en

Een a n d e r a r g u m e n t v a n Hughes en K r a m e r v o o r d e

t r a d i t i e r i c h t en de s p o t d r i j f t m e t o r i g i n a l i t e i t en u n i c i -

dood

t e i t , z o u z i j n i e t t o t d e a v a n t g a r d e b e h o r e n m a a r eraan

ideeën en m e d i a z i j n u i t g e p u t w a a r d o o r de a v a n t g a r d e -

v o o r b i j ' z i j n , hetgeen O l i v a d u s ' t r a n s - a v a n t g a r d e ' n o e m t .

k u n s t e n a a r in een p o s i t i e is g e m a n o e v r e e r d , te v e r g e l i j -

Schrijvers

k e n m e t een d o o d l o p e n d e s t r a a t . Z i j c o n c l u d e r e n d a t de

als H u g h e s , K r a m e r

en G a b l i k

schrijven

de

4

Gedigitaliseerd door Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit

van

de avantgarde

luidt

als v o l g t :

alle

vormen,

4

avantgarde de m a c h t o m te s h o c k e r e n v e r l o r e n h e e f t ' . M e n k a n z i c h afvragen o f d i t w e l z o is. W a n t w a t is o p het ogenblik dan

meer s h o c k e r e n d b i n n e n de

conventionalisme

ditie? Waarom niet

een

zou

nieuwe

en

de

bewust

zogenaamde

avantgarde

zijn?

kunstwereld

teruggrijpen op

tra­

'trans'-avantgarde

Anders

gezegd:

de

avantgarde v a n de j a r e n z e s t i g , b e g i n z e v e n t i g is a l g e m e e n aanvaard e n d a a r d o o r geen a v a n t g a r d e m e e r . Er is een nieuwe avantgarde ontstaan die daar k r i t i e k op

levert,

m e t n a m e o p de aspecten o r i g i n a l i t e i t , o b j e c t i v i t e i t e n vernieuwing. D i t b r e n g t m i j o p hetgeen Davis o v e r d i t o n d e r w e r p s c h r i j f t in z i j n a r t i k e l ' T h e A v a n t G a r d e is D e a d ! L o n g 1 5

Live t h e A v a n t G a r d e ! ' . H i j s t e l t d a t de veel b e s p r o k e n t e r u g k e e r v a n h e t ' p o s t m o d e r n i s m e ' naar h e t v e r l e d e n i n f e i t e een aanval

is o p de t o e k o m s t en een

revolteren

A f b . 5 , F r a n c e s c o C l e m e n t e , De Strijders, pier, 2 0 0 x 2 4 0 c m .

tegen de o v e r b e k e n d e m o d e r n i s t i s c h e aversie v a n c i t a t e n ,

1 9 8 0 , gouache o p pa­

r e f e r e n t i e s en e c l e c t i c i s m e . (Is h e t t o e v a l o f z o u er een v e r b a n d k u n n e n bestaan tussen deze p o s t m o d e r n i s t i s c h e

v e r b r e d i n g en h e r o r i ë n t a t i e v a n de a v a n t g a r d e zelf als een

h o u d i n g e n e r z i j d s en de h e r w a a r d e r i n g v a n de 1 9 d e e e u w

b e g r i p m e t a m b i v a l e n t e i n h o u d e n , die t o t een h e r n i e u w ­

m e t haar n e o - s t i j l e n en e c l e c t i c i s m e a n d e r z i j d s ? ) .

de

V o l g e n s Davis w o r d t de geschiedenis j u i s t gevoed d o o r

n i e u w e w e r k e l i j k h e i d ' en ' h e t n i e u w e r e a l i s m e ' b e d o e l t

de

V a n G r e v e n s t e i n de h u i d i g e s c h i l d e r k u n s t .

avantgarde

in

plaats

van

b e d r e i g d . De

avantgarde

strijdbare

kracht

worden

1 8

uitgebouwd' .

Met

'de

h e e f t de f u n c t i e d e geschiedenis in een a n d e r d a g l i c h t te p l a a t s e n . Steeds w e e r

hebben nieuwe bewegingen zich

V o l g e n s m i j is ' a v a n t g a r d e ' een v e r w a r r e n d b e g r i p ge­

g e l e g i t i m e e r d d o o r m i d d e l van h e t r e f e r e r e n aan vroegere

w o r d e n d o o r d a t k e n m e r k e n van b e p a a l d e k u n s t s t r o m i n g ­

gebeurtenissen; het abstract expressionisme bijvoorbeeld

en d i e i n h u n t i j d een a v a n t g a r d e f u n c t i e v e r v u l d e n , i n d e

wees o p M a t t a en K a n d i n s k y . d e m i n i m a l i s t e n o p M o n d -

d e f i n i ë r i n g van avantgarde z i j n o p g e n o m e n . W a n n e e r n u

d r i a a n en M a l e w i c h , c o n c e p t u a l a r t o p D u c h a m p .

één v a n d i e k e n m e r k e n e r u i t g e l i c h t w o r d t en als a r g u ­

Ook

Broeks

1 6

is deze m e n i n g t o e g e d a a n .

m e n t g e b r u i k t o m de h u i d i g e s t r o m i n g al d a n n i e t

Volgens

tot

h e m b e h o r e n di'e w e r k e n t o t a v a n t g a r d e k u n s t d i e ons

a v a n t g a r d e te r e k e n e n , d a n w o r d t h e t b e g r i p a v a n t g a r d e

d w i n g e n de s c h i j n b a a r b e k e n d e w e r k e n u i t de geschiede­

o n e i g e n l i j k g e b r u i k t . Een c u l t u r e l e v o o r h o e d e zal n o o i t

nis o p een t o t a a l n i e u w e w i j z e te z i e n . T r a d i t i e s z i j n v o l ­

precies d e z e l f d e e i g e n s c h a p p e n h e b b e n als de

gens

e r v o o r , w e l k e t o t het m o m e n t van algemene aanvaarding

hem

geen

vaste,

onveranderlijke

feiten,

maar

voorhoede-functie

vervulde.

De

naam

stroming

m o e t e n elke keer o p n i e u w h e r b o u w d w o r d e n vanuit het

de

heden. Als voorbeeld hiervan n o e m t Broeks het kubisme

w o r d t g e b r u i k t o m een b e p a a l d e k u n s t s t r o m i n g mee aan

avantgarde

d a t b e w e z e n h e e f t een e f f e c t i e v e avantgarde t e z i j n d o o r ­

te g e v e n . H i e r m e e v e r l i e s t h e t z i j n i n h o u d e l i j k e b e t e k e ­

d a t h e t a a n z e t t e t o t een geheel n i e u w e k i j k o p de a r t i s ­

nis. I n d e w a r e b e t e k e n i s v a n h e t w o o r d k a n d a a r o m v o l ­

t i e k e m a n i f e s t a t i e s v a n de z o g e n a a m d e p r i m i t i e v e n .

gens m i j de h i e r b o v e n b e s p r o k e n k u n s t s t r o m i n g i n I t a l i ë

E n z o z i j n volgens h e m o n d e r andere B a s e l i t z , K i e f e r

wel degelijk

L ü p é r t z geen n e o - e x p r e s s i o n i s t e n m a a r l a t e n z i j o n s d o o r

a v a n t g a r d e d i e ingaat tegen de d o g m a ' s v a n de v o r i g e :

m i d d e l v a n h u n eigen w e r k n i e u w e aspecten z i e n v a n h e t

originaliteit,

expressionisme.

Beeren d e v o l g e n d e w o o r d e n reeds in 1 9 6 8 s p r a k , l i j k e n

a v a n t g a r d e g e n o e m d w o r d e n , en w e l een objectiviteit

en

vernieuwing.

ze m i j n o g steeds v a n t o e p a s s i n g : ' A v a n t g a r d e is een o p e n

D i t z e l f d e k l i n k t d o o r in de v o l g e n d e u i t s p r a a k v a n De

b e g r i p , h i s t o r i e en a c t u a l i t e i t

W i l d e : ' V a n h e t laatste w e r k van Picasso b e n i k z e l f w e e r

b e p a l e n haar

opdrachten'.

o p n i e u w onder de i n d r u k g e k o m e n nadat het w e r k van de j o n g e k u n s t e n a a r s m i j de ogen e r v o o r g e o p e n d h a d . 1 7

Een goed k u n s t e n a a r is de beste g i d s ' .

V o o r n o t e n van S e l m a K l e i n Essink zie p. 1 8 .

H e t s t a n d p u n t v a n V a n G r e v e n s t e i n in de discussie o v e r de t r a n s - a v a n t g a r d e p r o b l e m a t i e k is h e t beste w e e r te geven d o o r t w e e c i t a t e n u i t z i j n al e e r d e r v e r m e l d e a r t i k e l : ' D e n i e u w e w e r k e l i j k h e i d h e e f t evenzeer de w o r ­ tels v a n de k u n s t aangetast als d e s t i j d s de a b s t r a c t e k u n s t ( . . . . ) N o o i t h e e f t de a v a n t g a r d e o p z o ' n schaal e l e m e n ­ t e n u i t h e t v e r l e d e n in z i c h o p g e n o m e n . De k u n s t e n a a r h e e f t aan d e a v a n t g a r d e een h i s t o r i s c h e k w a l i t e i t t o e g e ­ v o e g d . ' ' H e t g r o t e b e l a n g v a n h e t n i e u w e realisme is de

5

Gedigitaliseerd door Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit

Alhoewel

wisselende O