De intelligentie van honden dr. Esteban Rivas Instituut voor Dieren in Filosofie en Wetenschap Seniorenacademie Hovo Groningen juni – juli 2015
© Esteban Rivas juni 2015 – Alleen voor persoonlijk gebruik.
Esteban Rivas Psychologie Universiteit Utrecht: Theoretische Psychologie. Filosofie Universiteit van Amsterdam: Ethiek. Taalonderzoek grote mensapen USA. Promotie-onderzoek Universiteit van Nijmegen.
GIMME GIMME GIMME The recent signing behaviour of chimpanzees (Pan troglodytes) in interactions with longtime human companions.
Hovo cursus
De intelligentie van honden
Cursusboek
Programma cursus College 1 - Donderdag 25 juni Inleiding. Begrip menselijke communicatieve signalen. College 2- Donderdag 2 juli: Domesticatie experiment vossen. Communicatie en taalonderzoek.
Programma cursus College 3 – Donderdag 9 juli Begrip zien, horen en weten van mensen. Fysieke cognitie. College 4 - Donderdag 16 juli Sociaal leren en imitatie. Samenwerking en empathie.
Wat is intelligentie? IQ-test of Stanford-Binet test? Meet beperkte intelligentie: vaardigheden schoolsucces. Vroeger: 1 vermogen, meer of minder van. Jaren ’60/’70: Computermetafoor: samenwerkende delen. Neurowetenschap: delen hersenen gespecialiseerd in oplossen verschillende problemen.
Cognitie Niet 1 vermogen, maar veel aparte vermogens op verschillende gebieden. Verschillende soorten intelligentie. Cognitie en cognitieve vaardigheden: vermogens om iets te leren of begrijpen. Cognoscere: weten of (leren) kennen. Dognitie: cognitieve vermogens honden. Mentale representaties van werkelijkheid.
Wat is genialiteit? Hare: 1. Een mentale vaardigheid die groot is in vergelijking met die van anderen binnen de eigen soort of van sterk verwante soorten. 2. Het vermogen om spontaan een gevolgtrekking te maken. Punt 2: dier heel flexibel bij oplossen problemen. Boedapest 2007: 2 kommen, onder 1 ligt speeltje. Mens laat zien: onder eerste kom niets logische gevolgtrekking, redenering of conclusie: speeltje onder andere kom.
Slimme mensen en domme honden? Elk dier die cognitieve vermogens noodzakelijk binnen evolutionaire niche. Elk dier slim in bepaalde zaken, dom op andere gebieden. Hare: iedere soort eigen vorm van genialiteit. Slimme mensen én domme mensen. Slimme honden én domme honden.
Geschiedenis onderzoek intelligentie honden
Charles Darwin (1809-1882)
1871: The Descent of Man. Vergelijking mentale vermogens mens en andere dieren. Honden: Rationaliteit, geheugen, imitatie, zelfconcept, dromen, moraliteit. Informele observaties.
George Romanes Cambridge University. Grondlegger vergelijkende psychologie. 1882: Animal Intelligence. Anekdotische methode. Antropomorfisme.
(1848-1894)
Conwy Lloyd Morgan (1834-1913)
University Bristol. Morgan’s canon: Men mag in geen geval een activiteit van een dier interpreteren door een hoger geestelijk vermogen als het gedrag ook goed door een eenvoudiger vermogen verklaard kan worden. Zijn hond Tony: stok door hek.
Ivan Pavlov
(1849-1936)
Begin 20e eeuw, St. Petersburg. Klassieke conditionering: door associatie wordt reflex opgeroepen.
Edward Thorndike (1874-1949)
Begin 20e eeuw, USA: puzzelkooi hongerige katten, honden en kippen. Presteerden weinig. Trial-and-error leren. Geen inzicht of denken.
Toevoeging Morgan’s canon Morgan geen scepticus complexe cognitie dieren. Thorndike gebruikte canon wel zo. Toevoeging 1903: deze regel sluit zeker niet uit dat een bepaalde activiteit kan worden geïnterpreteerd vanuit de hogere processen, mits we al over onafhankelijk bewijs beschikken dat deze hogere processen in
Behaviorisme Jaren 1920 t/m 1960, USA. John Watson en B.F. Skinner. Operante of instrumentele conditionering: gedrag wordt gevormd door gevolgen. Leertheorie: Elk gedrag verklaarbaar door leermechanismes. Dieren stimulus-respons automaten. Kunnen niet denken, gebeurt niets mentaals.
Ethologen 1e helft 20e eeuw Reactie op behaviorisme. Aandacht voor mentale leven dieren. Frederik Buytendijk Bernhard Grzimek Konrad Lorenz
Cognitieve revolutie Vanaf jaren ‘60 en ’70 in psychologie en ethologie. Donald Griffin. 1976: The question of animal awareness. 1994: eerste cognitieve studies honden Universiteit Boedapest. 1995: Hare experiment Oreo in garage ouders.
Onderzoeksinstituten
Family Dog Project
Adám Miklósi.
Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie
Universiteit Leipzig. Juliane Kaminski. Michael Tomasello.
Clever Dog Lab
Cognitiebiologie, Universiteit Wenen. Ludwig Huber.
Duke Canine Cognition Center
Duke University, Durham, North Carolina. Dept Evolutionary Anthropology. Brian Hare.
Filmpje
florida
Clive Wynne
Monique Udell
Dierproeven? Vanaf begin 20e eeuw: Laboratorium. Nu: Vooral huisdieren. Vrijwillig. Voer of spel om te motiveren.
Oorsprong van de hond
Wie waren de voorouders van honden?
Dna-onderzoek 1997: vergelijking DNA honden, wolven, jakhalzen en coyotes. Honden en wolven: 99,96%. Jakhalzen en coyotes: geen voorouders. Maar: honden zijn geen wolven. Pas op voor lupomorfisme!
Kruisingsproeven Uni Kiel Vanaf jaren ’70: Eric Zimen en Dorit FeddersenPetersen. Kruisen poedels. Geen probleem met wolven. Geen voorkeur voor andere poedels. Vormen sociale groepen. Nakomelingen vruchtbaar.
Wopu
Puwo
Kruisingsproeven Uni Kiel Problemen met jakhalzen en coyotes. Alleen als samen opgegroeid en geen andere honden. Geen vorming sociale groepen. Nakomelingen beperkt vruchtbaar.
Puschas
Pukos
Wanneer onstond de hond? Genetici nog oneens. Algemene opinie: minstens 15.000 jaar geleden. Oudste archeologische vondst: kaakbeen in graf jagers/verzamelaars Bonn-Oberkassel: 14.000 jaar oud. Begin domesticatie 20.000 jaar geleden.
De zintuigen van de hond: informatiekanalen
Gezichtsvermogen Onderscheiden blauw en geel. Kleuren ertussen wit of lichtgrijs. Moeite onderscheid rood en groen. Minder scherp op afstand dan mensen. Nemen vooral bewegingen op afstand (tot 900m) beter waar.
Gehoor Bereik gehoor mens: 20 - 20.000 Hz. Bereik gehoor hond: 50 - 65.000 Hz. Ultrasone geluiden.
Reukzin Mens: 12 - 40 miljoen geurzenuwcellen. Hond: 220 miljoen - 2 miljard. Goed in ruiken lage concentraties. Speurhond: narcotica, explosieven, kanker, diabetes en epilepsie. 2010: ziekenhuisbacterie.
Sociale intelligentie: Hoe begrijpen honden menselijke communicatieve signalen?
Begrijpen wat je bedoelt Negenmaanden revolutie: Komen los van egocentrische blik. Letten op • waar anderen naar kijken: volgen blik • wat anderen aanraken • hoe anderen reageren op situaties Begrijpen en gebruiken wijzen: coöperatief, behulpzaam signaal dat refereert naar iets in buitenwereld. Begrip communicatieve intenties ander.
Object-keuze test
Test of dier communicatieve intentie begrijpt.
Object-keuze test primaten Kapucijnapen: falen. Alleen na intensieve training: geen cognitief begrip. Mensapen ook. Tenzij: opgevoed door mensen of na lange training.
1995 Emory Brian: Oreo let op wijzen om tennisballen te vinden. Test: Oreo succes. Begrijpt intentie Brian: helpen voer te vinden. Vanaf begin bijna foutloos. Van belang: • eerst naam hond noemen en aankijken • tijdens wijzen blik wisselen tussen juiste bak en hond
Blikrichting mens
Naar juiste bak kijken of knikken voldoende. Filmpje Zelfs alleen even knipperen met de ogen.
Maar ruiken ze ‘t niet?
Oreo gokt: 50% juiste bak.
Ruiken ze ‘t niet? 2 omgekeerde bloempotten, bekleed met stof die rook naar voer. Soms foppen: geen voer! Honden zien onder welke voer ligt, maar stiekem onder andere bak geplaatst: 88% gaan af op wat zagen. Interactie mens: gericht op visuele signalen.
Filmpje
2 soorten wijzen Dynamic proximal point: van 10 cm afstand blijven wijzen naar juiste bak. Makkelijker dan: Momentary distal point: 2 seconden wijzen naar juiste bak op afstand van 50 cm.
Lokale versterking? Nabijheid of aanraken object door mens: versterkt aandacht op object - zonder communicatief begrip. Hond volgt beweging mens: lokaal versterkt op juiste beker. Atlanta 1998: mens achter foute beker, wijst met schuine tegenovergestelde arm naar juiste beker lokale versterking geen verklaring. Naar links wijzen en naar rechts stap zetten: Oreo lette op wijzen.
Flexibele vaardigheid
Boedapest 2002. Eigenaren wijzen meestal met dichtsbijzijnde hand. Oreo: snapte ook wijzen met voet. Snappen ook buiging van 30 graden vanuit middel.
Negeren van aanwijzingen Negeren wijzen door onbezield object: • Met stok • Pop of knuffeldier met uitgestoken arm Negeren niet-communicatief gedrag: • Met schouders wiebelen • Hoofd scheef houden • Met elleboog wijzen
Blikrichting mens Boedapest 2001: 1. Kijkt juiste bak direct aan. 2. Zelfde lichaamshouding, maar kijkt óver bak heen naar plafond. Honden vinden voer niet in conditie 2 blikrichting van belang. Kinderen ook. Begrip referentiële aard van kijken: iets in buitenwereld waar kijken op gericht is.
Honden geven aanwijzingen
Atlanta 1999. Labrador Maggie vastgebonden tussen 2 bakken. Kijkt stil naar juiste bak. Honden die dit zien: kiezen juiste bak.
Object als markering
Honden en kinderen snappen ‘t, mensapen niet. Maar object spannend en daarom die? Extra conditie: object vantevoren op juiste bak geplaatst kiezen niet vaker de juiste beker.
Aangeboren of aangeleerd?
Al met 6 weken.
Blootstellingshypothese Niet aangeboren, maar gaandeweg geleerd tijdens opgroeien bij mens. Verklaring mensapen die bij mensen opgroeiden. Puppies zouden langzaam beter worden. Hare test puppies: Niet beter als ouder. Meer tijd met mensen relevant? Puppies levend bij nestgenoten, met relatief weinig menselijk contact: vrijwel foutloos.
180 honden Boedapest 2009. 2 maand - 5 jaar oud. Intens menselijk contact of niet. Binnen of buiten levend. Wel of niet in behendigheidstraining. Leeftijd en omgevingsfactoren geen invloed. Interpretatie: wijst meer op aangeboren vaardigheid. Asielhonden: even goed als honden in gezin.
Hondenrassen Leipzig Less wolf-like working dogs: herdershonden. More wolf-like working dogs: Siberische huskies. Less wolf-like non-working dogs: toy poedels. More wolf-like non-working dogs: basenji’s. Dichter of verder van wolven: geen verschil. Werkhonden beter. Selectie op vermogen tot coöperatie en communicatie met mensen.
Hondenrassen Boedapest Onafhankelijk werkende honden (zonder visueel contact met mens): hounds, earth dogs, guard dogs en sled dogs: terriërs, beagles, bloedhonden, huskies. Coöperatief werkende honden (continu visueel contact met mens): herdershonden en gun dogs: collies, pointers, setters, labradors. Coöperatief 2x zo goed.
Fretten 2.000 jaar geleden gedomesticeerd voor jacht. Boedapest 2012: • Gedomesticeerde fretten • Hybride fretten: wild + gedomesticeerd • Honden Gedomesticeerde fretten evengoed als honden. Hybride fretten begrepen het niet. Wijst ook weer op aangeboren vaardigheid.
Roedelvooroudershypothese Honden vermogens wolven behouden. Wolven en andere hondachtigen bevriezen in “wijzende positie” bij ruiken prooi. Honden: pointers en setters bevriezen in richting jachtprooi.
Experimenten met wolven Maar wolven mensenschuw. 2002: Hare onderzoek met wolven in reservaat. Van 10 dagen - 5 weken menselijk gezin. Snappen niet, tenzij na expliciete training. Net als mensapen: geen spontane vaardigheid zonder training. Andere studies: slechter dan honden.
Verplaatsen van speeltje
Boedapest 2009.
Filmpje
Onzichtbare draden verplaatst zonder communicatief signaal: Hond correct naar scherm B.
Honden zijn geen wolven Menselijke kinderen 10 maanden ook. Door mensen opgevoede wolven niet: ook goed als bal van A naar B gaat. Honden en kinderen fout door sociale context. Bijzonder gevoelig voor informatie die mensen overbrengen. In verwarring doordat zich te zeer op menselijke communicatieve signalen verlaten. Roedelvooroudershypothese ook niet juist: honden anders dan wolven in gerichtheid op mens.
