De impact van stress op vruchtbaarheid: de kip of het ei? Uschi Van den Broeck, Phd Master in de psychologie, Familietherapeut Leuvens Universitair Fertiliteitscentrum
Overzicht 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Wat is stress? Stress en voortplanting: een bijzondere link Hoe wordt stress gemeten? Impact van stress op vruchtbaarheid? Kan stress reductie vruchtbaarheid verbeteren? Tips en tools voor de klinische praktijk
1. Wat is stress? Stress = reactie op elke prikkel of conditie die spanning veroorzaakt (1) = > proces ◦ Ontstaat door stressor ◦ Geeft stressrespons
Niet alle stress is negatief, zekere mate van stress nodig om te functioneren Teveel stress kan wel negatief zijn
◦ Link aangetoond met verstoren van het reproductieve systeem (bv. Bij anorexia nervosa) (2)
(1)
Selye, H. (1979). "Stress, cancer and the mind", in: J. Taché, H. Selye & S.B. Day (Eds). Cancer, stress and death (p. 1127). New York, Plenum Press (2) (2) Catherino (2011) Stress relief to augment fertility: the pressure mounts (Fertil steril, 95 (8)
2. Stress en vruchtbaarheid …een bijzondere link Ideopathic infertility (1930’s) state caused by psychological dysfunctional dynamics
Psychogenic model (50’s) … such as unconscious anxiety about sexual feelings, ambivalence towards parenthood, unresolved oedipal complex
Psychological consequences model (70’s) Infertility = emotionally difficult experience, impacting all aspects of individual and couple’s life
Bio-psycho-social model (90’s) Infertility = medical, psychological and social problem: dynamic relationship between these aspects
2. Stress en vruchtbaarheid …een bijzondere link
Vooruitgang in (reproductieve) geneeskunde + in psychologie minder focus op psychopathologie als “oorzaak” van onvruchtbaarheid
Geen hogere prevalentie van persoonlijkheidsstoornissen of emotioneel dysfunctioneren bij ptn met vruchtbaarheidsproblemen Dunkel-Schetter et al., 1991
Eerder: psychologische gevolgen (depressie, angst, negatieve effecten op zelfwaarde en lichaamsbeeld) door vruchtbaarheidsproblemen Leiblum et al., 1987; Freeman et al., 1987; Newton et al., 1990; Hynes et al, 1992; Merari et al.,1992; Thierling et al.1993; Boivin et al, 1995; Slade et al, 1997
Bio-psycho-sociaal model
Biologisch
Psychologisch Infertiliteit
Sociaal
(*) Grinion, 2005
3. Hoe wordt stress gemeten?
Algemene psychologische ‘stress’: ◦ Brede waaier ◦ O.a. depressie, angst, persoonlijkheidskenmerken Persoonlijkheidsvragenlijsten Symptomenvragenlijsten (e.g. SCL-90, HADS, …)
•
Fertiliteitsspecifieke ‘stress’: • Specifieke domeinen • O.a. sociaal, relationeel, seksueel, kinderwens Fertility Problem Inventory (FPI) Kinderwensvragenlijsten,…
4. Impact van stress op vruchtbaarheid?
Fysiologische interactie : Stress hormonen (catecholamines: adrenaline, noradrenaline, dopamine) in de hersenen HPA as vrouwelijke voorplantingsorganen
interactie met hormonen die cyclus regelen: GnRH, prolactine, LH en FSH Schenker et al., 1992
4. Impact van stress op vruchtbaarheid?
Psychologische stress vruchtbaarheid ◦ Eetstoornissen: ovulatoire problemen Stewart et al.,1990, 1992, 1994; Abraham S, et al; 1991
◦ Primaire psychoseksuele dysfuncties:
Psychogene vorm van vaginisme Infrequent (of geen) seksueel contact Erectie- en/of ejaculatiestoornissen …
4. Impact van stress op vruchtbaarheid?
Onderzoek: ◦ Boivin et al., BMJ, 2011 – meta-analyse: Geen verband tussen pre-treatment emotionele stress (gemeten als angst en depressie) en outcome van ART behandeling Obv 14 studies waarbij 3583 vrouwen met fer-problemen werden geïncludeerd
Conclusies: geruststellend, emotionele stress als gevolg van fer-problemen of andere life stressors heeft geen impact op de kans om zwanger te worden
4. Impact van stress op vruchtbaarheid?
Onderzoek: ◦ Matthiesen et al., HR, 2011- meta-analyse Associaties tussen stress, angst, depressie en ART outcomes blijven onduidelijk: 31 prospectieve studies Negatieve associatie voor stress en (state en trait) angst en klin. Zwangerschaps percentage; geen verband met depressie.
Conclusie: veel methodologische problemen veel heterogeniteit tussen studies Voorlopig geruststellende bevindingen
4. Impact van stress op vruchtbaarheid?
Klinische ervaring: ◦ Uitblijven van de kinderwens:
Levenscrisis Sociaal stigma en schaamte Potentieel voor relationele problemen Genderverschillen en conflicten Coping discrepanties Ineffectieve of inadequate coping patronen …
STRESS
4. Impact van stress op vruchtbaarheid?
Thema’s o.a.: ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦
Kwaadheid, jaloezie, nijd Onzekerheid rond toekomst en toekomstplannen Gekwetst zijn in eigenwaarde en zelfbeeld Uit de boot vallen tov de leeftijdsgenoten Intergenerationele levenscrisis Druk rond moeilijke beslissingen Stigma rond ‘patiënten’ status
Niet in een vacuum: ◦ Andere levensgebeurtenissen (werk, huis, familie, vrienden,…) ◦ Andere medische aandoeningen ◦ Reeds bestaande psychologische en/of psychiatrische problemen of aandoeningen
4. Impact van stress op vruchtbaarheid?
4. Impact van stress op vruchtbaarheid?
Mythes: ◦ Ga eens op vakantie… ◦ Neem een pauze en dan word je wel zwanger… ◦ Niet teveel mee bezig zijn… ◦ Ontspan u eens… Angst, bezorgdheid, ideeën leven rond stress en vruchtbaarheid !! Belangrijk om hiervoor: - Open te staan - Niet te snel te (ver)oordelen - Correcte info te geven - Normaliseren waar mogelijk, doorverwijzen waar problematisch PRAAT EROVER!!!
5. Kan stress reductie vruchtbaarheid verbeteren?
5. Kan stress reductie vruchtbaarheid verbeteren?
5. Kan stress reductie vruchtbaarheid verbeteren?
Positief effect op zw-outcome: ◦ Bij niet-ART koppels ◦ Evt effect op seksuele functie, normalisering
Geen effect op mental health: ◦ In tegenstelling tot alg psy literatuur ◦ Cave methodologische bedenkingen: Afhankelijk van design Afhankelijk van type interventie, duur focus Afhankelijk van baseline mental health van deelnemers (het gaat al om gezonde mensen, weinig ‘winst’ te maken,…) …
5. Kan stress reductie vruchtbaarheid verbeteren?
De rol van coping? ◦ Als buffer/mediator voor negatieve impact van stress Bv. Actieve coping zou positief effect hebben Bv.Vermijdende coping zou negatief effect hebben, niet alleen op individu maar ook binnen koppel
◦ Als veranderbaar concept ~ bruikbaar in therapie ~ welke coping heeft vrouw/man? ~ eventueel nieuwe copingmechanisme installeren
◦ Als tegengewicht voor ontreddering, frustratie, isolatie, verminderd zelfbeeld ‘iets doen’
5. Kan stress reductie vruchtbaarheid verbeteren?
De rol van coping? ◦ Effecten zijn niet altijd eenduidig: dosering? Bv. Actieve coping en oplossingsgericht zijn is positief, maar indien teveel ook rigiditeit Bv. Op korte termijn kunnen vermijding of afleiding helpend zijn, op langere termijn helpt dit niet meer en wordt dit dysfunctioneel
◦ Geen oplossing voor machteloosheid ◦ Niet gericht op zwangerschap, wel op algemeen (individueel, relationeel, sociaal) welzijn
6. Wat in de praktijk? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Praat erover! Perceptie v pt >< feiten en vraagtekens Normaliseer, waar mogelijk: stress is normaal en niet altijd negatief. Wees alert voor tekenen van emotioneel (verminderd) welzijn Rigiditeit ~ angst, falende coping, … Verwijs door, bij voorkeur naar therapeuten met kennis van fertiliteit Empowering ≠ controle
Bedankt voor jullie aandacht!
Uschi Van den Broeck, Phd
[email protected] Master in de psychologie, Familietherapeut Leuvens Universitair Fertiliteitscentrum
