De houdbaarheid van ons pensioenstelstel Break-out sessie: vermogensbeheer Henk Radder en Helma Verkouw
WILLEMSTAD, 29 OKTOBER 2015
Inleiding › Bij de houdbaarheid van een pensioenstelstel wordt vaak in eerste instantie gedacht aan: › Demografische ontwikkelingen › Adequate premiestelling › Solidariteit tussen generaties
?
› Draagvlak onder de deelnemers › Vormgeving van de pensioenregeling
› … maar om in een goed (geïndexeerd) pensioen te kunnen voorzien - tegen aanvaardbare kosten en risico’s is het resultaat van de beleggingen van cruciaal belang!
p.2
Agenda Vormt de beleggingsproblematiek een bedreiging voor de houdbaarheid van het pensioenstelsel? › Beleggingsuitdagingen voor pensioenfondsen in de Dutch Caribbean › Hoe kan hier mee worden omgegaan? › Zijn veranderingen in wet- en regelgeving wenselijk/noodzakelijk? › Draagvlak vergroten door maatschappelijk verantwoord beleggen?
p.3
De ‘beleggingsspagaat’ › Lokale situatie › Beperkte economische groei › Levensverwachting en prijspeil stijgt › Rente op obligaties en deposito’s is laag › Sector concentratie › Beleggingsmogelijkheden zijn beperkt
› Internationale situatie › Onzekerheid over economische groei › Rente op obligaties en deposito’s is laag › Hoog opgelopen aandelenwaarderingen › Internationale markten zijn volatiel
p.4
Lokale beleggingen Economische groei en inflatie 2014
2015f
2016f
BBP Groei
1,1
2,4
2,0
› Wereldeconomie
Inflatie
0,4
0,7
2,0
› Situatie Venezuela
Aruba
Curaçao
› Overheidsfinanciën
BBP Groei
-1,1
0,4
0,5
Inflatie
1,5
1,1
1,5
Inflatie Bonaire
1,5
-0,5
1,0
Inflatie Saba
2,0
0,0
1,5
Inflatie Statia
2,6
-0,5
1,0
BBP Groei
1,7
1,3
1,4
Inflatie
1,9
1,4
2,0
Dutch Caribbean
Sint Maarten
Forecasts and Estimates are derived from Central Bank, Statistics Office, government forecasts, Finance Ministries and IMF World Economic Outlook.
p.5
‘Things to watch’
Bron: globalnewsmatters.com. Data: per oktober 2015.
› Relatie met Nederland › Milieu en veiligheid
Lokale beleggingen Ontwikkel binnenlandse mogelijkheden
› Economie kan investeringen gebruiken › Infrastructuur, Duurzame energie › Gezondheidszorg, Educatie
› Een ‘double bottom-line’ is belangrijk › Aantrekkelijk rendements-risicoprofiel › Positieve maatschappelijke impact › Ook een trend in andere landen
› Bundel krachten en trek samen op › Werk samen met overheid en andere investeerders › Vereist lokale kennis en intensieve betrokkenheid › Risicomanagement is essentieel
p.6
Lokale beleggingen Dring aan op verdere versoepeling beleggingsregel
› Verstoort marktwerking › Overliquiditeit bij financiële instellingen › Verstoring lokale rentetarieven › Systeemrisico voor lokale economie
› Beperkt rendement en risicospreiding › Lokale economie kwetsbaar voor grote schokken › Brengt pensioenfondsen en verzekeraars in de problemen › Impact op groei en werkgelegenheid
› Liberalisering tast reserves aan › Uitstroom van middelen uit de economie › Geleidelijke versoepeling is van belang
p.7
Internationale beleggingen Wereldwijde groei neemt af World Trade and Industrial Production 6
Aandelen duur 5
4
3
2
1
Aandelen Goedkoop
0 2012
2013 World Industrial Production
Source: Thomson Reuters Datastream, Jul 15
p.8
Bron: Thomson Reuters Datastream. Data: per oktober 2015.
2014 World Trade
2015
Internationale beleggingen Aandelen blijven duur Composite Value Index - World 2 Equities expensive Aandelen duur 1
0
-1
-2 Equities cheapgoedkoop Aandelen -3
-4 2002
2004
2006
2008 World CVI
Source: Thomson Reuters Datastream
p.9
Bron: Thomson Reuters Datastream. Data: per oktober 2015.
2010
2012
2014
Internationale beleggingen Zorg voor goede spreiding 2012 Q4
2013 Q1
2013 Q2
2013 Q3
2013 Q4
2014 Q1
2014 Q2
2014 Q3
2014 Q4
2015 Q1
2015 Q2
2015 juli-aug
Real Estate Equities
Global Equities
Global Def Equities
Global Equities
Global Equities
Real Estate Equities
EM Equities
Global Agg Bonds
Real Estate Equities
Global Equities
EM Equities
US Gov Bonds
5,91
10,31
1,98
5,9
8,29
3,69
8,57
1,77
7,64
5,75
1,86
0,86
EM Equities
Real Estate Equities
Global Equities
EM Equities
Global Def Equities
EM Debt
Real Estate Equities
Global Credit Bonds
Global Def Equities
Global Def Equities
EM Debt
Cash
5,63
5,26
1,63
5,48
6,84
3,58
7,42
0,48
4,75
5,44
0,33
0,00
Global Equities
Global Agg Bonds
Cash
Real Estate Equities
EM Equities
Global Credit Bonds
EM Debt
Global Equities
Global Equities
Real Estate Equities
Global Equities
Global Credit Bonds
3,60
0,84
0,00
2,8
2,47
2,67
5,26
0,43
4,70
4,31
0,02
-0,08
EM Debt
Global Credit Bonds
US Gov Bonds
Global Def Equities
Global Credit Bonds
Global Def Equities
Global Def Equities
US Gov Bonds
Global Agg Bonds
Global Agg Bonds
Cash
Global Agg Bonds
2,68
0,42
-1,83
2,66
1,34
2,29
3,75
0,33
1,93
2,30
0,00
-0,49
Global Credit Bonds
Cash
Global Agg Bonds
Global Credit Bonds
Global Agg Bonds
Global Agg Bonds
Global Equities
Global Def Equities
US Gov Bonds
Global Credit Bonds
US Gov Bonds
EM Debt
1,97
0,00
-2,08
0,79
1,01
2,00
3,7
0,22
1,88
2,30
-1,47
-1,43
Global Agg Bonds
US Gov Bonds
Global Credit Bonds
Global Agg Bonds
Cash
US Gov Bonds
Global Credit Bonds
Cash
Global Credit Bonds
EM Debt
Global Def Equities
Global Def Equities
1,71
-0,13
-2,91
0,34
0,00
1,34
2,58
0,00
1,59
2,20
-1,7
-2,72
Cash
EM Equities
Real Estate Equities
EM Debt
EM Debt
Global Equities
Global Agg Bonds
EM Debt
Cash
US Gov Bonds
Global Agg Bonds
Real Estate Equities
0,00
-0,23
-3,61
0,34
-0,28
0,17
2,33
-2,29
0,00
1,61
-1,99
-2,76
US Gov Bonds
EM Debt
EM Debt
US Gov Bonds
Real Estate Equities
Cash
US Gov Bonds
EM Equities
EM Debt
EM Equities
Global Credit Bonds
Global Equities
-0,05
-2,10
-6,35
0,16
-0,34
0,00
1,35
-3,98
-3,35
0,86
-2,66
-4,39
Global Def Equities
Global Def Equities
EM Equities
Cash
US Gov Bonds
EM Equities
Cash
Real Estate Equities
EM Equities
Cash
Real Estate Equities
EM Equities
n/a
n/a
-7,94
0,00
-0,74
-0,26
0,00
-4,63
-4,02
0,00
-6,07
-15,74
p.10
Rendementen per kwartaal per asset class in USD. Bron: Russell. Data: per oktober 2015.
Internationale beleggingen Implementeer adequaat risicomanagement Financiële risico’s
Niet-financiële risico’s
Beheersingscategorieën (Hard & Soft Controls)
Marktrisico
Omgevingsrisico
Risico specifiek
Renterisico
Operationeel risico
Organisatie
Krediet-/tegenpartijrisico
Uitbestedingsrisico
Management
Valutarisico
IT risico
Solvabiliteit
Inflatierisico
Integriteitsrisico
Liquiditeitsrisico
Juridisch risico
Concentratierisico Actief risico Verzekeringstechnisch risico
p.20 Bron: DNB, FIRM-handboek, 2005.
Verantwoord beleggen Evolutie van de kijk op dit onderwerp
› Lang is gedacht dat verantwoord beleggen en het behalen van een aantrekkelijk rendement op gespannen voet met elkaar staan › Verantwoord beleggen was voornamelijk gericht op het selecteren of uitsluiten van beleggingen op basis van bepaalde ethische of morele gronden › Groeiende bewustwording dat financiële waardering van alle beleggingen - op de lange termijn - wordt beïnvloed door hun impact op milieu en maatschappij › In toenemende mate integreren beleggers ESG factoren (Environmental, Social & Governance) in hun portefeuillestrategie p.12
ESG – in welke mate beïnvloedt het de waarde? en in hoeverre kan het gemeten worden? 1
Hard
2 9 3
AVAILABLE METRICS
10 8
4
7
2
6
4 1
5 3
Soft Stronger
Weaker
Community Relations Environmental Policies Recruitment Practices Treatment of Minority Shareholders
5
Employee Training
6
Business Ethics
7
Board Structure & Balance
8
Health Safety & Performance
9
Green House Gas Emissions
FINANCIAL MATERIALITY
10 Governance
p.13 Bron: Russell. Ter illustratie.
Environmental
Social
CEO Compensation
Verantwoord beleggen Vergroot het draagvlak bij stakeholders
› Beleggingsdoelstelling pensioenfonds › Behalen rendement tegen aanvaardbare risico’s en kosten › Op een verantwoorde wijze beleggen van de middelen
› Verschillende instrumenten › Uitsluitingen › Stembeleid en dialoog › ESG integratie › Impact beleggen
› Verantwoord beleggen › Vergroot het draagvlak › Draagt bij aan de houdbaarheid
p.14
Samenvatting en conclusie › › › › › › › ›
Het resultaat op de beleggingen is cruciaal… … maar de uitdagingen zijn groot Ontwikkel binnenlandse beleggingsmogelijkheden Dring aan op verdere versoepeling beleggingsregel Diversificatie en risicomanagement zijn essentieel Dynamisch, proactief en risico gecontroleerd beheer Verantwoord beleggen draagt bij aan houdbaarheid Hoge eisen aan kennis, ervaring en governance vereist CaPAs is een fantastisch initiatief om deze uitdagingen gezamenlijk het hoofd te bieden
p.15
Appendix
Russell Investments Een internationale beleggingsadviseur en fiduciair beheerder
› › › › › › ›
Opgericht door Frank Russell in 1936 Hoofdkantoor in Seattle (VS) 100% eigendom van London Stock Exchange Group USD 272 miljard vermogen onder beheer Meer dan 1,900 medewerkers wereldwijd Kantoren in 22 steden www.russell.com
p.17 Bron: Russell. Data: per 31 maart 2015.
Henk Radder Director, Investment Strategy & Solutions Henk Radder is als Director, Investment Strategy & Solutions, werkzaam binnen het Russell team in Amsterdam. In zijn rol als strategisch adviseur en fiduciair manager, is hij verantwoordelijk voor verschillende klantrelaties in Nederland, België, Verenigd Koninkrijk, Curaçao en Aruba. Zijn expertise omvat onder meer asset & liability management, asset allocatie, hedging strategieën, portefeuille constructie, manager selectie & monitoring, risicomanagement, performance meting, governance vraagstukken, verantwoord beleggen en alternatieve beleggingen. Daarnaast is Henk lid van Russell’s Diversity & Inclusion Committee, Regional Asset Allocation Committee en Thought Leadership Group.
[email protected] Tel: +31 20 567 4319 Mob: +31 6 2264 9145
In 2006, trad hij bij Russell in Londen in dienst en verhuisde in 2011 naar Amsterdam. Daarvoor werkte Henk zes jaar als (senior) investment consultant bij Watson Wyatt in Amstelveen. Na een stage bij ING Investment Management in Den Haag, begon hij zijn loopbaan in 1997 als relatiebeheerder bij The WM Company. Henk is in 1996 afgestudeerd aan de Vrije Universiteit in Amsterdam in de richting Financiële Economie (Drs). In 2005, voltooide hij de postdoctorale opleiding voor Register Beleggingsanalist (RBA). Op dit moment bevindt hij zich in de afrondende fase van zijn Masteropleiding Risico Management voor Financiële Instellingen, eveneens aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.
Drs, Financiële Economie, Vrije Universiteit, Amsterdam, 1997 RBA, Register Beleggingsanalist, Vrije Universiteit, Amsterdam, 2005 Master Risicomanagement Financiële Instellingen, Vrije Universiteit, Amsterdam - heden
Helma Verkouw Director, Relationship Management Helma Verkouw is werkzaam als Director, Relationship Management in het Amsterdamse team van Russell Investments. Zij is verantwoordelijk voor de dagelijkse relatie met onze klanten en draagt zorg voor een optimale dienstverlening en maatwerk rapportages. Daarnaast levert zij een actieve bijdrage aan seminars en publicaties om de kennis van Russell’s beleggingsoplossingen en actuele thema’s met klanten te delen. Helma heeft maatschappelijk beleggen als specifiek aandachtsgebied en is medeoprichter en ‘lead member’ van Russell’s Global Sustainability Council sinds 2009. Binnen Europa is zij het aanspreekpunt op het gebied van ESG vraagstukken en oplossingen.
[email protected] Tel: +31 20 567 4314 Mob: +31 6 5045 6719
Voordat Helma bij Russell in dienst trad, was zij 8 jaar werkzaam binnen de Achmea Group; eerst als managementtrainee en aansluitend als pensioen-specialist. Daarna maakte zij de overstap naar Achmea Asset Management, waar zij werkte binnen het implementatie team, transitiemanagement, het aandelenteam en relatiebeheer. Vervolgens stapte zij over naar F&C Asset Management als Senior Client Relationship Manager voor Nederlandse pensioenfondsen. Met 22 jaar achtergrond in verschillende functies in de beleggingsindustrie kan Helma zeer verdienstelijk inspelen op de diverse behoeften van de verschillende institutionele beleggers en kan zij bouwen op de praktijkervaring van een groot aantal langdurige pensioenfonds klantrelaties.
Drs, Economie, Universiteit van Amsterdam, 1992 Bachelor degree, Business School of Economics, Banking and Insurance, 1988
Important information This material is not intended for distribution to retail clients. This material does not constitute an offer or invitation to anyone in any jurisdiction to invest in any Russell product or use any Russell services where such offer or invitation is not lawful, or in which the person making such offer or invitation is not qualified to do so, nor has it been prepared in connection with any such offer or invitation. Unless otherwise specified, Russell Investments is the source of all data. All information contained in this material is current at the time of issue and, to the best of our knowledge, accurate. Any opinion expressed is that of Russell Investments, is not a statement of fact, is subject to change and, unless it relates to a specified investment, does not constitute the regulated activity of “advising on investments” for the purposes of the Financial Services and Markets Act 2000. The value of investments and the income from them can fall as well as rise and is not guaranteed. You may not get back the amount originally invested. Any forecast, projection or target is indicative only and not guaranteed in any way. Any past performance figures are not necessarily a guide to future performance. Any reference to returns linked to currencies may increase or decrease as a result of currency fluctuations. Any references to tax treatments depend on the circumstances of the individual client and may be subject to change in the future. Copyright © 2015 Russell Investments Limited Issued by Russell Investments Limited. Company No. 02086230. Registered in England and Wales with registered office at: Rex House, 10 Regent Street, London SW1Y 4PE. Telephone 020 7024 6000. Authorised and regulated by the Financial Conduct Authority, 25 The North Colonnade, Canary Wharf, London E14 5HS.
