De houdbaarheid van de ZZP er

2011 De houdbaarheid van de ZZP’er

Sandra Weijers Wissenraet van Spaendonck 1-11-2011

Inhoud 1.

Voorwoord .................................................................................................................... 4

2.

Inleiding ........................................................................................................................ 5 Onderzoeksaanpak ................................................................................................. 5

2.2

Definities ................................................................................................................. 6

2.2.1

De ZZP’er ............................................................................................................ 6

2.2.2

Overige definities ................................................................................................. 7

De ZZP-markt ................................................................................................................ 8 3.1

Cijfers ...................................................................................................................... 8

3.2

Kenmerken ZZP-markt ...........................................................................................10

3.2.1

Verdeling over de sectoren .................................................................................10

3.2.2

Leeftijd van de ZZP’er en de man-vrouw verhouding ..........................................12

3.3 4.

Conclusie ...............................................................................................................13

Macro-economische ontwikkelingen .........................................................................14 4.1

Sociaal-culturele ontwikkelingen.............................................................................14

4.1.1

Digitalisering .......................................................................................................14

4.1.2

Individualisering ..................................................................................................14

4.1.3

Informalisering ....................................................................................................15

4.1.4

Intensivering .......................................................................................................15

4.2

Economie ...............................................................................................................15

4.2.1

Conjunctuur ........................................................................................................15

4.2.2

Tertiarisering .......................................................................................................16

4.3

Demografie ............................................................................................................17

4.3.1

Ontgroening ........................................................................................................17

4.3.2

Vergrijzing...........................................................................................................17

4.4

Arbeidsmarkt ..........................................................................................................18

4.4.1

Omvang ..............................................................................................................18

4.4.2

Flexibilisering ......................................................................................................19

4.4.3

Toenemende mobiliteit........................................................................................20

4.4.4

Emancipatie ........................................................................................................20

De houdbaarheid van de ZZP’er. Sandra Weijers

3.

2.1

2

4.5 4.5.1

Arbeidsparticipatie moet omhoog ........................................................................21

4.5.2

Modernisering arbeidsmarkt................................................................................21

4.5.3

Stimulering economische dynamiek en innovatieve kenniseconomie..................21

4.5.4

Verbeteren van het ondernemersklimaat ............................................................22

4.5.5

Verhoging AOW-leeftijd ......................................................................................22

4.6

De ZZP-constructie in de praktijk ...............................................................................24 5.1

De ZZP’er ...............................................................................................................24

5.1.1

Motivatie .............................................................................................................24

5.1.2

Kenmerken en karakter.......................................................................................25

5.1.3

Knelpunten .........................................................................................................26

5.1.4

Wet- en regelgeving ............................................................................................28

5.2

6.

Conclusie ...............................................................................................................23

De opdrachtgever ...................................................................................................33

5.2.1

Motieven .............................................................................................................33

5.2.2

Voordelen ...........................................................................................................33

5.2.3

Knelpunten .........................................................................................................34

5.3

Huidige samenwerkingsverbanden.........................................................................35

5.4

Conclusie ...............................................................................................................37

De houdbaarheid van de ZZP’er .................................................................................38 6.1

Openstaande knelpunten .......................................................................................38

6.2

Oplossingen ...........................................................................................................39

6.2.1

Oplossingen voor de ZZP’er ...............................................................................39

6.2.2

Oplossingen voor de opdrachtgever ...................................................................39

6.2.3

Platform voor Entrepreneurs ...............................................................................40

6.3

Rol van de overheid ...............................................................................................40

6.4

Conclusie ...............................................................................................................41

7.

Nawoord .......................................................................................................................42

8.

Bronvermelding ...........................................................................................................43


5.

Overheid ................................................................................................................20

3

1. Voorwoord Met veel plezier heb ik gewerkt aan mijn studieproject in het kader van de Fundatie Van Spaendonck. Een onderzoek naar de ZZP-markt geeft veel inzicht in de veranderingen in onze omgeving in zijn algemeenheid en in de arbeidsmarkt in het bijzonder. Dit inzicht is direct toepasbaar in mijn dagelijkse werkzaamheden, voornamelijk voor de RIM, de brancheorganisatie voor de interim management bureaus. Deze dagelijkse werkzaamheden zijn ook de reden van vertraging in mijn onderzoek. In een organisatie als Wissenraet Van Spaendonck gaat commercieel belang voor onderzoeksbelang, wat, zeker in deze tijd, logisch is. Desalniettemin denk ik dat dit rapport bij kan dragen aan de profilering van Wissenraet Van Spaendonck en dus zeker een commercieel belang kan hebben. Dit eindresultaat zal benut worden in de markt en wellicht leiden tot concrete actie en/of vervolgonderzoek.

Graag wil ik iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan de totstandkoming van dit rapport hartelijk bedanken. In het bijzonder Josien van Breda (FNV Zelfstandigen), Yvonne Prince (EIM), Ron Steens (voorzitter RIM) en Rolf Sterk (voorzitter ROA) voor het leveren van input tijdens het rondetafelgesprek. Nardo de Vries en Paul Vroonhof (beiden EIM) voor het inspirerende gesprek en het meelezen van het eindrapport. Robert van Vlijmen (Brederijn Van Spaendonck) voor zijn interesse en input. En mijn collega’s, in het bijzonder Willem Ebbens voor zijn ondersteuning en zienswijze


waardoor het rapport tot een vernieuwende eindconclusie komt.

4

2. Inleiding De Fundatie Van Spaendonck subsidieert projecten, die binnen de Van Spaendonck holding geïnitieerd worden, gericht op verduurzaming van arbeid. Behoefte aan meer flexibiliteit, toenemende individualisering en een lage arbeidsparticipatie bij vrouwen en ouderen is een aantal maatschappelijke ontwikkelingen die een spanningsveld opleveren voor de verduurzaming van arbeid. Dit spanningsveld is op te lossen met flexibilisering van arbeid in zijn algemeenheid en de ZZP-markt in het bijzonder. ‘De houdbaarheid van de ZZP’er’ richt zich op de randvoorwaarden die nodig zijn om de ZZP-markt daadwerkelijk te laten groeien. Deze probleemstelling wordt vanuit de ZZP’er, de opdrachtgever en de overheid belicht. Zoals vanuit de ZZP’er die hoge bedragen moet betalen om goed verzekerd te zijn, die belemmerd wordt door een grote regelen lastendruk en die voor zijn eigen acquisitie moet zorgen terwijl het vaak een vakspecialist is. Vanuit de opdrachtgever met de onzekerheid over de kwalificaties van de ZZP’er, het risico van het fictief dienstverband en de aansprakelijkheden. Tot slot vanuit de overheid die een groot belang heeft bij een goed georganiseerde ZZP-markt, maar momenteel de inzet van ZZP’ers nog onvoldoende faciliteert.

Na een schets van de ZZP-markt in hoofdstuk 3, zal hoofdstuk 4 antwoord geven op de vraag of de groei van de ZZP-markt conjunctureel of structureel is. In hoofdstuk 5 wordt de ZZP-constructie nader geanalyseerd waarbij de knelpunten, voor zowel de ZZP’er als de opdrachtgever, zichtbaar zullen worden. Een oplossing voor deze knelpunten bepaalt de houdbaarheid van de ZZP’er. In hoofdstuk 6 wordt een mogelijke oplossing nader uitgewerkt.

2.1

Onderzoeksaanpak

Voor de uitvoering van het onderzoek is in eerste instantie desk research uitgevoerd. Middels internet, diverse beschikbare bronnen en berichten in de media zijn gegevens in kaart gebracht en

gegevens is gecheckt. Hiertoe is een rondetafelgesprek georganiseerd, zijn gesprekken gevoerd met ZZP’ers, opdrachtgevers, bemiddelingsbureaus en onderzoeksbureaus.


geanalyseerd. Deze desk research is ondersteund met field research waarbij de analyse van de

5

2.2

Definities

In dit onderzoeksrapport worden verschillende vaktermen met betrekking tot de ZZP-markt gehanteerd. In deze paragraaf wordt de definitie van deze begrippen gegeven. Allereerst de belangrijkste van dit onderzoek, namelijk de definitie van een ZZP’er.

2.2.1 De ZZP’er In de afgelopen jaren is de ZZP’er een begrip geworden. De vraag die daarbij als vanzelfsprekend naar boven komt is wat een ZZP’er nu precies is. Uit onderzoeken en uit de gehanteerde definities door verschillende instellingen blijkt dat daar verschillend over wordt gedacht. Het CBS hanteert de definitie dat een ZZP’er een persoon is met als (hoofd)baan het verrichten van arbeid voor eigen rekening of risico in een eigen bedrijf of praktijk, of in een zelfstandig uitgeoefend beroep en die daarbij geen personeel in dienst heeft. Hieronder vallen dus ook boerenbedrijven, horecazaken en winkels zonder personeel. Het CBS merkt daarbij een persoon als ZZP’er aan wanneer hij of zij meer dan vijftien uur per week aan betaald werk verricht. Het EIM hanteert de volgende definitie. Een persoon wordt als ZZP’er beschouwd als deze:

1. zelfstandig ondernemende activiteiten onderneemt; 2. geen personeel in dienst heeft; 3. geen medeondernemer heeft; 4. geen ondersteuning van familieleden heeft die bestaat uit dezelfde vakmatige activiteiten en die meer dan 15 procent uitmaakt van de omzet; 5. het voornaamste product van de onderneming ‘arbeid’ is (ambacht, vaardigheden, kennis, capaciteit, etc.) en geen goederen. Het SEO hanteert de volgende definitie. ZZP’ers:

2. werken voor één of enkele opdrachtgevers; 3. hebben geen of een zeer beperkte eigen bedrijfsruimte; 4. verrichten werk dat normaliter overwegend onder een arbeidsovereenkomst wordt verricht; 5. verrichten de werkzaamheden niet op eigen initiatief, maar alleen na opdrachtverstrekking; 6. dragen verantwoording voor de eigen werkzaamheden; 7. krijgen per opdracht betaald; 8. beperken zich veelal tot het inbrengen van kennis en vaardigheden op het eigen vakgebied; 9. houden zich niet of nauwelijks bezig met klantenwerving en investeringen rond gebouwen, grond, kapitaalgoederen en dergelijke.


1. hebben geen werknemers in dienst;

6

Bij bovenstaande definitie stelt SEO dat het vierde punt vooral van belang is. Wat betekent dat het werken in loondienst een reëel alternatief is, dan wel het opzetten van een traditioneel bedrijf met werknemers welke een dienstbetrekking hebben. Ook stelt SEO dat er verschillende benaderingen zijn vanwege de te hanteren functionaliteit van het begrip ZZP. Zo hanteren de belastingdienst en het UWV een juridische benadering en het CBS een statistische benadering. De belastingdienst stelt bijvoorbeeld dat een ZZP’er een ondernemer is zonder personeel of directeur / grootaandeelhouder. Er zijn echter wel BV’s met een enkel personeelslid in de zin van een directeur / grootaandeelhouder. Deze worden door het CBS niet meegenomen als zelfstandige omdat zij op de loonlijst van de BV staan en op basis daarvan niet binnen de groep zelfstandigen vallen.

Zoals te zien, is er een verscheidenheid aan te hanteren definities. In dit onderzoek zal gebruik worden gemaakt van de definitie van het CBS: een ZZP’er is een persoon met als (hoofd)baan het verrichten van arbeid voor eigen rekening of risico in een eigen bedrijf of praktijk, of in een zelfstandig uitgeoefend beroep en die daarbij geen personeel in dienst heeft. Het CBS merkt iemand pas aan als ZZP’er zodra hij of zij meer dan 15 uur per week aan betaald werk verricht.

Het voordeel van de hierboven genoemde definitie is dat er duidelijke gegevens bekend zijn op basis van de inschrijving bij de Kamer van Koophandel, aangezien inschrijving verplicht is bij het als zelfstandige verrichten van meer dan 15 uur arbeid per week. Het lastige bij de andere genoemde (brede) definities is dat een afbakening voor het in kaart brengen van de omvang van de ZZP’ers in de totale werkgelegenheidsmarkt lastig te maken is. Op basis van deze definitie en aan de hand van beschikbare cijfers van het CBS wordt de ontwikkeling van de ZZP-markt over de afgelopen jaren in het volgende hoofdstuk beschreven.

2.2.2 Overige definities ZZP-markt onderzoek zijn deze actoren beperkt tot de ZZP’er zelf, de opdrachtgever en de overheid.

ZZP-constructie De aan een tijdelijke opdracht gerelateerde samenwerking tussen een ZZP’er en een opdrachtgever.


De ZZP-markt is het geheel aan actoren die gezamenlijk een markt voor ZZP’ers vormen. In dit

7

3. De ZZP-markt In dit hoofdstuk zal aan de hand van de beschikbare cijfers van het CBS inzicht worden gegeven in de markt voor ZZP’ers zoals die zich in de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. In paragraaf 2 worden verschillende kenmerken van de ZZP-markt beschreven. Er wordt uitgegaan van de definitie van het CBS zoals in het vorige hoofdstuk is besproken. De grafieken zijn afkomstig van Ronald Dekker, Senior Researcher ReflecT (Tilburg University). Deze grafieken zijn gebaseerd op EBB-data afkomstig van het CBS. EBB-data zijn verkregen uit de Enquête Beroepsbevolking. Deze data zijn verkregen middels zelfaangifte van respondenten wat effect kan hebben op sectorale verschillen.

3.1

Cijfers

Onderstaande grafieken geven de ontwikkeling in de arbeidsmarktstatus over de periode 1996-2009 weer. De eerste grafiek geeft de trend aan in absolute getallen. De tweede grafiek geeft de arbeidsmarktstatus uitgedrukt in percentages weer. Tot slot geeft de derde grafiek in deze paragraaf een ingezoomd beeld van de trend betreffende de zelfstandigen en de flexwerkers.

Bron: Ronald Dekker, ReflecT, Tilburg University


Grafiek 1

8

Grafiek 2




Grafiek 3

9

Uit de grafieken blijkt dat het totaal aantal werkenden in de periode 1996-2009 is gegroeid van 7.300.000 naar 8.760.000. Dit komt neer op een stijging van 20 procent. Het aantal zelfstandigen zonder personeel groeide in dezelfde periode van 400.000 naar 630.000. In absolute aantallen is dit een kleinere stijging, maar relatief is dit een stijging van 58 procent. Hoewel er sprake is van een flinke toename van het aantal ZZP’ers, werkt 80 procent van het totaal aantal werkenden als werknemer met een vast dienstverband. Een oorzaak van dit grote aandeel vaste contracten kan worden gevonden in de hoge economische groei gedurende de periode 19942007. In combinatie met een krappe arbeidsmarkt heeft dit geleid tot concurrentie om gekwalificeerd personeel.

3.2

Kenmerken ZZP-markt

3.2.1 Verdeling over de sectoren



Grafiek 4

10

Grafiek 5


Grafiek 4 geeft aan welk percentage van de totale werkgelegenheid in een bepaalde sector te vinden is. Grafiek 5 geeft aan welk percentage van de ZZP’ers in een bepaalde sector werkt. Op basis van deze gegevens kan worden gesteld dat relatief gezien er meer ZZP'ers werken in de sectoren landbouw, bouw, zakelijke dienstverlening en cultuur/overige dienstverlening.



Grafiek 6

11

Grafiek 6 geeft een overzicht van de relatieve veranderingen van het aandeel ZZP’ers over de verschillende sectoren voor de periode 1996-2009. Uit deze gegevens blijkt dat het aandeel stijgend is voor de sectoren zakelijke dienstverlening, bouw en cultuur/overige dienstverlening. In de sector horeca is een lichte daling te zien, de zorg stijgt licht van 3 naar 4,5 procent, de industrie stijgt licht van 2 naar 3 procent en tot slot is in de landbouw een lichte daling waar te nemen. In de ‘bekende’ sectoren is het aandeel ZZP’ers relatief hoog en stijgend. Dit geldt ook voor de sector cultuur/overige dienstverlening. Het relatief grote aandeel voor de sector cultuur zou verklaard kunnen worden door het grote aandeel ZZP’ers in de mediawereld. Het aandeel industrie en zorg is vooralsnog bescheiden. Echter, deze sectoren laten een lichte stijging zien in het aandeel ten opzichte van het totale aantal ZZP’ers, wat een grote stijging in het absolute aantal betekent. Duidelijk is wel dat het aandeel ZZP’ers in de landbouw en horeca ten opzichte van het totaal afneemt.

De groei in de bouw en de zakelijke dienstverlening is deels te verklaren vanwege het feit dat deze sectoren zich goed lenen voor kleinschalige projecten. Ook in de mediawereld is individuele dienstverlening goed inzetbaar. Hiertegenover staat de beperkte inzetbaarheid in bijvoorbeeld de industrie, welke sector zich de laatste jaren voornamelijk kenmerkt door een trend in schaalvergroting. De verzadiging in de horecamarkt en de relatief hoge toetredingskosten verklaren het dalende aantal ZZP'ers in deze markt. Het aantal boeren dat stopt met het bedrijf verklaart de daling in de landbouw.

3.2.2 Leeftijd van de ZZP’er en de man-vrouw verhouding



Grafiek 7

12

In grafiek 7 is te zien dat het grootste deel van de ZZP’ers een leeftijd heeft tussen de 35 en 55 jaar oud. De meerderheid hiervan heeft een leeftijd tussen de 35 en 45 jaar. Een trend is dat het aandeel 25 tot 35-jarigen afneemt en het aandeel 55 tot 65-jarigen toeneemt. Gemiddeld genomen wordt de ZZP’er relatief ouder. Aan deze ontwikkeling draagt bij dat de overgrote meerderheid van 65-plussers die werken zelfstandigen zijn.

Grafiek 8


In grafiek 8 is te zien dat de man-vrouw verhouding bij werknemers convergeert en de verhouding 50/50 nadert. Bij ZZP’ers is ook sprake van een convergentie, maar de verhouding is hier nog steeds scheef met zeven mannelijke ZZP’ers tegenover drie vrouwelijke.

Geconcludeerd kan worden dat er steeds meer vrouwen deelnemen aan het arbeidsproces. Het

moeders waarvoor de flexibiliteit van de ZZP-constructie uitermate geschikt is.

3.3

Conclusie

Het aantal ZZP’ers is een niet te verwaarlozen en groeiende groep op de Nederlandse arbeidsmarkt. ZZP'ers werken voornamelijk in de zakelijke dienstverlening, de bouw en de culturele sector. Het aandeel in de zorg is relatief (nog) laag maar vertoond wel een lichte stijging. ZZP’ers zijn, in vergelijking tot werknemers, vaak oudere mannen.


groeiende aandeel van vrouwelijke ZZP'ers is te verklaren vanuit het toenemende aantal werkende

13

4. Macro-economische ontwikkelingen In dit hoofdstuk wordt een analyse gegeven van macro-economische ontwikkelingen die een effect hebben op de ZZP-markt. Op basis van deze ontwikkelingen kan een antwoord worden gegeven op de vraag of de groei van de ZZP-markt conjunctureel of structureel is.

4.1

Sociaal-culturele ontwikkelingen

De sociaal-culturele ontwikkelingen hebben betrekking op het wel en wee van de mens. In deze paragraaf worden ontwikkelingen geschetst die invloed hebben op het functioneren van de mens in de maatschappij. Veel van deze ontwikkelingen zijn ontleend aan een onderzoek van Paul Schnabel uit 2000, waarin hij ‘de vijf I’s’ schetst die leiden tot een kenniseconomie.

4.1.1 Digitalisering Internet is volledig ingeburgerd in de maatschappij. In 2009 heeft 90% van de huishoudens toegang tot internet. Hierdoor is (wereldwijde) informatie voor iedereen toegankelijk. Dit maakt dat de organisatie als informatieverschaffer niet meer nodig is. Kennis wordt in hoge mate gedemocratiseerd in termen van bezit en beschikbaarheid. Daarnaast is internet een onderdeel van het maatschappelijk verkeer geworden. Communicatie vindt niet meer alleen face-to-face, via post, telefoon of mail plaats. Men vindt elkaar in forums, weblogs en virtual communities. Zakelijke netwerken als LinkedIn, bieden zelfstandige ondernemers de gelegenheid om kennis en opdrachten te delen. Wie goed gebruik weet te maken van dit netwerk kan op een snelle en effectieve manier in contact treden met opdrachtgevers. Tot slot biedt internet de gelegenheid tot samenwerking tussen zelfstandigen. Indien een opdracht te omvangrijk is dan wel om specialisaties vraagt die men niet bezit, kan men middels een (digitaal) samenwerkingsverband de hulp inroepen van anderen.

Individualisering is het proces waardoor mensen meer als individu in plaats van als groep in de samenleving komen te staan. Mensen zijn steeds meer op zichzelf gericht en hebben geen behoefte om bij een organisatie te horen. Men vindt vrijheid, flexibiliteit en eigen verantwoordelijkheid veel belangrijker. Met name de groep met een groot verantwoordelijkheidsgevoel groeit. Deze verantwoordelijkheid richt zich op selfsupporting, je zelf kunnen onderhouden in de maatschappij, maar ook op de output van arbeid. Deze groep wil afgerekend worden op het resultaat van de inspanningen en gaat dus niet uit van een standaard beloning.


4.1.2 Individualisering

14

4.1.3 Informalisering Informalisering duidt aan dat de gezagsverhoudingen niet meer vanzelfsprekend zijn. Bij dienstverlening wordt de klant steeds mondiger en kritischer en laat zich niet zomaar van alles aanpraten. Op de werkvloer noemen werknemers hun manager bij de voornaam en weten zij heel goed wat hun rechten zijn. Ook in de kleding is de informalisering zichtbaar. De hoed is vrijwel verdwenen. Voor heren is het dragen van een stropdas niet meer zo vanzelfsprekend. Informalisering betekent de overgang van een door stabiele organisaties bepaalde maatschappij naar een veel flexibelere netwerksamenleving. Hierin is steeds minder plaats voor een elite die als model en gids functioneert.

4.1.4 Intensivering 'Live life to the max' is het motto van de moderne tijd. De beleveniseconomie draait op volle toeren. Meer dan ooit staat het leven in het teken van het verlangen het leven ook ten volle te kunnen beleven. Het leven is een project geworden, een opdracht om eruit te halen wat erin zit, met name door de ontplooiing van de eigen wensen, gevoelens en mogelijkheden. Mensen stellen hoge eisen aan de beleving en willen inzet van alle middelen om dat te bereiken. Ze zijn best bereid om daarvoor geld te betalen. Maar intensivering betekent ook dat mensen meer belang hechten aan persoonlijke contacten.

4.2

Economie

Om te bepalen of de groei van de ZZP-markt conjunctureel of structureel is, is het logisch om de samenhang met de ontwikkeling van het nationale inkomen te bekijken. Daarnaast is de ontwikkelingsfase van de economie een belangrijke indicator voor de typering van de economische

4.2.1 Conjunctuur De ontwikkeling van het aantal ZZP'ers wordt zowel door pull als door push factoren beïnvloed. In tijden van een groeiende conjunctuur is sprake van een aantrekkingskracht (pullfactoren) van de markt. Er is veel economisch verkeer, de vraag naar arbeid neemt toe, kortom een aantrekkelijke markt om te starten als ZZP'er. Daarentegen is in tijden van een dalende conjunctuur sprake van pushfactoren door (dreigende) werkeloosheid. Om kosten te besparen snijden organisaties in hun personeelsbestand met gedwongen ontslagen tot gevolg. Een aantal medewerkers ziet het als een kans en een laatste motivatie om als ZZP'er te starten, een ander aantal ziet geen andere mogelijkheid dan (noodgedwongen) als ZZP'er te starten.


bedrijvigheid.

15

In grafiek 9 is de ontwikkeling van het Bruto Nationaal Product en het aantal ZZP'ers weergegeven. Uit deze grafiek valt op te maken dat de ontwikkeling van het aantal ZZP'ers wel mee beweegt met de ontwikkeling van het Bruto Nationaal Product, maar dat er geen directe relatie bestaat.

Grafiek 9

Procentuele mutaties BNP en aantal ZZP'ers t.o.v. dezelfde periode het jaar daarvoor 6 5 4 3 2 1

BNP

0

ZZP'ers

-1

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

-2 -3 -4 -5

4.2.2 Tertiarisering In de historische ontwikkeling van economieën ontwikkelt de tertiaire sector, ook wel de dienstensector genoemd, zich meestal als laatste. De economie gaat eerst een fase door van agrarische dominantie (primaire sector) en vervolgens een periode van industrialisatie (secundaire sector). Overigens vervangt de tertiaire sector niet de voorgaande twee sectoren, maar neemt alleen een leidende rol in het verschaffen van werkgelegenheid en inkomen. Deze tertiarisering heeft zich in Nederland in de afgelopen decennia duidelijk geopenbaard.


Bron: CBS

16

De tertiaire sector stelt andere eisen aan haar actoren. In een economie waar diensten steeds belangrijker worden komt een grotere nadruk te liggen op formele scholing en nemen de kansen voor met name hoger opgeleiden toe. Tertiarisering leidt tot een kenniseconomie, waarmee wordt bedoeld dat een significant deel van de economische groei in de samenleving voortkomt uit kennis. De productiefactor kennis neemt een steeds belangrijkere plaats in ten opzichte van arbeid, natuur en kapitaal (de drie traditionele productiefactoren). In een kenniseconomie wordt economische productie steeds meer georganiseerd in projecten met tijdelijke rollen in plaats van in lijnorganisaties met onveranderlijke functies.

4.3

Demografie

Demografie betreft de kwantitatieve aspecten van de bevolking. Demografische ontwikkelingen hebben onder andere betrekking op de omvang en samenstelling van de bevolking.

4.3.1 Ontgroening Vlak na de oorlog telde Nederland ruim 9 miljoen inwoners, in 2000 bijna 16 miljoen. Hoewel de bevolking nog groeit, komt het einde van de natuurlijke bevolkingsgroei in zicht. Gemiddeld genomen daalt het aantal kinderen dat geboren wordt. De natuurlijke bevolkingsaanwas neemt af en de bevolking veroudert. In 2030 zal Nederland naar schatting tussen de 16,5 en 18 miljoen inwoners tellen. De verwachting is dat Nederland rond 2030 de grens van 18 miljoen inwoners passeert. Daarna zal er sprake zijn van een geleidelijke bevolkingsafname, tot de omvang van 17 miljoen in 2050.

Het afnemen van het aandeel jongeren in de bevolking als gevolg van een afname van de natuurlijke bevolkingsaanwas wordt ontgroening genoemd. Ontgroening van de bevolking heeft een toekomstig krimpende beroepsbevolking tot gevolg. Het gevolg hiervan is een krappe arbeidsmarkt wat betekent dat arbeid een schaars goed zal worden. De prijzen van schaarse goederen stijgen, met als gevolg dat er in de (nabije) toekomst meer betaald zal worden voor arbeid.

De term vergrijzing wordt gebruikt om aan te geven dat het aandeel van ouderen in de bevolking stijgt en daardoor een stijging van de gemiddelde leeftijd veroorzaakt. Een periode van vergrijzing gaat (vaak) gepaard met bevolkingsdaling.

De hoge geboortecijfers in de periode 1945-1970 werken lang door in de leeftijdsopbouw van de bevolking in Nederland. Die wordt op dit moment gekenmerkt door een groot aandeel 20-64 jarigen en een klein aandeel jongeren (onder 20 jaar) en ouderen (65-plus). Jongeren maken momenteel nog


4.3.2 Vergrijzing

17

geen kwart uit van de Nederlandse bevolking. Een generatie eerder, in 1970, was de jeugd nog goed voor een derde van de bevolking. Bijna 62% van de bevolking is tussen de 20 en 64 jaar.

Het aandeel 65-plussers in de Nederlandse bevolking is in de loop der jaren langzaam maar zeker gestegen en bedraagt nu 13%. In de meeste West-Europese landen ligt het aandeel 65-plussers rond de 15%. De Nederlandse bevolking veroudert echter snel. Onder de ouderen zijn de vrouwen duidelijk in de meerderheid. De vergrijzing komt in een stroomversnelling zodra de geboortegolf de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. Naar verwachting zal het aandeel 65-plussers in 2030 rond de 21% liggen. Ook na 2030 zullen er verhoudingsgewijs meer ouderen zijn dan nu vanwege de stijging in de levensverwachting. De gemiddelde levensduur van een man is tussen 1950 en 2002 toegenomen van 70,4 jaar tot 76,0 jaar. Voor vrouwen nam de gemiddelde levensduur in dezelfde periode toe van 72,7 jaar tot 80,7 jaar. De verwachting is dat deze stijging van de levensduur ook in de toekomst doorzet. Enerzijds resulteert de combinatie van vergrijzing en ontgroening in een krimpende beroepsbevolking. Anderzijds is de ontwikkeling waar te nemen dat het aanbod van ouderen op de arbeidsmarkt toeneemt. De arbeidsdeelname van 50-plussers steeg van bijna 28 naar bijna 40 % in de afgelopen jaren. Ook de gemiddelde uittreedleeftijd stijgt geleidelijk. Deze ouderen werken bij voorkeur projectmatig en in deeltijd. Met een vergrijzende bevolking zal de vraag naar dienstverlening toenemen. Ouderen hebben meer behoefte aan (individuele) diensten dan aan producten.

4.4

Arbeidsmarkt

De arbeidsmarkt betreft de interactie tussen de vraag naar en het aanbod van arbeid. Deze paragraaf richt zich op het kwantitatieve en kwalitatieve aanbod van arbeid.

4.4.1 Omvang In grafiek 10 is de ontwikkeling van de arbeidsmarkt weergegeven. In absolute aantallen is de

Grafiek 10 (Bron: CBS)

9000 Arbeidsmarkt

8000 7000

Beroepsbevolking 15–64 jaar (x 1 000)

6000 5000 4000

Werkzame beroepsbevolking 15–64 jaar (x 1 000)

3000

Werkloze beroepsbevolking (x 1 000)

2000

ZZP'ers (x 1000)

1000 0 2002 2003 2004

2005 2006

2007 2008 2009


beroepsbevolking van 2002 tot 2009 gegroeid.

18

De heer Derks van het Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid heeft de volgende grafiek (grafiek 11) opgesteld waarin de te verwachten procentuele verandering van de beroepsbevolking per jaar wordt weergegeven.

Grafiek 11

Bron: Derks, Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid

Alhoewel in absolute aantallen de afgelopen jaren dus sprake was van een groeiende beroepsbevolking, moet de komende jaren ernstig rekening worden gehouden met een daling van de beroepsbevolking en dus een structurele krapte op de arbeidsmarkt. Een belangrijke reden voor de dalende beroepsbevolking is de ontgroening en vergrijzing van de bevolking (zie paragraaf 4.3).

Door de economische recessie is de vraag naar producten en diensten gedaald. Hierdoor is de vraag naar arbeid gedaald waardoor de arbeidsmarkt onder druk is komen te staan. Vaste werknemers worden ontslagen om zo de kosten voor organisaties omlaag te brengen. Om in de toekomst beter voorbereid te zijn op dergelijke situaties en beter te kunnen anticiperen op ontwikkelingen, gaan organisaties over tot het inrichten van een flexibele schil. Het is een ontwikkeling waarbij bedrijven een balans zoeken tussen het aantal interne medewerkers en de flexibel in te zetten specialisten. De overtreffende trap van flexibilisering van de arbeid is crowdsourcing. Organisaties maken gebruik van een grote groep niet vooraf gespecificeerde individuen (professionals, vrijwilligers, geïnteresseerden) voor bijvoorbeeld consultancy, innovatie, beleidsvorming en onderzoek. Hoewel crowdsourcing niet


4.4.2 Flexibilisering

19

noodzakelijk via het internet hoeft te gebeuren, is dit wel de meest gebruikte manier. Crowdsourcing is in feite het resultaat van de toenemende digitalisering (zie paragraaf 4.1.1) en flexibilisering.

4.4.3 Toenemende mobiliteit De mobiliteit op de arbeidsmarkt neemt toe. Werkenden, zowel vast als flexibel, zijn continu bezig met de eigen employability. Dit betekent dat men goed inzetbaar wil zijn, wat zich uit in continue scholing en regelmatige wisseling van functies. De baan voor het leven bestaat niet meer. Vaste en tijdelijke banen groeien naar elkaar toe als arbeidsvorm. Daarnaast biedt de vaste baan tegenwoordig steeds minder garanties, ook wettelijk, op de zekerheid die vroeger vanzelfsprekend was (zie paragraaf 4.5.2 versoepeling ontslagrecht). Toenemende mobiliteit van de arbeidsmarkt verlaagt de drempel naar het zelfstandig ondernemerschap voor een werknemer.

4.4.4 Emancipatie De emancipatie op de arbeidsmarkt ontwikkelt zich steeds verder. Rolpatronen veranderen, waardoor vrouwen zich steeds vaker melden op de arbeidsmarkt. Vrouwen willen graag werken, maar wel parttime met flexibele werktijden. De overheid streeft een toenemende arbeidsparticipatie van vrouwen na en stimuleert de ontwikkeling door diverse maatregelen die gericht zijn op de promotie van flexibele arbeidstijden, verbetering van kinderopvang en fiscale maatregelen.

4.5

Overheid

In deze paragraaf worden de argumenten voor de overheid beschreven om de ontwikkeling van het aantal ZZP'ers te stimuleren. Deze argumenten komen voort uit de vertaling van de 'strategie van Lissabon'. Deze strategie leidt tevens tot een aantal maatregelen dat omgekeerd weer effect heeft op het aantal ZZP'ers.

In maart 2000 is door de regeringsleiders en staatshoofden van de EU tijdens een Europese top in de

ontwikkelingsplan van en voor de Europese Unie met een looptijd van 10 jaar. Deze strategie was gericht op een (ambitieuze) doelstelling: in 2010 moest de EU veranderd zijn in de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie van de wereld met een arbeidsparticipatie van 70% en een economische groei van 3%. Dit is de zogenoemde economische pijler van de strategie.

Sinds de herziening in 2005 is de Lissabonstrategie gericht op het bevorderen van duurzame groei en banen. In 2006 concretiseerde de Europese Raad dit aan de hand van een viertal prioritaire beleidsthema’s: investeren in mensen en moderniseren van arbeidsmarkten; verbeteren van het ondernemingsklimaat; kennis en innovatie; energie en klimaatverandering.


Portugese hoofdstad Lissabon de 'strategie van Lissabon' aangenomen. Dit is een actie- en

20

Inmiddels hebben de EU-lidstaten geconstateerd dat de doelen van de Lissabonstrategie niet zijn behaald.

De opvolger van de Lissabonstrategie is de Europa 2020-strategie. Dit is de nieuwe langetermijnstrategie van de Europese Unie voor een sterke duurzame economie met veel werkgelegenheid. Deze strategie moet ervoor zorgen dat de Europese economie zich ontwikkelt tot een zeer concurrentiekrachtige, sociale en groene markteconomie. De EU 2020-strategie bouwt voort op de Lissabonstrategie en moet zowel een goede uitweg uit de crisis bieden als ambitieuze structurele hervormingen in gang zetten. De strategie is op 17 juni 2010 vastgesteld door de regeringsleiders van de EU.

4.5.1 Arbeidsparticipatie moet omhoog De overheid wil de arbeidsparticipatie van werknemers verhogen. De arbeidsparticipatie van mannen is momenteel 75% en van vrouwen 57%. Het streven is dat de arbeidsparticipatie van mannen en vrouwen in 2016 is gestegen naar 80%. Een verdergaande flexibilisering van arbeid zal zeker bijdragen aan een toename van de arbeidsparticipatie.

4.5.2 Modernisering arbeidsmarkt Modernisering van de arbeidsmarkt heeft betrekking op modernisering van het ontslagrecht. Deze modernisering impliceert een vereenvoudiging voor werkgevers om werknemers te ontslaan en een maximering van de ontslagvergoeding. De overheid wil hiermee bijdragen aan flexibilisering van de arbeidsmarkt. Vertegenwoordigers van ondernemers zijn van mening dat het economisch herstel sneller zou zijn ingezet als het Nederlands ontslagrecht niet zo rigide zou zijn. De overheid probeert al zeker dertig jaar om dit beleid te vertalen in concrete afspraken, maar de vakbonden hebben tot op heden dit tegen kunnen houden.

4.5.3 Stimulering economische dynamiek en innovatieve kenniseconomie organisaties uit de kenniswereld en het bedrijfsleven een nieuwe Kennis en Innovatie Agenda gelanceerd. Deze zogeheten KIA-coalitie zet het werk voort van het onlangs opgeheven Innovatieplatform dat eerder de kennisinvesteringsagenda 2006-2016 uitgaf. Doel van de KIA-coalitie is om Nederland terug te brengen in de mondiale top 5 van hoogwaardige kennislanden. Om kennis verder te ontwikkelen en te investeren in innovaties, is ondernemerschap van essentieel belang.


Om de economische dynamiek en de innovatieve kenniseconomie te stimuleren hebben bijna dertig

21

4.5.4 Verbeteren van het ondernemersklimaat Het verbeteren van het ondernemersklimaat is door de Europese Unie vertaald in de Small Business Act (SBA) of wet inzake Kleine en Middelgrote Ondernemingen (KMO's). Deze wet schept een strategisch kader om het groeien innovatiepotentieel van de KMO's beter te kunnen benutten. Dit zal bijdragen aan het duurzame concurrentievermogen van de Europese Unie en de overgang naar een kenniseconomie. De praktische vertaling van de SBA voor de lidstaten betreft onder andere een gunstig ondernemersklimaat om de oprichting van KMO's, met name door vrouwen, te stimuleren. Daarnaast moet de ondernemerscultuur worden bevorderd door ondernemingen in netwerken bij elkaar te brengen en de uitwisseling van ervaringen mogelijk te maken. De overheid dient meer rekening te houden met de behoeften van de KMO's en administratieve struikelblokken dienen uit de weg geruimd te worden.

4.5.5 Verhoging AOW-leeftijd Kabinet en werkgevers- en werknemersorganisaties hebben in juni 2011 een akkoord bereikt over de verhoging van de AOW-leeftijd. Na een hoop onrust binnen werknemersorganisaties, met name tussen de aangesloten bonden binnen de FNV, is er in september met dit akkoord ingestemd. Het akkoord krijgt geen steun van gedoogpartner PVV. Het minderheidskabinet heeft dus steun vanuit de oppositie nodig. Onderstaande lijst geeft de hoofdpunten van het akkoord weer: -

de AOW-leeftijd en de pensioenleeftijd gaan in 2020 van 65 naar 66 jaar. De pensioenleeftijd wordt gekoppeld aan de levensverwachting en stijgt daardoor in 2025 naar 67 jaar;

-

het blijft mogelijk eerder te stoppen met werken, maar dan wordt de AOW-uitkering met 6,5 procent gekort voor ieder jaar dat iemand eerder stopt;

-

als mensen langer doorwerken dan de vastgestelde AOW-leeftijd, krijgen ze juist een toeslag van 6,5 procent op de uitkering;

-

de AOW gaat vanaf 2013 bovenop de inflatie 0,6 procent extra omhoog. Dat moet ook

-

vanaf 2020 komt er voor lagere inkomens een extra ouderenkorting van maximaal 300 euro per jaar;

-

de hoogte van het pensioen bij het beëindigen van de loopbaan wordt minder gegarandeerd en meer afhankelijk van de beleggingsresultaten van de pensioenfondsen;

-

de pensioenpremies worden gestabiliseerd. Ze zullen in principe niet meer verder stijgen, maar blijven ook gelijk in vette tijden voor de pensioenfondsen;

-

vanaf 2013 worden de belastingvoordelen voor het sparen voor extra pensioen beperkt;

-

er komen afspraken die ouderen stimuleren langer door te werken. Zo komt er een bonus voor werkgevers als zij oudere werknemers in dienst nemen.


mensen met een laag inkomen in staat stellen ervoor te kiezen eerder met pensioen te gaan;

22

4.6

Conclusie

Op basis van de macro-economische ontwikkelingen beschreven in dit hoofdstuk kan geconcludeerd worden dat de groei van de ZZP-markt een structurele ontwikkeling is. De verwachting is dat de groei van het aantal ZZP'ers van de afgelopen jaren door zal zetten in de (nabije) toekomst. Er dient dus


rekening gehouden te worden met een (nog) grotere groep ZZP'ers.

23

5. De ZZP-constructie in de praktijk In dit hoofdstuk wordt een analyse gegeven van de ZZP-constructie. Er wordt een beschrijving gegeven van de ZZP’er en van de opdrachtgever op basis van kenmerken en karakter. Daarnaast worden zowel de ZZP’er als de opdrachtgever als onderdeel van de ZZP-constructie geanalyseerd. Op basis hiervan worden de knelpunten van de ZZP-constructie zichtbaar. Met een analyse van de huidige samenwerkingsverbanden wordt bekeken of deze een oplossing voor knelpunten kunnen bieden. Uiteindelijk geeft dit hoofdstuk inzicht in de knelpunten in de praktijk die het goed functioneren van de ZZP-constructie belemmeren.

5.1

De ZZP’er

In hoofdstuk 2 is al stilgestaan bij de verschillende definities van het begrip en wie er in dit onderzoek onder ZZP’ers worden verstaan. In deze paragraaf zullen we hier nog verder op in gaan. De ZZP’er, een zelfstandige zonder personeel, is een begrip dat geïntroduceerd is door de Nederlandse belastingdienst en sociale zekerheidsinstellingen. Het is geen echte ondernemingsvorm. Het zijn ondernemers die geen personeel in dienst hebben. Een ZZP’er is meestal één persoon die diensten of producten verkoopt en daarvoor de klanten een factuur stuurt. Een ZZP’er wordt vaak een ‘eenmanszaak’ genoemd. Hoewel een ZZP’er een eenmanszaak kan hebben, valt zeker niet elke eenmanszaak onder de categorie ZZP. Een eenmanszaak kan namelijk wel personeel in dienst hebben. De ZZP’er is zelfstandig in die zin dat hij/zij geen arbeidsovereenkomst heeft, maar wel diensten en/of goederen levert aan klanten of opdrachtgevers. Er is geen sprake van een gezagsverhouding, waardoor hij/zij geen werknemer is en niet onder de wettelijke bepalingen voor werknemers valt.

wordt gezien en dat de ZZP’er geen werknemer is. Dit maakt de positie van de ZZP’er tot een lastige, want de huidige wetgeving in Nederland is nog steeds gebaseerd op de klassieke verdeling tussen werkgever en werknemer.

5.1.1 Motivatie Voor het merendeel van de ZZP'ers zijn de startmotieven om als ZZP'er te beginnen vooral pullfactoren. Het eigen baas zijn, de vrijheid om naar eigen inzicht te kunnen handelen, het zelf indelen van de tijd, de variatiemogelijkheden in het werk en het uitoefenen van het vakmanschap om daarmee kennis en vaardigheden verder te ontplooien.


Samenvattend kan gesteld worden dat ZZP op dit moment niet als een echte ondernemingsvorm

24

Er gelden ook pushfactoren bij het starten als ZZP'er. Deze kunnen tot een gedwongen of ongedwongen keuze leiden om te starten als ZZP'er. Een gedwongen keuze wordt vooral veroorzaakt door ontslag, waarbij het vinden van een nieuwe vaste dienstbetrekking uitblijft. Pushfactoren die leiden tot een ongedwongen keuze, betreffen voornamelijk de hekel aan de bureaucratische cultuur en het politieke spel in grote bedrijven.

5.1.2 Kenmerken en karakter In het algemeen kunnen aan de ZZP'er de onderstaande kenmerken worden toegeschreven:

-

heeft geen personeel in dienst;

-

zit niet in de detailhandel;

-

heeft meerdere opdrachtgevers en wordt betaald per opdracht;

-

heeft geen of slechts in beperkte vorm een eigen bedrijfsruimte;

-

verricht vaak werk dat normaal gesproken in dienstverband wordt verricht;

-

verricht de werkzaamheden niet op eigen initiatief, alleen na opdrachtverstrekking;

-

draagt verantwoording voor de eigen werkzaamheden;

-

beperkt zich veelal tot het inbrengen van kennis en vaardigheden op het eigen vakgebied;

-

investeert niet of nauwelijks in gebouwen, grond, kapitaalgoederen en dergelijke.

Vanwege de werkzaamheden die verricht worden beschikt de ZZP’er over vakkennis die specifiek en actueel is. Naast de beschikking over vakkennis is de ideale ZZP’er ook een netwerker bij uitstek. Hij kan vertrouwen op een veelheid aan contacten die interessante opdrachten te vergeven hebben. Bij de hierboven omschreven kenmerken moet wel een kanttekening worden gemaakt. De kenmerken hebben vooral betrekking op de ZZP’er die in de dienstverlening werkzaam is. Een ZZP’er die bijvoorbeeld in de agrarische sector werkt, zal misschien wel investeren in grond, gebouwen en kapitaalgoederen. Het beschikken over vakkennis en een netwerk is voor een deze ZZP’er minder relevant.

verantwoordelijkheid, zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen en optimistisch.

Uit onderzoek van de econoom Arjan van den Born (Universiteit van Utrecht) naar succesfactoren van een ZZP’er, blijkt dat de vaardigheid van een ZZP’er (25.6 procent) en zijn netwerk (20.7 procent) de belangrijkste succesfactoren zijn. Motivatie, bedrijfsstrategie en persoonlijkheid zijn minder bepalend voor het succes, met respectievelijk 5.2, 2.8 en 1.1 procent.


Het karakter van een ZZP’er is met de volgende termen te beschrijven: ondernemend, flexibel, eigen

25

5.1.3 Knelpunten Naast de voordelen die een ZZP’er motiveren, krijgt de ZZP’er ook te maken met knelpunten waar tegen aan wordt gelopen bij het werken als zelfstandige. Het gaat om omstandigheden die de zelfstandige belemmeren in de praktijk.

De meest genoemde knelpunten voor freelancers (en in die zin dus ook toepasbaar op ZZP'ers) zijn volgens Arjan van den Born een minder voorspelbaar inkomen (51% noemt dit) en een onduidelijk carrièreperspectief (48%). Deze twee knelpunten worden gevolgd door het ontbreken van sociale zekerheid (40%) en meer administratieve rompslomp (37%). Het onvoorspelbare inkomen, het ontbreken van sociale zekerheid en de administratieve rompslomp zijn allemaal knelpunten die veel vaker door ZZP'ers met een lage omzet worden genoemd. ZZP'ers met een hogere omzet (d.w.z. een omzet van meer dan 80.000 euro) blijken zelf zeer goed in staat te zijn om deze knelpunten te managen. Zij kunnen de commerciële verzekeringstarieven betalen en een boekhouder in dienst nemen om de administratie over te nemen.

Financiën Een groot knelpunt voor ZZP'ers is, zoals gesteld, het feit dat het inkomen onvoorspelbaar en daardoor onzeker is. Het kan gebeuren dat een ZZP'er gedurende een langere periode minder werk heeft. Dit zal opgevangen moeten worden met eigen middelen. Het hebben van een financiële buffer is daarom belangrijk. Een beperkte financiële buffer kan zodoende een risico vormen voor de continuïteit van de ZZP’er.

Een ander knelpunt van financiële aard is dat vanwege de hoge kosten ZZP'ers vaak niet verzekerd zijn tegen arbeidsongeschiktheid en geen pensioenvoorziening hebben geregeld. Voor de ZZP'er met een ruime financiële buffer is dat geen probleem. Deze beschikt over voldoende middelen om ziekte en arbeidsongeschiktheid op te vangen. Voor de ZZP'er zonder buffer betekent dit een extra De ZZP’er heeft behoefte aan sociale zekerheid. Niet zozeer in verplichte deelname aan fondsen en verzekeringen. Integendeel: de verplichtingen zijn juist de reden waarom veel mensen niet meer in loondienst willen werken. Toch is de behoefte aan goede, betaalbare verzekeringen groot. Te denken valt aan verzekeringen voor arbeidsongeschiktheid, pensioenen en een vangnet voor tijden waarin geen inkomen verdiend wordt. Aangezien de succesfactoren van een ZZP'er voor een groot gedeelte bepaald worden door zijn vaardigheden en netwerk, krijgt het goed regelen en organiseren van de financiën doorgaans niet (voldoende) aandacht. Het leveren van een goede ondersteuning op dit vlak, zou in een belangrijke behoefte van ZZP'ers kunnen voorzien.


risicofactor.

26

Carrièreperspectief Doordat een ZZP'er met een opdracht volledig hierop gefocust is en een ZZP'er zonder opdracht zich vooral richt op het zo snel mogelijk vinden van een nieuwe opdracht, krijgt een degelijke carrièreplanning vaak onvoldoende aandacht.

Het managen van projecten, dat wil zeggen het aansluiten van oude op nieuwe projecten, is in de praktijk erg lastig. Over het algemeen heeft men een (groot) project waarvan de looptijd op voorhand niet altijd duidelijk is. Als de einddatum van een klus wel duidelijk is, dan is het nog lastig om 'vooruit' te acquireren. Een opdrachtgever wil vaak dat een ZZP'er direct begint, wat niet kan als de lopende klus nog niet is afgerond. Enkele weken voor het aflopen van het project heeft het vaak pas zin om op zoek te gaan naar een nieuwe opdracht. Doordat het risico van het zonder opdracht zitten hierdoor wordt versterkt, wordt er dan minder gekeken hoe de opdracht in het carrièreperspectief past. De nadruk ligt vooral op het vinden van een opdracht.

Ondernemerschap Vaak zijn ZZP'ers meer gericht op vakmanschap en veel minder op ondernemerschap. De scholing die men volgt is eerder gericht op inhoudelijke vakkennis dan op kennis van het ondernemerschap. Men ziet de vakinhoudelijke scholing van belang voor de kwaliteit van het werk nu en werkzekerheid in de toekomst. Maar als de marktsituatie waarin de ZZP'er werkt verslechtert en men strategieën moet vinden om de omzet veilig te stellen, dan zijn ondernemersvaardigheden van essentieel belang. Ook hier blijkt te weinig aandacht voor het carrièreperspectief en de algemene inzetbaarheid op de langere termijn. Ook dit kan in geval van een langduriger verslechterde marktsituatie problemen opleveren, bijvoorbeeld als een ZZP'er gedwongen is (ook) weer werk in loondienst te gaan zoeken.

Veel ZZP'ers hebben te maken met een hoge werkdruk en veel uren. Naast het werken aan opdrachten wordt er veelal in de avonduren nog aan acquisitie, administratie en/of netwerkactiviteiten gewerkt. In de huidige economische crisis is het lastiger om opdrachten binnen te halen en dienen er

om actief voldoende tijd te steken in de toekomst van de onderneming en concreet met de toekomstige marktpositie aan de slag te gaan (via scholing, het ontwikkelen van nieuwe diensten, etc.).

Beperkingen door omvang De opdrachten van een ZZP'er blijven vaak beperkt tot kleinere schaal. Vanwege zijn reikwijdte komt een ZZP'er veelal ook niet in aanmerking voor aanbestedingen. Voor grote opdrachten en veel aanbestedingen moet samengewerkt worden.


meer uren besteed te worden aan acquisitie en netwerken. Deze grote werkdruk belemmert de ZZP'er

27

Niet kunnen klankborden en sparren Een ZZP'er is aangewezen op zijn eigen vakkennis en inzicht. Hij is veelal niet voldoende in de gelegenheid om bij collega's kennis te halen dan wel te klankborden en te sparren over zijn plan van aanpak. Indien een ZZP'er een goed netwerk heeft opgebouwd, dan kan hij wellicht deze contacten hiervoor benutten. Ook hiervoor geldt dat samenwerking noodzakelijk is.

Risicofactor bij ziekte Ziekte en arbeidsongeschiktheid zijn een bedreiging voor de continuïteit van de ZZP’er. Een ZZP'er is zich ervan bewust de enige productiefactor te zijn en dat bij uitval de bedrijfsvoering niet doorloopt en er geen geld binnenkomt. Toch blijkt dat arbo-regels niet altijd nageleefd worden, dan wel dat men te weinig aandacht geeft aan goede arbeidsomstandigheden. De aandacht voor fysieke aspecten van arbeidsomstandigheden (goede stoel, tillift, etc.) is groter dan voor zaken als werkdruk. Veel ZZP'ers hebben te maken met een hoge werkdruk en veel gewerkte uren per week. De ZZP'ers zien het vele werken niet als een probleem. Vrijwel alle ZZP'ers doen dit werk omdat ze het leuk vinden, het maakt voor hen vaak niet uit dat ze er veel tijd aan kwijt zijn. Dit betekent dat het maken van vele uren niet direct een 'gevaar' voor de gezondheid hoeft te zijn. Wel is de ZZP’er kwetsbaarder bij ziekte dan een ondernemer die personeel in dienst heeft. De ondernemer met personeel kan vaak terugvallen op ander personeel bij ziekte van één van de personeelsleden. De ZZP’er werkt zelfstandig en heeft daardoor vaak geen back-up.

5.1.4 Wet- en regelgeving Ook al erkent de Nederlandse wet de ZZP'er niet als zodanig, in de praktijk is de ZZP’er gebonden aan een veelheid van weten regelgeving. Deze paragraaf gaat in op de verschillende wetten en regels die van toepassing zijn op de ZZP’er.

Meerdere opdrachtgevers De ZZP’er moet op dit moment voor meerdere opdrachtgevers per jaar werken. Het gaat er daarbij om

op voor potentiële zelfstandigen. Een aspirant zelfstandige weet namelijk niet in alle gevallen of hij of zij binnen een jaar meerdere klanten heeft. Een zelfstandige die werkt op de consumentenmarkt heeft al snel meerdere klanten. Bij een zelfstandig projectmanager kan dit onduidelijk zijn doordat projecten langer kunnen duren dan een jaar. Deze eis zou dan ook eigenlijk verzacht moeten worden. Er kan worden afgeweken van deze eis als de ZZP’er een behoorlijk ondernemersrisico loopt. Bijvoorbeeld door het in eigendom hebben van gefinancierde kapitaalgoederen.


dat er geen sprake is van een zogenaamd verkapt dienstverband. Deze eis werpt een belemmering

28

Verklaring Arbeids Relatie De ZZP’er heeft van de belastingdienst een Verklaring Arbeids Relatie (VAR) nodig indien hij werkzaamheden voor één of meerdere opdrachtgevers verricht en niet in loondienst is. De VAR betekent een erkenning van zelfstandigheid en vrijwaart de opdrachtgevers of afnemers van betaling van premies en inhouding van belastingen. De afgifte van een VAR is voor veel starters nog steeds erg lastig. Er zijn op dit moment twee typen VAR, de VAR ROW (Resultaat uit Overige Werkzaamheden) en de VAR WUO (Winst Uit Onderneming).

Voordat er verder wordt ingegaan op de twee vormen van de VAR, wordt er stilgestaan bij de echte en fictieve dienstbetrekking, aangezien dit van toepassing is op de VAR. De belastingdienst spreekt van een ‘echte dienstbetrekking’ als de werknemer zich heeft verplicht om voor de werkgever te werken, de werkgever verplicht is om voor het werk loon te betalen en er een gezagsverhouding bestaat tussen werknemer en werkgever. De belastingdienst spreekt van een ‘fictieve dienstbetrekking’ als de verhouding niet kan worden gekenmerkt als een echte dienstbetrekking, maar dat de dienstbetrekking wel wordt behandeld als een hierboven omschreven echte dienstbetrekking. De belastingdienst heeft een lijst gepubliceerd met arbeidsrelaties welke gekenmerkt worden als fictieve dienstbetrekkingen, zie hiervoor de website van de belastingdienst.

De VAR ROW maakt het voor een starter erg moeilijk om aan opdrachten te komen. De Belastingdienst stelt namelijk dat een VAR ROW de opdrachtgevers geen zekerheid geeft over de vraag of zij loonheffingen moeten inhouden en afdragen. De opdrachtgever moet dan altijd toetsen of er sprake is van een echte of fictieve dienstbetrekking. Als de opdrachtgever vindt dat er sprake is van een echte dan wel fictieve dienstbetrekking, dan zal hij loonheffingen inhouden en afdragen. Indien de opdrachtgever van mening is dat er geen sprake is van een echte of fictieve dienstbetrekking, dan zal hij geen loonheffingen inhouden en afdragen. Indien de belastingdienst achteraf toch een echte of fictieve dienstbetrekking constateert, moet de opdrachtgever alsnog loonheffingen afdragen. Bij twijfel een uitspraak vragen. De ZZP’er kan het UWV om een uitspraak vragen. Opdrachtgevers eisen op basis van bovengenoemd nadeel van de VAR ROW allemaal een VAR WUO. Bij de VAR WUO wordt de zekerheid gegeven dat de opdrachtgever over de beloning van de ZZP’er geen loonheffingen hoeft in te houden en af te dragen.

Daarbij gelden wel de volgende voorwaarden: de omschrijving van de werkzaamheden in de VAR komt inhoudelijk overeen met de werkzaamheden die de ZZP’er voor de opdrachtgever verricht, de werkzaamheden worden verricht binnen de geldigheidsduur van de VAR, de opdrachtgever heeft de identiteit van de ZZP’er vastgesteld en de opdrachtgever bewaart een kopie van de VAR en van een


of er sprake is van een echte of fictieve dienstbetrekking kan de opdrachtgever de belastingdienst om

29

geldig identiteitsbewijs bij zijn administratie. Toekenning van de VAR WUO betekent dat de ZZP’er bij de opdrachten waarbij de VAR WUO verklaring wordt gebruikt, niet meer verzekerd is voor de werknemersverzekeringen (WW, WIA en ZW).

Ook moet de belastingdienst bij de VAR WUO bepalen of de aanvrager een ondernemer is. En daar ligt voor veel startende ‘ondernemers’ het probleem. De belastingdienst geeft aan dat niet iedereen die zichzelf als ondernemer ziet, ook door de belastingdienst wordt beschouwd als ondernemer. De belastingdienst stelt daarbij een aantal vragen en let daarbij op de volgende eisen en factoren: 1. Wordt er winst gemaakt? Zo ja, hoeveel? Als de ZZP’er alleen een heel kleine winst maakt of structureel verlies lijdt, is het niet aannemelijk dat de ZZP’er winst gaat maken. Er is dan geen sprake van een onderneming. 2. Hoe zelfstandig is de ZZP’er? Als anderen bepalen hoe de ZZP’er de onderneming moet inrichten en hoe de ZZP’er werkzaamheden uitvoert, ontbreekt de zelfstandigheid en is er meestal geen sprake van een onderneming. 3. Beschikt de ZZP’er over kapitaal (in de vorm van geld)? Kapitaal is voor veel ondernemingen noodzakelijk. De ZZP’er moet investeren in bijvoorbeeld reclame, inhuur van mensen en verzekeringen. Voldoende kapitaal om een onderneming te starten en enige tijd draaiende te houden, wijzen erop dat de ZZP’er mogelijk een onderneming heeft. 4. Hoeveel tijd steekt de ZZP’er in de werkzaamheden? Als de ZZP’er erg veel tijd aan een activiteit besteedt zonder dat dit rendement oplevert, is er meestal geen sprake van een onderneming. De ZZP’er moet daarentegen wel voldoende tijd aan de werkzaamheden besteden om deze rendabel te maken. 5. Wie zijn de opdrachtgevers? De ZZP’er streeft ernaar meerdere opdrachtgevers te hebben, onder andere om betalings- en

neemt de afhankelijkheid van één of enkele opdrachtgevers af en neemt de zelfstandigheid toe. Als de klantenkring echter voornamelijk uit familie en vrienden bestaat, wordt de ZZP’er niet als ondernemer aangemerkt. 6. Hoe maakt de ZZP’er de onderneming bekend naar buiten? De ZZP’er is voor het bestaan afhankelijk van opdrachtgevers. Om ondernemer te zijn, moet de ZZP’er zich voldoende kenbaar maken, bijvoorbeeld door reclame, een internetsite, een uithangbord of eigen briefpapier.


continuïteitsrisico's te verminderen. Wanneer de ZZP’er meerdere opdrachtgevers heeft,

30

7. Loopt de ZZP’er ondernemersrisico? Bestaat er een kans dat de opdrachtgevers niet betalen? Gebruikt de ZZP’er zijn goede naam voor de uitoefening van de werkzaamheden? Is de ZZP’er afhankelijk van de vraag naar en het aanbod van de geleverde producten en diensten? Loopt de ZZP’er ondernemersrisico, dan heeft de ZZP’er waarschijnlijk een onderneming. 8. Is de ZZP’er aansprakelijk voor de schulden van de eigen onderneming? Als de ZZP’er aansprakelijk is voor de schulden van de onderneming, dan is hij of zij ondernemer. Zelfstandigenaftrek De zelfstandigenaftrek is een aftrekpost voor zelfstandigen wanneer zij alleen of samen een onderneming hebben en mag worden toegepast als een ondernemer 1225 uren of meer werkt voor de onderneming. Dit urencriterium wordt als star ervaren voor zelfstandigen omdat men bij minder gewerkte uren geen recht heeft op (een gedeelte van) deze aftrekpost. Een startende zelfstandige komt niet altijd aan dit urencriterium toe als men net begonnen is met ondernemen en nog niet vol zit met opdrachten.

Wettelijke beperkingen In sommige sectoren is het lastig om als ZZP’er aan de slag te kunnen. In de gezondheidszorg is al een jarenlange discussie aan de gang over hoe om te gaan met ZZP’ers in deze sector. Zo was het de bedoeling dat de positie van de ZZP’ers geregeld zou worden in de nieuwe Wet Cliëntenrechten Zorg.

In deze wet zouden zelfstandige verpleegkundigen en verzorgenden een contract krijgen. Een dossier waar politiek, overheid en belangenvertegenwoordigers al vier jaar mee aan het steggelen zijn. Dit wetsvoorstel zal volgens betrokken partijen echter op zijn vroegst op 1 januari 2013 doorgang vinden. Inmiddels heeft de Tweede Kamer in juni 2011 een motie aangenomen waarin is opgenomen dat ZZP’ers sneller AWBZ zorg kunnen leveren. De beroepsvereniging Verpleegkundigen en

onbegrijpelijk is dat ondanks een dreigend tekort aan personeel in de zorg, zelfstandigen grote belemmeringen ervaren om zorg te mogen leveren.

In de transportsector is het lastig om als zelfstandige aan de slag te gaan. Artikel 2.11 lid 1 van de Wet Goederenvervoer stelt dat het een vervoerder verboden is om vervoer te verrichten met gebruikmaking van bestuurders van vrachtauto’s die niet bij hem in dienstbetrekking zijn. In de praktijk betekent dit dat een personeelslid wel via een uitzendonderneming ingehuurd mag worden. Een ZZP’er moet beschikken over een transportvergunning en dient ondernemer te zijn. Hierboven zijn de eisen genoemd wanneer de belastingdienst iemand als ondernemer ziet en is al aangegeven dat dit


Verzorgenden Nederland (V&VN) stelt, bij monde van haar voorzitter Francis Bolle, dat het eigenlijk

31

niet voor iedereen zomaar geldt. Deze wetgeving zorgt ervoor dat het voor de transportsector lastig is om aan flexibel inzetbare mensen te komen. ZZP’er worden vanuit een uitkeringspositie Het starten als zelfstandige voor personen die werkloos zijn is een heikel punt. Allereerst dient de uitkeringsgerechtigde van een WW-uitkering daarover afspraken te maken met de werkcoach. Indien de uitkeringsgerechtigde zich inschrijft bij de Kamer van Koophandel voordat hij dit overlegt met de werkcoach, zal de uitkering gestopt worden. De uitkeringsgerechtigde heeft twee mogelijkheden waarbij hij of zij het recht op WW, dan wel een gedeeltelijk recht op WW kan behouden gedurende de opstartfase als zelfstandige. De eerste mogelijkheid is dat wordt gestart met behoud van uitkering (terugbetalen naar inkomen). Hiervoor is toestemming nodig van de UWV werkcoach. Deze zal de plannen beoordelen. Bij een positief advies mag gestart worden voor een periode van 26 weken, waarbij de uitkering als voorschot wordt uitbetaald. Na twee jaar zal het UWV, afhankelijk van de winst, een bedrag terugvorderen van het verstrekte voorschot. Dit gebeurt op basis van de belastingaangifte. Bij deze optie is er geen sprake van urenverrekening. De belastingdienst telt het aantal gewerkte uren wel mee voor de zelfstandigenaftrek. Bij 1225 of meer gewerkte uren in een jaar kan daar gebruik van worden gemaakt.

De andere mogelijkheid waarvoor kan worden gekozen is het starten van een bedrijf waarbij de uitkering wordt ingeleverd op basis van uren. Hierbij wordt er vrijwillig voor gekozen om een gedeelte van de uitkering in te leveren. Hiervoor is geen toestemming nodig van het UWV, maar dit dient wel gemeld te worden. In de praktijk komt dit neer op het parttime starten van een eigen bedrijf, waarbij de uitkering door blijft lopen voor het aantal afgesproken uren. Voor de uren waarvoor een uikering wordt ontvangen geldt dan nog wel een sollicitatieplicht. Aan deze regel zitten een aantal haken en ogen. ZZP-Nederland wijst daarbij op de volgende nadelen. Op het moment dat er door de starter minder uren worden besteed aan de nieuwe onderneming is de uitkering niet meer terug te draaien. Er is dan sprake van een verlies van het recht op terugkeer naar uitkering. Bij deze regeling bestaat het gevaar

ook indirecte uren mee welke de starter kwijt is aan administratie, werven van opdrachtgevers etc. Reistijd naar een vaste werkplek telt niet mee als uren, maar de reistijd naar wisselende werkplekken weer wel. De niet betaalde uren tellen dus mee voor het UWV.

Aangezien veel starters in aanmerking willen komen voor de startersaftrek van de belastingdienst moeten zij meer dan 1225 uren per jaar aan het bedrijf besteden. Starters willen daarom zoveel mogelijk uren rekenen. Achteraf worden de gegevens van het UWV en de belastingdienst met elkaar vergeleken. De kans is aanwezig dat de goedbedoelde starter dan wordt beschuldigd van fraude.


dat er meer tijd wordt gestoken in het bedrijf dan met het UWV is afgesproken. Het UWV telt daarbij

32

5.2

De opdrachtgever

Er wordt een tweedeling gemaakt in motieven en voordelen die het inhuren van een ZZP’er met zich meebrengt. Bij de motieven worden redenen beschreven waarom een opdrachtgever bewust een ZZP'er inhuurt. In de praktijk blijkt dat de voordelen van het inhuren van een ZZP'er doorgaans niet algemeen bekend zijn en daardoor voor opdrachtgevers vaak geen reden zijn om een ZZP'er in te zetten. De voordelen worden niet bewust ervaren. De publieke opinie dat ZZP'ers voornamelijk duur zijn, zonder dat men goed zicht heeft op wat een ZZP'er daadwerkelijk kost en opbrengt, draagt daar zeker aan bij. De voordelen van het werken met een ZZP'er ervaart men vaak in de praktijk of pas achteraf. Het is nodig om opdrachtgevers bewust te maken van de voordelen van het werken met ZZP'ers.

5.2.1 Motieven Elke opdrachtgever heeft verschillende motieven om een ZZP’er in te huren. Twee belangrijke zijn: 

tijdelijk extra capaciteit nodig;



benodigde specifieke kennis en kunde niet in de eigen onderneming aanwezig.

Arjan van den Born (2009) geeft, op basis van eerder onderzoek, aan dat freelancers (ZZP’ers) voor zowel kerntaken als strategische functies worden ingehuurd. De motieven die hierbij genoemd worden zijn strategische waarde, flexibiliteit en innovatie. Uit het eigen onderzoek van Arjan van den Born (2009) blijkt dat de aanwezigheid van een volwassen en liquide markt voor freelancers, met voldoende vraag en aanbod, er voor zorgt dat opdrachtgevers sneller geneigd zijn om een freelancer in te zetten.

5.2.2 Voordelen Voordelen die het inhuren van een ZZP’er met zich meebrengt zijn: 

een ZZP’er maakt meer productieve uren. Voor een zelfstandige professional is dit 1600 uur



de risico’s voor de opdrachtgever worden kleiner omdat deze alleen betaalt voor de werkelijk gewerkte uren of de werkelijk geleverde dienst;



een opdrachtgever hoeft geen afdrachten te doen voor sociale zekerheid, geen loon door te betalen bij ziekte en de ZZP’er geniet geen ontslagbescherming waar de opdrachtgever mee te maken kan krijgen;



een ZZP’er kan zakelijker opereren doordat hij of zij geen emotionele banden heeft met de onderneming;



een ZZP’er heeft in de organisatie geen primair eigen belang, zoals bijvoorbeeld een interne carrièreplanning.


per jaar, tegen 1000 tot 1400 uur voor een medewerker;

33

5.2.3 Knelpunten Naast de voordelen die een opdrachtgever er toe aan kunnen zetten om een ZZP’er in te huren, krijgt de opdrachtgever ook te maken met knelpunten die hij of zij tegen zal komen bij het werken met ZZP’ers.

Expertise check De ZZP’er heeft veel verschillende opdrachtgevers voor een (korte) bepaalde tijd. Wettelijk is hij ook verplicht om meerdere opdrachtgevers te hebben in een kalenderjaar. Het is lastig voor een opdrachtgever om te checken of alles wat de ZZP’er op zijn CV aangeeft, ook echt klopt. De opdrachtgever krijgt geen garantie dat de ZZP'er waar kan maken waarvoor hij ingehuurd wordt.

Probleem van functiedenken Veel opdrachtgevers lijden aan functiedenken. Er ontbreekt dan een duidelijke opdrachtformulering vanuit de opdrachtgever en termijn waarin de opdracht afgerond moet zijn. Gevolg is dat er langer aan een klus wordt gewerkt dan in principe nodig is. Dit probleem komt bijvoorbeeld voor bij de inhuur van interim-managers. Ron Steens en Sandra Weijers (Het Financieele Dagblad, 2010) stellen dat het gevolg hiervan kan zijn dat het principe van het inhuren van een interim-manager met specifieke kennis en frisse blik op de organisatie verloren kan gaan. Kosten voor de inhuur van ZZP’ers rijzen dan de pan uit, omdat ingehuurde ZZP’ers op het verkeerde moment op de verkeerde plaats zitten. De opdrachtgever moet zich daarom nadrukkelijker richten op het probleem in plaats van de functie, waardoor de opdrachtgever beter kan bepalen over welke kennis, ervaring, capaciteiten en persoonskenmerken de ZZP’er dient te beschikken.

Taakverdeling binnen de onderneming In het verlengde van het vorige ligt een ander knelpunt, de taakverdeling binnen de onderneming die ZZP’ers in wil huren. Zoals hiervoor besproken kan de opdrachtgever alleen op basis van een duidelijke opdrachtformulering de juiste ZZP’er selecteren. Daarbij is het van belang dat de juiste nogal eens een scheiding tussen de afdeling die de inhuur van de ZZP’er regelt en de afdeling waaraan de ZZP’er daadwerkelijk zijn diensten levert. Gevolg hiervan kan zijn dat daardoor niet de persoon met de juiste kwalificaties en ervaring wordt ingehuurd, met daarbij de reeds genoemde gevolgen als een langere doorlooptijd van de opdracht en hogere kosten.

Continuïteit, binding en toekomst De opdrachtgever moet rekening houden met de kans op het weglekken van kennis zodra de ZZP’er de organisatie verlaat. De opdrachtgever mag een ZZP’er immers niet volledig aan zich binden (exclusiviteit) omdat dan het gevaar van een verkapte arbeidsrelatie ontstaat. Daarnaast kan er sprake


personen binnen de organisatie van de opdrachtgever bij dit proces betrokken worden. Er bestaat

34

zijn van verlies aan continuïteit door wisselende inhuur van ZZP’ers, met als gevolg dat de organisatie kwetsbaarder kan worden. De ZZP’er en opdrachtgever hebben vaak een mindere mate van binding met elkaar. Dit komt door de hoge mate van circulatie onder ingehuurde ZZP’ers, waardoor niet altijd een continue kwaliteit geborgd kan worden. Een mindere mate van binding tussen ZZP’er en opdrachtgever kan als gevolg hebben dat de identiteit van de onderneming van de opdrachtgever moeilijker in stand te houden is. Een vaste werknemer zal zich eerder identificeren met de onderneming. Tot slot wordt het lastiger als onderneming om een onderscheidend vermogen te creëren als er geen sprake is van een duidelijke continue identiteit.

Ontbreken gezagsverhouding De opdrachtgever moet er continu voor waken dat er geen formele gezagsverhouding ontstaat tussen opdrachtgever en ZZP’er, waardoor er sprake is van een dienstbetrekking. Formeel gezien mag de opdrachtgever dus ook niet de regie op zich nemen en de ZZP’er bijsturen.

5.3

Huidige samenwerkingsverbanden

In dit hoofdstuk zijn de knelpunten van de ZZP-constructie zichtbaar geworden. Zowel de ZZP’er als de opdrachtgever ervaart diverse knelpunten. Met name voor een aantal knelpunten die de ZZP’er ervaart bieden samenwerkingsverbanden oplossingen. In deze paragraaf worden daarom de huidige samenwerkingsverbanden in kaart gebracht.

Algemene vormen van samenwerking

-

FNV Zelfstandigen;

-

CNV Zelfstandigen;

-

Stichting ZZP Nederland;

-

Vereniging van Zelfstandigen Zonder Personeel;

-

Platform Zelfstandige Ondernemers.

Uit bovenstaande lijst blijkt dat niet alleen ‘nieuwe’ partijen zich richten op het behartigen van de belangen van de ZZP’ers. Ondanks dat er geen sprake is van een arbeidsovereenkomst, de ZZP’er gaat immers een overeenkomst aan met de opdrachtgever om een goed of dienst te leveren, zoeken ook de vakbonden de ZZP’er actief op. Deze samenwerkingsverbanden richten zich specifiek op het ZZP’er zijn. Zij behartigen de belangen van ZZP’ers en voeren lobby om bijvoorbeeld de huidige weten regelgeving naar behoeften van de ZZP’ers aan te passen.


Een aantal voorbeelden van organisaties die de belangen van ZZP’ers in het algemeen behartigen:

35

Samenwerking gebaseerd op specialisatie Er zijn ook organisaties die zich specifiek richten op ZZP’ers met bepaalde specialismen. Enkele voorbeelden zijn: 

LTO ZZP; richt zich op boeren en tuinders die aan de slag willen als ZZP’er én opdrachtgevers die een boer of tuinder voor een klus willen inhuren;



FNV Zelfstandigen Bouw; richt zich op ZZP’ers in de bouwsector.

Samenwerking op basis van specialisatie biedt voordelen voor het uitwisselen van vakspecifieke kennis en informatie. Deze samenwerkingsverbanden geven de ZZP’er de mogelijkheid te klankborden en te sparren met vakgenoten. Daarnaast biedt het mogelijkheden om een vangnet te creëren voor de risico’s die ontstaan bij ziekte van een ZZP’er. Tot slot bieden samenwerkingsverbanden gebaseerd op specialisatie de mogelijkheden om gezamenlijk grote opdrachten aan te nemen en voor aanbestedingen in aanmerking te komen.

Samenwerking op regionale en lokale basis ZZP’ers zoeken elkaar ook op in lokale / regionale verbanden. Drie voorbeelden daarvan zijn: 

ZZP Houten; een lokale vereniging voor ZZP’ers in de gemeente Houten;



ZZP BV; een lokale vereniging voor ZZP’ers in de gemeente Amersfoort. Met dit project wil de gemeente Amersfoort de ZZP’ers ondersteunen bij de bedrijfsvoering en de verdere ontwikkeling van de onderneming. Het project geldt als een landelijk voorbeeldproject voor de stimulering van de regionale economie;



Interim Netwerk Amsterdam; een lokaal netwerk in Amsterdam van individueel werkende adviseurs, coaches en interim- en procesmanagers. De leden steunen elkaar, wisselen informatie uit en bespreken de samenhang en reikwijdte van ontwikkelingen in

De behoefte aan samenwerking onder ZZP’ers op lokaal niveau wordt ook opgemerkt door het projectteam Wijkeconomie van MKB-Nederland. Dit team stelt dat in veel wijken waarin zij actief is ZZP’ers vaak onzichtbaar zijn en geeft aan dat dit één van de knelpunten is in de aanpak van de wijkeconomie. ZZP’ers maken volgens het projectteam onvoldoende gebruik van de beschikbare expertise en diensten van partijen als MKB-Nederland, Kamer van Koophandel, gemeente en collega ondernemers.


Amsterdam.

36

Samenwerking in de praktijk De in deze paragraaf genoemde samenwerkingsverbanden kunnen in de praktijk in verschillende (juridische) entiteiten worden gegoten. Het valt buiten dit onderzoek om de diverse variëteiten, met de bijbehorende voor- en nadelen, in kaart te brengen.

5.4

Conclusie

De ZZP’er kan worden omschreven als ondernemend, flexibel ingesteld met een groot (eigen) verantwoordelijkheidsgevoel en voldoende zelfvertrouwen. Dit leidt tot doorzettingsvermogen en optimisme bij de ZZP’er. In de praktijk blijkt dat de ZZP’er tegen verschillende knelpunten aanloopt. De huidige samenwerkingsverbanden kunnen een oplossing bieden voor een aantal van deze knelpunten. Zo kan er lobby gevoerd worden voor de huidige weten regelgeving en is samenwerking mogelijk waardoor beperkingen door omvang, niet kunnen klankborden en sparren en risicofactor bij ziekte geen knelpunt hoeven zijn. Een aantal van de knelpunten hoort bij het ondernemerschap. De onzekerheid wat betreft de financiën bijvoorbeeld is een knelpunt dat geaccepteerd wordt zodra de ZZP’er als zodanig aan de slag gaat. Dit neemt niet weg dat een goede ondersteuning op dit vlak in een belangrijke behoefte van ZZP’ers zou kunnen voorzien. Voor de ZZP’ers blijven er twee knelpunten over die op dit moment het goed functioneren van de ZZP-constructie kunnen belemmeren, dit is het carrièreperspectief en, in het verlengde hiervan, de ontwikkeling van het ondernemerschap. De opdrachtgever huurt ZZP’ers in voor tijdelijke extra capaciteit en/of om ontbrekende specifieke kennis en kunde in huis te halen. Het inhuren van een ZZP’er komt de productiviteit en doelgerichtheid ten goede terwijl het de risico’s voor de opdrachtgever verkleint ten opzichte van het werken met een vaste werknemer. Maar ook de opdrachtgever heeft, net als de ZZP’er, te maken met knelpunten in de praktijk. Enerzijds is dit een knelpunt direct gerelateerd aan de ZZP’er, anderzijds zijn dit knelpunten direct gerelateerd aan de organisatie van de opdrachtgever. Het knelpunt gerelateerd aan de ZZP’er betreft het feit dat de opdrachtgever vaak niet weet of men de kwaliteit en capaciteit krijgt die wordt van de organisatie voor het werven en werken met ZZP’ers en het voorkomen van negatieve effecten op de continuïteit van de bedrijfsvoering op de lange termijn.


gezocht. De knelpunten gerelateerd aan de organisatie van de opdrachtgever betreffen het inrichten

37

6. De houdbaarheid van de ZZP’er Het aantal ZZP’ers is een niet te verwaarlozen en groeiende groep op de Nederlandse arbeidsmarkt. De ZZP’er verricht arbeid voor eigen rekening of risico in een eigen bedrijf of praktijk, of in een zelfstandig uitgeoefend beroep en heeft daarbij geen personeel in dienst. Kenmerkend voor de ZZP’er is dat het in vergelijking tot werknemers vaak oudere mannen zijn, werkzaam in de zakelijke dienstverlening, bouw en culturele sector. Macro-economische ontwikkelingen hebben invloed op de ZZP-markt. Het gaat daarbij om sociaal-culturele, economische, demografische en arbeidsmarkttechnische ontwikkelingen waarbij zowel de markt als de overheid een rol spelen. De groei van het aantal ZZP’ers is structureel. Dit betekent dat de groei van het aantal ZZP’ers van de afgelopen jaren door zal zetten in de (nabije) toekomst. Er moet dus rekening worden gehouden met een toename van het aantal ZZP’ers. Maar de vraag is of de ZZP-markt onder de huidige omstandigheden wel kán groeien. Het antwoord op deze vraag bepaalt de houdbaarheid van de ZZP’er.

6.1

Openstaande knelpunten

Hoofdstuk 5 heeft inzicht gegeven in de knelpunten in de praktijk die het goed functioneren van de ZZP-constructie belemmeren. Op dit moment bieden verschillende samenwerkingsverbanden oplossingen voor een aantal knelpunten waar de ZZP’er in de praktijk tegen aanloopt. Het is van belang dat de ZZP’er zelf initiatief neemt om deel te nemen aan deze verbanden, om van de voordelen te kunnen profiteren. Deze samenwerkingsverbanden bieden helaas geen oplossing voor alle knelpunten die de ZZP’er ervaart. In de praktijk blijkt dat de ZZP’er te weinig aandacht heeft voor zijn carrièreperspectief en, in het verlengde daarvan, de ontwikkeling van zijn ondernemerschap. De ZZP’er moet naar de toekomst

Voor de opdrachtgever gaat het wat betreft de ZZP’er om het risico dat gelopen wordt omdat men geen garantie heeft dat men de kwaliteit en capaciteit krijgt die wordt gezocht. Wat betreft de organisatie gaat het om het inrichten van de organisatie voor de selectie van en het werken met ZZP’ers en het voorkomen van negatieve effecten op de continuïteit en toekomst van de onderneming.


kijken en in kansen investeren die niet alleen gericht zijn op een opdracht op korte termijn.

38

6.2

Oplossingen

Een oplossing voor de openstaande knelpunten is niet alleen van invloed op de groei van de ZZPmarkt maar ook op de omvang van de economische toegevoegde waarde van de ZZP’ers op de totale economie. Immers, het stimuleren en verder ontwikkelen van ondernemerschap zorgt voor vernieuwing en een bredere blik van de ZZP’er op zijn omgeving. Daardoor kunnen meer kansen benut worden. Uit onderzoek van De Vries en Vroonhof (mei 2011) blijkt dat ZZP’ers ten opzichte van het totale mkb ander innovatief gedrag vertonen. ZZP’ers zijn vaker toepasser van vernieuwingen en leveren hiermee een belangrijke bijdrage aan innovatie. Daarnaast kan de toegevoegde waarde die opdrachtgevers creëren toenemen bij een goede selectie van ZZP’ers. De juiste ZZP’er op de juiste plek creëert meerwaarde, voor de opdrachtgever, de ZZP’er en in het verlengde daarvan de gehele Nederlandse economie.

6.2.1 Oplossingen voor de ZZP’er De ZZP’er moet meer aandacht geven aan zijn carrièreperspectief en gestimuleerd worden in het verder ontwikkelen van het ondernemerschap. De ZZP’er moet naar de toekomst kijken en in kansen investeren die niet alleen gericht zijn op een opdracht op korte termijn. Als het gaat om ondernemerschap maakt Sander Wennekers (EIM) het onderscheid tussen ondernemers die worden gedreven door kansen ongeacht de middelen (entrepreneurs) en ondernemers die slim gebruik willen maken van de beschikbare middelen of hulpbronnen (zelfstandigen). De entrepreneurs leveren de hoogste toegevoegde waarde aan organisaties en daarmee aan de Nederlandse economie. Het stimuleren van het ondernemerschap van ZZP’ers heeft dus het grootste effect als dit gericht wordt op de Entrepreneurs Zonder Personeel, de zogenoemde EZP’er. Om te weten wie de EZP’ers onder de ZZP’ers zijn, is vervolgonderzoek nodig. Daarbij kan worden gekeken wat de EZP’er kenmerkt en welke specifieke ondersteuning deze nodig heeft bij het verder ontwikkelen van het ondernemerschap. Resultaten uit dit vervolgonderzoek kunnen gebruikt worden om een samenwerkingsverband op te richten met als belangrijkste doel het verder ontwikkelen van het

6.2.2 Oplossingen voor de opdrachtgever Voor de opdrachtgever gaat het wat betreft de ZZP’er om het risico dat gelopen wordt, omdat men geen garantie heeft dat men de kwaliteit en capaciteit krijgt die wordt gezocht. Wat betreft de organisatie gaat het om het inrichten van de organisatie voor het werven en werken met ZZP’ers en het voorkomen van negatieve effecten op de continuïteit en toekomst van de onderneming.


ondernemerschap van Entrepreneurs Zonder Personeel.

39

De opdrachtgever moet zijn organisatie zodanig inrichten dat een goede selectie van en het effectief en efficiënt werken met ZZP’ers mogelijk is. Het HRM-beleid dient aangepast te worden om optimaal te kunnen profiteren van de positieve effecten van de inzet van ZZP’ers. Een goed HRM-beleid kan de negatieve effecten op de continuïteit en toekomst van de onderneming voorkomen. Als onderdeel van het HRM-beleid dient een protocol voor de selectie van ZZP’ers geformuleerd te worden. Een samenwerkingsverband voor opdrachtgevers die werken met ZZP’ers kan een ontmoetingsplaats zijn voor het uitwisselen en vergroten van kennis en ervaring op dit vlak.

Een oplossing voor het risico dat de opdrachtgever loopt, betreffende de kwaliteit en capaciteit van de ZZP’er, kan een keurmerk voor ZZP’ers zijn. Dit keurmerk biedt de opdrachtgever een expertisecheck van de ZZP’er en daarmee een (redelijke) garantie dat de ZZP’er waar kan maken waarvoor hij ingehuurd wordt.

6.2.3 Platform voor Entrepreneurs De combinatie van een samenwerkingsverband voor Entrepreneurs Zonder Personeel, een ontmoetingsplaats voor opdrachtgevers (de Entrepreneurs Met Personeel) en een keurmerk leidt tot het oprichten van een Platform voor Entrepreneurs. Een dergelijk platform biedt daarbij de mogelijkheid dat innovatieve opdrachtgevers de EZP’ers kunnen ondersteunen bij de ontwikkeling van het ondernemerschap. Andersom kan de inzet van EZP’ers de opdrachtgevers een belangrijke meerwaarde bieden. Op deze wijze worden ondernemerschap, innovatief vermogen en kennis en expertise bij elkaar gebracht, wat zal leiden tot een optimaal synergie effect.

6.3

Rol van de overheid

Tot slot heeft de overheid nog twee rollen in dit geheel. De eerste rol is die van initiator. Dit betekent dat de overheid samenwerking tussen de EZP’ers en opdrachtgevers kan stimuleren en bevorderen. Wetgeving dient deze samenwerking niet te belemmeren maar te ondersteunen. De tweede rol van de overheid is die van opdrachtgever. De overheid werkt met aanbestedingen en zou daarbij meer

overheidsopdrachten kunnen spelen. De overheid, alsmede de hele samenleving, heeft belang bij het innovatief vermogen van EZP’ers. Innovatieve ondernemingen hebben een gunstige uitwerking op de economie. Ondernemerschap stimuleert innovatie en creëert banen (Wennekers).


rekening kunnen houden met de rol die ZZP’ers, en dan in dit geval de EZP’ers, bij

40

6.4

Conclusie

Een oplossing voor de knelpunten die het goed functioneren van de ZZP-constructie in de praktijk belemmeren is niet alleen van invloed op de groei van de ZZP-markt maar ook op de omvang van de economische toegevoegde waarde van de ZZP’ers op de totale economie. De juiste ZZP’er op de juiste plek creëert meerwaarde, voor de opdrachtgever, de ZZP’er en in het verlengde daarvan de gehele Nederlandse economie.

Het is daarom in ieders belang om een verdere groei van de ZZP-markt mogelijk te maken. Het oprichten van een Platform voor Entrepreneurs kan een oplossing bieden voor een aantal knelpunten en daarmee bijdragen aan een verdere groei van deze markt. Hiervoor is vervolgonderzoek nodig om de EZP’ers, onder de ZZP’ers, en hun specifieke behoefte wat betreft de ondersteuning in ondernemerschap in kaart te kunnen brengen. Ook de eisen die nodig zijn om een keurmerk te verbinden aan dit platform, zodat de opdrachtgever een (redelijke) garantie krijgt wat betreft de kwaliteit en capaciteit van de ZZP’er, dienen nog nader in kaart gebracht te worden. Een Platform voor Entrepreneurs komt de houdbaarheid van de ZZP’er ten goede en brengt daarnaast ondernemerschap, innovatief vermogen en kennis en expertise bij elkaar wat zal resulteren


in een optimaal synergie effect.

41

7. Nawoord Het onderzoek naar de houdbaarheid van de ZZP’er maakt de behoefte aan ondersteuning van ondernemerschap zichtbaar. Als deze ondersteuning zich specifiek richt op de entrepreneurs dan kan een groei van de ZZP-markt een belangrijke meerwaarde creëren voor de totale Nederlandse economie. Een platform voor entrepreneurs brengt de opdrachtgevers en de EZP’ers bij elkaar. In het oprichten van een dergelijk platform kan een belangrijke taak weggelegd zijn voor Wissenraet Van Spaendonck. Zoals aangegeven is vervolgonderzoek nodig om de EZP’ers, onder de ZZP’ers, en hun specifieke behoefte wat betreft ondernemerschap, in kaart te brengen. Voor een dergelijk onderzoek zou de samenwerking die Wissenraet Van Spaendonck heeft met EIM benut kunnen worden. Zij hebben aangegeven hiertoe bereid te zijn en onderzoeken momenteel via hun ZZP-panel de mate van entrepreneurship. Gezien de doelstelling van de Fundatie Van Spaendonck kan het oprichten van een platform en het genoemde onderzoek wellicht als interessant vervolgproject gezien worden van dit onderzoek.

Sandra Weijers


Tilburg, november 2011

42

8. Bronvermelding 

Paul Schnabel, vijf I’s die leiden tot de kenniseconomie - 2000



EIM - Van onbemind tot onmisbaar. De economische betekenis van ZZP’ers nu en in de toekomst- oktober 2007



EIM (Sander Wennekers) - verslag masterclass ondernemerschap - maart 2008



Arjan van den Born - The drivers of career success of the job-hopping professional in the new networked economy - The challenges of being an entrepreneur and an employee - 2009



SEO - Markt én hiërarchie. Kosten en baten van het zzp-schap - januari 2010



Ron Steens en Sandra Weijers - Kijk anders naar de interim-manager - 2010



SER - ZZP’ers in beeld. Een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel - oktober 2010



EIM (Nardo de Vries en Paul Vroonhof) - Ondernemen voor de toekomst. Innovatie en pensioenen van zzp’ers: resultaten zzp-panel - mei 2011



EIM en SCALES (Sierdjan Koster en Nardo de Vries) - The networks of the solo selfemployed and their success - augustus 2011



Ad Nagelkerke, Willem Plessen en Ton Wilthagen - Van arbeidsverhouding naar verhouding tot de



Belastingdienst



Centraal Bureau voor de Statistiek



Derks, Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid



Geert Jan Waasdorp, Intelligence Group



MKB-Nederland



Ronald Dekker, ReflecT (Tilburg University)



UWV



ZZP Nederland De houdbaarheid van de ZZP’er. Sandra Weijers

arbeid. De doorgroei van de ZZP’er - (NEA Paper 31)

43

De houdbaarheid van de ZZP er

Recommend Documents