De grenzen van Boekel 26 Robotvliegtuigen 32 Specialist 39 Voorbeeld Dantumadeel 40

Inhoud #6

10

14

30

35

10 Shurgard open u ’Opslagruimten te huur. Maximale veiligheid’, roept self-storagebedrijf Shurgard vanaf haar gevels. Die veiligheid gold voor de huurders, want handhavers konden de boxen niet onverwacht controleren. Daar nam Zaanstad echter geen genoegen mee.

14 Dossier: alles moet openbaar Vanaf 15 februari 2005 moet vrijwel alle milieu-informatie die de overheid heeft, ook actief digitaal beschikbaar worden gesteld aan de burger. De uitvoering van deze EU-richtlijn blijkt een fikse kluif.

30 Praktisch handboek voor acties Geen moeilijke woorden, geen theoretische hoogvliegerij en geen pretenties. Het handboekje voor gezamenlijke handhavingsacties van de DCMR is wat het moet zijn: een zeer praktisch hulpmiddel.

35 Eindsprint voor eindmeting Volgend voorjaar is bekend welke gemeenten, provincies, waterschappen en Inspecties voldoen aan de minimumcriteria voor professionale milieuhandhaving. Vooral de achterblijvers werken hard om voor dit eindexamen te slagen.

En verder Journaal Jiskefet pakt goed uit Pieter van Geel Foute sloop asbeststallen

4 18 20 24

De grenzen van Boekel Robotvliegtuigen Specialist Voorbeeld Dantumadeel

26 32 39 40

Beschermd: Vlaamse Len Munnik

43 44

Colofon Hoofdredacteur Monique Smeets Redactieraad Jo Gerardu, Koen Kolodziej, Gert Langenbarg, Hans Oosterhof, Monique Smeets, Hans de Ruiter Redactie-adres Postbus 270, 2700 AG Zoetermeer tel. 079-360 12 34, fax 079-360 12 30 e-mail: [email protected] Commissie van advies Voorzitter: Gertjan Bos, Jolanda Roelofs (VROM-Inspectie), Willem Jan Struik

(Openbaar Ministerie), Berry Campagne (prov. Utrecht), Louis Steens (AID), Arie de Wit (Politie Instituut Verkeer en Milieu), Freerk Jan Medendorp (politie IJsseland), Annemiek Jetten (Waterschap Brabantse Delta), Jaap Rus (IVW) en Wilma Speller-Boone (Justitie) Advertenties Tariefkaart op aanvraag. tel. 079 - 360 12 32, fax 079 - 360 12 30 of via www.bladenmakers.nl Abonnementen € 40,- per jaar, incl. 6% BTW Ambtenaren en bestuurders die van overheidswege betrokken zijn bij de uitvoering en handhaving ontvangen HandHaving op aanvraag kosteloos.

Aanvragen van abonnementen, adreswijzigingen en opzeggingen uitsluitend via: www.vrom.nl/handhaving Productie Format Bladenmakers, Zoetermeer Vormgeving Zuiderlicht, Maastricht Druk ACI Offsetdrukkerij, Amsterdam De in dit blad weergegeven meningen weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de opvattingen van de bewindslieden van VROM.

ISSN 1381-8767

3

HandHaving 2004 #6

Uitgever Ministerie van VROM

Journaal

Handhavers van de Provincie Limburg gaan voortaan herkenbaar op pad. De medewerkers van de afdeling Handhaving en Monitoring beschikken sinds september over twaalf dienstauto’s met een opvallende striping. Gedeputeerde Herman Vrehen verwacht dat de dienstauto’s een positieve bijdrage leveren aan de veiligheidsbeleving van Limburgers. Wanneer de controle of het onderzoek het vereist, blijven de handhavers overigens gebruik maken van onopvallende auto’s. Foto: Twan Wiermans

Het vorig jaar opgerichte Platform Milieuhandhaving grote gemeenten heeft bij VROM bezwaar gemaakt tegen de scheiding tussen vergunningverleners en handhavers. Het principe dat vergunningverleners niet tevens toezichthouder mogen zijn is een van de kwaliteitscriteria in het professionaliseringstraject milieuhandhaving (nulmeting). Het platform vertegenwoordigt 30 gemeenten met meer dan 50.000 inwoners en vindt niet dat een functionele scheiding het enige criterium mag zijn om belangenverstrengeling tussen toezicht en vergunningverlening te voorkomen. De gemeenten betogen in de brief aan VROM dat er andere oplossingen denkbaar zijn, zoals geografische scheiding of verdeling van dossiers. Het platform vindt

dat er juist voordelen zitten aan een gecombineerde functie: het kan zorgen voor beter handhaafbare vergunningen. ’Naleving is geen doel op zich. Het gaat om de kwaliteit van de leefomgeving. Dan betekent kwalitatief goed handhaven dat de handhaver niet blind regels controleert, maar vooral naar het rendement kijkt en in voorkomende gevallen juist weloverwogen naar bijstelling van de regel

HandHaving 2004 #6

Ingezonden brief

4

Geachte redactie, Het artikel in Handhaving 3, 2004, met als titel ’John Tieman: ’Noem het altijd afval’, vraagt om een reactie van de zijde van de Federatie Herwinning Grondstoffen (FHG). Geïnterviewde komt tot de conclusie dat het gemakkelijker is om alles ’afval’, te noemen. Wellicht is dit zo vanuit het standpunt van de handhaver, maar zeker niet vanuit het bedrijfsleven omdat afval – mede door toedoen van de overheid – als negatief wordt gekwalificeerd. Uit het artikel blijkt dat gezocht is naar een brede uitleg van het begrip afvalstof. Zoals gezegd, maakt dat de taak van de

handhaver gemakkelijker, maar mag dat het doel zijn? Ons inziens zou het om de functionaliteit moeten gaan én de mogelijkheden voor het bedrijfsleven en pas daarná – ten dienste van de samenleving en niet primair van de overheid – regels te stellen en die te handhaven. Het begrip ’continu gebruik’ is ook erg subjectief. Een geparkeerde auto wordt niet gebruikt (net zo min als de koelkast op het erf), maar weinigen zullen dit afval vinden. Véél beter is het om uit te gaan van de bestemming van een product of stof. Als er wordt hergebruikt, is er geen sprake van afval (er valt ook niets af, zolang het in de kringloop

grijpt. De bekleder van een combinatiefunctie zal dat beter kunnen dan een specialistische handhaver’, aldus de brief. De grotere gemeenten hebben de indruk dat VROM bewust afkoerst op een scheiding van vergunningverlening en handhaving. Het ministerie laat in haar antwoord aan het Platform eweten dat het hier gaat om een gezamenlijke afspraak van VNG, IPO, Verkeer en Waterstaat, Unie van Waterschappen en VROM. Die afspraak is in november 2002 gemaakt, mede op basis evaluaties van de Wet milieubeheer en het rapport van de commissie Oosting. VROM

gehouden wordt). Dit is wel lastiger voor de handhaver omdat niet altijd meteen duidelijk is wat het toekomstig gebruik zal zijn. Dáár moet dan een pragmatische oplossing voor gevonden worden. Door herbruikbare materialen geen afval te noemen zal de acceptatie om deze stoffen weer te benutten toenemen. Dit geeft minder (finaal) afval. In het artikel wordt gesproken over OESO-afvalstoffenrecht, maar is er wel sprake van ’recht’ als de OESO geen machtsmiddelen heeft om opgestelde regels af te dwingen? Vanuit verschillende recyclingbranches wordt de stellingname van de heer Tieman betreurd. De intentie van de ontdoener, zoals die in 1975 wellicht nuttig kan zijn geweest, zou voor een beoordeling van het gebruikte product of

stelt voor nu eerst in de praktijk te kijken hoe de functiescheiding uitpakt. Bij de evaluatie van de Wet handhavingstructuur kunnen mogelijke nieuwe inzichten resulteren in nieuwe afspraken. Ook de provinciale regisseurs hebben het Platform laten weten vast te houden aan de functiescheiding, al is er bij de beoordeling van de milieutaak door de provincies enige ruimte. ’We zijn niet blind voor specifieke omstandigheden in individuele situaties’, aldus Harrie Hamstra namens de provincies. Nadere inlichtingen: Secretariaat Platform: [email protected] Tel. 073 – 656 75 58, www.pmgg.nl

materiaal niet relevant moeten zijn; slechts het (toekomstig) (her)gebruik moet bepalend zijn. Daarvoor is wel meer visie en durf nodig dan om bij de oude, achterhaalde definitie te blijven. Wij realiseren ons dat een verandering in de definitie tot problemen zal leiden, omdat de wetgeving in veel landen moet worden aangepast, maar anderzijds heeft de bestaande wetgeving al tot veel problemen en veel (Europese) rechtszaken geleid. Er wordt in Brussel en Den Haag erkend dat een verbetering noodzakelijk is, maar dit heeft nog niet geleid tot concrete acties bij politici.

Commentaar: Regels in de tuinbouw Zo eens in de drie tot vijf jaar krijgt iedere groente- of bloementeler bezoek van een milieuambtenaar. Als het tegenzit kan zo’n bezoek voor de ondernemer in kwestie vervelende consequenties hebben. Neem nu de olietank die teeltbedrijven op hun erf hebben staan. Op last van de verzekeringsmaatschappijen hebben veel telers een voorraadje huisbrandolie opgeslagen om de kas tijdelijk te kunnen verwarmen als de gastoevoer uitvalt. Plaatsing van die olietanks is onderhevig aan allerlei regels. Voorschriften die zijn opgesteld voor de veiligheid van de omgeving en om milieuproblemen te voorkomen. Tot zover allemaal prima. De regels sluiten echter ieder risico, hoe klein ook, uit en ze zijn juridisch gezien ook vaak dichtgetimmerd op bais van de zogenoemde CPR-richtlijnen. Er is zelfs een bepaling opgenomen ’dat het leger in een oorlogsituatie niet verplicht is te tanken op een vloeistofdichte vloer.’ Meestal wordt de controle uitgevoerd met oog voor de dagelijkse praktijk, maar soms gebeurt dat helemaal naar de letter van de wet. Oftewel alle mogelijke bepalingen worden erbij gesleept. Zo kon het gebeuren dat er in een provincie opeens reeksen olietanks werden afgekeurd omdat ze moesten worden uitgevoerd met een mangat. De controleurs stelden zich op basis van CPR 9-6 op het standpunt dat controle op roest eens in de 15 jaar van binnenuit moet kunnen plaatsvinden. De eis van een mangat is vanuit de praktijk bezien onzinnig, maar wel keurig volgens de regels. Je kunt je afvragen of de CPR-richtlijnen niet te zwaar zijn voor het beperkte volume aan olieopslag in een sector als de tuinbouw. Wat mij betreft kan die vraag bevestigend worden beantwoord. Daarmee hoef je niet alle CPR-richtlijnen overboord te gooien, maar de controles op kleine olietanks mogen dan wel meer naar de geest dan naar de letter van de wet worden uitgevoerd. Theo Brakeboer, chef-redactie vakblad Groenten + Fruit

Drs. H.A. Voskamp, Secretaris FHG 5

HandHaving 2004 #6

Grote gemeenten tegen scheiding vergunningverlening en handhaving

6

Hoe gaat het toch met... De lekbakken in IJsselmuiden

Handboek communicatie

’Lekbakken: IJsselmuiden neemt initiatief’, kopte Handhaving in mei 1992. De gemeente IJsselmuiden introduceerde toen de ‘Aktie Lekbak’, een initiatief om eigenaren van een bovengrondse olietank te bewegen tot de aanschaf van een lekbak. Want waarom wachten tot bodemsanering onvermijdelijk is? Daarom werd met een intensief aanschrijvingsbeleid geprobeerd om bij alle olietanks in de gemeente lekbakken te plaatsen. Volgens het Besluit melkrundveebedrijven dat in augustus 1991 in werking was getreden, waren alle rundveebedrijven verplicht om binnen een jaar een lekbak onder de olietank te plaatsen. Omdat de gemeente een grote order plaatste bij een leverancier, werden de lekbakken goedkoper aan de veehouders geleverd. Handelaren in lekbakken beschuldigden de gemeente met veel lawaai van concurrentievervalsing, maar dit was de enige negatieve reactie. Bij weigering van plaatsing had de gemeente een stok achter de deur. „In de nieuwe Hinderwetvergunningen is de verplichting tot het plaatsen een lekbak opgenomen”, vertelde milieuambtenaar van de gemeente IJsselmuiden, Jan de Vries hier destijds over. Inmiddels is het voor alle bedrijven

Fysieke handhaving is hét instrument om indien nodig naleving van regels af te dwingen. Het uitzetten van een communicatiestrategie lijkt veel minder in zwang, maar is bij veel organisaties al onderdeel geworden van het toezicht. Dat geldt ook voor de gemeente Haarlemmermeer. Samen met andere gemeenten en de provincie zijn de ervaringen met handhavingscommunicatie omgezet in het handboek ’Handhavingscommunicatie. Met woorden naar daden’. Dit boek biedt controlelijsten voor de inzet van handhavingscommunicatie. In het boek staat ook een uitgebreide beschrijving van het project risicovolle bedrijven in Haarlemmermeer. In dit project is het naleefgedrag gemeten vóór en na gebruik van communicatiemiddelen. Bedrijven zijn onder meer geïnformeerd over de meest voorkomende overtredingen en hoe deze te voorkomen. Ook is een controle aangekondigd. Bij de groep bedrijven die vóór de publicaties en informatieverstrekking werd gecontroleerd, leefde 29% de Wet milieubeheer na. In de groep bedrijven die ná deze inzet werd gecontroleerd was dit percentage gestegen tot 50. Het handboek is tot stand gekomen met bijdragen van hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht; Haarlemmermeer; provincie Noord-Holland; Purmerend; Gewest Kop van Noord-Holland en CMC/ T11 company. Het is te downloaden via www.lim-info.nl.

met een bovengrondse olietank verplicht om een lekbak te hebben. Jan de Vries, tegenwoordig werkzaam bij Regio IJssel-Vecht, weet zich de Aktie Lekbak nog heel goed te herinneren. „Het was een aardig succes, ook andere gemeenten toonden interesse. Het initiatief vereenvoudigde de handhaving. Als mensen al vrijwillig een lekbak aanschaffen, dan hoef je er verder ook even niet meer achteraan te lopen of tot actie over te gaan.” Van echte concurrentievervalsing was geen sprake, meent De Vries. De collectieve, goedkopere, aanschaf van de lekbakken was éénmalig. „Zoiets is alleen maar interessant als je er meer kunt afnemen. Het principe past echter wel goed in de zorgplicht van gemeenten. Daarom wordt het op dit moment nog wel gedaan voor IBAinstallaties, de Individuele Behandeling Afvalwater. Afvalwatervoorzieningen worden zo op grote schaal geregeld.” De lekbakken in regio IJsselmuiden werken nog prima. „Bij representatieve bedrijven staat altijd een lekbak. Strenge handhaving is daar vaak niet meer nodig”, zegt Anton Teune van de gemeente Kampen. „Soms blijkt bij controles dat de stop er niet in zit, zodat het water weg kan. Dat moet je dan wel corrigeren.”

Nadere inlichtingen: Debby de Rijk, Haarlemmermeer, tel. 023 - 567 43 80; Roland Sluijter, tel. 035 - 647 76 16

Provinciale verschillen van de baan Door de verschillen in beoordeling op te heffen kon de VROM-Inspectie onlangs zowel de provincies als afvalverwerker Sita helpen. Daardoor werd een beoordelingsprocedure door de vergunningverlener met vele maanden bekort en is er nu één loket voor he bedrijf. Bedrijven die gevaarlijke (chemische) afvalstoffen inzamelen en verwerken worden kritisch beoordeeld op de wijze waarop de keuring van deze afvalstoffen verloopt. Dergelijke bedrijven moeten aan de provincies een acceptatieprocedure overleggen waarin nauwkeurig beschreven staat hoe de aangeboden stoffen gekeurd worden. Via deze procedure moet het bedrijf vaststellen of er geen andere gevaarlijke stoffen worden aangeboden dan de klant aangeeft. Zou dat wel het geval zijn, dan kunnen er risicovolle situaties optreden: ongewenste chemische reacties en ongewenste lozingen. Stroomlijnen Sita EcoService heeft verspreid over Nederland zes bedrijven die dit soort stoffen verwerken. Uit een in 2003 uitgevoerd concernonderzoek bleek dat Sita voor alle vestigingen een bijna identieke acceptatieprocedure ter goedkeuring aan de verschillende provincies had aangeboden. Op zich logisch, omdat de bedrijven sterk op elkaar lijken. De procedures werden echter nogal verschillend beoordeeld. Werd in de ene provincie de procedure goedgekeurd, in een ander provincie werd deze afgekeurd of bestempeld als onvolledig. Ook de VROMInspectie vond de acceptatieprocedu-

res onvoldoende en heeft de betrokken partijen rond de tafel genodigd. Vervolgens heeft Sita voor al haar vestigingen tegelijkertijd nieuwe procedures opgesteld. Deze zijn door de provincies getoetst, waarna de VROMInspectie alle gesignaleerde knelpunten heeft gebundeld en besproken met de aanvrager. Het afvalbedrijf is tevre-

den omdat men nu te maken heeft met een eenduidige, gestroomlijnde beoordeling. De VROM-Inspectie blijft voor dit onderwerp ook aanspreekpunt voor het inzamelbedrijf. Door deze nationale werkwijze is de procedure bekort tot enkele maanden.

Cijfers en Trends: 24 uur Vlaamse inspectie De circa 86 toezichthoudende ambtenaren van de afdeling Milieu-inspectie (MI) van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap hebben in 2003 11.605 inspecties uitgevoerd bij 4612 bedrijven. In 2000 had de MI tijdelijk minder mensen in dienst ,maar vanaf 2001 stijgt de lijn. De MI is belast met het toezicht op

hinderlijke inrichtingen van ‘klasse 1’bedrijven en op inrichtingen waarover gemeenten en provincies het gezag voeren. De MI meldt vele duizenden klasse 1-bedrijven nimmer controle hebben gehad. Het precieze aantal is niet bekend omdat de Vlaamse overheid niet beschikt over een milieudatabank.

7 © B-graphic Bron: Milieuhandhavingsrapport 2003 van de afdeling Milieu-inspectie

HandHaving 2004 #6

HandHaving 2004 #6

Afvalconcern Sita heeft nu één loket voor aanvraag en afhandeling van vergunningen. Foto: Chris Pennarts/HH

De ingestorte toneeltoren in Hoorn. De constructeur was ook toezichthouder.

AID jaagt op visstropers

Woningcorporaties verdacht van fraude

Aannemer Heddes Bouw uit Hoorn is schuldig aan het instorten van de toneeltoren van de in aanbouw zijnde schouwburg in dezelfde plaats. Aldus oordeelt de Alkmaarse rechtbank in een tussenvonnis in de bodemprocedure die Hoorn is gestart tegen het bouwbedrijf. Volgens TNO-Bouw waren de verbindingen in de staalconstructie niet sterk genoeg en dat was een verantwoordelijkheid van de hoofdaannemer. De rechtbank onderschrijft die conclusie van TNO.

Op initiatief van de Algemene Inspectiedienst (AID) is een visstroperijteam opgericht voor Zuid-Nederland. Het team, bestaande uit medewerkers van de AID, de regiopolitie West- en Midden-Brabant en het korps Landelijke Politiediensten, gaat zich fulltime bezig houden met de bestrijding van visstroperij in Zeeland, Noord-Brabant en Limburg. Aanleiding is het toenemend aantal gevallen van visstroperij in Zuid-Nederland. De illegale visvangsten veroorzaken veel schade aan visstand, natuur en milieu. Met deze gezamenlijke en forse aanpak hopen de AID en de politie de visstroperij structureel en effectief aan te pakken. De controle op visstroperij is niet gemakkelijk. Alleen door intensief toezicht kunnen stropers op heterdaad worden betrapt. Collega-toezichthouders kunnen urgente meldingen over stropers doorgeven via de AID-meldkamer, tel. 045-5466222 (24 uur bereikbaar).

Het Openbaar Ministerie verdenkt medewerkers van woningcorporaties in ’s-Hertogenbosch en Zwolle van valsheid in geschrifte en omkoping. In Zwolle zou ook belastingfraude zijn gepleegd.

De 28 meter hoge toneeltoren van de schouwburg in aanbouw stortte op 10 april 2001 in. Dat gebeurde ’s morgens vroeg waardoor er geen gewonden vielen. De gemeente Hoorn en aannemer Heddes zijn sindsdien in een juridische strijd verwikkeld over de aansprakelijkheid. Het dispuut met vele kort gedingen en schadeclaims over en weer toont aan dat de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het bouwwerk in de huidige bouwcultuur vaak moeilijk is vast te stellen. In dit geval was het bedrijf dat het hoofdontwerp van de met veel bogen uitgeruste staalconstructie had gemaakt een andere dan de onderneming die constructie berekende. De berekeningen waren van constructeur en advies-

bureau Aronsohn, maar het bestek werd weer gemaakt door aannemer Heddes. Ook in Hoorn was er haast op de bouwplaats: de toren was al vele meters hoog toen er nog enkele vergunningen voor moesten worden afgegeven. Bovendien was de constructeur van de staalconstructie ook namens de gemeente directievoerder over de bouw. De rechtbank in Alkmaar oordeelde ook dat de gemeente Hoorn de aannemingsovereenkomst met Heddes Bouw ten onrechte heeft ontbonden. De gemeente zegde de samenwerking op omdat Heddes geen veiligheidsmaatregelen zou hebben genomen na het instorten van de toren. Dat kan de aannemer echter niet verweten worden.

HandHaving 2004 #6

Er zijn nauwelijks tegenstrijdige regels

8

Van de 700 gemelde knelpunten heeft de helft op geen enkele wijze betrekking op tegenstrijdige regelgeving, zo blijkt uit onderzoek van EZ. In veel gevallen gaat het om andere problemen, zoals een overvloed aan administratieve lasten. Slecht bij 1% van de meldingen is er feitelijk sprake van tegenstrijdige regelgeving. Die echte

knelpunten zijn bij verschillende departementen in behandeling en zullen moeten resulteren in wetswijzigingen. Bij de meldingen waarop het lijkt alsof het om tegenstrijdige regels gaat, is er vaak sprake van verschillende interpretaties van de regels bij de uitvoering ervan door verschillende organisaties. Oftewel: tegen-

strijdige handhaving. Daarom zijn er in verschillende branches werkgroepen samengesteld met daarin ook vergunningverleners en handhavers. De werkgroepen brengen de knelpunten in beeld en zullen adviseren over een eenduidige controleprotocollen. Het rapport ’Strijdige regels’ is te downloaden via www.ez.nl.

Het OM in Zwolle verdenkt 39 personen van fraude. Het merendeel werkt bij leveranciers. Elf werkten bij corporatie Stichting Wonen Zwolle (SWZ). Daarvan zijn vier, waaronder de directeur, nu voor de rechter gedaagd. De overige zeven accepteerden een schikking. Uit een grootschalig onderzoek, mede uitgevoerd door de Inlichtingen- en Opsporingsdienst van de VROMInspectie en de FIOD, bleek dat leidinggevenden zich verrijkten ten koste van SWZ. Huiszoekingen en ander speurwerk leverden uiteindelijk tweehonderd verhuisdozen vol materiaal op. Er werden zelfs stukken uit de papiervernietiger gehaald en weer aan elkaar geplakt om informatie te vinden. De vier gedagvaarde oud-werknemers van SWZ worden verdacht van in totaal 125 strafbare feiten. Bij de gedagvaarde toeleveranciers, gaat het om 60 feiten. Daarnaast bleek er sprake van smeren en fêteren: bordeelbezoek, feestjes en reisjes. Externe controle Bij Woningcorporatie Stichting Wonen ’s-Hertogenbosch (SWH) is de directeur uit zijn functie ontheven. Nadat intern onderzoek ’onreglementaire’ privé-verrijking aan het licht bracht. Onderzoek van de Inlichtingen- en Opsporingsdienst van de

VROM-Inspectie toonde aan dat de directeur de eigen woning op kosten van SWH heeft laten verbouwen. Door eigen facturen als stormschaderekeningen van SWH-huizen op te voeren werd de corporatie benadeeld. Minister Dekker van VROM heeft inmiddels een extern toezichthouder bij deze corporatie aangesteld. Deze moet onder meer zorgen voor een goede interne controle en een betere administratie. Overigens laakt de huidige interimdirecteur van de Zwolse corporatie het externe toezicht. Volgens hem worden woningcorporaties nauwelijks gescreend door gemeenten of door VROM. Er zijn alleen afspraken met het Waarborgfonds Sociale Woningbouw en het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting over rapportages. „Dit is veel te vrijblijvend. Er is niets geregeld om een corporatie die in de fout gaat te kunnen corrigeren”, aldus de SWZ-directeur in het blad van Aedes.

Kort Het Milieu- en Natuurplanbureau van het RIVM heeft de jaarlijkse inventarisatie van de emissies van verontreinigende stoffen overgenomen van de VROM-Inspectie. De overdracht is ingegeven door bezuinigingen bij de Inspectie. RIVM is de grootste gebruiker van de emissiegegevens. De Inspectie Verkeer en Waterstaat (IVW) geeft geen brevetten meer af voor recreatief ballonvaren en zweefvliegen. Voor deze vliegsporten volstaan vanaf 1 oktober 2004 een minimumleeftijd van zestien jaar, aantoonbare kennis en ervaring van verkeersregels en vluchtuitvoering en een WA-verzekering. Voor commerciële ballonvaart blijft wel een brevet vereist. Dit najaar doet de universiteit van Tilburg in opdracht van het ministerie van Justitie onderzoek naar handhavingsbeleid bij gemeenten. Centraal staat de vraag: hoe handhaven handhavers nu precies? Wat voor keuzes maken zij in de praktijk en waarom? Handhavers en betrokken wethouders worden daarvoor uitgebreid geënquêteerd. Het rapport met de resultaten van de enquête wordt in januari 2005 bekend gemaakt. Gijsbert van Lomwel, Universiteit van Tilburg, tel. 0134663263 geeft nadere inlichtingen. Meer informatie staat ook op www.wodc.nl. ’Met minder regels, meer milieukwaliteit’ is het thema van de jaarlijkse Nationale Milieudag. Vrijdag 17 december in het Provinciehuis Zuid-Holland. Zie ook www.nationalemilieudag.nl.

9

HandHaving 2004 #6

Aannemer schuldig aan instorten toneeltoren

Martin Kaptein en Helana Aslander van de gemeente Zaanstad bekijken de waarschuwingsborden die Shurgard naar aanleiding van het oordeel van de rechtbank heeft aangebracht.

HandHaving 2004 #6

De huurder is verantwoordelijk voor wat er ligt opgeslagen en wij hebben geen sleutels van de boxen. Zo redeneerde self-storagebedrijf Shurgard toen het door de gemeente Zaanstad werd gevraagd boxen te openen. Daar nam Zaanstad geen genoegen mee. Uiteindelijk besliste de Raad van State dat de boxenverhuurder de handhaver moet helpen. De eerste boxen zijn inmiddels opengebroken.

10

Het probleem hing al een tijdje in de lucht, voordat Zaanstad zomer 2003 een dwangsom oplegde aan de lokale vestiging van self-storagebedrijf Shurgard. „Wij zien het complex als één inrichting in de zin van de Wet milieubeheer”, verklaart Helana Aslander, juriste op de afdeling Milieuhandhaving van de gemeente Zaanstad, de basis van de dwangsom. Verhuurder Shurgard had een heel andere visie. Dit bedrijf beschouwde de 540 boxen in het gebouw als 540

afzonderlijke inrichtingen. Shurgard voelde er bovendien niets voor toezichthouders toegang te geven tot de opslagruimten. „Wij moesten maar bij de huurders te rade gaan om hun boxen te controleren.” Het bedrijf tekende bezwaar aan tegen de € 1.000,- dwangsom per keer dat geen toegang werd verstrekt. De gemeente verklaarde dat bezwaar ongegrond, waarna Shurgard het geschil voorlegde aan de Raad van State. De verhuurder van opslagruim-

tes wilde het dispuut ook graag juridisch ’uitvechten’ omdat men met andere gemeenten wel tot een vergelijk was gekomen (zie kader over Delft). De bestuursrechter gaf Shurgard echter ongelijk en oordeelde dat er tussen de opslagruimten voldoende technische, organisatorische en functionele bindingen zijn om te kunnen spreken van één inrichting. Bovendien heeft Shurgard volgens de raad voldoende zeggenschap over de opslag om huurders te kunnen houden aan richtlijnen en aanwijzingen. Juiste adres Het complex geldt nu dus onomstotelijk als één inrichting in het kader van de Wet milieubeheer en dús is de

Voorafgaand daaraan durfden de handhavers van Zaanstad geen inschatting te maken over eventuele vondsten in de boxen. Wat er mis kán zijn, laat zich echter raden. „Er ligt veel huisraad opgeslagen van mensen die verhuizen of een periode naar het buitenland gaan en het tijdelijk kwijt moeten”, weet Aslander. „Ook huren winkeliers er extra ruimte voor hun voorraad. Je kunt echter ook denken aan de opslag van chemicaliën en vuurwerk.” Tijdens eerdere acties van de douane in Rotterdam en Amsterdam werd ook een compleet xtc-laboratorium gevonden in een huurbox. „Vandaar dat collega’s van politie en douane nu ook mee gaan. Zij letten vooral op verdovende middelen en sigaretten, maar bijvoorbeeld ook op partijen kleding waarbij belasting is ontdoken.” Steekproef Op basis van de verstrekte huurderslijst koos de afdeling Milieuhandhaving op elk van de vijf etages twee boxen. Telkens willekeurig een parti-

’Convenant werkt niet’ De gemeente Delft liep begin dit jaar tegen hetzelfde probleem aan als Zaanstad: wie is verantwoordelijkheid voor de inhoud van de opslagboxen en wie moet (maar vooral: hoe moet je) daar toezicht op houden? Ook in Delft beschikt Shurgard niet over de sleutels van de boxen. Deze gemeente gooide het echter op een convenant met de boxverhuurder: telkens wanneer zij toezicht wil uitoefenen, verstrekt Shurgard de naam en adresgegevens van haar huurders. Het is vervolgens de gemeente die de huurders rechtstreeks benadert voor controle van de box. Kan de huurder niet aanwezig zijn, dan wordt zijn box verzegeld en heeft hij nog eens drie weken de tijd om een andere afspraak te maken. Pas dan breekt de gemeente de box open. Het vervangen van het slot komt in deze opzet ook voor rekening van de toezichthouder. De gemeente Delft noemt het zelf ’een pragmatische aanpak om zonder juridische rompslomp in de boxen te kunnen kijken’. Helana Aslander van de gemeente Zaanstad gelooft er niet in. „Je moet er snel in kunnen, zonder omwegen. Naar onze mening mogen gemeenten zelfs geen privaatrechtelijke convenanten sluiten met partijen waarop ze ook toezicht moeten houden. Als ze dat doen, hebben ze bij constatering van overtredingen namelijk geen bevoegdheden. Volgens ons is de bestuursrechtelijke weg de enige juiste.”

culier en een bedrijf, al bleek uit de namen zelden de beroepsgroep af te leiden. Een dag voor de controle hadden de ambtenaren van de gemeente Zaanstad samen met medewerkers van Shurgard de geselecteerde boxen ’overlocked’. „Om te voorkomen dat mensen er nog snel spullen uit zouden halen, heeft Shurgard er een extra slot op gezet en hebben wij er nog een zegel aangehangen”, zegt Aslander. „Daarnaast zijn de persoonlijke pincodes gewijzigd die mensen toegang geven tot de verdieping waarop hun box zich bevindt. Het is een tijdelijke oplossing, maar als het werkt, vinden wij het prima zo.” Tevens informeerde Shurgard de huurders over de controle de volgende dag. Zwaar gevolg Het is inmiddels tien uur als brandweer, douane, politie en gemeentehandhavers zich voor de actie verzamelen bij het gebouw van Shurgard. Ook zijn een gerechtsdeurwaarder en twee slotenmakers present. Milieuhandhavingscollega Martin Kaptein verontschuldigt zich bij de filiaalmanager voor de drukte: „Het is voor ons ook de eerste keer.” Hetzelfde geldt voor het self-storagebedrijf, zo blijkt uit de aanwezigheid van de directeur van Shurgard Benelux, de communicatieman en zelfs een advocaat. Behalve dat grote gevolg zijn uiteindelijk zes huurders present. De reacties van de huurders lopen uiteen van ’prima dat ze het controleren’ tot ’wat een onzin, zonde van mijn tijd’. Huisraad De eerste box die opengaat bevestigt het beeld van ’self storage’: een paar kubieke meter volgestouwd met huisraad. Terwijl de deurwaarder en douanier de legitimatie van de huurder noteren, verklaart hij opgewekt bezig te zijn met een verhuizing, gevolgd >>

11

HandHaving 2004 #6

Self-storagebedrijf moet handhaver helpen

gemeente bij Shurgard aan het juiste adres voor toezicht. „Hoe ze ons toegang geven tot de boxen is aan hen”, zegt Aslander. „Ze kunnen de huurders benaderen om erbij te zijn, ze kunnen de contracten aanpassen en zorgen dat ze er zelf ook in kunnen met een sleutel die ze bij een deurwaarder in bewaring geven óf ze kunnen de boxen op ons verzoek openbreken. Ons maakt het niet uit, al willen we natuurlijk liefst met zo min mogelijk schade toezicht houden. Achter elkaar tien boxen open rammen wekt ook geen sympathie.” De Raad van State stelde een termijn vast van zes weken waarbinnen de toezichthouder geen dwangsom mocht ’verbeuren’. Die tijd kreeg Shurgard dus om in Zaanstad de toegang te regelen. Het bedrijf hing in ieder geval borden bij de ingang wat wel en niet opgeslagen mag worden, compleet met verwijzing naar het Besluit opslag en transportbedrijven milieubeheer. Eind augustus verliep de eerste termijn en begin september stond een eerste controle gepland.

De vestiging van Shurgard in Zaandam: 540 ’garageboxen’ op een kluitje en in dit geval pal naast een Bastion hotel.

even doos 88 en 41 - die hebben we toch nodig”, lacht de huurster. Toch nog? Als de huurder niet aanwezig is, wordt het slot opengeboord. Vandaag is dat nodig bij vier boxen. De deurwaarder is nu extra alert, want zijn taak is te verbaliseren wie er in de box is geweest en hij moet de sleutels van het nieuwe slot in ontvangst nemen. Zo wordt voorkomen dat huurders Shurgard aan kunnen spreken op het verdwijnen van eigendommen. Bij de één-na-laatste box slaat de meter van de brandweer licht uit. Natuurlijk net een box waarvan de huurder niet aanwezig is en die bovendien helemaal vol staat met allerhande huisraad. Op het eerste gezicht lijkt er niets vreemds aan de hand en ook nadere inspectie doet de meter niet verder uitslaan. Dat doet

HandHaving 2004 #6

’Oplossing zoeken’

12

Shurgard maakt deel uit van de Nederlandse Self-Storage Associatie. „De bedrijven binnen de associatie werken allemaal op dezelfde manier en beschikken dus niet over de sleutels van de boxen”, vertelt Peter van Keulen, woordvoerder van Shurgard. „De handhavers heben bij de verschillende bedrijven dus hetzelfde probleem. Overigens wordt alleen in Nederland de verhuurder aangesproken op wat er in de boxen ligt opgeslagen.” De associatie is naar aanleiding van de uitspraak in Zaanstad in gesprek gegaan met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en de ministeries van VROM en EZ. De VNG zet zich in voor een praktische en uniforme invulling van het toezicht op de korte termijn. Met VROM is de associatie in conclaaf over mogelijke aanpassing van de wet- en regelgeving voor de langere termijn. Op zich vindt Van Keulen de werkwijze van de eerste controle in Zaandam ’niet verkeerd’. „Wel is de reactietijd wat kort, mogelijk kunnen we die verlengen tot twee dagen. Op het moment dat de boxen verzegeld zijn, lijkt een dag extra ons geen probleem. Nu zijn sommige mensen op vakantie en bij terugkomst ligt er dan een brief dat hun box voor controle is opengebroken. Dat zijn vervelende dingen.”

het apparaatje echter wel een paar deuren verderop. In die box staan twee motorfietsen waarvan er eentje is gaan lekken, leert een vluchtige blik via de ventilatieruimte bovenin de box. Niet schokkends, maar voor Shurgard een les om huurders te vragen brandstoffen te verwijderen voor de opslag. Tevreden Zaanstad en Shurgard tonen zich na de anderhalf uur durende controle tevreden dat er niets gevonden is dat niet door de beugel kan. Binnen de grenzen van deze gemeente bevinden zich nog zes self-storagebedrijven. Ook zij kunnen controles tegemoet zien. „Bij een aantal bedrijven hebben de verhuurders wel zelf toegang tot de boxen, dus dat maakt het een stuk gemakkelijker”, weet Aslander, die vertelt dat ze ook verhuisbedrijven die opslagruimte verhuren mee willen gaan nemen in de controles. „Ook dat is beroepsmatige opslag binnen het Besluit opslag en transportbedrijven milieubeheer”, zegt Aslander. „Al zal er in menig schuurtje meer liggen opgeslagen.” Nadere inlichtingen: Helana Aslander, afdeling Milieuhandhaving gemeente Zaanstad, tel. 0900-2352352 (lokaal tarief), e-mail: [email protected]

Jens Mercus Projectmedewerker Milieu bij Syncera De Straat

Tekst: Pieter van den Hoek Foto: Format

‘Ik kom bij allerlei bedrijven over de vloer en ontmoet elke dag weer andere mensen. Per bedrijf kijk ik hoe het beter kan op dat moment, onder die omstandigheden. Oplossingen moeten goed zijn voor het milieu en voor de bedrijfsvoering.’

Syncera De Straat is een onafhankelijk advies- en ingenieursbureau voor milieu en bodem, met ruim 20 jaar ervaring en vestigingen in Delft, Arnhem, Amsterdam en Groningen. www.syncera-destraat.nl

13

HandHaving 2004 #6

door een nonchalant „ik heb toch niks te verbergen”. De handhavers kijken globaal tussen de spullen, vragen vriendelijk of die ene doos even open mag en de brandweerman houdt z’n metertje in de lucht. Nog geen vijf minuten later gaat de box weer op slot. Op de begane grond is een van de grotere boxen in gebruik bij een schildersbedrijf. In theorie is hier meer kans op gevaarlijke stoffen, maar het bedrijfje gebruikt de extra ruimte vooral voor de opslag van steigers. Naast enkele kleine blikken verf staat een jerrycan. De getrainde neus van de brandweerman definieert het als water met zeep, waarschijnlijk voor het schoonmaken van ruiten. Niets aan de hand dus. Een volgende box is volgebouwd met stellingkasten: een keurig genummerde opslag van dossiers. „Ach, als u er toch in wilt kijken, pakt u dan gelijk

Dossier: Aarhus

Informatie is een grondrecht

Publicatie van milieuvergunningen op een mededelingenbord in het raadhuis is niet meer voldoende.

Alles over het milieu actief openbaar

14

In een notendop houdt het Verdrag van Aarhus in dat de mondige burger expliciet recht heeft op toegang tot milieu-informatie. Dit recht wordt aangeduid als de eerste pijler van het Verdrag. Het uitgangspunt daarbij is dat grotere betrokkenheid van individuele burgers en milieuorganisaties leidt tot een beter milieu. Een beetje volgens het aloude adagium ’kennis is macht’. De milieu-informatie zoals Aarhus bedoelt, beperkt zich niet tot emissiegegevens. Het is veel breder: straling, stof, water. Maar ook gezondheidseffecten, aantasting van monumenten door een laag grondwaterpeil, bodemgesteldheid en vegetatiekartering. Het Verdrag bestaat uit drie pijlers. Recht op toegang tot milieu-informatie is de eerste. De tweede is het recht op burgerparticipatie, bijvoorbeeld door inspraak. De derde pijler is toegang tot de rechter. De Europese Commissie zet de drie pijlers om in Europese richtlijnen. De

EU-richtlijnen voor toegang tot milieu-informatie en burgerparticipatie zijn er al. De derde is in voorbereiding. De crux van het Verdrag en de Richtlijnen is de verlangde actieve houding van de overheid. Die moet informatie leveren: gevraagd en ongevraagd, actief en passief. Een communicatiedeskundige of voorlichter moet de burger behulpzaam zijn bij het zoeken. De presentatie van de milieuinformatie is bij voorkeur digitaal. Burgervriendelijk Rechtomteweten was een initiatief van de milieubeweging, ondersteund door het ministerie van VROM. De website is weer gestopt en alleen nog als proef te gebruiken. Van februari tot juli 2004 is de site 79.000 keer geraadpleegd. Erik van Kaathoven van Stichting Natuur en Milieu en een van de drijvende krachten achter Rechtomteweten, volgt de ontwikkelingen rond ’Aarhus’ met veel belangstelling. „Dat

het vooral maar burgervriendelijke presentaties mogen worden. De meerwaarde van Rechtomteweten was juist dat de emissies ook in hun context werden geplaatst. Er werd uitgelegd wat het risico op kanker is. Ik pleit ervoor die vertaalslag ook te maken bij de informatie die overheden gaan verstrekken. Pas als burgers begrijpen wat gevolgen kunnen zijn, hebben zij er iets aan. Kale overzichten en schema’s van emissies, rapporten en vergunningen, leiden juist tot angstgevoelens.” Van Kaathoven ziet nog een ander winstpuntje. Hij denkt dat burgers met een heldere uitleg bereid zijn het eigen gedrag aan te passen. „Toen we bezig waren met de vertaalslag van gegevens zagen we dat in sommige regio’s de uitstoot van verkeer meer risico’s heeft voor de gezondheid dan die van bedrijven. Als je dat goed duidelijk kunt maken, zijn mensen sneller bereid daar bijvoorbeeld 80 km per uur te rijden.” Van Kaathoven sluit niet uit dat rechtomteweten.nl opnieuw de lucht ingaat als blijkt dat overheden ’Aarhus’ niet ruimhartig interpreteren. Als er bijvoorbeeld geen verduidelijking is van de gezondheidseffecten. „We denken aan de oprichting van een stichting Rechtomteweten, waarin burgers, bedrijfsleven en wetenschap zitting hebben.”

Twee bronnen Zou die stichting werkelijkheid worden, dan lijkt de Nederlandse situatie op die in de Verenigde Staten. Sinds 1987 plaatst de Amerikaanse overheid emissiegegevens op www.epa.gov/tri. „Dit zijn de officiële overheidsgegevens”, vertelt Sander van den Burg, promovendus aan de Social Sciences Group, leerstoelgroep Milieubeleid van de Universiteit Wageningen. „Tri staat voor toxic release inventory. Belangstellenden kunnen de emissie van bedrijven raadplegen. Dit is de uitstoot ’sec’. Sinds 1996 is een tegenhanger in de lucht: www.scorecard.org. Deze website is opgezet door een voormalige werknemer van de EPA (Environmental Protection Agency) uit ontevredenheid met de presentatie van de overheid. „Die gaf niet de effecten op de gezondheid aan. Op scorecard is dat tot op postcodeniveau wel mogelijk.” Sinds scorecard heeft EPA de officiële overheidsinformatie toegankelijker gemaakt. Er staat nu informatie op over gezondheidsrisico’s. „Beide websites functioneren nu in symbiose”, weet Van den Burg, die op verzoek van VROM in de Verenigde Staten met de samenstellers van de sites heeft gesproken. Cirkeltje Voor de duidelijkheid ’Aarhus’ heeft

in Nederland al tot resultaten geleid: www.emissieregistratie.nl. Daarnaast is er de verplichting uit hoofde van de IPPC-richtlijn: de circa 250 bedrijven die een milieujaarverslag moeten maken. De emissies van soortgelijke Europese bedrijven staan op www.eper.cec.eu.int. Een cirkeltje op een vrij nauwkeurige satellietfoto geeft keurig de locatie van het bedrijf aan. We kennen de provinciale risicokaarten en het RIVM heeft een bulk aan informatie. Van den Burg vindt echter dat al deze presentaties voor de burger niet gemakkelijk te doorgronden zijn. „Een duidelijk verschil met de websites in de Verenigde Staten is de schaal. EPA en scoreboard laten de uitstoot zien op het niveau van het bedrijf. Emissieregistratie.nl gaat uit van een gebiedsgerichte benadering van 5 x 5 km. Die informatie is niet rechtstreeks te herleiden tot de individuele bedrijven of andere bronnen.” Van den Burg verklaart deze verschillen uit de cultuur van beide landen. „De Nederlandse overheid is bevreesd voor civielrechtelijke claims van de bedrijven. In de VS zijn die overigens uitgebleven.” De stelling van Van der Burg is dan ook dat de Nederlandse aanpak wel informeert maar niet ’empowered’: de burger komt er niet sterker door te staan.

Competitie Scorecard roept de burger expliciet op tot handhaving. Er staan kreten op de site als ’maan uw bevoegd gezag tot actie’. Ook rechtomteweten.nl riep de bezorgde burger op het bestuur opheldering te vragen over te hoge concentraties kankerverwekkende stoffen. Het Amerikaanse bedrijfsleven vreesde aanvankelijk voor het openbaar maken van concurrentiegevoelige gegevens. Promovendus Van den Burg: „Daar is tot op heden niets van gebleken. Het is heel moeilijk om de uitstoot van emissies om te rekenen naar productiegegevens.” Behalve openheid en duidelijkheid voor de burger, heeft scorecard een op voorhand niet gepland neveneffect: bedrijven willen niet bij de top tien van grootste vervuilers horen die scorecard samenstelt. De zorg bij bedrijven voor reputatieschade veroorzaakte zelfs minder uitstoot van stoffen. „Behalve burgers volgen media en investeerders de database met aandacht. Journalisten raadplegen de website regelmatig.” Tekst: Nicoline Elsink Foto: Format, Fotobureau Noordoost, Marco Bakker

>>

15

HandHaving 2004 #6

HandHaving 2004 #6

De website www.rechtomteweten.nl sloeg dit voorjaar in als een bom. Met een paar klikken op de muis was tot op postcodeniveau te zien welke stoffen worden uitgestoten met mogelijk kankerrisico. De reacties op deze openheid varieerden van ’suggestieve paniekzaaierij’ tot ’eindelijk is bekend hoe (on)gezond de leefomgeving is’. Vanaf 15 februari 2005 doet het Verdrag van Aarhus daar nog een schepje bovenop. Vrijwel alle milieu-informatie waar de overheid over beschikt moet dan ook beschikbaar zijn voor de burger. En de definitie van milieu-informatie is behoorlijk opgerekt. Een fikse kluif voor overheden om op tijd ’on line’ te zijn.

Alle milieu-informatie moet actief aan de burger worden aangeboden. Bij voorkeur digitaal.

Monumenten aangetast door verlaging van grondwaterpeil is ook milieu-informatie.

Aarhus? Waarom moeten we daarvan weten? In die Deense plaats ondertekenden veertig landen en de Europese Unie het Verdrag van Aarhus. Het Verdrag is opgesteld door de Europese economische commissie van de Verenigde Naties (Unece). De eerste EU-richtlijn die voortvloeit uit het Verdrag is toegang tot milieu-informatie. Die wordt in Nederland op 15 februari 2005 van kracht.

HandHaving 2004 #6

Die informatie is in Nederland toch allang te vinden? Er is inderdaad veel milieu-informatie voorhanden. Maar alles wordt versnipperd aangeboden en is vaak niet volledig. De burger moet flink zoeken. Nu moet de overheid gevraagd en ongevraagd informatie beschikbaar stellen. Inzichtelijk, toegankelijk en bij voorkeur digitaal.

16

informeren. Het publiek heeft het recht (passief) om informatie te zoeken en overheden hebben de plicht om die informatie te geven in antwoord op het verzoek. Het actieve deel betreft het recht van het publiek om informatie te ontvangen en de verplichting van de overheid om informatie te verzamelen en te verspreiden. Dat laatste is ongevraagd informatie geven. In de brij van informatie moet de overheid de burger helpen bij het zoeken, zonder dat de verzoeker hoeft aan te geven wat zijn belang is. De informatie moet worden verstrekt in de vorm die wordt gevraagd. En dit allemaal binnen vier weken.

De overheid? Ging het niet alleen om emissiegegevens van bedrijven? De absolute openbaarheid van emissiegegevens heeft inderdaad tot nu toe de meeste aandacht getrokken. Alle emissiegegevens zijn openbaar, op enkele uitzonderingen na. Aarhus zegt dat veel meer milieu-informatie beschikbaar moet zijn. Die moet de overheid vergaren en gebruiksvriendelijk presenteren.

En de toegang tot de rechter? Deze EU-richtlijn heeft in Nederland niet veel effect omdat dit bij ons al goed is geregeld. Overigens zijn niet alle geleerden het daarover eens. In het ruimtelijke ordeningsrecht wordt de actio popularis afgeschaft. Een inwoner in Groningen kan dan geen bezwaar meer maken tegen een bestemmingsplan in Limburg. Alleen belanghebbenden kunnen beroep aantekenen. Dit schijnt niet in tegenspraak te zijn met het Verdrag van Aarhus. Ook de toename van algemene regels in AMvB’s betekent minder mogelijkheden tot beroep.

Wat bedoelen ze precies met gevraagd/ongevraagd? De overheid moet actief de burger

Hoe reageert het bedrijfsleven op deze openbaarheid? Sceptisch. Het bedrijfsleven vindt het

Aarhus en handhaving ronduit vervelend dat allerlei mensen zomaar anoniem informatie kunnen vragen. Bedrijven kunnen legitieme belangen hebben om gegevens geheim te houdenn, bijvoorbeeld om productiegegevens af te schermen voor concurrenten.Ook moet rekening worden gehouden met terroristische dreigingen. Bedrijven kunnen bij de nieuwe wetgeving via een arbitrageregeling bezwaar aantekenen tegen het openbaar maken van hun emissiegegevens. De overheid moet dan de verschillende belangen afwegen. Het klinkt allemaal behoorlijk verstrekkend. De website www.aarhus.nl geeft stap voor stap aan wat moet gebeuren. Onder www.infomil.nl/helpdesk, www.liminfo.nl en www.erbij.nl is meer informatie te vinden. Over drie jaar wordt de openbaarheid à la Aarhus geëvalueerd.

In menig gemeentehuis en provinciekantoor breekt het zweet uit bij het woord Aarhus. Stuur-, werk-, en coördinatiegroepen zijn geformeerd en draaien overuren om 15 februari 2005 de milieu-informatie te kunnen presenteren. Hoewel het Verdrag alweer dateert van 1998 en de EU-richtlijn toegang geeft tot milieu-informatie uit 2003, vergt de finale vertaalslag veel inspanning. VROM, VNG, IPO en Unie van Waterschappen hebben de handen ineen geslagen en hebben het PRIMA-project gestart. In september van dit jaar werd www.aarhus.nl operationeel, met veel informatie, handreikingen en stappenplannen. Een medewerker van een milieudienst laat zich ontvallen ’Aarhus als zwaard van Damocles’ te zien. Hij laat weten vooral bezig te zijn met de vraag wat de minimumcriteria zullen zijn. Terwijl juist DCMR Milieudienst Rijnmond met www.hetmilieuinderegiorotterdam.nl (tien jaar milieumonitoring) en www.dcmr.nl/heaven (actuele luchtkwaliteit), toch redelijk complete en informatieve websites in huis heeft. De goed draaiende milieudienst vindt het echter nog te vroeg om mededelingen te doen over veranderingen in februari 2005. De regio Rijnmond figureerde met IJmond en Nijmegen/Weurt op rechtomteweten.nl. Of de uiteindelijke presentatie van DCMR daarop gaat lijken, blijft onduidelijk. „We zijn er wel druk mee”, luidt de summiere toelich-

ting. „We zoeken nu uit welke milieuinformatie geschikt is om actief aan te bieden en welke passief.” Handhavinginformatie Informatie over recent gehouden controles lijkt bij uitstek geschikt om openbaar te maken. De provincie Limburg heeft er goede ervaringen mee. Ruim een jaar publiceert de provincie op haar website nu de bedrijven waarvoor een bestuursrechtelijk handhavingstraject is gestart. Bijvoorbeeld het opleggen van een last onder dwangsom. Tot op heden heeft niemand de provincie op de vingers getikt dat deze vorm van openbaarheid niet zou kunnen. Henk van Haaren, juridisch beleidsmedewerker afdeling Handhaving en Monitoring: „Het publiceren is ingegeven door de verzoeken op grond van de Wet openbaarheid bestuur. Die worden steeds vaker ingediend. Dan kan je als provincie beter het voortouw nemen en het standaard aanbieden. Milieuinformatie is sowieso per definitie openbaar, uitgezonderd zaken als strafrechtelijke onderzoeken door het Openbaar Ministerie. We merken een aanzienlijke vermindering van Wobverzoeken. Onze inschatting was dat informatieplicht alleen maar zal toenemen. Op den duur is vrijwel niets meer geheim.” Aarhus geeft Limburg in deze gelijk. Bedrijven schrikken van de ’schandpaal’, zoals de website in de Limburgse wandelgangen heet.

Openbaarheid heeft een preventieve werking, onderstreept Van Haaren. „Dreiging van reputatieschade lijkt afdoende.” Met de Limburgse ervaring in het achterhoofd, vindt Van Haaren het publiceren van de complete vergunning op internet vergezocht. „Na een telefoontje sturen wij die zo op.” Nulmeting Op een eerder dit jaar gehouden bijeenkomst zei Joost Rutteman van de Zuid-Hollandse Milieufederatie te willen beschikken over de volledige resultaten van het professionaliseringsproces milieuhandhaving. Vanaf de nulmeting tot en met de eindmeting. Die gegevens over de ontwikkeling van het toezicht zijn naar zijn idee tot nu toe juist door de handhavingsorganisaties zelf angstvallig uit de openbaarheid gehouden. Hij kondigde aan zich naar de letter van de wet te gaan gedragen. „Recht op informatie is belangrijk, want er is maar één informatieleverancier: de overheid. De rek zit ’m in informatie die niet openbaar wordt gemaakt.” Dat anonimiteit van degene die informatie vraagt ook zo z’n voordelen kan hebben, illustreerde hij met het volgende voorbeeld. „Ik belde met de overheid voor gegevens over een bepaald bedrijf. Een kwartier later had ik de advocaat van het desbetreffende bedrijf aan de lijn. Tja.” 17

HandHaving 2004 #6

Vragen over de gevolgen van Aarhus

Sipke Veenstra werpt zich op de papierwinkel. „Bepaalde onvolkomenheden kan ik niet oplossen.”

Eural vraagt een stevige bewijslast. „We mogen niet meer aannemen dat iets gevaarlijk afval is, we moeten het aantonen.”

Jiskefet heeft Eural in de vingers zei Veenstra destijds: ’Eural is zo omslachtig dat een project als Jiskefet er op kan vastlopen’. „We stonden inderdaad op het punt het bijltje erbij neer te gooien”, vertelt Van der Velde nu. Hij had dat zonde gevonden. „Je ziet dat de controles effect hebben. Bedrijven zijn net mensen. Worden ze niet gecontroleerd, dan stokt de aandacht. Samen met de gemeenten bezoeken we jaarlijks zo’n vierhonderd bedrijven, voornamelijk Toen was BAGA nog van kracht. schildersbedrijven, garages en drukkeWeliswaar zat het besluit er weleens rijen. We maken de afvalcontainers naast - er bestaan immers ook milieueerst leeg met een kieper, die de convriendelijke verven op waterbasis tainer arbo-vriendelijk kantelt. maar daar wist de agent ter plaatse Vervolgens controleren we de inhoud. doorgaans wel een mouw aan te passen. „Dan maakten we geen proces-ver- Jaarlijks vinden we zo’n 75 keer gevaarlijk afval en maken we procesbaal op. Wij zijn immers in de eerste verbaal op.” plaats van het milieu, niet alleen van de regels”, vertelt Veenstra’s collega Monsters nemen Jan-Hein van der Velde. Misschien was BAGA soms ook wel te In tegenstelling tot het BAGA eist de kort door de bocht, erkent hij achteraf. Eural een stevige bewijslast. Veenstra: Maar het tegenoverstelde was het geval „We mogen niet meer aannemen dat met de Eural, die beide heren in maart iets gevaarlijk afval is, we moeten het echt aantonen. Bewijzen welke stof 2002 voor de kiezen kregen. „Ondoenlijk”, zo luidde de eerste reac- het is, in welke concentratie, wat de gevaareigenschappen zijn. Maar hoe tie van de Jiskefet- mensen (Jiskefet is Fries voor afvalemmer-red). In dit blad toon je dat allemaal aan? Het is onbe-

HandHaving 2004 #6

Of vroeger alles beter was, is de vraag. Eenvoudiger was het in ieder geval wel. „Vonden we een blik verf in een container, dan stelde het Besluit Aanwijzing Gevaarlijke Afvalstoffen (BAGA) zonder omwegen: gevaarlijk afval, en dus een boete”, schetst Sipke Veenstra van bureau Milieuhandhaving van de politie Friesland de praktijk vóór maart 2002.

18

gonnen werk om van elk verfblik monsters te nemen.” Toch vond Veenstra een uitweg. Centraal in zijn aanpak staan de veiligheidsbladen, die producenten en importeurs volgens Europese normen verplicht moeten opstellen. Van een stapel pakt hij een willekeurig veiligheidsblad. „Kijk, dit is Sigma-verf, een verf die we geregeld in een container tegenkomen. Allereerst vergewissen wij ons dat de inhoud en de verpakking overeenkomen. Bestaat daarover geen twijfel, dan zoeken we het veiligheidsblad erbij. We kijken vooral naar de R-zinnen – gevaarzinnen – die bij de componenten staan aangegeven. Hier lees ik bijvoorbeeld dat de verf 35 tot 50 procent nafta bevat. Met R-zin 65, wat staat voor: ’Schadelijk: Kan longschade veroorzaken na verslikken’.” Vervolgens pakt Veenstra de Eural-handleiding, waarin ongeveer 750 afvalstoffen zijn onderverdeeld in 20 hoofdstukken. Na enig puzzelwerk komt hij tot zijn oordeel: gevaarlijk afval. „Eural geeft namelijk in hoofdstuk 8 aan: indien de concentratie van de totale componenten waarop de R-zin 65 van toepassing is, hoger of gelijk is aan 25 procent, dan is het een gevaarlijke afvalstof.” Rechters Deze manier van werken hebben de teamleden van het Jiskefet-project zelf uitgedokterd. Veel ruggespraak kregen ze daarbij niet. Friesland lijkt wat dit

onderwerp betreft namelijk min of meer op een eiland. Van der Velde: „Ik denk dat wij de enige zijn die op deze manier met de Eural werken. Stel ik ergens anders een vraag, dan krijg ik steevast als antwoord: daarvoor moet je in Friesland zijn. Ja, dat schiet lekker op.” Ook al kost het meer tijd, toch valt op het ogenblik goed met de Eural te werken. Het ministerie van VROM juicht Veenstra’s aanpak toe en ook de rechter stelde hem bij verscheidene zaken in het gelijk. „Het Openbaar Ministerie zegt: je neemt monsters, tenzij je het op een andere manier kunt aantonen. En die manier hebben we gevonden.” De veiligheidsbladen vinden de agenten op het internet, waarop ze menig uurtje aan het surfen zijn. Enkele bedrijven stuurden op verzoek een cd-rom met al hun veiligheidsbladen toe. Van der Velde toont de rij multomappen. „Dit is onze database van 350 veiligheidsbladen van producten die we de afgelopen twee jaar zijn tegengekomen. De kwaliteit van de veiligheidsbladen wisselt sterk, maar het wordt gestaag beter. Op steeds meer veiligheidsbladen vinden we tegenwoordig de Euralcode, zodat we niet meer hoeven te puzzelen met de handleiding.” Wat opvalt is dat de code niet in alle landen gelijk is. „Duitsland kent bijvoorbeeld veel meer codes dan wij. Vreemd, omdat de Eural juist bedoeld

is als geharmoniseerde lijst voor de hele Europese Unie.” Van der Velde zou graag zien dat het ministerie van VROM landelijk een databank opzet waar iedereen uit kan putten. „Dat zou ons veel werk schelen.” Onvolkomenheden Maar ook de Eural is niet perfect. „Wij hebben de lijst na twee jaar werken redelijk in de vingers, maar voor inzamelaars, drukkerijen en andere bedrijven blijft het erg complex”, ervaart Van der Velde. In sommige gevallen zat zelfs Veenstra als dé Eural-kenner met de handen in het haar. Twee jaar lang verzamelde hij onvolkomenheden. Hij vond er twaalf. „Bepaalde dingen kan ik niet oplossen. Neem bijvoorbeeld asbesthoudende vloerbedekking. Bouwmaterialen en remblokken met asbest worden wel in de Eural genoemd, maar vloerbedekking ontbreekt. En is dus formeel geen gevaarlijk afval. Nog een punt: batterijen. Regelmatig vinden we partijen batterijen. Als het geen NiCd- of HG- batterijen zijn, is het geen gevaarlijk afval. De goede inzamelstructuur die we in Nederland voor batterijen hebben opgezet, laten we zo in één keer los. Met de BAGA waren alle batterijen gevaarlijk afval, volgens de Eural niet.”Hetzelfde geldt voor medicijnen. Behalve medicijnen voor kankerbestraling mag alles tegenwoordig in

de afvalcontainer. „Dit betekent dat restanten anticonceptiepillen gewoon weer door het toilet mogen worden gespoeld. We komen ook grote hoeveelheden diergeneesmiddelen tegen bij boeren, maar als politie kunnen we er niet tegen optreden”, aldus Van der Velde. Als vreemdste voorval noemt hij een partij ongebluste kalk. „Inzamelaars worden nog voortdurend blootgesteld aan gevaarlijke stoffen. Zo kregen we een tip van inzamelaars dat ze bij een bedrijf door ongebluste kalk eczeem kregen, plus last van ogen en longen. In de Eural kom ik ongebluste kalk echter niet tegen.” Veenstra loopt af en toe nog steeds tegen een onmogelijke bewijsvoering aan, want veiligheidsbladen vormen niet altijd een oplossing. „Hoe kan ik bijvoorbeeld de concentratie kwik meten in een kwikhoudende thermometer?”, vraagt hij zich af. „Of de concentratie olie in een stalen ondergrondse tank?” Nadere inlichtingen: Jan-Hein van der Velde, Bureau Milieuhandhaving Politie Friesland, tel 058-8802348 Tekst: Addo van der Eijk Foto’s: Politie Friesland

19

HandHaving 2004 #6

Het leek ondoenlijk, maar de politieagenten van het project Jiskefet hebben de nieuwe Europese Afvalstoffenlijst (Eural) toch in de vingers gekregen. De agenten controleren bedrijfscontainers, op zoek naar gevaarlijk afval. De nieuwe Eural blijkt in de praktijk werkbaar, al bracht Jiskefet wel een twaalftal fouten aan het licht.

’De kalkoen zal van mij nooit zelf het kerstmenu mogen samenstellen.’

Pieter van Geel: ’Alleen het doel telt’

HandHaving 2004 #6

Hij is vooral pragmatisch, staatssecretaris Pieter van Geel van Milieubeheer. Staat het doel eenmaal vast, dan is hij ’zo flexibel als wat’. Hoe dat doel te bereiken, maakt de bewindsman van VROM niet zoveel uit. Schuiven in taken en bevoegdheden moet dan kunnen: „Toezicht en handhaving zijn star georganiseerd.”

20

Pieter van Geel benadrukt het keer op keer. Eerst het doel vastleggen en daarna de weg uitstippelen hoe het doel moet worden bereikt. De structuur is altijd volgend en dat daarbij geschoven wordt in bevoegdheden, het zij zo. In zijn woorden: het dansen tussen de schalen, tussen de verschillende overheidslagen rijk, provincie en gemeente. Maakt het rijk met een kleine groep grootverbruikers een afspraak over energie-efficiency? Dan

moeten de provincies bij die bedrijven geen aanvullende voorschriften opleggen. Al te gemakkelijk doorschuiven van verantwoordelijkheid van gemeenten naar hogere bestuurslagen, dat is ook weer niet de bedoeling. Een wethouder kan zich dan verschuilen achter de provincie of achter Den Haag. Dat gaat ten koste van de lokale democratie. Tegelijkertijd stoort hem het Haagse wantrouwen in de kwaliteit van lokale bestuurders.

Pieter van Geel is een politicus die de nuance zoekt, die niet zwart-wit denkt en die geen dogmaticus wil zijn. Aan de muur van de werkkamer op het ministerie hangt een kunstwerk: een nachtelijke provincie NoordBrabant met oplichtende plekken. Voordat Van Geel in 2002 overstapte naar de landelijke politiek was hij zeven jaar gedeputeerde Ruimtelijke Ordening in Noord-Brabant. En daarvoor onder meer zeven jaar gemeentesecretaris. Nu Nederland EU-voorzitter is, is de staatssecretaris vooral internationaal actief. Voorzitter van de Milieuraad, een wereldomvattende klimaattoer. Van Geel danst zelf tussen de schalen.

Begrip voor details Van Geel maakt op zich geen bezwaar tegen regels. Wel wil hij dat goed nagedacht wordt over het doel en of regelgeving wel altijd het juiste hulpmiddel is om het doel te bereiken. „In de Meststoffenrichtlijn is de Europese doelstelling opgenomen van maximaal 50 mg nitraat in het grondwater. Hoe Nederland dat wil bereiken zou om het even moeten zijn. Ik begrijp wel dat handhavers, en bedrijfsleven, niets voelen voor al die verschillen. Zij vinden dat die uitvoering overal het zelfde moet zijn. Dat werkt natuurlijk gemakkelijker.” Dit is een typisch genuanceerd Van Geel-antwoord, blijkt gaande het gesprek. „Waar ik de voorkeur aan geef als ik het voor het zeggen heb? Lacht. „Ik héb het voor het zeggen, een klein beetje” (herhaalt zacht voor zich uit ’een heel klein beetje). „Misschien ben ik wel te veel bureau-

craat dat ik begrip heb voor die gedetailleerdheid. In voedselproducten zie je het ook. De kromming van de banaan, de samenstelling van chocolade. Je moet niet drie brillen op hoeven zetten om te zien hoeveel vet of pure cacao in de chocolade zit. De consument moet er op kunnen vertrouwen dat het goed zit.” Zodra het de gezondheid en veiligheid van mensen betreft moet je de markt niet alle verantwoordelijkheid geven beklemtoont de staatssecretaris. „Europese regelgeving voor de nachtelijke openstelling van vliegvelden, vind ik een goede zaak. Nu worden landen tegen elkaar uitgespeeld. Ik zou zeggen: we hebben ons wel eens met minder belangrijke zaken bezig gehouden.” Europese handhaving Die toename van Europese regelgeving betekent niet dat toezicht en handhaving als zelfstandig onderwerp op de agenda staan. Ook wordt niet gesproken over wat de EU-regels betekenen voor de capaciteit op nationaal niveau. Van Geel: „We hebben het wel steeds vaker over uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid gekoppeld aan een dossier. Onder de 25 leden van de EU bestaan relatief grote systeemverschillen in economie, welvaart, rechtspraak. Dat maakt het lastig. Er wordt gesproken hoe de regels zich verhouden tot het level playing field en of iedereen zich daar aan houdt. Deze twee thema’s komen voortdurend terug. Daarnaast leeft het onderwerp erg in de wandelgangen. Informele gesprekken over de milieucriminali-

teit die zich internationaal beweegt, bijvoorbeeld naar aanleiding van de positie van de havens.” Modernisering Van Geel staat genuanceerd tegenover het wel of niet invoeren van nieuwe regels. Dat verklaart ook waarom de herijking van de VROM-wetgeving is herdoopt in modernisering van VROM-regels. „Het gaat niet alleen om regels. Het draait vooral om de vraag of met alternatieve instrumenten dan wetgeving hetzelfde doel kan worden bereikt. Bijvoorbeeld terugdringen van CO2 door emissiehandel. Of in plaats van een Algemene Maatregel van Bestuur met allerlei uitwijdingen naar één regel met minder details. En als de regel geen enkel doel meer dient, dan moet je ’m opheffen.” Van Geel verwacht bijvoorbeeld milieuwinst bij het vervangen van de vergunningplicht van een groot aantal bedrijven door algemene regels. Voor de duidelijkheid, de modernisering is niet bedoeld om het milieubeleid stap voor stap af te serveren. „Dat is een grote misvatting die ik wel eens proef. Zo van hè, hè, van die regels zijn we af. De discussie VROM als hindermacht is echter een ander verhaal. Dat is de politieke arena waarin we met elkaar spreken over de vraag of je problemen met regels moet tegengaan. Daar worden keuzes gemaakt: geen probleem, oké dan ook geen wet. De modernisering betekent: we hebben een onweersproken doel en op welke manier gaan we dat doel bereiken. Wat is de beste tactiek? >>

21

HandHaving 2004 #6

Pieter van Geel tijdens het begrotingsdebat in de Tweede Kamer.

Terwijl Nederland de eigen regelgeving kritisch tegen het licht houdt, stort Europa nieuwe, vaak zeer gedetailleerd wetten over het land uit. „Ik ben daar enigszins dubbel in”, bekent de staatssecretaris. „Ik zal niet zeggen dat het typisch Nederlands is dat we ons zo druk maken over vermindering van regels en administratieve lasten. Maar de Europese collega’s vragen mij wel eens waar we mee bezig zijn. Die snappen die drukte niet. Er is toch wel enige reden voor. Nederland stond tien jaar geleden in de middenmoot wat betreft het aantal regels. En nu staan we met Italië aan de top.”

’Er zijn nou eenmaal ook mensen die structuren willen veranderen om de macht naar zich toe te trekken. Het gaat mij om de inhoud, niet om structuur.’

Voorbereiding op een debat met de Tweede Kamer: „Je kunt Petten niet opzadelen met het toezicht op een kerncentrale.”

HandHaving 2004 #6

Bijkomstig voordeel is de minder negatieve beeldvorming van het ministerie van VROM.”

22

Convenanten Hoe de modernisering uitpakt in de praktijk illustreert de casus Radon in bouwmaterialen. In plaats van grenswaarden wettelijk vastleggen, is een stand still-principe afgesproken en een resultaatverplichting vastgelegd. Het bedrijfsleven houdt een monitor bij en betaalt die. Als het stand still-principe niet lukt, dan komt er alsnog een AMvB. Van Geel: „Wie die monitor controleert? Daar hebben we ambtenaren voor. Nee de kalkoen zal van mij nooit zelf het kerstmenu mogen samenstellen.” De staatssecretaris heeft eenzelfde flexibele houding tegenover het instrument convenanten. „Als ik voel dat er enthousiasme achter zit en een goed lopende uitvoeringsorganisatie, dan heb ik daar niets tegen. De doelstelling van de Europese Verpakkingsrichtlijn gaat minder ver dan dat wij hier op basis van een convenant, dus

op basis van vrijwilligheid, hebben bereikt. Dit was dan ook mijn enige tegenstem in de Milieuraad tot nu toe!” En als het faliekant fout gaat, zoals in de asbestbranche, dan wordt de handhaving verbeterd, zegt Van Geel resoluut. Enigszins laconiek reageert de bewindsman op de roep om het rijkstoezicht te herzien. Het tweedelijns toezicht van Inspecties kan wel komen te vervallen, vinden VNG en IPO. Zij hebben voorstellen daartoe ingediend bij minister Thom de Graaf van Bestuurlijke Vernieuwing. Lachend: „Ach ja, ik ken ze. Er zijn nou eenmaal ook mensen die structuren willen veranderen om de macht naar zich toe te trekken. Het gaat mij echter om de inhoud, niet om structuur. Het effect telt.” Machtspel Er zijn voor het rijkstoezicht wel veranderingen op til. Van Geel wil daarvan echter ’geen uitlijn’ geven. De interne discussie is volop gaande. Uit het verhaal over zijn verleden als por-

tefeuillehouder Ruimtelijke Ordening, valt wel op te maken welke kant de bal oprolt. Hij stuitte toen op een ongerijmdheid: als de provincie de naleving van een streekplan in een bestemmingsplan wil afdwingen, dan heeft het daarbij de VROM-Inspectie nodig. „De provincie kan dat niet rechtstreeks en is zelfs geen partij in een gerechtelijke procedure. Daar kan ik nog steeds niet bij. Dit mag dan een persoonlijke beleidsopvatting zijn, ik wil het wel even kwijt.” Een tweede wijziging in het tweedelijns toezicht ligt in het internationale vlak. Het RIVM heeft gewezen op het gebrekkige zicht op het behalen van EU-milieudoelstellingen als de uitvoering daarvan bij gemeenten en provincies komt te liggen. Hier ligt naar alle waarschijnlijkheid een taak voor de VROM-Inspectie omdat die organisatie in staat is snel een landelijk beeld te presenteren. „Als Nederland internationale afspraken maakt, dan moet het die nakomen. De landelijke overheid kan niet over tien jaar zeggen: oh ja, we hadden ook nog een afspraak

Dansen tussen schalen Dit schuiven van bevoegdheden tussen de verschillende overheidslagen noemt Van Geel ’dansen tussen schalen’. Het toezicht ligt in sommige gevallen overduidelijk bij de rijksoverheid. „Als het rijk met een beperkte groep van circa 200 grootverbruikers een convenant afsluit over energieefficiency, dat kan het niet zo zijn dat provincies nog eens aanvullende voorschriften stellen.” De razendsnelle schaalvergroting in de afvalverwerking is voor Van Geel ook aanleiding te pleiten voor centralisatie. „Binnen 25 jaar is de ontwikkeling gegaan van ’iedere gemeente een eigen stort’ naar regionaal, provinciaal, nationaal en nu internationaal. Dan moet je toch kijken naar de verdeling van verantwoordelijkheden! Voor je het weet loop je als overheid enorm achter.” Om deze reden vindt een grote internationaal werkende afvalverwerker gehoor bij de staatssecretaris. De afvalgigant wil niet in elke provincie en gemeente met verschillende eisen worden geconfronteerd en vraagt bij het toezicht om één landelijk aanspreekpunt. „Als nationaal dezelfde emissieregels gelden, kan je toezicht en handhaving niet verschillend uitvoeren.” Ook grote concerns hebben de staatssecretaris gevraagd of het niet mogelijk dat is één toezichtloket hun vestigingen controleert. Lokale democratie Van Geel denkt lang na over de

opmerking dat veel gemeenten de VROM-taken gewoonweg niet kunnen behappen. Overheidstoezicht op een chemisch bedrijf als DSM, dat hoort toch niet thuis bij een gemeente. Zelfs niet bij een provincie, gezien de werkgelegenheidsbelangen. „Ja, ja ik snap de vraag. Maar ik ben het er niet mee eens. Ik wil het zo lokaal mogelijk houden, binnen randvoorwaarden als gescheiden vergunningverlening en handhaving. Alles doorschuiven naar een hogere bestuurslaag, dat is de bijl aan de wortel van de lokale democratie. Je moet voorkomen dat lokale bestuurders zich gaan verschuilen achter Den Haag. Het feit dat gemeenten het adequate niveau niet halen, ligt niet aan de schaal, niet aan grootte en omvang. Sommige kleine gemeenten doen het beter dan sommige grote. Dus dat is geen reden om de structuur te veranderen.” Van Geel zegt de gevaren wel degelijk te zien. „Je kunt de gemeente Petten niet opzadelen met toezicht op de kerncentrale. Daarom is er op dat gebied wel specifiek rijkstoezicht.” Tegelijkertijd vindt hij dat ’hier in het Haagse’ weinig vertrouwen is in ambtenaren van gemeenten en provincies. Hij neemt het voor ze op. „Zij voelen de hitte van de dag, staan met de poten in de modder. Met hulp van het rijk kunnen we de gemeenten verder helpen. Over de mogelijkheden van continuering van de Servicepunten milieuhandhaving zijn we aan het praten. En als een gemeente het echt te bont maakt, dan beschikken we over de Wet handhavingstructuur.

Die biedt de minister de mogelijkheid tot ingrijpen in lokale aangelegenheden.” Geen tweede keer De staatssecretaris is ’erg blij’ met de afspraken over de politiemilieutaak. Dat een subsidie van miljoenen guldens verdampt is, zal VROM geen tweede keer gebeuren, waarschuwt hij. „Beleidmatig mag ik wel aangeven met welke onderwerpen de politie zich moet bezighouden. Maar uiteindelijk bepaalt het Openbaar Ministerie de prioriteiten.” Van Geel reageert oprecht verbaasd op de suggestie dat slecht milieugedrag van de politie is beloond en dat goede prestaties door bestuurlijke toezichthouders nu worden bestraft met bezuinigingen. „Nou, zo’n redenering zou ik zelf nooit zo bedacht hebben. Ik zou bijna willen oproepen om dit soort verbanden niet te leggen. Want wat is het alternatief? Het geld zelf houden? Ik had die bezuinigingen binnen dit departement liever ook niet gehad, maar de politiemilieutaak is een noodzakelijk complement op bestuurshandhaving. Dat moet er zijn, dat is het belangrijkste.” Tekst: Nicoline Elsink en Hans Oosterhof Foto’s: Gerard van Rhoon/HH, Peter Hilz/HH Coverfoto: Ton Poortvliet/HH

23

HandHaving 2004 #6

met de gemeenten over hoe staat het met het behalen van de normen.”

Het Dumeco-terrein wacht op woningbouw

Chaotische sloop van asbeststallen

24

Plaatselijk staat het terrein aan de Stationsstraat in Oosterhout bekend als Dumeco-terrein, een verwijzing naar de vleesverwerkende industrie die daar jarenlang was gevestigd. De dertien veestallen moeten gesloopt en plaats maken voor de Vinex-wijk ’De Waalsprong’. De gemeente Nijmegen huurt Hans L. in. L. is sinds kort zelfstandig rentmeester. Hij moet er voor zorgen dat het terrein netjes wordt opgeleverd. Als het even kan op een rendabele manier, bijvoorbeeld door onderdelen te verkopen voor hergebruik. Gerard L. krijgt de opdracht tot deze eerste, selectieve sloop. Vanwege ervaring met de ruimte-voorruimteregeling weet Gerard L. waar hij aan begint. Dat er waarschijnlijk ook asbesthoudende bouwmaterialen in de stallen zitten, staat aangegeven op inventarisatielijst van de rentmeester. Zij spreken af dat de opkoper van de bruikbare onderdelen daar vanaf blijft. Uiterlijk 15 mei 2003 moet de klus

geklaard zijn. Dan komen circa vijftig erkende asbestverwijderaars kijken naar de opstallen. Zij doen mee aan de aanbesteding van de gemeente en zullen inschrijven op de sloop onder asbestomstandigheden. Bij het begin van de rondleiding krijgen de slopers te horen dat er ’iets meer zwerfasbest’ ligt dan in de inventarisatielijst is vermeld. Dat blijkt wel zeer voorzichtig uitgedrukt. De asbestverwijderaars schrikken flink van de chaos op het terrein. Een van de kijkers is de voorzitter van de branchevereniging. Volgens hem is niet volgens de regels gesloopt en hij informeert de Arbeidsinspectie en de VROM-Inspectie over wat hij heeft gezien. Toen pas brak bij Hans L. en Gerard L. het besef door dat meer asbesthoudend materiaal aanwezig was. Zitting Ruim een jaar later is de zitting voor de meervoudige kamer in Arnhem.

Op de dag van de zitting gaf de verdediging aan meer getuigen te willen horen. De zitting wordt geschorst. Gerard L. was trouwens op vakantie. Op de nieuwe zittingsdag, begin september, loopt het bijna weer spaak. Weer vraagt de verdediging een aantal getuigen te mogen horen. Voorzitter van de meervoudige kamer R.J.J. van Acht besluit tot het horen van twee gemeenteambtenaren en een medewerker van de Arbeidsinspectie. Om toch enige schot in de zaak te brengen, vindt wel de inhoudelijke behandeling van de feiten plaats. De officier houdt zijn eis echter nog in de tas. De beide verdachten zijn geen familie. Hans L., 29 jaar, lang en slank, strak in donker pak. Gerard L., 58 jaar, hoekig figuur, in werkoutfit. Gerard L. is agrariër en vult zijn inkomsten aan met het demonteren van bruikbare onderdelen uit veestallen. Hij heeft brood op de plank dankzij het project ’Ruimte voor ruimte’, vertelt hij op de zitting. „Aan asbest brand ik mijn vingers niet.” Golfplaten op het dak en 2 cm dikke wandplaten, die materialen herkent hij zo als asbesthoudend. Een deel van het werk aan de Stationstraat had hij verkocht aan een onderaannemer, een Poolse handelaar. Met hem doet Gerard L. zaken via een tolk. Soms neemt Gerard L. zaken waar

voor de Pool. Hij betaalt soms ook de Poolse werknemers uit. Ze krijgen 5 euro per uur. Chaos De reconstructie tijdens de zitting maakte enigszins duidelijk wat zich heeft afgespeeld. De Polen hebben asbesthoudende dakplaten met grof geweld opengebroken en de ventilatoren los gewrikt. Maar niet alleen de Poolse mensen hebben de chaos veroorzaakt. Wanneer een grote partij materialen uit stal 13 moet worden verwijderd, vraagt Gerard L. aan de rentmeester hoe deze klus te klaren. Dak eraf of voorgevel eruit. Dat laatste gebeurt. Het puin blijft voor de stal liggen. Een gemeenteambtenaar zegt in een verklaring twee zonen van Gerard L. te hebben aangetroffen. Met een koevoet breken zij kabels weg. Agrariër L. herkent de tussenwanden in de hokken niet als asbesthoudend materiaal. ,,Zulke dunne platen, daar drukken varkens zo de neus door.” Politieverklaring In de politieverklaring staat iets heel anders, merkt de geduldige president Van Asch op. Namelijk dat Gerard L. de aanwezigheid van meer asbesthoudend materiaal wel vermoedde, maar daar gemakshalve maar niet over

begon. De agrariër met stemverheffing: „Dat moet in de context geplaatst.” Zijn advocaat schiet te hulp bij schetsen van die context: „Zondagmiddag is mijn cliënt gebeld of hij maandag even op politiekantoor wil komen. Vervolgens moest hij zijn riem en schoenveters inleveren. ’Even’ bleek een tweedaags verhoor te zijn. Dat hij moest bellen om de wc door te trekken, is hem niet in de koude kleren gaan zitten. Van het ene op andere moment was hij een crimineel. Aangeslagen door deze behandeling, om er van af te zijn en omdat hij zich zorgen maakte over zijn dieren, heeft hij de verklaring met de gewraakte passage ondertekend. Dat herhaaldelijk is overlegd over het verwijderen van opslagmateriaal uit stal 13, ontkende Hans L. op de zitting. Met andere woorden: de voorpui eruit slopen was een zelfstandige beslissing van Gerard L. De rentmeester was voor vier uur per week ingehuurd door de gemeente Nijmegen. In die tijd heeft hij ook nog andere objecten in beheer. Op weg naar zijn huis reed hij vaak even langs het Dumeco-terrein. Vanaf de openbare weg zag het er rustig uit. Net als de kwestie rond stal 13 speelt, is Hans L. geblesseerd aan zijn voet. Hij kan dus niet kijken.

Rol Nijmegen De kern van de zaak is dat beiden zich mogelijk niet realiseerden dat er wel eens meer asbesthoudend materiaal aanwezig was dan op de inventarisatielijst stond. En wie heeft toezicht gehouden tijdens de ruwe demontage van kozijnen en ventilatoren? ’Chaos bij sloop stallen, blunder van gemeente Nijmegen’ kopte De Gelderlander in mei 2003. Daarmee suggererend dat de gemeente toezicht had moeten houden. Tot onvrede van de verdediging is de gemeente Nijmegen echter niet gedagvaard in deze zaak. Vooral de raadsman van Hans L. wil dat de twee gemeenteambtenaren later worden gehoord door de rechter-commissaris. De advocaat is benieuwd wat zij op welk tijdstip aantroffen en hoe vaak de opdrachtgever contact heeft gehad met de rentmeester. Tekst: Nicoline Elsink Foto: Ben Balster

25

HandHaving 2004 #6

HandHaving 2004 #6

De demontage van bruikbare onderdelen uit veestallen in Oosterhout, gemeente Nijmegen, loopt in 2003 gierend uit de hand. Ventilatoren en kozijnen worden met grof geweld uit de gebouwen gesloopt waardoor asbesthoudend materiaal wordt verspreid. Op een kijkdag lopen uitgerekend erkende asbestverwijderaars tegen de rotzooi aan. Voor de rechtbank in Arnhem ontkennen verdachten Hans L. (rentmeester) en Gerard L. (opkoper/demonteerder) op de hoogte te zijn van de asbestverontreiniging.

Aanwonen in een Boekelse nieuwbouwwijk. Rechts het huisje voor opa en oma.

De grenzen van Boekel

HandHaving 2004 #6

’Vrijstaat Boekel’ wordt er al geroepen. De gemeente Boekel treedt niet op tegen senioren die hun intrek hebben genomen in omgebouwde stallen en garages, lekker dicht bij hun kinderen. En dan heeft Boekel zich ook nog eens ontdaan van de welstandscommissie. Op bezoek bij een Brabantse gemeente die ’een beetje rebels’ is om te ontdekken of Boekel ook grenzen kent.

26

Ergens tussen de weilanden bij Boekel draait vijftiger Harrie van de Rijt zijn zilveren Ford Focus de doodlopende Waterdalweg in. Een paar seconden later zet hij de auto stil en draait hem van het contact. Hij wijst naar een klein huisje met een puntdak dat naast een grote boerderij ligt. Met zijn eigen garage en voortuin oogt het huisje in alle opzichten als een volwaardige woning, al is die aan de krappe kant. „In dit geval”, zegt Van de Rijt, die beleidsmedewerker Bouwen en Wonen is bij de gemeente, „hebben we gehandhaafd.” Het minihuisje is een jaar of acht geleden gebouwd door de toenmalige

eigenaar van de boerderij, speciaal voor zijn moeder. Toen de man echter verhuisde en zijn woning verkocht, verviel daarmee – volgens de Boekelse regels – meteen de mogelijkheid voor de bejaarde moeder om in dat huisje te blijven wonen. Dus trad de gemeente op: de vrouw moest vertrekken. „Tranen met tuiten zijn er gehuild”, vertelt Van de Rijt. „Boekel mag dan misschien een buitenbeentje zijn in haar handhavingsbeleid, dat betekent niet dat alles kan.” De vrouw vertrok, de nieuwe bewoners van de boerderij kochten het huisje erbij en gebruiken het nu als schilderatelier en opslaghok.

Het minihuisje is één van de vele gevallen van aanwoning die naar voren komen tijdens een tochtje door de weilanden en de dicht op elkaar staande boerderijen in het Boekelse buitengebied. Om de haverklap trapt Van de Rijt op de rem om weer een geval aan te wijzen. Vaak gaat het om boeren die hun bedrijf aan hun zoon hebben overgedaan en hun intrek nemen in een omgebouwde garage of stal. Soms ook gewone burgerwoningen met een aanbouw waar paps of mams onderdak vinden. Boekel verweerde zich in 2002 met succes tegen het oordeel van VROM dat ouderen niet in garages of tuinschuurtjes mogen wonen. Met toenmalig minister Kamp werd afgesproken dat de speciale gedoogregeling van Boekel zou worden vastgelegd in bestemmingsplannen en zo wordt gelegaliseerd.

Bij het gemeentelijk optreden is het uitgangspunt steeds: geen mensen op straat zetten, legt Van der Rijts collega Freek Bello uit. „De vrouw in het huisje is de uitzondering die de regel bevestigt.” Bello is beleidsmedewerker Ruimtelijke Ordening en heeft in zijn lichtbruine dossiermap 136 gevallen zitten van aanwoning, die bij een inventarisatie twaalf jaar geleden al kwamen bovendrijven. „Die gaan we nu allemaal af. Dan hebben we medio volgend jaar een schone lei”, zegt hij. Nu Van de Rijt er nog is, kan het nog. „Mijn collega is een lopend archief, die werkt hier al 25 jaar. Als die met pensioen gaat, dan moeten we het in elk geval af hebben.” Schipperen Maar hoe gaat Boekel die 136 gevallen beoordelen? Bello legt uit: „We kijken eerst of het gelegaliseerd kan worden. Zo niet, dan kan er sprake zijn van overgangsrecht. Het bestemmingsplan buitengebied is van 1989. Wie er daarvoor al woonde, kan een beroep doen op overgangsrecht. Als ze er bijvoor-

beeld pas vijf jaar wonen, dan is de vraag: kun je een gedoogbeschikking afgeven? Maar dan moet die woning niet in een stankcirkel liggen. Want dan brengt zo’n woninkje boeren in de knel als die hun bedrijf willen uitbreiden.” Als de eerste drempels zijn genomen, volgt nog de toetsing aan het Bouwbesluit, in het bijzonder de categorie ’gebouwen zijnde geen woongebouwen’. Die term heeft Bello zelf bedacht. „Ja, omdat de bewoning tijdelijk is, is het nu eenmaal geen woongebouw. Je moet een beetje schipperen. Het is niet ideaal.” Maar dat blijkt zelden een probleem „Veelal is er heel aardig gebouwd.” Bello schat dat uiteindelijk de helft onder het overgangsrecht valt en dertig tot veertig procent een gedoogbeschikking zal krijgen. Rammen Boekel was een paar keer landelijk nieuws, onder andere door burgemeester Driek van der Vondervoort die een broertje dood heeft aan

Haagse regelzucht en dat graag recht voor zijn raap duidelijk maakt. „Wij zijn niet recalcitrant. Hooguit een beetje rebels. Maar dat komt omdat wij als enige gemeente luisteren naar onze inwoners. Wij doen wat zij willen”, legt Van der Vondervoort uit in zijn stijlvolle burgemeesterskamer. Boven de oude schouw met open haard hangt een grote spiegel – de burgemeester zit in het oude raadhuisje, de ambtenaren in een grote nieuwbouwvleugel. Het credo ’wij doen wat onze inwoners willen’ komt keer op keer terug in een gesprek met ’d’n burger’, zoals de burgemeester door zijn ambtenaren wordt genoemd. Maar kan dat wel altijd? Als we allemaal onze eigen regels en wetten gaan bedenken? „Het is de vraag of je je moet houden aan wat centraal is bedacht”, reageert hij. „Veel regels zijn opgelegd door Den Haag waar men er geen verstand van heeft. Wij handhaven alleen daar waar de bevolking ook vindt dat we moet optreden. Maar daar handhaven we dan ook streng! We rammen d’r op!” >>

27

HandHaving 2004 #6

Inwonen aan de achterzijde van een boerderij.

Toen Van der Vondervoort zes jaar geleden burgemeester van Boekel werd, was hem al snel duidelijk dat talloze garages en stallen in het buitengebied werden bewoond door ouders die vlakbij hun kinderen wilden blijven wonen. Maar een beleid daarvoor ontbrak. „Toen heb ik tegen de wethouder gezegd: we moeten er voor zorgen dat we niet afgeschoten worden wegens willekeur. Daarvoor is dit verhaal”, zegt hij en tikt op een gemeentelijke notitie uit 2000 die voor hem op tafel ligt. Aanwoning is oké zo valt de notitie samen te vatten, maar alleen voor wie aan een aantal eisen voldoet: voor ouders boven de 55, alleen tijdelijk en alleen na afgifte van een bankgarantie. Die garantie kan de gemeente innen als na overlijden het gebouw in oorspronkelijke staat terug moet worden gebracht. De VROMInspectie veroordeelde dit beleid echter omdat het niet was verwerkt in het bestemmingsplan. De burgemeester: „Toen ben ik gaan lobbyen. Stiekem gedogen, zoals in andere gemeenten gebeurt, dat zit nu eenmaal niet mijn aard.” Maar zich voegen naar VROM en wijken voor de regels … dat zit nog veel minder in zijn aard. Bovendien was hij zeer overtuigd van het Boekels gelijk. „Uiteindelijk concludeerden de hogere overheden dat het bestemmingsplan gewijzigd kan worden onder het kopje ’mantelzorg’.”

28

Geen welstand Inmiddels ligt op basis van een voorbeeld van de provincie Brabant, het concept-bestemmingsplan mantelzorg klaar. Dat kan straks niet alleen

Woongenot voor familie in een voormalige garage.

Boekelse senioren helpen, maar ook andere gemeenten. Want het probleem blijft niet beperkt tot Brabant en Limburg, ervaart Bello. „Ze bellen zelfs vanaf de Waddeneilanden. Iedereen wil weten hoe wij het doen. Dat betekent dat het een nationaal probleem is.” Zoveel aandacht als de kleine Brabantse gemeente (krap 9.000 inwoners) krijgt voor haar bestemmingsplan mantelzorg, zo weinig aandacht is er van andere gemeenten voor het Boekelse welstandsbeleid. Door willens en wetens geen welstandsnota te schrijven kan Boekel geen welstandsbeleid meer voeren. De gemeente wil, tot nu toe als enige in Nederland, geen esthetisch toezicht meer op nieuwbouw. „De welstandscommissie, daar hebben wij in het verleden altijd goed mee gewerkt”, zegt Van der Rijt. De commissie had geen bevoogdende, maar een praktische instelling. Van der Vondervoort vult meteen aan: „Maar daar gaat het niet om. De mensen willen het gewoon zelf bepalen. Zo weinig mogelijk regels.” Belofte De burgemeester kondigt de volgende stap in deregulering al aan. „De bedoeling is om vanaf volgend jaar gecertificeerde architecten de bouwvergunning aan het loket meteen mee te geven. De aanvraag wordt dan niet meer vooraf getoetst, maar incidenteel achteraf.” De certificering is doodsimpel: de architect zet een handtekening onder een verklaring waarin hij belooft zich aan de bouwregels te houden. Van der Vondervoort: „En klaar is

kees.” Maar is in het verleden niet juist vaak gebleken dat bedrijven die verantwoordelijkheid niet waarmaken? Is het gemeentebestuur niet medeverantwoordelijk als het misgaat? Die redenering wordt van tafel geveegd. „Stort er een balkon in en dan heeft de burgemeester het gedaan… Dat is toch van de zotte!”, briest de burgemeester. Van de Rijt: „Storten er twee platte daken in, krijgen we een brief dat we al onze platte daken moeten controleren. Ik schrijf een brief terug en zeg: zoek dat zelf maar uit.” „Da’s d’n goeien aanpak, Harrie”, complimenteert de burgemeester hem. Van der Rijt: „De gemeente controleert en we handhaven ook zeer strikt, maar de eigenaar, die is verantwoordelijk. Wij kunnen toch niet alles controleren? Als wij naar de bouwplaats gaan kunnen we toch niet achter iedereen een controleur neerzetten?” De burgemeester denkt dat het afschaffen van de welstandstoetsing zijn ambtenaren ontlast. „Het betekent minder regels, dus minder werk. Op dát terrein. Maar we hebben nu een dereguleringsbeleid van de overheid. Dus dat betekent méér regels.” Nadere inlichtingen: Gemeente Boekel, Driek van der Vondervoort, Harrie van de Rijt, Freek Bello, 0492-326800 Tekst: Harry Perrée Foto: Vincent van den Hoogen

29

HandHaving 2004 #6

HandHaving 2004 #6

Burgemeester Van der Vondervoort: „Stiekem gedogen zit niet in mijn aard.”

De makers van het handboek. Vlnr: Martin Schellingerhout, René Klouwens, Brechtje Menting en Erik van der Meer.

HandHaving 2004 #6

Geen moeilijke woorden, geen theoretische hoogvliegerij, geen toeters en bellen en vooral ook geen pretenties. Het handboekje voor gezamenlijke handhavingsacties is wat het moet zijn: een praktisch hulpmiddel waarmee je dubbel werk bespaart, fouten voorkomt en goed kunt doorpakken. En waar het plezier van het vak en de aard van de handhaver ook nog eens in doorklinken.

30

’De dag begint met koffie’, aldus de titel bij het hoofdstuk over invulling van een gezamenlijke handhavingsactie. Daarmee is in één keer duidelijk dat het handboekje ’Doorpakken met handhavers’ niet geschreven is door een extern adviesorgaan of door een beleidswetenschappelijk instituut. Als er dan ook nog de suggestie wordt gedaan terdege rekening te houden met ’koffiedrukte’ tijdens de briefing en daarom het kantinepersoneel te informeren, dan weet je dat hier een

vakgenoot aan het woord is. Immers, het komt nog voor dat gezamenlijke controles starten zonder koffie, zonder toilet en zelfs zonder duidelijke instructie. René Klouwens, medewerker handhaving bij DCMR-Rijnmond, lacht. Hij heeft dat inderdaad ook meegemaakt, maar het gebrek aan cafeïne was voor hem niet de reden een handleiding te schrijven voor het uitvoeren van gezamenlijke acties. „Het idee was er al heel lang. Er zijn heel veel draaiboe-

Prijs van Justitie Toen het ministerie van Justitie het Regionaal Bestuurlijk Handhavingsoverleg in het kader van programmatisch handhaven een prijs toekende van €45.000,-, kon het oude idee worden uitgevoerd. „Die prijs is natuurlijk niet helemaal besteed aan het handboek. ’Doorpakken met handhavers’ is wel een onderdeel van ons regionale handhavingprogramma, maar met ’Handhaven op Niveau’ is

Wie moet je hebben? Het mooie van deze werkwijze is dat er een algemeen beeld is ontstaan van wat beter kan. „Opvallend is dat iedereen problemen heeft met het regelen van de medewerking van collega-organisaties. Velen weten niet wie ze nu moeten benaderen om snel medewerking te krijgen. Je benut je eigen netwerk, maar daarmee ben je niet altijd bij degene die mag beslissen over deelname.” Handhavingsorganisaties zijn zelf ook niet duidelijk wie beslissingen mag nemen over deelname. Daar speelt in mee dat niet iedereen altijd zit te wachten op gezamenlijke acties omdat het eigen jaarprogramma ook moet worden voltooid. Klouwens: „Het

blijkt een jungle: waar moet je zijn en wie is geautoriseerd om ja te zeggen. Veel verzoeken tot samenwerking stranden ergens in de organisatie.” De schrijvers van het handboek pleiten er voor dat alle handhavingorganisaties een meldpunt instellen waar verzoeken voor gezamenlijke acties worden verwerkt. Uiteraard moet die plek dan ook algemeen bekend zijn. Tegelijkertijd waarschuwen de DCMRcollega’s voor ad hoc-acties. „Natuurlijk moet er vaak snel en onverwacht worden opgetreden. Het komt echter voor dat je gebeld wordt met de vraag: we gaan overmorgen grote reguliere controles houden op bedrijventerreinen. Kunnen jullie dan milieu doen met een man of tien. Dat is natuurlijk veel te laat. Een echt doordachte gezamenlijke handhavingsactie vraagt minimaal vier tot zes weken voorbereiding.” Aan de andere kant hameren de schrijvers er in het handboek op dat waar mogelijk een actie zo lang mogelijk geheim wordt gehouden. „Wij hebben geen slechte ervaringen met uitlekken, maar de politie wordt wel geconfronteerd met acties die stuk zijn.” Dat komt niet zozeer door loslippige collega’s, maar wel omdat een grote groep bekend is met datum en doel van de actie en voorbereidingen treft. „Dan gaat iemand foto’s maken van de locatie want dat is volgende week handig bij de briefing...” Wel of niet samendoen Bij de vraag of moet worden deelgenomen aan een gezamenlijke actie, houdt Klouwens een pleidooi om nuchter te kijken naar het doel. Het handboek zegt: ’Hier en daar bestaat de tendens om met samenwerking hogere echelons tevreden te stellen, zonder te kijken naar de daadwerkelij-

ke effecten van de voorgestelde actie’. Van der Meer: „Je moet eerst het probleem bekijken en tot de conclusie komen dat de actie past bij wat jij wilt bereiken.” Daarbij is eenkennigheid niet altijd gewenst. Het kan voorkomen dat het om een actie gaat waar voor de eigen club weinig rendement is te behalen, maar wat toch goed zijn voor het moreel. Klouwens: „Dan controleer je een autohandelaar en zijn de milieuvoorzieningen in orde: er staat niets te lekken. Tegelijkertijd telt de collega van de politie tien gestolen auto’s. Dan heb ik toch een goed gevoel.” Wat ook opvalt is het gebrek aan nazorg bij een gezamenlijke optreden. Na het politieke en publiekelijk scoren blijkt het vaak heel stil te worden. „Bij jaarplannen wordt nazorg regelmatig vergeten, terwijl dat juist veel tijd in beslag neemt. Je zult met nacontroles en administratieve opvolging toch het echte effect moeten bereiken.” Reden voor DCMR om een apart hoofdstuk te wijden aan de ’maanden daarna’. Als bijlage is in het boek een conceptdraaiboek opgenomen. Dat deel is meteen te gebruiken voor wie een gezamenlijke actie wil organiseren. Wie deze bijlage als basis neemt voor een actiedag zal niet veel vergeten. Tekst: Hans Oosterhof Foto: Janssen en De Kievith Het handboek ’Doorpakken met handhavers’ is te bestellen bij de bibliotheek van DCMR. Dat kan alleen per e-mail: [email protected] onder vermelding van persoonsnaam, naam en adres organisatie. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. De tekst van het handboek is ook te downloaden via www.dcmr.nl (publicaties A27).

31

HandHaving 2004 #6

Lekker praktisch acties draaien

ken voor gezamenlijke acties, maar die zijn altijd toegespitst op de feitelijke situatie.” Klouwens en zijn collega’s Erik van der Meer, Brechtje Menting en Martin Schellingerhout hadden bovendien de ervaring dat het wiel bij gezamenlijke acties toch regelmatig grotendeels opnieuw werd uitgevonden. „Het begint dan weer met de vraag: wat hebben we nodig? Je leert in de praktijk natuurlijk wel van elkaar, maar die praktijk was bij mijn weten nog nooit gebundeld gepresenteerd”, aldus Erik van der Meer, coördinator handhaving bij DCMR.

nadrukkelijk afgesproken dat het handboekje ook buiten Rijnmond bruikbaar moet zijn. En dat is het. Uitgezonderd een hoofdstuk met een opsomming van potentiële handhavingspartners in en rond Rotterdam en wat zij specifiek kunnen betekenen voor een gezamenlijke actie, is het boekje nationaal gericht. Bovendien, wie bij het lezen aanduidingen als brandweer Rotterdam vervangt door brandweer kan ook dit hoofdstuk helemaal benutten omdat het vooral vertelt wat elke toezichthouder wel en niet kan. Dat het DCMR-redactieteam niet op eigen houtje heeft geopereerd, is te merken aan de complete inhoud. „We hebben overal draaiboeken opgevraagd, maar de basis van het boek zijn de ervaringen van handhavingspartners waarmee we in deze regio samenwerken,” Daarvoor is een uitgebreide vragenlijst ingevuld door maar liefst achttien handhavingsorganisaties variërend van de Belastingdienst tot wijkteams van de politie.

Foto boven: De Bird Eye 500 weegt niet meer dan vijf kilo. Foto onder: Op weg naar de startbaan.

Een goedkope en stille gluurder

32

In militaire kringen is het al lang niets nieuws meer, civiele toepassing gebeurde in Nederland echter niet eerder. Het bedrijf Condor UAV - wat staat voor unmanned aerial vehicles wil daar graag verandering in brengen en vond in politiekorps AmsterdamAmstelland een partner voor een vliegtest boven bewoond gebied. De proefvlucht werd uitgevoerd vanaf de punt van het Java-eiland in Amsterdam. „Het was nog een hele toer om toestemming te krijgen”, vertelt Ben van Scheppingen van de Dienst Bedrijfsinformatie van de Amsterdamse politie. „Een groot deel van de stad valt in de ’controlled area’ van luchthaven Schiphol. We hebben daarom afgesproken dat we alleen tussen tien en elf ’s morgens en ’s middags een vast uur zouden vliegen. In die uren mocht er verder geen luchtverkeer in het gebied zijn van één nautische mijl noordelijk en één zuidelijk van het vertrekpunt. Voorwaarde was ook dat we alleen

boven het water van het havengebied zouden vliegen.” Tien minuten De Bird Eye 500 – in thuisland Israël toepasselijk op de markt als Spy-There – weegt niet meer dan vijf kilo, heeft een spanwijdte van twee meter en kan gedurende anderhalf uur vrijwel onzichtbaar en geruisloos op 150 meter hoogte een gebied bestrijken van tien bij tien kilometer. „Het toestel beschikt over één accu voor de aandrijving en de camera en één voor de besturing van het vliegtuig”, vertelt Van Scheppingen. „Als de verbinding met het grondstation wegvalt, vliegt de Bird Eye automatisch terug naar zijn beginpunt.” Het gebruik is redelijk eenvoudig: nadat het grondstation, bestaande uit twee laptops en een telemetrie-antenne, is opgebouwd, kan het toestel binnen tien minuten in de lucht zijn. De start kan traditioneel als op een starten landingsbaan, maar ook vanuit de

hand of met een bungee die het toestel de lucht in schiet. „De gewenste route teken je vooraf op een digitale kaart aan, waarna het toestel zelf volgorde, hellingshoek en snelheid bepaalt”, laat Van Scheppingen zien. „Tijdens de vlucht kun je de route wijzigen door simpelweg de bolletjes te verslepen. De Bird Eye past daarop zelf zijn route aan. En indien gewenst kun je ’m uiteraard ook laten cirkelen boven een bepaald punt.” De bediening van het toestel is gescheiden van het camerawerk. Van Scheppingen: „In principe kan je het toestel in je eentje bedienen, want alles rondom de vlucht regelt het vliegtuigje zelf. Je hebt dan je handen vrij om de camera te sturen met de joystick, waarvan het beeld één-op-één op het scherm te zien is. De waarnemingen kunnen ook alleen op het grondstation worden opgeslagen, in het vliegtuigje zelf wordt niets geregistreerd. Op de tweede laptop kun je de route op de kaart volgen.” Meteen raak Tijdens de proef, waarbij het toestel onder meer rond het Centraal Station vloog, was het meteen raak: de waarnemers zagen een olievlek op het water. „Daarvoor moet je wel getraind

33

HandHaving 2004 #6

HandHaving 2004 #6

De regiopolitie Amsterdam-Amstelland experimenteert met van origine Israëlische robotvliegtuigjes. Vijf kilo zwaar, twee meter spanwijdte, maar goed voor anderhalf uur vliegen in een straal van tien kilometer. „Details kunnen er nog niet mee worden vastgelegd, maar ze zijn prima bruikbaar voor toezichtacties.” De vliegtuigjes lijken op termijn een goedkoop, flexibel en milieuvriendelijk alternatief voor de heli-milieuvluchten.

Tijdelijk vliegveld op het Java eiland in Amsterdam.

Ben van Scheppingen van de Amsterdamse politie: „ In principe kan je het toestel in je eentje bedienen.”

zijn”, merkt Van Scheppingen op. „Deze mannen van de Dienst Luchtvaartpolitie hadden jarenlange ervaring op de helikopter. Het hangt ook sterk af van de lichtinval en van de hoek waaronder je op het water kijkt. De spiegeling maakt het verschil tussen wel of niet zien.” De waarnemingen met het robotvliegtuig bleken tijdens de proef overigens niet geschikt voor detailopnamen. „Je kunt wel overzichtsbeelden maken van verkeerssituaties of supportersgroepen, maar die beelden zijn niet bruikbaar voor identificatie en opsporing van mensen of kentekens”, zegt Van Scheppingen. „Snelheidsovertredingen vaststellen wordt vooralsnog dus niks, maar je kunt wel een illegale opslag van afval zien of verkeerstoezicht houden.”

’heli-inzet’ kost een slordige €3.000,-, een robotvliegtuigje gaat voor €155,de lucht in. „Vooralsnog kun je toch meer met een helikopter”, beaamt Van Scheppingen. „Die heeft nu eenmaal een veel betere camera aan boord dan de huis-tuin-en-keukencamera waarmee dit toestel nu is uitgerust. Die bekende bol zorgt voor een gedetailleerder en scherper beeld, maar weegt ook vijftig kilo en kan dus nooit onder een robotvliegtuigje hangen dat zelf maar vijf kilo weegt.” Waar is de Bird Eye dan wel bruikbaar voor? „Een van de toepassingen waarin hij de helikopter voorbij streeft, is dat je ’m prima boven een brand kunt laten vliegen om de brandhaard op te sporen. Vliegers met de helikopter bedanken daar vaak voor vanwege hun eigen veiligheid. Ook kan het toestel worden uitgerust met een infraroodcamera of een snuffelaar voor chemische stoffen.” Situaties waarin de inzet ook van pas kan komen, zijn bijvoorbeeld rellen en andere omstandigheden waar ’crowd

HandHaving 2004 #6

Bewijsmiddel

34

De proefvlucht boven Amsterdam werd gemaakt met een toestel van leverancier Condor UAV. Voordat de robotvliegtuigjes daadwerkelijk op de markt komen voor civiel gebruik moeten ze een typegoedkeuring krijgen voor het toestel én de cameraobservatie. Om de beelden te kunnen gebruiken als wettig bewijsmiddel, moet onder meer aantoonbaar zijn wanneer de opnamen zijn gemaakt. Dat kan met behulp van een klok die meeloopt. In een logfile worden dan vijf keer per seconde gegevens weggeschreven als GPS-locatie en stand van de neus. Een andere eis is dat het vliegtuigje zichtbaar moet zijn op de radar. En er zullen uiteraard afspraken gemaakt moeten worden met bijvoorbeeld Schiphol vanwege het drukke luchtverkeer in de regio.

Portfolio Jaarlijks krijgt iedere politieregio van Binnenlandse Zaken 200 uur luchtsteun met de helikopter van het Korps Landelijke Politiediensten. Die organisatie is met haar Dienst Luchtvaartpolitie ook nauw betrokken bij de proef. Als het gebruik van het vliegtuigje bevalt, wordt het mogelijk opgenomen in het portfolio van het KLPD waaruit de regio’s kunnen putten. Het zou Van Scheppingen echter niet verbazen als Amsterdam-Amstelland er zelf ook eentje aanschaft. „Je moet alleen niet vergeten dat er meer bij komt kijken dan alleen de aanschaf. Je moet er de mensen voor hebben en opleidingen voor bieden. Het is geen optie om een auto van de executieve dienst zomaar met een robotvliegtuigje in de kofferbak op pad te sturen.”

Tekst: Pieter van den Hoek Foto: Marco Bakker, Politie AmsterdamAmstelland

Tweederde van de gemeenten en waterschappen heeft waarschijnlijk geen moeite de finish op tijd te bereiken.

Goede hoop op eindmeting De inleiding naar ’Professionalisering van de Milieuhandhaving’ is bijna afgerond. Na de jaarwisseling moeten ruim vijfhonderd handhavingorganisaties voldoen aan de kwaliteitscriteria. Gaat dat lukken? En hoe verder na het eindexamen? „We willen geen papieren tijgers die nu overhaast worden ingevoerd.” Nog een maand te gaan en iedere handhavingsorganisaties moet voldoen aan alle criteria, zoals een gedegen probleemanalyse en duidelijke werkprocessen. Twee jaar kregen zij de tijd. Na de nulmeting eind 2002, de verbeterplannen in de zomer van 2003 en de tussenmeting in april 2004 kan iedereen zich begin 2005 gaan opmaken de eindmeting. Dit finale oordeel wordt net als de nulmeting gecontroleerd door een accountant. Dat neemt enige tijd in beslag. De regiegroep verwacht op z’n vroegst in mei 2005 de

einduitslag bekend te kunnen maken. Uit een ronde langs enkele provincies, de regisseurs van de verplichte professionalisering, blijkt er veel vertrouwen in een goede afloop. „In heel het land is intensief gewerkt aan het verbeteren van de milieuhandhaving”, vertelt Harrie Hamstra, voorzitter van de IPO-regiegroep handhaving. Ook al verwacht hij dat niet alle organisaties tot in de puntjes aan de criteria zullen voldoen, toch gelooft hij in een succesvolle afronding. „Het overgrote deel ligt op schema. Dat neemt echter niet

weg dat er de komende weken nog het nodige moet gebeuren.” Monitoren Waar veel organisaties op de valreep aan sleutelen, zijn de criteria onder hoofdstuk vier: de kwaliteitsborging en de monitoring. Dat is niet verwonderlijk. Tjibbe Raap, ambtelijk regisseur van Friesland: „Tot dusver hebben gemeenten en waterschappen alle energie gestoken in de probleemanalyse, de prioritering en de handhavingsprogramma’s. Als laatste rest het in de vingers krijgen van de evaluatie. Pas dan is de beleidscyclus rond.” De laatste loodjes vragen van de Friese organisaties veel inspanning. Bij de tussenmeting in mei lag de helft op >>

35

HandHaving 2004 #6

Heli of robot? De robotvliegtuigjes zijn daarmee een ’concurrent’ voor de traditionele politiehelikopter en de befaamde milieuvluchten. Ter illustratie: een uurtje

control’ nodig is zoals met Koninginnedag. Te denken valt echter ook aan het surveilleren bij dreigende bosbranden of aan toezicht langs de kustlijn.

HandHaving 2004 #6

schema, de rest liep achter. Als reden voor het oponthoud noemt Raap vooral oorzaken van personele aard, zoals interne reorganisaties, vertrekkende projectleiders en het tijdig vervullen van vacatures. Vooral kleinere gemeenten hikken in Friesland, maar ook in andere delen van het land, aan tegen criterium 1.4 ’Organisatorische condities’, en dan met name de scheiding tussen vergunningverlening en handhaving op afdelings- en personeelsniveau. „Voor deze criteria missen gemeenten soms de menskracht”, aldus Raap.

36

Zorgenkinderen De laatste landelijke inventarisatie dateert van eind september. De provinciale regisseurs verdeelden destijds hun handhavingsorganisaties in drie groepen: veel aandacht nodig, normale aandacht nodig en beperkte aandacht nodig. „Het is een subjectieve meting”, benadrukt Hamstra. „Uit de meting blijkt dat de regisseurs dit najaar extra aandacht moeten besteden aan zeventien procent van de organisaties. Dat zijn de zorgenkinderen, waarvan het soms twijfelachtig is of ze het gaan halen.” Vijfenzestig procent werd door de regisseurs geschaard onder ’normale aandacht’ en achttien procent onder ’beperkte aandacht’. Hamstra’s thuishaven - de provincie Overijssel - telt vier instanties met verhoogde aandacht: drie gemeenten en een waterschap. „Ik heb momenteel intensief contact met ze en reik voorbeelden aan. Onze gedeputeerde heeft onlangs contact opgenomen met de wethouders om de

noodzaak te benadrukken.” Elke provincie vult de regierol op haar eigen manier in. Friesland en Drenthe brspreken om de maand de vorderingen met alle handhavingorganisaties. Noord-Holland heeft niet één, maar drie ambtelijk regisseurs. Gedeputeerden worden nagenoeg overal ingezet om de achterblijvers aan te sporen. Noord-Brabant richtte zich tevens op de gemeenteraden. „In september hielden we een bijeenkomst voor raadsleden. Die was bedoeld om hen ideeën aan te reiken om de professionalisering kritisch te kunnen volgen. Met 150 raadsleden, tien procent van het totaal, was het een succes”, aldus de Brabantse ambtelijk regisseur Arno Teunissen. Wat Noord-Brabant ook onderscheidt is dat de gemeenten er massaal voor kiezen om ook de handhaving van het ruimtelijk beleid en het natuur- en landschapsbeleid mee te nemen in de professionalisering. Teunissen: „Als provincie waren we gereserveerd. We vreesden voor te veel hooi op de vork. Maar nu blijkt dat veel gemeenten ook voor ruimte, natuur en landschap op tijd het kwaliteitsniveau halen. Bij sommige gemeenten heeft het zelfs geleid tot één handhavingsafdeling.” Kloof De landelijke inventarisatie van Hamstra overziend, wordt het voor sommige provincies nog een hele klus om alle achterblijvers heelhuids over de eindstreep te trekken. Limburg telt bijvoorbeeld twaalf achterblijvers, Zuid-Holland achttien en NoordHolland vijftien. Dat relatief hoge aan-

Waterschap Hunze en Aa’s is de eerste organisatie die officieel voldoet aan alle kwaliteitscriteria. Zij hebben de provinciale goedkeuring inmiddels binnen.

tal verbaast Ed Langereis, een van de drie ambtelijk regisseurs voor NoordHolland, niet. „Noord-Holland heeft 73 handhavende instanties, waarvan veel kleinere gemeenten. Juist die gemeenten hebben een capaciteitsprobleem. Voor hen is het lastig om zo’n proces op poten te zetten.” Zorgen maakt Langereis zich niet. Hij ziet de eindmeting meer als startschot. „We willen geen papieren tijgers die nu overhaast worden ingevoerd. We hebben behoefte aan goede en duurzame handhaving. Als provincie beseffen we dat bundeling van krachten daarbij de toekomst heeft.” Het valt Langereis op dat het professionaliseringstraject de kloof tussen koplopers en achterblijvers heeft vergroot. „Organisaties die bij de nulmeting goed scoorden, zijn nu al bijna klaar. Organisaties met een tekort aan mensen, die bij de nulmeting slecht scoorden, hebben het nog steeds moeilijk.”

en Zeeland lopen initiatieven om de taken te bundelen. Net als Langereis vindt Frans van Langevelde, ambtelijk regisseur van Zeeland, samenwerking een legitiem excuus voor vertraging. „Samenwerking is een complex en tijdrovend proces. Als zou blijken dat gemeenten daardoor hun huiswerk niet tijdig kunnen afronden, dan is dat verklaarbaar. Ze opereren wel duidelijk in de geest van het traject.” Voor Zeeland komt het dit najaar aan op een eindsprint. Het Zeeuwse traject liep mede door het vertrek van Van Langevelde’s voorganger vertraging op. „In mei bleek dat we nog een forse stap moesten maken. Diverse protocollen en werkinstructies, opgesteld door verscheidene werkgroepen, hebben we begin november naar de gemeenten gestuurd. Het moet voor hen haalbaar zijn om de bestuurlijke besluitvorming voor het gros van de criteria in december af te ronden.”

Elkaar opzoeken Talloze Noord-Hollandse gemeenten hebben elkaar al uit eigen wil opgezocht. Zo breidt Milieudienst IJmond uit met drie gemeenten, en zijn op het ogenblik vier nieuwe milieudiensten in oprichting. Langereis: „We juichen dat toe. Voor de regio Waterland - waar het met de ramp in Volendam allemaal om begonnen is - zetten we bijvoorbeeld een kwartiermaker in om de milieudienst van de grond te krijgen.” Ook in andere provincies steken vooral kleinere gemeenten de koppen bij elkaar. In het noorden van Groningen vormen vijf gemeenten een handhavingspool, en ook in zuidwest-Drenthe

Sancties Wat nu als bij de eindemeting blijkt dat een organisatie niet voldoet aan de minimumeisen? Dan kunnen staatssecretaris Pieter van Geel – en de provincie conform de Wet Handhavingstructuur – dwingende maatregelen treffen. Ze krijgen twee sancties in handen: een individuele aanwijzing voor de criteria waar een organisatie niet aan voldoet. Of een gebiedsgerichte aanwijzing waarbij meerdere gemeenten een speciale dienst moeten oprichten voor het uitvoeren van handhavingstaken. Hiermee komt een eind aan vrijblijvende samenwerking. Slechts een enkele provincie verwacht

uiteindelijk deze stok nodig te hebben. Van Langevelde: „Uitzonderingen daargelaten kiezen we in Zeeland de bottom-up benadering. Het is beter wanneer gemeenten uit eigen beweging naar elkaar toestappen.” Groningen zit op dezelfde golflengte. „Gemeenten pakken het al vrijwillig op”, zegt ambtelijk regisseur Hans van den Biggelaar. Mocht Groningen overigens sancties willen opleggen, dan voorziet hij moeizame discussies over de criteria. „Neem het criterium dat een organisatie over voldoende personele capaciteit moet beschikken. Hoeveel is dat dan precies? Voor mij wordt dat moeilijk hard te maken. Hetzelfde geldt voor de eis ’voldoende deskundigheid’. Stel een gemeente heeft een opleidingsplan, maar er zijn nog geen opleidingen gevolgd. Voldoet een gemeente dan aan het criterium of niet?” Het gaat volgens Van den Biggelaar sowieso nog even duren, voordat er sprake kan zijn van sancties. „Eerst krijgen we de eindmeting en de verificatie, zodat we in mei 2005 weten hoe de vlag erbij hangt. Dan ga je overleggen met de gemeente of het waterschap, en geef je ze wellicht nog een kans. Een sanctie komt dus op zijn vroegst volgend najaar aan bod.” Het Waterschap Hunze en Aa’s hoeft zich hier geen zorgen over te maken. Zij ontvingen eind oktober 2004 als eerste Nederlandse organisatie de provinciale goedkeuring dat ze voldoen aan alle kwaliteitscriteria. Dat Groningen nu al goedkeuringen uitdeelt, komt omdat ze aanwezig wil zijn bij de verificatie. „Bij de nulme-

ting merkten we dat accountants niet al te veel verstand hebben van milieuhandhaving. We willen nu meekijken en dat vraagt een gefaseerde aanpak.” Provinciale dienst Hoewel in 2002 tussen de minster van VROM, IPO, Unie van Waterschappen en VNG is afgesproken dat gemeenten eerst mogen bewijzen wel of niet geschikt te zijn voor professionele milieuhandhaving, wacht de provincie Limburg die proeftijd niet lijdzaam af. Jos Speck, senior beleidsmedewerker handhaving van de Provincie Limburg, verwacht dat een deel van de Limburgse gemeenten het beoogde kwaliteitsniveau niet op tijd zal halen. „Wij doen een haalbaarheidsonderzoek naar een provinciaal werkende handhavingsdienst op het gebied van milieu en water. Deze dienst kan taken uitvoeren voor alle Limburgse handhavingsorganisaties, dus ook voor onszelf.” Gemeenten die het kwaliteitsniveau niet op eigen kracht halen, kunnen vrijwillig toetreden tot deze dienst of daar in 2006 door de provincie toe worden verplicht. Speck verkiest zo’n provinciebrede dienst boven een gebiedsgerichte aanwijzing. „Dan moeten namelijk alle organisaties binnen een politieregio verplicht de taken bundelen, ook degenen die wél voldoen aan de criteria. Deze laatste categorie zal dat onrechtvaardig vinden.” Tekst: Addo van der Eijck Foto: Henk Bout/HH

37

HandHaving 2004 #6

Als regisseur houden sommige provincies vooral de achterblijvende gemeenten nauwlettend in de gaten.

Specialist

Jurisprudentie

Trainer Marc Rutzerveld en speurders Early en Itam Wat houdt het werk in? Ik leid bij de KLPD honden op tot speurhonden en train hun begeleiders. Vroeger was ik zelf politiehondenbegeleider bij de marechaussee. Daar werkte ik met Early, die met die grijze snuit. Early is nu met pensioen.

HandHaving 2004 #6

Welke honden doen dat speurwerk? Vooral herderachtigen. Neem Itam, die heeft de juiste bouw, springt gemakkelijk ergens op. Tussen herder en baas ontstaat een sterke binding. Herders willen voor je werken, hebben een will to please. Hoe gaat die selectie? Je kijkt naar de speurdrift. Of hij graag een buit vergaart. Stel, je gooit een stok over een hek, hoe enthousiast zoekt de hond die stok dan op? Loopt ie om het hek, kruipt ie er onder door? Geeft hij snel op? Van de honderd honden zijn er vijf geschikt. Dat weet je binnen twee weken. En dan? De hond wordt getraind in een discipline. Geur en geurbeelden bepalen waarvoor je honden

inzet. Wordt zijn taak het zoeken naar menselijke resten, naar sporen op de plaats van het delict, naar explosieven, drugs of wordt het een reddingshond. De opleiding van een hond die drugs moet zoeken duurt 4 tot 6 maanden. Met een hond die moet speuren naar explosieven, ben je 8 tot 10 maanden bezig. Verder moet je honden die gek zijn op apporteren niet binnen, op gladde vloeren laten werken, maar buiten bij speurwerk. Een hond die explosieven zoekt moet lang kunnen stil zitten bij de vondst. De beloning komt pas later, dus dan moet er een grote geestelijke balans zijn. Een drugshond mag juist weer blaffen als hij beet heeft. Successen? Over vangsten mag ik niets naar buiten brengen. Motivatie? Als je dankzij de samenwerking tussen baas en hond succes boekt, bijvoorbeeld een zoekgeraakt kind verenigd met de ouders, en zo bij het politiewerk meerwaarde biedt. Foto: Marco Bakker

Paginagrote artikelen in een huis-aan-huisblad presenteren het handhavingsbeleid van de gemeente.

Diep in de buidel tasten voor beter toezicht

een belangrijke rol heeft gespeeld. Eggens begon zijn bestuurlijke loopbaan als raadslid in de gemeente Dalfsen, Overijssel. Vervolgens combineerde hij een parttime wethouderschap met landelijk secretaris veehouderij en milieu bij een agrarische belangenorganisatie. Nog steeds zichtbaar trots vertelt Eggens over de milieuprijs die Natuur- en Milieufederatie Overijssel aan hem uitreikte voor het invoeren van alternatief bermbeheer. Na twee jaar burgemeesterschap in Gramsbergen kwam hij acht jaar geleden naar Dantumadeel. De rustige ’oude dag’ breekt na 31 augustus, zijn laatste werkdag, nog niet aan. Eggens heeft zich beschikbaar gesteld als plaatsvervangend burgemeester. „Zoals in veel gemeenten werd ook in Dantumadeel bitter weinig aan handhaving gedaan. Er was wel een uitvoeringsprogramma milieu maar dat werd hapsnap uitgevoerd. Handhaven maakt bestuurders zelden populair”, weet Eggens. Het hoeft bijna geen betoog dat Eggens geen voorstander is van de gekozen burgemeester. „Dat vind ik helemaal niks. Een burgemeester hoort boven de partijen te staan.” Hier past overigens een kanttekening. Inwoners zijn niet per definitie tegen handhaven. De bevolking waardeert het beleid van gelijke monniken, gelijke kappen. „Willekeur, waarom de een wel een schuurtje mag bijbouwen en zijn buurman niet, is niet meer uit te leggen.”

HandHaving 2004 #6

Dantumadeel heeft integraal handhaven voortvarend aangepakt. Zelfs zo enthousiast dat de Friese gemeente als voorbeeld dient in het landelijk project Handhaven op Niveau. Net als veel andere gemeenten krijgt Dantumadeel echter veel minder geld uit Den Haag. Dat is een dilemma omdat er tegelijkertijd om professionele handhaving wordt gevraagd. „Als er geen mensen bij komen is adequaat toezicht lastig.”

40

Een degelijk doordacht beleidsplan Integrale handhaving, veel, heel veel communicatie en goede persoonlijke verhoudingen tussen bestuurder en ambtenaren. Dat lijken de belangrijkste ingrediënten voor succes. Niet dat in Dantumadeel toezicht en handhaving nu draaien als een tierelier. Maar de gemeente heeft wel de basis gelegd en alles staat in de startblokken. Om met de persoonlijke verhoudingen te beginnen, dat zijn niet zo maar loze woorden. Burgemeester Jan Eggens wilde alleen een interview geven met de twee direct betrokken medewerkers erbij: Reinder Cuperus en Jakob Kingma. Uiteraard vanwege de inhoudelijke ruggensteun, een burgemeester kan niet alles weten. Maar toch ook, ere wie ere toekomt. Bestuurder Eggens, productgroepmanager Gemeentelijke ontwikkeling Kingma en regisseur toezicht en handhaving Cuperus, vormen de trojka, de drie paarden die de kar trekken. Zij zijn verantwoordelijk voor

Begrotingsprogramma 6 Toezicht en Handhaving. Dat betekent dat zij voor dat programma de begroting 2005 sluitend moeten krijgen. Dit jaar kort de rijksoverheid Dantumadeel met maar liefst 1 miljoen euro. Wil de gemeente het beleidsplan Integrale handhaving volledig uitvoeren, dan moet er echter ruim 6 fte bij. En de juridische ondersteuning moet met minimaal 3 fte uitbreiden. „We zitten met een enorm gat. In plaats van bezuinigen moeten er financiële middelen bij!” In een notendop schetst Eggens de financiële dilemma’s van de gemeente. Stuurhut De burgemeesterskamer is op de eerste etage van het gemeentekantoor. Fries aardewerk aan de muur, massief houten meubelen. Het hoekraam ziet als een stuurhut uit over het parkeerterrein. Een houten trap verbindt de kamer rechtstreeks met de raadszaal op de begane grond.

Dantumadeel telt ruim 20.000 inwoners. Er zijn 900 inrichtingen, waarvan 14 in de zwaardere categorieën. Binnen de gemeentegrenzen zijn drie LPG-stations en zeven vuurwerkopslagplaatsen waarvan er inmiddels drie moesten worden gesloten. De grootste groep bedrijven bestaat uit circa 100 melkveehouderijen. In 2002 naderde de mond- en klauwzeercrisis de gemeentegrens. „We hebben voorzorgsmaatregelen moeten nemen, maar gelukkig geen ruimingen hoeven uitvoeren”, vertelt de burgemeester. Van de ongeveer 300 hobbyboeren willen velen ’een hokkie’ bouwen. Een ander handhavingsprobleem is de autostraathandel. Cuperus licht toe: „Langs de openbare weg worden dan weer hier, dan weer daar vier, vijf occasions te koop aangeboden. Als het toegestane aantal dagen is verstreken, verplaatsen de verkopers de auto’s een paar straten verder. Of ze verlagen het aanbod net onder de toegestane grens. Het is lastig daar een vinger achter te krijgen.” Hapsnap De gemeente wil er bovenop zitten, sneller reageren, niet dralen. Dit voornemen maakt deel uit van de huidige strategie waarin burgemeester Eggens

Eenmanspost Vanaf 2000 reorganiseerde de

Jakob Kingma (links) en Reinder Cuperus: „Handhaven is een beetje heropvoeden.”

gemeente van een sectorenmodel tot een concernmodel met een programmabegroting. Er is een strategische visie vastgesteld met een tijdhorizon van 10 jaar. Jaarlijks worden zowel de strategische visie als de programma’s geactualiseerd en door de gemeenteraad vastgesteld. Wat de programma’s inhouden – Dantumadeel voor elkaar, Krachtige Landbouw enzovoort - werd de inwoners van Dantumadeel uitgelegd in een huis-aan-huis bezorgde brochure. In 2001 trad milieutechnisch medewerker Reinder Cuperus in dienst bij de gemeente. Cuperus bezette daarvoor een eenmanspost op Ameland en was gewend taken te combineren. Hij kon zich prima vinden in het voornemen tot integraal handhaven. Samen met een interim-manager en de burgemeester filosofeerde hij hoe dit het beste kan. Een extern bureau werd ingehuurd voor het doorlichten van toezicht en handhaving. Samen met dit bureau is binnen negen maanden het integraal handhavingsprogramma geschreven, plus het uitvoeringsprogramma 2003-2007 en het jaarprogramma 2003-2004. Deze programma’s zijn vastgesteld door de gemeenteraad en door burgemeester en wethouders. Gebreken Het externe onderzoek zette in niet mis te verstane bewoordingen de gebreken op een rij. Kort samengevat scoorde Dantumadeel een dikke onvoldoende op handhaving. Er was geen planmatige aanpak, vergunningverlening kreeg voorrang in plaats

van handhaving en er was onvoldoende personeel. Quick scans van de milieuregelgeving, bouwregelgeving, ruimtelijke ordening, brandveiligheid en Algemeen Plaatselijke Verordening onderbouwden de onbarmhartige analyse. Mede dankzij het slechte rapportcijfer kwam de gemeenteraad tot inzicht dat forse investeringen nodig waren voor het op orde brengen van toezicht en handhaving. In het collegeprogramma van CDA, ChristenUnie en Dantumadeel ’82 werden afspraken vastgelegd. Voor 2004 is eenmalig 250.000 euro vrijgemaakt: 150.000 euro voor het inhuren van externen die de achterstand in controles wegwerken. En 100.000 euro voor het aantrekken van nieuwe mensen. De ’ideale’ bezetting bestaat in 2007 uit 8,4 fte voor toezicht en 4,6 fte voor juridische ondersteuning. Het strenge rapport van externe adviseurs wil dan ook nog dat vergunningverlening en handhaving gescheiden zijn. Kingma, sinds maart 2004 in dienst: „Organisatorisch werken we daar wel naar toe. Fysiek blijft men bij elkaar in de buurt zitten. Niet op een kamer maar op dezelfde gang. Zodat het contact toch niet verloren gaat.” Blaren op de tong Het besluit van de gemeenteraad wil niet zeggen dat toezicht en handhaving voortaan een volwaardige plaats hebben in de gemeentelijke prioriteiten. Eggens heeft ’de blaren op de tong gepraat’ om de gemeenteraad erbij te betrekken en betrokken te houden. Want de meerjarenstrategie >>

41

HandHaving 2004 #6

Burgemeester Jan Eggens, inmiddels gepensioneerd, heeft integraal handhaven in Dantumadeel op de kaart gezet.

HandHaving 2004 #6

Buitengebied bij Damwoude, een van de kernen van Dantumadeel

42

moet wel overeind blijven. „Eigenlijk is handhaven een beetje heropvoeden. Daar hoort ook bij het niet meer prompt toegeven aan elke willekeurige klacht van inwoners.” Dat dat van twee kanten moet komen, blijkt uit een paginagrote advertentie in de huis-aan-huiskrant Nieuwsblad van Noord-Oost Friesland. Daarin legt de gemeente in stevige taal uit wat de inwoners gaan merken van het nieuwe handhavingsbeleid. Dat de onafhankelijke redactie van het Nieuwsblad de tijdgeest oppikt, blijkt uit de voorpagina van die editie. Onder de wat cryptisch kop ’Hoever gaat Dantumadeel te ver met handhaving als regels niet te ruim zijn’ volgt een verhaal over de gele kaarten die de gemeente heeft uitgereikt aan mensen die ’afrikaantjes, struiken en coniferen’ te ver over de openbare weg lieten groeien. Het tuingroen van een raadslid en een wethouder bleek ook in strijd met de APV. Tja. Het drietal moet even zuchten. „Dat is wat de mensen bezighoudt.” Toch is het beleid nu niet: eropaf en pakken wat je pakken kan. „Hoewel dwangsommen zijn opgelegd, is dat niet het uitgangspunt”, stelt Cuperus. „Eerst uitleggen waarom iets niet mag, voorlichting geven, proberen met praten tot een oplossing te komen. Wil men niet meewerken dan wordt handhaving verder doorgezet. Ja, ook de burgers een beetje heropvoeden. Gedogen is er niet meer bij.” En voor de goede orde, het is niet zo dat de burgemeester en ambtenaren geen contact meer willen met de burgers. Dantumadeel wil zakelijke professioneel zijn én dicht bij de inwoners

staan. Eggens: „In voorkomende gevallen kwam ik desnoods bij de mensen thuis om een besluit uit te leggen.” Bedrijvencontacten De verstandhouding tussen burgemeester en ambtenaren is bij cruciaal in de strategie van Dantumadeel. Ook de secretaresse van de burgemeester is daarbij betrokken. Voordat burgers een afspraak met Eggens konden maken, werd hen een aantal vragen gesteld. Hadden zij de behandelend ambtenaar al gesproken? De wethouders benaderd? Zomaar beklag doen bij burgemeester is er niet meer bij en bestuurders en ambtenaren tegen elkaar uitspelen ook niet. Een keer heeft Eggens een aangetekende brief doen uitgaan nadat een inwoner een ambtenaar had bedreigd. Die persoon werd de toegang tot het gemeentehuis ontzegd. Eggens had naast handhaving ook bedrijvencontacten in zijn portefeuille. Werd hij tijdens bezoeken aan bedrijven nooit aangesproken op strenge handhavingsbrieven? „Voor het afleggen van een bedrijvenbezoek had ik altijd overleg met ambtenaren. Als er iets speelde tussen gemeente en bedrijf, dan ging ik niet in op de uitnodiging. Om een voorbeeld te geven, in een horecabedrijf dat overlast veroorzaakt moet je nooit je gezicht laten zien.” Hier spreekt de bestuurlijke ervaring. Als raadslid van de gemeente Dalfsen maakte Eggens mee dat een van de vorige burgemeesters een borduurzaakje opende in een boerderij. Dat waren echter bedrijfsmatige activiteiten in strijd met bestemmingsplan. „Zo’n fout blijft heel lang hangen.”

Schaven en schuiven In de trojka programmabestuurder (een wethouder), een programmamanager, en een programmaregisseur, heeft elk zijn eigen rol. De regisseur verzamelt en coördineert informatie en monitort het programma. De programmamanager bewaakt de kwaliteit en zorgt voor afstemming op managementniveau. De programmabestuurder is politiek verantwoordelijk voor het programma. In de begroting 2005 heeft de trojka Eggens, Kingma en Cuperus moeten schaven en schuiven om de pijn van 1 miljoen euro bezuiniging te verlichten. Het meerjarenprogramma werkt stapsgewijs toe naar volledige bezetting in 2007. In 2005 is dus weer capaciteitsuitbreiding voorzien. Zal de gemeenteraad nog steeds haar rug recht houden en het budget intact laten? Of zien zij de ingrepen – verhogen OZB! – als te pijnlijk voor de inwoners en stellen zij de ambities bij? Wil een relatief kleine gemeente toezicht en handhaving op niveau brengen en houden, dan moet er keer op keer diep in de buidel worden getast. Nadere inlichtingen: Reinder Cuperus, Jakob Kingma, Dantumadeel, tel. 0511426220, [email protected], [email protected]. Burgemeester Jan Eggens heeft vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd onlangs afscheid genomen van Dantumadeel. Tekst: Nicoline Elsink Foto: Fotobureau Noordoost