OORZAKEN VAN HUWELIJKSONTWRICHTING Uit: “Echtscheiding, een onmogelijke werkelijkheid” - Mr. J.W.A. van Dommelen, Drs. P. Eikelboom en Drs. R. van Kooten.
INLEIDING Echtscheiding gaat vaak gepaard met vele vragen en onduidelijkheden, bij zowel de partners als de omgeving “Hoe kon dit gebeuren? Waarom houdt hij/zij niet meer van mij? Jullie hadden het toch zo goed samen? Wat gaat er gebeuren met de kinderen?” HOE HET ZOU MOETEN… Een man en een vrouw dienen elkaar vanuit de elkaar beloofde trouw aan de ander. Zij brengen respect op voor elkaar, beschermen + helpen + steunen elkaar, ook en vooral in periodes waarin het gevoel van liefde voor een deel verdwenen is. Zeker op het moment dat er een ander binnen de relatie binnendringt, geldt dat ze beide een Verbond hebben gesloten voor Gods aangezicht, met elkáár. Man en vrouw maken tijd voor elkaar en leven niet voor zichzelf / eigen pleziertjes. Problemen worden samen aangepakt, lastige situaties worden samen besproken en belangrijke beslissingen worden samen gemaakt. Conflicten lopen ze niet uit de weg, maar lossen ze samen op. Moeilijkheden worden niet beschouwd als hobbels op het huwelijkspad, maar als mogelijkheden om het huwelijk te versterken en verdiepen. De realiteit van de gebrokenheid van de schepping wordt erkend en teleurstellingen, onbegrip en spanningen worden niet weggestopt. In dit alles blijven partners echter elkaar zoeken en is er de wil om er, samen met de Heer, beter uit te komen. Dit vereist een open houding waarin alles wordt gecommuniceerd naar de ander toe. Het is een leven van samen bidden, samen de kinderen opvoeden, samen afwassen. Deze houding van trouw, verbondenheid en afhankelijkheid van God, is echter niet in elk huwelijk te vinden, hetgeen ernstiger problemen kan veroorzaken. HOE HET NIET MOET, MAAR HELAAS VAAK WEL GAAT… Een scheiding komt niet zó maar opeens. Daar gaat (bijna) altijd een langer durend proces van verwijdering, verkilling, verstilling aan vooraf, met een emotionele kloof als gevolg. Soms ligt de verantwoordelijkheid duidelijk bij één partner, maar vaak hebben beide partners een bijdrage geleverd aan het ontstaan en blijven bestaan van de kloof. Dit proces kan ontstaan door een veelheid aan factoren: A. ONTROUW Een seksuele relatie heeft een symbolische betekenis: seksueel openstaan voor elkaar is een symbool van emotioneel openstaan voor elkaar. Als dit openstaan voor een derde gaat gelden, gaat de deur van de eigen partner dicht (want is er nog emotionele verbondenheid?) en die krijgt (on)bewust de boodschap dat die afgedankt wordt, waardeloos en seksueel niet meer aantrekkelijk is (= afwijzing). Incest heeft hetzelfde effect. Het komt altijd met spanningen, gebrokenheid en veel verdriet. Ook als het niet feitelijk tot seksuele ontrouw komt, maar je besteed buitensporig veel tijd aan een derde, kan dat een kloof veroorzaken / versterken. Seksualiteit is immers veel meer dan gemeenschap. Het is ook bij elkaar zijn, belangstelling tonen, samen dingen doen, elkaar strelen, het tonen van andere liefdesuitingen. De grens tussen (veel) aandacht en liefde tonen aan anderen en ontrouw aan je partner, wordt bepaald door de mate en intensiteit daarvan. Pastorale Studies ~ www.teacheronthetower.com ~ 2013
1
B. ONRIJPHEID Soms is er sprake van een vastgelopen ontwikkeling van een partner, waarin de vereiste basisvaardigheden níet geleerd zijn en het als kind niet heeft kunnen groeien naar een zelfstandige volwassenheid = emotionele / geestelijke rijpheid. Door liefdevolle en veilige zorg van de ouders, kan een baby zich hechten aan die ouders en ontwikkelt het een gevoel van vertrouwen. Dit basale gevoel van anderen kunnen vertrouwen en van jezelf durven hechten en geven, is essentieel om op latere leeftijd een intieme relatie aan te kunnen gaan. Als 2/3-jarige ontwikkelt het een gevoel dat het zelf dingen kan doen, waardoor het ook meer zelfstandig wíl doen. Door bevestiging daarvan en de ruimte om te ontdekken, ontstaat een gevoel van zekerheid, onafhankelijkheid, zelfstandigheid = volwassen rijpheid. Wanneer het kind in deze natuurlijke fase verhinderd wordt om de eigen wil te ontdekken en te leren gebruiken, ontstaat er een existentiële onzekerheid, slaafse afhankelijkheid, twijfel aan eigen kunnen en schaamte. Als volwassene zal het dan moeite hebben om zich te hechten aan iemand en om te gaan met (lichamelijke en emotionele) intimiteit, hetgeen een grote blokkade zal vormen in de vorming van een gezond huwelijk. Door onvoldoende hechting kan iemand later moeilijk intieme relaties starten, maar daarnaast is er dan ook vaak geen verankering gekomen van normen en waarden in de persoonlijkheid, waardoor het vermogen om trouw te zijn aan een relatie dan vaak verstoord is. Een hechtingsstoring kan ook egocentrisch denken + handelen veroorzaken. Hij is dan niet in staat om zich te verplaatsen in de wensen en noden van de andere partner en is slechts gericht op de eigen bevrediging en verzorging (nonempatisch). Geven aan de ander is er dan niet bij, met alle negatieve gevolgen voor het huwelijk…. C. NIET OPLOSSEN VAN PROBLEMEN …hangt samen met onrijpheid. Door onvoldoende bereidheid of onvermogen om samen naar oplossingen te zoeken, gaat de onrijpe partner de omstandigheden en problemen niet actief aanpakken, maar laat hij/zij ze passief voortbestaan (bv. de boekhouding, onenigheid over opvoeding). Vaak wandelen de partners verder in hun eigen straatje, tótdat er een grens is bereikt bij één van de partners, waarna er geen weg terug meer is en de kloof onoverbrugbaar wordt. D. ERNSTIGE STRESSOREN ….zijn ingrijpende gebeurtenissen die een belasting vormen voor een individu en een huwelijk. De draaglast wordt op dát moment groter dan de draagkracht. ‘Draaglast’= belastende gebeurtenissen of omstandigheden (bv. overlijden kind). ‘Draagkracht’= kracht die iemand heeft om problemen op te vangen, te dragen. Hoe beter de onderlinge relatie, communicatie, rijpheid en het geloofsleven met God, hoe hoger de draagkracht om belastende omstandigheden te doorstaan. E. VERVAAGDE NORMEN EN WAARDEN EN IRREELE VERLANGEN … zijn vaak ontstaan vanuit een soort onrijp egoïsme, waardoor men een irreëel verlangen heeft gekregen naar het eigen geluk, genieten en nieuwe kicks, zonder in staat te zijn om trouw en onzelfzuchtig voor een ander te zorgen. Zo wordt men ongeduldig met hun eigen huwelijk en zoekt men al snel naar een uitweg als de liefde bekoeld en de problemen komen. Pastorale Studies ~ www.teacheronthetower.com ~ 2013
2
FASEPROBLEMEN Elk huwelijk kan opgedeeld worden in een aantal fasen. Elk daarvan heeft specifieke problemen die tot verwijdering of zelfs een breuk kunnen leiden. 1]
‘Jeugdige liefde’ 1-2 jaar na huwelijksvoltrekking. Centraal staat het praktisch vormgeven van de eenheid. De verschillende gewoonten uit het ouderlijk huis worden door beide beoordeeld en samen worden nu nieuwe gewoonten gevormd (wie doet wat? Hoe laat naar bed?). Ook seksueel moet er afgestemd worden op elkaar, waardoor de voorkeuren én de taboes openbaar worden, evenals de (emotionele / geestelijke) wonden uit het verleden (incest, minderwaardigheidsgevoelens, schaamte en schuldideeën). Problemen kunnen ontstaan door het niet oplossen van ruzies, geen rekening houden met elkaar, niet opnemen van verantwoordelijkheden, niet nakomen van afspraken, te weinig zorgen voor waarachtige intimiteit.
2]
‘Realistische liefde’ 3-10 jaar getrouwd. Het gevaar in deze fase bestaat uit het voorbijgaan van de eerste warme genegenheid en het vervallen in sleur en gewoontes, vanwege het binnenkomen van de harde werkelijkheid van het zorgen voor inkomen en kinderen. De onuitgesproken diepere verwachtingen die men heeft t.o.v. elkaar worden nu helder en kunnen voor grote teleurstellingen zorgen. Deze verschillen moeten in alle openheid worden besproken en opgelost, opdat er nieuwe en gezamenlijke verwachtingen kunnen ontstaan. Het huwelijk moet nu ook ‘childproof’ worden = bestand tegen de zorgen die het hebben van kinderen (of juist níet teleurstelling, wanhoop, schuldvraag) en de opvoeding daarvan met zich mee brengt. De opdracht in deze fase is het bewaren van de intimiteit + tederheid en het op een verdiepte manier van elkaar houden. Juist in het begin van deze fase komen de meeste spanningen ( de confrontatie met de tegengestelde verwachtingen) en echtscheidingen.
3]
‘Comfortabele liefde’ 11-25 jaar getrouwd. Positief: er is een wederzijds begrijpen en kennen van elkaar gegroeid. Negatief: er is een té grote mate van afhankelijkheid gegroeid, waardoor de eigen zelfstandigheid en de eigen doelen verloren zijn. Deze verwevenheid van identiteit kan voor ontreddering zorgen bij de éne partner bij het ontstaan van grote veranderingen bij de andere partner. Verwijdering kan echter ook komen doordat alles té gewoon en bekend wordt en de communicatie stilvalt. Dit vormt de basis van het ‘nu-of-nooit-syndroom’ = het idee dat het leven onvervuld blijft van de bevrediging van de diepste verlangens en verwachtingen, als het niet nu meteen een relatie aangaat met die perfecte en aantrekkelijke andere vrouw/man die dat allemaal (wél) mogelijk maakt. Dit is echter een illusie, want écht praten werkt nog altijd veel beter…. Een andere reden van huwelijksproblemen is het puberen en volwassen worden van de kinderen. De specifieke ouderlijke taak van verzorger en opvoeder zijn komt daarmee tot een einde, waardoor ze meer op elkaar worden toegewezen. De vrouw wil nu vaak weer meer buitenshuis gaan werken, hetgeen ook weer spanningen kan opleveren. Pastorale Studies ~ www.teacheronthetower.com ~ 2013
3
4]
‘Hernieuwde liefde’ 26-35 jaar getrouwd Veel 40+ers hebben moeite met het ouder worden = minder aantrekkelijk zijn. De behoefte en het vermogen om bemind te worden en lief te hebben is echter nog niet verminderd. De valkuil die daarbij hoort is het beginnen van een relatie met een (veel) jonger iemand (‘groen blaadje’). Een ander probleem is het ‘lege-huis-syndroom’ = volwassen geworden kinderen verlaten het huis. De deels verborgen (i.v.m. de kinderen) onderlinge conflicten komen nu duidelijk en scherper naar voren. Met name de vrouw moet zich aanpassen aan de nieuwe situatie, omdat haar hoofdtaak (zorgen voor kinderen) nu helemaal is weggevallen. Dit kan zich bij haar vertalen in lichamelijke klachten (depressie) of huwelijksproblemen. De oplossing voor bovenstaande problemen is het onderhouden en vernieuwen van de (seksuele) liefdesrelatie, bv. door nieuwe gezamenlijke activiteiten. Door de vele mooie en moeilijke gebeurtenissen die samen zijn beleefd, is het scheidingspercentage in deze fase behoorlijk klein.
5]
‘Transcendente liefde’ langer dan 36 jaar getrouwd. Bij de meerderheid is de relatie nu tot een maximale verdieping gekomen, met een “liefde die boven het aardse, het zintuiglijke en het lichamelijke uitstijgt”. In deze fase wordt ook het arbeidzaam leven afgerond en zijn ze volkomen op elkaar aangewezen. De tijd met elkaar neemt toe, evenals de communicatie. Er moet een herverdeling van de taken komen. Ook komt nu de tijd van het naderende afscheid van het leven periode van diepere bezinning op het (bijna voorbije) leven, met tevredenheid / dankbaarheid of verbittering als resultaat.
De echtscheidingskans is in de eerste 5 jaren het hoogst. Uiteindelijk scheidt ± 30%. SIGNALEN VAN EEN NADERENDE BREUK Er zijn twee belangrijke kenmerken bij een ontwricht huwelijk: 1} Het onderlinge respect is verdwenen. De betrokkenheid en waardering voor elkaar maken plaats voor afstandelijkheid en wrok. Ruzies worden niet meer uitgepraat geen verzoening meer, maar zwijgen. 2} De intimiteit ontbreekt of begint duidelijk te verminderen. Het samen thuis zijn maakt plaats voor individuele uithuizigheid. Er is geen ruimte meer voor samen bidden en Bijbel lezen. Samen naar bed gaan wordt afzonderlijk gaan slapen. Soms is er juist sprake van seksueel misbruik en verkrachting. Deze symptomen moeten de alarmbellen doen afgaan bij beide echtgenoten, opdat zij zich gaan afvragen hoe het met hun relatie zit. Hoe lastig soms ook, het moet aan de orde worden gesteld en bespreekbaar worden gemaakt.
Pastorale Studies ~ www.teacheronthetower.com ~ 2013
4
DE GEVOLGEN VAN ECHTSCHEIDING Martin Herbert
INLEIDING Echtscheiding is een zeer vaak voorkomende traumatische gebeurtenis voor (ouders en) kinderen. Ook de spanningen voorafgaand aan de scheiding spelen mee. Het heeft bij velen effect tot in de volwassen leeftijd, vaak zonder dat ze bewust beseffen wat er precies aan de hand is met hen: Kinderen van gescheiden ouders lopen 2x zoveel kans zelf ook weer te scheiden de ‘intergenerationele cyclus van nadeel’. Ze hebben vaak emotionele moeilijkheden en gedragsproblemen. Het heeft een sterk negatieve invloed op hun ouderlijke vaardigheden. Bij een scheiding en daarna kunnen kinderen te maken krijgen met gevoelens van woede, wanhoop, schuld, angst en verdriet. Als die door de ouders / omgeving niet worden gezien en erkend, komen ze al snel in een emotioneel vacuüm terecht. Het welzijn van het kind hangt namelijk af van het vermogen om met beide ouders een hechte emotionele band op te bouwen. Ook al is het gezin officieel ontbonden, de kinderen blijven onderdeel van de sociale structuur van het gezin. DE DIRECTE EFFECTEN VAN EEN SCHEIDING Een echtscheiding wordt door veel kinderen en tieners ervaren alsof ze zelf worden afgewezen en in de steek worden gelaten. Ze kunnen zich nog niet inleven in de nood van de ouders en betrekken het op zichzelf. Het treft vooral jonge kinderen, omdat de meeste scheidingen rond het 4e huwelijksjaar ontstaan. Zij ervaren gevoelens van verlatenheid, woede, schaamte, verwarring en verdriet. Zij voelen zich soms ook schuldig, omdat zij menen verantwoordelijk te zijn voor het mislukken van het huwelijk. Ze zijn verder vaak boos op hun ouders (of één ouder) omdat zij uit elkaar gaan en daarbij geen rekening hebben gehouden met hún gevoelens. Zij moeten door een soort van rouwproces heen, wat enorm lastig wordt als ze nog een hoop op vereniging vasthouden of wanneer ze in een loyaliteitsconflict worden getrokken door de ouders. Kinderen gaan, na een scheiding, nadenken over de relatie die met hun ouders hebben, en stellen dan vaak ook andere sociale relaties ter overweging “Zijn zij wél te vertrouwen en ben ik bij hen wél veilig?”. Er komt namelijk een angst van in de steek worden gelaten door één of door beide ouders. Dit wordt erger wanneer er minder of geen contact is met één van de ouders. DE BANDEN DER LIEFDE Om te kunnen overleven moet iedere baby zich hechten aan een ouder of een ouderlijk persoon. Deze emotionele verbondenheid vormt de basis voor een normale emotionele, sociale en geestelijke ontwikkeling als mens. Het biedt zowel de ouders als het kind een bron van vreugde. De meest essentiële taak in de kinderjaren is het ontwikkelen van een fundamenteel vertrouwen in andere mensen. In die eerste maanden en jaren leren kinderen of hun wereld een veilige, goede, bevredigende plek is om te leven, of dat het een bron is van pijn, ellende, frustratie, onzekerheid en onveiligheid. Dit heeft alles te maken met de grote mate van afhankelijkheid van de ouders / omgeving die elk kind gedurende lange tijd heeft. Zij vragen zich continu af: Pastorale Studies ~ www.teacheronthetower.com ~ 2013
5
“Kan ik mijn ouders / omgeving vertrouwen?” “Kan ik mij afhankelijk opstellen naar hen toe?” “Zullen zij mij liefhebben, verzorgen en bevestigen?” Tijdens een echtscheiding kan het dus makkelijk gebeuren dat een kind daar met een “Nee” op zal (moeten) antwoorden…. . SCHEIDINGSANGST Een specifiek aspect van het hechtingsproces is het voorkomen van scheidingsangst. Deze angst kan vooral ontstaan in de eerste paar levensjaren van een kind en heeft een sterk voorspelbaar karakter qua fasen. 1e Protestfase 2e Relatieve rustfase 3e Wanhoopfase 4e Losmakingsfase
: tranen en woede, tot een paar dagen lang. Het kind eist en hoopt dat de ouder terugkomt. : geen tranen en woede meer, maar verlangen blijft. Het kind hoopt nu minder én rustiger op de ouder. : wanhoop en verlatenheid. Het kind wisselt nu wanhoop af met hernieuwde hoop. : afstandelijkheid en onverschilligheid. Het kind schijnt zijn moeder te zijn vergeten. Bij eventuele terugkomst lijkt het de ouder ook niet meer te herkennen.
In alle fasen vertonen kinderen vaak driftbuien en perioden van destructief gedrag. Na hereniging met hun ouders kunnen ze afstandelijk en afwezig zijn. De mate waarin dit gebeurt hangt af van de tijd die ze zonder hun ouder waren. Daarna kan er een enorme separatieangst (inclusief boosheid) komen, als ze weer herenigd zijn. !! verschil tussen emotionele beleving en feitelijk inzicht !!
Pastorale Studies ~ www.teacheronthetower.com ~ 2013
6
