DE GELUKKIGE PROFESSIONAL MAAKT HET VERSCHIL Filosofische beschouwingen bij het nieuwe jaar 2013
Toon Geluk directeur-bestuurder
© Toon Geluk, De gelukkige professional, filosofische beschouwingen bij een nieuw jaar
DE GELUKKIGE PROFESSIONAL MAAKT HET VERSCHIL Volgens een oude Chinese wijsheid word je gelukkig als je: 1) iemand hebt om van te houden 2) iets zinvols hebt te doen 3) iets hebt om op te hopen Ik heb daarover wat gefilosofeerd en wil dat met je delen. 1
IEMAND OM VAN TE HOUDEN We lopen op het plein voor de Notre Dame in Parijs. Het is daar druk als altijd. Opeens valt een bijzonder iemand mij op: een vrouw die heel erg krom loopt, ze valt bijna voorover. Het lijkt een heel oude vrouw. En ze bedelt. Heel even kijkt ze om en we staren elkaar aan. Ik zie dat mijn waarneming niet klopt: dit is geen oude vrouw, dit is een jonge vrouw die voortreffelijk toneel speelt. Ik zou niet verbaasd zijn geweest als ze zich opeens zou oprichten om er in een snelle sprint vandoor te gaan.
Opeens heb ik een associatie met een Bijbelverhaal: de gebochelde vrouw. Het verhaal gaat dat Jezus in de menigte een zeer kromme vrouw ontmoet. En op het moment dat hij haar aanraakt en aankijkt, richt ze zich op en kan weer recht door het leven. Ik vind dat een mooi verhaal. Je kunt krom lopen van ellende; je komt iemand (in dit geval Iemand met een Hoofdletter) tegen die je echt ziet en je echt en welgemeend aanraakt. En je kunt er weer tegen. Je bent weer op gelijke hoogte met je medemens. Dan is er ook de tweede associatie: het verhaal van Zacheus. Zacheus is een tollenaar en een kleine man. Op de dag dat Jezus zijn dorp in komt, klimt hij in een boom om hem te kunnen zien. Nu zijn tollenaars een soort belastingambtenaars die door de Romeinen zijn aangesteld om de belastingen te innen. Daarmee maken zij zich niet populair. Het kan dus zijn dat Zacheus zich ook een beetje verstopt. Misschien wordt hij liever niet gezien. Het kan ook zijn dat hij zich hoog verheven voelt boven het gepeupel, een vorm van hoogmoed. En dan stopt uitgerekend Jezus onder zijn boom en spreekt hem aan. Hij kan niet anders dan uit de boom springen en weer op gelijke voet met zijn medemens gaan staan. Ook hij wordt gezien en aangesproken. © Toon Geluk, De gelukkige professional, filosofische beschouwingen bij een nieuw jaar
Iemand om van te houden … betekent professioneel volgens mij dat je je collega’s ziet, dat je met hen handelt op gelijke voet, dat je werkelijk interesse in ze hebt, dat je bereid bent naar hun niveau af te dalen c.q. op te stijgen om vervolgens op gelijke voet weer verder te gaan. Liefhebben is echte aandacht hebben. Dat is niet strijdig met hiërarchie: een directeur heeft een andere verantwoordelijkheid dan een conciërge, maar de communicatie is volstrekt gelijkwaardig. Daarom ook: aanspreken en corrigeren waar nodig. Want professionaliteit vraagt ook authenticiteit en integriteit: zogenáámd krom lopen of zich ver verheven voelen boven de collega’s verhindert echt contact. Eerlijke feedback heeft dan ook altijd twee componenten: geven van complimenten én aanwijzingen voor verbetering.
© Toon Geluk, De gelukkige professional, filosofische beschouwingen bij een nieuw jaar
2 IETS ZINVOLS DOEN “Alles wat we bedenken en doen in onze organisatie vindt plaats vanuit waarden. Waarden geven aan waarvoor wij staan, wie we zijn en vooral wie we willen zijn. Ze vormen het fundament van ons moreel denken en handelen. In onze optiek is de school een werkplaats van waarden, de oefenplaats in samen leven.” Een kernzin uit ons strategisch beleidsplan. In vroeger dagen bepaalde de kerk het dagelijks leven. En de kerk bepaalde ook de waarden volgens welke de gelovigen moesten leven. Volgens de Franse filosoof Frederic Lenoir is de grootste strategische blunder in de geschiedenis geweest dat Constantijn de Grote het christendom tot staatsgodsdienst heeft verheven. Veel mensen hebben zich om opportunistische redenen christelijk laten dopen. Geen intrinsieke motivatie, maar eigenbelang. Wat bedoeld was als een stijl van leven is nogal eens gestold in steen en formalisme. Het heeft tot eind vorige eeuw geduurd voordat het instituut kerk massaal de rug werd toegekeerd. Vraag is of met het badwater niet ook het Kind wordt weggegooid …
Kijkend naar de drukbevolkte winkelcentra zou je haast denken dat het winkelcentrum de nieuwe kathedraal is geworden. Transcendentie verruild voor materialisme. Vraag is dan waar de waarden vandaan komen. Handelen zonder waarden, zonder principes, leidt tot een eendimensionaal bestaan (Herbert Marcuse). Een bestaan waarin je zelf de maat aller dingen bent. In 2007 zijn we op vakantie in Loreto (Italië). Op een avond zien we voor de plaatselijke Basilica della Casa Santa een processie: aan groot aantal jongeren is aan het bidden en zingen. We raken aan de praat over de tekst op hun rugtassen: Ecco me, Mande me. Hier ben ik, zend mij! Ik denk na over ons beroep. Of is het toch roeping? Geen carrièreplanning, maar beschikbaarstelling. Maar heb ik dan nog wel de regie? Welke zin heeft dat? © Toon Geluk, De gelukkige professional, filosofische beschouwingen bij een nieuw jaar
Oeverloos kun je met elkaar discussiëren over de zin van het leven. De filosofieën van Plato, Aristoteles, Kant, maar ook van hedendaagse denkers als Karen Armstrong en Peter Sloterdijk kunnen wel de brandstof leveren voor een waardenvol leven, maar uiteindelijk is zinvol leven gewoon: doen wat je hand vindt om te doen! In het doen kun je de zin van het leven gaan ervaren. Niet iedereen is een moeder Theresa die zich belangeloos wegcijferde voor de mensheid. Niet iedereen is een Atlas, die de hele wereld op zijn rug droeg. Maar grote voorbeelden kunnen wel inspirerend zijn. Kunnen helpen over de eigen grenzen heen te kijken. De zin van het leven wordt vaak het sterkst ervaren in relatie met andere mensen. Op het moment dat een ander weer verder kan dankzij jouw betrokkenheid.
© Toon Geluk, De gelukkige professional, filosofische beschouwingen bij een nieuw jaar
3
IETS OM OP TE HOPEN Hoop is pas een thema als er sprake is van wanhoop, ontreddering, teleurstelling. Hoop veronderstelt een hopeloze situatie. Er zijn veel jongeren die zich in zo’n hopeloze situatie bevinden: sommigen plegen zelfmoord. Een beeld van zo’n hopeloze situatie vind ik bij Carel Willink. Hij schilderde Simon de Pilaarheilige. Ik zie dat als metafoor voor de mens in zijn meest hopeloze situatie. De wereld om hem heen ver-
gaat, maar hij is niet (meer) in staat er iets aan te doen. Wie lijdzaam op de bank gaat zitten in afwachting van anderen zal langzaam in slaap vallen. Lijdzaamheid leidt tot passief dromen. Hopen is actief verwachten, is zoeken naar mogelijkheden om dromen waar te maken. Waarmee je misschien ook anderen weer hoop geeft! Een ongekend mooi voorbeeld van hoop als vaste overtuiging heb ik eens horen vertellen: de geallieerden hebben de aanval op Normandië ingezet, met als uiteindelijk doel Europa te bevrijden van de Duitsers. Als de aanval is geopend, worden de bevrijders bij bosjes neergeschoten. De verdediging van de Duitsers is sterker dan men heeft ingeschat. Alle reden om zich terug te trekken en de nederlaag te erkennen. Maar wat zeggen de bevelhebbers: we zién de kanonnen, het verzet, de doden. Maar we gelóven in de overwinning! Een sterker voorbeeld van hoop kan ik niet bedenken. Je moet met overtuiging geloven in wat je doet. En bij tegenslag niet afhaken, maar met hernieuwde kracht een nieuwe poging wagen. Soms verlammen ‘nederlagen’ uit het verleden je en voel je jezelf niet in staat om een wending aan je verhaal te geven. Een financieel medewerker van een groot bedrijf heeft een enorme blunder begaan: door een foute transactie is er 1 miljoen euro ‘verdwenen’. De hoogste baas roept hem op voor een gesprek. Nu weet de medewerker: dit wordt mijn ontslag. Tot zijn grote verbazing en opluchting zegt de baas: denk jij nu echt dat ik een medewerker ontsla waar ik net 1 miljoen euro leergeld in heb gestoken? Sinds Balkenende II is de uitdrukking ‘met de kennis van nu’ wijd verbreid. Hij was niet de eerste: De Deense theoloog en filosoof Søren Kierkegaard (1813-1855) is ook door ervaring wijs geworden: de tragedie van het leven is dat je het pas begrijpt als je achterom kijkt, maar © Toon Geluk, De gelukkige professional, filosofische beschouwingen bij een nieuw jaar
je moet leven terwijl je vooruit kijkt. Soms kan hoop geschaamd worden, maar elke beslissing die weloverwogen wordt genomen is een goede beslissing – ook als achteraf blijkt dat die niet helemaal juist was.
CONCLUSIE Ik ben van mening dat jij, als gelukkige professional (liefhebben, iets zinvols doen, hopen … ), een toegevoegde waarde hebt voor iedereen om je heen. In onze traditie is heel veel inspiratie te halen. Daarmee kunnen we het verschil maken, zoals Henri Nouwen heeft bewezen in onderstaand filmpje. Waarmee je zelf gezegend bent, kun je anderen zegenen. Misschien is ons beroep toch een roeping? http://www.youtube.com/watch?v=I_V-NhELDNA Ik wens jullie een heel zinvol en gelukkig 2013 toe! Toon Geluk
© Toon Geluk, De gelukkige professional, filosofische beschouwingen bij een nieuw jaar
