De epidemiologie van cerebrovasculaire incidenten in België

Wetenschappelijke Vereniging Vlaamse Huisartsen

De epidemiologie van cerebrovasculaire incidenten in België Registratie door het Belgische netwerk van huisartsenpeilpraktijken in 1998 en 1999

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Administratie voor Gezondheidszorg

Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Afdeling Epidemiologie

Ministère des Affaires Sociales et de la Santé de la Communauté française

Dirk DEVROEY Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Afdeling Epidemiologie Vrije Universiteit Brussel, Vakgroep Huisartsgeneeskunde

Viviane VAN CASTEREN Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Afdeling Epidemiologie Société Scientifique de Médecine Générale

Frank BUNTINX Katholieke Universiteit Leuven, Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde Universiteit van Maastricht, Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde

December 2003 - IPH/EPI REPORTS N° 2003 – 024

D. Devroey, V. Van Casteren Dienst Epidemiologie, Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid F. Buntinx Katholieke Universiteit Leuven, Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde Universiteit van Maastricht, Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde

December 2003, Brussel (België) IPH/EPI REPORTS N° 2003 – 024

De epidemiologie van cerebrovasculaire incidenten in België Registratie door het Belgische netwerk van huisartsenpeilpraktijken in 1998 en 1999

Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Dienst Epidemiologie Juliette Wytsmanstraat, 14 – 1050 Brussel België ( 32 2 642 54 07 of 50 30 fax 32 2 642 54 10 e-mail : [email protected] [email protected] http://www.iph.fgov.be/epidemio/

Inhoudsopgave SAMENVATTING ______________________________________________________________________ 1 INLEIDING ___________________________________________________________________________ 3 MATERIAAL EN METHODEN ____________________________________________________________ 5 RESULTATEN ________________________________________________________________________ 7 1. Algemeen ________________________________________________________________________ 7 2. Leeftijd en geslacht ________________________________________________________________ 8 3. Incidentie ________________________________________________________________________ 9 3.1. Incidentie voor België ________________________________________________________ 9 3.2. Incidentie per gewest _______________________________________________________ 10 3.3. Evolutie van de incidentie in België sinds 1984 ___________________________________ 11 4. Voorbeschikkende aandoeningen ____________________________________________________ 14 5. Socio-professionele karakteristieken van de patiënt ______________________________________ 16 5.1. Leefsituatie vóór het incident _________________________________________________ 16 5.2. Professionele activiteit op het ogenblik van het incident_____________________________ 17 6. Medische zorgverstrekking naar aanleiding van het CVI ___________________________________ 20 6.1. Eerste zorgverstrekkende hulpverlener _________________________________________ 20 6.2. Verblijfplaats 24 uur na het incident ____________________________________________ 21 6.3. Onderzoek waarop de diagnose gebaseerd was __________________________________ 24 6.4. Oorzaak van het CVI________________________________________________________ 25 6.5. Bijkomende aandoeningen ___________________________________________________ 28 7. Gevolgen van het CVI _____________________________________________________________ 30 7.1. Bewustzijnsstoornissen______________________________________________________ 30 7.2. Motorische uitvalsverschijnselen ______________________________________________ 31 7.3. Spraakstoornissen _________________________________________________________ 33 7.4. Slikstoonissen en incontinentie________________________________________________ 34 7.5. Recidieven _______________________________________________________________ 35 8. Mortaliteit _______________________________________________________________________ 37 8.1. Mortaliteit van CVA in België__________________________________________________ 37 8.2. Mortaliteit per gewest _______________________________________________________ 38 8.3. Evolutie van de mortaliteit in België sinds 1984 ___________________________________ 39 8.4. Factoren die de CVA-gerelateerde mortaliteit beïnvloeden __________________________ 40 9. Seizoensgebonden variaties voor CVA ________________________________________________ 41 9.1. Distributie van CVA per seizoen _______________________________________________ 41 9.2. Seizoensgebonden variaties betreffende de oorzaak van het CVA ____________________ 42 BESPREKING________________________________________________________________________ 45 1. De representativiteit van de gegevens _________________________________________________ 45 2. De incidentie_____________________________________________________________________ 45 2.1. De incidentie van CVI’s in 1998-99 voor België ___________________________________ 45 2.2. De incidentie van CVI’s in 1998-99 voor beide gewesten____________________________ 45 2.3. Evolutie van de incidentie in België sinds 1984 ___________________________________ 46 3. Socio-professionele karakteristieken van de patiënt ______________________________________ 47 3.1. Leefsituatie voor het incident _________________________________________________ 47 3.2. Professionele activiteit op het ogenblik van het incident_____________________________ 47 4. Medische zorgverstrekking naar aanleiding van het CVI ___________________________________ 48 4.1. Eerste zorgverstrekkende arts ________________________________________________ 48 4.2. Verblijfplaats 24 uur na het incident ____________________________________________ 48 4.3. Onderzoek waarop de diagnose gebaseerd was __________________________________ 48 4.4. Oorzaak van het CVI________________________________________________________ 49 4.5. Bijkomende aandoeningen ___________________________________________________ 49 5. Voorbeschikkende aandoeningen ____________________________________________________ 49 6. Gevolgen van het CVI _____________________________________________________________ 49 6.1. Bewustzijnsstoornissen______________________________________________________ 49 6.2. Motorische uitvalsverschijnselen ______________________________________________ 49 6.3. Spraakstoornissen _________________________________________________________ 50 6.4. Slikstoornissen en incontinentie _______________________________________________ 50 6.5. Recidieven _______________________________________________________________ 50

Inhoudsopgave 7. Mortaliteit _______________________________________________________________________ 50 7.1. Mortaliteit in België _________________________________________________________ 50 7.2. Mortaliteit per gewest _______________________________________________________ 52 7.3. Evolutie van de mortaliteit sinds 1984 __________________________________________ 53 7.4. Factoren die de CVA-gerelateerde mortaliteit beïnvloeden __________________________ 53 8. Seizoensgebonden variaties ________________________________________________________ 54 BESLUIT ____________________________________________________________________________ 55 DANKBETUIGING ____________________________________________________________________ 57 GERELATEERDE PUBLICATIES, GERELATEERDE VOORSTELLING__________________________ 59 REFERENTIES _______________________________________________________________________ 61 BIJLAGEN __________________________________________________________________________ 63 Interpretering van boxplots ________________________________________________ 65 Registratie CVA en TIA patiënten ______________________________________________________ 67 Follow-up na 6 maanden (enkel voor CVA patiënten) ______________________________________ 69 Follow-up na 12 maanden (enkel voor CVA patiënten) _____________________________________ 71 Katz evaluatieschaal ________________________________________________________________ 72

2

Samenvatting Inleiding : cerebrovasculaire accidenten (CVA) zijn een belangrijke oorzaak van sterfte en handicap. De overlevenden houden vaak zware restletsels over met een grote zorgbehoefte tot gevolg. Volgens het Nationaal Instituut voor Statistiek (NIS) sterven in België jaarlijks bijna 10.000 mensen aan de gevolgen van een CVA. Doelstelling : de incidentie en mortaliteit van CVA schatten en de geassocieerde problemen beschrijven. De zorgverstrekking en nazorg zullen besproken worden in een tweede rapport. Methode : de gegevens werden in 1998 en ‘99 geregistreerd door het netwerk van huisartsenpeilpraktijken. De registratie omvatte alle cerebrovasculaire incidenten (CVI) waarvan de huisarts zelf de diagnose stelde of waarvan hij op de hoogte werd gebracht. Zowel de transitoire als persisterende incidenten werden geregistreerd. Niet alleen eerste voorvallen maar ook recidieven werden geregistreerd. Bij elke patiënt werd een follow-up bevraging gedaan na 1 maand en bij de patiënten met een CVA werd bovendien een follow-up bevraging gedaan na 6 en 12 maanden. Resultaten : er werden 511 gevallen van CVA en 257 gevallen van TIA geregistreerd. De jaarlijkse incidentie per 100 000 inwoners werd geschat op 185 voor CVA’s en 93 voor TIA’s. In totaal stierf 47% van de patiënten met een CVA binnen de twaalf maanden. Uit een logistische regressie bleken vooral coma, diabetes en hemorrhagische CVA’s maar ook een voorgeschiedenis van CVA, urinaire incontinentie en slikstoornissen een ongunstige invloed te hebben op de kans op overleving. Motorische uitvalsverschijnselen werden waargenomen bij 81% van de patiënten. Na één maand was de motorische uitval nog aanwezig bij 55%. Besluit : CVA’s hebben een enorme morbiditeit en mortaliteit tot gevolg. De schatting van de mortaliteit via de peilpraktijken komt bijzonder goed overeen met de gegevens van het Nationaal Instituut voor Statistiek. Sinds 1984 daalde de leeftijds- en geslachtsgestandaardiseerde incidentie van CVA op significante wijze.

Trefwoorden België, cerebrovasculaire peilpraktijken

aandoeningen,

epidemiologie,

huisartsgeneeskunde,

ouderen,

Keywords Belgium, cerebrovacular disorders, epidemiology, family practice, elderly, sentinel networks

1

2

Inleiding Wereldwijd hebben cerebrovasculaire incidenten een grote impact op de gezondheid. In Europa overlijden 35% van de patiënten die een cerebrovasculair accident (CVA) doormaakten binnen de twaalf maanden na de beroerte (1). CVA’s behoren in alle Europese landen bij de eerste vier doodsoorzaken (2). De patiënten die een CVA overleven, staan meestal een lange en moeilijke revalidatie te wachten. Bovendien houden de meeste patiënten belangrijke en blijvende functionele problemen over met de daaruit volgende toegenomen nood aan zorgbehoefte en verhoogd risico voor definitieve opname in een instelling (3). In de meeste Europese landen variëren de nationale incidenties tussen 100 en 500 CVA’s per 100 000 inwoners. De incidenties zijn bijna dubbel zo hoog in Oost-Europa dan in West-Europa (1). CVA’s worden gedefinieerd als vlug optredende klinische manifestaties van focale stoornissen van de hersenfunctie, die langer aanhouden dan 24 uur of binnen deze tijd de dood tot gevolg hebben. Transitoire ischemische accidenten (TIA’s) worden gedefinieerd als een tijdelijke cerebrale circulatoire insufficiëntie met neurologische symptomen die niet langer dan 24 uur aanhouden. In de hierna volgende tekst worden CVA’s en TIA’s omschreven onder de gemeenschappelijke naam van cerebrovasculaire incidenten (CVI). Er dient onderscheid gemaakt te worden tussen de twee vormen van CVA: trombose en hemorrhagie. Bij een trombose van een slagader in de hersenen sluit een bloedklonter een slagader af en maakt dat het bloed niet door de hersenen stroomt. De hersencellen krijgen geen zuurstof meer en worden snel beschadigd of definitief vernietigd. De oorsprong van deze klonter kan lokaal of embolisch zijn. Een hemorraghisch CVA wordt gekenmerkt door een breuk van de wand van de slagader waarbij bloed stroomt in het weefsel en in de holtes in de hersenen. Deze hemorrhagie kan het gevolg zijn van een trauma, een misvorming of een verhoging van de arteriële bloeddruk. De gevolgen van een CVA zijn afhankelijk van de plaats en de grootte van de getroffen zone in de hersenen. In het ergste geval zal de patiënt overlijden. Zoniet kan het gaan om een totale hemiplegie met of zonder coma, dysarthrie of afasie, hemiparese, visusstoornissen, incontinentie, dysfagie, depressie, gedragsstoornissen tot onopvallende kleine neurologische stoornissen. Het Nationaal Instituut voor Statistiek (NIS) verschaft cijfers betreffende de mortaliteit van deze aandoeningen aan de hand van de overlijdensaangiften. Uit die cijfers blijkt dat in 1997 ischemische hartziekten de belangrijkste oorzaak van overlijden waren (5.256 vrouwen en 6.723 mannen). Cerebrovasculaire aandoeningen kwamen op de tweede plaats, maar bij vrouwen vormden zij de belangrijkste doodsoorzaak (5.801 vrouwen en 3.652 mannen). Voor wat betreft de incidentie en prevalentie van CVA’s bestaan er minder exacte gegevens. De prevalentie van CVA werd geschat aan de hand van de gezondheidsenquête van 1997 en 2001. Uit deze gegevens blijkt dat in 1997 0,5% van de volwassen mannen en 0,9% van de volwassen vrouwen rapporteerden ooit een beroerte doorgemaakt te hebben. Bij de 65-plussers lag de prevalentie uiteraard nog hoger (2,0% bij de mannen en 5,9% bij de vrouwen) (4). In 2001 rapporteerde 0,6% van de volwassen mannen en 0,4% van de volwassen vrouwen ooit een beroerte doorgemaakt te hebben. Bij de 65-plussers lag de prevalentie in 2001 op 3,2% bij de mannen en 1,2% bij de vrouwen (5). De daling van de prevalentie tussen 1997 en 2001 bij de vrouwen was significant (p<0,001). Het Belgische netwerk van huisartsenpeilpraktijken registreerde al in 1984 en in 1988-89 deze cerebrovasculaire accidenten (6,7). In 1998 en 1999 werd deze registratie herhaald met de volgende doelstellingen : Ø Bestuderen van de incidentie van CVA en TIA, van de mate van uitval en van optredende problemen Ø Bestuderen van de mortaliteit bij CVA patiënten tijdens het eerste jaar na het CVA Ø Vergelijking van de resultaten met betrekking tot doelstelling 1 en 2 met de resultaten van vorige registratieperiodes (1984 en 1988-89) Ø Bestuderen van de betrokkenheid van hulpverleners en instellingen bij de zorg voor CVA patiënten tijdens het eerste jaar na het CVA De eerste drie doelstellingen worden in dit rapport besproken. Aan de vierde doelstelling (de nazorg bij CVA) zal in een tweede deel specifieke aandacht geschonken worden. 3

4

Materiaal en Methoden De gegevens voor deze studie werden ingezameld bij de 153 peilpraktijken die deelnamen van 29 december 1997 tot en met 3 januari 1999 en de 163 peilpraktijken die registreerden van 4 januari 1999 tot en met 2 januari 2000. De Belgische huisartsenpeilpraktijken functioneren sinds 1979 en zijn een surveillancesysteem van de morbiditeit (8,9). Een dergelijk surveillancesysteem werd al getoetst en doelmatig bevonden (10,11,12) en wordt momenteel in tal van landen toegepast (13). Het Belgische netwerk bestaat uit artsen die representatief zijn voor de huisartsen voor wat leeftijd en geslacht betreft. Een clusteranalyse op basis van epidemiologische criteria heeft aangetoond dat de peilpraktijken homogeen verdeeld zijn over het grondgebied (8). De huisartsen nemen op vrijwillige basis deel aan de registraties door het invullen en terugzenden van een wekelijks registratieformulier dat zowel infectieuze als niet infectieuze thema’s bevat. Daar er geen lijst van patiënten per arts bestaat, wordt de peilpopulatie geschat op basis van het aantal patiëntencontacten in de praktijk van de deelnemers. De betrokken populatie wordt per arrondissement berekend door het jaarlijkse aantal contacten van de peilpraktijken van het betrokken arrondissement te delen door het gemiddelde aantal contacten per inwoner en per jaar in dat arrondissement. Figuur 1 : De berekening van de noemer van het huisartsenpeilpraktijkennetwerk

43

43

P = S Pi = S i=1 P= Pi = CSGPi = CGPi/Ni =

i=1

CSGPi CGPi / Ni

peilpopulatie geschatte populatie per arrondissement totaal aantal patiëntencontacten van de peilartsen in het betreffende arrondissement gemiddeld aantal patiëntencontacten met een huisarts per inwoner van het betreffende arrondissement

Sinds 1982 schommelde de peilpopulatie tussen 1,2% en 1,5% van de totale Belgische bevolking. Voor 1998 en 1999 wordt de gemiddelde jaarlijkse peilpopulatie op 1,4% van de totale Belgische bevolking geschat. Tabel 1 : Gemiddelde jaarlijkse Belgische populatie, peilpopulatie en coverage door de huisartsenpeilpraktijken voor het land en per gewest over 1998 en 1999.

België Vlaamse gewest Waalse gewest Brussel

Populatie

Peilpopulatie

Coverage

10.170.226 5.926.838 3.332.454 954.460

138.342 89.711 38.957 8.841

1,4% 1,5% 1,2% 0,9%

Elk brutaal optreden van een gelokaliseerde neurologische uitval als gevolg van een vasculaire pathologie (trombose, embolie, hemorrhagie), met uitsluiting van alle andere oorzaken en met een duur van minder dan 24 u (TIA) of 24 uur of meer (CVA) werd geregistreerd. Elk nieuw CVI werd opgetekend, zelfs wanneer er meerdere voorkwamen bij eenzelfde persoon. De CVI’s die niet door de huisarts van de patiënt gediagnosticeerd werden, maar waarvan hij kennis kreeg, dienden ook geregistreerd te worden (bv. de gevallen tijdens vakantie, de gevallen in het ziekenhuis verzorgd, e.a....). Op deze manier werd geprobeerd om de registratie zo volledig mogelijk uit te voeren en geen gevallen te missen.

5

Materiaal en Methoden Volgende parameters werden geregistreerd : Ø Identificatie van de patiënt : leeftijd, geslacht, referentie en datum van het incident. Ø Leefsituatie voor het CVI. Ø Uitvalsverschijnselen : motorisch uitval of beperking, bewustzijnsstoornissen, spraakstoornissen, slikstoornissen, incontinentie. Ø Vooraf bestaande risicofactoren : hypertensie, voorgeschiedenis van CVI, diabetes. Ø Toestand 24 u na het gebeuren. Ø Overlijden van de patiënt. De volledige vragenlijsten zijn terug te vinden in bijlage. Bij elke patiënt werd een follow-up bevraging gedaan na 1 maand en bij de patiënten met een CVA werd bovendien een follow-up bevraging gedaan na 6 en 12 maanden. In de bijkomende vragenlijst van de follow-up werden volgende parameters geregistreerd: hospitalisatie en middelen gebruikt voor de diagnosestelling, leefsituatie na het voorval, duur van de uitvalsverschijnselen, betrokkenen bij de hulpverlening buiten het ziekenhuis, evaluatieschaal voor zelfredzaamheid. Voor alle 838 geregistreerde patiënten zijn followup gegevens beschikbaar na 1 maand, voor 346 CVA patiënten (68%) na 6 maanden en voor 294 CVA patiënten (58%) na 12 maanden. Er werd een herinnering gestuurd naar de artsen die een follow-up niet terug stuurden om de follow-up informatie zo volledig mogelijk te verzamelen. Er werden geen follow-up gegevens meer opgevraagd eens de patiënt als overleden geregistreerd werd. Voor de analyse en de statistische verwerking van de resultaten werd gebruik gemaakt van EpiInfo 2000® en SPSS-PC 11®. Significante verschillen tussen continue variabelen werden opgespoord met de independent-samples t-test, in zoverre dat de gegevens een normale verdeling volgden. De twee-maal-twee tabellen werden gebruikt om significante verschillen tussen groepen op te sporen (door middel van de chi-kwadraat test) of om een effectmaat te berekenen (door middel van het relatief risico (RR) of de odds ratio (OR) en hun 95% betrouwbaarheidsintervallen (95% B.I.)). De 95% B.I. werden berekend op basis van een normaalverdeling tenzij de absolute aantallen kleiner waren dan 1000. In dat geval werden de 95% B.I. berekend er van uitgaande dat de gevallen een Poisson verdeling volgden. Logistische regressies werden “stepwise” en “forward” uitgevoerd. De afhankelijke en onafhankelijke variabelen worden beschreven bij de resultaten. De standaardisatie naar leeftijd en geslacht gebeurde aan de hand van de Belgische populatie van 1 januari 1999.

6

Resultaten 1. Algemeen In 1998 werden de gegevens verzameld door 153 peilpraktijken. Hieruit werden uiteindelijk 128 peilpraktijken geselecteerd die minstens gedurende 26 weken deelnamen aan de registratie. In 1999 registreerden 163 peilpraktijken waarvan er 134 op dezelfde basis geselecteerd werden. Dit komt overeen met respectievelijk 84% en 82% van de deelnemende peilpraktijken. In totaal, over de beide jaren heen, namen 178 peilpraktijken deel waarvan 37% groepspraktijken waren. De cijfers zijn ongeveer gelijklopend in de drie gewesten, behalve voor wat betreft het aantal groepspraktijken, waarvan er proportioneel meer deelnamen in het Vlaamse gewest. Het overgrote deel van de peilpraktijken registreerde gedurende de volledige periode van twee jaar. De peilpopulatie werd berekend op basis van het aantal peilpraktijken dat geselecteerd was. Tabel 2 : Deelnemende en geselecteerde peilpraktijken voor het land, per registratiejaar en per regio


Deelnemende peilpraktijken 1998 1999

Geselecteerde peilpraktijken 1998 1999

1998

1999

153 85 53 15

128 74 42 12

84% 87% 79% 80%

82% 88% 75% 79%

163 88 61 14

134 77 46 11

Percentage geselecteerd

Het aantal peilpraktijken dat minstens één patiënt met een CVI registreerde bedroeg 132. Gedurende de twee jaar van de registratie werden gemiddeld 6,3 CVI’s per peilpraktijk geregistreerd met een mediaan van 5 per peilpraktijk en een range van 1 tot 24. In Vlaanderen lag het gemiddelde en de mediaan per peilpraktijk iets hoger dan in Wallonië en Brussel (p<0,001). Tabel 3 : De registraties van CVI per peilpraktijk per regio voor 1998 en 1999 samen


Aantal PP met minstens één registratie

Gemiddeld aantal registraties per peilpraktijk

Mediaan aantal registraties per peilpraktijk

Range

132 75 46 11

6,3 6,8 5,6 6,5

5,0 6,0 4,5 4,0

1-24 1-21 1-17 1-24

In totaal werden 838 gevallen geregistreerd. Hiervan werden er 83 geregistreerd in het kader van de wachtdienst. Deze gevallen zullen niet verder besproken worden in dit rapport aangezien er geen betrouwbare gegevens over de follow-up beschikbaar zijn. Anderzijds zal het niet in rekening brengen van deze gevallen geen onderschatting van het probleem met zich meebrengen, aangezien de peilartsen gevraagd werden alle CVI’s van het eigen patiëntenbestand te registreren, ook diegenen die eerst verzorgd werden door een andere collega tijdens een wachtdienst of in een ziekenhuis. De uiteindelijke resultaten van dit onderzoek hebben dus betrekking op 768 patiënten.

7

Resultaten 2. Leeftijd en geslacht Van de 768 patiënten (358 mannen en 410 vrouwen) die geregistreerd werden met een vermoeden van CVA of TIA werden er 511 patiënten geselecteerd voor wie de diagnose van CVA met zekerheid kon gesteld worden en 257 voorwie de diagnose van TIA met zekerheid kon gesteld worden. Voor al deze patiënten zijn er betrouwbare follow-up gegevens beschikbaar. Het onderscheid tussen CVA en TIA gebeurde op basis van de tijdsduur (meer of minder dan 24 uur) en de oorzaak (voorvallen met een duidelijk andere oorzaak dan ischemisch of hemorrhagisch, vb tumoraal of traumatisch, werden uitgesloten). Er werden 245 mannen en 266 vrouwen met een CVA geregistreerd. De gemiddelde leeftijd was 74,0 jaar (SD=14). De gemiddelde leeftijd van de mannen met een CVA (71,5 jaar SD=13) was significant lager dan voor de vrouwen (76,4 jaar SD=15) (P<0,001). Er werden 113 mannen en 144 vrouwen met een TIA geregistreerd. De gemiddelde leeftijd was ook 74,0 jaar (SD=14). De gemiddelde leeftijd van de mannen met een TIA (72,1 jaar SD=13) was niet significant lager dan voor de vrouwen (75,5 jaar SD=15). De leeftijdsdistributie werd weergegeven in de boxplots van figuur 2 tot en met 4. De interpretatie van boxplots kan u in bijlage vinden. beide

Figuur 3 : Boxplots voor leeftijd voor geslachten voor alle CVA’s

120

120

100

100

Leeftijd voor de CVA patiënten

Leeftijd alle patiënten

Figuur 2 : Boxplots voor leeftijd voor geslachten voor alle CVI’s

80

60

40

80

60

40

20

20 Mannen

Mannen

Vrouw en

Vrouw en

Geslacht

Geslacht

Figuur 4 : Boxplots voor leeftijd voor beide geslachten voor alle TIA’s

Leeftijd van de TIA patiënten

120

100

80

60

40

20 Mannen

Vrouw en

Geslacht

8

beide

Resultaten 3. Incidentie 3.1. Incidentie voor België In het verloop van dit verslag zal de term incidentie eigenlijk gebruikt worden om het aantal episoden van CVA of TIA per 100 000 inwoners weer te geven. Het gaat hier echter niet steeds om nieuwe gevallen maar ook om de voorvallen bij patiënten die een voorgeschiedenis van CVA hebben. De ruwe incidenties (niet gestandaardiseerd naar leeftijd en geslacht) worden per registratiejaar en voor mannen en vrouwen afzonderlijk weergegeven in paragraaf 3.3. waar de incidenties vergeleken worden met diegene van de voorgaande registraties. Het jaarlijks aantal episoden van CVA werd voor de periode 1998-99 geschat op 185 gevallen per 100 000 inwoners. Het leeftijd gestandaardiseerde aantal episoden was niet significant hoger bij de vrouwen (192 per 100 000 inw.) dan bij de mannen (179 per 100 000 inw.). Na extrapolatie van deze gegevens naar de algemene bevolking zouden in België jaarlijks 18.875 inwoners (95% BI 16.633-21.334) door een CVA getroffen worden. Hierbij gaat het naar schatting om 8.928 mannen (95% BI 7.408-10.668) en 9.947 vrouwen (95% BI 8.346-11.767). Figuur 5 : Jaarlijks aantal episoden van CVA (incidentie) per 100 000 inwoners per leeftijdsgroep

Incidentie per 100.000 inw.

5000

Mannen

4000

Vrouwen

3000 2000 1000 0 < 50

50-59

60-69

70-79

80-89

= 90

Leeftijdsgroepen

Tabel 4 : Jaarlijks aantal CVA episoden per leeftijdsgroep en geslacht (per 100 000 inwoners) Mannen (n=241) Incidentie 95% B.I.

Vrouwen (n=270) Incidentie 95% B.I.

< 50 50-59 60-69 70-79 80-89 = 90

12 172 397 1047 1812 3819

(6-21) (112-251) (298-518) (841-1288) (1345-2388) (1907-6834)

4 111 204 895 1253 3315

(1-11) (65-178) (138-289) (733-1083) (987-1568) (2322-4589)

Totaal*

179

(157-203)

192

(169-216)

* Totalen gestandaardiseerd naar leeftijd

9

Resultaten Het jaarlijks aantal episoden van TIA werd voor de periode 1998-99 geschat op 93 gevallen per 100 000 inwoners. Het leeftijd gestandaardiseerde aantal episoden was niet significant hoger bij de vrouwen (103 per 100 000 inw.) dan bij de mannen (82 per 100 000 inw.). Het aantal TIA’s werd geschat op 9.437 (95% BI 7.873-11.221). Hierbij waren er naar schatting 4.220 mannen (95% BI 3.250-5.449) en 5.215 vrouwen (95% BI 4.250-6.713). Figuur 6 : Jaarlijks aantal episoden van TIA (incidentie) per 100 000 inwoners per leeftijdsgroep

Incidentie per 100.000 inw.

1600 Mannen Vrouwen

1200

800

400

0 < 50

50-59

60-69

70-79

80-89

= 90

Leeftijdsgroepen

Tabel 5 : Jaarlijks aantal TIA episoden per leeftijdsgroep en geslacht (per 100 000 inwoners) Mannen (n=111) Incidentie 95% B.I.

Vrouwen (n=145) Incidentie 95% B.I.

< 50 50-59 60-69 70-79 80-89 = 90

5 53 169 612 688 1389

(2-12) (23-104) (107-254) (457-802) (414-1075) (378-3556)

2 26 145 481 808 1013

(0-8) (7-67) (91-219) (365-624) (598-1068) (506-1812)

Totaal*

82

(68-99)

103

(87-121)


3.2. Incidentie per gewest Het jaarlijks aantal episoden van CVA was in het Vlaamse gewest (191 per 100 000 inw.) niet significant hoger dan in Waalse gewest (177 per 100 000 inw.). Ook na standaardisatie voor leeftijd en geslacht werden er geen verschillen waargenomen. Na extrapolatie van deze gegevens naar de algemene bevolking zouden in het Vlaamse gewest jaarlijks 11.254 (95% BI 9.583-13.135) CVA’s voorkomen en in het Waalse gewest 5.870 (95% BI 4.490-7.540).

10

Resultaten Het jaarlijks aantal episoden van TIA in het Waalse gewest (127 per 100 000 inw.) was wel significant hoger dan in het Vlaamse gewest (88 per 100 000 inw.) (P=0,039). Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht werden dezelfde verschillen waargenomen. Voor het Vlaamse gewest werd dit aantal geschat op 4.714 (95% BI 3.688-5.936) en voor het Waalse gewest op 3.913 (95% BI 2.865-5.219). Tabel 6 : Vergelijking van het jaarlijks aantal episoden per 100 000 inwoners volgens het type van incident CVA (n=511) Incidentie 95% B.I.

TIA (n=257) Incidentie

95% B.I.

Totaal

185

(169-202)

93

(82-105)

Mannen Vrouwen

179 192

(157-203) (170-217)

82 103

(68-99) (87-121)

Vlaamse gewest Waalse gewest

191 177

(162-223) (135-227)

88 127

(70-109) (95-166)

3.3. Evolutie van de incidentie in België sinds 1984 Voor CVA werden over de verschillende registratiejaren (84-89-98-99) meer dan 500 000 personenjaren bestudeerd (253 107 personenjaren bij mannen en 265 344 bij vrouwen). Tijdens de verschillende registratiejaren werden 1097 CVA’s geregistreerd (513 bij mannen en 584 bij vrouwen). Het percentage van patiënten zonder voorgeschiedenis van CVA bedroeg 69% in 1989, 64% in 1998 en 70% in 1999. Voor het jaar 1984 kon dit percentage niet achterhaald worden. Aangezien TIA niet geregistreerd werd in 1984, bestond de bestudeerde studiepopulatie voor TIA uit 197 226 mannen en 205 944 vrouwen. In totaal werden 382 TIA’s geregistreerd (165 bij mannen en 217 bij vrouwen). Het percentage van patiënten zonder voorgeschiedenis van TIA of CVA bedroeg 65% in 1989, 69% in 1998 en 75% in 1999.

350 Mannen

300

Vrouwen

250 200 150 100 50

1999

1998

1989

0 1984

Incidentie van CVA per 100 000 inwoners

Figuur 7 : Evolutie van de leeftijdsgestandaardiseerde incidentie voor CVA volgens de schattingen via de registraties van de peilpraktijken in 1984-89-98-99

Jaar

11

Resultaten Het leeftijd gestandaardiseerde aantal episoden voor CVA daalde significant gedurende de registratieperiode van 286 per 100 000 inwoners in 1984 tot 162 per 100 000 inwoners in 1999 (chi2 voor trend, p=0,04) voor de mannen en van 297 per 100 000 inwoners in 1984 tot 196 per 100 000 inwoners in 1999 (chi2 voor trend, p=0,007) bij de vrouwen. Tabel 7 : Niet-gestandaardiseerd aantal episoden (incidentie) (per 100 000 inwoners) voor CVA volgens het geslacht Mannen 1984 1989 1998 1999

Vrouwen

Incidentie

95% B.I.

Incidentie

95% B.I.

258 206 195 162

(219 – 303) (172 – 239) (163 – 229) (134 – 201)

264 240 189 196

(231 – 314) (215 – 264) (159 – 218) (168 – 231)

Tabel 8 : Gestandaardiseerd aantal episoden (incidentie) (per 100 000 inwoners) voor CVA volgens het geslacht Mannen 1984 1989 1998 1999

Vrouwen

Incidentie

95% B.I.

Incidentie

95% B.I.

286 227 196 162

(241 – 332) (189 – 273) (169 – 234) (134 – 201)

297 268 190 196

(249 – 340) (232 – 313) (158 – 219) (168 – 231)

Voor TIA werd eveneens een significante daling teruggevonden bij vrouwen (p=0,014). Bij mannen kon geen significante daling aangetoond worden (p=0,61). Tabel 9 : Niet-gestandaardiseerd aantal episoden (incidentie) (per 100 000 inwoners) voor TIA volgens het geslacht Mannen 1989 1998 1999

Vrouwen

Incidentie

95% B.I.

Incidentie

95% B.I.

87 96 68

(66 – 104) (76 – 116) (47 – 89)

115 99 102

(89 – 146) (78 – 128) (82 – 126)

Tabel 10 : Gestandaardiseerd aantal episoden (incidentie) (per 100 000 inwoners) voor TIA volgens het geslacht Mannen 1989 1998 1999

12

Vrouwen

Incidentie

95% B.I.

Incidentie

95% B.I.

96 96 68

(71 – 122) (71 – 122) (47 – 89)

128 104 102

(110 – 162) (84 – 128) (82 – 126)

Resultaten Verschillen in de evolutie van de incidentie van CVA zijn afhankelijk van de leeftijd (zie tabellen 11 tot en met 14). Boven de leeftijd van 70 jaar daalt de incidentie progressief en significant bij zowel de mannen als de vrouwen. Voor TIA bestaat een gelijkaardige trend, maar deze is niet significant in ons onderzoek. In de leeftijdsgroep beneden de 70 jaar kon geen gelijkaardige trend aangetoond worden. De incidentie van TIA had bij de vrouwen zelfs een niet-significante tendens tot stijgen. Tabel 11 : Gestandaardiseerd aantal episoden (incidentie) (per 100 000 inwoners) voor CVA volgens het geslacht in de bevolkingsgroep jonger dan 70 jaar Mannen

Vrouwen

Incidentie

95% B.I.

Incidentie

95% B.I.

1984 1989 1998 1999

80 87 91 57

(55-104) (63-111) (67-114) (38-76)

60 46 51 34

(39-81) (28-63) (33-69) (20-49)

Trend (p=)

0,42

0,16

Tabel 12 : Gestandaardiseerd aantal episoden (incidentie) (per 100 000 inwoners) voor TIA volgens het geslacht in de bevolkingsgroep jonger dan 70 jaar Mannen

Vrouwen

Incidentie

95% B.I.

Incidentie

95% B.I.

1989 1998 1999

30 37 21

(16-44) (22-52) (10-33)

18 20 26

(7-28) (9-31) (13-39)

Trend (p=)

0,85

0,42

Tabel 13 : Gestandaardiseerd aantal episoden (incidentie) (per 100 000 inwoners) voor CVA volgens het geslacht in de bevolkingsgroep van 70 jaar of ouder Mannen

Vrouwen

Incidentie

95% B.I.

Incidentie

95% B.I.

1984 1989 1998 1999

236 172 131 128

(191-281) (134-210) (102-161) (99-157)

169 166 108 123

(139-198) (138-194) (87-129) (101-145)

Trend (p=)

< 0,0001

< 0,0001

Tabel 14 : Gestandaardiseerd aantal episoden (incidentie) (per 100 000 inwoners) voor TIA volgens het geslacht in de bevolkingsgroep van 70 jaar of ouder Mannen

Vrouwen

Incidentie

95% B.I.

Incidentie

95% B.I.

1989 1998 1999

815 726 571

(554-1082) (502-948) (378-768)

832 648 586

(628-1034) (478-807) (431-742)

Trend (p=)

0,22

0,05

13

Resultaten 4. Voorbeschikkende aandoeningen De voorbeschikkende aandoeningen waren niet gekend voor 22 mannen en 24 vrouwen. Behandelde arteriële hypertensie werd geregistreerd bij 45% van alle patiënten met een CVI, diabetes bij 17%. Een voorgeschiedenis van CVA werd geregistreerd bij 28% van de patiënten en significant meer bij mannen (32%) dan bij vrouwen (25%) (p=0,01). Verder werden op het gebied van voorbeschikkende aandoeningen geen verschillen vastgesteld tussen mannen en vrouwen met een CVI. Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 15 : Vergelijking van de medische voorgeschiedenis van alle CVI patiënten Totaal (n=722) % 95% B.I. Diabetes Hypertensie CVA

16,5% 44,6% 28,0%

(14-19) (40-49) (24-32)

Mannen (n=336) % 95% B.I. 16,4% 43,3% 32,2%

(13-21) (37-50) (27-38)

Vrouwen (n=386) % 95% B.I. 16,6% 45,6% 24,5%

(13-21) (40-52) (20-29)

p* 0,9273 0,4939 0,0131

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen

Het aantal patiënten dat leed aan diabetes was bijna dubbel zo hoog bij de patiënten die met een CVA geregistreerd werden (22%) dan bij de patiënten die een TIA doormaakten (12%) (p=0,0006). Voor wat betreft hypertensie en voorgeschiedenis van CVA werden er geen verschillen geregistreerd tussen de CVA en TIA patiënten. Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 16 : Vergelijking van de medische voorgeschiedenis voor CVA en TIA patiënten Totaal (n=722) % 95% B.I. Diabetes Hypertensie CVA

16,5% 44,6% 28,0%

(14-19) (40-49) (24-32)

CVA (n=465) % 95% B.I. 22,2% 51,0% 30,3%

(18-27) (45-58) (26-36)

TIA (n=257) % 95% B.I. 12,2% 47,2% 32,3%

(8-17) (40-56) (26-40)

p* 0,0006 0,3178 0,5704

* P-waarde geeft verschillen weer tussen CVA en TIA

Meer dan de helft van de CVA patiënten had arteriële hypertensie. Voor CVA komen op dit gebied geen significante verschillen voor tussen mannen en vrouwen. Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht werden ook geen verschillen waargenomen. Tabel 17 : Vergelijking van de medische voorgeschiedenis van alle CVA patiënten Totaal (n=465) % 95% B.I. Diabetes Hypertensie CVA

22,2% 51,0% 30,3%

(18-27) (45-58) (26-36)

Mannen (n=223) % 95% B.I.

Vrouwen (n=242) % 95% B.I.

20,2% 48,0% 32,7%

24,0% 53,7% 28,1%

(15-27) (39-58) (26-41)

(18-31) (45-64) (22-36)


14

p* 0,3258 0,2163 0,2772

Resultaten Voor TIA komen er op het gebied van al doorgemaakte CVA’s significante verschillen voor tussen mannen en vrouwen. In totaal 39% van de mannen tegenover slechts 27% van de vrouwen maakte al een CVA mee voordat ze geregistreerd werden met een TIA (p=0,04). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 18 : Vergelijking van de medische voorgeschiedenis van alle TIA patiënten Totaal (n=257) % 95% B.I. Diabetes Hypertensie CVA

12,2% 47,2% 32,3%

(8-17) (40-56) (26-40)

Mannen (n=113) % 95% B.I.

Vrouwen (n=144) % 95% B.I.

13,4% 44,9% 38,6%

11,2% 49,1% 27,3%

(8-21) (34-58) (29-51)

(7-18) (39-61) (20-37)

p* 0,5695 0,4798 0,0426


15

Resultaten 5. Socio-professionele karakteristieken van de patiënt 5.1. Leefsituatie vóór het incident De gegevens over de leefsituatie voor het optreden van het incident waren niet gekend voor 159 mannen en 206 vrouwen. Meer dan de helft van de patiënten (51%) leefde op het ogenblik van het CVI samen met een partner. Eén vijfde van de patiënten (22%) leefde alleen en 15% verbleef in een rustoord op het ogenblik dat het CVI optrad. De proportie mannen (73%) die met een partner samenwoonde op het ogenblik van het incident was beduidend hoger dan de proportie vrouwen in dezelfde situatie (29%) (p<0,0001). Daarentegen was de proportie vrouwen (31%) dat alleen woonde op het ogenblik van het incident beduidend hoger dan de proportie mannen die alleen woonde (12%) (p<0,0001). Ook de proportie vrouwen die met een kind of een ouder samenwoonde (16%) was hoger dan de proportie mannen in dezelfde situatie (2%) (p<0,0001). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 19 : Vergelijking leefsituatie vóór het optreden van het incident voor CVI patiënten Totaal (n=403) % 95% B.I. Alleen Met partner Met kind of ouder In ziekenhuis In revalidatiecentrum In rustoord Andere**

21,8% 50,9% 9,2% 1,2% 0,2% 14,9% 1,7%

(18-27) (44-58) (6-13) (0-3) (0-1) (11-19) (1-4)

Mannen (n=199) % 95% B.I. 12,1% 72,9% 2,0% 0,5% 0,0% 11,6% 1,0%

(8-18) (61-86) (1-5) (0-3) (0-2) (7-17) (0-4)

Vrouwen (n=204) % 95% B.I. 31,4% 29,4% 16,2% 2,0% 0,5% 18,1% 2,5%

p*

(24-40) (22-38) (11-23) (1-5) (0-3) (13-25) (1-6)

0,0000 0,0000 0,0000 0,1861 0,3227 0,0636 0,2666

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen ** Andere : meestal niet verder gespecificeerd

Bij de vergelijking van de leefsituatie voor het optreden van het incident voor CVA en TIA patiënten, valt het op dat de proportie alleen wonende TIA patiënten (31%) beduidend hoger is dan bij de CVA patiënten (16%) (p=0,0004). Voor de overige leefsituaties werden geen beduidende verschillen geregistreerd. Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 20 : Vergelijking leefsituatie vóór het optreden van het incident voor CVA en TIA patiënten. Totaal (n=403) % 95% B.I. Alleen Met partner Met kind of ouder In ziekenhuis In revalidatiecentrum In rustoord Andere**

21,8% 50,9% 9,2% 1,2% 0,2% 14,9% 1,7%

(18-27) (44-58) (6-13) (0-3) (0-1) (11-19) (1-4)

CVA (n=236) % 95% B.I. 15,7% 54,2% 9,3% 1,7% 0,0% 17,4% 1,7%

(11-22) (45-64) (6-14) (0-4) (0-2) (12-24) (0-4)

TIA (n=167) % 95% B.I. 30,5% 46,1% 9,0% 0,6% 0,6% 11,4% 1,8%

(23-40) (36-58) (5-15) (0-3) (0-3) (7-18) (0-5)

p* 0,0004 0,1078 0,9073 0,3275 0,2339 0,0958 0,9388

* P-waarde geeft verschillen weer tussen CVA en TIA ** Andere : meestal niet verder gespecificeerd

Voor wat betreft de leefsituatie op het ogenblik van het incident woonde meer dan de helft van de CVA patiënten bij zijn partner (55%). Zeventien percent van de CVA patiënten woonde in een rustoord en 16% leefde alleen op het ogenblik dat het CVA optrad. De proportie mannen met een CVA die met een partner samenwoonde op het ogenblik van het incident (75%) was beduidend 16

Resultaten hoger dan de proportie vrouwen in dezelfde situatie (32%) (p<0,0001). Daarentegen was de proportie vrouwen die alleen woonde op het ogenblik van het incident (25%) beduidend hoger dan de proportie mannen die alleen woonde (7%) (p=0,0001). Ook de proportie vrouwen die met een kind of een ouder samenwoonde (16%) was hoger dan de proportie mannen in dezelfde situatie (3%) (p<0,0001). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 21 : Vergelijking leefsituatie vóór het optreden van het incident voor CVA patiënten Totaal (n=236) % 95% B.I. Alleen Met partner Met kind of ouder In ziekenhuis In revalidatiecentrum In rustoord Andere**

15,7% 54,2% 9,3% 1,7% 0,0% 17,4% 1,7%

(11-22) (45-64) (6-14) (0-4) (0-2) (12-24) (0-4)

Mannen (n=122) % 95% B.I. 6,6% 75,4% 3,3% 0,8% 0,0% 13,1% 0,8%

(3-13) (61-92) (1-8) (0-5) (0-3) (7-21) (0-5)

Vrouwen (n=114) % 95% B.I. 25,4% 31,6% 15,8% 2,6% 0,0% 21,9% 2,6%

(17-37) (22-44) (9-25) (1-8) (0-3) (14-32) (1-8)

p* 0,0001 0,0000 0,0010 0,2812 NA 0,0741 0,2812

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen ** Andere : meestal niet verder gespecificeerd NA = niet berekenbaar

Voor wat betreft de leefsituatie op het ogenblik van het incident woonde de grootste proportie van de TIA patiënten bij zijn partner (46%). De proportie alleen wonenden bedroeg 31% en 11% woonde in een rustoord op het ogenblik dat het TIA optrad. De proportie mannen met een TIA die met een partner samenwoonde op het ogenblik van het incident (69%) was beduidend hoger dan de proportie vrouwen in dezelfde situatie (27%) (p<0,0001). Daarentegen was de proportie vrouwen die alleen woonde op het ogenblik van het incident (39%) beduidend hoger dan de proportie mannen die alleen woonde (21%) (p=0,01). Ook de proportie vrouwen die met een kind of een ouder samenwoonde (17%) was hoger dan de proportie mannen in dezelfde situatie (0%) (p=0,0002). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 22 : Vergelijking leefsituatie vóór het optreden van het incident voor TIA patiënten Totaal (n=167) % 95% B.I. Alleen Met partner Met kind of ouder In ziekenhuis In revalidatiecentrum In rustoord Andere**

30,5% 46,1% 9% 0,6% 0,6% 11,4% 1,8%

(23-40) (36-58) (5-15) (0-11) (0-3) (7-18) (0-5)

Mannen (n=77) % 95% B.I. 20,8% 68,8% 0,0% 0,0% 0,0% 9,1% 1,3%

(12-34) (52-90) (0-5) (0-5) (0-5) (4-19) (0-7)

Vrouwen (n=90) % 95% B.I. 38,9% 26,7% 16,7% 1,1% 1,1% 13,3% 2,2%

(27-54) (17-40) (9-27) (0-6) (0-6) (7-23) (0-8)

p* 0,0113 0,0000 0,0002 0,3535 0,3535 0,3894 0,6542

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen ** Andere : meestal niet verder gespecificeerd

5.2. Professionele activiteit op het ogenblik van het incident De gegevens over de professionele activiteit van de patiënt op het ogenblik van het incident waren niet gekend voor 22 mannen en 24 vrouwen. Het overgrote deel van de patiënten was op het ogenblik van het CVI gepensioneerd. De proportie gepensioneerde vrouwen met een CVI (86%) was hoger dan de proportie gepensioneerde mannen met een CVI (80%) (p=0,04). Slechts 8% beoefende nog actief een beroep. De proportie mannen dat nog actief was op het ogenblik van het incident (10%) was beduidend hoger dan de proportie vrouwen die nog actief hun beroep 17

Resultaten uitoefenden (5%) (p=0,009). De proportie vrouwen die tot een andere beroepsgroep behoorde (6%) was beduidend hoger dan de proportie mannen die tot een andere beroepsgroep behoorde (0,3%) (p<0,0001). Tot de andere beroepsgroepen behoorden vooral huisvrouwen, onthaalmoeders en studenten. Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 23 : Beroepsgroep op het ogenblik van het incident voor CVI patiënten Totaal (n=722) % B.I. Actief Werkloze Gepensioneerd Invalide Andere**

7,5% 1,9% 84,2% 4,4% 2,1%

(6-10) (1-3) (78-91) (3-83) (65-3)

Mannen (n=336) % B.I.

Vrouwen (n=386) % B.I.

10,1% 2,6% 80,2% 6,9% 0,3%

5,1% 1,2% 85,7% 2,4% 5,6%

(7-14) (1-5) (71-90) (4-10) (0-2)

(3-8) (0-3) (77-95) (1-4) (4-8)

p* 0,0091 0,1609 0,0433 0,0030 0,0000

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen **Andere : huisvrouwen (1,3%), onthaalmoeders(0,7%) en studenten (0,1%).

Het enige verschil tussen CVA en TIA patiënten betreffende de beroepsgroep op het ogenblik van het incident bestond erin dat 9% van de CVA patiënten nog actief hun beroep uitoefenden ten opzichte van 5% van de TIA patiënten (p=0,03). Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 24 : Beroepsgroep op het ogenblik van het incident voor CVA en TIA patiënten Totaal (n=722) % B.I. Actief Werkloze Gepensioneerd Invalide Andere**

7,5% 1,9% 84,2% 4,4% 2,1%

(6-10) (1-3) (78-91) (3-83) (65-3)

CVA (n=465) % B.I. 9,1% 1,9% 82,5% 4,5% 1,9%

(7-12) (1-4) (74-91) (3-7) (1-4)

TIA (n=257) % B.I. 4,9% 1,7% 86,8% 4,2% 2,4%

(3-8) (1-4) (76-98) (2-7) (1-5)

p* 0,0344 0,8458 0,1242 0,8228 0,6452

* P-waarde geeft verschillen weer tussen CVA en TIA ** Andere : huisvrouwen (1,3%), onthaalmoeders (0,7%) en studenten (0,1%)

Bij de CVA gevallen oefenden een grotere proportie mannen (13%) dan vrouwen (6%) nog actief hun beroep uit. Anderzijds was ook de proportie vooraf gekende invaliden beduidend hoger bij de mannen met een CVA (7%) dan bij de vrouwen (3%) (p=0,04). De proportie vrouwen die tot een andere beroepsgroep behoorde (6%) was beduidend hoger dan de mannen (1%) (p=0,0006). De grotere proportie vrouwen die gepensioneerd waren (84%) was niet-significant groter dan de proportie gepensioneerde mannen (78%) (p=0,07). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar.

18

Resultaten Tabel 25 : Beroepsgroep op het ogenblik van het incident voor CVA patiënten Totaal (n=465) % B.I. Actief Werkloze Gepensioneerd Invalide Andere**

9,1% 1,9% 82,5% 4,5% 1,9%

(7-12) (1-4) (74-91) (3-76) (46-4)



12,6% 2,7% 77,5% 6,8% 0,5%

5,6% 1,2% 84,1% 2,8% 6,4%

(8-18) (1-6) (66-90) (4-11) (0-3)

(3-9) (0-3) (73-96) (1-6) (4-10)

p* 0,0073 0,2311 0,0686 0,0408 0,0006

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen ** Andere : huisvrouwen (1,1%), onthaalmoeders (0,8%).

Bij de patiënten met een CVI werden significant meer invalide mannen (7%) dan vrouwen (2%) geregistreerd (p=0,02). Anderzijds werden meer vrouwen (4%) dan mannen (0%) geregistreerd die tot een andere beroepsgroep behoorden (p=0,02). Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 26 : Beroepsgroep op ogenblik van het incident voor TIA patiënten Totaal (n=257) % B.I. Actief Werkloze Gepensioneerd Invalide Andere**

4,9% 1,7% 86,8% 4,2% 2,4%

(3-8) (1-4) (76-98) (2-150) (56-5)

Mannen (n=113) % B.I. 5,6% 2,4% 84,9% 7,1% 0,0%

(2-11) (0-7) (70-103) (3-14) (0-3)

Vrouwen (n=144) % B.I. 4,3% 1,2% 88,2% 1,9% 4,3%

(2-9) (0-4) (74-104) (0-5) (2-9)

p* 0,6374 0,4643 0,4161 0,0266 0,0178

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen **Andere : Huisvrouwen (1,7%), onthaalmoeders (0,5%) en studenten (0,5%)

19

Resultaten 6. Medische zorgverstrekking naar aanleiding van het CVI 6.1. Eerste zorgverstrekkende hulpverlener De gegevens in verband met de eerste zorgverstrekkende hulpverlener op het ogenblik van het incident waren niet gekend voor 22 mannen en 25 vrouwen. Het gaat hier weldegelijk om de arts die het eerst de patiënt verzorgde en niet om de arts die de uiteindelijke diagnose stelde. In het overgrote deel der CVA gevallen werd de huisarts (75%) of zijn vervanger (11%) als eerste arts bij de patiënt geroepen. Bij 9% der patiënten diende een ziekenhuisarts de eerste medische zorgen toe en bij 3% der patiënten werd in eerste instantie een mobiel urgentieteam opgeroepen. Bij 2% werden andere hulpverleners in eerste instantie geroepen. Hieronder vallen in dit geval vooral de oogarts, de verpleegster, de radioloog en de arbeidsgeneesheer. Tussen mannen en vrouwen met een CVI werden op dit gebied bijna geen verschillen geregistreerd. Het enige verschil bestond erin dat bij vrouwen vaker de vervanger van de huisarts opgeroepen werd (14%) dan bij mannen (9%) (p=0,03). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 27 : Eerste zorgverstrekkende arts bij CVI patiënten Totaal (n=721) Mannen (n=336) Vrouwen (n=385) % B.I. % B.I. % B.I. Huisarts Vervanger huisarts Mobiel urgentieteam Ziekenhuisarts Andere**

75,4% (69-82) 75,4% (67-85) 75,4% 11,3% (9-14) 8,6% (6-12) 13,7% 2,9% (2-4) 4,0% (2-7) 2,0% 7,2% 8,8% (7-11) 10,6% (7-15) 1,6% (1-3) 1,4% (0-3) 1,7%

(67-84) (10-18) (1-4) (5-10) (1-4)

p* 0,9860 0,0273 0,1028 0,1046 0,7328

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen **Andere : oogarts (0,8%), verpleegster (0,6%), radioloog (0,1%) en arbeidsgeneesheer (0,1%)

Bij de patiënten met een TIA werd in eerste instantie vaker beroep gedaan op de huisarts (80%) dan bij patiënten met een CVA (73%). Verder werden voor wat betreft de eerste zorgverstrekkende arts voor de afzonderlijke hulpverleners geen verschillen geregistreerd tussen CVA en TIA. Zelfs indien het mobiele urgentieteam en de ziekenhuisarts gegroepeerd werden in één groep tweedelijns zorgverstrekkers, dan nog werden deze niet-significant vaker in eerste instantie opgeroepen bij CVA patiënten (14%) dan bij TIA patiënten (9%) (p=0,06). Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht kwamen geen andere verschillen aan het licht. Tabel 28 : Eerste zorgverstrekkende arts bij CVA en TIA patiënten Totaal (n=721) % B.I. Huisarts Vervanger huisarts Mobiel urgentieteam Ziekenhuisarts Andere**

75,4% 11,3% 2,9% 8,8% 1,6%

(69-82) (9-14) (2-4) (7-11) (1-3)

CVA (n=464) % B.I. 72,6% 12,3% 3,4% 10,1% 1,5%

(65-81) (9-16) (2-6) (7-13) (1-3)

TIA (n=257) % B.I. 79,9% 9,7% 2,1% 6,6% 1,7%

(70-91) (6-14) (1-5) (4-10) (1-4)

p* 0,0252 0,2807 0,2803 0,0961 0,8088

*P-waarde geeft verschillen weer tussen CVA en TIA **Andere : oogarts (0,8%), verpleegster (0,6%), radioloog (0,1%) en arbeidsgeneesheer (0,1%)

Tussen mannen en vrouwen met een CVA werden op het gebied van de eerste zorgverstrekkende arts bijna geen verschillen geregistreerd. Het enige verschil bestond erin dat, net zoals bij CVI’s, bij 20

Resultaten vrouwen met een CVA vaker de vervanger van de huisarts opgeroepen werd (16%) dan bij mannen (9%) (p=0,02). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 29 : Eerste zorgverstrekkende arts bij CVA patiënten Totaal (n=464) Mannen(n=223) Vrouwen(n=241) % B.I. % B.I. % B.I. Huisarts 72,6% (65-81) 74,9% Vervanger huisarts 12,3% (9-16) 8,5% Mobiel urgentieteam 3,4% (2-6) 3,6% Ziekenhuisarts 10,1% (7-13) 12,6% Andere** 1,5% (1-3) 0,4%

(64-87) (5-13) (2-7) (8-18) (0-2)

70,5% 15,8% 3,3% 7,9% 2,5%

p*

(60-82) (11-22) (1-7) (5-12) (1-5)

0,2939 0,0175 0,8744 0,0956 0,0715

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen ** Andere : oogarts (0,9%), verpleegster (0,4%) en radioloog (0,2%)

Bij de mannen met een TIA werd vaker beroep gedaan op een mobiel urgentieteam (5%) dan bij vrouwen met een TIA (0%) (p=0,005). Verder werden geen verschillen waargenomen tussen mannen en vrouwen met een TIA. Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 30 : Eerste zorgverstrekkende arts bij TIA patiënten Totaal (n=257) % B.I. Huisarts Vervanger huisarts Mobiel urgentieteam Ziekenhuisarts Andere**

79,9% 9,7% 2,1% 6,6% 1,7%

(70-91) (6-14) (1-5) (4-10) (1-4)

Mannen (n=113) % B.I. 76,4% 8,7% 4,7% 7,1% 3,1%

(62-93) (4-15) (2-10) (3-13) (1-8)

Vrouwen (n=144) % B.I. 82,6% 10,6% 0,0% 6,2% 0,6%

(69-98) (6-17) (0-2) (3-11) (0-3)

p* 0,1905 0,5894 0,0053 0,7663 0,1029

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen ** Andere : oogarts (0,6%), verpleegster (0,9%) en arbeidsgeneesheer (0,3%)

6.2. Verblijfplaats 24 uur na het incident De gegevens in verband met de verblijfplaats 24 uur na het incident waren niet gekend voor 31 mannen en 42 vrouwen. Uitsluitend de gegevens aangaande de patiënten die niet overleden gedurende de eerste 24 uur werden voor dit onderwerp besproken. Het grootste deel van de patiënten (61%) verbleef 24 uur na het incident nog in het ziekenhuis. De overige patiënten verbleven thuis (31%) of op een andere locatie (8%). Onder andere verblijfplaatsen werden vooral geregistreerd: rustoord, rust- en verzorgingstehuis en bij de kinderen. De proportie mannen met een CVI die na 24 uur in het ziekenhuis verbleef (66%) was beduidend hoger dan de proportie vrouwen (57%) (p=0,01). De proportie vrouwen met een CVI die na 24 uur op een andere plaats verbleef (10%) was beduidend hoger dan de proportie mannen (5%) (p=0,01). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar.

21

Resultaten Tabel 31 : Verblijfplaats 24 uur na incident bij CVI patiënten Totaal (n=695) % B.I. Ziekenhuis Thuis Andere**

61,2% 31,3% 7,5%


(56-67) (27-36) (6-10)

66,2% 28,8% 5,0%


(58-75) (23-35) (3-8)

56,8% 33,5% 9,7%

p*

(49-65) (28-40) (7-13)

0,0099 0,1755 0,0169

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen ** Andere : rustoord (3,4%), rust- en verzorgingstehuis (3,0%), bij de kinderen (0,1%) en andere (1,0%)

Bij de patiënten met een CVA was de proportie die na 24 uur in het ziekenhuis verbleef (72%) beduidend hoger dan bij de TIA patiënten (45%) (p<0,001). Anderzijds was de proportie TIA patiënten die na 24 uur thuis verbleef (47%) beduidend hoger dan bij de CVA patiënten (22%) (p<0,001). Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 32 : Verblijfplaats 24 uur na incident bij CVA en TIA patiënten Totaal (n=695) % B.I. Ziekenhuis Thuis Andere**

61,2% 31,3% 7,5%

(56-67) (27-36) (6-10)

CVA (n=438) % B.I. 71,5% 21,5% 7,1%

(64-80) (17-26) (5-10)

TIA (n=257) % B.I. 45,4% 46,5% 8,1%

p*

(38-54) (39-55) (5-12)

0,0000 0,0000 0,6104

*P-waarde geeft verschillen weer tussen CVA en TIA ** Andere : rustoord (3,4%), rust- en verzorgingstehuis (3,0%), bij de kinderen (0,1%) en andere (1,0%)

Voor wat betreft de verblijfplaats 24 uur na het incident werden voor de patiënten met een CVA geen significante verschillen waargenomen tussen mannen en vrouwen. Na standaardisatie voor leeftijd werden ook geen verschillen waargenomen. Tabel 33 : Verblijfplaats 24 uur na incident bij CVA patiënten Totaal (n=438) % B.I. Ziekenhuis Thuis Andere**

71,5% 21,5% 7,1%

(64-80) (17-26) (5-10)

Mannen(n=214) % B.I. 74,3% 21% 4,7%

(63-87) (15-28) (2-9)

Vrouwen(n=224) % B.I. 68,8% 21,9% 9,4%

(58-81) (16-29) (6-14)

p* 0,1986 0,8291 0,0551

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen ** Andere : rustoord (3,2%), rust- en verzorgingstehuis (2,9%), bij de kinderen (0,2%) en andere (0,8%)

Bij de TIA patiënten was de proportie mannen die na 24 uur in het ziekenhuis verbleef (52%) beduidend hoger dan de proportie vrouwen in het ziekenhuis (40%) (p=0,04). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar.

22

Resultaten Tabel 34 : Verblijfplaats 24 uur na incident bij TIA patiënten Totaal (n=257) % B.I. Ziekenhuis Thuis Andere**

45,4% 46,5% 8,1%

(38-54) (39-55) (5-12)

Mannen (n=113) % B.I. 52,4% 42,1% 5,6%


(41-67) (32-55) (2-11)

39,9% 50,0% 10,1%

p*

(31-51) (40-62) (6-16)

0,0354 0,1828 0,1607

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen ** Andere : rustoord (3,7%), rust- en verzorgingstehuis (3,2%) en andere (1,2%)

In totaal werd 23% van de patiënten niet gehospitaliseerd naar aanleiding van het CVA. De aantallen voor gehospitaliseerde patiënten zijn interessant omdat deze kunnen vergeleken worden met de gegevens komende van ziekenhuisregistraties zoals de Minimale Klinische Gegevens (MKG). Tabel 35 : Jaarlijks aantal CVA episoden per 100 000 inwoners voor gehospitaliseerde en nietgehospitaliseerde patiënten Gehospitaliseerde patiënten (n=394) Incidentie B.I. 95%

Niet-gehospitaliseerde patiënten (n=117) Incidentie B.I. 95%

< 50 50-59 60-69 70-79 80-89 = 90

7 136 252 747 997 1892

(4-12) (100-183) (199-315) (633-876) (800-1228) (1236-2773)

1 25 87 231 283 819

(0-3) (11-47) (56-128) (170-307) (183-418) (451-1432)

Totaal

143

(129-157)

42

(35-51)

* Totalen gestandaardiseerd naar leeftijd en geslacht

De proportie van patiënten die niet gehospitaliseerd werden naar aanleiding van het CVA steeg van 7% in de leeftijdsgroep jonger dan 50 jaar tot 30% in de leeftijdsgroep boven 90 jaar. Figuur 8 : Proporties van CVA-patiënten die niet gehospitaliseerd werden naar aanleiding van het CVA weergegeven per leeftijdsgroep 35 30 Proporties

25 20 15 10 5 0 < 50

50-59

60-69

70-79

80-89

> 90

Lee ftijdsgroepen

23

Resultaten 6.3. Onderzoek waarop de diagnose gebaseerd was De gegevens in verband met het onderzoek waarop de diagnose gebaseerd was, waren niet gekend voor 23 mannen en 24 vrouwen. Bij 81% van de patiënten met een CVI droeg het klinisch onderzoek bij tot de diagnosestelling van het CVI. Nochtans werd bij 63% van de patiënten een CT-scan uitgevoerd en bij 9% een NMR. Een arteriografie werd uitgevoerd bij 7% van de patiënten met een CVI en significant meer bij mannen (9%) dan bij vrouwen (4%) (p=0,007). De diagnose van CVI was bij 22% uitsluitend gebaseerd op het klinisch onderzoek en dit significant meer bij vrouwen (28%) dan bij mannen (16%) (p=0,0001). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 36 : Onderzoek waarop de diagnose van CVI gebaseerd was

Klinisch onderzoek CT- scan NMR Arteriografie Klinisch onderzoek alleen

Totaal (n=721) % B.I.



80,5% 62,5% 8,6% 6,5% 22,3%

79,7% 64,6% 10,3% 9,1% 16,0%

81,1% 60,7% 7,2% 4,2% 27,9%

(74-87) (57-68) (7-11) (5-11) (19-26)

(71-90) (56-74) (7-14) (6-13) (12-21)

(73-90) (53-69) (5-10) (2-7) (23-34)

p* 0,6340 0,2736 0,1349 0,0065 0,0001


Voor de diagnose van CVA werd significant meer gebruik gemaakt van de CT-scan (71%) dan bij TIA (49%) (p<0,0001). Ook NMR werd vaker gebruikt voor de diagnosestelling van CVA (10%) dan van TIA (6%) (p=0,03). De diagnose van TIA was vaker gebaseerd op het klinisch onderzoek alleen (39%) dan de diagnose van CVA (12%) (p<0,0001). Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 37 : Onderzoek waarop de diagnose van CVA en TIA gebaseerd was Totaal (n=721) % B.I. Klinisch onderzoek CT- scan NMR Arteriografie Klinisch onderzoek alleen

80,5% 62,5% 8,6% 6,5% 22,3%

(74-87) (57-68) (7-11) (5-11) (19-26)

CVA (n=464) % B.I. 75,8% 71,4% 10,4% 6,7% 11,5%

(68-84) (64-80) (8-14) (5-10) (9-15)

TIA (n=257) % B.I. 88,5% 48,6% 5,9% 6,3% 39,2%

(78-100) (41-57) (3-9) (4-10) (32-47)

p* 0,0000 0,0000 0,0337 0,8042 0,0000


Hoewel er voor de verschillende diagnosemogelijkheden geen verschillen tussen mannen en vrouwen waargenomen werden, valt het toch op dat de diagnose van CVA vaker gebaseerd was op uitsluitend het klinisch onderzoek bij de vrouwen (18%) dan bij de mannen (5%) (p<0,0001). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar.

24

Resultaten Tabel 38 : Onderzoek waarop de diagnose van CVA gebaseerd was Totaal (n=464) % B.I. Klinisch onderzoek CT- scan NMR Arteriografie Klinisch onderzoek alleen

75,8% 71,4% 10,4% 6,7% 11,5%

(68-84) (64-80) (8-14) (5-13) (9-15)



76,1% 72,5% 13,1% 9,0% 5,4%

74,8% 69,8% 7,9% 4,5% 17,8%

(65-89) (62-85) (9-19) (6-14) (3-9)

(64-87) (60-81) (5-12) (2-8) (13-24)

p* 0,7390 0,5234 0,0656 0,0544 0,0000


Voor wat betreft de diagnosestelling bij TIA bestaan er geen echte verschillen tussen mannen en vrouwen. Uitsluitend arteriografieën werden vaker uitgevoerd bij mannen (9%) dan bij vrouwen (4%) (p=0,046). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 39 : Onderzoek waarop de diagnose van TIA gebaseerd was Totaal (n=257) % B.I. Klinisch onderzoek CT- scan NMR Arteriografie Klinisch onderzoek alleen

88,5% (78-100) 48,6% (41-57) 5,9% (3-9) 6,3% (4-11) 39,2% (32-47)

Mannen (n=113) % B.I. 86,6% 51,2% 5,5% 9,4% 33,9%

(71-104) (40-65) (2-11) (5-17) (25-46)

Vrouwen (n=144) % B.I. 90,1% 46,6% 6,2% 3,7% 43,5%

(76-106) (37-58) (3-11) (1-8) (34-55)

p* 0,3617 0,4383 0,8026 0,0464 0,0969


6.4. Oorzaak van het CVI De gegevens omtrent de oorzaak van het CVI waren niet gekend voor 27 mannen en 29 vrouwen. Eén maand na het initiële voorval bleek 56% van de CVI’s een ischemische oorsprong te hebben. Voor een vierde van de gevallen was de oorzaak na één maand nog onbekend. Bij 11% werd een hemorrhagie vastgesteld en bij 0,4% een tumor. Bij 8% werd een andere oorzaak vastgesteld. Hierbij vermeldden de artsen vooral stenoses, vasospasmes, multi-microherseninfarcten, arteriële hypertensie en in mindere mate vertebro-basilaire insufficiëntie, migraine en veelvuldige andere oorzaken. Het overgrote deel van deze andere oorzaken kunnen uiteraard bij de ischemische oorzaken ondergebracht worden. Tussen mannen en vrouwen werden op dit gebied geen significante verschillen vastgesteld. Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 40 : Oorzaak van het CVI Totaal (n=712) % B.I. Hemorrhagie Ischemisch Tumor Andere** Onbekend

10,7% 55,7% 0,4% 7,8% 25,4%

(8-13) (50-61) (0-1) (6-10) (39-29)

Mannen (n=331) % B.I. 9,9% 57,9% 0,0% 8,8% 23,4%

(7-14) (50-67) (0-1) (6-13) (19-29)

Vrouwen (n=381) % B.I. 11,3% 53,8% 0,8% 6,9% 27,2%

(8-15) (47-62) (0-2) (5-10) (22-33)

p* 0,5576 0,2712 0,1041 0,3517 0,2402

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen **Andere : Vasospasme (10,4%), stenose (5,2%), multi-infarct syndroom (1,8%), arteriële hypertensie (1,6%), vertebro-basilaire insufficiëntie (1,2%), migraine (1,2%) en andere (4,0%) 25

Resultaten Per definitie zouden TIA’s uitsluitend een ischemische oorzaak mogen hebben. Hemorrhagische voorvallen werden dus vaker vastgesteld bij patiënten met een CVA (16%) dan bij patiënten met een TIA (3%) (p<0,0001). Maar ischemische letsels werden ook significant vaker vastgesteld bij CVA patiënten (66%) dan bij TIA patiënten (39%) (p<0,0001). Dit is volledig toe te schrijven aan het feit dat de proportie incidenten met een onbekende oorsprong significant hoger was bij TIA (47%) dan bij CVA (13%) (p<0,0001). Ook de proportie incidenten met een andere oorzaak was significant hoger bij TIA (12%) dan bij CVA (6%) (p=0,003). Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 41 : Oorzaak van het CVA en TIA Totaal (n=712) % B.I. Hemorrhagie Ischemie Tumor Andere** Onbekend

10,7% 55,7% 0,4% 7,8% 25,4%

CVA (n=455) % B.I.

(8-13) (50-61) (0-1) (6-10) (39-29)

15,6% 65,9% 0,4% 5,5% 12,5%

TIA (n=257) % B.I.

(12-20) (59-74) (0-2) (4-8) (9-16)

2,5% 39% 0,4% 11,6% 46,6%

(1-5) (32-47) (0-2) (8-16) (39-55)

p* 0,0000 0,0000 0,8718 0,0030 0,0000

* P-waarde geeft verschillen weer tussen CVA en TIA **Andere : Vasospasme (10,4%), stenose (5,2%), multi-infarct syndroom (1,8%), arteriële hypertensie (1,6%), vertebro-basilaire insufficiëntie (1,2%), migraine (1,2%) en andere (4,0%)

Bij de CVA-patiënten werden geen verschillen vastgesteld tussen mannen en vrouwen behalve voor wat betreft het aantal andere oorzaken (8% bij mannen en 3% bij vrouwen) (p=0,04). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 42 : Oorzaak van het CVA Totaal (n=455) % B.I. Hemorrhagie Ischemie Tumor Andere** Onbekend

15,6% 65,9% 0,4% 5,5% 12,5%

(12-20) (59-74) (0-2) (4-8) (14-16)

Mannen (n=218) % B.I. 14,2% 67,0% 0,0% 7,8% 11,0%

(10-20) (57-79) (0-2) (5-12) (7-16)

Vrouwen (n=237) % B.I. 16,9% 65,0% 0,8% 3,4% 13,9%

(12-23) (55-76) (0-3) (1-7) (10-20)

p* 0,4352 0,6540 0,1740 0,0386 0,3481

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen **Andere : stenose (6,3%), multi-infarct syndroom (2,2%), arteriële hypertensie (1,5%) en andere (2,5%)

Bij de patiënten die het slachtoffer werden van een TIA, werden geen verschillen geregistreerd tussen mannen en vrouwen voor wat betreft de oorzaak van het incident. Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar.

26

Resultaten Tabel 43 : Oorzaak van het TIA Totaal (n=257) % B.I. Hemorrhagie Ischemie Tumor Andere** Onbekend

2,5% 39,0% 0,4% 11,6% 46,6%


(1-5) (32-47) (0-2) (8-16) (39-55)

2,4% 41,9% 0,0% 10,5% 45,2%


(0-7) (31-55) (0-3) (6-18) (34-59)

2,6% 36,6% 0,7% 12,4% 47,7%

(1-7) (28-48) (0-4) (7-19) (37-60)

p* 0,9181 0,3654 0,3671 0,6165 0,6721

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen **Andere : Vasospasme (28,0%), stenose (3,3%), multi-infarct syndroom (1,1%), arteriële hypertensie (1,8%), vertebrobasilaire insufficiëntie (3,3%), migraine (3,3%) en andere (5,8%)

Voor de patiënten waarbij met zekerheid een onderscheid kon gemaakt worden tussen hemorrhagische en ischemische CVA’s werd een proportie van 18% hemorrhagische CVA’s vastgesteld. Het aantal hemorrhagische en ischemische CVA’s per leeftijdsgroep werd weergegeven in onderstaande tabel. Tabel 44 : Jaarlijks aantal episoden van hemorrhagische en ischemische CVA’s per 100 000 inwoners Hemorrhagisch CVA (n=94) Incidentie B.I. 95%

Ischemisch CVA (n=417) Incidentie B.I. 95%

< 50 50-59 60-69 70-79 80-89 = 90

2 70 54 143 170 724

(0-4) (45-106) (32-86) (95-205) (95-280) (349-1243)

7 84 260 806 1224 2275

(4-11) (56-121) (205-326) (688-939) (1004-1477) (1593-3202)

Totaal*

34

(28-41)

151

(137-166)


De proportie van hemorrhagische CVA’s was opvallend hoog in de leeftijdsgroep tussen 50 en 59 jaar waar zij bijna de helft van alle CVA’s uitmaakten. Verder daalt de proportie van hemorrhagische CVA’s met de leeftijd om uiteindelijk een nieuwe piek te vertonen bij de patiënten van 90 jaar en ouder. Figuur 9 : Proporties van hemorrhagische CVA’s weergegeven per leeftijdsgroep 50 45 40 Proporties

35 30 25 20 15 10 5 0 < 50

50-59

60-69

70-79

80-89

> 90

Lee ftijdsgroepen

27

Resultaten 6.5. Bijkomende aandoeningen De gegevens in verband met de bijkomende aandoeningen op de dag van het CVI waren niet gekend voor 23 mannen en 24 vrouwen. Bij 12% der patiënten werd een bijkomende aandoening vastgesteld op de dag van het CVI. Bij geen enkele patiënt werd een fractuur vastgesteld. Bij 1% van de patiënten ging het om een myocardinfarct. Bij de overige patiënten werd een andere aandoening vastgesteld. Vooral arteriële hypertensie, hartritmestoornissen, hartdecompensatie, dehydratatie, diabetes, anemie en andere minder voorkomende aandoeningen zoals levercirrose en slikpneumonie werden vastgesteld. Er werden betreffende de bijkomende aandoeningen geen verschillen geregistreerd tussen de twee geslachten. Ook na standaardisatie voor leeftijd werden er geen verschillen vastgesteld. Tabel 45 : Bijkomende aandoeningen op de dag van het CVI

Myocardinfarct Fractuur Andere** Aantal bijkomende aandoeningen



1,2% 0,0% 10,5% 11,7%

0,6% 0,0% 11,1% 11,7%

(1-2) (0-0) (8-13) (9-14)

(0-2) (0-1) (8-15) (8-16)

Vrouwen (n=386) % B.I. 1,7% 0,0% 10,0% 11,7%

(1-4) (0-1) (7-14) (9-16)

p* 0,1411 NA 0,5947 0,9923

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen **Andere : arteriële hypertensie (3,2%), hartritmestoornissen (1,9%), hartdecompensatie (1,4%), dehydratatie (1,2%), diabetes (1,1%), anemie (0,9%) en andere (2%) NA = niet berekenbaar

Vooral bij TIA patiënten werden bijkomende aandoeningen vastgesteld op de dag van het incident (22% bij TIA en 5% bij CVA) (p<0,0001). Een myocardinfarct werd geregistreerd bij 3% van de patiënten met een TIA tegenover 0,2% bij patiënten met een CVA (p=0,002). Ook andere bijkomende aandoeningen werden significant vaker geregistreerd bij TIA (19%) dan bij CVA (5%) (p<0,0001). Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 46 : Bijkomende aandoeningen op de dag van het CVA en TIA Totaal (n=721) % B.I. Myocardinfarct Fractuur Andere** Aantal bijkomende aandoeningen

1,2% 0,0% 10,5% 11,7%

(1-2) (0-0) (8-13) (9-14)

CVA (n=464) % B.I. 0,2% 0,0% 5,0% 5,2%

(0-1) (0-1) (3-7) (3-8)

TIA (n=257) % B.I. 2,8% 0,0% 19,4% 22,2%

(1-5) (0-1) (15-25) (17-28)

p* 0,0017 NA 0,0000 0,0000

* P-waarde geeft verschillen weer tussen CVA en TIA **Andere : arteriële hypertensie (3,2%), hartritmestoornissen (1,9%), hartdecompensatie (1,4%), dehydratatie (1,2%), diabetes (1,1%), anemie (0,9%) en andere (2%) NA = niet berekenbaar

Bij patiënten met een CVA werden geen significante verschillen vastgesteld tussen de beide geslachten voor wat betreft de bijkomende aandoeningen op de dag van het CVA. Ook na standaardisatie voor leeftijd werden er geen verschillen waargenomen.

28

Resultaten Tabel 47 : Bijkomende aandoeningen op de dag van het CVA





1,7% (1-3) 0,0% (0-1) 12,1% (9-16) 13,9% (11-18)

0,9% 0,0% 12,6% 13,5%

2,5% 0,0% 11,6% 14,0%

(0-3) (0-2) (8-18) (9-19)

(1-5) (0-2) (8-17) (10-20)

p* 0,1920 NA 0,7306 0,8671

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen **Andere : arteriële hypertensie (4,3%), hartritmestoornissen (1,6%), hartdecompensatie (1,9%), dehydratatie (1,6%), diabetes (1,4%), anemie (0,6%) en andere (2,5%) NA = niet berekenbaar

Ook bij patiënten met een TIA werden geen significante verschillen vastgesteld tussen de beide geslachten voor wat betreft de bijkomende aandoeningen op de dag van het TIA. Ook na standaardisatie voor leeftijd werden er geen verschillen waargenomen. Tabel 48 : Bijkomende aandoeningen op de dag van het TIA




0,3% 0,0% 8,0% 8,3%

0,0% 0,0% 8,7% 8,7%

(0-2) (0-1) (5-12) (5-12)

(0-3) (0-3) (4-15) (4-15)

Vrouwen (n=144) % B.I. 0,6% 0,0% 7,5% 8,1%

(0-3) (0-2) (4-13) (4-14)

p* 0,3736 NA 0,7073 0,8580

* P-waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen **Andere: arteriële hypertensie (1,2%), hartritmestoornissen (2,4%), hartdecompensatie (0,5%), dehydratatie (0,5%), diabetes (0,5%), anemie (1,5%) en andere (5,8%) NA = niet berekenbaar

29

Resultaten 7. Gevolgen van het CVI 7.1. Bewustzijnsstoornissen De gegevens over bewustzijnsstoornissen waren niet gekend voor 23 mannen en 24 vrouwen. In totaal vertoonden 42% van de patiënten met een CVI bewustzijnsstoornissen. Coma werd geregistreerd bij 8% en eenvoudig bewustzijnsverlies zonder coma bij 35%. Coma kwam ook beduidend meer voor bij vrouwen (10%) dan bij mannen (5%) (P=0,02). Voor wat betreft eenvoudig bewustzijnsverlies werden er geen verschillen opgetekend tussen mannen en vrouwen met CVI. Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 49 : Vergelijking coma en bewustzijnsverlies bij CVI patiënten Totaal (n=721) % B.I.



p*

Coma Bewustzijnsverlies

7,6% 34,5%

(6-10) (31-39)

5,3% 33,5%

(3-8) (28-40)

9,6% 35,4%

(7-13) (30-41)

0,0190 0,5728

Totaal

42,2%

(38-47)

38,8%

(33-46)

45,0%

(39-52)

0,0710


Coma werd uiteraard significant meer geregistreerd bij CVA (12%) dan bij TIA (4%) (P=0,0003). Eenvoudig bewustzijnsverlies werd niet-significant meer geregistreerd bij TIA waardoor er betreffende het totale aantal bewustzijnsstoornissen geen significant verschil waar te nemen was tussen CVA en TIA. Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 50 : Vergelijking coma en bewustzijnsverlies bij CVA en TIA patiënten Totaal (n=721) % B.I.

CVA (n=464) % B.I.

TIA (n=257) % B.I.

p*


7,6% 34,5%

(6-10) (31-39)

11,5% 36,1%

(9-15) (31-42)

3,8% 42,4%

(2-7) (35-51)

0,0003 0,0890

Totaal

42,2%

(38-47)

47,6%

(42-54)

46,2%

(39-55)

0,7011


Coma werd bij CVA significant meer waargenomen bij de vrouwen (15%) dan bij de mannen (8%). Eenvoudig bewustzijnsverlies werd niet-significant meer waargenomen bij de vrouwen dan bij de mannen waardoor uiteindelijk bewustzijnsstoornissen in het algemeen toch nog significant meer geregistreerd werden bij vrouwen met een CVA dan bij mannen (p=0,005). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 51 : Vergelijking coma en bewustzijnsverlies bij CVA patiënten Totaal (n=464) % B.I.

Mannen (n=222) Vrouwen (n=242) % B.I. % B.I.


11,5% 36,1%

(9-15) 8,1% (31-42) 32,4%

(5-13) (25-41)

14,5% 39,3%

(10-20) (32-48)

0,0316 0,1261

Totaal

47,6%

(42-54) 40,5%

(33-50)

53,7%

(45-64)

0,0045


30

p*

Resultaten Bij TIA werden geen verschillen tussen de beide geslachten geregistreerd voor wat betreft bewustzijnsstoornissen in het algemeen en coma en bewustzijnsverlies in het bijzonder. Ook na standaardisatie voor leeftijd waren er geen verschillen waarneembaar. Tabel 52 : Vergelijking coma en bewustzijnsverlies bij TIA patiënten Totaal (n=257) % B.I.



p*


3,8% 42,4%

(2-7) (35-51)

1,6% 43,3%

(0-6) (33-56)

5,6% 41,6%

(3-11) (32-53)

0,0775 0,7729

Totaal

46,2%

(39-55)

44,9%

(34-58)

47,2%

(37-59)

0,6946


7.2. Motorische uitvalsverschijnselen De gegevens over motorische uitvalsverschijnselen waren niet gekend voor 22 mannen en 24 vrouwen. In totaal 66% van de geregistreerde patiënten kende motorische uitvalsverschijnselen ten gevolge van het CVI. Bij 34% betrof het een uitval ter hoogte van de linker lichaamshelft en bij 27% een uitval van de rechter lichaamshelft. Zes percent kende bilaterale uitvalsverschijnselen. Motorische uitvalsverschijnselen kwamen beduidend meer voor bij mannen (71%) dan bij vrouwen met CVI (62%) (P=0,006). De hogere proportie van uitvalsverschijnselen bij mannen was volledig toe te schrijven aan een verhoogd voorkomen van motorische uitvalsverschijnselen van de linker lichaamshelft bij de mannen (39%) ten opzichte van de vrouwen (29%) (p=0,002). Er werden geen verschillen vastgesteld tussen mannen en vrouwen met CVI voor wat betreft motorische uitvalsverschijnselen van de rechter lichaamshelft of bilaterale uitvalsverschijnselen. Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 53 : Vergelijking motorische uitvalsverschijnselen bij CVI patiënten Totaal (n=722) % B.I.



p*

Links Rechts Bilateraal

33,5% 26,6% 6,2%

(30-38) (23-30) (5-8)

39,1% 27,2% 5,0%

(33-46) (22-33) (3-8)

28,8% 26,2% 7,2%

(24-34) (22-31) (5-10)

0,0018 0,7506 0,1910

Totaal

66,3%

(61-72)

71,2%

(63-80)

62,2%

(55-70)

0,0060


Uiteraard werden er meer motorische uitvalsverschijnselen vastgesteld bij de patiënten met een CVA (81%) dan bij de patiënten met een TIA (62%). Dit was grotendeels toe te schrijven aan een grotere proportie van motorische uitvalsverschijnselen van de rechter lichaamshelft bij CVA (34%) dan bij TIA (22%)(p=0,0003). Bilaterale of linkszijdige motorische uitvalsverschijnselen kwamen nietsignificant meer voor bij de patiënten met een CVA. Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar.

31

Resultaten Tabel 54 : Vergelijking motorische uitvalsverschijnselen bij CVI patiënten Totaal (n=722) % B.I.

CVA (n=465) % B.I.

TIA (n=257) % B.I.

p*


33,5% 26,6% 6,2%

(30-38) (23-30) (5-8)

38,9% 34,4% 7,7%

(33-45) (29-40) (5-11)

34,4% 21,9% 5,6%

(28-42) (17-28) (3-9)

0,2093 0,0003 0,2502

Totaal

66,3%

(61-72)

81,1%

(73-90)

61,8%

(53-72)

0,0000


Bij de patiënten met een CVA werden niet-significant meer motorische uitvalsverschijnselen van de linker lichaamshelft opgetekend (39%) dan van de rechter lichaamshelft (34%) (P>0,05). Motorische uitval van de linker lichaamshelft kwam significant meer voor bij mannen (44%) dan bij vrouwen (34%) (P=0,03). Na standaardisatie bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Globaal gezien werden bij patiënten met een CVA niet meer uitvalsverschijnselen geregistreerd bij de mannen (83%) dan bij de vrouwen (80%). Dit komt vooral doordat motorische uitvalsverschijnselen van de rechter lichaamshelft of bilaterale uitvalsverschijnselen niet-significant meer bij vrouwen dan bij mannen geregistreerd werden. Ook na standaardisatie voor leeftijd waren dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 55 : Vergelijking motorische uitvalsverschijnselen bij CVA patiënten Totaal (n=465) % B.I.



p*


38,9% 34,4% 7,7%

(33-45) (29-40) (5-11)

43,9% 31,8% 6,7%

(36-54) (25-40) (4-11)

34,3% 36,8% 8,7%

(27-43) (30-45) (5-13)

0,0330 0,2628 0,4316

Totaal

81,1%

(73-90)

82,5%

(71-95)

79,8%

(69-92)

0,4479


Bij de patiënten met een TIA werden beduidend meer motorische uitvalsverschijnselen van de linker lichaamshelft opgetekend (34%) dan van de rechter lichaamshelft (22%) (P<0,01). Motorische uitval bij TIA kwam niet-significant meer voor bij mannen dan bij vrouwen. Voor wat betreft de zijde van de motorische uitvalsverschijnselen bij TIA werden geen verschillen geregistreerd tussen beide geslachten. Ook na standaardisatie voor leeftijd waren er geen verschillen waarneembaar. Tabel 56 : Vergelijking motorische uitvalsverschijnselen bij TIA patiënten Totaal (n=257) % B.I.




34,4% 21,9% 5,6%

(28-42) (17-28) (3-9)

39,4% 25,2% 3,1%

(29-52) (17-36) (1-8)

30,4% 19,3% 7,5%

(23-40) (13-27) (4-13)

0,1129 0,2258 0,1134

Totaal

61,8%

(53-72)

67,7%

(54-84)

57,1%

(46-70)

0,0667


32

p*

Resultaten De duur van de uitvalsverschijnselen was bij TIA uiteraard steeds beperkt tot minder dan 24 uur. Bij 29% van de CVA-patiënten duurde de motorische uitvalsverschijnselen minder dan 1 week. Bij 16% van de patiënten duurde de uitval meer dan 1 week maar minder dan 1 maand. De uitvalsverschijnselen waren na 1 maand nog aanwezig bij 55% van de patiënten. 7.3. Spraakstoornissen De gegevens over spraakstoornissen waren niet gekend voor 24 mannen en 25 vrouwen. Spraakstoornissen in het algemeen werden vastgesteld bij 60% van de patiënten met een CVI. Ernstige spraakstoornissen werden geregistreerd bij 25% van de patiënten met een CVI en beperkte spraakstoornissen werden geregistreerd bij 34% van de patiënten. Spraakstoornissen in het algemeen werden vaker geregistreerd bij mannen (67%) dan bij vrouwen (53%) (p=0,0001). Dit verschil was vooral te wijten aan het vaker voorkomen van beperkte spraakstoornissen bij mannen (40%) dan bij vrouwen (29%) (p=0,001). Ernstige spraakstoornissen kwamen niet-significant meer voor bij mannen als bij vrouwen met CVI. Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 57 : Vergelijking spraakstoornissen voor CVI patiënten Totaal (n=719) % B.I.



p*

Spraaksstoornis ernstig Spraaksstoornis beperkt

25,3% (22-29) 33,9% (30-38)

26,9% 39,8%

(22-33) (34-47)

24,0% 29,0%

(20-29) (24-34)

0,3377 0,0010

Totaal

59,3% (54-65)

66,8%

(59-76)

53,1%

(47-60)

0,0001


Er werden niet-significant meer spraakstoornissen geregistreerd bij CVA dan bij TIA. Maar ernstige spraakstoornissen werden beduidend meer geregistreerd bij CVA (34%) dan bij TIA (19%) (P<0,001) en beperkte spraakstoornissen werden significant meer geregistreerd bij TIA (46%) dan bij CVA (33%) (p=0,0004). Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 58 : Vergelijking spraakstoornissen voor CVA en TIA patiënten Totaal (n=719) % B.I.

CVA (n=462) % B.I.

TIA (n=257) % B.I.

p*


25,3% 33,9%

(22-29) (30-38)

34,2% (29-40) 18,8% (14-24) 32,9% (28-39) 45,8% (38-54)

0,0000 0,0004

Totaal

59,3%

(54-65)

67,1% (60-75) 64,6% (56-75)

0,4788


Twee derden van de patiënten met een CVA ondervond in meer of mindere mate spraakstoornissen. Er werden op dit gebied geen verschillen opgetekend tussen beide geslachten. Ook na standaardisatie voor leeftijd waren er geen verschillen waarneembaar.

33

Resultaten Tabel 59 : Vergelijking spraakstoornissen voor CVA patiënten Totaal (n=462) % B.I.



p*


34,2% (29-40) 32,9% (28-39)

31,1% 34,2%

(24-39) (27-43)

36,8% 31,4%

(30-45) (25-39)

0,1959 0,5166

Totaal

67,1% (60-75)

65,3%

(55-77)

68,2%

(58-79)

0,5125


Spraakstoornissen in het algemeen werden bij TIA patiënten significant meer opgetekend bij mannen (85%) dan bij vrouwen (48%) (p<0,0001). Dit opvallende verschil is terug te vinden voor zowel ernstige als beperkte spraakstoornissen. Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 60 : Vergelijking spraakstoornissen voor TIA patiënten Totaal (n=257) % B.I.



p*


18,8% (14-24) 45,8% (38-54)

26,0% 59,1%

(18-36) (46-74)

13,0% 35,4%

(8-20) (27-46)

0,0052 0,0001

Totaal

64,6% (56-75)

85,0%

(70-103)

48,4%

(38-60)

0,0000


7.4. Slikstoonissen en incontinentie De gegevens over slikstoornissen en incontinentie waren niet gekend voor 24 mannen en 26 vrouwen. Slikstoornissen werden geregistreerd bij 18% van de patiënten met een CVI. Incontinentie werd geregistreerd bij 17% van de patiënten. Er werden op dit gebied geen verschillen opgetekend tussen mannen en vrouwen met een CVI. Ook na standaardisatie voor leeftijd waren er geen verschillen waarneembaar tussen beide geslachten. Tabel 61 : Vergelijking incontinentie en slikstoornissen bij CVI patiënten Totaal (n=718) % B.I. Slikstoornissen Incontinentie

17,7% 16,5%

(15-21) (14-19)



17,7% 14,0%

17,7% 18,6%

(14-22) (10-18)

(14-22) (15-23)

p* 0,9977 0,0758


Slikstoornissen werden beduidend meer teruggevonden bij patiënten met een CVA (25%) dan bij patiënten met een TIA (12%) (P<0,001). Ook incontinentie werd vaker geregistreerd bij patiënten met een CVA (22%) dan bij patiënten met een TIA (12%) (P<0,001). Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar.

34

Resultaten Tabel 62 : Vergelijking incontinentie en slikstoornissen bij CVA en TIA patiënten Totaal (n=718) % B.I. Slikstoornissen Incontinentie

17,7% 16,5%

(15-21) (14-19)

CVA (n=462) % B.I. 24,9% 22,3%

(21-30) (18-27)

TIA (n=256) % B.I. 11,5% 12,2%

(8-16) (8-17)

p* 0,0000 0,0005


Bij de patiënten met een CVA werden geen verschillen opgetekend tussen mannen en vrouwen voor wat betreft slikstoornissen, voor incontinentie echter wel. Vrouwen met een CVA hadden hier beduidend meer last van dan mannen (respectievelijk 26% en 18%) (p=0,04). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 63 : Vergelijking incontinentie en slikstoornissen bij CVA patiënten Totaal (n=462) % B.I. Slikstoornissen Incontinentie

24,9% 22,3%

(21-30) (18-27)



23,4% 18,0%

26,0% 26,0%

(17-31) (13-25)

(20-33) (20-33)

p* 0,5155 0,0380


Bij de patiënten met een TIA werden geen verschillen geregistreerd tussen mannen en vrouwen voor wat betreft slikstoornissen en incontinentie. Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 64 : Vergelijking incontinentie en slikstoornissen bij TIA patiënten

Slikstoornissen Incontinentie




11,5% 12,2%

11,8% 10,2%

11,2% 13,7%

(8-16) (8-17)

(7-19) (5-18)

(7-18) (9-21)

p* 0,8675 0,3766


7.5. Recidieven Opvallend was het grote aantal recidieven voor CVA die geregistreerd werden binnen de 12 maanden na een CVA (29%). Dit aantal heeft betrekking op alle patiënten en niet alleen op de overlevenden.

35

Resultaten Tabel 65 : Jaarlijks aantal episoden van eerste CVA’s en recidieven per leeftijdsgroep per 100 000 inwoners Eerste CVA’s (n=362) Incidentie 95% B.I.

Incidentie

Recidieven (n=149) 95% B.I.

< 50 50-59 60-69 70-79 80-89 = 90

6 133 257 639 895 2038

(3-10) (97-179) (205-322) (534-759) (709-1116) (1354-2945)

2 19 60 275 499 1601

(1-5) (7-38) (37-94) (208-357) (362-669) (1003-2424)

Totaal*

131

(118-145)

54

(46-63)


De proportie recidieven stijgt met de leeftijd van ongeveer 13% in de groep tussen 50 en 59 jaar tot 44% in de groep van 90 jaar of ouder. In de groep jonger dan 50 jaar werd een hoge proportie aan recidieven vastgesteld maar in deze groep werden slechts 14 CVA’s geregistreerd. Figuur 10 : Proporties van recidieven per leeftijdsgroep (in %) 50 Proporties recidieven

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 < 50

50-59

60-69

70-79

Lee ftijdsgroepen

36

80-89

> 90

Resultaten 8. Mortaliteit 8.1. Mortaliteit van CVA in België De mortaliteit was niet gekend voor 22 mannen en 24 vrouwen. In totaal overleden 48% van de patiënten met een CVA binnen de twaalf maanden na het voorval. Hiervan stierf 6% binnen de 24 uur en 22% gedurende de daaropvolgende maand. Voor TIA werd de follow-up gestopt na 1 maand. De mortaliteit bedroeg op dat ogenblik 3,2%. Gedurende de eerste 24 uren was de mortaliteit na CVA bij de vrouwen (8,3%) significant hoger dan bij de mannen (3,1%) (p=0,02). Daarentegen was de totale mortaliteit gedurende de eerste 12 maanden na het CVA niet beduidend hoger bij de vrouwen (50%) dan bij de mannen (43%). Na standaardisatie voor leeftijd bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 66 : Vergelijking van de cumulatieve mortaliteit bij CVA patiënten Totaal (n=465) % B.I. Overleden eerste 24u Overleden 1 m Overleden 6 m Overleden 12 m

5,8% 28,6% 40,2% 47,5%

(4-8) (24-34) (35-46) (41-54)



3,1% 25,6% 35,9% 44,0%

8,3% 31,4% 42,6% 50,0%

(1-6) (19-33) (28-45) (36-52)

(5-13) (25-39) (35-52) (42-59)

p* 0,0182 0,1635 0,1403 0,1334


De mortaliteit gedurende de twaalf maanden die volgden op het CVA steeg zowel bij de mannen als bij de vrouwen met de leeftijd. Vooral vanaf de leeftijd van 70 steeg de mortaliteit spectaculair. Tabel 67 : Percentage overlijdens gedurende de 12 maanden na CVA voor beide geslachten per leeftijdsgroep %

Mannen (n=241) 95% B.I.

%

Vrouwen (n=270) 95% B.I.

< 50 50-59 60-69 70-79 80-89 = 90

13 36 24 46 64 73

(2-51) (18-66) (13-41) (33-62) (44-90) (31-143)

25 18 23 41 65 87

(1-139) (4-52) (9-47) (29-55) (49-85) (61-122)

Totaal*

44

(36-52)

50

(42-59)


Volgens onze schattingen zouden in België jaarlijks 8.774 (95%BI 7.268-10.499) mensen overlijden binnen het jaar na het CVA. Hierbij zijn er 3.858 (95%BI 2.882-5.060) mannen en 4.970 (95%BI 3.851-6.311) vrouwen. Vergeleken met de patiënten die geen voorgeschiedenis van CVA hadden, was de mortaliteit beduidend hoger bij de patiënten die al een CVA doormaakten. Dit verschil is statistische significant vanaf de eerste maand na het CVA. Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar.

37

Resultaten Tabel 68 : Cumulatieve percentage van overlijden voor patiënten met en zonder voorgeschiedenis van CVA Geen CVA in voogeschiedenis (n=320) CVA in voorgeschiedenis (n=141) % B.I. % B.I. Eerste 24 uur Eerste maand Eerste zes maanden Eerste 12 maanden

5% 23% 34% 39%

(3-8) (18-29) (28-41) (33-47)

8% 43% 56% 68%

(4-14) (32-55) (44-70) (55-83)

p 0.2379 0.0000 0.0000 0.0000

Vergeleken met de patiënten met een ischemisch CVA was de mortaliteit beduidend hoger bij de patiënten met een hemorrhagisch CVA. Dit verschil is al significant vanaf de eerste 24 uur na het CVA. Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar. Tabel 69 : Cumulatieve percentage van overlijden voor patiënten met hemorrhagische en ischemische CVA Hemorrhagisch (n=94) % B.I. Eerste 24 uur Eerste maand Eerste zes maanden Eerste 12 maanden

18% 43% 54% 74%

(10-29) (30-58) (40-72) (57-95)

Ischemisch (n=417) % B.I. 3% 26% 37% 40%

(2-6) (21-31) (31-44) (34-48)

p 0,0000 0,0019 0,0038 0,0000

De mortaliteit van een hemorrhagisch CVA was voor alle leeftijdsgroepen beduidend hoger dan voor een ischemisch CVA. Al voor de jongste leeftijdsgroepen was de mortaliteit van een hemorrhagisch CVA om en bij de 30% om dan geleidelijk te stijgen tot 70%. De mortaliteit van een ischemisch CVA was in de jongste leeftijdsgroepen relatief laag maar steeg uiteindelijk toch naar 55%. Tabel 70 : Percentage van overlijden gedurende de eerste maand per leeftijdsgroep voor patiënten met een hemorrhagisch en een ischemisch CVA Hemorrhagisch CVA (n=94) N % 95% B.I.

N

Ischemisch CVA (n=417) % 95% B.I.

< 50 50-59 60-69 70-79 80-89 = 90

1 6 6 12 8 7

33 29 38 41 53 70

(1-186) (10-62) (14-82) (21-72) (23-105) (28-144)

1 3 10 37 39 17

8 12 13 23 36 55

(0-43) (2-34) (6-25) (16-31) (26-49) (32-88)

Totaal*

40

43

(30-58)

107

26

(21-31)


8.2. Mortaliteit per gewest De mortaliteit is in het algemeen hoger in het Waalse gewest dan in het Vlaamse gewest. Het verschil is echter uitsluitend significant na 1 maand en 6 maanden maar niet meer na 12 maanden. Na standaardisatie voor leeftijd en geslacht bleven dezelfde verschillen waarneembaar.

38

Resultaten Tabel 71 : Vergelijking cumulatieve mortaliteit tussen het Vlaamse en het Waalse gewest Totaal (n=465) % B.I. 24 uur 1 maand 6 maanden 12 maanden

5,8% 28,6% 40,2% 47,5%

(4-8) (24-34) (35-46) (41-54)

Vlaamse gewest (n=309) % B.I. 5,2% 25,9% 37,9% 45,6%

(3-8) (21-32) (31-45) (38-54)

Waalse gewest (n=122) % B.I. 7,4% 36,1% 49,2% 51,6%

(3-14) (26-48) (38-63) (40-66)

p* 0,3789 0,0355 0,0315 0,2604

*P-waarde geeft verschillen weer tussen Vlaamse en Waalse gewest

In het Vlaamse gewest werd aan de hand van de resultaten van de huisartsenpeilpraktijken het aantal overlijdens 12 maanden na het CVA geschat op 5.252 (95%BI 4.180-6.488) en in het Waalse gewest op 2.741 (95%BI 1.940-3.858). 8.3. Evolutie van de mortaliteit in België sinds 1984 De evolutie van de leeftijds- en geslachtsgestandaardiseerde mortaliteit toont over de verschillende registraties heen een discrete daling gedurende de eerste 24 uur van 12% in 1984 tot 6% in 1999 (p<0,05). De totale leeftijds- en geslachtsgestandaardiseerde mortaliteit 12 maanden na het CVA verminderde niet-significant over de verschillende registratieperiodes. In 1984 bedroeg de mortaliteit na 12 maanden 49% en in 1999 nog 48%. Figuur 11 : Evolutie van de CVA-gerelateerde leeftijds- en geslachtsgestandaardiseerde mortaliteit sinds 1984 60% Mortaliteit eerste 24 uur

Mortaliteit in %

50%

Mortaliteit eerste maand

40%

Mortaliteit eerste jaar

30% 20% 10%

1999

1998

1984

0%

Jaar

Volgens de schattingen van de Belgische huisartsenpeilpraktijken daalde het aantal overlijdens binnen de twaalf maanden na een CVA van 14.451 (95%BI 12.499-16.622) in 1984 naar 8.774 (95%BI 7.268-10.499) in 1999 wat overeenkomt met een daling van 39% of 2,5% per jaar (p<0,001). Bij de mannen daalde het aantal overlijdens met 46% of 2,9% per jaar en bij de vrouwen met 33% of 2,1% per jaar.

39

Resultaten Tabel 72 : Schatting aan de hand van de gegevens van de huisartsenpeilpraktijken van het aantal overlijdens in België binnen de twaalf maanden na CVA Mannen Aantal overlijdens 1984 1998-99

7123 3858

Trend (p=)

< 0,0001

Vrouwen Aantal overlijdens

B.I.

(5770-8698) (2882-5060)

7417 4970

B.I.

(6035-9022) (3851-6311)

< 0,0001

*P waarde geeft verschillen weer tussen mannen en vrouwen

8.4. Factoren die de CVA-gerelateerde mortaliteit beïnvloeden In een stapsgewijze logistische regressie met verminderde kans op overleving als afhankelijke variabele hadden diabetes en voorafgaand CVA, embolisch versus hemorrhagisch CVA, slikproblemen en urinaire incontinentie een ongunstige invloed op de overleving. Patiënten die behandeld werden voor hypertensie bleken in vergelijking met patiënten die geen antihypertensieve behandeling kregen of geen hypertensie hadden een betere kans te hebben om te overleven. Leeftijd, geslacht, spraakprobleem, motorisch deficit en gewest werden niet weerhouden als onafhankelijke variabelen in het model. Op de mortaliteit binnen de eerste 24 uren had het optreden van coma een ongunstige invloed (OR=51,1 95%BI=1,73-1511) en alweer had een antihypertensieve behandeling een gunstige invloed op de overleving (OR=0,22 BI=0,05-0,89). Tabel 73 : Onafhankelijke predictors van de mortaliteit gedurende het eerste jaar na een beroerte (odds ratios resulteren van een stapsgewijze logistische regressie)

Diabetes Antihypertensieve behandeling CVA in voorgeschiedenis Embolisch tov hemorrhagisch Coma Slikprobleem Urinaire incontinentie

OR

Beneden 95% B.I.

Bovenste 95% B.I.

p

1,98 0,45 1,92 3,03 2,42 2,10 2,81

1,05 0,25 1,08 1,59 1,30 1,06 1,40

3,74 0,79 3,40 5,79 4,48 4,18 5,66

0,035 0,006 0,026 0,001 0,005 0,034 0,004

Variabelen die niet weerhouden werden in het model: leeftijd, geslacht, gewest, spraakproblemen en motorisch deficit

40

Resultaten 9. Seizoensgebonden variaties voor CVA 9.1. Distributie van CVA per seizoen Figuur 12 toont het aantal registraties uitgezet per week over de hele registratieperiode. Het aantal registraties schommelde tussen minimum twee en maximum veertien per week. De grafiek per week toont echter geen duidelijke trend. Bij de berekening van het glijdende gemiddelde over tien weken bestaat de indruk dat er gedurende de wintermaanden een piek voorkomt in de registratie van CVA’s. In de zomer komen er blijkbaar minder CVA’s voor. Figuur 12 : Distributie per week met glijdende gemiddelde over 10 weken voor CVA’s 14

Aantal CVA's per week

12 10 8 6 4 2 0 1

7

13

19

25

31

37

43

49

55

61

67

73

79

85

91

97 103

Week

De volgende figuur toont de proporties van de registraties per seizoen over de volledige registratieperiode. Gedurende het eerste registratiejaar bestond er een duidelijk registratiedal in de zomer en een registratiepiek in de herfst. Gedurende het tweede registratiejaar werd echter een registratiedal in de winter en een registratiepiek in de lente waargenomen. Figuur 13 : Distributie per seizoen over de twee registratiejaren voor CVA’s 16

Percentages

14 12 10 8 6 4 2 0 Winter Lente Zomer Herfst W inter Lente Zomer Herfst 98 98 98 98 99 99 99 99

41

Resultaten De som voor elk seizoen over de twee registratiejaren toont echter zeer kleine niet-significante schommelingen. In de lente en de herfst bestond er een minimale registratiepiek en in de winter en de zomer een registratiedal. Figuur 14 : Distributie per seizoen (som voor de twee registratiejaren) voor CVA’s

Persentages

30 20 10 0 W inter

Lente

Zomer

Herfst

Bovendien is het verschil tussen zomer (23%) en winter (27%) statistisch niet significant (p=0,15). 9.2. Seizoensgebonden variaties betreffende de oorzaak van het CVA Onderstaande figuur toont een duidelijke piek voor hemorrhagische CVA’s gedurende de lente. Ischemische CVA’s komen blijkbaar meer voor in de herfst en de winter. Figuur 15 : Distributie per seizoen (som voor de twee registratiejaren) voor hemorrhagische en ischemische CVA’s 40 35 Percentages

30 25 20 15 10 5

Hemorrhagisch Ischemisch

0 W inter

Lente

Zomer

Herfst

In de lente is de proportie hemorrhagische CVA’s (35%) hoger dan de proportie ischemische CVA’s (23%) (p=0,02). De proportie hemorrhagische CVA’s (35%) is in de lente ook hoger dan in de zomer (21%) (p=0,04). Het aantal ischemische CVA’s is daarentegen niet hoger in de winter (28%) dan in de lente (23%) (p=0,13).

42

Resultaten Tabel 74 : Vergelijking tussen de verschillende seizoenen volgens de oorzaak van het CVA Totaal (n=429) % B.I. Winter Lente Zomer Herfst

23,5% 26,5% 23% 27%

(19-28) (22-32) (19-28) (22-137)

Hemorrhagie (n=83) % B.I. 21,7% 35,2% 21% 22,1%

(14-34) (24-50) (13-33) (14-34)

Ischemie (n=336) % B.I. 27,8% 22,6% 22,8% 26,8%

(23-34) (18-28) (18-28) (22-33)

p* 0,2600 0,0177 0,7249 0,3812

*P waarde geeft verschillen weer tussen hemorrhagische en ischemische CVA’s

Onderstaande figuur die de proporties per seizoen over de twee registratiejaren weergeeft, geeft de lentepiek uit vorige figuur slechts weer gedurende het eerste registratiejaar. Tijdens het tweede registratiejaar werd voor hemorrhagische CVA’s vooral een registratiedal tijdens de winter waargenomen. Voor ischemische CVA’s werd gedurende het eerste registratiejaar een dal waargenomen tijdens de lente en de zomer. Tijdens het tweede jaar kon dit niet meer aangetoond worden. Figuur 16 : Distributie per seizoen over de twee registratiejaren voor hemorrhagische en ischemische CVA’s

Percentages

25 20 15 10 5

Hemorrhagisch Ischemisch

W in te r9 8 Le nte 98 Zo m er 98 He rfs t9 8 W in te r9 9 Le nte 99 Zo m er 99 He rfs t9 9

0

Seizoensgebonden variaties werden ook opgespoord voor wat betreft de verdeling per geslacht, eerste of recidiverende CVA’s en de zijde van de motorische uitval. Voor mannen noch voor vrouwen afzonderlijk bestaan er seizoensgebonden variaties in het voorkomen van CVA. Geen enkele van deze waargenomen verschillen was significant. Er bestaan verder geen argumenten voor seizoensgebonden variaties betreffende eerste CVA’s en recidieven. Alleen voor wat betreft de zijde van de motorische uitval blijkt er een enigszins een gebondenheid met een seizoen te bestaan. De registratiepiek voor linker motorische uitval komt gedurende de beide registratiejaren terug tijdens de zomer. Hoewel deze seizoensgebondenheid niet significant is, zou voor een grotere peilpopulatie of een langere registratieperiode dit wel het geval kunnen zijn.

43

Resultaten

44

Bespreking 1. De representativiteit van de gegevens Sinds meer dan twintig jaar verschaffen de huisartsenpeilpraktijken morbiditeitgegevens over een bevolking die als representatief kan beschouwd worden voor de gehele Belgische bevolking. Dit werd al aangetoond door de talrijke voorgaande rapporten in verband met kanker (14), plaatsing in een instelling (15), ongevallen in de thuissfeer (16) en de meeste andere rapporten. Ook aan deze registratie van CVI’s werd deelgenomen door een representatief staal van de Belgische huisartsen (178 peilpraktijken) met een representatieve deelname in het Vlaamse en Waalse gewest. Doordat ook de patiënten met CVI die zich niet eerst aanmeldden bij hun huisarts geregistreerd werden, betreft het een omzeggens volledige registratie van CVI’s waar zowel de intramurale als extramurale CVI’s geregistreerd werden. De selectie van de patiënten gebeurde met de grootste zorg. De patiënten van de huisartsen die niet regelmatig deelnamen (minder dan 26 weken per jaar) werden niet geanalyseerd. De gegevens van de patiënten die geregistreerd werden in het kader van de permanentie tijdens een wachtdienst werden niet geanalyseerd tenzij het om de eigen patiënten van de betrokken huisarts ging. Dit omwille van het feit dat voor de andere patiënten niet de nodige follow-up gegevens beschikbaar waren. Het niet in rekening brengen van deze gevallen betekende geen onderschatting van het probleem, aangezien de peilartsen gevraagd werden alle CVI’s van het eigen patiëntenbestand te registreren, ook diegenen die eerst verzorgd werden door een andere collega tijdens een wachtdienst of in een ziekenhuis.

2. De incidentie 2.1. De incidentie van CVI’s in 1998-99 voor België De leeftijd van de patiënten die een CVA doormaakten was vrijwel identiek aan de leeftijd van de patiënten die een TIA doormaakten. Tussen mannen en vrouwen werden voor TIA geen verschillen betreffende de leeftijd waargenomen. Daarentegen waren de mannen die een CVA doormaakten wel jonger dan de vrouwen. Het jaarlijkse aantal episoden van CVA werd voor de periode 1998-99 geschat op 185 gevallen per 100 000 inwoners, zonder significante verschillen tussen mannen en vrouwen. Het jaarlijkse aantal episoden van TIA werd voor de periode 1998-99 geschat op 93 gevallen per 100 000 inwoners, opnieuw zonder significante verschillen tussen mannen en vrouwen. Na extrapolatie van deze gegevens naar de algemene bevolking zouden in België jaarlijks 18.875 inwoners door een CVA getroffen worden. Hierbij gaat het naar schatting om 8.928 mannen en 9.947 vrouwen. De huisartsenpeilpraktijken vormen de meest volledige bron betreffende de incidentie van CVA’s in België. Mogelijkheid tot vergelijking met de Minimale Klinisch Gegevens (MKG) dient te worden onderzocht, maar de MKG hebben uitsluitend betrekking op gehospitaliseerde patiënten. De gezondheidsenquêtes van 1997 en 2001 verschaffen ook informatie over CVA maar de cijfers hebben uitsluitend betrekking op de prevalentie van CVA. 2.2. De incidentie van CVI’s in 1998-99 voor beide gewesten Het jaarlijkse aantal episoden van CVA was in het Vlaamse gewest (191 per 100 000 inw.) niet significant hoger dan in Waalse gewest (177 per 100 000 inw.). Het jaarlijkse aantal episoden van TIA in het Waalse gewest (127 per 100 000 inw.) was wel significant hoger dan in het Vlaamse gewest (88 per 100 000 inw.). Na extrapolatie van deze gegevens naar de algemene bevolking zouden in het Vlaamse gewest jaarlijks 11.254 CVA’s voorkomen en in het Waalse gewest 5.870. Het aantal TIA’s wordt geschat op 4.714 voor het Vlaamse gewest en 3.913 voor het Waalse gewest. Het aantal CVA episoden werd in Vlaanderen ook geschat aan de hand van de registratie van het INTEGO netwerk (integrated computerized morbidity registration) (17). Het betreft een geautomatiseerde extractie van morbiditeitgegevens uit het elektronisch medisch dossier van een aantal Medidoc ® gebruikers tussen 1994 en ‘98. De registratie via de huisartsenpeilpraktijken schat 45

Bespreking de incidentie van CVA in het Vlaamse gewest (191 per 100 000 inw.) iets hoger dan het INTEGO netwerk (160 per 100 000 inw.). Het INTEGO netwerk vond ook hogere incidenties bij vrouwen (172 per 100 000 inw.) dan bij mannen (146 per 100 000 inw.). Spijtig genoeg zijn gelijkaardige gegevens niet beschikbaar voor het Waalse gewest waardoor deze vergelijking niet kan gemaakt worden voor het zuiden van het land. 2.3. Evolutie van de incidentie in België sinds 1984 De analyse van de trends in de incidentie van CVA kan informatie verschaffen over de mechanismen die verantwoordelijk zijn voor de CVA’s en over de mogelijke invloed van preventieve maatregelen en diagnostische mogelijkheden. In verschillende andere landen gebeurde de registratie van CVA’s via de ziekenhuizen of nauw-gedefinieerde bevolkingsgroepen die in de loop van de tijd nogal eens wisselden. De registratie in België via het stabiele netwerk van huisartsenpeilpraktijken laat toe om te concluderen dat de waargenomen trends niet het gevolg zijn van wijzigingen in de registratieomstandigheden of methodologie. Leeftijdsgestandaardiseerde incidenties voor CVA tonen een duidelijke daling aan van de gemiddelde incidentie tussen 1984 en 1999. De daling werd zowel bij mannen als vrouwen waargenomen maar was vooral duidelijk voor de patiënten van 60 jaar of ouder. Over de volledige registratieperiode (84 tot 99) daalde de incidentie van CVA met één derde bij de mannen en met één vierde bij de vrouwen. Dit komt overeen met een jaarlijkse daling van de incidentie met 2,5% bij de mannen en 1,7% bij de vrouwen. In andere landen werden zowel dalingen als stijgingen van de incidentie waargenomen (18,19,20,21,22). In Zweden en Nieuw-Zeeland werden geen veranderingen in de incidentie waargenomen (23,24). Voor TIA werd geen significante daling van de incidentie waargenomen. Dit kan uiteraard te wijten zijn aan de afwezigheid van een daling maar kan ook verklaard worden door de kleinere tijdsspanne die bestudeerd werd voor TIA (slecht drie in de plaats van vier registratiejaren). De belangrijke daling van de incidentie van CVA en de beperkte niet-significante daling van de incidentie van TIA laat de invloed vermoeden van secundaire preventieve maatregelen, mogelijks bijkomende bij het effect van primaire preventieve maatregelen en aanpassingen van de levensomstandigheden. Nieuwe diagnostische mogelijkheden of aanpassingen van het diagnostisch gedrag hebben de neiging om de incidentie van een aantal aandoeningen te beïnvloeden. Zo werd de stijging van de incidentie van CVA gedurende de jaren 80 toegeschreven aan het toenemende gebruik van de CT-scan waardoor kleinere cerebrale letsels konden opgespoord worden. Volgens sommige auteurs zijn alle incidenties van voor het CT-tijdperk onderschattingen (25). Anderzijds zullen de betere diagnostische mogelijkheden er ook toe bijgedragen hebben dat patiënten met CVA en TIA sneller naar een ziekenhuis zullen verwezen worden voor de verfijning van de diagnose. Aangezien de diagnose van CVA en TIA vooral gebaseerd is op het klinisch onderzoek, hebben wij weinig redenen om te geloven dat de betere diagnostische mogelijkheden onze resultaten beïnvloed hebben. Het toenemend gebruik van de CT-scan sinds 1985 en van de NMR sinds 1990 hebben blijkbaar de incidentie van CVA in België niet beïnvloed. De vergelijking van onze incidenties met deze uit andere landen is moeilijk. Standaardisaties voor leeftijd en geslacht werden vaak op een verschillende wijze uitgevoerd in de verschillende landen en in sommige landen werd deze zelfs helemaal niet uitgevoerd. Omdat niet-gestandaardiseerde gegevens soms grote verschillen kunnen geven omwille van leeftijds- en geslachtsverschillen in de bestudeerde populatie, mogen vergelijkingen tussen verschillende registraties alleen gebaseerd zijn op gestandaardiseerde gegevens. Bovendien werden de gegevens in de verschillende landen vaak bekomen via verschillende registratiesystemen vanuit ziekenhuizen, spoedgevallendiensten, algemene bevolking of huisartsenpraktijken. Bovendien beperken een aantal registraties zich tot bepaalde leeftijdsgroepen. De risicofactoren voor TIA en CVA zijn grotendeels dezelfde. Leeftijd en geslacht zijn de belangrijkste risicofactoren maar niet beïnvloedbaar door preventieve maatregelen. Anderzijds bestaan er beïnvloedbare risicofactoren zoals diabetes, hypertensie, voorkamerfibrillatie, roken, alcoholmisbruik en dyslipidemie. De dalende trend in de incidentie van CVA kan verklaard worden door de daling van de proportie rokers in de oudere leeftijdsgroepen, door een verbeterde behandeling van hypertensie en diabetes 46

Bespreking en door het toenemend gebruik van lipiden-verlagende middelen welke vooral bij patiënten met een cardiale voorgeschiedenis de incidentie van CVA’s doet afnemen (26,27,28). Epidemiologisch onderzoek heeft aangetoond dat er een duidelijk en lineair verband bestaat tussen de diastolische bloeddruk en het voorkomen van CVA (29,30,31). De relatieve risicovermindering bekomen door bloeddrukdaling is vooral efficiënt bij patiënten van middelbare leeftijd en minder bij oudere patiënten (32). Epidemiologisch onderzoek in de Verenigde Staten, Japan, Duitsland en Finland geeft in de jaren vijftig en zestig tot het begin van de jaren zeventig een daling aan van de incidentie van CVA in alle leeftijdsgroepen en voor beide geslachten (25,33,34,35,36). Deze daling viel samen met de introductie van efficiënte bloeddrukverlagende geneesmiddelen. Hoewel de bloeddrukverlagende geneesmiddelen bleven beter worden, stabiliseerde de incidentie van CVA in de jaren zeventig om vanaf het midden van de jaren tachtig opnieuw toe te nemen, en vooral dan in de oudere leeftijdsgroepen (25,32,33,34,35,36,37). Totaal cholesterol is een beduidende risicofactor voor coronaire hartziekten maar de predictieve waarde van totaal cholesterol voor CVA is klein en controversieel (25,33,34,35,36). Lipidenverlagende geneesmiddelen hebben vooral aangetoond dat zij het risico voor CVA kunnen doen dalen bij patiënten die al een myocardinfarct doormaakten (28). Additioneel bij de vermindering van het risico door bloeddruk- en cholesterolverlagende behandeling moet het gebruik van aspirine in secundaire preventie na TIA eveneens overwogen worden. Het gebruik van lage dosissen aspirine kan, vergeleken met een controlegroep, over een verloop van 3 jaar 20 recidieven van CVA voorkomen per 1000 patiënten (38). Uit de resultaten van ons tweede rapport zal blijken dat in 1999 80% van de patiënten die een TIA doormaakten achteraf langdurig lage dosissen aspirine voorgeschreven werden. Hoewel dit geen doorslaggevend bewijs is, vermoeden wij dat de daling van de incidentie van CVA grotendeels kan toegeschreven worden aan het gebruik van aspirine in secundaire preventie. Die zal vermoedelijk samengaan met de voortdurende verbetering van de antihypertensieve medicatie en de reductie van andere risicofactoren.

3. Socio-professionele karakteristieken van de patiënt 3.1. Leefsituatie voor het incident Het feit dat één op twee patiënten op het ogenblik van het CVI samen met een partner woonde en één op vijf alleen leefde beklemtoont nog maar eens de impact van deze aandoeningen op de patiënt en zijn omgeving. Het vrouwelijke deel van de bevolking wordt tweemaal getroffen. Ofwel moeten zij hun mannelijke partner die een CVI doormaakte verzorgen, ofwel zijn zij als alleenwonende het slachtoffer van een CVI en hebben zij geen partner meer om voor hen te zorgen. Het feit dat de patiënten die een CVA doormaakten minder vaak alleen woonden dan diegenen die een TIA doormaakten kan al duiden op een zekere afhankelijkheid van derden voor de zorgverstrekking. 3.2. Professionele activiteit op het ogenblik van het incident De impact van een CVI op de beroepsactiviteit van de patiënt is relatief laag aangezien dat de meeste patiënten gepensioneerd zijn op het ogenblik dat zij hun CVI doormaken. Minder dan één op tien van de CVA patiënten oefende nog actief zijn beroep uit. Het geringe verlies aan actieve werkkrachten staat in schril contrast met het verlies aan levenskwaliteit bij de oudere bevolkingsgroep. Deze groep heeft het al behoorlijk moeilijk op het gebied van zelfredzaamheid. Een CVA kan de levenskwaliteit en zelfredzaamheid van de oudere patiënt of zijn partner supplementair hypothekeren. Het feit dat in vergelijking met TIA bij de CVA gevallen nog veel meer patiënten actief hun beroep uitoefenden, was volledig te wijten aan de grotere proportie mannen dan vrouwen die nog actief hun beroep uitoefenden bij de CVA patiënten.

47

Bespreking 4. Medische zorgverstrekking naar aanleiding van het CVI 4.1. Eerste zorgverstrekkende arts De eerste zorgverstrekkende arts op het ogenblik van het incident is per definitie de arts die het eerst de patiënt verzorgde en niet de arts die de uiteindelijke diagnose stelde. Voortvloeiende uit de centrale rol van de huisarts in de eerstelijnsgezondheidszorg, was in het overgrote deel der gevallen de huisarts of zijn vervanger de eerste arts die bij de patiënt geroepen werd. Alleen indien de patiënt, zonder eerst zijn huisarts te raadplegen, onmiddellijk naar een ziekenhuis ging, was het een ziekenhuisarts die de eerste medische zorgen toediende. Slechts in een klein aantal gevallen was het een andere hulpverlener (oogarts, verpleegster, radioloog of arbeidsgeneesheer) die in eerste instantie de eerste medische zorgen toediende. Uit het feit dat niet meer patiënten met een CVA dan patiënten met een TIA rechtstreeks naar het ziekenhuis gingen, kan besloten worden dat de patiënten en hun omgeving de ernst van het CVI moeilijk kunnen schatten, laat staan dat zij een verschil kunnen maken tussen een TIA en een CVA. Dit is uiteraard niet verwonderlijk aangezien noch van de patiënten noch van hun omgeving enige basiskennis op dit gebied mag verwacht worden. Het is vaak zelfs al moeilijk voor een arts om meteen de ernst van een CVI in te schatten. Maar dit onderstreept toch nog maar eens het vertrouwen dat patiënten hebben in hun huisarts. 4.2. Verblijfplaats 24 uur na het incident Voor de patiënten hebben CVI’s meestal belangrijke lichamelijke en psychische gevolgen. Maar ook op financieel gebied heeft een CVI belangrijke gevolgen voor de patiënt, zijn directe omgeving en voor de maatschappij. Dat blijkt vooral uit de hoge proportie patiënten die gehospitaliseerd wordt naar aanleiding van het CVI. Deze proportie is uiteraard beduidend hoger bij patiënten met een CVA dan bij patiënten met een TIA. Anderzijds wordt een belangrijk deel van deze patiënten tijdelijk zoniet definitief opgevangen door familieleden waardoor deze zowel tijd als geld moeten investeren in de opvang. Anderzijds zal meer dan één op vijf patiënten met een CVA niet gehospitaliseerd worden. Dit percentage stijgt met de leeftijd maar een belangrijk deel van deze patiënten overlijdt vrij snel aan de gevolgen van het CVA. Dit is niet door een gebrek aan gepaste zorgen maar door het feit dat de prognose dikwijls zo funest is dat een hospitalisatie geen uitkomst meer biedt of dat de patiënt al overleden is voordat hij naar een ziekenhuis kan overgebracht worden. 4.3. Onderzoek waarop de diagnose gebaseerd was Meestal was de diagnose gebaseerd op het klinisch onderzoek maar bij drie van de vijf patiënten werd ook een CT-scan uitgevoerd. Een NMR of een arteriografie werd bij minder dan één op de tien patiënten uitgevoerd. De diagnose van CVI was bij één op vijf patiënten uitsluitend gebaseerd op het klinisch onderzoek. Dit zijn vooral de patiënten die niet gehospitaliseerd werden voor hun CVI. Bij het aanvragen van dure technische onderzoeken werd toch enigszins rekening gehouden met de ernst van de aandoening. CT-scan en NMR werden vaker gebruikt voor de diagnosestelling van CVA dan van TIA. Anderzijds kan het feit dat er minder CT-scans en NMR’s gebeurden bij patiënten met een vermoeden van TIA er toe leiden dat kleinere CVA’s bij deze patiënten niet opgespoord werden. Bij vrouwen is de diagnosestelling vaker dan bij mannen uitsluitend gebaseerd op het klinisch onderzoek alleen. Dit kan misschien in verband gebracht worden met de hogere hospitalisatiegraad bij mannen.

48

Bespreking 4.4. Oorzaak van het CVI Bij één op de vier patiënten was één maand na het voorval nog geen oorzaak voor het CVI bekend. Bij meer dan de helft van de patiënten ging het om een ischemisch letsel en bij één op tien om een hemorrhagisch letsel. Bij de overige patiënten ging het om tumorale processen, stenoses, vasospasmes, multi-microherseninfarcten, arteriële hypertensie zonder meer en in mindere mate om vertebro-basilaire insufficiëntie of migraine. De meeste van deze andere oorzaken kunnen uiteraard bij de ischemische oorzaken ondergebracht worden. Uiteraard werd een hemorrhagische oorsprong vaker vastgesteld bij patiënten met een CVA dan bij patiënten met een TIA. Ischemische letsels werden ook significant vaker vastgesteld bij CVA patiënten dan bij TIA-patiënten. Dit is volledig toe te schrijven aan het feit dat de proportie incidenten met een onbekende oorsprong significant hoger was bij TIA dan bij CVA. Dit hangt natuurlijk samen met het kleiner aantal technische onderzoeken dat bij patiënten met een TIA uitgevoerd werd. Hemorrhagische CVA’s komen vaak voor in de leeftijdsgroep tussen 50 en 59 jaar en bij de patiënten van 90 jaar en ouder. 4.5. Bijkomende aandoeningen Vooral arteriële hypertensie, hartritmestoornissen, hartdecompensatie, dehydratatie, diabetes, anemie en andere minder voorkomende aandoeningen zoals levercirrose en slikpneumonie werden vastgesteld als bijkomende aandoening op de dag van het CVI. Een aantal van deze bijkomende aandoeningen zoals een slikpneumonie kunnen het gevolg zijn van het CVI. Maar een aantal andere bijkomende aandoeningen zoals hartritmestoornissen, diabetes en dehydratatie kunnen aan de oorzaak liggen van het CVI. Myocardinfarct werd als bijkomende aandoening vooral bij TIA patiënten vastgesteld. Ook andere bijkomende aandoeningen werden significant vaker geregistreerd bij TIA dan bij CVA. Een aantal bijkomende aandoeningen zoals myocardinfarct kunnen op zich lichte bewustzijnsstoornissen geven zonder dat er daarom een cerebrale oorzaak is voor de cerebrale ischemie.

5. Voorbeschikkende aandoeningen Het aantal patiënten met een voorbeschikkende aandoening is bijzonder hoog bij de geregistreerde patiënten. Arteriële hypertensie werd geregistreerd bij bijna de helft van alle patiënten met een CVI en bij meer dan de helft van de patiënten met een CVA. De prevalentie van diabetes lag ook bijzonder hoog in deze groep. Het aantal patiënten met diabetes was bijna dubbel zo hoog bij de patiënten met een CVA dan bij de patiënten met een TIA. Een voorgeschiedenis van CVA blijkt ook een belangrijke voorbeschikkende aandoening te zijn en vooral dan bij mannen.

6. Gevolgen van het CVI 6.1. Bewustzijnsstoornissen Bijna de helft van de patiënten met een CVI vertoonde bewustzijnsstoornissen. Meestal ging het om eenvoudige en/of kortdurende bewustzijnsstoornissen. Coma werd geregistreerd bij 8% en beduidend meer bij vrouwen dan bij mannen. Coma werd significant meer geregistreerd bij CVA dan bij TIA. Eenvoudig bewustzijnsverlies werd niet-significant meer geregistreerd bij TIA waardoor er betreffende het totaal aantal bewustzijnsstoornissen geen significant verschil waar te nemen was tussen CVA en TIA. 6.2. Motorische uitvalsverschijnselen Meer dan de helft van de geregistreerde patiënten kende motorische uitvalsverschijnselen ten gevolge van het CVI. Motorische uitvalsverschijnselen kwamen beduidend meer voor bij mannen dan bij vrouwen. De hogere proportie van uitvalsverschijnselen bij mannen was volledig toe te schrijven 49

Bespreking aan een verhoogd voorkomen van motorische uitvalsverschijnselen van de linker lichaamshelft bij de mannen ten opzichte van de vrouwen (39). Er werden meer motorische uitvalsverschijnselen vastgesteld bij de patiënten met een CVA dan bij de patiënten met een TIA. Uiteraard kan dit toegeschreven worden aan de grote graad van ernst van CVA maar deels kan dit ook toegeschreven worden aan een grotere proportie van motorische uitvalsverschijnselen van de rechter lichaamshelft bij CVA dan bij TIA. Globaal gezien werden bij patiënten met een CVA niet meer uitvalsverschijnselen geregistreerd bij de mannen dan bij de vrouwen. Dit komt vooral doordat motorische uitvalsverschijnselen van de rechter lichaamshelft of bilaterale uitvalsverschijnselen niet-significant meer bij vrouwen dan bij mannen geregistreerd werden. Bij de patiënten met een TIA werden beduidend meer motorische uitvalsverschijnselen van de linker lichaamshelft opgetekend dan van de rechter lichaamshelft. De duur van de uitvalsverschijnselen was bij TIA uiteraard steeds beperkt tot minder dan 24 uur. Bij meer dan de helft van de CVA patiënten duurden de motorische uitvalsverschijnselen meer dan één maand. 6.3. Spraakstoornissen Bij meer dan de helft van de patiënten met een CVI werden spraakstoornissen vastgesteld. Bij één op vier patiënten waren deze spraakstoornissen ernstig. Spraakstoornissen in het algemeen werden vaker geregistreerd bij mannen dan bij vrouwen. Dit verschil was vooral te wijten aan het vaker voorkomen van beperkte spraakstoornissen bij mannen dan bij vrouwen. Ernstige spraakstoornissen kwamen in beide geslachten met dezelfde frequentie voor. Twee derde van de patiënten met een CVA ondervond in meer of mindere mate spraakstoornissen. Er werden niet-significant meer spraakstoornissen geregistreerd bij CVA dan bij TIA. Maar ernstige spraakstoornissen werden beduidend meer geregistreerd bij CVA dan bij TIA. Bij TIA werden spraakstoornissen in het algemeen significant meer opgetekend bij mannen dan bij vrouwen. Dit opvallende verschil is terug te vinden voor zowel ernstige als beperkte spraakstoornissen. 6.4. Slikstoornissen en incontinentie Eén op vier patiënten met een CVA heeft slikstoornissen wat beduidend meer is dan bij patiënten met een TIA. Ook incontinentie werd vaker geregistreerd bij patiënten met een CVA dan bij patiënten met een TIA. Vrouwen met een CVA hadden hier beduidend meer last van dan mannen. 6.5. Recidieven Bijna één op de drie patiënten die het CVA overleefde, kreeg een recidief binnen de 12 maanden. De proportie van recidieven stijgt met de leeftijd. In de groep jonger dan 50 jaar werd ook een hoge proportie van recidieven opgetekend maar dit zou kunnen verklaard worden door het kleine aantal CVA’s dat in deze groep geregistreerd werd.

7. Mortaliteit 7.1. Mortaliteit in België Een belangrijke indicator voor CVA-gerelateerde mortaliteit is de mortaliteit binnen de eerste maand na het CVA. De mortaliteit na 12 maanden is een minder goede parameter omdat tal van andere aandoeningen, vooral in de oudere bevolkingsgroepen, tot sterfte kunnen leiden. In totaal overleden 28% van de patiënten met een CVA binnen de maand na het voorval. Hiervan stierf 6% binnen de 24 uur. Na één jaar was bijna de helft van de patiënten met een CVA overleden. Voor TIA was de mortaliteit natuurlijk merkelijk lager en werd de follow-up gestopt na 1 maand. De mortaliteit bedroeg op dat ogenblik 3,2%. 50

Bespreking Gedurende de eerste 24 uren was de mortaliteit na CVA bij de vrouwen significant hoger dan bij de mannen. Daarentegen was de totale mortaliteit gedurende de eerste 12 maanden na het CVA niet beduidend hoger bij de vrouwen dan bij de mannen. De mortaliteit steeg zowel bij de mannen als bij de vrouwen met de leeftijd. Vooral vanaf de leeftijd van 70 jaar steeg de mortaliteit spectaculair. De mortaliteit was beduidend hoger bij de patiënten die al een CVA doormaakten. De mortaliteit van hemorrhagisch CVA was voor alle leeftijdsgroepen beduidend hoger dan voor ischemisch CVA. Al voor de jongste leeftijdsgroepen was de mortaliteit van hemorrhagisch CVA vrij hoog. Het aantal overlijdens door cerebrovasculaire aandoeningen bekomen via de overlijdensaangiften van het NIS ligt binnen de betrouwbaarheidsintervallen van de schatting van de mortaliteit door CVA via de peilpraktijken. Tabel 75 : Vergelijking van de sterfte 12 maanden na CVA volgens peilpraktijken en overlijdensaangiften Schatting peilpraktijken Sterfgevallen 95% B.I.

NIS 1997* Sterfgevallen

Totaal Mannen Vrouwen

8774 3858 4970

(7268-10499) (2882-5060) (3851-6311)

9453 3652 5801

Vlaamse gewest Waalse gewest

5252 2741

(4180-6488) (1940-3858)

5505 2984

* Gegevens van SPMA (http://www.iph.fgov.be/epidemio/spma); Afdeling Epidemiologie; Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Brussel, België

Zowel voor mannen als vrouwen sluit de schatting van de mortaliteit via de huisartsenpeilpraktijken in alle leeftijdsgroepen bijzonder dicht aan bij de gegevens van het NIS. De vergelijking van de mortaliteit tussen de peilpraktijken en de overlijdensaangiften dient met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden. De peilpraktijken registreerden de totale mortaliteit gedurende de 12 maanden die volgden op het voorval. Dus ook de overlijdens die niet rechtstreeks toe te schrijven waren aan het incident werden in rekening gebracht. Figuur 17 : Mortaliteit 12 maanden na CVA bij mannen: vergelijking van de cijfers van de peilpraktijken en het Nationaal Instituut voor Statistiek

3000 Sterft e per 100.000 inw.

NIS

2500

Peilp raktijken

2000 1500 1000 500 0 0-49

50-59

60-69 70-79 Leeftijdsgroepen

80-89

>=90

51

Bespreking Figuur 18 : Mortaliteit 12 maanden na CVA bij vrouwen: vergelijking van de cijfers van de peilpraktijken en het Nationaal Instituut voor Statistiek

Sterfte per 100.000 inw.

3.500 3.000

NIS

2.500

Peilpraktijken

2.000 1.500 1.000 500 0 0-49

50-59

60-69

70-79

80-89

>=90

Leeftijdsgroepen

7.2. Mortaliteit per gewest De mortaliteit is in het algemeen hoger in het Waalse gewest dan in het Vlaamse gewest. Het verschil is echter uitsluitend significant na 1 maand en 6 maanden maar niet meer na 12 maanden. Zowel in het Vlaamse als in het Waalse gewest sluit de schatting van de mortaliteit via de huisartsenpeilpraktijken in alle leeftijdsgroepen bijzonder dicht aan bij de gegevens van het NIS. In Wallonië zijn de schattingen van de leeftijdsspecifieke mortaliteitscijfers minder precies en ontstaat de indruk dat er verschillen bestaan tussen de cijfers van de peilpraktijken en het NIS. Maar de cijfers van het NIS vallen toch nog binnen de betrouwbaarheidsintervallen van de peilpraktijken. Figuur 19 : Mortaliteit 12 maanden na CVA in het Vlaamse Gewest: vergelijking van de cijfers van de peilpraktijken en het Nationaal Instituut voor Statistiek

Sterft e per 100.000 inw.

3500 3000

NIS

2500

Peilpraktijken

2000 1500 1000 500 0 0-49

50-59

60-69

70-79

Leeftijdsgroepen

52

80-89

>=90

Bespreking Figuur 20 : Mortaliteit 12 maanden na CVA in het Waalse Gewest: vergelijking van de cijfers van de peilpraktijken en het Nationaal Instituut voor Statistiek

Sterfte per 100.000 inw. inh.

3000 2500 2000

NIS Peilpraktijken

1500 1000 500 0 0-49

50-59

60-69

70-79

80-89

>=90

Leeftijdsgroepen

7.3. Evolutie van de mortaliteit sinds 1984 De evolutie van de mortaliteit over de verschillende registraties heen toont een discrete daling van de mortaliteit gedurende de eerste 24 uur (p<0,05). De evolutie van de sterfte binnen de 24 eerste uren vertoonde een minder voorspelbaar patroon dan de incidentie. In 1984 overleden 12% van de patiënten binnen de 24 uur. In 1989 was dit 39% en in 1998-99 6%. Een verklaring voor deze ver uit elkaar liggen cijfers die bekomen werden via eenzelfde registratiesysteem is niet voor de hand liggend. Bij vergelijking van de mortaliteit binnen de eerste maand na het voorval zijn onze cijfers voor 1998-99 (28,5%) iets hoger dan de 19% die bekomen werd in twee Amerikaanse onderzoeken (40,41). Maar beide onderzoeken beperkten zich tot de mortaliteit van eerste CVA gevallen (first-ever strokes). Uit ons onderzoek blijkt bovendien dat recidieven een nefaste invloed hebben op de overleving. De totale mortaliteit 12 maanden na het CVA verminderde niet-significant over de verschillende registratieperiodes. In 1984 bedroeg de mortaliteit na 12 maanden 49% en in 1999 nog 48%. De totale mortaliteit van de patiënten die een CVA doormaakten daalde dus niet. Maar het aantal patiënten dat een CVA doormaakte daalde wel. Hierdoor daalde het aantal overlijdens binnen de twaalf maanden na een CVA van 14.451 in 1984 naar 8.774 in 1999 wat overeenkomt met een daling van 39% of 2,5% per jaar. In vergelijking met de gegevens van de Wereld Gezondheidsorganisatie liggen de CVA-gerelateerde sterftecijfers in België (88 per 100 000 inwoners) tussen de laagste en hoogste Europese waarden (33 in Zwitserland en 228 in Bulgarije) (42). Vergeleken met de sterftecijfers van de “Multinational Monitoring of Trends and Determinants in Cardiovascular Disease” (MONICA project) registratie sluiten onze cijfers bijzonder goed aan bij de cijfers die bekomen werden in Denemarken (28% sterfte na 1 maand en 41% na 12 maand) (43). Voor België zijn deze gegevens niet gekend aangezien CVA niet opgenomen werd in de MONICA registratie in Charleroi en Gent. 7.4. Factoren die de CVA-gerelateerde mortaliteit beïnvloeden Diabetes, voorafgaand CVA, hemorrhagisch CVA, slikproblemen en urinaire incontinentie hadden een ongunstige invloed op de overleving. Patiënten die behandeld werden voor hypertensie bleken in vergelijking met patiënten die geen antihypertensieve behandeling kregen of geen hypertensie hadden een grotere kans te hebben om te overleven. De correlatie tussen mortaliteit door CVA en diabetes, coma en urinaire incontinentie werd al aangetoond aan de hand van de voorgaande registraties (6). Andere studies vonden ook een positieve correlatie tussen sterfte door CVA en hypertensie (44) of hemorrhagische CVA’s (40). 53

Bespreking Het feit dat hypertensie in onze studie een gunstige invloed heeft op de sterfte is in contrast met de meeste epidemiologische registraties (44). Een voorgeschiedenis van hypertensie blijkt een belangrijke risicofactor te zijn voor overlijden door CVA en coronaire hartziekten (45,46). De meest aanvaardbare hypothese stelt dat de peilartsen “hypertensie” aangekruist hebben voor de patiënten die een medicamenteuze behandeling voor hypertensie kregen. Uiteraard werd “hypertensie” niet gescoord voor de patiënten zonder hypertensie of bij wie de hypertensie nooit vastgesteld werd maar vermoedelijk ook niet voor de patiënten die niet behandeld werden voor hypertensie. Maar er bestaan een aantal studies die, net zoals onze studie, geen verband hebben aangetoond tussen het voorkomen voor hypertensie en een verhoogd risico op sterfte door CVA. Volgens een eerdere speculatieve hypothese zou dit een indicatie kunnen zijn dat oudere personen de “overlevenden” zijn in een populatie waarin diegenen met de grootste risicofactoren al overleden zijn (47). Anderzijds is het belangrijk te weten dat in klinische studies de hoogste prevalentie van hypertensie werd teruggevonden in de zogenaamde “small-vessel disease”, welke geassocieerd is met de laagste graad van ernst en mortaliteit (48). De derde hypothese stelt dat een daling van de bloeddruk tijdens de acute fase van het CVA een ongunstige invloed kan hebben op de sterfte omdat de bloeddoorstroming in de ischemische gebieden nog moeilijker zal verlopen bij een bloeddrukdaling. Daarom zou het net gunstig kunnen zijn om een hoge bloeddruk te hebben tijdens de acute aanval omdat de bloedvoorziening in het beschadigde deel van de hersenen zal verbeteren (47). Er bestaan nog geen grote dubbelblind gerandomiseerde onderzoeken die op een overtuigende manier uitsluitsel kunnen geven over het feit of de bloeddruk tijdens de acute fase van een CVA dient verlaagd te worden of niet (49). Vooral met calciumantagonisten werd dit bestudeerd. In een aantal gevallen was de prognose slechter indien een calciumantagonist gebruikt werd om de bloeddruk te verlagen (50,51). In een Cochrane analyse van de samengevoegde gegevens van 28 studies met calciumantagonisten kon geen effect op de prognose (OR 1.07, 95% CI 0.97-1.18) noch op overlijden (OR 1.10, 95% CI 0.98-1.24) aangetoond worden (52).

8. Seizoensgebonden variaties Tijdsgebonden variaties in het optreden van CVA en TIA werden in andere registraties slechts in beperkte mate onderzocht. Een aantal studies hebben een verband gevonden tussen het seizoen en de incidentie (53, 54,55,56) maar een aantal andere studies spreken dit dan weer tegen (57,58,59). Uitgaande van onze registratie kan er niet echt gesproken worden over een seizoensgebonden variatie bij de registratie van CVA’s. De figuur over de twee registratiejaren toont geen jaarlijks terugkomende trends.

54

Besluit Het jaarlijks aantal episoden per 100 000 inwoners werd geschat op 185 voor CVA’s en 93 voor TIA’s. In totaal stierf 47% van de patiënten met een CVA binnen de twaalf maanden. Diabetes, voorgeschiedenis van CVA, hemorrhagische CVA, coma, slikstoornissen en urinaire incontinentie zijn belangrijke determinanten voor wat de sterfte door CVA betreft. De rol van hypertensie in de overleving na CVA blijft controversieel. Motorische uitvalsverschijnselen werden waargenomen bij 81% van de patiënten. Na één maand was de motorische uitval nog aanwezig bij 55%. Sinds 1984 daalde de incidentie van CVA op significante wijze. Hoewel de incidentie van CVA gedurende de laatste decennia afgenomen is, blijven CVA’s voor een enorme morbiditeit en mortaliteit zorgen. De registratie van cerebrovasculaire aandoeningen door de huisartsenpeilpraktijken geeft na vergelijking met de overlijdensstatistieken een betrouwbare schatting van de mortaliteit. De incidentie van deze aandoeningen zal vermoedelijk even betrouwbaar zijn, maar vergelijking met andere Belgische incidentieresultaten is zo goed als onmogelijk. Er werd een daling van het absolute aantal sterfgevallen door CVA waargenomen doordat het totaal aantal CVA’s vermindert, maar de mortaliteit na CVA blijft omzeggens onveranderd.

55

Besluit

56

Dankbetuiging De auteurs wensen hun dank te betuigen aan Yolande Pirson (input van gegevens en lay-out), Guy Jeanfils (data-entry programma's) Karolien Vantomme (nakijken van de Nederlandstalige versie) en Anne-Lise Laffineur (nakijken van de Franstalige versie). Met speciale dank aan alle huisartsen die hebben deelgenomen aan de registratie. Het Belgische netwerk van huisartsenpeilpraktijken is een samenwerking tussen het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV - Afdeling Epidemiologie, coördinatiecentrum) en de Nederlandstalige (WVVH) en Franstalige (SSMG) Wetenschappelijke Vereniging van Huisartsen. De financiering gebeurde tot 1990 door het Nationaal Ministerie van Volksgezondheid. Sinds 1991 wordt de werking volledig gefinancierd door de Vlaamse en Franse Gemeenschap.

57

Dankbetuiging

58

Publicaties, Voorstellingen Gerelateerde publicaties 1. DEVROEY D, BUNTINX F, VAN CASTEREN V, VAN DER HEYDEN J, VANDENBERGHE H. Higher attack rates for left motor deficit among men with cerebrovascular events. Neurology 2002;59:1794-1796. 2. DEVROEY D, VAN CASTEREN V, BUNTINX F. Registration of stroke through the Belgian sentinel network and factors influencing stroke mortality. Cerebrovasc Dis 2003;16:272279. 3. BUNTINX F, DEVROEY D, VAN CASTEREN V. Incidence of stroke and transient ischemic attacks is going down: A report from the Belgian Sentinel Stations. Br J Gen Pract 2002;52:813-817. 4. DEVROEY D, VAN CASTEREN V, BUNTINX F. De registratie van cerebrovasculaire incidenten door de Belgische huisartsenpeilpraktijken. Gezondheidsindicatoren 2000. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap - Entiteit Beleidsondersteuning. Ed Cloots H en Hooft P. 2002, pp. 215-224.

Gerelateerde voorstellingen 1. DEVROEY D, BUNTINX F, VAN CASTEREN V. Trends in stroke attack rates and mortality from a 16-year nationwide registration. Scientific Sessions of the American Heart Association 2002, 17-20 November 2002, Chicago, Illinois, United States. 2. DEVROEY D, BUNTINX F, VAN CASTEREN V. Trends in de incidentie en mortaliteit van cerebrovasculaire incidenten in België. Derde Eerstelijnssymposium, UIA 28 september 2002, Antwerpen, Belgium. 3. DEVROEY D, BUNTINX F, VAN CASTEREN V. Unexpected side-to-side motor deficit differences after acute cerebrovascular events. The 2002 Conference of the European Society of General Practice / Family Medicine; WONCA 2002 Region Europe, 9-13 June 2002, London, UK. 4. VANDEPERRE L, DEVROEY D, VAN CASTEREN V. De waarde van de KATZ-schaal bij het bepalen van de evolutie na een beroerte. Derde Eerstelijnssymposium, UIA 28 september 2002, Antwerpen, Belgium.

59

Publicaties, Voorstellingen, Referenties

60

Referenties 1. Wolfe CD, Giroud M, Kolominsky-Rabas P, et al. Variations in stroke incidence and survival in 3 areas of Europe. European Registries of Stroke (EROS) Collaboration. Stroke 2000;31:2074-2079. 2. Brainin M, Bornstein N, Boysen G, Demarin V. Acute neurological stroke care in Europe: results of the European Stroke Care Inventory. Eur J Neurol 2000;7:5-10. 3. Schmidt R, Breteler MM, Inzitari D, Fratiglioni L, Hofman A, Launer LJ. Prognosis with stroke in Europe: A collaborative study of population-based cohorts. Neurologic Diseases in the Elderly Research Group. Neurology 2000;54:S34-37. 4. Demarest S, Tafforeau J, Leurquin P, Tellier V, Van Der Heyden J, Van Oyen H. The health of the Belgian Population. The Health Interview Survey of 1997. COOV Scientific Institute Public Health, Brussels 1998 (http://www.iph.fgov.be/epidemio/epinl/crospnl/hisnl/table97.htm). 5. Demarest S, Van der Heyden J, Gisle L, Buziarsist J, Miermans PJ, Sartor F, Van Oyen H, Tafforeau J. Gezondheidsenquête door middel van Interview, België, 2001. Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Afdeling Epidemiologie, 2002;Brussel. (http://www.iph.fgov.be/epidemio/epinl/crospnl/hisnl/his01nl/hisnl.pdf). 6. Van Casteren V, Strobant A, Lobet MP, Cornelis R. Cerebrovasculaire accidenten in België. Een epidemiologische studie. Tijdschr Geneesk 1988;44:1065-1070. 7. Buntinx F, Van Casteren V, Wens J et al. Cerebrovasculaire incidenten : een registratie van het peilpraktijkennetwerk. Huisarts Nu 1997;1:26-28. 8. Stroobant A, Van Casteren V, Thiers G. Surveillance systems from primary-care data : surveillance through a network of sentinel general practitioners.In Eylenbosch W.J. and Noah D.(Ed):Surveillance in Health and Disease. Oxford, Oxford University Press 1988; 62-74. 9. Lobet M, Stroobant A, Mertens R et al. Tool of validation of the network of sentinel general practitioners in the Belgian health care system. Int J Epid 1987; 16: 612-618. 10. Grob PR. A morbidity recording system for primary health care. In Leaverton P.E. (Ed.) : Environmental Epidemiology. New-York, Praeger Publishers 1982; 131-139. 11. Collete BJA. The sentinel practices system in the Netherlands. In Leaverton P.E. (Ed.) : Environmental Epidemiology. New-York, Praeger Publishers 1982; 149-155. 12. Quataert P, Haelterman G, Van Casteren V. Hoe representatief zijn de peilpraktijken? Een oefening voor kanker. Huisarts Nu 2000;29:33-37. 13. Van Casteren V. Inventory of Sentinel Health Information Systems with GPs in the European Community. Situation up to March 1990. IHE, Brussels, January 1991;97. 14. Van Casteren V, Haelterman M. Kankerregistratie door de Huisartsenpeilpraktijken 19901997. Een externe validatie Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, december 2001. 15. Devroey D, Van Casteren V, De Lepeleire J. Procedure van definitieve opname van een volwassene waarbij de huisarts betrokken is. Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, december 1997. 16. Devroey D, Van Casteren V, Walckiers D. Ongevallen in de privé-sfeer waarbij de huisarts geraadpleegd wordt. Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, mei 2001.

61

Referenties 17. Bartholomeeusen S, Buntinx F, De Cock L, Heyrman J. Het voorkomen van ziekten in de huisartspraktijk : resultaten van de morbiditeitsregistratie van het Intego-netwerk. Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde Leuven, 2001. 18. Jamrozik K, Broadhurst RJ, Lai N, Hankey GJ, Burvill PW, Anderson CS. Trends in the incidence, severity, and short-term outcome of stroke in perth, Western Australia. Stroke 1999;30:2105-2111. 19. Morikawa Y, Nakagawa H, Naruse Y, Nishijo M, Miura K, Tabata M, Hirokawa W, Kagamimori S, Honda M, Yoshita K, Hayashi K. Trends in stroke incidence and acute case fatality in a Japanese rural area : the Oyabe study. Stroke 2000;31:1583-1587. 20. Johansson B, Norrving B, Lindgren A. Increased stroke incidence in Lund-Orup, Sweden, between 1983 to 1985 and 1993 to 1995. Stroke 2000;31:481-486. 21. Jorgensen HS, Plesner AM, Hubbe P, Larsen K. Marked increase of stroke incidence in men between 1972 and 1990 in Frederiksberg, Denmark. Stroke 1992;23:1701-1704. 22. Stegmayr B, Asplund K, Wester PO. Trends in incidence, case-fatality rate, and severity of stroke in northern Sweden, 1985-1991. Stroke 1994;25:1738-1745. 23. Harnsen P, Tsipogianni A, Wilhelmsen L. Stroke incidence rates were unchanged, while fatality cases declined, during 1971-1987 in Goteborg, Sweden. Stroke 1992;23:14101415. 24. Bonita R, Broad JB, Beaglehole R. Changes in stroke incidence and case-fatality in Auckland, New Zealand, 1981-91. Lancet 1993;342:1470-1473. 25. Broderick JP, Phillips SJ, Whisnant JP, et al. Incidence rates of stroke in the eighties: the end of the decline in stroke? Stroke 1989;20:577-582. 26. De Henauw S, De Bacquer D, de Smet P, Kornitzer M, De Backer G. Trends and regional differences in coronary risk factors in two areas in Belgium: final results from the MONICA Ghent-Charleroi Study. J Cardiovasc Risk 2000;7:347-357. 27. De Henauw S, De Bacquer D, Fonteyne W, Stam M, Kornitzer M, De Backer G. Trends in the prevalence, detection, treatment and control of arterial hypertension in the Belgian adult population. J Hypertens 1998;16:277-284. 28. Plehn JF, Davis BR, Sacks FM, et al. Reduction of stroke incidence after myocardial infarction with Pravastatin. The Cholesterol and Recurrent Events (CARE) Study. Circulation 1999;99:216-223. 29. Mac Mahon S et al. Blood Pressure, Stroke and Coronary heart disease, Part I : Effects of prolonged differences in blood pressure - Evidence from nine prospective observational studies corrected for the regression dilation bias. Lancet 1990;335:765-774. 30. Blood pressure, cholesterol, and stroke in eastern Asia. Eastern Stroke and Coronary Heart Disease Collaborative Research Group. Lancet 1998;352:1801-1807. 31. UKTIA Study Group: The United Kingdom Transient lschaemic Attack (UKTIA) aspirin trial: Final results. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1991;54:1044-1054. 32. Prospective Studies Collaboration. Cholesterol, diastolic blood pressure, and stroke: 13,000 strokes in 450,000 people in 45 prospective cohorts. Lancet 1995;346: 1647-1653.

62

Referenties 33. Eisenblätter D, Heinemann L, Classen E. Community-based stroke incidence trends from the 1970s through the 1980s in East Germany. Stroke 1995;26:919-923. 34. Tuomilehto J, Rastenyte D, Sivenius J, et al. Ten-year trends in stroke incidence and mortality in the FINMONICA stroke study. Stroke 1996;27:825-832. 35. Ueda K, Omae T, Hirota Y, et al. Decreasing trend in incidence and mortality from stroke in Hishayama residents, Japan. Stroke 1981;20:154-160. 36. Shimamoto T, Komachi Y, Inada H, et al. Trends for coronary heart disease and stroke and their risk factors in Japan. Circulation 1989;79:503-515. 37. Tell GS, Crouse JR, Furberg CD. Relation between blood lipids, lipoproteins, and cerebrovascular atherosclerosis. A review. Stroke 1988;19:423-430. 38. Antiplatelet Trialists' Collaboration. Collaborative overview of randomised trials of antiplatelet therapy – I : Prevention of death, myocardial infarction, and stroke by prolonged antiplatelet therapy in various categories of patients. BMJ 1994;308:81-106. 39. Devroey D, Buntinx F, Van Castere V, Van Der Heyden J, Vandenberghe H. Higher attack rates for left motor deficit among men with cerebrovascular events. Neurology 2002;59:1794-1796. 40. Bamford J, Dennis M, Sandercock P, Burn J, Warlow C. The frequency, causes and timing of death within 30 days of a first stroke: the Oxfordshire Community Stroke Project. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1990;53:824-829. 41. Dennis MS, Burn JP, Sandercock PA, Bamford JM, Wade DT, Warlow CP. Long-term survival after first-ever stroke : the Oxfordshire Community Stroke Project. Stroke 1993;24:796-800. 42. Perry HM, Roccella EJ. Conference report on stroke mortality in the southeastern United States. Hypertension 1998;31:1206-1215. 43. Bronnum-Hansen H, Davidsen M, Thorvaldsen P. Long-term survival and causes of death after stroke. Stroke 2001;32:2131-2136. 44. Liao D, Cooper L, Cal L, et al. The prevalence and severity of white matter lesions, their relationship with age, ethnicity, gender, and cardiovascular disease risk factors: the ARIC Study. Neuroepidemiology 1997;16:149-162. 45. Henderson SO, Bretsky P, Henderson BE, Stram DO. Risk factors for cardiovascular and cerebrovascular death among African Americans and Hispanics in Los Angeles, California. Acad Emerg Med 2001;8:1163-1172. 46. Ellekjaer H, Holmen J, Vatten L. Blood pressure, smoking and body mass in relation to mortality from stroke and coronary heart disease in the elderly. A 10-year follow-up in Norway. Blood Press 2001;10:156-163. 47. Boreas AM, Lodder J, Kessels F, de Leeuw PW, Troost J. Prognostic value of blood pressure in acute stroke. J Hum Hypertens 2002;16:111-116. 48. Grau AJ, Weimar C, Buggle F, et al. Risk factors, outcome, and treatment in subtypes of ischemic stroke : the German stroke data bank. Stroke 2001;32:2559-2566.

63

Referenties 49. Blood pressure in Acute Stroke Collaboration (BASC). Interventions for deliberately altering blood pressure in acute stroke (Cochrane Review). In : The Cochrane Library, 2nd ed. Oxford: Update Software, 1999. 50. Wahlgren NG, MacMahon DG, de Keyser J, et al. INWEST Study Group. Intravenous Nimodipine West European Stroke Trial (INWEST) of nimodipine in the treatment of acute ischaemic stroke. Cerebrovasc Dis 1994;4:204-210. 51. Squire IB, Lees KR, Pryse-Phillips W, et al. The effects of lifarizine in acute cerebral infarction : a pilot study. Cerebrovasc Dis 1996;6:156-160. 52. Horn J, Limburg M. Calcium antagonists for acute ischemic stroke (Cochrane Review). In : The Cochrane Library, 1, 2002. Oxford : Update Software. 53. Rosenorn J, Ronde F, Eskesen V, Schmidt K. Seasonal variation of aneurysmal subarachnoid haemorrhage. Acta Neurochir 1988;93:24-27. 54. Capon A, Demeurisse G, Zheng L. Seasonal variation of cerebral haemorrhage in 236 consecutive cases in Brussels. Stroke 1992;23:24-27. 55. Vinall PE, Maislin G, Michele JJ, Deitch C, Simeone FA. Seasonal and latitudinal occurrence of cerebral vasospasm and subarachnoid hemorrhage in the northern hemisphere. Epidemiology 1994;5:302-308. 56. Douglas AS, Russell D, Allan TM. regional and secular variations of cardiovascular and cerebrovascular mortality in New Zealand. Aust N Z J Med 1990;20:669-676. 57. Kelly-Hayes M, Wolf PA, Kase CS, Brand FN, McGuirk JM, D'Agostino RB. Temporal patterns of stroke onset. The Framingham Study. Stroke 1995;26:1343-1347. 58. Rothwell PM, Wroe SJ, Slattery J, Warlow CP. Is stroke incidence related to season or temperature? The Oxfordshire Community Stroke Project. Lancet 1996;347:934-936. 59. Langmayr JJ, Obwegeser A, Ortler M. Seasonal rupture of aneurysms. J Neurosurg 1995;83:182-183.

64

Bijlagen Interpretering van boxplots

*

Extreem : waarde meer dan 3 boxlengtes boven percentiel 75

0

Outlier : waarde meer dan 1,5 boxlengtes boven percentiel 75 Grootste waarde die geen outlier is

Percentiel 75 Mediaan Percentiel 25

Kleinste waarde die geen outlier is

0

Outlier : waarde meer dan 1,5 boxlengtes onder percentiel 25

*

Extreem : waarde meer dan 3 boxlengtes onder percentiel 25

65

Bijlagen Registratie CVA en TIA patiënten Wekelijks formulier IDENTIFICAT!E Registratieweek:.... Referentie patiënt:.... Geboortedatum:.. /.. /.... Geslacht: o Man o Vrouw Datum van gebeuren:.. /.. / 1 9.. Heeft patiënt diabetes: JA / NEEN / ? Heeft patiënt hypertensie: JA / NEEN / ? Is dit het eerste CVA/TIA voor deze patiënt: JA / NEEN / ? WERKSITUATIE PATIËNT: o Actief o Werkloos o Gepensioneerd o Invalide o Andere (preciseer):.............. LEEFSITUATIE PATIENT OP OGENBLIK van het gebeuren: o Thuiswonend alleen o Thuiswonende met partner + geboortedatum:.. /.. / 1 9.. o Bij ouders of kinderen o Acuut ziekenhuis o Revalidatiekliniek o Rustoord/RVT o Andere (preciseer):............ UITVALSVERSCHIJNSELEN: o Paralyse/parese: links / rechts / bilateraal o Bewustzijnsstoornis: coma o Spraakstoornis: ernstig / beperkt o Stikstoornis: JA / NEEN / ? o Incontinentie JA / NEEN / ? o Andere (preciseer):............ o Duur van de aanwezigheid van het deficit: < 24u / >= 24u EERSTE MEDISCHE HULPVERLENER NA HET CVA o Huisarts o Vervanger van de huisarts o Mobiel urgentieteam o Ziekenhuisarts o Andere (preciseer):............ TOESTAND NA 24 UUR: o Overleden o Ziekenhuis o Thuis o Andere (preciseer):............

66

Bijlagen Follow-up na 1 maand (voor CVA en TIA patiënten) IDENTIFICATIE - Registratieweek:.... - Uw referentie:...... - Geboortedatum:.. /.. /.... - Geslacht: o Man o Vrouw - Datum van gebeuren:.. /.. /.... DATUM WAAROP U DEZE FOLLOW-UP INVULT .. I.. / 1 9 9. FORMELE DIAGNOSE: o CVA o TIA o Andere (preciseer):.......... OORZAAK: o Bloeding o Trombose/embolie o Tumor o Andere (preciseer):.......... o Onbekend WAAROP WAS DE DIAGNOSE GEBASEERD: o Kliniek o CT o Arteriografie o NMR o Andere (preciseer):......... WAREN ER OP DE DAG VAN DIT INCIDENT 00K ANDERE NIEUWE AANDOENINGEN ? (als oorzaak, als gevolg of gewoon gelijktijdig met het CVA/TIA) o Neen o Ja, welke?: o Myocardinfarct o Fractuur van een been o Andere (preciseer):.......... WERD DE PATIENT NA DIT INCIDENT OPGENOMEN IN EEN ACUUT ZIEKENHUIS ? o Neen o Ja, hoelang?: o <=1dag o <= 1 week o <= 1 maand o Patiënt is nog steeds opgenomen HEBT U VERDERE INFORMATIE OVER DEZE PATIENT EN KAN U DE HIERNA VOLGENDE VRAGEN BEANTWOORDEN? o Ja o Neen

67

Bijlagen IS PATIENT OP ENIG OGENBLIK NA DIT INCIDENT BEHANDELD MET THROMBOLYTICA ? o Ja o Neen o Nog onbekend KRIJGT PATIENT OP DIT OGENBLIK SALICYLATEN ? o Ja o Neen o Nog onbekend DE PATIËNT IS OP DIT OGENBLIK: o In leven o Overleden o Thuiswonend alleen o Thuiswonend met partner o In huis van ouders of kinderen o In acuut ziekenhuis o In revalidatiekliniek o In rustoord of RVT o Andere (preciseer):............ DUUR VAN DE UITVALSVERSCHIJNSELEN: o <= 1 dag o <= 1 week o <= 1 maand o Nog steeds INDIEN PATIENT NIET (MEER) IN ZIEKENHUIS OPGENOMEN IS, WIE IS DAN MOMENTEEL ACTIEF BIJ DE HULPVERLENING BETROKKEN ? Huisarts JA / NEEN / ? Thuisverpleegkundige JA / NEEN / ? Kinesist JA / NEEN / ? Gezins/bejaardenhulp JA / NEEN / ? Maatschappelijk werk JA / NEEN / ? Ergotherapeut JA / NEEN / ? Logopedist JA / NEEN / ? Neuroloog JA / NEEN / ? Internist JA / NEEN / ? Revalidatiearts JA / NEEN / ? Andere arts (preciseer):........... JA / NEEN / ? Buren/ vrijwilligers JA / NEEN / ? Partner/kinderen JA / NEEN / ? ZIJN ER IN DE VOORBIJE MAAND EEN OF MEER TEAMBESPREKINGEN GEWEEST VAN TEN MINSTE DRIE HULPVERLENERS ROND DEZE PATIENT ? o Ja o Neen GELIEVE BIJGEVOEGDE EVALUATIESCHAAL IN TE VULLEN.

68

Bijlagen Follow-up na 6 maanden (enkel voor CVA patiënten) IDENTIFICATIE: - Registratieweek:.... - Uw referentie:...... - Geboortedatum:.. /.. /.... - Geslacht: o Man o Vrouw - Datum van gebeuren:.. /.. /.... DATUM WAAROP U DEZE FOLLOW-UP INVULT:.. /.. / 1 9 9. IS DE OORSPRONKELIJK DIAGNOSE N0G GEWIJZIGD ? o Ja o Neen IS ER ONDERTUSSEN EEN RECIDIEF GEWEEST ? o Neen o CVA o TIA WERD PATIENT OPGENOMEN IN ACUUT ZIEKENHUIS NAAR AANLEIDENG VAN HET CVA MET DE HIERBOVEN VERMELDE DATUM ? o Neen o Ja, hoe lang dan?: o <= 1 dag o <= 1 week o <= 1 maand o <= 3 maand o <= 6 maand o Is nog steeds opgenomen TOESTAND OP DIT OGENBLIK: o In leven o Overleden o Thuiswonend alleen o Thuiswonend met partner o In huis van ouders of kinderen o In acuut ziekenhuis o In revalidatiekliniek o In rustoord of RVT o Andere (preciseer):............ WANNEER HAD U ZELF VOOR HET LAATST CONTACT MET: Laatste week Laatste maand 1-3 maanden geleden 4-6 maanden geleden > 6 maanden geleden Niet van toepassing

De patiënt o o o o o o

De belangrijkste verzorgende persoon o o o o o o

69

Bijlagen INDIEN PATIENT NIET (MEER) IN ZIEKENHUIS OPGENOMEN IS, WIE IS DAN MOMENTEEL ACTIEF BIJ DE HULPVERLENING BETROKKEN ? Huisarts JA / NEEN / ? Thuisverpleegkundige JA / NEEN / ? Kinesist JA / NEEN / ? Gezins/bejaardenhulp JA / NEEN / ? Maatschappelijk werk JA / NEEN / ? Ergotherapeut JA / NEEN / ? Logopedist JA / NEEN / ? Neuroloog JA / NEEN / ? Internist JA / NEEN / ? Revalidatiearts JA / NEEN / ? Andere arts (preciseer):........... JA / NEEN / ? Buren/ vrijwilligers JA / NEEN / ? Partner/kinderen JA / NEEN / ? ZIJN ER IN DE VOORBIJE MAANDEN EEN OF MEER TEAMBESPREKINGEN GEWEEST VAN TEN MINSTE DRIE HULPVERLENERS ROND DEZE PATIENT ? o Ja o Neen VAN WELKE HULPMIDDELEN MAAKT PATIENT GEBRUIK ? o Kruk o Loophulp o Rolstoel o Andere (preciseer):......... o Geen o Onbekend AANPASSINGEN IN HUIS (uitsluitend voor de patiënten die in eigen huis of bij kinderen of ouders verblijven) o Slaapruimte o Toilet o Deuren o Keuken o Badkamer o Traplift o Andere (preciseer):......... o Geen o Onbekend GELIEVE BIJGEVOEGDE EVALUATIESCHAAL IN TE VULLEN.

70

Bijlagen Follow-up na 12 maanden (enkel voor CVA patiënten) IDENTIFICATIE: - Registratieweek:.... - Uw referentie:...... - Geboortedatum:.. /.. /.... - Geslacht: o Man o Vrouw - Datum van gebeuren:.. /.. /.... DATUM WAAROP U DEZE FOLLOW-UP INVULT:.. /.. / 1 9 9. TOESTAND OP DIT OGENBLIK: o In leven o Overleden o Thuiswonend alleen o Thuiswonend met partner o In huis van ouders of kinderen o In acuut ziekenhuis o In revalidatiekliniek o In rustoord of RVT o Andere (preciseer):............ IS ER ONDERTUSSEN EEN RECIDIEF GEWEEST ? o Neen o CVA o TIA BEROEPSACTIVITEIT (INCL. HUISHOUDEN) o Nooit geweest of was al gestopt voor het incident o Definitief opgegeven o Nog niet hervat (hervatting is wel de bedoeling) o Hervat WANNEER HAD U ZELF VOOR HET LAATST CONTACT MET: Laatste week Laatste maand 1-3 maanden geleden 4-6 maanden geleden > 6 maanden geleden Niet van toepassing

De patiënt o o o o o o

De belangrijkste verzorgende persoon o o o o o o

GELIEVE BIJGEVOEGDE EVALUATIESCHAAL IN TE VULLEN.

71

Bijlagen KATZ EVALUATIESCHAAL

MEDV:....... Week:..... Uw identificatie:.... Geslacht: Man / Vrouw Geboortedatum:.. /.. / 1 9.. Datum CVA / TIA:.. /.. / 1 9 9. Gelieve deze evaluatieschaal in te vullen a.u.b. U hoeft slechts per criterium het juiste antwoord aan te kruisen en geen score toe te kennen. CRITERIUM WASSEN

Kan zichzelf helemaal wassen zonder enige hulp

Heeft gedeeltelijke hulp Heeft gedeeltelijke nodig om zich te wassen hulp nodig om zich te onder de gordel wassen zowel boven als onder de gordel

Moet volledig worden geholpen om zich te wassen zowel boven als onder de gordel

KLEDEN

Kan zich helemaal aan- en uitkleden zonder enige hulp

Heeft gedeeltelijke hulp nodig om zich te kleden onder de gordel (zonder rekening te houden met veters)

Heeft gedeeltelijke hulp nodig om zich te kleden zowel boven als onder de gordel

Moet volledig worden geholpen om zich te kleden zowel boven als onder de gordel

VERPLAATSEN

Kan volledig zelfstandig opstaan en zich verplaatsen zonder mechanische hulp of hulp van derden

Kan zelfstandig in en uit een stoel of bed, maar gebruikt mechanische hulpmiddelen om zich zelfstandig te verplaatsen (krukken, rolstoel)

Heeft volstrekt hulp van derden om op te staan en zich te verplaatsen

Is bedlegerig of zit in een rolstoel en is volledig afhankelijk van anderen om zich te verplaatsen

TOILETBEZOEK

Kan alleen naar het toilet gaan of zich reinigen

Heeft gedeeltelijke hulp van derden nodig om naar bet toilet te gaan of zich te reinigen

Moet volledig worden geholpen om naar bet toilet te gaan of zich te reinigen

Kan niet naar bet toilet gaan en evenmin op de toiletstoel

CONTINENTIE

Is continent voor urine en feces

Is accidenteel incontinent voor urine of feces (inclusief blaassonde en kunstaars)

Is incontinent voor urine (inclusief mictietraining)

Is incontinent voor urine en feces

ETEN

Kan alleen eten en drinken

Heeft vooraf hulp nodig om te eten of te drinken

Heeft gedeeltelijke hulp nodig tijdens het eten of drinken

De patiënt wordt gevoed

ORIENTATIE TIJD/RUIMTE

Geen probleem

Occasioneel gedesoriënteerd

Voortdurend gedesoriënteerd

RUSTELOOSHEID

Geen probleem

Occasioneel

Voortdurend

72

D/2003/2505/37

De epidemiologie van cerebrovasculaire incidenten in België

Recommend Documents