DE EERSTE CURSUS VOOR VOORTGEZETTE VAKSTUDIE.
182
DE EERSTE CURSUS VOOR VOORTGEZETTE VAKSTUDIE DER NEUTRALE EN PROTESTANTSCHCHRISTELIJKE GROEPEN. door Dr. A. VAN VOORTHLIIJSEN. Ofschoon niet in alle opzichten met de beschouwingen en gevolgtrekkingen van het artikel meegaande, geven we het gaarne plaats, omdat dergelijke opbouwende kritiek de organisatie van de leergangen ten goede moet komen en de belangstelling er voor zal versterken.
De gecombineerde cursus, tot stand gekomen door de samenwerking van de Neutrale Commissie en de Protestantsch-Christelijke Commissie voor de studie der leerkrachten, werkzaam bij het buitengewoon onderwijs, is aangevangen op Zaterdag 11 Mei 1929 en geëindigd op Zaterdag 28 Juni 1930. Behalve in de vacanties i s de cursus gegeven op den Zaterdagmiddag,telkens gedurende 4 lesuren van drie kwartier. De kosten zijn gedragen door het Rijk. Vergoed zijn de honoraria der docenten, de reiskosten der cursisten en verder verschillende onkosten als reiskosten der docenten, kosten voor zaalhuur, administratie enz. Het omvangrijke werk der administratie en der directe regeling is zoo goed
als alleen verricht door den heer P. H. Schreuder. De meeste lessen zijn gegeven voor de beide groepen te zamen. Alleen het vak kinderpsychologie is gedoceerd voor elk der groepen afzonderlijk. De namen der docenten, de vakken, alsmede het aantal uren, dat aan elk der vakken is besteed, zijn opgenomen in de volgende lijst:
Paedagogiek. Prof. Dr. J. Waterink 25 uur. Kinderzielkunde. Prof. Dr. L. van der Horst 22 uur, idem Drs. W. H. ten Seldam 21 uur. Psychologisch practicum. Prof. Dr. J. Waterink en Prof. Dr. L. v. d. Horst 24 uur. Kindergebreken. Dr. W. G. Sillevis Smit 15 uur. Opvoedings - en Onderwijsleer. Verschillende docenten uit het buitengewoon onderwijs 19 uur. Erfelijkheidsleer. Mejuffrouw Dr. M. A. van Herwerden 5 uur. Maatschappijleer. Mr. J. Everts 5 uur. Logopaedie en Phoniatrie. P. H. Schreuder, P. Linthorst. A. Goeman en enkele anderen 13 uur. Logopaedisch practicum 10 uur. Met het oog op de practische lessen kon van het, .groote aantal leerkrachten, dat zich voor het volgen van den cursus had opgegeven, slechts een veertigtal worden toegelaten. Het Comité heeft
DE EERSTE CURSUS VOOR VOORTGEZETTE VAKSTUDIE.
183
gemeend hierbij aan de leerkrachten met de meeste dienstjaren bij het buitengewoon onderwijs den voorrang te moeten geven. De meeste lessen van den gecombineerden cursus zijn gegeven te Amsterdam in het gebouw der Gemeentelijke Universiteit en in het gebouw van het Psychologisch Laboratorium der Vrije Universiteit. Een deel der lessen is gegeven te 's-Gravenhage, bijna steeds in het gymnastieklokaal van het schoolgebouw aan de Griftstraat. In verband met de omstandigheid, dat de cursus bezocht werd door de leerkrachten met het grootst aantal dienstjaren, is de cursus opgezet als een éénjarige. Uit het zeer getrouwe bezoek van de lessen dciltr de cursisten mag worden afgeleid, dat de cursus als geheel is geslaagd. Dit laatste blijkt tevens zeer duidelijk uit de antwoorden, die zijn binnengekomen op een aantal vragen, die de heer Schreuder, als secretaris van het Comité, tegen hef einde der lessen aan de cursisten heeft voorgelegd. Het spreekt van zelf, dat de deelnemers aan den cursus volstrekt niet eenstemmig zijn in hun oordeel over de verschillende onderdeelen van den cursus. Hoewel er dus ndet van een communis opinio ka r n worden gesproken, wijzen toch de berichten der cursisten op bepaalde punten een zekere richting aan. Algemeen is men van oordeel, dat het bijwonen van vier uren cursus achtereen op één middag te vermoeiend is. Bij het organiseeren van ide volgende cursussen zal men (zooals trouwens reeds geschied is) goed doen den cursus op den Zaterdagmiddag uit niet meer dan drie lesuren te laten bestaan. Voorts geven vele cursisten den raad om het aantal uren gewijd aan erfelijkheidsleer en maatschappijleer uit te breiden. Het is, naar het mij voorkomt, een goed teeken, dat de wensch wordt geuit om vooral deze beide vakken in de voortgezette vakstudie te betrekken. Voor iedereen, die met verstandelijk minderwaardigen in aanraking komt, is het van het grootste belang een juist inzicht te verkrijgen in de beteekenis, welke de erfelijkheid bij het tot stand komen van zwakzinnigheid heeft. Hetzelfde geldt voor de maatschappijleer. Het speciale onderwijs aan zwakzinnigen ontleent voor een groot deel zijn bestaansrecht aan het verband, dat kan worden vastgesteld tusschen zwakzinnigheid en de groote sociale problemen. Bijna alle cursisten spreken hun bijzondere voldoening uit over de lessen in logopaedie. Vooral de lessen, in welke patienten werden gedemonstreerd en besproken, vielen zeer in den smaak. Door het zeer veelvuldig voorkomen van spraakgebreken bij achterlijke kinderen is de logopaedie wel het vak, waarbij de aansluiting met de schoolpractijk het meest voor de hand ligt en waarbij de op den cursus opgedane ervaring direct in toepassing kan worden gebracht. Van het vak opvoedings- en onderwijsleer, dat eigenlijk in het
DE EERSTE CURSUS VOOR VOORTGEZETTE VAKSTUDIE.
184
middelpunt van den cursus had moeten staan, - moet helaas worden getuigd, dat het niet tot zijn recht is gekomen. De meeste belangstelling werd getoond voor de lessen, waarin de theorieën van Freud, Jung en Adler werden besproken; voor het overige is gebleken, dat de docenten zelf staande midden in de praktijk van het schoolleven, de hen opgedragen onderwerpen niet zoodanig wisten te behandelen, dat zij hun gehoor hebben kunnen bevredigen. Het is, naar het mij voorkomt, in het belang van de zaak deze mislukking hier openlijk te bespreken en de vraag te stellen, welke de oorzaken zijn geweest, die tot het minder goed slagen van dit deel van den cursus hebben bijgedragen. Hierbij moet op den voorgrond worden geplaatst, dat het aan belangstelling voor dit vak niet ontbreekt. Telkens komt het voor den dag, dat de behoef te naar voorlichting over problemen van didactiek en opvoeding bij een groot aantal leerkrachten van het buitengewoon onderwijs aanwezig is. De teleurstelling, die het vak heeft gebracht, is, naar mijn meening, voor een groot deel te wijten aan de omstandigheid, dat , de docenten te weinig rekening hebben gehouden met het feit, dat alle cursisten reeds vele jaren bij het buitengewoon onderwijs werkzaam waren. Het behandelen van onderwerpen, die verband houden met de dagelijksche praktijk in de school, voor een gehoor, dat het onderwijs langen tijd heeft gediend, is geen gemakkelijke taak. De vorm, waarin het vak opvoedingsen onderwijsleer in den afgeloopen cursus is gegeven, kan niet worden gehandhaafd. Het verdient echter overweging of op een volgenden cursus onderwerpen als handenarbeid, individualisatie, taalonderwijs, gymnastiek, werkklassen, aanvankelijk leesonderwijs, enz. niet kunnen worden behandeld op de wijze als dit op een gewone vergadering geschiedt. Wanneer b.v. éénmaal per maand twee uren voor een dergelijke vergadering beschikbaar worden gesteld, heeft men althans de voldoening, dat behalve aan de theoretische vakken toch ook aan den eigenlijken arbeid in .de school , eenige aandacht wordt besteed. Het verlangen om over zwakzinnigen meer te weten heeft zich vooral duidelijk getoond in de kritiek, die uitgeoefend is op de beide voorname vaken: paedagogiek en kinderzielkunde. De cursisten zijn het er geheel over eens, dat de drie docenten voor deze vakken, zoowel wat betreft inhoud, als wat aangaat vorm, op voortreffelijke wijze hunne colleges hebben gegeven. Er wordt door niemand aan getwijfeld of hetgeen hier werd geboden, stond op zeer hoog plan. Door sommigen worden dan ook de inderdaad rijke colleges zonder eenig voorbehoud ten volle gewaardeerd. Door anderen wordt naast de waardeering eenige teleurstelling uitgesproken, dat in de lessen de paedagogiek der zwakzinnigheid en de psychologie der zwakzinnigen niet uitvoeriger zijn behandeld. Men kan er over redetwisten of deze opmerking bij de hier
DE EERSTE CURSUS VOOR VOORTGEZETTE VAKSTUDIE.
185
bedoelde colleges op haar plaats is en of de verlangde stof niet eerder bij kindergebreken had moeten worden besproken. Zooveel is echter zeker, dat, over het geheel genomen en enkele zeer goede lessen uitgezonderd, de cursus voor de leerkrachten bij het onderwijs aan zwakzinnigen te weinig heeft geboden op het gebied der psychische en lichamelijke gesteldheid van het geestelijk minderwaardig kind. Verschillende leerkrachten spreken openhartig uit, dat de cursus in dit opzicht niet heeft gegeven, wat zij er van hadden verwacht. Voor het volgen van het psychologisch practicum zijn de cursisten verdeeld in vier groepen. Sommige uren werden voor alle cursisten te zamen gegeven, andere aan een of twee groepen afzonderlijk. Het is gebleken, dat mannen en vrouwen, die in het volle leven staan, niet veel gevoelen voor het persoonlijk deelnemen aan proeven op psychisch terrein. De belangstelling die aanwezig was, zoolang de proef in het algemeen door den docent werd gedemonstreerd, daalde bedenkelijk, telkens als de cursisten zelf aan het werk werden gezet. Ik ben van oordeel, dat voor de groep van oudere leerkrachten de zelfwerkzaamheid bij het psychologisch practicum moet worden uitgeschakeld, hoe hoog wij de zelfwerkzaamheid ook overigens in de school waardeeren. Uit het bovenstaande mag volstrekt niet worden opgemaakt. dat aan den cursus nogal het een en ander heeft ontbroken. Ik herhaal hier uitdrukkelijk, dat , de antwoorden op de rondvraag getuigen van de groote winst voor het buitengewoon onderwip, welke door het tot stand komen van den cursus is verkregen Ter ersthbndlmeacurs,bhlvetgnzij op de lessen hebben geleerd, een aansporing ontvangen tot eigen studie. De cursus zal er ongetwijfeld toe bijdragen, dat hier en daar een boek wordt ter hand genomen, dat anders was blijven liggen. „Op deze wijze", zegt een der cursisten, „zal de cursus door wetenschappelijke verdieping 'een grootere bevrediging van het dagelijksch werk brengen". In de tweede plaats kan van winst worden gesproken, omdat wetenschappelijk Nederland voortaan niet meer de vraagstukken, zwakzinnigen of zwakzinigenzórg betreffende, zonder meer zal voorbijgaan. Er is een begin gemaakt met belangstelling voor onze hoogst interessante problemen te wekken in universitaire kringen. Dit moet op den duur aan het buitengewoon onderwijs ten goede komen. Zonder wetenschappelijken ondergrond zal een hoopvolle beweging ten bate der geestelijk misdeelde jeugd onherroepelijk te niet gaan. In de derde plaats heeft de samenwerking van de beide groepen eenige waardeering voor elkaars meeringen in het leven geroepen. Ik druk mij hier met opzet zoo sober mogelijk uit. Men heeft ingezien, dat de ernst om 'door studie het misdeelde kind beter te Meeren begrijpen, bij menschen van geheel verschillende levens-
DE EERSTE CURSUS VOOR VOORTGEZETTE VAKSTUDIE.
186
beginselen aanwezig kan zijn en dat men de wei eldbeschouwing van een spreker niet behoeft te deelen om toch vol bewondering te zijn over hetgeen te berde wordt gebracht. Ten slotte heeft deze eerste cursus ons allen duidelijk doen voelen, dat er behalve een cursus voor voortgezette vakstudie moet komen een speciale opleiding van de leerkrachten, vóórdat zij .den arbeid bij het buitengewoon onderwijs ter hand gaan nemen. Als het onderwijs aan zwakzinnigen zijn taak op den duur goed zal blijven vervullen, moeten er leerkrachten aanwezig zijn, die grondige beroepsopleiding hebben gehad en die verder in de gelegenheid worden gesteld door studie zich op de hoogte te houden van het vak, dat moeilijk is te vervullen en dat, juist omdat het geestelijk minderwaardigen betreft, een zeer groote verantwoordelijkheid oplegt.
HET VRAAGSTUK DER FRUSTATIE. door P. H. SCHREUDER. Volgens een bericht in de N.R.Ct. zeide een Engels rechter Mc. Cardie te Stafford, bij de aanvaarding van zijn ambt: „Op het ogenblik zijn er in Engeland 400.000 geesteszwakken en er worden dageliks imbecillen en idioten verwekt. Indien er geen stappen gedaan worden om een grotere mate van afzondering of onvruchtbaarmaking te weeg te brengen, zal dit afschuwelik proces der vergroting van het aantal geestelik defecten onverzwakt voortgang maken." Dergelijke min of meer sterk getinte berichten treft men tegenwoordig meer aan in de dag- en vakpers.Ze gaan uit van de veronderstelling, dat zwakzinnigen merendeels verwekt worden door zwakzinnigen. Dr. Herderschée gaf reeds aan, hoe hij op wetenschappelike gronden van de onjuistheid dezer onderstelling overtuigd was en daarbij gesteund werd door zijn ervaring, daar hij onder de ouders van de z.z. der Amsterdamse scholen bijna nooit ernstige vormen van zwakzinnigheid aantrof. Nu meen ik, dat de werkers bij het B.O. op betrekkelik gemakkelike wijze waardevol materiaal in deze richting kunnen verschaffen, De B.L.O.-scholen te Amsterdam, Rotterdam, 's-Gravenhage, Utrecht en Arnhem bestaan langer dan 20 jaar. We kunnen dus nu de nakomelingschap onzer oud-leerlingen op onze scholen verwachten. Indien de opvatting van Mc. Cardie c.s. juist ware. zouden onze scholen over een l0-tal jaren zelfs grotendeels met deze nakomelingschap gevuld moeten zijn. Ook mijn ervaring doet me het tegendeel vermoeden. Beslist zwakzinnige ouders komen slechts zelden bij onze leerlingen voor.
HET VRAAGSTUK DER FRUSTATIE.
187
Juiste getallen kunnen we ons verschaffen, indien de commissies van onderzoek in de genoemde 5 Gemeenten jaarliks vermelden: a. Hoeveel 1.1. werden onderzocht en goedgekeurd? b. Van hoeveel daarvan bezochten een of beide ouders een school voer B.O. of werden verpleegd in een inrichting voor afwijkenden? Als de betreffende afdelingen onzer Vereniging deze gegevens verzamelen en het Tijdschrift de uitkomsten vermeldt, kan, als de andere plaatsen, waar scholen voor z.z. zijn gevestigd, achtereenvolgens in het onderzoek worden betrokken, over 10 à 20 jaar deze kwestie afdoende in ons land uitgemaakt worden.
LICHAIVIELIKE O'PVOEDING. Het stukje van F. Visser (Jg. 1930 blz. 123 e.v.) geeft aanleiding uitvoerig melding te maken van het „Pro en Contra de vakonderwijzer voor lich. opv. aan B.O.-scholen" dat de inleidingen bevat van W. A. v. Liefland voor pro en van A. Tonneman voor contra op de reeds enige tijd geleden gehouden jaarvergadering van de B.L.O.-groep van de B. v. N. O. We vinden de inleidingen afgedrukt in het bijvoegsel van De Bode van 4 Julie 1.1. Beide inleidingen zijn georienteerd op de Amsterdamse toestanden. Van Liefland gebruikt een groot gedeelte van zijn inleiding om aan te tonen, dat lichamelike afwijkingen op de B.L.O.-scholen veelvuldiger voorkomen dan op de gewone scholen, dat ter voorkoming van tuberculose een goede lich. opv. kan medewerken en dat een door lich. opv. verbeterde lichaamshouding van groot belang is voor de gezondheid. Daarnaast betoogt hij, dat in het biezonder door sport en spel de morele en geestelike ontwikkeling der z.z. gesteund wordt. Vervolgens maakt hij voor het B.L.O. de uitspraak van Dr. Reys voor de lagere school tot de zijne, dat „g oe d in g e r i c h t e lich. opvoeding op de lagere school in staat zal zijn lichamelike afwijkingen te voorkomen en ook lichte te korriegeren en één der eisen daarvoor is, dat dit onderwijs gegeven wordt door vakonderwijzers" Ter motivering zegt v. L i e f1 a n d het volgende: „De meeste onderwijzers der B.O.-scholen zijn in het bezit van de akte voor V. en O. De naam van deze akte geeft al voldoende aan dat de bezitters niet volledig bevoegd zijn, zij mogen slechts een gedeelte der leerstof, welke het vak bevat, onderwitzen en dan nog niet eens het belangrijkste. Zij hebben in het hoofd, of althans in het hoofd gehad enkele serieuze oefeningen, die misschien heel nuttig zijn, maar w a a r o m z e nuttig zijn, welke spieren en spiergroepen hierbij in aktie komen, daarvan hebben ze heel weinig besef. En dat Tan ook niet anders.
