17/12/2012
Situering
De eco-sociale benadering van het sociaal werk:
► ► ►
Binnen missie en traditie van SW Huidige analyse van ecologische crisis ►
Toetsing van ideeën: Werkveld: interviews en focusgroepen Leterend netwerk
van denkkader tot boek Boekvoorstelling ‘Een veerkrachtige samenleving’ Leuven, 6 oktober 2010
Project SOWEDO: Oriëntatie van Sociaal Werk op Duurzame Ontwikkeling Sociaal werk als beroep: eigen missie en praktijk Gepaste interpretatie van DO
Leidt in uitwerking tot dubbele beweging: SW ecologiseren Sociale dimensie van DO versterken 3
I. Een oriënterend kader
5 delen 1. I. II. III. IV. V.
Een oriënterend kader Processen van sociale verandering Thema’s en praktijken Knopen in het netwerk Leren voor duurzame ontwikkeling
2. 3. 4. 5.
De uitdaging: transitie - ‘De urgentie van ecologische rechtvaardigheid’ (H1) DO en Sociaal Werk – ‘Tussen droom en daad’ (H2) DO en SW-literatuur – ‘Op zoek naar bronnen’ (H3) ‘Paradigmaverandering: anders leren kijken Een gepast beeld voor DO’ (H4) ‘Duurzame ontwikkeling in de praktijk’ (H5) 6
1
17/12/2012
Ecologische ‘Overshoot’ 1. De uitdaging: transitie naar andere samenleving (H1) Een duidelijk uitgangspunt dat de ecologische crisis en sociale problemen verbindt LPR-rapport 2008: Mondiale ecologische voetafdruk in 2005 meer dan 25% groter dan draagvlak planeet aarde 7
Uitstoot broeikasgassen per land in 2002
Bron: www.worldmapper.org nr.299
Transitie Ecol Econ (PTJONES)
September 2008
8
De huidige consumptie- en productiepatronen zijn sociaal en ecologisch niet duurzaam
Gebaseerd op Carley en Spapens
Rechtvaardige consumptie- en productiepatronen : niet noodzakelijk duurzaam
De uitdaging ► Behoeftebevreding
en creëren van welzijn voor elke wereldbewoner met behoud van het ‘natuurlijk kapitaal’. ► Dat vereist: dematerialisering van de economie een rechtvaardige verdeling van welvaart: binnen biofysische grenzen (ecologische rechtvaardigheid) een nieuwe visie op welzijn ► Dat
betekent: transitie naar een andere samenleving
Gebaseerd op Carley en Spapens
2
17/12/2012
Duurzame productie en consumptie: sociaal rechtvaardig, ecologisch houdbaar
Contractie en convergentie
macht en inspraak
levenskwaliteit
draagkracht
rechtvaardigheid
Gebaseerd op Carley en Spapens Naar P.T. Jones en R. Jacobs: "Terra Incognita", 2006
Vragen voor SW ►DO www.seppo.net
2. SOCIAAL WERK & DUURZAME ONTWIKKELING (H2 + 3)
is een politiek begrip
►Welk
begrip van DO? ►Welke agenda, criteria, processen?
15
Wat is onze visie op DO? Vertrekkend van de uitdaging = context: ► Business as usual is onmogelijk! ► Duurzame ontwikkeling: een maatschappelijk transitieproces dat geen enkel domein van de samenleving onaangeroerd laat. ► Op die manier is DO een onontkoombaar kader om vandaag naar SW te kijken: impliceert keuze voor transformationeel SW
Brede morele agenda DO ►
► ► ► ►
► ► ►
Ontwikkeling die de kwaliteit van het leven van alle mensen verbetert (behoeftebevrediging) Respect voor de ecologische draagkracht van de aarde Gedeelde maar gedifferentieerde verantwoordelijkheid Sociale rechtvaardigheid op mondiaal vlak Intragenerationele rechtvaardigheid of solidariteit (environmental justice) Intergenerationele rechtvaardigheid of solidariteit Actieve participatie en inspraak Gendergelijkheid, aandacht voor diversiteit Op basis van WCED-proces 18
3
17/12/2012
Missie van het sociaal werk ‘The social work profession promotes social change, problem solving in human relationships and the empowerment and liberation of people to enhance well-being. Utilising theories of human behaviour and social systems, social work intervenes at the points where people interact with their environments. Principles of human rights and social justice are fundamental to social work’
Vergelijking van normatieve principes Duurzame ontwikkeling
Sociaal werk
behoeftebevrediging
verhogen welzijn
respect voor ecologische grenzen
- afwezig - compatibel: afhankelijk van het gehanteerde begrip van welzijn: hier deelt het SW in de problemen van onze samenleving, zoals zich die ook voor DO stellen
gedeelde maar gedifferentieerde verantwoordelijkheid (in de eerste plaats tussen landen)
- impliciet: volgt uit algemene opvattingen van billijkheid, aandacht voor eigen mogelijkheden/beperkingen mensen - kenmerkt ook empowerment - accent op onderscheid tussen individuen en tussen groepen in de samenleving, i.p.v. tussen landen
mondiale rechtvaardigheid
ja
intragenerationele solidariteit
ja
intergenerationele solidariteit
compatibel: afhankelijk van verantwoordelijkheidsbegrip (als gedifferentieerd compatibel met empowerment)
actieve participatie en inspraak
Ja
gendergelijkeid en aandacht voor diversiteit
ja
19 (IASSW & IFSW, 2001)
Overeenkomsten SW en DO ► Grote
SW & DO: kunnen elkaar versterken
normatieve gelijkenis wat betreft aandacht voor welzijn, rechtvaardigheid, mensenrechten, diversiteit en participatie ► Gemeenschappelijke kenmerken:
►
procesgericht: sociale verandering (transformationeel) multi-level multi-actor
►
Stelling: Het SW heeft de potentie om de noodzakelijke holistische aanpak van de sociale, ecologische en economische dimensies van een maatschappelijk probleem te bevorderen.
SW dient zijn contextuele kijk te verbreden tot de fysische omgeving (cf. eco-social approach) de notie ‘biofysische grenzen’ in rekening brengen betekenis van natuurlijke omgeving voor welzijn aandacht voor ruimtelijke planning en inrichting
SW kan sociale dimensie van DO verder uitdiepen emancipatorische focus bottom-up benadering van empowerment en participatie vormen daarbij een troef focus op verdelingsvraagstukken verscherpen bevorderen van sociale economie
►
SW kan de focus van DO op behoeften helpen verbreden naar andere aspecten van welzijn, in het bijzonder welke refereren aan nieuwe visies op een betekenisvol leven (cultureel aspect).
Ecologische tradities in sociaal werk (H3) Tijdslijn
Benadering van sociaal werk
1880-1940 opkomende industrialisering
Addams: urban ecology community work
Richmond: holistisch denken van persoon-in-omgeving
1950-1960
eco-kritische benadering
syteemtheoretisch denken
1970-1980 alternatieve bewegingen en radicalisme
Alternativbewegung,Ökologie und Sozialarbeit (1981)
publicaties vanaf 1973 Germain & Gitterman (1980) Wendt (1982) Meyer (1983)
vanaf 1985 ‘risicomaatschappij’
Opielka (1985) Beck (1986)
1990laatmoderne samenleving
Matthies (publ. vanaf 1987) Hoff & McNutt (1994)
vanaf ca. 1995
convergentie van verschillende perspectieven - ecological social work: Besthorn (1997), Coates (2003) - eco-social approach: Matthies e.a. (2001)
verlichting en positivisme ontwikkeling nieuw milieubewustzijn
Wendt (1990) Germain (1991) Meyer (1995)
3. Een gepast beeld voor DO (uit H4)
Naar Närhi & Matthies 2001
4
17/12/2012
Belang van een beeld is een politiek begrip: het krijgt inhoud vanuit verschillende belangengerichte standpunten. ► Een voorstelling daarvan is maatschappelijk niet neutraal: De communicatieve kracht van een beeld is een belangrijk middel om een maatschappelijke agenda te zetten. ► Opdracht: een beeld van DO ontwikkelen dat:
Het gangbare beeld van DO
► DO
aansluit bij een ecologisch wereldbeeld; de missie en bijhorende agenda van het SW tot uitdrukking kan brengen.
Economie
Ecologie
Samenleving
Het domein van DO
DO als een ‘balans’ van 3 dimensies
Concept en beeld DO = relationeel wereld- en mensbeeld (verbondenheid) ► Interpretatie vanuit systeemtheorie ► Voorstelling van de dimensies van DO via ingebedde systemen ► Sluit aan bij gecontextualiseerde multilevelvoorstellingen van SW: micro-, meso- en macrosystemen
Een alternatief (holistisch) beeld
► Ecologisch
Voordelen holistisch beeld ► Reëler
d.i. ecologischer wereldbeeld belang van behoud ‘natuurlijk kapitaal’ duidelijker ► Sluit aan bij contextuele visie in traditie van SW: “Person-in-Environment means that a new multidimensional and holistic way of working can rebuild connections between service users, decisions and politics in a given living area.” (Matthies 2001:141) ► Maakt duidelijk waarom ecologische vraagstukken ook sociale vraagstukken zijn ► Bemiddelende positie van de sociale sfeer voor maatschappelijke (en politieke) actie ► Maakt
Ecosysteem Samenleving
Economie
Een alternatief (holistisch) beeld Leefmilieu wordt beter beschermd Samenleving streeft naar en Ecologisch duurzamer verbeterd en sociaal meer cohesief systeem Economie draagt bij via MVO
Actie via collaboratief bestuur (governance), innovatie en verandering
Bron: Nigel Roome
5
17/12/2012
Paradigma SW: empowerment Beslissend als fundamentele ‘paradigmaverandering’ in de praktijk van het SW: 4. DO en SW-praktijk (H5): Empowerment, sociaal kapitaal en veerkracht
omruilen van het medisch/pathologisch model met zijn klemtoon op deficiënties, voor een positieve visie op de eigen mogelijkheden van cliënten en doelgroepen, die daarbij benaderd worden als ‘partners’ van het SW, als participanten in een proces van leren, ontwikkeling en sociale verandering.
Gemeenschapsopbouw Stelling: Meer algemeen is het mijn overtuiging dat vanuit het oogpunt van duurzame ontwikkeling gemeenschapsopbouw (in de meest brede zin) het belangrijkste perspectief is voor het sociaal werk.
SW-praktijk: opbouw sociaal kapitaal
Duurzaamheid van een systeem: functie van veerkracht én efficiëntie
► Een
grondige transitie van de samenleving vereist een grote veerkracht ervan: - diversiteit en verbondenheid ► Iedereen heeft het recht om daaraan te participeren en bij te dragen. Wat om solidariteit en sociale inclusie vraagt. ► Werken aan de opbouw van sociaal kapitaal is dus zowel voorwaarde als onderdeel van een duurzaamheidtransitie. ► Centrale
plaats van empowerment als visie en als praktijk (sociaal-psychologisch kapitaal) Bron: www.lietaer.com
6
17/12/2012
SW & DO: sociale economie
Beeld van SW & DO
Ecosysteem Samenleving Samenleving streeft naar ecologisch duurzamer en sociaal meer cohesief systeem Sociaal Werk draagt bij via empowerment
Opbouw Sociaal kapitaal
Meer inclusief arbeidsmodel
Economie: MVO SE
SW: Empowerment
Geïnspireerd door Nigel Roome
Empowerment als kern ►
►
Uitgangshypothese: empowerment is een min of meer uitgewerkt normatief-methodisch kader dat het SW toelaat om bij het werken met de eigen specifieke doelgroepen op een goede manier de verbinding te maken met een omvattender proces van DO. Uitdieping via The Eco-Social Approach, een onderzoeksproject rond sociale exclusie in Europese steden: drie basisconcepten: ‘Eco-sociale benadering’ als een brede contextuele kijk, met meer aandacht voor de fysische omgeving dan gebruikelijk; In de kern: het sociale actieconcept van empowerment en burgergerichte praktijk; Social impact assessment (SIA) onder de vorm van participatief onderzoek door sociaal werkers maakt de band tussen beide.
SW &DO: ecosociale benadering (DII) Ecosysteem Samenleving
Sociaal leren Participatief onderzoek Structureel werken…
SW: Empowerment
Opbouw Sociaal kapitaal
The eco-social approach Eco-sociale context
Sociaal leren
Empowerment
Participatief onderzoek (SIA)
II. Processen van sociale verandering H6. De transitie naar een duurzame samenleving: van management naar politiek H7. Sociaal werk, duurzame ontwikkeling en sociaal leren: een vruchtbare coalitie? H8. Verbindend werken in de hulpverlening: bouwsteen voor een veerkrachtige samenleving H9. Participatief onderzoek in eco-sociaal perspectief: een nieuwe kans voor het sociaal werk
7
17/12/2012
Sociaal kapitaal ► Coöperatief
en multilevel actieproces: sociaal kapitaal voor SW is
“a process of building trusting relationships, mutual understanding and shared actions that bring together individuals, communities and institutions.” (Loeffler)
Sociaal-psychologisch niveau: veerkrachthuis (H8)
Sociaal kapitaal: 3 niveau’s
Van Giils 1999 (Driessens en Van Regenmortel 2006:121)
Naar Mathbor, Int.SW 2007
Netwerken ► Deel
III ‘Knopen in het netwerk’:
verbreding van het basiskader verschillende SW-praktijken verbinding als voorwaarde voor vermogen tot structurele verandering (power) ► 10
apart staande praktijkverhalen
8
17/12/2012
3 samenhangende multilevelconcepten
Empowermentproces Eigen sterktes (krachten)
► Empowerment:
Praktijkparadigma: proces + resultaat Multilevel: van individu tot politiek niveau
Sociaal (cultureel) kapitaal
► Sociaal
kapitaal: basis voor veerkracht ► Veerkracht: voorwaarde voor empowerment
Gekoppelde processen van individuele en sociaal-politieke verandering
Veerkracht
► Verbonden
via versterkende feedback Empowerment (als resultaat)
Empowermentproces Eigen sterktes (krachten)
Sociaal (cultureel) kapitaal
Gekoppelde processen van individuele en sociaal-politieke verandering
Veerkracht
Gewenste richting?
Empowerment (als resultaat)
5 delen
5. Opbouw van het boek ‘Een veerkrachtige samenleving’: kader + uitdieping en verbreding
III. Thema’s en praktijken ► Uitdiepen
I. II. III. IV. V.
Een oriënterend kader Processen van sociale verandering Thema’s en praktijken Knopen in het netwerk Leren voor duurzame ontwikkeling
van enkele belangrijke thema’s die in het kader aangeraakt werden ► Vanuit of verbonden met een concrete praktijk uit het sociaal werk ► Consistent met basisvisie Arbeid – tewerkstelling laaggeschoolde vrouwen Consumptie – empowerende schuldhulpverlening Ecologische rechtvaardigheid – burgerverzet tegen infrastructuurprojecten en sociale verdringing in stad Ecologisch burgerschap – sociaal-artistieke praktijk Betekenis van natuur – herstelbemiddeling
9
17/12/2012
III. Thema’s en praktijken ►
► ► ► ►
H10. Gender als spiegel van duurzaamheid: Een andere visie op arbeid en levensloop als sleutel tot een veerkrachtige samenleving H11. Door schulden geraakt. Duurzame budgethulpverlening in onze consumptiesamenleving H12. Concrete mensen op concrete plaatsen en de strijd voor ecologische rechtvaardigheid H13. Ecologisch burgerschap en het sociaalartistieke als nieuwe burgerschapspraktijk H14. Wat de natuur ons leren kan: als duurzaam en existentieel samenvallen in herstel na delinquentie
IV. Knopen in het netwerk ► ► ► ► ► ►
H15. Samenlevingsopbouw timmert aan duurzame ontwikkeling H16. Lokaal Sociaal Beleid als hefboom voor een duurzaamheidstransitie? H17. Het waardegerichte ondernemen achter de lokale diensteneconomie H18. Duurzaam organiseren: personeelswerk als sociale innovatie H19. ACW op zoek naar een geïntegreerde benadering van duurzame ontwikkeling H20. Sociaal werkers in de Vlaamse milieubeweging en administratie
V. Leren voor duurzame ontwikkeling ► EDO:
educatie voor DO
Opleidingen sociaal werk Educatieve praktijken in het sociaal werk ► Welke
competenties en hoe implementeren in HO? (H21) ► Veel is herkenbaar voor SW; uitdieping twee specifieke klemtonen: Systeemdenken (H22) Toekomstdenken (H23) ►2
praktijkvoorbeelden: Educatieve projectwerking (SSH – EDO-kader) (H24) Maatschappelijke stages in Nederland (H25)
V. Leren voor duurzame ontwikkeling ► H21.
Educatie voor duurzame ontwikkeling: een vernieuwde visie op leren en onderwijzen ► H22. Inzicht verwerven in duurzaamheidsvraagstukken door systeemdenken ► H23 . Zeven generaties ver: duurzame ontwikkeling en de kunst van het ver(der)-kijken ► H24. Educatief werken: integreren van duurzame ontwikkeling in een opleiding voor sociaal werkers ► H25. Maatschappelijke stages in Nederland. Opvoeding tot burgerschap voor een duurzame samenleving?
Met dank aan: alle auteurs alle medewerkers leden lerend netwerk uitgeverij EPO provincie Vlaams-Brabant KHLeuven jullie allen als aandachtig publiek
10
