De meerwaarde van het contextueel denkkader binnen de ouderenzorg

De meerwaarde van het contextueel denkkader binnen de ouderenzorg Claire Meire 2014

Een sterveling draagt zijn ouders op zijn schouders. Of niet op zijn schouders. In zijn binnenste. Zijn leven lang moet hij hen dragen, hen en al hun ouders,

de ouders van hun ouders, een Russisch poppetje, Zwanger tot de laatste generatie …. Rico Danon

De familie is een bron van eigenheid omdat deze bestaat uit misschien wel het meest fundamentele kader van relaties waarbinnen iemands persoonlijkheid wordt gevormd.

3

1

Een familiegeschiedenis wordt helder bij confrontatie met ouder worden en ziekte. Gewoontes, waarden en normen, traditie, verwachtingen worden zichtbaar: − Niet gaan bestaat niet − Ik word het liefst door eigen volk geholpen − Het zijn sterke schouders die de wereld dragen − Elk huis heeft zijn kruisje − Ik wil mijn kinderen sparen − ... 4

Het vooruitzicht op de dood verandert de relationele routine van mensen en maakt meestal dat zij zich openstellen voor andere patronen van geven en nemen. Het stemt hen gevoelig voor het feit dat bepaalde mogelijkheden tot geven voorgoed zullen worden afgesloten. Het dwingt hen tot het bewustzijn dat het nu tijd is om te doen wat anders ongedaan zal blijven. Nagy

5

 Wat mensen geven aan elkaar wordt vaak niet gezien  De focus ligt vaak op wat men niet kan geven of waar men tekort schiet  Ziet er iemand dat ik geef? Zie ik mijn eigen geven?  Wat kost het mij om te doen wat ik nu doe?  Kan ik ook ontvangen van iemand die ziek is?

6

2

Begrip context Het begrip context verwijst naar:  De dynamische verbondenheid van de mens met zijn betekenisvolle relaties – 3 generaties  De individuele verantwoordelijkheid van de mens in het maken van keuzes  Het niet determinerend zijn en naar de toekomst gericht

De vijf dimensies 1.

De feiten

2.

De psychologie

3.

De interactie

4.

De relationele ethiek

5.

De ontische dimensie:

3

De relatie tot de ander vormt

2

4

de basis van ons bestaan 1

1.

Dimensie van de feiten

 is objectief  medische en biologische feiten, belangrijke levensgebeurtenissen, behandelingen, sociale en culturele gebeurtenissen, religieuze achtergrond, leeftijd, samenstelling van het gezin…  consequenties van de feiten bv. bezoeker worden van een dagverzorgingscentrum  de onrechtvaardigheid in de feiten: − vergeldend onrecht − verdelend onrecht

 Feiten als nieuwe kansen

3

2.

Dimensie van de psychologie

        

is subjectief Heeft te maken met de binnenkant van mensen de beleving van de oudere en de mantelzorgers de wil, het denken de belasting van de zorg de draagkracht van de mantelzorgers stress en coping (= het omgaan met stress) motieven om al of niet te zorgen verliesverwerking: verlies als centraal thema bij ouder worden en ziek zijn  …

3.

Dimensie van de interactie

 is objectief  wat we zien aan gedrag heeft te maken met de buitenkant van mensen  alle gedrag is communicatie ook zwijgen of apathisch zijn  de impact van ouderdom en ziekte op de relaties en evenwichten binnen het gezin  rollen en rolomkering  communicatie

3.

Dimensie van de interactie

In de zorg voor de oudere staat de oudere centraal Maar Worden we steeds verbonden met de familie en onszelf als hulpverlener

4

Dimensie van de interactie: onderhandelde zorg

Zorgvoorziening

Oudere

Zorg Omgeving

Hulpverl

13

4.

De dimensie van de relationele ethiek

 Loyaliteiten  Balans van geven en ontvangen  Basisattitude: meerzijdige partijdigheid

Loyaliteit  Zien als een verbondenheid in een relatie wordt verkozen boven een andere relatie  is een krachtig gegeven: het toont waar onze prioriteiten liggen binnen een relatie  zijnsloyaliteit zien als een bindmiddel binnen een familie.  zijnsloyaliteit overschrijdt de grenzen van tijd en ruimte

5

Loyaliteiten   

verticale loyaliteit is zijnsloyaliteit horizontale loyaliteit loyaliteitsconflicten

Horizontale en verticale loyaliteit

Balans van geven en ontvangen Horizontale relaties zijn symmetrisch

6

Balans van geven en ontvangen Verticale relaties zijn asymmetrisch

Rechtvaardige relationele balans ouder – volwassen kind

Waar de ouder recht op heeft Wat het VK verplicht is te geven

Wat de ouder verplicht is te geven Waar de VK recht op heeft

Zorg: het VK kan deze zorg zelf geven of er mee voor zorgen dat iemand anders ze geeft

Erkenning voor het vroegere en huidige (verlangen om te) geven

Betrokkenheid op de toekomst en verantwoordelijkheid voor het welzijn van de volgende generaties

Tijd en ruimte voor eigen ontwikkeling en toekomst (relatie met partner en met (klein)kinderen/ vrienden/…)

Vertrouwen- Veiligheid- Emotionele steun

(Zelf)vertrouwen

Behoud van een eigen verantwoordelijkheid en zelfbeschikking

Passende vragen en (be)zorg(dheid) die ontvangen wordt 20

Onrechtvaardige relationele balans ouder – volwassen kind Waar de ouder recht op heeft Wat het VK verplicht is te geven

Wat de ouder verplicht is te geven Waar de VK recht op heeft

Volledige zorg door het volwassen kind Middelpunt blijven van familie – Claimen van het verleden, heden en toekomst Aflossing van de (existentiële)schuld(en) uit vorige generaties

… 21

7

Balans van geven en ontvangen      

Hoe werd zorg gegeven in het verleden? Wie gaf zorg aan wie? Werd die zorg gezien? Werd daar erkenning voor gegeven? Kon die zorg ontvangen worden? Wie kon niet geven, niet ontvangen?

Balans van geven en ontvangen      

Hoe wordt zorg gegeven in heden? Wie geeft zorg aan wie? Wordt die zorg gezien? Wordt daar erkenning voor gegeven? Door wie? Kan die zorg ontvangen worden? Wie kan niet geven, niet ontvangen?

Balans van geven en ontvangen  Is er een evenwicht tussen zorg geven en zorg ontvangen? ( nu of vanuit de balans uit het verleden)  Wie zorgt voor de centrale mantelzorger?  Hoe zorgt de centrale mantelzorger voor zichzelf?  Hoe kan die balans van geven en ontvangen meer in evenwicht komen?  Wie kan aangesproken worden om mee zorg te dragen?

8

Gepaste zorg Geven van gepaste zorg:  zicht krijgen op eigen noden en behoeften  zicht krijgen op noden en behoeften van de oudere en de mantelzorger(s)  daar gepast mee omgaan → krijgen van erkenning → vrijer worden

Wij kunnen nooit meer doen voor gezinnen dan gezinnen voor zichzelf kunnen doen. Nagy

Basisattitude: meerzijdige partijdigheid Filmfragment: Amour

9

Meerzijdige partijdigheid 

Contextuele grondhouding waarbij je partijdig bent naar de verschillende betrokkenen binnen een context



Loyaliteiten komen niet in het gedrang

Ethische uitgangspunten 

De menselijkheid ontdekken in alle betrokkenen binnen de context



Geen oordeel vellen



Geen rechter spelen



We kunnen niet meer doen voor de cliënt dan de cliënt voor zichzelf kan

Ethische uitgangspunten 

Voorwaardelijke empathie



Opsporen van hulpbronnen



Mensen aanspreken op eigen verantwoordelijkheid



Betrouwbaarheid vergroten

10

Meerzijdige partijdigheid 

Anders dan neutraal zijn



Betrokkenheid op de gehele context ook met de afwezigen



Aanmoediging tot dialoog



Verdiensten en kwetsuren van iedereen binnen de familiale context naar waarde schatten

Meerzijdige partijdigheid

Biedt kansen op herstel van onrechtvaardigheid en wantrouwen binnen menselijke relaties

Meerzijdige partijdigheid 

De verwachting dat de hulpverlener mee zorg helpt dragen voor de belangrijke relaties van de cliënt



Begrip opbrengen voor wat elk binnen zijn context:  Wel of niet gegeven heeft  Wel of niet durfde ontvangen

11

Hargrave (2004)

De dimensie van de relationele ethiek kan gezien worden als een brug die zich vanuit iemands verleden door die persoon heen naar de toerkomst uitstrekt.

Hargrave (2004) 

We blijven verbonden met het verleden



We zijn verantwoordelijk voor onze bijdrage in het hier en nu



De brug beweegt zich van ons uit naar de toekomst

Hargrave (2004)

Elk van hen die deel uitmaken van onze relationele context zal beïnvloed worden door onze bijdragen – constructief of destructief – aan de complexe brug die we het leven noemen.

12

Finishing well In zijn zorgbehoevendheid en afhankelijkheid geeft de oudere zijn omgeving de kans, om op hun beurt zorg te geven aan diegene die ooit zo zorgend voor hen was…of niet was…

Finishing well 

Kansen voor de hulpverlener om te geven en recht te verwerven



Zien wij het geven van de oudere?



De intergenerationele familie wordt object van zorg

13

Finishing well 

Ons geven als hulpverlener aan de oudere is zo ook een geven aan de partner – kinderen.



Inzet van de partner – kinderen erkennen!



Helpen in het zoeken van nieuwe manieren om op elkaar betrokken te zijn!

Finishing well

Ouderen leren ons omgaan met eindigheid, aftakeling en onmacht

14

Hulpverlening is onder meer de gemeenschappelijke zoektocht naar andere kijkwijzen op gebeurtenissen en feiten om op die manier een meer leefbare perceptie op de werkelijkheid gestalte te geven. K. Vansevenant

43

Foton Biskajersplein 2 8000 Brugge 050/ 44 67 93 [email protected]

15