De demonstratiewerkplaatsen voor veilig werken

De demonstratiewerkplaatsen voor veilig werken

Februari 2009

Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg

Deze brochure is gratis te verkrijgen: Telefonisch op het nummer 02 233 42 11 • Door rechtstreekse bestelling op de website van de FOD: www.werk.belgie.be • Schriftelijk bij de: Cel Publicaties van de Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Ernest Blerot 1 - 1070 BRUSSEL Fax: 02 233 42 36 E-mail: [email protected]

MEDEDELING M/V Met de woorden “ondernemingshoofden”, “preventieadviseurs”,“arbeidsgeneesheren” en “arbeiders” wordt in deze brochure verwezen naar personen van beide geslachten.

Deze brochure is eveneens raadpleegbaar op de website van de FOD www.werk.belgie.be Cette brochure peut être également obtenue en français.  FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Alle rechten voorbehouden voor alle landen. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of enige wijze, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van de Directie van de communicatie van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. Indien de verveelvoudiging van teksten uit deze brochure echter strikt nietcommercieel gebeurt, voor informatieve of pedagogische doeleinden, is dit toegestaan met bronvermelding en, in voorkomend geval, met vermelding van de auteurs van de brochure..

2

De redactie van deze brochure werd afgesloten op 15 februari 2009 Coördinatie: Directie van de communicatie Redactie: Directie van de demonstratiewerkplaatsen van de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid Vormgeving en lay-out: Sylvie Peeters Foto’s van binnenpagina’s: Hilde Vandekerchove en Sylvie Peeters Druk: Drukkerij Bietlot Verspreiding: Cel Publicaties Verantwoordelijke uitgever: Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid,Arbeid en Sociaal Overleg Wettelijk depot: D/2008/1205/41

Voorwoord

e Algemene Directie Humanisering van de Arbeid van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg organiseert reeds vele jaren bezoeken en demonstraties rond veilig werken in haar werkplaatsen die met dat doel zijn uitgerust.

D

e werkplaatsen dragen bij tot de bevordering van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers. Ze illustreren bovendien de technische evolutie in het licht van de codex over het welzijn op het werk. Met de steun van het Europees actieprogramma voor de veiligheid, SAFE, werd enkele jaren geleden een demonstratielaboratorium voor elektriciteit toegevoegd aan de werkplaats voor houtbewerking en de werkplaats voor metaal.

D

eze brochure is rijkelijk geïllustreerd en bevat een volledige beschrijving van de mogelijkheden die geboden worden door de werkplaatsen. U vindt er ook alle praktische inlichtingen over de bezoeken en demonstraties.

D

3

Inhoudstafel

1

Voorstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Historiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Doelgroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2

Het laboratorium elektriciteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Regelgeving inzake elektriciteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Machinesturing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Opstellingen in woningen en KMO’s.. . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Explosiebeheersing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

3

De werkplaatsen voor houtbewerking en voor metaal 17 Werkplaats voor houtbewerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Werkplaats voor metaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

4

Documentatieverspreiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

5

Praktische inlichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Hoe deelnemen aan demonstraties? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Hoe zijn de demonstratiewerkplaatsen te bereiken? . . . . . 33

5

1 Voorstelling Historiek Het idee voor de ontwikkeling van de demonstratiewerkplaatsen is begin jaren ‘60 gegroeid. Naar aanleiding van de wet van 11 juli 1961 betreffende de waarborgen inzake veiligheid voor machines, werd toen overleg gepleegd in BENELUX-verband. Het was de bedoeling een gemeenschappelijke wetgeving te ontwikkelen met veiligheidsvoorschriften voor houtbewerkingsmachines. Dit gaf eind jaren ’60 aanleiding tot de oprichting van een pilootproject: de modelwerkplaats voor houtbewerking. Om de oorzaken van arbeidsongevallen grondiger te onderzoeken, werd er eveneens een laboratorium voor destructief en nietdestructief metaalonderzoek opgericht. De toen gebruikte metaalbewerkingsmachines bleken al vlug een aantal tekortkomingen te vertonen op gebied van veiligheid, en dit zowel op vlak van machineontwerp als bij de exploitatie ervan. Hieruit ontstond het initiatief om een aantal wijzigingen en aanpassingen door te voeren om een veiliger gebruik van deze arbeidsmiddelen te waarborgen. Een nieuw pilootproject was geboren: de demonstratiewerkplaats voor metaalbewerking. Beide werkplaatsen hadden aanvankelijk een dubbel doel. Enerzijds werd de uitrusting van de machines voor hout- en metaalbewerking en de werkpost lassen in overeenstemming gebracht met de reglementering inzake de arbeidsveiligheid. Dank zij de ervaring en de vooruitgang van de technologie werden verbeteringen aangebracht. Anderzijds moesten deze werkplaatsen aan de inspecteurs van het Toezicht op het Welzijn op het Werk van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg de mogelijkheid bieden een opleiding te volgen in verband met deze arbeidsmiddelen. In het begin van de jaren ‘70 werden de opleidingen uitgebreid naar andere instellingen en organisaties. Deze hadden vooral

7

belangstelling voor het didactisch aspect en de daarbijhorende uitleg van de voorgestelde beveiliging van de machines. Dit gaf aanleiding tot het ontstaan van opleidingen voor het veilig gebruik van machines. Sinds 1973 hebben de demonstratiewerkplaatsen meerdere tienduizenden bezoekers over de vloer gekregen! In 1998 werd het SAFE-project opgestart, het actieprogramma voor veiligheid van de Europese Unie. De inrichting van een demonstratielaboratorium voor elektriciteit komt tegemoet aan een reële behoefte en was daarom één van de projecten die gesteund werden door het programma.

Doelgroepen De bezoeken en demonstraties inzake veilig werken richten zich in het bijzonder tot: ✔ het technisch personeel van de beroepsverenigingen van de elektriciteits-, hout-, bouw- en metaalsector en de verzekeringsmaatschappijen; ✔ de verenigingen van ondernemingshoofden, preventieadviseurs, arbeidsgeneesheren, gespecialiseerde arbeiders; ✔ preventieadviseurs die de aanvullende opleiding van niveau I of II volgen; ✔ de leraren en de werkplaatsleiders van de technische en beroepsscholen of van universiteiten; ✔ de leden van de Comités voor preventie en bescherming op het werk; ✔ de nieuwe inspecteurs van de Algemene directie Toezicht op het Welzijn op het Werk van de FOD. De inhoud van de bezoeken en van de opleidingen is vanzelfsprekend aangepast aan elk bezoekergroep, in functie van de beroepspraktijk en van de veiligheid op het werk. In het algemeen laten de bezoeken en de demonstraties de bezoekers toe bewust te worden van de gevaren en risico’s van sommige arbeidssituaties die regelmatig binnen de ondernemingen voorkomen. Via praktische voorbeelden worden de min of meer bekende risico’s in het licht gesteld. Preventie- en beschermingsoplossingen worden zowel op het niveau van de uitrustingen als op het niveau van de goede praktijken voorgesteld.

8

2 Het laboratorium elektriciteit

Het demonstratielaboratorium elektriciteit is ingericht rond vier grote thema’s: ✔ De reglementering inzake elektriciteit, meer in het bijzonder de beveiliging van elektrische netten, de gevaren van rechtstreekse en onrechtstreekse aanraking en van overstromen; ✔ De machinesturing; ✔ De opstellingen in woningen en in KMO’s; ✔ De beveiliging in explosiegevaarlijke omgevingen en de brandpreventie bij elektrische installaties.

Reglementering inzake elektriciteit Aan de hand van experimentele opstellingen met modules kan de bezoeker kennis maken met de veiligheidsbeginselen die moeten nageleefd worden bij het werken aan elektrische installaties, conform het AREI. 9

Elektrische opstellingen Een experimentele opstelling met modulaire paneeltjes laat toe de verschillende elektrische netten voor te stellen. Op een overzichtelijke wijze wordt de bezoeker uitgelegd welke potentiële gevaren er kunnen zijn bij elektrische opstellingen. Enkele van deze gevaren zijn rechtstreekse en onrechtstreekse aanraking van een geleider onder spanning en kortsluiting.

Effecten op de mens Deze module, met de voorstelling van een persoon, ondergaat een stroomstoot door directe aanraking met een geleider onder spanning. Zo wordt het effect getoond van een verliesstroomschakelaar bij verschillende weerstanden van het lichaam zoals een droge huid, een natte huid of een doorweekte huid.

10

Onbeperkte configuraties Meer dan 550 beschikbare modules bieden haast onbeperkte mogelijkheden voor experimentele opstellingen. De studie en het ontwerp van deze modules gebeurt in het laboratorium zelf. Een computergestuurde graveermachine maakt deze modules ter plaatse. De graveermachine is tevens een illustratie van beschutting en beveiliging van een machine. Dankzij deze graveermachine kan op een snelle manier gereageerd worden op nieuwe ideeën en worden nieuwe experimentele opstellingen gecreëerd.

Machinesturing Op micro-schaal: met modulaire opstellingen worden gevaarlijke toestanden geïllustreerd. Op macro-schaal: een robot illustreert het gebruik van machines in gevaarlijke omstandigheden.

Besturingspaneel Via een besturingspaneel worden de meest voorkomende fouten gesimuleerd en gedemonstreerd. Zo kan bijvoorbeeld een draadbreuk en een kortsluiting in de vergrendelingssystemen gesimuleerd worden.

11

Enkele voorbeelden van beveiliging en vergrendeling

Blokkeerinrichting van veiligheidscategorie twee met extra bediening voor ontgrendeling vanaf het besturingspaneel.

Detail van een afgeschermde opening in de kooi. Aan de rand van deze kooi zijn lichtschermen opgesteld die de gevaarlijke zone bewaken.

Beweegbaar scherm met blokkeerinrichting van veiligheidscategorie 4.

12

Robot De robot geeft een demonstratie van materiële en immateriële beveiligingsinrichtingen. Deze robot, die gevaarlijke bewegingen voorstelt, staat in een kooi opgesteld. Deze kooi is uitgerust met vaste en beweegbare schermen, en met verschillende systemen van bescherming en vergrendeling. De bezoekers kunnen op deze stand dan ook kennis maken met de verschillende veiligheidscategorieën die hier weergegeven worden.

13

Opstellingen in woningen en KMO’s Opstellingen in woningen De bezoekers kunnen, op schaal, kennismaken met de meest gebruikelijke huishoudtoestellen in een woning. Er werden in de uitvoering van dit huis bewust een aantal courante fouten ingevoerd. Het is aan de bezoeker om deze installatiefouten te herkennen en er een correcte oplossing voor te geven. Het bedradings- en elektrisch schema van dit huis is beschikbaar.

14

KMO’s De bezoekers kunnen eveneens kennis maken met een opstelling voor een kleine en middelgrote onderneming. Zo worden onder andere een lokaal met hoogspanningstransfo, een opslagplaats voor brandbare stoffen en een atelier met machines voorgesteld. Ook hier werden de meest voorkomende installatiefouten ingebracht. De bezoekers worden uitgenodigd ze te ontdekken en ze in detail te analyseren.

15

Explosiebeheersing Een statische stand geeft een overzicht van diverse beveiligigingssystemen in een explosiegevaarlijke omgeving. De bezoeker krijgt er informatie over de analyse van: ✔ explosierisico’s; ✔ preventieve maatregelen en technieken voor explosiebeheersing. De bezoeker kan er ook verschillende beveiligingssystemen bekijken, zoals drukvaste omhulsels en gegoten omhulsels en hun toepassingen op schakelapparatuur.

16

3 De werkplaatsen voor houtbewerking en voor metaal

De hoofdbedoeling van de demowerkplaatsen voor houtbewerking en voor metaal is aan te tonen hoe de regelgeving betreffende het welzijn van de werknemers aangewend kan worden in technische toepassingen zoals de metaal- en houtbewerking. Op het vlak van de regelgeving wordt de nadruk gelegd op: ✔ de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers tijdens de uitvoering van hun werk (algemene preventieprincipes, betroffen personen binnen de onderneming, …) ✔ het koninklijk besluit van 12 augustus 1993 betreffende het gebruiuk van arbeidsmiddelen (met onder andere de aankoopprocedure, de informatie en de opleiding van de werknemers, de minimale bepalingen inzake veiligheid en gezondheid, …) ✔ het dynamisch risicobeheersingsysteem (met discussie rond het concept van risicoanalyse: de stappen, de methoden, …) Wat de praktijk betreft worden verschillende begrippen besproken: ✔ het toepassen van de risicoanalyse in een werkplaats (bedenkingen over het uit te voeren werk, over de arbeidsplaats, over de arbeidsmiddelen) ✔ de goede praktijken ✔ het belang van de opleiding en de informatie ✔ de keuze en het gebruik van beschermingsmiddelen. Andere begrippen kunnen besproken worden, naargelang het bezoek, in functie van de vragen van de bezoekers: de signalisatie, de bescherming brand (brandblussers, kast brandmuur…), het dragen van de individuele beschermingsmiddelen, de ergonomie…

17

Werkplaats voor houtbewerking De werkplaats voor houtbewerking is uitgerust met de meest conventionele en gevaarlijke houtbewerkingsmachines: een afkortzaag, een formaatzaag, de cirkelzaagmachine, de lintzaagmachine, de vlak- en vandiktebank en de freesmachine. Deze werkplaats beoogt de volgende doelstellingen: ✔ de beschermingsmiddelen van de houtbewerkingsmachines leren kennen, samen met het veilig gebruik ervan zonder vermindering van rendement en zonder overdreven hinder voor de gebruiker; ✔ de veiligheidsbeginselen onderwijzen die moeten toegepast worden in de werkplaatsen waar houtbewerking plaatsvindt; ✔ de maatregelen voorstellen die van toepassing zijn op basis van het koninklijk besluit van 12 augustus 1993 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen.

18

In de demowerkplaats voor houtbewerking worden de verkeerszones visueel gescheiden van de arbeidszones waar de machines geplaatst zijn. De machines werden geplaatst rekening houdend met de risico’s voor wegslingerende voorwerpen.

Op de lintzaagmachine werd een automatische afscherming van het werkend gedeelte van het lint geplaatst. Deze is geschikt voor de meest voorkomende werkzaamheden bij houtbewerking. Voor het langszagen van kleine werkstukken tegen de langsgeleider is het gebruik van hulpstukken noodzakelijk.

19

De cirkelzaag wordt altijd uitgerust met een spouwmes en met een beschermingskap die bij de doorgang van het te snijden stuk op het werkstuk rust.

20

Een formaatzaag is hoofdzakelijk bedoeld voor het snijden van platen. Mits het gebruik van een aangepaste beschermingskap en het gebruik van goede werkmethodes kan zij echter ook voor het snijden van massieve werkstukken dienen.

21

Op de vlakbank vermijdt het gebruik van een bewegende afscherming het contact van de handen met de snijmessen en maakt ze het mogelijk het werkstuk neer te drukken boven de gevaarzone bij het verplaatsen van de handen van aanvoer- naar afvoertafel. 22

Op de freesmachine laat een horizontale en verticale bescherming toe alle courant werk met de geleider, inclusief niet doorlopend lijstwerk, te verrichten. De vlakke geleider omvat een mechanisme dat onafgebroken het snijden en de geleiding van kleine stukken tussen de twee delen van de geleider verzekert.

23

Voor het gebogen freeswerk moet een geleidingstoestel met ingebouwde kalibreerring gebruikt worden. Zijn vorm en regeling laat een geleidelijke indringing van het gereedschap in het werkstuk toe. Een opgebouwde stofkap moet zorgen voor de afzuiging van stof en spaanders. De geïntegreerde bescherming reduceert het risico op contact met het gereedschap.

24

Werkplaats voor metaal De werkplaats voor metaal bevat de gebruikelijke lichte gereedschapsmachines: freesmachine, kolomboormachine, draaibank, universeelslijpbanklijpmolen, lintzaag. In de werkplaats wordt aangetoond: ✔ dat de mogelijkheid bestaat, door het aanbrengen van enkele kleine wijzigingen of verbeteringen, de veiligheid op deze machines te verhogen en dit zonder de werknemer te hinderen; ✔ dat door toepassing van de grondbeginselen van de ergonomie de arbeidsvoorwaarden verbeterd en het rendement verhoogd kunnen worden.

In de demowerkplaatsen voor metaal werden antislipbanden aan de arbeidsplaatsen geplaatst om de slip- en valrisico’s veroorzaakt door oliesporen op te lossen.

25

Om het aangezicht van de werknemers te beschermen tegen het spuiten, worden de slijpmachines met een regelbaar scherm uitgerust dat zo dicht mogelijk bij het aangezicht geplaatst wordt. De draaibank wordt met beschermkappen uitgerust om contact met de klauwplaat te voorkomen en de werknemer te beschermen tegen projecties van spanen en spatten.

26

Een beweegbaar scherm op de freesmachine verhindert het wegslingeren van de spanen en spatten in de werkplaats en gevaarlijk contact met het toestel.

27

De kolomboormachine wordt uitgerust met een snelle stop en een toestel voor het centeren en klemmen van het werkstuk in de spanklem. De afschermingskap van de riemen wordt uitgerust met een detectie die de machine stillegt wanneer deze wordt geopend en die het starten ervan bij geopende kap verhindert. 28

4 Documentatieverspreiding

Naast het laboratorium elektriciteit en de ateliers houtbewerking en metaal omvatten de demowerkplaatsen ook een vergaderzaal met documentatiecentrum. Bij het begin van het bezoek kan in deze zaal een voorstelling gegeven worden van de werking van de demonstratiewerplaats. In het documentatiecentrum worden de belangrijkste brochures van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg over het welzijn op het werk voorgesteld en ter beschikking van de bezoekers gesteld: reeks Musculo-skeletale aandoeningen, reeks Sobane, reeks Wegwijs in... , reeks Welzijn op het werk...

29

Bezoekers krijgen ook informatie over het SWIC (Safe Work Information Center): ✔ De brochure ter voorstelling van het SWIC met zijn mogelijkheden, zijn adresgegevens… ✔ De lijst van de laatste aankopen… Inlichtingen over de campagnes van het Europees agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk zijn eveneens beschikbaar. Sommige documenten die beschikbaar zijn op het internet en interessant worden beoordeeld, kunnen ter plaatse geraadpleegd worden. De nodige gegevens om ze te downloaden worden meegedeeld

30

5 Praktische inlichtingen

Hoe deelnemen aan demonstraties? Worden georganiseerd op aanvraag: ✔ individuele en groepsbezoeken; ✔ demonstraties en werksessies voor groepen; ✔ opleidingssessies waarvan de omvang en de duur in overleg wordt samengesteld. De groepen zijn beperkt tot maximum 20 personen. Gezien het zeer uitgebreide aanbod van het demonstratielaboratorium voor elektriciteit en de ateliers hout en metaal, is het noodzakelijk vooraf de inhoud en de doelstellingen van het bezoek aan te geven. De duur van de demonstraties is afhankelijk van de wensen van de aanvragers. Er moet echter rekening gehouden met een duur van minimum een halve dag voor demonstraties en werksessies rond experimentele opstellingen.

31

32

De aanvragen kunnen per telefoon, per e-mail of per fax gericht worden aan de: Demonstratiewerkplaatsen van de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg WTC – III Simon Bolivarlaan 30 bus 8 - 1000 Brussel Tel. : 02 208 31 59 - Fax : 02 208 31 53 E-mail: [email protected] Het secretariaat zal elke aanvraag naar de betrokken instructeur doorsturen en deze zal een bezoekprogramma voorstellen in functie van de verwachtingen van de bezoekers.

Hoe zijn de demonstratiewerkplaatsen te bereiken? De werkplaatsen en het demonstratielaboratorium zijn makkelijk bereikbaar met het openbaar vervoer: ✔ met de trein: Brussel Noord is het meest nabijgelegen treinstation. De WTC III - toren bevindt zich nabij de uitgang van het station. ✔ met de metro: Neem de metro (Lijn 2) richting Rogier. Neem in het metrostation Rogier de premetro (lijnen 23, 52, 55, 56, 81, 90) tot de halte Brussel Noord. De WTC III - toren bevindt zich vlakbij de uitgang. ✔ met de bus: De lijnen 5, 14, 38 en alle bussen van De Lijn hebben een halte in de nabijheid van de WTC III - toren.

33

✔ met de auto: De automobilisten komende uit Charleroi-Bergen (E19), NamenLuxemburg (E411), Leuven-Luik (E40), Brugge-Gent (E40), Antwerpen (A12-E19), Hasselt (E314) moeten de Grote Ring rond Brussel volgen, zo vroeg mogelijk de afrit Brussel-Centrum nemen naar de Kleine Ring, en de afslag naar het Rogierplein nemen.

BO UD EW IJN AN LA TW AN ER PS EL AA N

LAA N

KL EIN ER ING

NOORDPLEIN

VOO RUIT GAN GST RAA T

IJE PLE RIN

NOORDSTATION

VOL KST RAA T

KON ING ALB ERT II

CITROEN

B

WTC III

AN TW ERP SES TEE NW EG

SA INC T PL ELET EIN TE

SIM ON BOL IVA RLA AN WI LL EB RO EK KA AI

KA NA AL

HA VE NL AA N BR US SE LCH AR L AK EN ER OI KA AI

Er is mogelijkheid tot gratis parkeren in de ondergrondse parking van de WTC III - toren.

ROGIERPLEIN

34