Veilig werken met stoffen voor woningstoffeerders

Informatie voor de praktijk.

Veilig werken met stoffen voor woningstoffeerders

2013

Inhoudsopgave

1.

Inleiding Woningstoffeerders werken met lijmen die gezondheidsrisico’s met zich mee brengen. Ze kunnen tot irritatie of allergische reacties leiden. Oplosmiddelhoudende producten kunnen leiden tot beschadiging van het zenuwstelsel (OPS).

1. Inleiding

3

2. Veiligheids- en gezondheidsrisico’s van het werken met stoffen 2.1. Irritatie aan huid en luchtwegen 2.2. OPS van oplosmiddelen

4 4 5

3. Veilig en gezond werken met stoffen 3.1. Informatie over het product 3.2. Opslag gevaarlijke stoffen 3.3. Vervangingsplicht oplosmiddelen

6 6 7 8

4. Persoonlijke beschermingsmiddelen 4.1. Handschoenen 4.2. Veiligheidsbril 4.3. Ademhalingsbescherming

9 9 10 10

5. Vaktechnische tips bij het lijmen 5.1. Algemene aanbevelingen 5.2. Keuze van het product 5.3. Verwerking van het product 5.4. Opruimen en schoonmaken

11 11 11 11 13

Voor woningstoffeerders is het van belang dat ze veilig met lijmen werken en gezondheidsrisico’s zoveel mogelijk vermijden. Deze arbocatalogus geeft een aantal praktische tips voor het werken met stoffen. De arbocatalogus komt voort uit de afspraken die werkgevers- en werknemersvertegenwoordigers hebben gemaakt in de wonenbranche over gezond en veilig werken.

6. Meer informatie 6.1. Andere onderdelen Arbocatalogus 6.2. Websites

14 14 14

Hoofdstuk 2 geeft nadere informatie over de veiligheids- en gezondheidsrisico’s van het werken met lijmen. Hoofdstuk 3 bevat voorschriften en tips voor veilig en gezond werken met stoffen. Hoofdstuk 4 gaat over het gebruik van persoonlijke beschermingsmaatregelen: handschoenen, veiligheidsbril en ademhalingsbescherming. Hoofdstuk 5 geeft praktische, vaktechnische tips over het werken met (oplosmiddelvrije) lijmen. Hoofdstuk 6 bevat verwijzingen naar meer informatie over de onderwerpen in andere onderdelen van de Arbocatalogus en nuttige websites. De tips die in een kader staan vermeld, zijn bedoeld als optimalisatie-maatregelen waarmee de arbeidsomstandigheden nog verder kunnen worden verbeterd.

2

3

2.

Veiligheids- en gezondheidsrisico’s van het werken met stoffen Wie veelvuldig werkt met stoffen zoals lijmen werkt, loopt gezondheidsrisico’s.

2.1. Irritatie aan huid en luchtwegen De lijmen waarmee woningstoffeerders werken, kunnen irriterend zijn en tot allergische reacties leiden. Contact van de huid met irriterende stoffen kan tot een allergische reactie van de huid leiden. Dat noemen we huideczeem. Eczeem is een ontsteking van de huid die meestal gepaard gaat met een droge huid, jeuk, roodheid en bultjes, blaasjes of kloven. Soms hebben mensen een aangeboren overgevoeligheid die tot een allergie leidt. Maar veel vaker is de allergie een reactie van het lichaam op een veelvuldig contact met irriterende stoffen. Na korte of lange tijd wordt iemand dan allergisch voor zo’n stof. De meeste allergieën bouwen zich dus in de loop van de tijd op. Het ontstaan van huideczeem wordt vaak versterkt door het werken met natte handen en sterke ontvettingsmiddelen. Voor een aantal stoffen geldt dat als je eenmaal allergisch bent voor die stof, je dat blijft voor de rest van je leven. Als de huid de tijd krijgt om te herstellen, verdwijnt het eczeem. Maar bij ieder nieuw contact met de allergische stof, ontstaat het eczeem opnieuw.

2.2. OPS van oplosmiddelen Het Organisch Psychosyndroom (OPS) wordt ook wel Chronische Toxische Encephalopathie (CTE) genoemgd. OPS of CTE is een sluimerende en ernstige vorm van schade aan het zenuwstelsel die kan ontstaan door langdurige blootstelling aan oplosmiddelen, in bijvoorbeeld lijmen, lakken en kitten. Het beroepsmatige gebruik van oplosmiddelhoudende producten is wettelijk niet toegestaan. Gelukkig worden producten met veel oplosmiddelen bijna niet meer gebruikt door woningstoffeerders. Wie veel oplosmiddeldamp inademt, kan zich tijdens of vlak na het werk misselijk of duizelig voelen, hoofdpijn of een ‘high gevoel’ hebben. Als u daarna in de frisse lucht komt, verdwijnen deze verschijnselen meestal. Jarenlange blootsteling aan teveel oplosmiddel kan leiden tot ernstige vermoeidheidsklachten, concentratieproblemen, vergeetachtigheid en allerlei psychische klachten, die wijzen op OPS. Wie OPS eenmaal heeft, kan daarvan niet genezen en is vooral aangewezen op psychische begeleiding, Vanwege de ernst en de onomkeerbaarheid van de ziekte, is het van het allergrootste belang om de blootstelling aan oplosmiddelen te voorkomen. Bovendien heeft het werken met oplosmiddelhoudende producten nog andere gezondheidsrisico’s: • irritatie van huid, ogen en luchtwegen (zie paragraaf 2.1.); • aantasting van organen zoals lever, nieren en hart; • mogelijk schadelijk voor de voortplanting (van mannen én vrouwen). Die schadelijkheid is bijvoorbeeld aangetoond voor de oplosmiddelen xyleen en tolueen.

Op een zelfde manier kunnen mensen irritatie en astma-achtige klachten ontwikkelen aan de luchtwegen en irritatie aan de ogen.

4

5

3.

Veilig en gezond werken met stoffen Vanwege de veiligheids- en gezondheidsrisico’s van bepaalde stoffen, zijn er voorschriften die van belang zijn om veilig en gezond te werken. Die voorschriften en hoe u daar op een praktische manier mee om kunt gaan, worden in dit hoofdstuk uiteengezet.

3.1. Informatie over het product Lees de informatie op de verpakking van producten over • de veiligheids- en gezondheidsrisico’s; • de te nemen voorzorgsmaatregelen om veilig en gezond te werken; • te gebruiken persoonlijke beschermingsmiddelen.

Zorg dat u per product de veiligheidsinstructies altijd bij u hebt. Het beste kan dit in de vorm van een werkplekinstructiekaart, met de belangrijkste veiligheids- en gezondheidsinformatie uit het veiligheidsinformatieblad, te nemen voorzorgsmaatregelen en te gebruiken persoonlijke beschermingsmiddelen.

6

Oude etikettering Gevaarsclassificatie

Classificatie

Milieugevaarlijk (N)

   

 

Schadelijk (Xn) Irriterend (Xi)

Symbool

• Bijtend voor de huid • Ernstig oogletsel bij oogcontact

Licht ontvlambaar (F) Zeer licht ontvlambaar (F+)

 

 

• Ontvlambare stoffen

 

• Giftig voor het milieu

 

• Irriterend voor huid, ogen of luchtwegen • Allergisch voor de huid • Een beetje giftig

 

• Gassen onder druk (gasflessen, spuitbussen)

 

Gevaren op lange termijn, zoals: • Kankerverwekkend • Giftig voor de voortplanting • Giftig voor bepaalde organen • Gevaarlijk bij inademing

Deze informatie is te vinden op het etiket op de verpakking en in het veiligheidsinformatieblad dat de leverancier bij het product hoort mee te leveren. Vraag er anders naar bij de leverancier. Hiernaast worden de veiligheidsmarkering op verpakkingen kort uitgelegd, voor zover relevant voor woningstoffeerders. Overigens verandert de markering met pictogrammen de komende jaren. De vierkante oranje schilden worden vervangen door een witte ruit met rode rand en er komen een aantal nieuwe symbolen bij. Zowel de oude als de nieuwe markeringen staan in onderstaande tabel. Ook staan er op de verpakking genummerde waarschuwings- of gevaarszinnen (R- of in de toekomst H-zinnen) en veiligheidsaanbevelingen of voorzorgs-maatregelen (S- of in de toekomst P-zinnen).

Symbool

Bijtend of corrosief (C)

Iedere woningstoffeerder moet weten waarmee hij werkt. Niet alleen om een vloerbedekking mooi te kunnen leggen en afwerken, maar ook om veilig en gezond te kunnen werken. De volgende informatie is hiervoor van belang: • veiligheids- en gezondheidsrisico’s van het product; • voorzorgsmaatregelen om veilig en gezond met het product te werken; • te gebruiken persoonlijke beschermingsmiddelen; • eerstehulpmaatregelen bij contact met huid, ogen, inademing of inslikken; • aandachtspunten bij opslag en gebruik, met name ter voorkoming van ongevallen of brand; • maatregelen bij morsen en hoe het product als afval moet worden weggegooid.

Nieuwe (GHS-)etikettering

3.2. Opslag gevaarlijke stoffen In verband met veiligheids- en milieurisico’s dienen gevaarlijke stoffen veilig te worden opgeslagen. Neem hierbij de voorschriften uit het veiligheidsinformatieblad (rubriek 7) in acht.

Houd producten zoveel mogelijk in de originele verpakking, met de juiste etikettering (zie par. 3.1.).

Bescherm verpakkingen tegen lekkage naar de bodem en ruim lekkage en morsingen zo snel mogelijk op.

Sla brandgevaarlijke producten zo ver mogelijk af van warmtebronnen, zoals vuur, radiatoren en zon.

7

3.3. Vervangingsplicht oplosmiddelen Werk alleen met producten die oplosmiddelvrij of -arm zijn.

Sinds 2000 is het werken met vluchtige organische stoffen (VOS) of oplosmiddelen aan banden gelegd. Lijmen voor vloerbedekking en parket mogen niet meer dan 5 gram oplosmiddel per kilogram gebruiksklaar product (0,05%) bevatten. Lakken en andere producten om de vloer af te werken mogen hoogstens 100 gram oplosmiddel per liter product (10%) bevatten. Er bestaan alleen enkele uitzonderingen bij renovaties in gebouwen met een monumentenstatus.

4.

Kijk in de Arbocatalogus Wonen voor leveranciers en detaillisten die zich hebben aangesloten bij het zogenaamde ‘VOS-vrij-initiatief’ en alleen oplosmiddelvrije producten verkopen.

Voor de meeste producten is het onvermijdelijk dat er persoonlijke beschermingsmiddelen worden gebruik. Het gaat dan met name om handschoenen, een veiligheidsbril en soms ook ademhalingsbescherming. In het veiligheidsinformatieblad van producten (rubriek 8) staat aanbevolen welke persoonlijke beschermingsmiddelen aanbevolen worden bij het gebruik van het betreffende product. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de aandachtspunten bij het kopen en gebruiken van persoonlijke beschermingsmiddelen.

4.1. Handschoenen Gebruik de handschoenen die worden aanbevolen in het veiligheidsinformatieblad. Als daarin geen duidelijk advies wordt gegeven, kan het beste worden gekozen voor handschoenen van nitril(rubber).

Gebruik bij voorkeur disposable (wegwerp)handschoenen in de goede maat en gooi die weg nadat ze eenmaal gebruikt zijn.

Zorg dat u uw handen goed hebt gewassen en afgedroogd voordat u handschoenen aantrekt.

8

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Handschoenen beschermen de huid tegen beschadiging, irritatie en het risico op huideczeem. In het veiligheidsinformatieblad staat vaak summiere informatie over geschikte handschoenen. Bij de keuze van handschoenen moet gelet worden op: • het materiaal dat voldoende bescherming biedt, in verband met de doorlaatbaarheid en de aantasting door de stoffen waarmee wordt gewerkt; • de sterkte (slijtvastheid) van het materiaal; • pasvorm; • vingergevoeligheid.

Materiaalkeuze Het materiaal waarvan de handschoenen gemaakt zijn, moet bestand zijn tegen de stoffen die worden gebruikt en voldoende bescherming bieden. Dat staat vermeld in rubriek 8 van het veiligheidsinformatieblad. Als het veiligheidsinformatieblad onvoldoende informatie geeft over het handschoenmateriaal, is over het algemeen het gebruik van nitril(rubber) handschoenen aan te bevelen. Latex handschoenen kunnen beter niet gebruikt worden, omdat latex van zichzelf allergisch kan zijn voor de huid.

Doorlaatbaarheid Handschoenen die beschermen tegen stoffen, geven altijd een bescherming voor een bepaalde tijd. De meeste stoffen dringen na verloop van tijd door de handschoen heen, ook al hoeft dat niet zichtbaar te zijn aan de handschoen zelf. Dit heet de doorbraaktijd, doorlaatbaarheid of permeabiliteit van handschoenen. De doorbraaktijd van handschoenen kan variëren van 5 minuten tot 24 uur, afhankelijk van het materiaal, de dikte en de eigenschappen van het product.

9

Draag chemiebestendige handschoenen nooit te lang: • Handschoenen mogen nooit langer gedragen worden dan de opgegeven doorbraaktijd. • Wissel handschoenen altijd na maximaal 1 uur om te voorkomen dat u zweterige, klamme handen krijgt.

5.

Die doorbraaktijd gaat lopen vanaf het eerste moment dat de betreffende stof met de handschoen in aanraking komt. Als u bijvoorbeeld eenmalig 5 minuten met een lijm werkt en daarvoor handschoenen gebruikt met een doorbraaktijd van 24 uur, dan kunt u die handschoenen 24 uur later niet opnieuw gebruiken.

In dit hoofdstuk vindt u aanbevelingen voor het werken met lijmen voor woning. Na algemene aanbevelingen wordt het proces van woningstoffering langsgelopen, van voorbereiding tot afwerking.

Pasvorm Een handschoen moet goed passen. Probeer daarom handschoenen uit van verschillende maten. Voor de meeste mannen is Large de juiste maat, voor de meeste vrouwen Medium.

Raak bij het uittrekken de buitenkant van de handschoen zo min mogelijk aan. Trek ze bij voorkeur ‘binnenste buiten’ uit en gooi ze weg.

5.1. Algemene aanbevelingen

Was uw handen na afloop en verzorg uw handen zo nodig met een handcrème.

4.2. Veiligheidsbril Gebruik een veiligheidsbril die goed aansluit op het gezicht.

Een veiligheidsbril beschermt tegen spatten van producten waarmee gewerkt wordt.

Gebruik een veiligheidsbril met een zijscherm, tegen spatten van opzij.

Als u normaal een bril met correctie draagt: gebruik een overzetbril die over uw eigen bril past.

Let op: uw eigen, normale bril met correctie is geen veiligheidsbril!

4.3. Ademhalingsbescherming Gebruik een halfgelaatsmasker met een goede pasvorm en een goede afdichtingsrand.

Reinig gelaatsmaskers dagelijks met water en zeep.

Controleer gelaatsmaskers dagelijks op beschadigingen.

10

Ademhalingsbescherming mag nooit de enige of belangrijkste maatregel zijn om de blootstelling aan oplosmiddelen tegen te gaan. Producten met veel oplosmiddel mogen niet gebruikt worden. Ademhalingsbescherming kan wel een aanvullende bescherming geven tegen de blootstelling aan bijvoorbeeld oplosmiddelarme producten of producten met het risico op irritatie of allergie aan de ademhalingswegen. Ademhalingsbescherming tegen het inademen van schadelijke en irriterende dampen geschiedt met behulp van een halfgelaatsmasker. Stofkapjes beschermen alleen tegen stof, niet tegen dampen en gassen. Voor dit laatste is een masker met een A-filter nodig. Veelal zal A2 volstaan. Voor meer informatie kijk op www.arbouw.nl/ arbodienstverlener/pbm/ademhalingsbescherming

Vaktechnische tips bij het lijmen

 

Enkele algemene richtlijnen: • Lees de gebruiksaanwijzing van producten altijd goed en volg ze strikt op. • Vraag bij twijfel een technisch advies van de leverancier. Wanneer er iets mis gaat, kan men hierop terugvallen. • Als de consument nog mocht vragen om het gebruik van oplosmiddelhoudende lijmen of lakken, leg dan uit dat parketleggers wettelijk niet meer met oplosmiddelhoudende producten mogen werken. Vertel duidelijk dat in principe oplosmiddelvrije producten minstens zo goed zijn, vaak zelfs beter dan de oude, oplosmiddelhoudende varianten! • Vermijd het contact met producten, door het dragen van handschoenen en het schoonhouden van gereedschap en materialen. • Werk hygiënisch. Eet, drink en rook niet in de buurt van de werkplek. Was de handen regelmatig en zeker voordat u gaat eten of drinken.

5.2. Keuze van het product • U kunt watergedragen contactlijm op het loopvlak toepassen, aangevuld met kleefband aan de kopse kant. • Een andere keuze is het gebruik van zogenaamde hotmelts of smeltlijmen die met een lijmpistool worden verwerkt. • Om de vloerbedekking goed vast te zetten kunt u extra latjes en nietjes gebruiken. • Bij open trappen kunt u een extra, ‘bol’ latje aan de achterkant van de trede aanbrengen, zodat de bekleding over een minder scherpe rand hoeft te worden omgevouwen. • Een alternatief is ook de ‘ouderwetse’ methode: ondertapijt, latten en waterkit. • De vloerbedekking kan ook volledig met tape worden gelegd.

5.3. Verwerking van het product Verwerking watergedragen lijm • Zo dun mogelijk opbrengen, liefst met een schuim- of vachtrollertje. Als de lijm te dik wordt aangebracht, neemt de wachttijd toe en worden de lijmrillen te hoog. • De minimale temperatuur voor verwerking van watergedragen contactlijm is ± 15°C en de maximale relatieve luchtvochtigheid circa 65%.

11

• Let op het advies van de leverancier over de wachttijd. De geadviseerde wachttijden kunnen sterk uiteenlopen, afhankelijk van de temperatuur en de relatieve luchtvochtigheid. Raadpleeg de technische datasheets van de leverancier. • De door de leverancier opgegeven wachttijden gelden voor ideale omstandigheden: een temperatuur 23°C en een relatieve luchtvochtigheid van circa 50%. Bij hogere luchtvochtigheid of lagere temperatuur loopt de wachttijd op. Bij een lagere luchtvochtigheid of hogere temperatuur wordt de wachttijd verkort. • Ook op gelakte trappen en bij toepassing op oude lijmlagen kunnen de wachttijden oplopen. • In geval van een glad gelakte trap: schuur deze eerst op met grof schuurpapier en zorg dat deze schoon, droog en vetvrij is. • Gedurende de wachttijd kunnen andere werkzaamheden worden gedaan, zoals het voorbereiden, snijden en inlijmen van een volgende trede. • Klop het tapijt altijd goed aan. • Gebruik onderstaande werkinstructie voor het lijmen van vloerbedekking op trappen: - smeer de trede in met de contactlijm; - afhankelijk van de kwaliteit van de lijm, kunt u het tapijt in de lijm drukken en daarna direct weer los halen en snel aandrukken. Zo krijgt u een contactverlijming tussen het tapijt en de trede; - laat de lijm onder normale omstandigheden 7 tot 10 minuten drogen, dan vast kloppen en nawrijven met het juiste gereedschap; - intussen kunt u de volgende trede voorbereiden.

5.4. Opruimen en schoonmaken • Gebruik water voor het direct verwijderen van lijm- of lakvlekken en het reinigen van materiaal. • Gebruik geschikte reinigingdoekjes voor het reinigen van materialen en het verwijderen van lijmvlekken e.d. van de handen. Voorkom uitdroging van de handen door ze daarna in te vetten met een eenvoudige handcrème. • Het bewaren van rollers e.d. in luchtdicht afgesloten cilinders; hergebruik de volgende dag. • Probeer lijm- en kitresten zoveel mogelijk af te steken in plaats van gebruik te maken van een lijmverwijderaar. • Alle vloeibare lijmen moeten worden afgevoerd als chemisch of gevaarlijk afval. Alle producten die volledig uitgehard zijn, kunnen als huishoudelijk afval worden afgevoerd.

Verwerking hotmelt • Zo dun mogelijk en zorgvuldig opbrengen; oppassen dat u de omgeving niet met lijm inspuit. • Zorg voor verlijmen binnen de door de leverancier aangegeven tijd. • Een glad gelakte trap eerst opruwen met behulp van grof schuurpapier, bijvoorbeeld korrel 40. Daarna schoon, droog en vetvrij maken. • Houd de voorgeschreven temperatuur aan bij de verwerking van de hotmelt (max. 180°C).

Verwerking kleefband (trappentape) • Kies tape in de breedte van de traptrede. • Een glad gelakte trap eerst opruwen met behulp van grof schuurpapier (korrel 40). Daarna schoon, droog en vetvrij maken.

Ouderwetse methode Het gaat hier om het gebruik van ondertapijt, latjes en waterkit. • Niet het ondertapijt op de trede. • Verlijm het boventapijt alleen op de stootband met waterkit. • Span het boventapijt aan de achterkant van de trede op met behulp van latten.

12

13

6.

meer informatie

Beroepsziekten www.bbzfnv.nl: De website van het Bureau Beroepsziekten van de FNV. Dit bureau ondersteunt mensen die een beroepsziekte hebben opgelopen (zoals OPS of huideczeem) en overwegen hun werkgever daarvoor aansprakelijk te stellen.

6.1. Andere onderdelen Arbocatalogus In het kader van de voorlichting aan werkgevers en werknemers in de wonenbranche zijn drie onderdelen verschenen: • met beleid werken met stoffen - over gevaarlijke stoffenbeleid in de wonenbranche, bedoeld voor werkgevers en preventiemedewerkers; • veilig werken voor parketleggers - informatie aan werknemers.

Arbeidsomstandigheden in de bouw

www.arbouw.nl: Deze website geeft heel veel informatie over arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid. Ook veel informatie over het werken met stoffen, de arbeidsomstandigheden van vloerenleggers en informatie over persoonlijke beschermingsmiddelen.

Deze onderdelen zijn in te zien en te bestellen op de website van de arbocatalogus wonen: www.werkeninwonen.nl/arbo-wonen/arbocatalogus.

arbeidsomstandigheden

6.2. Websites

www.arboportaal.nl: Website van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid met informatie over tal van onderwerpen die te maken hebben met veilig en gezond werken.

Arbocatalogus wonen www.werkeninwonen.nl/arbo-wonen/arbocatalogus: De digitale versie van de arbocatalogus van de wonenbranche, met aanwijzingen en tips om te komen tot een veilige en gezonde werkplek in de wonenbranche, met aandacht voor diverse arbeidsrisico’s zoals werkdruk, fysieke belasting en het werken met stoffen. De inhoud hiervan maakt integraal onderdeel uit van deze arbocatalogus, voor het onderdeel ‘werken met stoffen’.

Nederland VOS-vrij www.werkeninwonen.nl/arbo-wonen/arbocatalogus/lijmen-lakken-enschuren/vosvrij. Een initiatief van leveranciers en detaillisten om alleen oplosmiddelen vrije producten te verkopen.

Handeczeem www.hebikhandeczeem.nl: Een online-zelftest ontwikkeld door het Nederlands Centrum van Beroepsziekten (NCvB) en de SKB, om zelf te bepalen of u last hebt van handeczeem.

OPS www.verenigingops.nl: De website van de vereniging OPS. Deze vereniging behartigt de belangen van slachtoffers van het werken met oplosmiddelen. De vereniging geeft voorlichting en begeleidt OPSslachtoffers. Op de website van de vereniging OPS vindt u ook meer informatie over de Solvent teams. Dit zijn een aantal medisch specialisten in Nederland die kunnen beoordelen of iemand OPS heeft.

14

15

www.cnvdienstenbond.nl

www.fnvbondgenoten.nl

www.inretail.nl

www.werkeninwonen.nl

Colofon Uitgave: Arbo Wonen T. (030) 60 20 170 www.arbowonen.nl

Helpdesk (030) 60 20 170