Het leven van Jezus 2.0 Preek over Handelingen 1:1-5 [dia 1] Pas kregen we van mijn schoonmoeder een foto. Een foto van vroeger, van het gezin van de opa van mijn schoonmoeders moeder. Er staat geen jaartal op, maar het moet ergens vroeg in de 20e eeuw geweest zijn. Het is een oude foto. Echt een plaatje van tóen. Maar als je wat langer kijkt ga je meer dingen herkennen. Wat opvalt bijvoorbeeld is dat de mensen op de foto er helemaal niet zo statig bijstaan als je misschien zou verwachten op een foto van 100 jaar geleden of meer. Sommigen staan, anderen zitten met de handen wat nonchalant in de zakken. Er zijn erbij die zelfs wat ondeugend de camera inkijken. Ik moest bij deze foto denken aan de twee boeken die Lucas heeft geschreven. Onthoud dit plaatje even, dan kom ik daar later op terug. Lucas schreef twee boeken. Zijn evangelie én Handelingen. Een begin en een vervolg. ‘In mijn eerste boek’, zo begint Lucas zijn tweede boek. Dat is Handelingen: the sequel dus. Meestal zeggen we dat dit tweede boek gaat over de kerk. Over de verkondiging van de kerk. Lucas gebruikt daarvoor het woord getuigenis. [dia 2] En inderdaad, het gaat over hoe de kerk groeit van die ene moedergemeente in Jeruzalem, via Antiochië, waar de volgers van Jezus voor het eerst christenen genoemd werden, tot in het centrum van het Romeinse rijk: Rome. En verder. Tot in Hoofddorp aan toe. Het boek Handelingen gaat over gemeentestichting. Over de ene, missionaire kerk. Het verklaart, zou je kunnen zeggen, hoe het komt dat wij hier vanochtend zitten zoals we hier zitten. Als kerk van Jezus Christus dankzij het getuigenis, de handelingen van de apostelen. Zoals de belijdenis (van Nicea) zegt: ‘Wij geloven […] één heilige, algemene (of katholieke) apostolische kerk.’ [dia 3 – leeg scherm] Maar Lucas begint daar niet mee. Als we even iets beter en iets langer kijken naar de eerste verzen van Handelingen 1 – en dat doen we vandaag – dan blijkt er net zoiets aan de hand te zijn als met die ene foto. Zo op het eerste gezicht hebben we te maken met twee verschillende dingen. Het evangelie (deel I, over het leven van Jezus, dat was vroeger) en de Handelingen van de apostelen (deel II, over de kerk tot nu). Maar eigenlijk heeft deel I veel meer met deel II te maken dan je misschien in eerste instantie zou denken. Het zijn bij nader inzien niet twee verhalen, maar één.
Wat maakt het eigenlijk uit? Best veel. Als je beide boeken onderscheidt (en jammer genoeg staan ze in de verzameling van de canon ook niet direct achter elkaar) dan krijg je dus dit: het begint met het evangelie. Over het ‘echte’ leven van Jezus, toen Hij nog leefde op aarde. Dan volgt Handelingen, over de kerk. De kerk wordt dan iets dat ergens los raakt van wie Jezus is. De kerk wordt een menselijke, vooruit, een apostolische onderneming. Een instituut. Kijk naar Rome. Of naar ons eigen kerkverband. En de vraag dringt zich op: wat heeft deel II nog te maken met deel II. De kerk met het leven van Jezus. Volgens mij is dit een van de grootste misverstanden over het boek Handelingen en over de kerk. Misschien niet eens zozeer van toen. Maar wel nu. Dat Jezus iemand is van toen waar je hoogstens ieder voor zich en überhaupt voor zover je je daarbij zelf iets kunt voorstellen, iets mee hebt. En dat de kerk iets is van mensen ná Jezus. Maar laten we nu eens, net als bij die foto, nog eens goed kijken naar hoe die twee boeken van Lucas met elkaar te maken hebben. Als er één ding duidelijk is, is dat Lucas niet twee, maar één verhaal vertelt. Het is een doorgaande geschiedenis. Lucas vlecht de boeken aan elkaar. Als je het slot van Lucas 24 leest, dat wilde ik bewaren voor a.s. donderdag, of doe dat thuis alvast, dan merk je dat ook. De opdracht waar Lucas bijvoorbeeld het over heeft in Handelingen 1 vers 4 (blijf in Jeruzalem en wacht op de belofte van de Vader – de komst van de Heilige Geest) staat ook in Lucas 24 vers 49: ‘Ik zal ervoor zorgen dat de belofte van mijn Vader aan jullie wordt ingelost. Blijf in de stad tot jullie met kracht uit de hemel zijn bekleed.’ Het is één verhaal. Dat betekent óók dat Handelingen – het verhaal van de kerk - nog steeds gaat over het leven van Jezus. Het leven van Jezus ná zijn opstanding en hemelvaart, wel te verstaan. Dat is wel een ander soort, een andere manier van leven, maar het is nog steeds zijn leven. Het leven van Jezus 2.0. Zeg maar een soort Second Life. De kerk is niet allereerst iets van mensen of een instituut. Maar zij is, Paulus schrijft: lichaam van Christus. Dat is haar wezen. Dat zijn wij. Niet wat we doen of hoe we dat doen, maar wie we zijn. Zijn lichaam op aarde. Ik stel het me zo voor: die eerste vijf verzen bereiden ons als het ware voor op de goede lezing van het boek Handelingen. Niet als een boek over dingen die vroeger zijn gebeurd. Of als een boek waarin we lezen wat wij vandaag allemaal moeten doen, willen we een goede kerk zijn. Als je zó leest, kan je daar altijd nog buiten blijven staan. Over nadenken, idealen aan ontlenen (aan Hand. 2, bijvoorbeeld).
Nee, we gaan Handelingen lezen als vervolg op Lucas’ evangelie – zoals Lucas het zelf ook bedoeld heeft! We lezen de geschiedenis van de kerk ineens als de voortgaande geschiedenis van Jezus’ leven op aarde. Als een geschiedenis dus, waar we zelf ook inzitten! Het leven van Jezus. Het gaat, na zijn opstanding, dóór. HIJ LEEFT! Dat is ook voor Lucas beslissend, vers 3: ‘ Na zijn lijden en dood heeft hij hun herhaaldelijk bewezen dat hij leefde […]’ We zijn hard toe aan een opwaardering van de manier waarop veel mensen (wij ook!) denken en praten over de kerk. Alsof de kerk bestaat uit mensen die dingen doen, of regels en afspraken, of gewoonten of zelfs het persoonlijk geloof van een paar individuen die tegen de druk van de tijd in blijven geloven. Het zal allemaal waar zijn (en het is ook allemaal een beetje waar) maar daarmee is nog niets gezegd over de kern, het wezen van de kerk. Dat is namelijk dat zij lichaam van Christus is. Nogmaals, Lucas zegt (vs. 3) – en dat is beslissend: Hij leeft, Hij verscheen in hun midden en daarbij sprak Hij over het koninkrijk van God. De kerk is gebaseerd op de opstanding van Jezus. Hij leeft. Hij verschijnt in ons midden (denk aan het H. Avondmaal). Hij spreekt nog tot ons (dor zijn Woord). Ik laat nu even een paar dingen liggen die in de komende preken aan bod zullen komen. Bijvoorbeeld over dat nieuwe leven van Jezus met een verheerlijkt lichaam – over hemelvaart. Voor nu is het genoeg om te weten dat Lucas één verhaal vertelt. Namelijk over Jezus, die kwam, stierf maar nu weer leeft. Misschien is een betere titel dan ook, in plaats van Handelingen der apostelen, Handelingen van Jezus Christus. Of laat de titel anders maar staan. Maar bedenk er dan wel bij dat apostelen eigenlijk ambassadeurs zijn. In dienst van een koning. Koning Jezus. Zo komen we meteen bij het tweede, belangrijke deel uit die inleiding, vs. 1-5 van Handelingen. Ik heb daar al iets van gezegd maar ik wil dat nu verder uitwerken. Wat voor gevolg heeft het nu voor de lezers, eerst Theofilus en nu wij, dat Handelingen zich dus niet zozeer laat lezen als een boek over mensen die vertellen van Jezus maar als een boek over het doorgaande leven ván Jezus? Terug naar die foto. Wie goed kijkt wordt erin meegenomen. Die ontdekt niet alleen, in het geval van Janneke dan, dat is familie (ook dat kan iets van vroeger blijven). Maar die ziet ook: dat zijn mijn voorouders. Daar had ik tussen kunnen zitten of staan. Dat zijn mensen zoals ik.
Zo is het ook met de boeken van Lucas. Lucas draagt zijn boeken op aan een zekere Theofilus. Dat is misschien een belangrijke figuur, of een proseliet. Proselieten waren niet-joden die graag jood wilde worden of sympathie hadden voor de joodse godsdienst. Een soort aspirant-gelovigen dus. Het kan ook zijn dat Theofilus een aanduiding is. Dan wordt het zoiets: ‘van Lucas, aan iedereen die God zoekt.’ Hoe dan ook, doordat Lucas zijn boeken aan Theofilus opdraagt, wordt hij er met huid en haar in betrokken. Hij verandert van een geïnteresseerde in een geadresseerde. De uitdaging begint trouwens misschien al in de titel van het boek. Vergelijk dit eens met de volgende titel, afkomstig uit een officiële publlicatie over de daden en verrichtingen, de handelingen van keizer Augustus [dia 4]: ‘De daden van de vergoddelijkte Augustus, met welke hij de wereld aan het oppergezag van het Romeinse volk onderwierp.’ Dan komt Lucas met zijn Handelingen. Voel je de uitdaging? Dit, beste luisteraar, is niet zomaar een verslag. Dit gaat over een goddelijke koning en zijn ambassadeurs. Deze koning roept jou op door middel van zijn ambassadeurs, om mee te doen in het verhaal van zijn leven. [dia 5 – leeg scherm] Het boek Handelingen is de vrijblijvendheid totaal voorbij. Meer nog dan het evangelie van Lucas, waarbij ene Jezus rondtrok door Israël, stierf en opstond uit de dood. Door zijn Geest gaat het verhaal verder. Echt verder. Lucas herinnert aan het begin van zijn tweede boek aan de bediening van Johannes de Doper. Daarmee is de dynamiek gegeven. Lag bij Johannes de nadruk nog op bekering, boete en inkeer, de belofte van de Vader gaat verder. De Geest waarmee de leerlingen van Jezus binnenkort gedoopt gaat ervoor zorgen dat de boodschap van het koninkrijk van God wereldwijd wordt. Dat het in de kerk niet zal blijven bij de oproep tot boete en bekering maar dat er ijver, geestdrift gaat komen om van de boodschap van vergeving van zonden te getuigen, om zelf ambassadeur te worden. Zo word je meegenomen. Daarom zitten we hier. Vanwege die Geest. Die ons meeneemt in het verhaal van Jezus. De tekst van vandaag wordt donderdag vervolgd. Maar die eerste vijf verzen vormen voor nu, zoals ik het zie, vanochtend een dubbele uitdaging.
Als je bij de kerk hoort, bij het lichaam van Jezus dus, dan ga je vooral … wachten. Toen Jezus bij zijn leerlingen was droeg Hij hen op te wachten op de belofte van de Vader, de Heilige Geest. Daarmee bedoel ik vanochtend dit. Bij de kerk horen is niet allereerst doe dit of doe dat. Het is horen bij. Bij Jezus. En zo bij God. De kern van kerkzijn is delen in het opgestane leven van Jezus. Zoals bij elke geboorte, zo ook bij je geestelijke geboorte. Niemand geeft zichzelf het leven. Dat krijg je. En dan komt de rest vanzelf, waar de Geest ons leidt. Ook nu. Ook in deze situatie. Echt. Met een beeld uit de profetie van Daniël: het koninkrijk van God is altijd als een steen die losraakt zonder dat er een mensenhand aan te pas komt. Maar die dan een kracht ontketent die niet te stuiten is (Daniël 7). Een uitdaging voor gelovige mensen. Ga niet gelijk aan de slag, maar durf het te ontvangen van God, durf te wachten, te bidden. Maar ook voor onze gasten. Voor wie, zoals Theofilus, geïnteresseerd is. Gaan we nog even terug naar de proloog [dia 6] (Lucas 1): ‘Nadat reeds velen zich tot taak hebben gesteld om een verslag te schrijven over de gebeurtenissen die zich in ons midden hebben voltrokken, en die ons zijn overgeleverd door degenen die vanaf het begin ooggetuigen zijn geweest en dienaren van het Woord zijn geworden, leek het ook mij goed om alles van de aanvang af nauwkeurig na te gaan en deze gebeurtenissen in ordelijke vorm voor u, hooggeachte Theofilus, op schrift te stellen, om u te overtuigen van de betrouwbaarheid van de zaken waarin u onderricht bent.’ Misschien heb je vragen over Jezus, over de kerk. Kom je met iemand mee. Vragen zoals Theofilus (hoe betrouwbaar is het christelijke verhaal). Of andere. Ontdek hoe het verhaal je mee kan nemen. Hoe kan het eigenlijk, dat er een kerk is? Mag ik je uitdagen om je, naar de bedoeling van Lucas, te overtuigen? Zou dit alles niet begonnen kunnen zijn met mensen zoals Lucas, die door de Geest gedreven getuigenis hebben afgelegd dat Jezus leeft? En zou het dan niet God zelf zijn die díe boodschap kracht heeft bijgezet, dwars door meer dan 20 eeuwen, door verschillende landen en culturen. Zo, dat ik ook nu en hier diezelfde boodschap aan jou mag doorgeven dat Jezus leeft? Dat is toch eigenlijk ongelofelijk? Of toch niet? [amen]
