De Chinese kalender met tabellen voor de jaren 1900 tot en met 2019

D1204a

De Chinese kalender met tabellen voor de jaren 1900 tot en met 2019

© St. Werkgroep Het Zevengesternte

INHOUD Voorwoord Inleiding Westerse kalenderperikelen Het prille begin Feiten en fictie Lunaire- en solaire aspecten Dier/Element-combinaties Cycli De Jupiter-cyclus De almanak Het dagelijks leven Aspecten van de Chinese Astrologie De ontwikkeling van de Chinese kalender Technische aspecten van de tijdsberekening Tijdvereffening Rekenvoorbeeld Lunatie-tabellen Toelichting op de lunatie-tabellen Chi-tabellen Toelichting op de Chi-tabellen Tijdvereffeningstabel Delta-t en Jaarwaarden Maandwaarden, tafels, uren Begrippenlijst Literatuurlijst


2

3 4 8 13 15 17 28 29 35 38 40 43 46 54 60 62 64 65 76 77 88 89 90 91 94

VOORWOORD Dat na een zondag een maandag volgt zal voor niemand een verrassing zijn, net zomin als het feit dat we in december tot de 31e doortellen en in april tot de 30e, terwijl we aan de maand februari slechts 28 (soms 29) dagen hebben toebedeeld. Toch is dat allemaal wat minder vanzelfsprekend dan men zou denken, hetgeen pas echt duidelijk wordt als we kijken naar een ander kalendersysteem. De Chinese kalender is zo'n ander systeem en bovendien (naar onze mening) nog een bijzonder boeiend systeem ook: volgens de traditie begon deze kalender in het jaar 2637 vóór Christus en loopt hij door tot op de dag van vandaag! Dat de Chinese kalender echt anders is moge blijken uit het volgende: het Chinese nieuwjaar valt niet - zoals bij ons - op 1 januari, maar elk jaar op een andere datum, ergens tussen eind januari en eind februari; de Chinese kalender kent geen ‘eeuwen’ maar werkt met cycli van 60 jaar; een Chinees schrikkeljaar wordt niet bepaald door de toevoeging van één dag aan een normaal jaar van 365 dagen, maar door toevoeging van een hele extra maand; de Chinese maanden hebben geen namen maar nummers; er is in China geen doorlopende jaartelling maar men telt het ‘zoveelste’ regeringsjaar van een vorst of een regime. Daarnaast kennen de Chinezen nog cycli waarin dieren en elementen toonaangevend zijn en zelfs een uur bestaat in China niet uit 60 maar uit 120 minuten. Wie door het bovenstaande geïnteresseerd is geraakt zal in dit boekje een grote hoeveelheid informatie aantreffen en - na lezing - beslist met andere ogen kijken naar tijd en datum. We hebben getracht een aantal kluwen te ontwarren en er een overzichtelijk geheel van te maken. Het is dan ook geen echt ‘leesboek’ geworden, maar een neerslag van een aantal ontdekkingen die we voor een groter publiek toegankelijk willen maken. Teneinde de lezer een beter inzicht te geven in de achtergronden van deze materie hebben we gemeend er goed aan te doen ook nog aandacht te besteden aan informatie, begrippen en problematiek op het gebied van de kalender in het algemeen. Voor diegenen die met de ‘kleine Chinese horoscoop’ werken of van plan zijn hiermee te experimenteren is dit boek een onontbeerlijk document vanwege de unieke tabellen die er in zijn opgenomen. Amsterdam, augustus 1992. 78e cyclus, 9e jaar, 45e maand (jaar: Water-aap, maand: Aarde-aap). Voorwoord bij de 2e druk: Hoewel deze ‘special’ al in 1992 verscheen, mogen wij ons pas de laatste jaren verheugen in een toenemende belangstelling van het publiek en dat schept natuurlijk verplichtingen. Het was voor ons een goede reden om het geheel een wat fraaier en eigentijdser uiterlijk te geven, tekstuele aanpassingen door te voeren, meer informatie en illustraties te verwerken en de tabellen uit te breiden zonder het geheel dikker te maken. Amsterdam, maart 1999. Bij deze publicatie: Ruim twintig jaar na de eerste druk, hebben wij besloten om dit boek voor een groter publiek toegankelijk te maken. Vanaf heden staat het - met een paar kleine wijzigingen en aanvullingen integraal op onze site. Groningen, december 2012. © St. Werkgroep Het Zevengesternte

3

INLEIDING Alles is aan verandering onderhevig. Dit ‘veranderen’ gaat nooit plotseling maar altijd in fases, die elkaar - snel of langzaam - opvolgen en die fases plegen wij - de toeschouwers - ‘tijd’ te noemen. Mensen, maar ook dieren en planten hebben een tijdsbesef; voor de mens is dit besef wel zeer specifiek (we kunnen klok kijken), maar ook dieren kunnen we leren om op een bepaalde tijd wat lekkers op te komen halen. Planten, mensen en dieren beschikken echter ook over een serie ‘innerlijke klokken’; de mechanismen hiervan zijn echter zo ingewikkeld dat de wetenschap hier de komende decennia de handen aan vol zal hebben. De bioloog Linnaeus (1707 - 1778) hield zich er al mee bezig en hij legde een ‘flora-klok’ aan, bestaande uit 14 planten die op het uur nauwkeurig open of dicht gingen. Eén van die (menselijke) innerlijke klokken krijgt twee maal per jaar een gevoelige tik te verwerken als de wintertijd omgezet wordt in zomertijd en andersom; menigeen is hierdoor weken ‘van slag’. In de oneindigheid van de ruimte is tijd een veel relatiever begrip: wolken gloeiend gas klonteren samen, er worden sterren geboren, die uiteindelijk, na vele miljoenen jaren, van vorm en eigenschap zullen veranderen. We noemen ze ‘witte dwergen’ of ‘rode reuzen’, ze doven uit of exploderen; in ieder geval zullen ze allemaal eens ophouden te bestaan. Zo vergaat het alles op deze wereld: mensen, dieren, planten, ja, zelfs de ‘niet levende materie’ is onderworpen aan de wetten der verandering: vulkanen stuwen eilanden uit de zeebodem omhoog, wind en regen slijpen gebergten af en zo nu en dan versnellen aardbevingen en aardverschuivingen het proces. Dit eindeloze patroon van veranderingen heeft men in het oude China getracht te vatten in twee belangrijke principes: ‘Yin’ en ‘Yang’. Yin is koud, ontvangend, meegaand en absorberend en Yang is het symbool van al het tegenovergestelde. Het moeras is Yin en de vulkaan is Yang; geen tegenovergestelden in onze abstracte zin van het woord, maar als de voor- en de achterzijde van een berg, elkaar aanvullend en niet te scheiden. Als Yin op z'n sterkst aanwezig lijkt, dan begint Yang al weer te groeien en als Yang uiteindelijk de overhand krijgt is de kiem van het Yin-principe al weer actief. Tijd speelt een grote rol in ons denken en handelen: we hebben immers niet ‘het eeuwige leven’. Uit de taal die we gebruiken kunnen we heel goed afleiden welke waarden en waardeoordelen we aan tijd toebedelen. Tot ver in de middeleeuwen leefden we in een ‘pluk de dag’-sfeer die ons nu wellicht als erg zorgeloos voorkomt. Men had meer tijd en men ging ook anders met geld om: men leefde meer in het nu. Als je wat geld verdiend had dan gaf je het uit aan een pasteitje of een kruik bier. Vanaf de renaissance worden we beduidend kritischer ten aanzien van onze omgang met tijd; in de veertiende eeuw deelde men ook voor het eerst de dag op in 24 uur. Spaarzaamheid was ook een uitvinding van de renaissance; de uitdrukking “Tijd is geld” werd ontdekt en hieruit ontwikkelden zich zegswijzen als “Deze dag is de eerste dag van de rest van je leven” en “Ledigheid is des duivels oorkussen”. Tijd is een relatief begrip en de waardering is dan ook meestal gekoppeld aan de beleving daarvan. Aangename dingen willen we immers altijd langer laten duren: zo hebben we b.v. op een gezellig feest het gevoel dat de tijd (te) snel gaat. De onaangename dingen duren ons daarentegen altijd te lang (b.v. het wachten op een bushalte in de stromende regen). Als we ons vervelen zoeken we iets om de tijd te ‘doden’ en de term “Het tijdelijke voor het eeuwige verwisselen” geeft weer aan hoe we tegen de dood aankijken (voor iemand die in reïncarnatie gelooft is dit natuurlijk een dwaze uitdrukking). We zeggen ook erg makkelijk dat we ergens ‘geen tijd voor’ hebben terwijl we er beter aan zouden doen er ‘tijd voor te maken’ (of - indien dat het geval is - gewoon eerlijk zeggen dat we er geen zin in hebben). Ruimte, interesse en belangrijkheid (= waardering) spelen in onze tijdsbeleving een grote rol. Een © St. Werkgroep Het Zevengesternte

4

begrip als ‘tijdloos’ is dan ook zeer ‘tijdgebonden’: zestig miljoen jaar geleden liepen hier dinosauriërs rond; die zijn inmiddels uitgestorven en over zestig miljoen jaar is de mens vermoedelijk ook uitgestorven. We creëren tijd en zetten hem vervolgens naar onze hand; dit betekent dat tijd in diverse landen en diverse culturen een andere waarde heeft. Dit zien we dan ook duidelijk in de geschiedenis terug: diverse soorten kalenders (naast de christelijke) zijn herzien, aangepast en gekneed naar behoefte of de omstandigheden. Vaak gebruikte men een kalenderherziening om een nieuwe periode manifest te maken zoals tijdens de Franse revolutie het geval was. In het oude China plachtten de keizers bij de troonsbestijging ook (desnoods pro forma) een kalender vast te stellen om zo hun eigen ‘hemels mandaat’ tot regeren te bevestigen. In onze maatschappij is tijd een exacte grootheid geworden: zittend in de trein kijk je naar de secondewijzer van de klok op het perron en ‘ziet’ de secondes weg tikken. Op het moment dat de wijzer eindelijk een fractie van een seconde bij de twaalf heeft stilgestaan om vervolgens weer aan een nieuwe ronde te beginnen hoor je een fluit, prompt sluiten de deuren zich en langzaam zet de trein zich in beweging. Als we om acht uur 's avonds de televisie aanzetten voor het journaal, dan verwachten we ook dat het op dat moment begint; kortom we leven op de minuut en op de seconde en zodra er een vertraging is mopperen we daar driftig over. Pas als het openbaar vervoer staakt of als de elementen de achillespees van ons bestaan hebben gevonden worden we met onze neus op deze feiten gedrukt (Of behoort U nog tot die groep mensen die kan genieten van een wandeling naar kantoor door twintig centimeter sneeuw?). Er is een anekdote over een Amerikaan en een Chinees die in een lift staan in de Empire State Building. Ze zijn beiden onderweg naar één van de bovenste verdiepingen; als de twee reizigers zich middels het indrukken van een knop hebben verzekerd van hun einddoel en de lift zich met een licht zoemen in beweging zet, richt de Amerikaan zich tot de Chinees, die in gedachten verzonken naar de vloer staart en zegt met een zelfvoldane grijns: “Mooi hè, die nieuwe lift; hij is meer dan een minuut sneller boven dan de oude.” De Chinees laat dit staaltje van techniek even op zich inwerken, knikt begrijpend en vraagt zijn medepassagier vriendelijk: “En... wat doet U met die minuut?” Tijd hebben we ook nodig in onze sociale en economische contacten: Wanneer moet ik die rekening betalen? Wanneer is de volgende vergadering? Wanneer is dat feest? Wanneer is opa jarig? Wanneer moet er geoogst worden? etc., etc. Zodra een beschaving zich druk gaat maken om een kalender is er niet alleen sprake van een historisch besef, maar ook van planning: men denkt aan en over de toekomst en kijkt verder dan de dag van morgen. Tijd werkt ook als een kapstok om ervaringen te ordenen. Zo schrijven kinderen, die dit nog niet geheel kunnen hanteren: “En toen… en toen… en toen… ” Een kleuter kun je ook maar beter niet vertellen dat hij over zeven maanden een broertje of zusje krijgt, omdat zo'n dreumes nog niet in staat is een dergelijke periode te hanteren. We mogen dus stellen dat er een specifiek soort bevattingsvermogen voor nodig is om met tijd om te kunnen gaan. Eén van de grootste problemen met tijd is dat het zich moeilijk laat meten: we kennen de voet en de el als van de mens afgeleide standaardlengten, maar tijd laat zich niet in dergelijke grootheden vatten; het is dan ook veel lastiger, al was het alleen maar vanwege de gevoelsmatige elasticiteit, om tijd vast te leggen. Omdat alle bewegingen in het universum (ook planeetbewegingen) variaties vertonen - en daardoor ‘onbetrouwbaar’ zijn - is het samenstellen van een bruikbare maat erg ingewikkeld; de natuur kenmerkt zich helaas door de afwezigheid van ‘mooie’ getallen en constante waarden. © St. Werkgroep Het Zevengesternte

5

Daarnaast komen allerlei vragen van een andere aard: Wanneer begint de dag? Bij zonsopgang als de eerste zonnestralen boven de horizon verschijnen? Als de zon op z'n hoogste stand is? Midden in de nacht? (zoals wij nu hanteren). Hoe nauwkeurig we werken heeft ook te maken met de mogelijkheden van denken en meten. De Egyptenaren werkten met breuken en een decimaalstelsel, de Babyloniërs werkten met een sexagesimaalstelsel (zestigtalligstelsel) en factoren daarvan. Ondanks de behoefte (en de vele pogingen) om zoveel mogelijk zaken decimaal te verwerken is het Oudbabylonische systeem in onze moderne maatschappij nog volop aanwezig: we delen nog steeds cirkels op in 360 graden en tellen nog steeds 60 seconden in een minuut en 60 minuten in een uur. Wellicht liggen deze waarden dichter bij onze biologische functies: er zijn immers nog steeds 24 beelden per seconden nodig (1440 per minuut) voor een film en er gaan 1440 minuten in een dag, in de fotografie gebruiken we al jaren de 1/60e seconde (dat wil zeggen dat er 3600 foto's voor nodig zijn om 1 minuut van je leven vast te leggen). De mens ademt 21.600 maal op één dag en er gaan 21.600 boogminuten in een cirkel van 360° (booggraden). Toeval? Of één van de sleutels tot de oplossing van het vraagstuk van onze biologische klokken? De nauwkeurigheid in de tijdwaarneming is niet alleen een kwestie van techniek, maar ook van noodzaak en houdt gelijke tred met de modernisering van de maatschappij, de mate van industrialisatie en communicatie: rond 1300 liepen de klokken nog een kwartier fout per dag, in het begin van de achttiende eeuw was dit al teruggebracht tot één seconde en voor de Tweede Wereldoorlog al tot minder dan 0,001 seconde. In de achttiende eeuw werd de seconde geïntroduceerd en tegenwoordig is het werken met honderdsten van seconden al heel normaal. Gelukkig komt hier de techniek ons te hulp, want àls we al in staat zouden zijn om het doorloopgat bij alle zandlopers even groot te maken èn zand te vinden dat uit even grote korrels bestaat, dan zouden we bij de honderd meter horden het aantal zandkorrels moeten tellen! De alerte lezer zal zich afvragen hoe de middeleeuwse boer zijn tijd bijhield en hoe zijn vrouw in de gaten kon houden of het brood in de oven al gaar was. Het antwoord is verrassend simpel: men telde een bepaald aantal ‘weesgegroetjes’. De fijnere technologische ontwikkelingen van de laatste decennia maakten het noodzakelijk de seconde te definiëren als 9.192.631.770 perioden van elektromagnetische straling binnen een cesium 133 atoom, die 0,000001 afwijkt van een tijdsseconde op basis van de omloop van de zon. Er zijn ook geheel nieuwe begrippen gelanceerd, zoals de kiloseconde (10 x 10 x 10 seconden = 16,67 minuten) en de tetraseconde (1012 seconden = 31.689 jaar). We hebben het al eerder genoemd: de twee grootste krachten van de natuur werden en worden in het Chinees aangegeven met Yin en Yang; zij vormen de eenheid van negatief en positief, van donker en licht, koud en warm, nacht en dag, water en vuur. De Chinezen gaven wellicht vorm aan Yin en Yang door het ontwerpen van water- (Yin) en vuurklokken (Yang). De waterklokken (klepshydra) waren overigens zeer onnauwkeurig omdat de druk van de waterstraal afneemt naarmate het waterpeil zakt; de snelheid van de vuur- (wierook) klokken bleek beter te controleren en maakte het zelfs mogelijk ‘klokjes’ op zakformaat te maken. Uit het tweeledige Yin- en Yangprincipe heeft men de z.g. ‘trigrammen’ weten te ontwikkelen; deze bestaan uit drie hele lijnen, drie gebroken lijnen of een combinatie daarvan en geven - behalve tijd - ook situaties aan (of liever gezegd ‘waar je zit’). Door deze trigrammen te verdubbelen tot zeslijnige ‘hexagrammen’ verkreeg men 64 combinaties (voor velen bekend door de I Ching), waarmee men ‘alles’ in deze wereld kon omvatten. In 1150 vóór Christus zaten de hertog van Wen en de hertog van Chou in gevangenschap van ene Chou-hsin en brachten hun tijd door met het filosoferen over de trigrammen. Na verloop van tijd © St. Werkgroep Het Zevengesternte

6

zagen zij een logica, een nieuwe orde, ze hadden grip op het geheel gekregen, zoals wij kunnen zeggen bij het zien van de letter S dat de R ervóór hoort en de T erna. De vanzelfsprekendheid van oorzaak en gevolg werd hen duidelijk zoals voor ons duidelijk is dat plantengroei beïnvloed wordt door vocht, temperatuur en licht. Het zaad ontkiemt, de bloesem brengt de vrucht voort en de volgende cyclus is begonnen. Het cyclisch denken is natuurlijk altijd sterker aanwezig geweest bij mensen die dicht bij de natuur leven: niet alleen vanwege de bloemen die op vaste tijden open en dicht gaan, de vogeltrek, de ontwikkeling van rups tot vlinder, maar ook vanwege de veranderingen van de niet levende natuur zoals eb en vloed. Cyclisch denken betekent: denken in relaties, in tijd, in verhoudingen; waarden zijn nooit absoluut en nooit voor ‘altijd’. Dit laatste is een typisch westerse manier van denken en daarom hebben we zo veel moeite met de ‘ideale beweging’ die de Aziaat zo lief heeft: zolang er verschil in hoogte is wil water naar beneden, stilstaand water rot of verdampt, stenen eroderen, planten ontwikkelen zich van zaad tot vrucht. Voor de Chinees is dat niet onrustig of rommelig, maar nuttig. Het gaat ook om het zoeken en behouden van een juiste harmonie: de snelheid van het licht in de ruimte bedraagt 299.792.458 meter per seconde; indien deze kennis in het oude China aanwezig was geweest dan had men de kilometer (dan wel de meter) veranderd (of de seconde bijgesteld) om in harmonie te kunnen leven met deze waarde. Het denken in relaties kenmerkt ook de Feng Shui (wetenschap van wind en water); jarenlang hebben Westerlingen deze ‘wetenschap’ belachelijk gemaakt toen bleek dat Feng Shui-meesters de aanleg van spoorrails in bepaalde delen van China tegenhielden. Inmiddels wordt in Nederland universitair het vak ‘landschapspsychologie’ gegeven, het begrip ‘ruimtelijke ordening’ is een aantal jaren geleden in de troonrede genoemd en Feng Shui lijkt de laatste jaren stevig in opmars. Allerlei agenda's en kalenders vermelden één of meerdere schijngestalten van de maan; we hebben een aantal verantwoordelijke uitgevers gebeld en getracht er achter te komen waarom men dat doet. We spraken met veel aardige mensen, jong en oud, maar geen van hen kwam met een duidelijke verklaring: “Gewoonte”, “Gebruikelijk” of “We doen het al jaren zo” waren de enige redenen die ze konden opgeven. Is er iets in ons onderbewustzijn wat daaraan vasthoudt? Een diepgewortelde mystieke band? Verdwijnen deze archaïsche symbolen uit ons dagelijks leven zoals de woorden ‘slachtmaand’ en ‘louwmaand’ verdwenen zijn? De Chinezen houden in ieder geval wel vast aan hun tradities.


7

WESTERSE KALENDERPERIKELEN Alvorens de lezer in te wijden in de geheimen van het Chinese kalendersysteem, willen wij de aandacht vestigen op enige interessante aspecten van de westerse kalender. Hierdoor zal niet alleen duidelijk worden dat onze kalender minder ‘vanzelfsprekend’ en nauwkeurig is dan men in eerste instantie zou denken, maar ook dat de gekozen vorm de nodige vraagtekens oproept. Zoals van het leeuwendeel van onze huidige kennis gezegd kan worden is de ‘vruchtbare halve maan’ - die zich uitstrekte van Egypte tot Babylonië - óók de bakermat van ons kalendersysteem geweest. Hiermee willen wij de kennis van de oude Midden- en West-Europese culturen op dit terrein beslist geen onrecht aandoen, maar hierover is naar ons idee nog te weinig met zekerheid bekend om die op een verantwoorde wijze in vogelvlucht te behandelen. Egypte en Babylonië Reeds in 2600 vóór Christus hadden de Egyptenaren de lengte van het jaar berekend op 365 dagen en het jaar opgedeeld in drie seizoenen van 4 maanden. De maanden bevatten op hun beurt weer 3 decaden (van 10 dagen) en jaarlijks werden vijf feestdagen toegevoegd om op de vereiste 365 dagen te komen. Deze nauwkeurigheid had men verkregen door het verschijnen van de ‘Hondsster’ als ijk te gebruiken. De heldere en droge lucht van Noord-Afrika biedt zowel 's zomers als 's winters ideale observatiemogelijkheden en het was dan ook niet verwonderlijk dat men de ‘vaste sterren’ gebruikte om een kalender samen te stellen. Pas zes eeuwen later zouden de Babyloniërs - die de bovengenoemde kennis wel hadden, maar vast zaten aan allerlei bureaucratische en religieuze regels - ook overgaan tot een soortgelijke indeling van het jaar. Er is zelfs een periode geweest dat men domweg schrikkelde tot het graan rijp was, hetgeen met een dergelijk gelijkmatig klimaat niet eens zo onnauwkeurig geacht mag worden. De Egyptenaren werkten met dagen van 24 variabele uren ('s winters kortere dag-uren dan 's zomers); de Babyloniërs daarentegen kenden het etmaal 12 uren toe, die werden opgedeeld in 30 minuten en zo telde een dag 360 minuten. Alle ‘kennis’ werd destijds via de handelsroutes over de wereld verspreid en zo vond ook de kalender - via de culturele centra Alexandrië, Aleppo en Tyrus - na enige eeuwen haar weg naar Griekenland, waarna zij uiteindelijk in het Romeinse Rijk terecht kwam. De ‘fout’ van een kwart dag (het jaar telt immers ongeveer 365¼ dagen) was inmiddels opgevallen en er werden dan ook door Grieken èn Romeinen allerlei pogingen gedaan om een ‘perfecte’ kalender samen te stellen. De Romeinen De invloed van de Romeinse kalender op de onze is aanzienlijk geweest; niet alleen het grootste deel van de namen van de maanden en dagen hebben we van hen overgenomen, maar ook het aantal dagen die aan de maanden zijn toebedeeld. Aanvankelijk gebruikten de eerste Romeinen de Etruskische kalender, die uit 10 maanden bestond en van maart tot en met december liep; men telde 304 dagen, die waren verdeeld over achtdaagse weken. Hierna volgde dan een ‘dode tijd’, waarin geen landbouwactiviteiten plaatsvonden. Eerst rond 700 vóór Christus besloot men de maanden januari en februari in de kalender op te nemen; er werden zoveel mogelijk maanden met oneven dagen gecreëerd als maar mogelijk was, omdat men alle oneven getallen als gelukbrengend beschouwde (het jaar telde toen 355 dagen). Rond 400 vóór Christus liet men het 12 maanden tellende maanjaar los en richtte zich op de seizoenen: er werd een jaar van 365 dagen geïntroduceerd, dat aangevuld werd met twee schrikkelmaanden in de 5 jaar, zodat men perioden van 1827 dagen kreeg. Het zou tot 153 vóór Christus duren voordat 1 januari (in plaats van 1 maart) officieel de eerste dag van het jaar zou worden. Voor de burgers was (en bleef) de kalender echter een onduidelijke © St. Werkgroep Het Zevengesternte

8

zaak en de priesters, die onder druk van de politieke leiders allerlei manipulaties doorvoerden, hielden dat lange tijd moedwillig in stand. Daarnaast volgden allerlei gewesten van het Romeinse Rijk ook nog andere kalenders, die (meestal) kleine afwijkingen vertoonden met die van Rome. Toen de veldheer Julius Caesar staatshoofd geworden was besloot hij orde op zaken te stellen en hij nodigde een zekere Sosigenes - die destijds in Alexandrië woonde - uit om de zaak eens onder de loep te nemen. En met succes: op last van Caesar werd het jaar 46 vóór Christus in twee conversieslagen met maar liefst 90 dagen te verlengd; op deze manier werd er voor gezorgd dat nieuwjaarsdag van het jaar 45 vóór Christus niet op de 1e maart, maar op de 1e januari van dat jaar (Juliaanse stijl) zou vallen. Toch was de zaak niet geheel naar wens: de 1e januari bleek namelijk enkele dagen te snel op midwinter te vallen en er waren derhalve nog enkele correcties nodig om het geheel uiteindelijk kloppend te krijgen. Verder werd er besloten dat ééns in de vier jaar een schrikkeldag ingevoerd zou worden door de 23e februari te laten volgen door een 23 ‘bis’ (een extra dag); tenslotte stelde men nog vast dat midwinter geijkt zou worden op de 25e december. De priesters die de kalenders moesten maken en nog steeds moeite hadden met de zevendaagse week die ca. 100 vóór Christus ingevoerd was, schrikkelden echter elke 3 jaar, waardoor keizer Augustus (de opvolger van Julius Caesar) genoodzaakt was de priesters te gelasten om 12 jaar lang helemaal niet meer te schrikkelen. Pas rond het jaar 50 (na Christus) liep de kalender weer in de pas met de seizoenen. Julius Caesar zorgde ook voor een mooie opvolging van maanden met 30 en 31 dagen en besloot de maand Quintilis ter meerdere glorie van zichzelf in ‘Julius’ te veranderen (dit is later onze maand juli geworden). Keizer Augustus, die van mening was dat hij minstens zo goddelijk was als Julius Caesar, veranderde enige jaren later de maand Sextilis in ‘Augustus’ en eiste daar natuurlijk ook 31 dagen voor op; hierdoor moesten de daaropvolgende maanden weer met een dag meer of minder in het gareel gebracht worden, hetgeen uiteindelijk ten koste ging van het aantal dagen dat aan februari was toebedeeld. Dionysius De belangrijkste wijziging voor onze kalender vond echter pas in het begin van de 6e eeuw plaats: In die tijd waren er meerdere soorten jaartellingen in omloop waarvan de ‘a.u.c.-telling’ de meest officiële was: a.u.c. of a.U.c. staat voor het latijnse “ab urbe condita” of “anno Urbis conditae” hetgeen vertaald kan worden als “vanaf de stichting van de stad” of “in het jaar na de stichting van de stad”. Met ‘de stad’ werd Rome bedoeld die volgens de overlevering in 753 vóór Christus gesticht was. Inmiddels heeft archeologisch onderzoek uitgewezen dat de feitelijke stichting van Rome een kleine anderhalve eeuw later moet hebben plaatsgevonden, maar dat heeft natuurlijk geen invloed op een kalender. In de 6e eeuw leefde en werkte in Rome de Scytische monnik Dionysius Exiguus en deze monnik kreeg van z'n superieuren de opdracht om de a.u.c.-kalender op een wat minder heidense leest te schoeien. Als ijkpunt voor de kalender nam hij het geboortejaar van Jezus van Nazareth en noemde dat het jaar ‘één’. Dionysius maakte echter twee fouten: 1. Hij liet Jezus van Nazareth geboren worden in het jaar ‘één’ dat hij vooraf liet gaan door het jaar ‘één vóór Christus’; hierbij werd het - rekenkundig juiste - jaar ‘nul’ overgeslagen! (Om het even op z'n Chinees uit te leggen: het jaar 1 vóór Christus is het 57e jaar en het jaar 1 na Christus is het 58e jaar van de 45e cirkel). Inmiddels hebben alle historici afgesproken dat ze zich hieraan zullen conformeren, maar in de astronomie wordt het jaar ‘0’ wel degelijk geteld, waardoor men bij het naspeuren van © St. Werkgroep Het Zevengesternte

9

evenementen als zons- of maansverduisteringen in de ‘vóór Christus’-periode altijd één jaar verschil moet incalculeren. 2. Dionysius heeft een paar jaar ‘vergeten’ in de regeringsperiode van de Romeinse keizer Octavianus die in 45 vóór Christus (de vermoorde) Julius Caesar opvolgde en na 18 jaar regeren de eretitel ‘Augustus’ (de glansrijke) kreeg; onder die eretitel vinden we hem dan ook vaak in de geschiedenisboeken, temeer omdat hij tot het jaar 14 na Christus aan de macht bleef. Dat het een en ander niet geheel klopt, valt ook af te leiden uit de bijbel: bij Mattheus 2:15 en 19 lezen we immers dat Jozef, Maria en Jezus uit Egypte terugkeerden nadat Herodes was overleden. Volgens de geschiedkundigen is Herodes echter al in het jaar 4 vóór Christus gestorven, waardoor de geboorte van Jezus op z'n laatst in het jaar 5 vóór Christus kan hebben plaatsgevonden! Het leek ons echter erg ongeloofwaardig dat dit alleen te wijten was aan de slordigheid van deze monnik; men moet niet vergeten dat hij in Rome werkte en alle relevante informatie als het ware binnen handbereik had. Enig speurwerk leek ons zinvol en zo zijn we op de volgende gegevens gestuit: Ene Victorius van Aquitanië kwam rond het jaar 457 op het idee om de ‘Metonische cyclus’ te koppelen aan de ‘Zonnecyclus’ (zie begrippenlijst) en teneinde deze twee cycli met elkaar te verbinden deed hij niets anders dan ze met elkaar te vermenigvuldigen (19 x 28 = 532). Dionysius was naar alle waarschijnlijkheid in 525 al op de hoogte van de ‘ontdekking’ van Victorius en publiceerde deze onder zijn eigen naam als de ‘Cyclus Lunisolaris’. Op het moment dat Dionysius zijn opdracht tot kalenderrevisie kreeg was in Italië de z.g. Diocletiaanse tijdrekening in zwang; deze kalender was begonnen op 29 augustus van het jaar 284 (na Christus) met de troonsbestijging van keizer Diocletianus. Deze keizer had een twijfelachtige reputatie opgebouwd met de enorme christenvervolgingen, die hij gedurende zijn regeringsperiode (met name tussen 303 en 311) heeft laten uitvoeren en dientengevolge was hij niet bij iedereen even geliefd. Hierdoor ontstond ook - zeker binnen kerkelijke kringen - de ruimte tot het introduceren van een nieuw kalendersysteem waar zijn naam niet meer aan verbonden was. Inmiddels was het 247e jaar van deze tijdrekening aangebroken en (volgens Dionysius’ kalender) ook het jaar 532 na Christus: en precies in dat jaar publiceerde Dionysius zijn ‘paastabellen’ met de herziene kalender in jaartallen aangeduid met de term na Christus!! Deze ‘toevalligheid’ van twee maal 532 (jaar) is naar ons idee te opvallend om af te doen met ‘slordigheid’ en wij zijn dan ook van mening dat dit gegronde redenen zijn om aan te nemen dat hij geprobeerd heeft zijn standaard (de Cyclus Lunisolaris) tot een nieuw kalendersysteem te ‘promoten’ en daartoe enige malversaties pleegde. De invoering van deze vóór en ná Christus aanduiding is overigens niet zo soepel en vlot verlopen: pas in de 13e eeuw werd deze aanduiding min of meer ‘universeel’. Bovengenoemde Dionysius - “de mindere” of “de onbekende” - moeten we overigens niet verwarren met zijn beter bekende tijdgenoot Dionysius Aeropagites; dat was nl. een gnostisch theoloog (vermoedelijk het pseudoniem van Severus, de toenmalige bisschop van Antiochië), die zich in het geheel niet interesseerde voor dit soort ‘aardse’ problemen. Gregorius Een volgende revisie was reeds in aantocht: al bij het concilie van Nicea (in het jaar 325) werd vastgesteld dat de Juliaanse kalender een fout vertoonde van 11 minuten per jaar (een vlotte rekensom leert ons dat dit in ongeveer 130 jaar oploopt tot een hele dag). Men besloot in ieder © St. Werkgroep Het Zevengesternte

10

geval om midwinter op de 21e december en de voorjaarsequinox op de 21e maart te ijken; het oplossen van de ‘kalenderfout’ werd naar later verschoven. Het zou echter meer dan 10 eeuwen duren voordat men hier concreet op terug kwam en er in Rome een commissie werd geïnstalleerd, waarin (o.a.) de Duitse wiskundige Clavius en de Italiaanse geleerde Lillius zitting namen. Na tien jaar studie (men moest nog even af van het ‘dogma’ dat de zon om de aarde draaide in plaats van andersom) vond men in 1576 de sleutel tot het probleem; er verstreken nog zes jaar voordat Paus Gregorius de 13e (geboren 1502 en als Paus regerend van 1572 tot 1585) met de bul van 24 februari 1582 bekend maakte dat de 4e oktober van het jaar 1582 gevolgd zou worden door de 15e oktober 1582. Door deze ingreep viel de voorjaarsequinox van het jaar 1583 weer keurig op de 21e maart. Verder dienden alle jaren die deelbaar waren door 4 voortaan schrikkeljaren te worden en alle eeuwjaren géén schrikkeljaren, behalve als ze deelbaar waren door 400 (het jaar 1900 dus niet en het jaar 2000 dus weer wel). De kalenderfout werd hiermee gereduceerd tot iets meer dan 26 seconden per jaar oftewel één dag in de 3322 jaar. Dit ‘probleem’ zal derhalve in de 49e eeuw weer onze aandacht vragen. (Vooralsnog ligt er een voorstel op tafel om de jaren die deelbaar zijn door 4000 weer niet te schrikkelen, waardoor we tot voorbij het jaar 8000 ons hoofd hier niet meer over hoeven te breken en tegen die tijd zal wellicht een ander kalendersysteem zijn opwachting hebben gemaakt). De invoering van deze Gregoriaanse kalender verliep natuurlijk niet zo soepel als de Paus had gehoopt: burgers en boeren gingen de straat op omdat ze waren ‘beroofd’ van 10 dagen en nu niet alleen eerder zouden sterven, maar ook eerder hun pacht en rente moesten betalen. De jaartelling in Europa was in die tijd alles behalve eenduidig: in de ene streek liet men het jaar met Kerstmis beginnen, een andere streek telde vanaf Pasen terwijl weer andere streken het z.g. ‘Mariajaar’ volgden dat op 25 maart begon (in Engeland bleef dit zelfs tot september 1752 in gebruik!). Deze verschillen leiden dan ook vaak tot enige verwarring: zo is b.v. de winter van 1305 in Nederland, de winter van 1306 in Duitsland. Ook de seizoenen waren niet eenduidig ingedeeld: de eerste dag van de winter was in de ene streek Sint Maarten (11 november) en elders Sint Elisabeth (19 november). Naast bovengenoemde tradities waren allerlei oorlogen, de pest en de opkomst van het protestantisme ook nog belangrijke factoren, die de invoering van een ‘universele kalender’ vertraagden; sommige delen van Nederland en Duitsland gingen hier pas vlak voor het begin van de achttiende eeuw toe over. Ter onderscheiding gebruikte men dan ook bij officiële stukken de aanduidingen SV voor Stylus Vetus (oude stijl) en SN voor Stylus Novus (nieuwe stijl) om aan te geven welke tijdrekening men volgde. China voerde officieel de Gregoriaanse jaartelling in op 12 februari 1912 en dat was twaalf jaar vóór het laatste Europese land (Roemenië) zwichtte voor het nieuwe systeem. De Juliaanse Dag Tot slot een tijdsindeling waar nu nog slechts weinigen mee te maken hebben, maar die steeds belangrijker zal gaan worden: het systeem van de Juliaanse Dag, ook wel als JD aangeduid. Voor alle duidelijkheid: deze telling heeft niets te maken met de romein Julius Caesar - zoals men uit de benaming zou kunnen afleiden -, maar is een bedenksel van ene Joseph Justus Scaliger. Scaliger was een Fransman die leefde van 1540 tot 1609 en hij besloot zijn systeem op te dragen aan zijn vader die Julius Caesar Scaliger heette: hierdoor ontstaat gemakkelijk een verwarring met de Juliaanse kalender van de Romeinen! Reeds in 1583 publiceerde Scaliger junior ‘Het systeem van de Juliaanse Dag’. Het wordt terecht een systeem genoemd want het is geen kalender met maanden en jaren, maar een dagentelling die begint op 1 januari 4713 vóór Christus om 12 uur 's middags (Greenwich Mean Time) en die maar liefst 7980 jaar omvat. Het is een kunstmatige, theoretische cyclus die is opgebouwd uit de © St. Werkgroep Het Zevengesternte

11

‘indictie’ (van 15 jaar), de Metonische cyclus (van 19 jaar) en de Zonnecyclus (van 28 jaar). Door deze drie met elkaar te vermenigvuldigen krijgen we een periode van 7980 jaar (deze periode wordt ook wel een ‘Juliaanse eeuw’ genoemd). Na een kleine drie miljoen dagen oftewel in het jaar 3266 A.D. zal dus de tweede cyclus van Juliaanse dagen beginnen. De JD-aanduidingen worden vooral gebruikt in de astronomie - waar het belangrijk is om een volgende samenstand (conjunctie) of andere fenomenen zo zuiver mogelijk te berekenen - en het is een ideale sleutel gebleken in computerprogramma's (de astronomie en de computer kennen namelijk wel het jaar ‘nul’). Kalenders zijn in Europa ook gebruikt om zich te onderscheiden van een oud systeem of om een saamhorigheid onder nieuwe idealen te onderstrepen; zulke kalenders bleven echter maar kort populair: De Franse Revolutie kalender Onmiddellijk na de 14e juli 1790 kwam een nieuwe kalender in zwang; men telde vanaf ‘het 1e jaar der vrijheid’. Toen ‘De Republiek’ werkelijk geïnstalleerd was, besloot men een echte ‘revolutiekalender’ in het leven te roepen. Deze kalender loopt van 5 oktober 1793 tot en met 31 december 1805 en was - met terugwerkende kracht - ingegaan op 22 september 1792 met de herfstequinox (het moment waarop de zon in het sterrenbeeld Weegschaal komt), gemeten vanuit het observatorium in Parijs ('s morgens om 9 uur, 18 minuten en 30 seconden). De week werd ingedeeld in 10 dagen, die de volgende namen kregen: primedi, duodi, tridi, quartidi, quintidi, sextidi, septidi, octidi, nonidi en decadi. De 12 maanden werden omgedoopt in vendémiaire (de eerste maand van het jaar beginnend in september), brumaire, frimaire, nivôse, pluviôse, ventôse, germinal, floréal, prairial, messidor, thermidor en fructidor. Elke maand telde 30 dagen en aan het eind van het jaar werden 5 ‘sansculottides’ geteld om op de vereiste 365 dagen te komen. Geschrikkeld werd er in het 3e, 7e en 11e jaar. Hoewel deze kalender door Napoleon werd afgeschaft, werd hij nog in de eerste helft van het jaar 1871 door enkele revolutionaire groepen gebruikt. De Socialistische kalender In Rusland begon men in 1929 met de introductie van een vijfdaagse week; de dagen kregen de namen: geel, oranje, rood, paars en groen. In 1932 werd deze in een zesdaagse week gewijzigd om uiteindelijk in 1941 weer geheel afgeschaft te worden. De Fascistische kalender Van zeer beperkte omvang was de fascistische kalender: in Italië werd vanaf de mars naar Rome (28 oktober 1922) geteld, hetgeen er in praktijk op neer kwam dat men volstond met de toevoeging van een ‘Romeins’ cijfer achter de gewone datum, tellend vanaf 1922 (b.v.: 10 oktober 1925 - III). In 1936 waren er wat pogingen om alternatieve (niet-christelijke) feestdagen te introduceren en om de aanduidingen ‘vóór Christus’ en ‘ná Christus’ te elimineren, maar dat had weinig tot geen resultaat. Ook in Duitsland zijn wel ideeën voor een ‘Arische kalender’ ontwikkeld, maar er zijn nooit serieuze pogingen tot popularisatie ondernomen. In Zuid-Duitsland telde men vanaf 9 november 1923 (de machtsovername van Hitler en Ludendorff) eveneens op ‘Italiaanse wijze’ door toevoeging van een Romeins cijfer aan het jaar. © St. Werkgroep Het Zevengesternte

12

HET PRILLE BEGIN Voor het ontstaan van het Chinese kalendersysteem moeten we bijna 4500 jaar terug in de geschiedenis: In de periode tussen 3000 en 2200 vóór Christus, die bekend staat als ‘San Hwang Oeh Ti’ (Drie heersers [en] vijf keizers), leefde circa 2650 Keizer Hwang Ti (de Gele keizer). Deze vorst had zijn naam ontleend aan de gele kleur van zijn geboortegrond, die we moeten zoeken in de lössgronden van Noord-China. In die tijd was het nog gebruikelijk dat de vorsten werden gekozen door het volk, hetgeen ongetwijfeld voortvloeide uit de gewoonte (bij de primitieve stammen) om een stamoudste te kiezen. Deze procedure ging - voor zover we dat na kunnen gaan - gepaard met diverse magische riten waarbij sjamanen (tovenaars) de goedkeuring van de geesten van hemel en aarde vroegen; dit had natuurlijk als voordeel dat zich een politiek stabiele heerschappij vormde, waarbij de risico's voor rebellie tot een minimum beperkt waren. Volgens de overlevering leefde Hwang Ti van 2674 tot 2593 (volgens anderen van 2697 tot 2595) en was hij een goede, rechtvaardige en menselijke heerser die z'n hoofd niet op hol liet brengen door z'n nieuwe titel, maar oog had en hield voor de praktische problemen van zijn volk. We mogen wel zeggen dat hij zijn interesse voor de natuurwetenschappen op een geniale wijze aan de noden van het land wist te koppelen. Zo droeg hij, volgens de overlevering, de kunst van het pottenbakken een warm hart toe. En hoe merkwaardig het ook mag klinken: uit deze periode dateren ook werkelijk een groot aantal technische ontwikkelingen op het gebied van de Chinese aardewerkfabricage. De Gele keizer placht vele uren door te brengen in zijn eigen (keizerlijke) uitvinderswerkplaats. Hij wilde een eerlijk en goed functionerend belastingsysteem opzetten en dat dwong hem in de eerste plaats tot het scheppen van een eenheid in het stelsel van maten en gewichten; daarnaast ontwikkelde hij een muntstelsel op basis van koperen munten. Hwang Ti was ook erg geboeid door het uitspansel en daarom liet hij - onder de supervisie van minister Yung Cheng - een grote hemelglobe vervaardigen waarop alle sterren te zien waren. De ontdekking van het kompas staat ook op zijn naam en deze uitvinding heeft, met name in de door hem gevoerde veldslagen, vele nuttige diensten bewezen. Als veldheer (in die tijd gingen de vorsten nog zelf mee naar het front) toonde hij zich een inventief leider en liet - naar aanleiding van zijn frontervaringen diverse verbeteringen aanbrengen in de pijlen en bogen die zijn soldaten gebruikten. Weer thuisgekomen verdween hij vaak onmiddellijk naar zijn werkplaats, waar hij zijn ideeën begon uit © St. Werkgroep Het Zevengesternte

13

te werken; dit resulteerde in ontwerpen voor diverse rij- en vaartuigen die hij ook werkelijk liet bouwen en de successen te velde waren indrukwekkend. Door in de slag bij Cho-Lu de Noordoostelijke stammen te verslaan stelde hij zijn rijk veilig en vanaf die tijd kunnen we dan ook met recht spreken van het ‘Keizerrijk China’. In de meer huiselijke kring hield Hwang Ti zich vaak onledig met de ontwikkeling van verfstoffen (toen nog op basis van planten en mineralen), terwijl zijn vrouw, Si Ling, zich bezig hield met de zijdeteelt; door de uitvinding van de haspel en een twijnsysteem wist zij haar naam te vereeuwigen. Dat de uitvinding van de paraplu op hun beider naam staat mag o.i. min of meer als een logisch gevolg gezien worden. Ook op medisch gebied was deze vorst een leergierig mens en hij liet door z'n hofarts de Nei Ching (inwendig-boek) optekenen. Hoewel het origineel verloren is gegaan geeft de oudst bekende (en bewerkte) kopie uit 200 vóór Christus een aardig idee van de medische kennis uit deze zeer vroege periode van de geschiedenis: de eerste negen hoofdstukken (de Su Wen) bestaan uit dialogen tussen de keizer en een hoge beambte (Chi Po) en bevatten zeer veel theoretisch materiaal; de laatste hoofdstukken (de Ling Shu of Chen Ching) gaan voornamelijk over de praktische toepassingen van de acupunctuur. Maar laten wij niet te veel afdwalen: na de invoering van het nieuwe belastingsysteem merkte men spoedig dat er één zeer belangrijke factor niet gestandaardiseerd was en dat was: tijd. Wat en hoe berekend, afgedragen en betaald moest worden was inmiddels wel werkbaar gebleken, maar de praktijk wees uit dat het wanneer nog niet perfect liep. De keizer belastte minister Chang Chi met de verbetering van het schrift en ging zelf aan de slag met de tijdrekening. Een variant op dit verhaal vertelt dat hij de ministers Li Shun en Ta Nao (Ta Yao) opdracht gaf tot het ontwikkelen van een kalender. In 2614 vóór Christus - in het 61e jaar van zijn leven (hier wordt ook wel het jaar 2637 genoemd) - proclameerde hij zijn ‘cirkel-kalender’: er zouden voortaan 60 jaar in één cirkel gaan; elk jaar zou 12 maanden tellen waarbij werd vastgesteld dat er 6 grote maanden (van 30 dagen) en 6 kleine maanden (van 29 dagen) zouden zijn, die elkaar om en om zouden opvolgen; waar nodig zou een schrikkelmaand ingevoerd worden om de maankalender ten opzichte van de zonnekalender te corrigeren (zie pagina 19 en verder). Deze schrikkelmaanden zouden ‘belastingvrij’ zijn en er hoefde over zulke maanden dus geen huur, pacht of rente betaald te worden. De midwinterzonnewende zou in de 11e maand vallen en als controle dienen voor het invoeren van schrikkelmaanden. Deze opzet is, zij het met enige wijzigingen, tot op heden de basis van de Chinese kalender gebleven en heeft grote invloed gehad op de kalenders van de gebieden die in de invloedssfeer van de Chinese cultuur lagen zoals Korea, Japan, Thailand, Vietnam, Cambodja, Nepal, Tibet en zelfs grote delen van Rusland.


14

FEITEN EN FICTIE Fictie? Veel geschiedkundigen hebben keizer Hwang Ti naar de mythologie verbannen, deels om het grote aantal uitvindingen dat op zijn naam staat en deels omdat hij volgens de overlevering honderd jaar oud geworden zou zijn. Keizer Wu, die leefde van 140 tot 87 (v.Chr.) heeft echter in de plaats Hwang Ling (circa 240 km. van Sian) nog een centotaaf (gedenksteen) ter nagedachtenis van Hwang Ti laten oprichten en in de harten van de Chinezen is hij tot op heden nog springlevend. De beroemde geschiedschrijver Sze Ma Chien, die de eerste wetenschappelijke historicus van China genoemd mag worden (ca. 100 v.Chr.) verwijst de ‘drie heren’ uit de periode van de San Hwang Ou Ti wel naar het rijk der fabelen, maar twijfelt niet aan de historische juistheid van het bestaan van Hwang Ti; hij laat de dynastieke geschiedenis van China dan ook met deze keizer beginnen. Wij willen hierbij nog opmerken dat vele Griekse filosofen en dichters eveneens bijzonder hoge leeftijden hebben bereikt; de lichamelijke constitutie van de mensen was in die tijd misschien zelfs aanmerkelijk beter dan die van de mens uit de moderne tijd en als men voldoende te eten had en geen ziektes opliep was een hoge leeftijd blijkbaar geen uitzondering. De uitvindingen die allemaal op naam van Hwang Ti staan zijn - naar ons idee - ook logisch met elkaar in verband te brengen; dat de grote hoeveelheid uitvindingen het bewijs zijn van het niet bestaan van deze keizer lijkt ons wel erg ver gezocht. Leonardo da Vinci zou op diezelfde gronden ook verbannen dienen te worden naar het rijk der fabelen! Voor de geleerden liggen dergelijke jaartallen echter altijd erg gevoelig; dit komt wellicht voort uit een stuk erfgoed van de geschiedkundigen zelf: tot 1780 ging men er namelijk op wetenschappelijk niveau nog van uit dat de aarde geschapen was op 23 oktober 4004 vóór Christus en wel om 9 uur in de ochtend. Dat men er dan ook moeite mee had om te geloven dat er 4000 jaar vóór de geboorte van Christus ook Chinezen op deze aarde rond liepen is derhalve niet zo verwonderlijk. Tot aan het begin van deze eeuw hebben allerlei wetenschappers getracht aan te tonen dat het Chinese schrift afgeleid was van het Mesopotamische spijkerschrift dan wel een derivaat was van de hiëroglyfen der oude Egyptenaren. Op deze manier zou de Chinese cultuur teruggebracht kunnen worden tot een uitzaaisel van het ‘Bijbelse land’, waardoor de ouderdom en de hoge beschaving van deze cultuur beter verteerbaar zou zijn. We moeten niet vergeten dat de geschiedenis van de wereld pas enkele honderden jaren wordt geschreven aan de hand van archeologische vondsten en vergelijkend onderzoek. De heren wetenschappers hebben heel wat moeten slikken toen er vanuit de egyptologie druk uitgeoefend begon te worden op het gangbare wereldbeeld. Pas rond 1800 kwamen de geleerden Hutton en Playfair (in navolging van een theorie van de Fransman Georges la Leclerc, Comte de Buffon ca. 1750) met een theorie die ‘aantoonde’ dat de aarde wel 75.000 jaar oud kon zijn; Kelvin stelde enkele jaren later met zekerheid vast dat de zon niet ouder kon zijn dan 20 miljoen jaar en heden ten dage gaan we ervan uit dat de aarde ergens tussen de 4 en 5 miljard jaar oud moet zijn. Toen het schrift der oude Egyptenaren zijn geheimen prijs gaf en puur feitenmateriaal - zoals ‘de lijst der Egyptische dynastieën’ van Manetho (ca. 280 vóór Christus) - minder ruimte voor relativeren bood dan men hoopte, moesten de geleerden wel overstag. Inmiddels accepteren we langs de Nijl zonder problemen jaartallen, die meer dan 5000 jaar achter ons liggen. Het lijkt erop dat de Chinese cultuur, waar we zelfs volgens de overleveringen geen jaartallen vóór 3000 voor Christus tegenkomen, nu hetzelfde gevecht zal moeten aangaan.


15

Het aardewerk is gevonden, de datering liegt er niet om; een stel geëmigreerde Egyptenaren tussen een horde plaatselijke Neanderthalers met spleetogen lijkt ons in ieder geval nóg onwetenschappelijker dan het accepteren van een niet-westerse, maar toch zeer oude cultuur. Op dit moment wordt op wetenschappelijk niveau de Shang-dynastie als de oudste dynastie geaccepteerd en die zou eerst rond 1500 voor Christus zijn begonnen. Vooralsnog zullen wij dan ook gewoon de traditionele data aanhouden, al is het alleen maar om een conversie in de toekomst - met welke revisie dan ook - te vergemakkelijken. Feiten Eén van de grootste problemen bij het reconstrueren van het feitenmateriaal is het gebrek aan documenten. Keizer Shih Hwang Ti, die 2500 jaar na Hwang Ti zou regeren en de eerste ‘echte’ keizer van China genoemd wordt omdat hij de unificatie van een aantal staten tot stand bracht, liet alle boeken verbranden die hem niet aanstonden en joeg honderden geleerden om dezelfde redenen over de kling. Een tweede probleem is dat China altijd gevoelig is geweest voor vermenging van verhalen en legenden; in elke streek werd er wel iets toegevoegd of afgedaan om het verhaal mooier of begrijpelijker te maken voor de toehoorders. Veel verhalen en vertellingen zijn in de loop van de eeuwen verdrongen door nieuwere, die op basis van hun semi-religieuze waarde (of domweg omdat ze populairder waren) de oude overleveringen geheel in de vergetelheid hebben doen raken of een compleet ander aanzien gaven. De ontwikkeling van de Chinese kalender is ook niet zonder kleerscheuren verlopen. De oorzaak daarvan moeten echter niet alleen gezocht worden in gebrekkige kennis ten aanzien van de bewegingen van zon, aarde en maan, maar ook zeker in de last die op de schouders lag van de keizer: een eerste vereiste was immers dat hij en het land in harmonie moesten leven met de hemel. De keizer was als ‘zoon des hemels’ niet alleen oppermachtig maar daardoor ook kwetsbaar. In de grijze oudheid werd een zons- of maansverduistering onmiddellijk vertaald als een straf, waarschuwing of blijk van afkeuring door ‘de hemel’. Later, toen men de kennis bezat omtrent de werkelijke ontstaansgrond van dergelijke fenomenen en men in staat was ze ook te voorspellen, was een te vroege of te late verduistering een regelrechte ramp: Was de keizer niet meer in harmonie? Liep het hemelse mandaat gevaar? Of lag de fout bij de hofastronomen en moest iemands kop rollen? Veel keizers brachten bij het aanvaarden van hun troon een wijziging aan in de kalender om hun mandaat te bekrachtigen. Deze magische handeling is vergelijkbaar met de westerse gewoonte de beeldenaar op postzegels of munten te veranderen bij de troonsbestijging van een nieuwe vorst. Het raadplegen van bronnen uit de vroegste geschiedenis van China - vóór het jaar ‘nul’ - is nogal problematisch gebleken. Hoewel er sedert 3000 voor Christus een soort papier bestond en er ontzettend veel is vastgelegd, is daar nog maar weinig van over. China is niet verschoond gebleven van oorlogen en een stad veroveren stond vaak gelijk met de hele bevolking uitmoorden, alle waardevolle zaken eruit plunderen om vervolgens alles plat te branden; het spreekt voor zich dat hierbij ook nogal wat historisch materiaal verloren is gegaan. Het materiaal wat er nog wel is blijkt voor de wetenschappers ook nog eens voor meerdere uitleg vatbaar en leidt zelden tot een eensluidende conclusie.


16

LUNAIRE- EN SOLAIRE ASPECTEN Op het waarom de Chinezen gekozen hebben voor een cyclus van 60 jaar, waarbinnen kleinere cycli van 60 maanden, 60 dagen en 60 uur als de radertjes van een klok ronddraaien, kunnen we vooralsnog geen sluitend antwoord geven. Dat een zonnejaar 365 à 366 dagen telt was reeds lang bekend en van oudsher heeft men dit getracht op te vullen met ‘grote maanden’ - van 30 dagen en ‘kleine maanden’ - van 29 dagen -, maar dan nog kwam men niet verder dan 354 dagen per jaar. In een cyclus van 60 jaar komen we ook geen ideale ‘correcties’ of opvullingen van schrikkelmaanden tegen en we kunnen het ontstaan dus slechts trachten te reconstrueren aan de hand van de verschillende onderdelen van de cyclus van 60: de getallen 2, 5, 10 en 12. Het getal 2 De belangrijkste indeling van de kosmos en de wereld om ons heen is het Yang en Yin principe: alles - zelfs de zon (een maximale Yang-waarde) - kan verduisterd worden, niets is eeuwig en alles is in beweging. Yang en Yin zijn echter geen absolute waarden zoals wij in het Westen gewend zijn, maar altijd relatieve waarden, die afhankelijk zijn van de vergelijking die je maakt: zo is groente Yang ten opzichte van rijst en een rode paprika weer Yang ten opzichte van een groene paprika. Omdat de mens ‘dobbert’ tussen de hemel (Yang) en de aarde (Yin) is hij onderworpen aan het spel van Yang- en Yin krachten, een instabiliteit waarbinnen hij moet trachten zo goed mogelijk de stromingen en invloeden te interpreteren, teneinde in harmonie te kunnen leven met de wereld om hem heen. Een goed voorbeeld van een ‘harmonische vorm’ is de ruwe zeebonk (Yang) die een klein scheepje in een fles priegelt (Yin). Vermoedelijk dachten de primitieve stammen dat de maan half donker en half licht was en om z'n as draaide, waardoor de schijngestalten ontstonden (probeer het maar eens uit met een pingpongballetje). De 60 jaar cyclus is ook ingedeeld geweest in een afwisselende Yang- en Yin cadans. Al heel vroeg werden de Yang- en Yin waarden omgezet in hele en gebroken lijnen die vooral voor orakeldoeleinden werden gebruikt; later werden ze verdrievoudigd tot ‘trigrammen’ om meer nuances aan te kunnen brengen en uitein-delijk zouden ze zelfs verzesvoudigd worden waardoor de z.g. ‘hexagrammen’ ontstonden. Een zeer oude - in steen gegrifte - kalender geeft 6 x 5 manen met een totale kalenderwaarde van 30 dagen: volle maan

dag 1 t/m 5

dag 6 t/m 10

dag 11 t/m 15

dag 16 t/m 20

dag 21 t/m 25

dag 26 t/m 30

Hierdoor komen de ‘waarden’ die in de I Ching toegekend worden aan Yang en Yin in een apart daglicht te staan. Volle maan correspondeert namelijk met Groot Yang en heeft als waarde 7, het laatste kwartier is Oud Yang (ook wel Klein Yin genoemd) en heeft als waarde 9, nieuwe maan correspondeert met Groot Yin en heeft als waarde 8, het eerste kwartier is Oud Yin (of Klein Yang) en heeft als waarde 6. De eerste en derde geven als totaal 15, evenals de tweede en de vierde; alle waarden samen zijn gelijk aan één ‘grote maand’ (van 30 dagen). Uit deze waarden zouden we wellicht zelfs af mogen leiden dat de ellipsvorm van de maanbaan bekend was: 17 dagen voor de ‘lange helft’ en 13 dagen voor de ‘korte helft’. Het getal 5 Voor zover bekend werd de leer der vijf elementen rond 1000 vóór Christus uit India geïmporteerd. Hierbij dient uitdrukkelijk vermeld te worden dat het hier niet gaat om ‘elementen’ in de © St. Werkgroep Het Zevengesternte

17

zin van het woord, maar om in elkaar overlopende krachten, die we misschien het beste als ‘aggregatievormen’ of ‘energieën’ kunnen vertalen. Omwille van de leesbaarheid zullen we echter toch de term ‘elementen’ blijven gebruiken. Het jaar werd conform deze leer in vijf delen gesplitst; hierin waren een tweetal stromingen: de eerste deelde het jaar simpelweg in vijven, waarbij elk deel een element kreeg toegewezen waarvan de hondsdagen (de warmste dagen van het jaar) het centrale deel vormden. De tweede was een ingewikkelder systeem, waarbij het laatste deel van elk seizoen een z.g. ‘Aarde-rest’ vormde: Water liep van 22 december tot en met 2 maart; dan Aarde van 3 maart tot en met 20 maart; Hout van 21 maart tot en met 3 juni; dan weer Aarde van 4 juni tot en met 21 juni; Vuur van 22 juni tot en met 4 september; gevolgd door Aarde van 5 september tot en met 22 september; tenslotte Metaal van 23 september tot en met 3 december en als afsluiting Aarde van 4 december tot en met 21 december. Het getal 5 heeft zich vast verankerd in de Chinese cultuur: de keizerlijke draak had 5 klauwen, men kende 5 planeten, 5 deugden, 5 zintuigen, 5 adelsrangen, 5 smaken, 5 weersgesteldheden, 5 offerplaatsen enz., enz. Zelfs in de laatste decennia treffen we het getal 5 nog veelvuldig aan: de vlag van de republiek had 5 gekleurde banen, de vlag van commu-nistisch China heeft 5 sterren en de communistische partij maakt propaganda voor de ‘5-goed familie’ (een certificaat dat men kan verkrijgen door het tentoonspreiden van bepaalde sociale vaardigheden). De 60 jaar cyclus is ook verdeeld geweest over 5 x 60 (= 300) jaar, waarbij elk element gedurende één cyclus van 60 jaar dominant was. Ook de 5 ‘dier-sporten’, die rond het jaar 200 ontwikkeld zijn (tijger, hert, beer, aap en vogel) vormen tot op de dag van vandaag de basis voor allerlei soorten bewegingsdisciplines zoals Tai Chi en Kong Fu. Langzaam maar zeker werd werkelijk alles opgehangen aan de 5 elementen (er werd zelfs - naast oost, zuid, west en noord een windstreek bij gemaakt: midden), in een bepaald jaargetijde diende men bepaalde kleuren te dragen, bepaalde dranken te drinken, bepaald voedsel te eten, bepaalde offers te brengen enz. enz. Het werd een rage, die langzaam maar zeker veranderde in een dwangbuis. In de Tao Te King (hoofdstuk 12) fulmineert Lao Tze dan ook heftig hiertegen, omdat de mensen hun eigen verantwoordelijkheid niet meer dragen en zich louter en alleen nog laten leiden door de leer van de 5 elementen: “De vijf kleuren verblinden de ogen der mensen, de vijf tonen verdoven de oren der mensen, de vijf smaken bederven de smaak der mensen.” Het getal 10 In zeer oude verhalen treffen we de tien zonen aan van keizer Ti Siun en keizerin Hi Ho, die als tien zonnen op wagens, getrokken door vier drakenpaarden, de hemel overstaken; via de rivier Mong gingen ze dan weer terug naar hun ouderlijk paleis om uitgerust aan hun volgende reis te kunnen beginnen. Er is ook een - zeer oud - verhaal waarin tien zonnen tegelijk aan de hemel staan en het leven op aarde ondraaglijk maken; de held Yi loste dit op door er negen naar beneden te schieten. Door de 5 elementen een Yang- en Yin vorm te geven verkreeg men 10 subelementen. Vaak worden deze Yang- en Yin vormen prozaïsch weergegeven: zo spreekt men van de pijnboom (Yang Hout) en de bamboe (Yin Hout) of maakt men het onderscheid door de natuurlijke vorm als Yang en hetgeen door mensenhand tot stand gekomen is als Yin te betitelen: de heuvels (Yang Aarde) en de kruik (Yin Aarde). Ook kunnen Yang en Yin disposities in een intermenselijke context geplaatst worden: het zwaard (Yang Metaal) en de ketel (Yin Metaal). © St. Werkgroep Het Zevengesternte

18

Voor alle duidelijkheid volgt hier één complete serie: Yang de groeiende boom de bliksem de bergen het erts het zeewater

Yin het gezaagde hout de brandende wierook de aarden pot de ijzeren vaas het bronwater

Mogelijk is de oorsprong die geleid heeft tot de ‘uitvinding’ van het begrip ‘10’ veel simpeler (b.v. 10 vingers). In ieder geval was in het oude China de decade (een periode van 10 dagen) als ‘Hsun’ reeds lang bekend en werden voor de dagen specifieke karakters gebruikt die bekend staan als de ‘Hemelse Wortels’; in een later stadium zouden deze verbonden worden met de 10 subelementen waardoor we de volgende samenvatting kunnen maken: De 10 Hemelse Wortels of Hemelse Stammen (十天干 ):

甲乙

Het eerste Hemelse teken is CHIA; het is Yang-Hout: het hout van de levende boom en correspondeert met het oosten, Jupiter en het voorjaar. Het betekent ‘kiem’ of ‘knop’, maar ook ‘pantser’, ‘schubben’ of ‘vingernagel’. Van oorsprong zou het een soldaat met een (leren) helm op hebben voorgesteld. Het tweede Hemelse teken is I; het is Yin-Hout: het gelakte hout en correspondeert met het oosten, Jupiter en het voorjaar. Het wordt gebruikt als merkteken en betekent ‘krom’, ‘gebogen’ of ‘boekenlegger’. Volgens de etymologie zou het een ontspruitende kiem voorgesteld hebben; daarom houdt het verband met ‘proberen’ en ‘verspreiden’.

丙

Het derde Hemelse teken is PING; het is Yang-Vuur: het vuur van de bliksem en correspondeert met het zuiden, Mars en de zomer. Er is een etymologische discussie gaande over het feit of dit pictogram in het verleden vuur (brand) ín dan wel boven een huis uit heeft voorgesteld. In ieder geval betekent het nu nog ‘brand’, ‘ramp’ of ‘onheil’ en incidenteel zelfs ‘brandstichting’.

丁

Het vierde Hemelse teken is TING; het is Yin-Vuur: het vuur van de wierook en correspondeert met het zuiden, Mars en de zomer. Het karakter wordt gebruikt voor ‘een persoon’, ‘een volwassen man’ of ‘een bediende’; tevens kan het ‘belasting’, ‘doorn’ of ‘spijker’ betekenen. Oorspronkelijk zou het een angel van een bij of schorpioen geweest zijn; dan wel een spijker. Het is ook een familienaam en kan zelfs ‘rammelen’ betekenen.

戊

Het vijfde Hemelse teken is WU; het is Yang-Aarde: de aarde van de heuvels en correspondeert met het midden, Saturnus en de hondsdagen. Van origine zou het een hand met een mes hebben voorgesteld en op deze manier verwijzen naar de oogst, hoewel er ook aanwijzingen zijn die terugvoeren naar een soort hellebaard of krijgsbijl.


19

己

Het zesde Hemelse teken is CHI; het is Yin-Aarde: de aarde van het vaatwerk en correspondeert met het midden, Saturnus en de hondsdagen. Tegenwoordig betekent het ‘zelf’, ‘persoonlijk’ of ‘egoïstisch’, maar ook ‘dwars’ of ‘scheef’. Over de herkomst is geen eenduidigheid (zie ook het zesde Aardse teken): het zou de draden van een weefgetouw hebben voorgesteld of een ‘nuttig idee’.

庚

Het zevende Hemelse teken is KENG; het is Yang-Metaal: het in het erts verborgen metaal en correspondeert met het westen, Venus en de herfst. Het betekent ‘leeftijd’ en ‘oogst’. Van oorsprong stelt het een dorsvlegel (voor rijst) vastgehouden door twee handen voor.

辛

Het achtste Hemelse teken is HSIN; het is Yin-Metaal: het metaal van de rituele vaten en corres-pondeert met het westen, Venus en de herfst. Het is een familienaam en betekent ‘wrang’, ‘krenkend’, ‘smartelijk’ en ‘moeilijk’. Oorspronkelijk zou het het beledigen (of verwonden) van een hoger geplaatst persoon en de straf die daarop volgt hebben voorgesteld; een soort schuld en boete, dus.

壬

Het negende Hemelse teken is JEN; het is Yang-Water: het water van de zee en correspondeert met het noorden, Mercurius en de winter. Het betekent ‘last’, ‘dragen’ of een ‘ambt’ en zou in vroeger tijden een man hebben voorgesteld met een juk; sommi-ge verhalen vertellen dat het om een figuur ging die vruchtbaarheid bracht. Incidenteel: ‘groots’ en ‘lasteraar’.

癸

Het tiende Hemelse teken is KUEI; het is Yin-Water: het water van de bron en correspondeert met het noorden, Mercurius en de winter. De oorsprong is niet geheel zeker: enerzijds zou het hier gaan om een vlechtwerk van gras waarop een plengoffer gebracht diende te worden; anderzijds zou het een apparaat voorgesteld hebben waarmee men in de winter de tijd kon meten.

Nu hebben we de 10 subelementen verklaard en rest ons nog een nadere kennismaking met de laatste component: Het getal 12 Een andere vrouw van Keizer Ti Siun (zie eerste regels van 'het getal 10' op pagina 19), Tschang Gno geheten had twaalf manen als kinderen (Heng Gno - de vrouw van de held Yi - zou later verheven worden tot de maangodin bij uitstek). Het getal 12 heeft zonder twijfel te maken met de 12 maanden van het jaar en de 12 dubbele uren (uren van 120 minuten) van de dag, die reeds vanaf de vierde eeuw voor Christus in gebruik waren. Hiervoor gebruikte men 12 karakters die bekend staan als de 12 ‘Aardse Takken’. In de acupunctuur vinden we ook 12 organen en 12 energiebanen en van de 600 acupunctuurpunten worden er hoofdzakelijk 120 (10 x 12) gebruikt. Ook de hemel werd ingedeeld in 12 sectoren en men koppelde aan de ‘12 Aardse takken’ ook dieren: oost kreeg de Tijger, de Haas en de Draak; zuid kreeg de Slang, het Paard en de Geit; west kreeg de Aap, de Haan en de Hond en noord kreeg het Zwijn, de Rat en de Os toebedeeld.


20

De 12 Aardse Takken (十二地支)

子丑寅卯辰巳午

Het eerste Aardse teken is TZE; het correspondeert met de 11e maand, Yang, het noorden, de winter en Water. Het geeft de 3e nachtwake oftewel het uur van de rat (23:00-01:00 uur) aan. Volgens de etymologie zou het een ingebakerd kind hebben voorgesteld. Het betekent ‘ei’, ‘kind’, ‘nakomeling’, ‘zaad’, ‘kern’, maar ook ‘wijze’, ‘geleerde’ of ‘meester’; het is het karakter voor de 4e adelsrang en wordt als verkleinwoord en als aanspreekvorm gebruikt. Het tweede Aardse teken is CHOU; dit correspondeert met de 12e maand, Yin, de Aarde, de winter, het midden en de windstreek N.N.O. Het geeft de 4e nachtwake oftewel het uur van de os (01:00-03:00 uur) aan. Volgens de etymologie zou het een hand hebben voorgesteld die iets vastbindt met een touw; het wordt gebruikt om een ‘toneelspeler’ of een ‘clown’ aan te duiden (zij ‘boeien’ immers de toeschouwers). Het derde Aardse teken is YIN; dit correspondeert met de 1e maand, Yang, de windstreek O.N.O., het voorjaar en Hout. Het verwijst naar de 5e nachtwake oftewel het uur van de tijger (03:00-05:00 uur). Etymologisch zijn er twee verklaringen: het zou een man die een ceremonie uitvoert, dan wel een soort kastijding (botten breken) voorstellen. De actuele betekenis is ‘eren’, ‘eerbiedwaardig’, ‘hoogachting’ en soms ‘tred’. Het vierde Aardse teken is MAO; dit correspondeert met de 2e maand, Yin, het oosten, het voorjaar en Hout. Het geeft het uur van de haas aan (05:00-07:00 uur). Het was het uur, waarop de rechters de namen afriepen van nalatige beambten en de straffen aan hen voltrokken; ook werden de taken om deze tijd verdeeld. Etymologisch zou het karakter twee openslaande deuren voor moeten stellen. Het betekent ‘tapgat’ (van een fust). Het vijfde Aardse teken is CHEN; dit correspondeert met de 3e maand, Yang, de windstreek O.Z.O., het voorjaar en Aarde. Het geeft het uur van de draak aan (07:00-09:00 uur). Het wordt gebruikt om de ochtend aan te geven, maar ook ‘een tijdvak’, ‘een uur’ of ‘een dag’. Soms worden er ‘de hemellichamen’ of ‘alle Aardse tekens’ mee bedoeld. De origine van het karakter is zeer onduidelijk en varieert van een vrouw die haar zwangerschap of menstruatie probeert te verbergen, via iemand die zich probeert te beschermen tegen vijandelijke projectielen tot zaden die trachten tot ontkieming te komen. Het zesde Aardse teken is SZU; dit correspondeert met de 4e maand, Yin, de windstreek Z.Z.O., de zomer en Vuur. Het geeft ook het uur van de slang aan (09:0011:00 uur) en verwijst naar de voormiddag. Hoewel het Chinese schrift hier drie zeer op elkaar gelijkende karakters kent (zie ook het zesde Hemelse teken) is de etymologie in deze zeer eenduidig: het is een tekening van een foetus. Het zevende Aardse teken is WU; dit correspondeert met de 5e maand, Yang, het zuiden, de zomer en Vuur. Het geeft ook het uur van het paard aan (11:00-13:00) en verwijst naar de middag. De herkomst is wat onduidelijk: mogelijk was het een wapen, een stamper van een vijzel of een soort zonnewijzer, die aan een huis werd bevestigd en waaraan men kon aflezen wanneer het precies het midden van de dag was. © St. Werkgroep Het Zevengesternte

21

未

Het achtste Aardse teken is WEI; dit correspondeert met de 6e maand, Yin, de windstreek Z.Z.W., de zomer en Aarde. Het geeft het uur van de geit aan (13:0015:00 uur) en verwijst naar de namiddag. Het wordt als ontkenning gebruikt: ‘niet’ of ‘nog niet’, maar ook als ‘klein’ of ‘verborgen’. Het stelt een boom voor, waarvan de takken nog niet volgroeid zijn.

申

Het negende Aardse teken is SHEN; dit correspondeert met de 7e maand, Yang, de windstreek W.Z.W., de herfst en Metaal. Het geeft het uur van de aap (15:00-17:00 uur) aan. Het wordt gebruikt voor ‘mededelen’, ‘voorleggen’, ‘uitstrekken’ en ‘regelen’. Soms wordt er de stad Shanghai mee bedoeld en het is ook een familienaam. Van oorsprong zou het een godheid of het Yang-Yin principe hebben voorgesteld.

酉戌亥

Het tiende Aardse teken is YU; dit correspondeert met de 8e maand, Yin, het westen, de herfst en Metaal. Het is het uur van de haan (17:00-19:00 uur). Het betekent ‘rijp’ of ‘voltooid’ en wordt ook gebruikt om nieuwe wijn aan te duiden. In de Chinese etymologie wordt aangenomen dat dit ooit een soort amfora voor sterke drank moest voorstellen. Het elfde Aardse teken is HSU; dit correspondeert met de 9e maand, Yang, de windstreek W.N.W., de herfst en Vuur. Het verwijst naar de 1e nachtwake en het uur van de hond (19:00-21:00 uur). Van oorsprong zou het een hellebaard en een wond voorgesteld hebben; het wordt dan ook gebruikt om ‘verwonden’, ‘aanvallen’ en (incidenteel) ‘doden’ aan te geven. Het twaalfde Aardse teken is HAI; dit correspondeert met de 10e maand, Yin, de windstreek N.N.W., de winter en Water. Het verwijst naar de 2e nachtwake, het uur van het zwijn (21:00-23:00 uur), dat volgens de overlevering het beste uur is om zwanger te raken. Etymologisch zijn er twee versies: het stelt een varken voor of een man en een vrouw onder de blote hemel.

Nu hebben we een deel van de legpuzzel opgelost, maar hoe komen we nu op de 60 combinaties? Men bedacht dat elk element zich met twee dieren kon verbinden en wel op zo'n manier dat een Yang-element-vorm zich alleen met een Yang-dier zou kunnen verbinden en een Yin-element-vorm alleen met een Yin-dier. Hiertoe werd de Yang-Yin geaardheid verschoven naar de dieren. Of de dieren een Yang of Yin geaardheid hadden kon men onthouden door als geheugensteuntje het aantal nagels of tenen te tellen: het paard heeft één hoef en is oneven, dus Yang, de tijger heeft 5 klauwen en is dus ook Yang. Het konijn en de slang zijn Yin vanwege hun gespleten bovenlip en gevorkte tong. Het is echter makkelijker te onthouden wat Yin-dieren zijn door een ouderwetse boerderij in gedachten te nemen en de echte huisdieren van de wilde dieren te onderscheiden: de hond hoort natuurlijk op het erf en is Yang, evenals de aap, het paard, de draak, de tijger en de rat. De tamme (Yin) dieren zijn dan de os, de haas, de slang (die onder het huis woont en het bewaakt tegen ongedierte), het schaap, de haan en tot slot... het varken. De volgende tabel geeft een overzicht van de elementen en hun verdeling ten opzichte van de 10 Hemelse tekens, de 12 Aardse tekens en de 60 combinaties die zo ontstaan (tussen haakjes ziet u de Pinyin transcriptie).


22

Hieronder vind U de cyclus van 60, vertaald in elementen en dieren, gevolgd door hun populaire volksbenaming: 1. Hout 2. Hout 3. Vuur 4. Vuur 5. Aarde 6. Aarde 7. Metaal 8. Metaal 9. Water 10. Water 11. Hout 12. Hout 13. Vuur 14. Vuur 15. Aarde 16. Aarde 17. Metaal 18. Metaal 19. Water 20. Water

(Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin)

Rat Os Tijger Konijn Draak Slang Paard Schaap Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Konijn Draak Slang Paard Schaap

De rat die op het dak zit De os die in de zee staat De tijger die in het bos woont Het konijn dat naar de maan kijkt De meegaande draak De welvarende slang Het paard dat in de ontvangsthal staat Het welvarende schaap De sierlijke aap De haan in de kippenren De hond die waakt Het zwijn dat voorbij komt De rat in het veld De os die in het meer staat De tijger die over de berg loopt Het konijn dat het bos uit rent De boze draak De slang die in de winter slaapt Het legerpaard Het schaap in de kudde © St. Werkgroep Het Zevengesternte

23

21. Hout 22. Hout 23. Vuur 24. Vuur 25. Aarde 26. Aarde 27. Metaal 28. Metaal 29. Water 30. Water 31. Hout 32. Hout 33. Vuur 34. Vuur 35. Aarde 36. Aarde 37. Metaal 38. Metaal 39. Water 40. Water 41. Hout 42. Hout 43. Vuur 44. Vuur 45. Aarde 46. Aarde 47. Metaal 48. Metaal 49. Water 50. Water 51. Hout 52. Hout 53. Vuur 54. Vuur 55. Aarde 56. Aarde 57. Metaal 58. Metaal 59. Water 60. Water

(Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin) (Yang) (Yin)

Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Konijn Draak Slang Paard Schaap Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Konijn Draak Slang Paard Schaap Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Konijn Draak Slang Paard Schaap Aap Haan Hond Zwijn

De aap die in een boom klimt De zingende haan De slaperige hond Het zwijn dat langs de berg loopt De rat in het pakhuis De os die op het erf staat De tijger die de berg afdaalt Het konijn dat in z'n hol zit De draak in de regen De slang op het gras Het paard in de wolken Het schaap dat gerespecteerd wordt De aap die de berg opklimt De eenzame haan De hond die naar de berg toegaat Het kloosterzwijn De rat die op een balk zit De os die op de weg staat De tijger die door het bos loopt Het konijn dat het bos in holt De vrolijke draak De slang die uit de kuil kruipt Het paard dat op de weg staat Het eenzame schaap De eenzame aap De haan die de dageraad aankondigt De tempelhond Het zwijn in de tuin De rat op de berg De os die buiten het hek staat De stilstaande tijger Het ‘verlichte’ konijn De draak die naar de hemel vliegt De slang in de visvijver Het paard dat op het erf staat Het schaap dat op de berg rond holt De aap die in een fruitboom zit De haan die in een kooi zit De gezinshond Het zwijn in het bos

Zoals we al vermeld hebben, ligt het voor de hand om aan te nemen dat de oude Chinezen hebben getracht tropische jaren (van de langste dag tot de volgende langste dag) op te vullen met synodische maanden (van volle maan tot volle maan). Als we daar anno 1992 - gewapend met een zakrekenmachine - een rekensom tegenaan gooien krijgen we de volgende waarden: Eén tropisch jaar telt 365,242199 dagen; 12 maanmaanden tellen 354,367068 dagen, hetgeen een verschil oplevert van 10,875131 dagen per jaar. Dit verschil loopt in 60 jaar op tot 652,507860 dagen en dat kan door het inlassen van 22 schrikkelmaanden (649,672958 dagen) teruggebracht worden tot een verschil van 2,834902 dagen. In 10 cycli van 60 jaar loopt dit © St. Werkgroep Het Zevengesternte

24

weer op tot 28,349020 dagen, waardoor we weer één extra schrikkelmaan kunnen inlassen; er is dan wel sprake van een overcompensatie van 1,181569 dagen, maar als we in een cyclus van 25 x 600 jaar één keer zo'n extra schrikkel weglaten (bij voorkeur de middelste van de 25) dan houden we een ‘fout’ over van nog maar 0,008636 dagen oftewel 12 minuten. Uiteindelijk loopt dat natuurlijk ook weer op tot één hele dag maar dan zitten we bijna twee miljoen jaar verder en tegen die tijd zijn alle omloopwaarden natuurlijk weer drastisch gewijzigd. Zo'n berekening is nu in een kwartiertje gemaakt, maar zou eeuwen geleden in het oude China beslist een hoge functie opgeleverd hebben. Bovenstaande waarden zijn tot 6 cijfers achter de komma berekend en dat wil zeggen tot op éénmiljoenste nauwkeurig; het éénmiljoenste deel van een dag staat gelijk aan 0,0864 seconden en zó precies hebben de Chinezen in de voorgaande eeuwen natuurlijk nooit kunnen werken. De waarden van omlopen zijn echter alles behalve constant en betrouwbaar; niet alleen door ellipsvormige banen, maar ook door schom-melingen naar boven en naar onderen (in vakjargon ‘aberratie’, ‘nutatie’ en ‘libratie’ genoemd) en dat alles ondergaat ook nog eens gravitatieinvloeden van andere hemellichamen zoals Venus en Jupiter. De meest nauwkeurige berekeningen worden tegenwoordig gecorrigeerd naar het hart van de aarde en naar het hart van de maan, want zodra je vanaf een punt aan de oppervlakte van de aarde metingen (observaties) verricht treden er verschillen op; deze vertekening wordt ‘parallax’ genoemd. De onbekendheid met deze exacte feiten en getallen geven een beeld van de problemen waar de kalendermakers zich in het verre verleden mee geconfronteerd zagen. Zo kon tussen twee dezelfde maanfasen (b.v. van de ene volle maan tot de andere volle maan) een verschil zitten van 29 dagen en 7 uur, maar ook van 29 dagen en 20 uur. Het zal duidelijk zijn dat het berekenen van een gemiddelde dan niet eenvoudig is. Daarnaast is het natuurlijk zo dat een kalender die berekend is op de gemiddelde omloop, wel mathematisch zuiver is, maar niet klopt met de geobserveerde maan op elk willekeurig moment van het jaar en dát was juist wat men verwachtte van een goede kalender. Als men dan eindelijk denkt alle factoren berekend te hebben, dan blijken de baansnelheden en rotaties ook nog langzaam af te nemen: zo wordt het tropische jaar steeds korter (nu bijna één seconde per eeuw) en de synodische maan steeds langer (nu 2/100e seconde per eeuw). Hoewel het om uiterst kleine waarden gaat, loopt dat uiteindelijk toch wel op en dit kan berekeningen over een langere periode flink frustreren. Wellicht is het verhelderend te vermelden dat twee miljard jaar geleden de maan op de helft van de huidige afstand stond en een synodische maand slechts 25,5 dagen duurde. Een jaar op aarde duurde destijds maar liefst 850 dagen; we krijgen dus steeds minder dagen, maar wel meer uren per dag omdat we steeds langzamer om onze as draaien. De meest nauwkeurige waarde die wij voor het tropisch jaar hebben gevonden is 365,24219878 dagen en voor een synodische maand 29,5305887 dagen. Een ander probleem waarmee men zich geconfronteerd zag was het vaststellen van het begrip ‘nieuwe maan’; in 104 voor Christus was namelijk besloten dat het jaar voortaan zou beginnen met de tweede nieuwe maan ná midwinter. Enerzijds kon als ijk genomen worden het moment dat de nieuwe sikkel zichtbaar werd, anderzijds het moment dat de conjunctie volledig was en als derde alternatief het moment waarop de laatste sikkel verdween. Dit heeft tot felle debatten geleid en - op enkele uitzonderingen na - steeds geleid tot een overwinning van de eerste omdat het beter was ‘de hemel te volgen’ dan ‘op de hemel vooruit te lopen’. Het feit dat men dus altijd iets te laat was, werd als juist ervaren en voorkwam inacceptabele fouten in de berekeningen. Omdat men in de kalender een nieuw jaar of een maand niet op de minuut en seconde kon laten beginnen diende er nog een oplossing gevonden te worden voor de dag die men als eerste dag zou moeten © St. Werkgroep Het Zevengesternte

25

laten tellen. Hiertoe werd het volgende bedacht: de dag zelf werd genomen als nieuwe maan vóór de middag viel en de dag erna als het ná de middag viel. In praktijk zou een ideale schrikkel na 33 of 32 lunaties plaats hebben moeten vinden, maar het schrikkelen in de elfde, twaalfde en eerste maand was verboden en daardoor liep de kalender nog wel eens scheef. Men trachtte vanuit een viertal ‘ijken’ het jaar een constant aangezicht te geven: zo werd de voorjaarsequinox ‘geplaatst’ in de tweede maand, de zomerzonnewende in de vijfde maand, de herfstequinox in de achtste maand en midwinter in de elfde maand. Al met al hebben we nog steeds geen antwoord kunnen geven op de vraag “Waarom gebruikt men cycli van zestig jaar?” De koppeling van de 5 elementen aan de 12 Aardse Takken lijkt o.i. meer op een toepassing dan op een verklaring. Het is mogelijk dat men de bewegingen van de Zon en Saturnus gevolgd heeft: die staan namelijk elke 59 jaar samen op dezelfde plaats aan de hemel. Dit is natuurlijk één jaar te weinig, maar we moeten ons blijven realiseren dat we nu erg nauwkeurig kunnen meten en perfecte gemiddelden kunnen berekenen. Bij een ‘veldobservatie’ zijn we niet alleen afhankelijk van de weersomstandigheden, maar ook van de tijd van de dag waarop een fenomeen plaats vindt en allerlei afwijkingen door de ellipsvormige banen en de onderlinge zwaartekrachtinvloeden. Het is ook mogelijk dat de keus te maken heeft gehad met de omloop van Jupiter en Saturnus: die vormen elke zestig jaar een samenstand (conjunctie) op bijna dezelfde plaats aan de hemel (maximaal 10 graden van de vorige conjunctie verwijderd). Na 40 conjuncties (2400 jaar) is de cirkel gesloten en begint de cyclus met grote nauwkeurigheid weer opnieuw. Een aantal van die conjuncties zijn zelfs drievoudig (1981: op 1 januari: 10° weegschaal, op 5 maart: 8° weegschaal en op 24 juli: 5° weegschaal) en die zullen beslist de aandacht getrokken hebben; zo'n drievoudige conjunctie doet zich overigens (gemiddeld) ééns in de 160 jaar voor. Natuurlijk zijn ook niet alle conjuncties altijd zichtbaar b.v. omdat ze te dicht bij de zon plaatsvinden (zoals voor het laatst in 1921 gebeurde). Mogelijk werd dit als een correctie op het zestig jaarcyclussysteem gebruikt; per slot van rekening was men door alle schrikkels ook wel eens een beetje de draad kwijt. Als dit inderdaad het geval zou zijn dan kunnen we concluderen dat er met het begin van een nieuwe cyclus in 1984 - een fout ingeslopen is van 3 jaar en op een totaal van zo'n 3000 jaar is dat toch geen slechte score. De Chinezen deden hun metingen overigens niet - zoals wij - vanaf de ecliptica (de baan van de zon), maar vanaf de pool en de hemelequator, waardoor ze al heel vroeg bijzonder goede resultaten wisten te boeken; vanaf de achttiende eeuw is deze methode ook in het Westen algemeen in zwang gekomen en geldt nu zelfs als officiële standaard. De cyclus van 60 werkte in praktijk uitstekend; elke dier/element-combinatie komt immers maar ééns in de zestig jaar voor en als geboortejaar kan men volstaan met het noemen van dier en element. Dit kan echter nog wel eens tot problemen leiden als men zich met historische gegevens tracht bezig te houden. Veel Chinezen werden natuurlijk niet ouder dan zestig, maar bij diegenen die daar wel overheen gingen is het vaak moeilijk uit te zoeken of ze nu twintig of tachtig jaar oud geworden zijn. Het kalendersysteem werd - zoals alles uit China - geëxporteerd; eerst naar de buitengewesten en later naar de omliggende landen. Uiteraard paste men de dieren aan, deels omdat ze dan vertrouwder waren, maar soms ook omdat een bepaald dier een slechte bijbetekenis had of de uitspraak een minder gunstige associatie veroorzaakte: © St. Werkgroep Het Zevengesternte

26

Zo werd in Zuidoost Azië de muis veranderd in een rat, de os in een koe, de haas in een konijn of een kat, de draak in een ‘grote draak’, de slang in een ‘kleine draak’ en de kip in een haan. Inmiddels is de wisselwerking tussen al deze culturen zo diffuus geworden dat zelfs echte Chinezen je niet meer precies kunnen zeggen of een rat nu een rat of een muis is. In de noordelijke gewesten werd de os veranderd in een rund en de panter kwam daar in plaats van de tijger. Bij de Viguren - in het noordwesten - werd de tijger vervangen door de luipaard en de draak werd in het verre westen van China veranderd in een krokodil. De aap werd in Japan tot een meerkat en het varken werd daar tot everzwijn. De ‘elementen’ werden in het Japans: ‘ki’ (Hout), ‘hi’ (Vuur), ‘tsuchi’ (Aarde), ‘kane’ (Metaal) en ‘mizu’ (Water). In Japan heeft men overigens de gewoonte om de elementen die onder Yang invloed staan ‘e’ (oudere broer) en de elementen die onder Yin invloed staan ‘to’ (jongere broer) te noemen. Zo noemt men de waarde van 1982: ‘mizunoe inu’ (oudere broer van het Water, Hond) en 1983: ‘mizunoto I’ (jongere broer van het Water, Zwijn). Pinyin

Kantonees

Japan

Korea

Vietnam

子

zǐ

zi2

ね (ne)

자 (ja)

tý

丑

chǒu

cau2

うし (ushi)

축 (chuk)

sửu

寅

yín

jan4

とら (tora)

인 (in)

dần

卯

mǎo

maau5

う (u)

묘 (myo)

mão

辰

chén

san4

たつ (tatsu)

진 (jin)

thìn

巳

sì

zi6

み (mi)

사 (sa)

tỵ

午

wǔ

ng5

うま (uma)

오 (o)

ngọ

未

wèi

mei6

ひつじ (hitsuji)

미 (mi)

mùi

申

shēn

san1

さる (saru)

신 (sin)

thân

酉

yǒu

jau5

とり (tori)

유 (yu)

dậu

戌

xū

seot1

いぬ (inu)

술 (sul)

tuất

亥

hài

hoi6

い (i)

해 (hae)

hợi

De bovenstaande Japanse benamingen zijn feitelijk ontleend aan een rijmpje wat kinderen geleerd wordt als ezelsbruggetje voor de twaalf Aardse Takken: “ne-ushi-tora, u-tatsu-mi, uma-hitsuji-saru, tori-inu-i” Hierbij zijn vier namen van dieren afgekort: Ne – staat voor nezumi, U – staat voor usagi, Mi – staat voor hebi en I – staat voor inoshishi. Nog even wat extra aandacht verdient het schaap c.q. de geit: in het Chinese schrift wordt voor beiden één karakter gebruikt en men maakt daarbij dus geen onderscheid. Het is een beetje te vergelijken met ons begrip ‘rundvlees’; als we dat bij de slager bestellen weten wij en de slager wat we bedoelen, terwijl we heel goed weten dat er koeien- en stierenvlees bestaat.

Voor diegenen, die nu wel heel erg nieuwsgierig geworden zijn, hebben we op de volgende pagina een DIER/ELEMENT COMBINATIE-tabel afgedrukt met alle jaren van 1900 tot en met 2019. In de eerste kolom het jaar, daarna de dag (datum en maand), gevolgd door de tijd (Greenwich Mean Time) waarop het jaar begint. © St. Werkgroep Het Zevengesternte

27

Jaar Datum

Tijd

Dier

Element 1959 07.02

1900 1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958

01.21 02.45 13.21 16.38 11.04 11.06 17.10 17.43 08.36 00.12 01.13 09.45 05.44 05.22 06.34 04.31 16.06 07.40 10.05 23.07 21.35 00.37 23.48 19.07 01.39 14.45 17.21 08.55 20.19 17.55 19.08 13.11 14.45 23.20 00.44 16.28 07.18 07.35 13.35 08.28 07.45 11.03 10.04 23.30 15.25 17.34 04.44 08.35 03.02 02.42 22.53 07.55 22.27 01.11 15.56 01.07 21.38 21.25 15.39

Rat Os Tijger Haas Draak Slang Paard Geit Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Haas Draak Slang Paard Geit Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Haas Draak Slang Paard Geit Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Haas Draak Slang Paard Geit Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Haas Draak Slang Paard Geit Aap Haan Hond

Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde Aarde Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde Aarde Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde Aarde Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde Aarde Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde Aarde Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde

31.01 19.02 08.02 28.01 16.02 04.02 24.01 12.02 02.02 22.01 10.02 30.01 18.02 06.02 26.01 14.02 03.02 23.01 11.02 31.01 19.02 08.02 27.01 15.02 05.02 24.01 12.02 02.02 22.01 09.02 29.01 17.02 06.02 25.01 14.02 03.02 24.01 11.02 31.01 19.02 08.02 27.01 15.02 04.02 25.01 12.02 02.02 22.01 10.02 29.01 16.02 06.02 26.01 14.02 03.02 24.01 11.02 30.01 18.02

1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

28.01 15.02 05.02 25.01 13.02 01.02 21.01 09.02 29.01 16.02 06.02 26.01 15.02 03.02 23.01 11.02 31.01 18.02 07.02 28.01 16.02 04.02 25.01 13.02 01.02 19.02 09.02 29.01 17.02 06.02 26.01 14.02 02.02 22.01 10.02 30.01 18.02 07.02 28.01 16.02 05.02 24.01 12.02 01.02 21.01 08.02 29.01 17.02 07.02 26.01 14.02 03.02 23.01 10.02 30.01 18.02 08.02 28.01 15.02 05.02


28

19.23 06.15 08.11 00.11 13.43 13.02 16.36 15.47 10.44 16.30 16.26 07.13 22.56 00.30 09.23 11.03 05.17 06.21 03.38 14.55 06.20 08.52 22.15 04.57 00.33 23.47 18.44 00.57 13.46 15.55 07.38 19.21 17.33 19.00 18.28 14.31 22.49 23.31 15.07 06.02 06.40 13.04 13.08 07.42 10.50 21.07 22.29 14.16 16.15 03.45 07.56 02.52 02.32 07.41 07.22 21.40 23.48 14.40 00.08 21.06 21.05

Zwijn Rat Os Tijger Haas Draak Slang Paard Geit Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Haas Draak Slang Paard Geit Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Haas Draak Slang Paard Geit Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Haas Draak Slang Paard Geit Aap Haan Hond Zwijn Rat Os Tijger Haas Draak Slang Paard Geit Aap Haan Hond Zwijn

Aarde Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde Aarde Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde Aarde Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde Aarde Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde Aarde Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde Aarde Metaal Metaal Water Water Hout Hout Vuur Vuur Aarde Aarde

CYCLI Getallen hebben altijd een bijzondere betekenis gehad in de Chinese ordening van de wereld en de maatschappij die daarop moest worden ingericht; er zijn perioden geweest dat men werkte men 9 rivieren, 9 provincies, 9 ministers enz. maar ook 8-, 7-, 6-, 5- en 12- delingen zijn bekend. Het gaat echter te ver om hier nu uitgebreid op in te gaan, maar wij bevelen een nadere kennismaking daarmee zeker aan, omdat dan pas goed duidelijk wordt hoeveel moeite de Chinezen zich hebben getroost om hun leven steeds weer met de vigerende krachten in harmonie te brengen. Enkele cyclische getallen, die voor de kalender van belang zijn geweest, verdienen echter nog wel nadere toelichting: Het getal 2. Zie hoofdstuk “Lunaire- en Solaire aspecten” (pag.17). Het getal 3. In het oude China werd de maand ingedeeld in 3 decaden (Hsun). De zestig jaar cyclus is ook ingedeeld geweest in series van drie opeenvolgende cycli: laag, midden en hoog. Het getal 4. De indeling in 4 windrichtingen dateert uit een zeer grijs verleden en al van oudsher werd ook de hemel in vier sectoren ingedeeld: men kende ‘het paleis van de groene draak’ voor de oostelijke hemel; ‘het paleis van de purperen vogel’ voor de zuidelijke hemel; ‘het paleis van de witte tijger’ voor de westelijke hemel en voor de noordelijke hemel ‘het paleis van de zwarte schildpad’. Aan elk van deze sectoren werden zeven sterrengroepen toebedeeld. Het getal 5. Zie hoofdstuk “Lunaire- en Solaire aspecten”. Het getal 10. Zie hoofdstuk “Lunaire- en Solaire aspecten”. Het getal 12. Zie hoofdstuk “Lunaire- en Solaire aspecten”. Het getal 24. Een bijzonder deel van de Chinese kalender wordt ingenomen door de zogenaamde ‘boerenkalender’. Kort gezegd gaat het hier om een soort ‘dubbele weken’ die ‘Chi’ (krachten) genoemd worden. Elke Chi komt overeen met 15 eclipticale graden en er gaan dan ook 24 Chi in één jaar (24 x 15º = 360º). Omdat de zon er - afhankelijk van het jaargetijde - tussen de 15,74 dagen en 14,72 dagen over doet om 15º op de ecliptica af te leggen variëren de Chi in lengte. Het systeem van deze 24 segmenten was zeker al rond 1000 voor Christus bekend, maar aangezien men in China eerst rond 85 na Christus met de ecliptica werkte, moet dit systeem oorspronkelijk op basis van andere metingen zijn vastgesteld. Mogelijk werden de Chi's geijkt aan de hand van zonsopkomst en zonsondergang, zoals heden ten dage ook nog in de almanak vermeld wordt (zie illustratie op de volgende pagina). Een andere mogelijkheid is het aanvaarden van een systeem dat werkte door 5 (of 6) maal 16 dagen af te wisselen met 18 (of 19) maal 15 dagen; op deze eenvoudige wijze kon men zonder veel problemen een jaar van 365 of 366 dagen samenstellen. In ieder geval zijn er vanaf het jaar 550 draagbare zonnewijzers bekend die de Chi vermelden en waarvan je verbluffend nauwkeurig de tijd kunt aflezen. Tijdens de regering van Keizer Mu Wang © St. Werkgroep Het Zevengesternte

29


30

(1001-947 voor Christus) werden de Chi's erg populair en opgedeeld in twee verschillende soorten: de mid-Chi's en de eind-Chi's; de eersten worden Chung Chi genoemd en vergeleken met de middendelen van een bamboestok, de laatsten worden Chih Chi genoemd en vergeleken met de tussenschotten van een bamboestok. Rond 600 na Christus werden - onder invloed van Indiase en Mesopotamische invloeden - telkens twee Chi's samengepakt en opgehangen aan de twaalf dieren van de Aardse Takken. Aanvankelijk nam men de nieuwe maan die hal-verwege midwinter en de voorjaarsequinox lag als beginpunt voor het jaar, maar dat werd later veranderd in de nieuwe maan die het dichtst bij de Chi met de naam Li Chun (begin van de lente) lag; anders gezegd: bij het punt waar de zon staat rond 5 februari (315º eclipticaal). Omdat er met de maankalenders elk jaar een fout van ongeveer 11 dagen in sloop, werd besloten dat als deze nieuwe maan tussen de 20e en de 30e dag van de eerste maan(d) viel, het jaar in kwestie een schrikkeljaar zou worden. ‘Welke’ maand geschrikkeld moest worden, werd bepaald door de maand die eindigt vóór een Chih Chi, met uitzondering van de wintermaanden. Door het werken met schrikkeljaren en jaren van zeer ongelijke lengte kan het gebeuren dat in een (maan)jaar geen enkele Li Chun valt; deze jaren worden ‘blinde jaren’ genoemd en gelden als minder fortuinlijk. Jaren waar echter twee Li Chun's in vallen, gelden daarentegen weer als bijzonder gunstig (de jaren met één Li Chun als neutraal). Op de volgende pagina staat een tabel met alle ‘dubbele weken’: eerst het nummer, dan de Chinese naam, waarna de vertaling, de eclipticale waarde en om en om - de Aardse Takken en alternatieve maanden volgen. De gegeven vertaling is wellicht niet zo fraai maar wel zo letterlijk mogelijk. Elke periode wordt aangegeven met twee karakters. Opmerkelijk is het feit dat voor het aangeven van deze perioden minder dan 30 karakters gebruikt worden; hoewel men hierdoor aanvankelijk geneigd is te denken dat dit ten behoeve van de niet al te hoog geschoolde plattelandsbevolking is gedaan, wordt deze visie teniet gedaan door een aantal zeer ingewikkelde karakters. Uit de namen van de Chi kunnen we in ieder geval afleiden dat ze ontstaan zijn in (of ten noorden van) de vallei waar de Gele rivier door stroomt, want in die gebieden komen de wisselingen van de natuur het meest over-een met de genoemde fenomenen. Bij de toelichting op de Chi tabellen (pagina 76), staan de Chi nogmaals vermeld met daarbij hun westerse (eclipticale) sterrenbeelden. Dubbele Weken tabel 1: 2: 3: 4: 5: 6: 7: 8: 9: 10: 11: 12: 13:

Li Chun Yü Shui Ching Chih Chun Fen Ching Ming Ku Yu Li Hsia Hsiao Man Mang Chung Hsia Chih Hsiao Shu Ta Shu Li Chiu

Vaststellen van het voorjaar Regenwater Uit de winterslaap schrikken Voorjaarsbreuk (equinox) Duidelijke helderheid Gewas regen Vaststellen van de zomer Minder vol (genoeg) Planten dragen zaad Zomer bereikt Kleine zomerhitte Grote zomerhitte Vaststellen van de herfst

315°-330° 330°-345° 345°-360° 000°-015° 015°-030° 030°-045° 045°-060° 060°-075° 075°-090° 090°-105° 105°-120° 120°-135° 135°-150°


31

(1e maand) (Tijger) (2e maand) (Haas) (3e maand) (Draak) (4e maand) (Slang) (5e maand) (Paard) (6e maand) (Geit) (7e maand)

14: 15: 16: 17: 18: 19: 20: 21: 22: 23: 24:

Chu Shu Pai Lu Chiu Fen Han Lu Shuang Chiang Li Tung Hsiao Hsüe Ta Hsüe Tung Chih Hsiao Han Ta Han

Gevangenzetten van de zomerhitte Witte dauw Herfst breuk (equinox) Koude dauw Rijp valt Vaststellen van de winter Kleine sneeuw Grote sneeuw Winter bereikt Kleine kou Grote kou

150°-165° 165°-180° 180°-195° 195°-210° 210°-225° 225°- 240° 240°-255° 255°-270° 270°-285° 285°-300° 300°-315°

(Aap) (8e maand) (Haan) (9e maand) (Hond) (10e maand) (Zwijn) (11e maand) (Rat) (12e maand) (Os)

Het getal 28. Door aan elke windrichting zeven sterrengroepen te verbinden verkreeg men de 28 ‘Hemelse herbergen’. Deze verdeling was gebaseerd op vaste (markeer-)sterren; door dáár vanuit te meten, was men in staat om zeer nauwkeurig de seizoenen en de bewegingen van de planeten vast te stellen. We hebben de posities in de volgende tabel voor het gemak maar omgerekend naar eclipticale waarden. Deze waarden zijn afgerond op hele graden en men moet hierbij rekening houden met het feit dat - aangezien het hier ‘vaste sterren’ betreft - deze waarden aan verandering onderhevig zijn door de verschuiving van het lentepunt en de eigen beweging van de sterren. De nummers 1 tot en met 7 behoren tot de ‘oostelijke hemel’, de nummers 8 tot en met 14 tot de ‘noordelijke hemel’, de nummers 15 tot en met 21 tot de ‘westelijke hemel’ en de nummers 22 tot en met 28 tot de ‘zuidelijke hemel’. Aan alle sterrengroepen werden ook weer dieren gekoppeld en wel op zo'n manier, dat men kon zien binnen welk ‘territorium’ een groep viel: zo behoren de eerste twee tot het gebied van de Draak, de volgende drie tot dat van de Haas, dan weer twee voor het gebied van de Tijger, drie voor de Rat, twee voor het Varken, twee voor de Hond, drie voor de Haan, twee voor de Aap, twee voor de Geit, drie voor het Paard en tenslotte twee voor de Slang. Naam

Betekenis

Plaats Markeerster

Dier

1. CHIAO 2. KANG 3. TI 4. FANG 5. HSIN 6. WEI 7. CHI 8. TOU 9. NIU 10. NÜ 11. HSÜ 12. WEI 13. SHIH 14. PI 15. KUEI 16. LOU 17. WEI

de Hoorn de Nek de Basis de Kamer het Hart de Staart de Zeef de Zuidelijke Schepel de Ossenhoeder het Dienstmeisje de Leegte de Nok (van een dak) het Huis de Oostelijke Muur de Schrede de Dijk de Maag

24° Weegschaal 4° Schorpioen 15° Schorpioen 3° Boogschutter 8° Boogschutter 16° Boogschutter de 1° Steenbok 10° Steenbok 4º Waterman 12º Waterman 23º Waterman 3º Vissen 23º Vissen 9º Ram 22º Ram 4º Stier 17º Stier

de gehoornde draak de hoornloze draak de das de haas de vos de tijger de luipaard de hsieh-chai de os de vleermuis de rat de zwaluw het varken het stekelvarken de wolf de hond de fazant


32

18. MAO 19. PI 20. TZU 21. SHEN 22. CHING 23. KUEI 24. LIU 25. HSING 26. CHANG 27. I 28. CHEN

een sterrengroep het Net de Schildpad drie sterren de Oostelijke Bron de Geestenwagen de Wilg de Ster de Gespannen Boog de Vleugels de Karrenplank

29º Stier 8º Tweelingen 23º Tweelingen 24º Tweelingen 5º Kreeft 6º Leeuw 10º Leeuw 27º Leeuw 5º Maagd 23º Maagd 11º Weegschaal

de haan de raaf de aap de gibbon de tapir het schaap het damhert het paard het hert de slang de worm

De ‘hsieh-chai’ (bij nummer 8) is een mythologisch dier. ‘Pi’ (nummer 14) is niet hetzelfde als ‘Pi’ (nummer 19), maar komt alleen in transcriptie overeen. N.B.: Bovengenoemde eclipticale posities zijn afgeronde waarden voor het begin van de 78e cyclus die begon op 1 februari 1984. Later zouden in de almanakken ook ‘protectieve Hemelse Herbergen’ aan de dagen toebedeeld worden, waardoor een - wellicht onbedoelde - koppeling met de westerse kalender ontstond (de Chinese planetaire protectie geven we tussen haakjes): 1, 8,15 en 22 2, 9,16 en 23 3,10,17 en 24 4,11,18 en 25 5,12,19 en 26 6,13,20 en 27 7,14,21 en 28

corresponderen met onze donderdag (en de planeet Jupiter) corresponderen met onze vrijdag (en de planeet Venus) corresponderen met onze zaterdag (en de planeet Saturnus) corresponderen met onze zondag (en de Zon) corresponderen met onze maandag (en de Maan) corresponderen met onze dinsdag (en de planeet Mars) corresponderen met onze woensdag (en de planeet Mercurius)

De ‘Hal van gebed voor de goede oogst’ in de Verboden Stad te Peking heeft wel 28 zuilen, maar die zijn opgedragen aan de jaargetijden (4), de maanden (12) en de uren (12). Het getal 29. De lengte van een ‘kleine maand’ bedraagt 29 dagen. Het getal 30. Een ‘grote maand’ duurt 30 dagen. Het getal 60. Zie hoofdstuk “Lunaire- en Solaire aspecten”. Het getal 100. Het getal 100 staat voor de 100 Ko. Vanaf de late Chou-dynastie verdeelde men de dag in 100 delen: ‘Ko’ genaamd (Eén Ko duurde derhalve 14 minuten en 24 seconden). Voor astronomische doeleinden werden het eerste en zevende uur in 10 Ko opgedeeld en de rest in 8 Ko; hierdoor had men een fijnere verdeling voor het meten van de ‘zonshoogte’ en de nachtelijke doorgang van de sterren en de planeten verkregen. Vanaf 25 voor Christus is de dag voor korte tijd opgedeeld geweest in 120 Ko. In 507 werd tijdens de regering van keizer Liang Wu Ti een indeling naar 96 ‘octieren’ (één Chinees uur duurt immers 120 minuten) doorgevoerd, maar ook dat concept zou © St. Werkgroep Het Zevengesternte

33

geen lang leven beschoren zijn. Uiteindelijk lukte het de jezuïeten - dankzij de klokken en horloges die zij uit Europa lieten komen - om de dagindeling definitief op 96 gelijke delen te krijgen. In het Chinees wordt tegenwoordig ‘ons’ kwartier van 15 minuten dan ook nog steeds Ko genoemd. Behalve deze ‘kleine’ waarden waren er ook (grotere) cycli bekend, die dienden als ‘correctoren’ voor de kalender: De Chang: Deze stond gelijk aan de (westerse) Metonische cyclus, telde 6940 dagen en was daarmee een fractie langer dan 19 tropische jaren en ook iets langer dan 235 lunaties. De Pu: Rond 1000 voor Christus bedacht men de waarde Pu, die gelijk stond aan 4 Chang minus 1 dag. De Pu was derhalve ruim een halve dag langer dan 76 tropische jaren. De Hui: Deze was opgebouwd uit 27 Chang en telde dus iets meer dan 513 jaar; in deze periode vielen 47 maansverduisteringen. De Ta Chang: Deze stond gelijk aan 20 Pu, oftewel 1520 jaar. De Thung: Dit was een verzamelnaam voor 81 Chang (of 3 Hui) en beliep ruim 1539 jaar. De Ta Pei: Een waarde van 3 Ta Chang en dus gelijk aan 4560 jaar. De Chi: Deze behelsde maar liefst 31920 jaar en was samengesteld uit 7 Ta Pei’s; na deze periode zou ‘alles’ weer opnieuw beginnen. Opmerkelijk is wel dat deze periode exact gelijk is aan vier Juliaanse eeuwen.


34

DE JUPITERCYCLUS In China zijn er maar liefst drie varianten van Jupiter bekend: de eerste is de werkelijke planeet Jupiter; deze wordt Mu Hsing (Hout Ster) genoemd. De tweede heet Sui Hsing (Jaar Ster) en de derde wordt Tai Yin (Groot Yin), Sui Yin (Jaar Yin) of Tai Sui (Groot Jaar) genoemd. Sui Hsing en Tai Sui zijn berekende ‘waarden’ en worden veel gebruikt in diverse almanakken en Feng Shuiboeken vanwege hun grote geomantische waarde. Over deze twee theoretische Jupitercycli weten we het volgende: de werkelijke planeet Jupiter en Sui Hsing volgen - net als alle planeten de baan van de zon; Tai Sui volgt echter de sectoren van de 12 Aardse Takken (Rat, Os, Tijger enz.) aan de hemel en omdat die tegen de baan van de zon in zijn geprojecteerd, loopt hij dus tegen onze sterrenbeelden in. Daarom wordt over Tai Sui dan ook wel gesproken als de ‘contraJupiter’. Deze cyclus werd in het verleden incidenteel ook gebruikt om uren, maanden of jaren aan te geven en is dus als alternatieve kalender vermeldenswaard; de jaaraanduiding is hiervan het meest gebruikt. Sui Hsing en Tai Sui kunnen (mogen) nooit samen in één en hetzelfde segment staan. Hoewel men voor de aanduiding van de segmentposities moeilijk vertaalbare karakters gebruikt, die in een grijs verleden zijn ontstaan - mogelijk zijn het zelfs fonetische weergaven van begrippen die uit India afkomstig zijn - , hebben we hiertoe toch een poging gewaagd: Rat Os Tijger Haas Draak Slang Paard Geit Aap Haan Hond Zwijn

-jaren heten dan: Kun Tun -jaren heten dan: Chih Fen Jo -jaren heten dan: She Ti Ko -jaren heten dan: Tan O -jaren heten dan: Chih Hsü -jaren heten dan: Ta Huang Lo -jaren heten dan: Tun Tsang -jaren heten dan: Hsieh Hsia -jaren heten dan: Tun Tan of O Fung -jaren heten dan: Tso O -jaren heten dan: Yen Mao -jaren heten dan: Ta Yuan Hsien

Ernstige nood Oprechte ijver Orde op zaken stellen Kleine hindernis Behoedzaam beheer Einde van de grote woestenij Oprechte druk Samenwerking Vlakke stroomversnelling of grote hindernis Bang maken Grote overvloed Dreigende afgrond

De meeste geesten en goden, die bij de sterren en planeten horen, hebben hun eigen geboortedag, die men viert met de nodige offers en rituelen. Op de 18e dag van de eerste maand (in sommige streken op de achtste dag van de eerste maand) worden ze echter allen geëerd. 's Nachts zetten mensen dan hun altaren buiten en laten 108 kleine olielampjes branden, zodat zelfs een dorp op een complete sterrenhemel lijkt. Men bewijst die nacht tevens bijzondere eer aan zijn of haar persoonlijke planeet. Tai Sui wordt ook wel ‘de grote maarschalk’ genoemd en is in die hoedanigheid de ‘geest’ van de planeet Jupiter; hij is het hoofd van het ministerie van tijd en heeft 120 beambten onder zich, inclusief de geesten van de jaren, maanden, dagen en uren, alsmede die van licht en donker, de beschermheren van de communicatievormen (waaronder ook verkeer valt), enz., enz. Als heerser over de tijd ontvangt Tai Sui op de eerste dag van de tiende maand nog een extra offer, omdat op die dag de almanak voor het volgende jaar gepubliceerd wordt. Als geest is Tai Sui onbarmhartig en meedogenloos: hij is vernielzuchtig en brengt schade. Als jaargod verplaatst hij elk jaar zijn woonstede en dit nieuwe ‘adres’ wordt door daartoe bevoegde meesters berekend en in de almanak gepubliceerd (zie de illustratie uit de almanak voor 1999 op de volgende pagina). Het is logisch dat hij geen schade aanricht in zijn eigen ‘woning’, maar zijn invloed is des te meer © St. Werkgroep Het Zevengesternte

35

merkbaar in de onmiddellijke nabijheid daarvan. Op grond van deze gegevens kunnen een aantal waarden voor het betreffende jaar worden afgeleid, alsmede allerlei gunstige en ongunstige richtingen die voor het dagelijkse leven van belang zijn. Vooral voor de Feng Shui is deze informatie onmisbaar. Over het ‘historische’ aspect van Tai Sui valt het volgende te vermelden: Hij zou de zoon zijn geweest van de impopulaire koning Chou, die aan het eind van de Yin dynastie leefde (1154-1121 v.Chr.) en die gehuwd was met koningin Chiang. Toen hij werd geboren bleef het vruchtvlies om hem heen zitten en daardoor zag hij er uit als een vormeloze klomp vlees. Ta Chi, een van de concubines van de koning, vertelde haar heer dat het kind zó lelijk was dat het mismaakt dan wel een monster moest zijn. De vorst nam het zekere voor het onzekere en liet het kind buiten de stadsmuren leggen; een voorbijganger, Shen Chen Jen genaamd, zag het kind en meende te maken te hebben met één van de onsterfelijken (die wel eens vaker stervelingen een poets bakten). Hij nam de baby mee naar zijn grot in de bergen, waar hij als kluizenaar leefde. De concubine Ta Chi wist de koning er óók van te overtuigen dat de moeder van het gedrocht opgeruimd diende te worden, waarop deze uit een paleisraam gegooid werd. De kluizenaar noemde de jongen Yin Chiao (Yin ontvlucht) en zorgde voor hem tot hij hem kon toe vertrouwen aan Ho Hsien Ku (een van de acht onsterfelijken), die het kind verder groot bracht. Toen de jongen volwassen was geworden, werd hem zijn ware afkomst verteld. Uiteraard wilde de jongeling zijn moeder wreken en hij riep daartoe de hulp in van de godin Tien Fei (‘hemelse concubine’; zij gaat o.a. over het krijgen van kinderen). Deze godin gaf hem haar toestemming en een tweetal gouden wapens met magische krachten: een strijdbijl en een knots. Terwijl de legers van Chou op veldtocht waren, wist Yin de stad binnen te dringen; hij beklom de toren van het paleis waar de slechte Ta Chi - die het inmiddels tot koningin gebracht had - zich verschanste en sleepte haar voor koning Wu die inmiddels de slag tegen de legers van Chou gewonnen had en nu dus alles van Chou ‘bezat’. Yin eiste gerechtigheid en kreeg toestemming van de koning om Ta Chi te doden: ze wist echter te ontsnappen door zich in een rookwolk te laten verdwijnen. Yü Ti (‘Jade Keizer’, de oppergod) gaf hem de titel ‘Tai Sui, maarschalk van Yin’ omdat hij zich als een voorbeeldige zoon had gedragen. In de Tang periode (tussen 700 en 800) was er in taoïstische kringen een soortgelijk verhaal bekend, dat met veel woordspelingen allerlei politieke misstanden aan de kaak stelde; het is niet denkbeeldig dat men eeuwen later getracht heeft met de introductie van bovenstaand verhaal de hardnekkige variant vol kritiek voorgoed de wereld uit te helpen. Uit de vierde eeuw voor Christus dateert het volgende stuk tekst: “Als Tai Yin in het element Metaal staat, zullen er drie jaar overvloedige oogsten zijn; als het element Water is, dan zullen de gewassen drie jaar lang beschadigd zijn; als het element Hout is, dan zal er voorspoed zijn; als het element Vuur is, dan zullen er drie jaren van droogte zijn. Sommige tijden zijn dus geschikt om oogsten op te slaan, terwijl in andere tijden rijst weggegeven kan worden. Voorraden © St. Werkgroep Het Zevengesternte

36

hoeven niet voor langer dan drie jaar te zijn. Door met wijsheid en overleg te besluiten - en geholpen door de natuur - mag men van de overschotten nemen om de tekorten te herstellen. In het eerste jaar zal er een dubbele oogst zijn, in het tweede jaar een normale oogst, terwijl in het derde jaar de oogst slecht zal zijn. Als er overstromingen zijn, dan moeten er karren gebouwd worden en gedurende de droogte moeten de boten worden gerepareerd. Zeer goede oogsten komen elke zes jaar voor en hongersnoden om de twaalf jaar.” De observaties en de aanbidding van de planeet Jupiter gaan terug tot 1000 voor Christus en voor zover bekend werden offers te hooi en te gras gebracht als het Ministerie van Riten of het hoofd van het departement voor kalenderzaken dat nodig achtte. De eerste keizerlijke documenten met betrekking tot een regelmatige en met voorschriften omkleedde verering van Tai Sui vinden we echter pas aan het eind van de elfde eeuw; vanaf 1280 werd deze ‘rite’ officieel toegevoegd aan de protocollen. Vooral het enthousiasme van keizer Tai Tsu (1368 - 1399) droeg veel bij aan de popularisatie, omdat hij bij decreet alle magistraten in den lande beval offers aan Tai Sui te brengen. In de late Ming- en vroege Manchu tijd werden de keizerlijke offers die op Li Chun (begin van het voorjaar) aan Tai Sui werden gebracht, zelfs verplaatst van de buitenlucht naar de keizerlijke tempel van de landbouw. Op deze hoogtijdagen geloofde men dat de voorspoed van de keizer af hing van de bewegingen van de planeet Jupiter. Officieel wordt er na de ineenstorting van het keizerrijk China weinig aan de verering van Tai Sui gedaan, hoewel deze in huiselijke kring nog wel degelijk plaatsvindt; het zou immers dom zijn een god te negeren die ziekte en ongelukken kan veroorzaken. Dat Jupiter zo'n grote rol speelt is vermoedelijk te danken aan het feit dat hij in bijna exact 12 jaar één hele cirkel aan de hemel lijkt af te leggen; preciezer gezegd: één siderische omloop duurt (gemiddeld) 4332,59 dagen = 11,86 jaar. Dat de oude astronomen hier een bijzondere waarde aan hechtten mag geen wonder genoemd worden: één cyclus van Aardse Takken duurde immers ook 12 jaar. Het kleine verschil met 12 ‘ronde’ jaren viel in het begin natuurlijk niet op: Jupiter loopt zijn baan niet met een constante snelheid af, maar vertoont door de ellipsvormige baan vertragingen en versnellingen, die nog extra versterkt worden door retrograde bewegingen; daarnaast was de lengte van het zonnejaar aanvankelijk nog niet tot meer dan twee of drie cijfers achter de komma bekend en door het maanjaar en het schrikkelen met de maanmaanden werd het er niet eenvoudiger op.


37

DE ALMANAK In een boek over de Chinese kalender mag een hoofdstuk over de almanak zeker niet ontbreken: de Chinese almanak heet officieel de ‘Tung Shu’ (ook wel ‘Tung Li’ of ‘Li Shu’ genoemd) en is een onontbeerlijk handboek voor diegenen, die in Hong Kong of Taiwan zaken willen doen. Rond 1900 voordat door het Westen geïnspireerde stromingen het gebruik van de Tung Shu op het vasteland zouden bemoeilijken - was dit niet alleen het meest verkochte, maar ook het meest geraadpleegde boek ter wereld. De almanak geeft per dag de gunstige en ongunstige uren aan, de feesten, de bijzondere gebeurtenissen aan de hemel en tal van ‘nuttige’ adviezen. Voor velen is het ook een talisman: men koopt hem vlak voor het begin van het nieuwe jaar en hangt hem vervolgens op aan de muur of een deurpost door middel van het koord, dat er reeds door de boekbinderij aan bevestigd is. Men is van mening dat geesten over het algemeen niet veel intelligenter zijn dan stervelingen en het zien van zo'n indrukwekkend boek geeft menige kwade geest de indruk, dat hij of zij te maken heeft met een geleerde die nog wel eens over wat spreuken en formules zou kunnen beschikken om hem het leven zuur te maken en gaat dus op weg naar een ander huis. En niet ten onrechte: de Tung Shu bevat ook werkelijk een groot aantal spreuken en magische formules, die ooit zijn ontdekt door grote magiërs en van generatie op generatie zijn doorgegeven. De meeste mensen kijken niet of nauwelijks in de Tung Shu; ze kunnen vaak niet lezen en om er echt ‘alles’ uit te halen wat er in zit moet je toch wel een specialist zijn. En specialisten lopen er genoeg rond: ze zijn - tegen een kleine vergoeding - altijd bereid om je uit te leggen wat je in bepaalde situaties het beste kunt doen of laten. In de grote steden zijn er zelfs enkele straten of stegen waar de ‘waarzeggers’ zich als een gilde gevestigd hebben, zoals edelsmeden en wolververs ook hun eigen straten hebben. Al meer dan 4000 jaar wordt de almanak jaarlijks herdrukt en behalve het echte kalenderdeel wordt er weinig tot niets aan veranderd. Het Chinese volk, dat we toch wel conservatief mogen noemen, bestaat voor bijna 85% uit een agrarische bevolking en die gaan er vanuit, dat hetgeen goed was voor hun voorouders en zoveel generaties getest en beproefd is, ook goed is voor hen. Zo'n ‘onveranderlijke’ Tung Shu heeft ook wel weer z'n grappige kanten, omdat ook drukfouten jaar in jaar uit gereproduceerd worden. Incidenteel wordt er wel eens iets nieuws in opgenomen, maar over het algemeen verdwijnt dat een paar jaar later weer onder druk van de kritische bevolking. De enige aanvulling die inmiddels vast in de almanakken is opgenomen bestaat uit een concordantietabel van Chinese- naar westerse jaren, maar deze staat dan ook op naam van de Chinese pater Petrus Hoang uit Nanking, die in 1904 ook nog de ‘sleutel’ voor het omrekenen van wester-se naar Chinese jaren ontdekte: als men een willekeurig jaar vóór Christus wil omrekenen, dan moet er eerst 2 jaar bijgeteld worden, om er vervolgens zoveel mogelijk keren 60 van af te trekken; de restwaarde geeft dan het equivalent binnen de ‘cyclus van 60’ (b.v. 23 vóór Christus = 23 + 2 = 25 - 60 = 35). De jaren ná Christus dient men eerst met 3 te verminderen, waarna er weer zoveel mogelijk keren 60 van af getrokken dient te worden (b.v. 1655 - 3 = 1652 - (27 x 60) 1620 = 32). Hoewel de communistische partij een poging gedaan heeft om de almanak te verbieden op grond van het vasthouden aan verkeerde tradities (zoals bijgeloof), is de Tung Shu ook weer op het vasteland teruggekeerd, zij het verrijkt met enige kanttekeningen met een idealistische inslag. Zo wordt de lezer door enkele verzen opmerkzaam gemaakt op de vreugde van de arbeid, die bekroond wordt met een pracht oogst, als de Tung Shu voor het betreffende jaar langdurige droogte of aanhoudende overstromingen voorspelt. Met name in Hong Kong heeft de commercie er een markt voor gecreëerd en het aantal almanakken doet daar niet onder voor de variatie aan schoolagenda's, die scholieren bij ons © St. Werkgroep Het Zevengesternte

38

krijgen aangeboden. Naast de klassieke editie met z'n dubbelgevouwen en ingenaaide pagina's zijn er de modernere versies die - gesierd door een eigentijds uiterlijk of een zeer klassieke plaat - met veel aanprijzingen over de ‘authenticiteit’ en de kennis van de samenstellers worden aangeboden. Ze bevatten extra hoofdstukken over mensenkennis, fysiognomie en handlijnkunde, veelal aangevuld met nuttige tabellen over voedingswaarden etc. etc. Het is beslist de moeite waard om er eens een paar aan te schaffen; niet alleen om een idee te krijgen van de vorm en inhoud van een dergelijk werk, maar zeker ook om bij te dragen aan het voortbestaan van deze indrukwekkende traditie en alle waarden die zij vertegenwoordigt. Van oudsher bestonden er ‘drie kalenders’ en ‘twee lijsten’, waarvan de ‘volkskalender’ of ‘gele kalender’ het belangrijkste was. Deze laatste benaming heeft hij te danken aan een oude gewoonte: het keizerlijke (eerste) exemplaar werd, in gele zijde met goudborduursel gewikkeld in een draagstoel, begeleid door veertig man, naar het hof gebracht. Daar werd - na goedkeuring - het bevel gegeven de almanak ‘in handen te stellen van het volk’. De leden van de keizerlijke familie kregen vervolgens een exemplaar in rode zijde met zilverborduursel aangeboden. De tweede kalender was de ‘planetenkalender’ (efemeride) en de derde was een meteorologische kalender. De ‘lijsten’ bevatten informatie over de te verwachten conjuncties en sterbedekkingen. Nu worden de diverse versies van de almanak voornamelijk door vooraanstaande astrologen uit Hong Kong en Taiwan samengesteld, terwijl dit vroeger geschiedde door de hoogste ambtenaren van de keizerlijke astronomische academie. Onafhankelijke pogingen tot het berekenen van een kalender zijn in het oude China altijd met argwaan bekeken en waren zelfs gevaarlijk voor diegenen, die zich daar mee bezig hielden, omdat men beschuldigd kon worden van ‘het voorbereiden van een nieuwe dynastie’. De meeste almanakken zijn in de laatste decennia steeds minder agrarisch geworden; niet alleen omdat het zakelijke karakter van Hong Kong en Taiwan hierin domineert, maar ook omdat deze versies gebruikt worden door ‘overzeese’ Chinezen, die meestal in steden wonen. Hoewel allerlei stromingen hun stempel hebben gedrukt op de almanak (we kennen ook almanakken met duidelijke boeddhistische-, islamitische- en christelijke dominantie) is de taoïstische invloed - die er in de eerste eeuw ingekomen is - bij allen aanwezig. Een aardige anekdote, die ons ter ore kwam, willen we U niet onthouden: Toen de Britten in 1841 bezit namen van Hong Kong, was het bestuurlijke apparaat van ‘de bezetter’ natuurlijk nog onbekend met de plaatselijke zeden en gewoonten. Zo kon het gebeuren dat enkele slimme Chinezen - die in dienst waren van de nieuwe machthebbers - met de almanak in de hand de onwetenden ervan wisten te overtuigen, dat er 13 maanden in een Chinees jaar gingen (1841 was volgens de Chinese kalender een schrikkeljaar). Vanaf dat moment werd er elk jaar een ‘13e maand’ uitbetaald aan alle Chinese werknemers van deze Britse kolonie.


39

HET DAGELIJKS LEVEN De kalender speelt in China beslist een grotere rol dan bij ons; net als hier worden allerlei sociale gebeurtenissen en feesten bepaald door de kalender, maar daarnaast komen nog allerlei offers en verplichtingen. Als de graven van de voorouders bezocht moeten worden, zou het nogal wat problemen veroorzaken als dat te vroeg of te laat zou gebeuren en behalve dat zo'n nonchalance getuigt van slechte manieren, is het niet denkbeeldig dat het de toorn van de overledene opwekt. Stromingen als boeddhisme, taoïsme en confucianisme hebben ertoe geleid dat de kalender van onder tot boven gevuld is met goden, heiligen, schutspatronen, beschermgeesten en allerlei bijzondere dagen; de meeste Chinezen verkiezen een ‘goede verstandhouding met meerdere’ boven een ‘goede verstandhouding met een enkele’ en dat zorgt over het algemeen voor een intensief raadplegen van de kalender. Ook de verstrengeling met het Westen wordt niet geschuwd: zo wordt ‘een dubbele even dag’ bijzonder aanbevolen om te trouwen (‘dubbele even dagen’ zijn dagen waarop zowel de westerse- als de Chinese kalender een even datum aangeven; vooral de 8e dag is zeer populair). Leeftijden De meeste Chinezen vieren hun verjaardag met Nieuwjaar en aangezien een kind in China al één jaar oud geacht wordt te zijn bij de geboorte en een maanjaar slechts 354 of 355 dagen lang is, kan een kind binnen 365 dagen (één westers jaar) dus drie jaar oud zijn. De feitelijke leeftijd is voor Chinezen onbelangrijk en wordt meestal afgerond naar het dichtstbijzijnde vijf- of tiental; hoge leeftijden (zestig jaar en ouder) zijn echter weer wel belangrijk en worden gevierd met grote feesten en betuigingen van respect en eerbied. Zeer oude mensen vieren hun verjaardag niet omdat boze geesten op de gedachte kunnen komen dat ze zo’n oudje vergeten zijn af te voeren naar de onderwereld. Opgaven van leeftijden zijn dus over het algemeen uiterst onbetrouwbaar, met name bij kinderen omdat daar de getallen 7 en 9 vaak gemeden worden (de getallen 10, 8 en 2 zijn daarentegen weer wel ‘gunstig’). Niet iedereen is met Nieuwjaar jarig: in sommige streken wordt de zevende dag van het nieuwe jaar als ‘verjaardag’ gebruikt en de z.g. ‘boatpeople’ van Hong Kong en Macao vieren hun verjaardag op de 15e dag van het nieuwe jaar. Het juridische jaar Er bestond ook nog een ‘juridisch-’ of ‘religieus’ jaar dat exact 360 dagen telde; deze tijdseenheid werd onder meer gebruikt om aan te geven, hoeveel jaar iemand gestraft of verbannen werd. De rouwperioden werden geteld in kalendermaanden: schrikkelmaanden werden - net als bij het betalen van pacht of het berekenen van rente - hierbij niet meegeteld. De langste rouwperiode duurde 27 maanden en met een beetje pech zaten daar dus twee schrikkelmaanden in. De confucianistische tijdrekening Naast de cirkeltijdrekening is in China ook nog de confucianistische kalender in gebruik. We kunnen hier kort over zijn: men hoeft niets meer te doen dan het geboortejaar van Confucius te nemen (551 vóór Christus) en daar het actuele westerse jaar bij op te tellen. In 1898 stelde de politiek hervormer K’ang Yu-wei voor om het jaar om te dopen in het jaar 2475 van Confucius om te laten zien dat China als land en als cultuur ook een eigen identiteit had en niet meer geconfronteerd zouden worden met laatdunkende stukken over de Chinese tijdrekening in westerse kranten (wij hebben geen verklaring voor het verschil van zes jaar). Zijn leerling Liang Ch'i-ch'ao stelde voor om te rekenen vanaf De Gele Keizer. Grappig genoeg houdt men als ‘ijk’ meestal wel weer de datum van de jaarwissel volgens de cirkeltijdrekening aan (tussen 20 januari en 20 februari). De ‘verjaardag’ van Confucius (Kung Fu Tze) wordt traditioneel op de 27e dag


40

van de achtste maan(d) gevierd, maar er zijn ook stromingen die de westerse datum van 28 september aan houden. De Kwo-ming-tang kalender Ook wel ‘kalender van de Republiek China’ of ‘Ming Kuo’ kalender genoemd. Feitelijk is dit de meest simpele kalender want hij telt vanaf de troonsafstand van de laatste Keizer Pu Yih in 1912. Door ons jaartal met 1911 te verminderen verkrijgt men het gewenste jaar van de Kwo-ming-tang (1998 - 1911 = 87). Deze telling wordt alleen nog op Taiwan (Formosa) gebruikt. Nien Hao en Miao Hao In specifieke gevallen zult u de zogenaamde ‘Nien Hao’ aantreffen en deze aanvulling mag dan ook in een boekje over de Chinese kalender niet ontbreken. In het oude China was er een aanmerkelijk onderscheid tussen de Miao Hao (de dynastieke naam of titel van een keizer) en de Nien Hao (de naam van de regeerperiode). De Miao Hao - ook wel ‘tempelnaam’ genoemd - is over het algemeen (zowel in historische- als kunstkringen) minder bekend dan de namen van de regeerperiodes en dat komt omdat op allerlei kunstvoorwerpen en munten alleen de Nien Hao vermeld staat. Slechts in bijzondere gevallen vermeldde men bijvoorbeeld: “Het 5e jaar van de periode Yung Cheng, de 3e maand, de dag Ting Hai”. Keizer Wen Ti begon in het jaar 163 voor Christus met het in gebruik nemen van de eerste Nien Hao en sedertdien volgden alle Chinese vorsten deze traditie; zelfs Mao Tze Tung bedacht nog termen als ‘de grote sprong voorwaarts’ en ‘de culturele revolutie’ om niet al te veel uit de toon te vallen. Vaak werden gedurende de regering van één en dezelfde Keizer meerdere Nien Hao’s uitgeroepen (soms wel elke vier jaar); Keizerin Wu Hao (de 6e vorst van de Tang dynastie) heeft de twijfelachtige eer om het record op haar naam te hebben staan: gedurende haar regering waren er maar liefst 16 Nien Hao’s! Men gebruikte hiervoor graag bloemrijke namen: zo vinden we een stukje terug in de tijd de periode waarin keizer Shih Tsung regeerde als ‘Yung Cheng’ (oprechte eendracht). In de navolgende tabel treft u een overzicht aan van alle keizers vanaf 1368 met hun Miao Hao en Nien Hao; de transcripties in Pinyin staan er tussen haakjes achter. Onder de laatste vijf Miao Hao (eerste kolom) staan de eigennamen van de desbetreffende keizers, maar die zult u - behalve in het laatste geval (Pu Yih) - zelden of nooit genoemd zien. Keizer (Miao Hao)

Regeerperiode (Nien Hao)

Tai Tsu (Tai Zu)

Hung Wu (Hong Wu) ‘Grootse strijd’

1368-1398

洪武

Hui Ti (Hui Di)

Chien Wen (Jian Wen) 1398-1402 ‘Stichting van de civiele staat’

建文

Cheng Tsu (Cheng Zu)

Yung Lo (Yong Le) ‘Eeuwige vreugde’

1402-1424

永樂

Jen Tsung (Ren Zong)

Hung Hsi (Hong Xi) ‘Grootse bloei’

1424-1425

洪熙

Hsüan Tsung (Xuan Zong)

Hsüan Te (Xuan De) 1425-1435 ‘Proclamatie van deugdzaamheid’

宣德

Ying Tsung (Ying Zong)

Cheng Tung (Zheng Tong) ‘Rechtvaardig leiderschap’

1435-1449

正統

Ching Ti (Jing Di)

Ching Tai (Jing Tai) ‘Verheven overzicht’

1449-1457

景泰


41

Ying Tsung (Ying Zong)

Tien Shun (Tian Shun) 1457-1464 ‘In hemelse overeenstemming’

天順

Hsien Tsung (Xian Zong)

Cheng Hua (Cheng Hua) 1464-1487 ‘Het volbrengen van de ontwikkeling’

成化

Hsiao Tsung (Xiao Zong)

Hung Chih (Hong Zhi) ‘Uitgestrekt beheer’

1487-1505

弘治

Wu Tsung (Wu Zong)

Cheng Te (Zheng De) 1505-1521 ‘Rechtvaardige deugdzaamheid’

正德

Shih Tsung (Shi Zong)

Chia Ching (Jia Jing) ‘Lovenswaardige rust’

1521-1567

嘉靖

Mu Tsung (Mu Zong)

Lung Ching (Long Qing) ‘Verheven geluk’

1567-1572

隆慶

Shen Tsung (Shen Zong)

Wan Li (Wan Li) 1572-1620 ‘Tienduizendvoudige voortzetting’

萬曆

Kuang Tsung (Guang Zong)

Tai Chang (Tai Chang) ‘Hoogste glans’

1620-1620

泰昌

Hsi Tsung (Xi Zong)

Tien Chi (Tian Qi) ‘Hemelse berichten’

1620-1627

天啟

Chuang Lieh Ti (Si Zong)

Chung Chen (Chong Zhen) 1627-1644 ‘Voortreffelijke voortekenen’

崇禎

Shih Tsu (Shi Zu)

Shun Chih (Shun Zhi) 1644-1661 ‘Overeenstemming in beheer’

順治

Sheng Tsu (Sheng Zu)

Kang Hsi (Kang Xi) ‘Vrede en bloei’

1661-1722

康熙

Shih Tsung (Shi Zong)

Yung Cheng (Yong Zheng) ‘Oprechte eendracht’

1722-1735

雍正

Kao Tsung (Gao Zong)

Chien Lung (Qian Long) ‘Hemelse welstand’

1735-1795

乾隆

Jen Tsung (Ren Zong)

Chia Ching (Jia Qing) ‘Lovenswaardig geluk’

1796-1820

嘉慶

Hsüan Tsung (Xuan Zong) Min Ning (Minning)

Tao Kuang (Dao Guang) ‘Verlichte wereldorde’

1820-1850

道光

Wen Tsung (Wen Zong) I Chu (Yi Zhu)

Hsien Feng (Xian Feng) ‘Iedereen rijk’

1850-1861

咸豐

Mu Tsung (Mu Zong) Tsai Ch’un (Zai Chun)

Tung Chih (Tong Zhi) ‘Samen doen’

1861-1875

同治

Te Tsung (De Zong) Tsai T’ien (Zai Tian)

Kuang Hsü (Guang Xu) ‘Verlicht begin’

1875-1908

光緒

Mo Ti (Mo Di) Pu Yih (Pu Yi)

Hsüan Tung (Xuan Tong) ‘Proclamatie van eenheid’

1908-1912

宣統


42

ASPECTEN VAN DE CHINESE ASTROLOGIE Het is duidelijk dat de Chinese astrologie zich de laatste jaren mag verheugen in een toenemende interesse vanuit de westerse wereld. Zoals de Chinese keuken een aantrekkelijk alternatief is gebleken voor de Hollandse pot, zo wordt ons ook de ‘Chinese astrologie’ aangeboden ter afwisseling van de ons bekende (astrologische) kost. Bij het doorworstelen van diverse boeken, die in het Westen over deze materie geschreven zijn, wordt het de lezer echter al snel duidelijk dat de meeste auteurs zich in alle mogelijke bochten wringen om aan te tonen, dat de overeenkomsten tussen de Chinese- en westerse astrologie groter zijn dan hun verschillen. Deze benadering is zeer nuttig als het gaat om het oplossen van conflicten of het verklaren van intermenselijke verhoudingen, maar voor het ontleden van een systeem dat zich in tientallen eeuwen los van het Westen heeft weten te ontwikkelen, lijkt het toch minder op z'n plaats. Dat men ook niet erg goed is geslaagd in het ‘kraken’ van het systeem, moge blijken uit het feit, dat de één met stelligheid meent te weten, dat het Chinese sterrenbeeld Rat gelijk is aan onze Waterman, terwijl een ander ‘bewijst’ dat het hier duidelijk om de Ram gaat en een derde er van overtuigd is dat het hier de Boogschutter betreft. Door dit soort pogingen is veel onduidelijkheid ontstaan, die er eerder toe geleid hebben dat de lezer door de bomen het bos niet meer ziet, dan dat men het gevoel krijgt meer inzicht in deze materie te krijgen. Wat is Chinese astrologie? Zoals in het westen de astro-nomie en de astro-logie uit elkaar gegroeid zijn - wat geleid heeft tot twee totaal van elkaar verschillende disciplines, waarbij de volgelingen van deze onderscheidenlijke stromingen vaak geen flauw benul hebben van de techniek en kennis van de ander - zo zijn in de Chinese astrologie ook twee totaal uit elkaar gegroeide systemen ontstaan nl.: de ‘kleine horoscoop’ en de ‘grote horoscoop’. De grote horoscoop is te vergelijken met onze westerse ‘radix’ of geboortehoroscoop, waar alle planeten een plaats krijgen op een tweedimensionaal vlak en van daaruit geïnterpreteerd worden. Hoewel datum en tijd daar natuurlijk ook een rol in spelen, zullen we in dit boekje hier niet verder op in gaan. Daarentegen valt er - in dit bestek - over de kleine horoscoop des te meer te vertellen: Volgens deze techniek wordt een echte horoscoop gemaakt, met dien verstande, dat de term hier in feite correcter gebruikt wordt dan bij ons: het woord ‘horoscoop’ hebben we immers afgeleid van de Griekse woorden ‘horos’ (uur) en ‘scopeoo’ (kijken). Het ons bekende (westerse) systeem zou dan ook eigenlijk ‘planetoscoop’ genoemd dienen te worden, omdat wij naar de stand der planeten kijken. In China noteert men het uur, de dag, de maand en het jaar van de geboorte en interpreteert deze gegevens volgens een zeer genuanceerd systeem, dat voor ons westerlingen meer op een soort kabbalistiek lijkt, maar ook zeker iets weg heeft van een gigantische bioritmiek. Elk van de vier werkbare onderdelen (uur, dag, maand en jaar) worden aangeduid met twee karakters: telkens één uit de ‘dierenrij’ en één uit de ‘elementenrij’, waarna een reeks van ‘als...dan...’ berekeningen volgt, die uiteindelijk zal leiden tot een compleet verhaal. De resultaten, die een bedreven wichelaar kan ‘berekenen’ zijn vaak buitengewoon treffend en op z'n minst indrukwekkend; hoewel de eerlijkheid ons gebiedt te vermelden dat bij dit soort consulten ook vaak andere disciplines (zoals fysiognomie) worden gebruikt. In het westen zijn ook wel een aantal van dergelijke methodieken bekend, maar die hebben zich, voor zover wij weten, nooit tot dermate boeiende en complete systemen weten te ontwikkelen. Eén van de oorzaken hiervan is, zonder enige twijfel, het ruimschoots voorhanden zijn van allerlei andere systemen, het grote aanbod van efemeriden en literatuur op dit gebied; vooral aan de © St. Werkgroep Het Zevengesternte

43

laatste twee is in China altijd een gebrek geweest. Veel van de kennis is dan ook van generatie op generatie mondeling overgebracht en vele zoons volgden zo, gedurende meerdere eeuwen, hun vaders op in dit oude ‘ambacht’. Vooral veel blinden wisten op deze manier goed in hun levensonderhoud te voorzien, voorop gesteld natuurlijk, dat ze uitstekend konden hoofdrekenen. De kleine horoscoop is overigens ook nog bekend onder een groot aantal namen die een specifiek gevolgde methode aangeven zoals ‘de grote hal’, ‘het purperen paleis’, ‘de grote berekening van het lot’, etc. Iedere Chinees, tot de eenvoudigste boer aan toe, kent z'n acht geboortekarakters uit z'n hoofd. Deze gegevens zijn dan ook van essentieel belang als men z'n horoscoop wil laten maken. En dat wil men. Geen belangrijke stap in het leven wordt gedaan, zonder vooraf de horoscoop geraad-pleegd te hebben. Geen huwelijk zal plaatsvinden, voordat de horoscopen van de kinderen geruild en geanalyseerd zijn door de astrologen, die de wederzijdse ouders hebben ingehuurd; niet alleen wordt er dan gekeken naar de persoonlijke wetenswaardigheden van elk apart en de onderlinge verhoudingen van het paar, maar ook wordt de juiste dag en het juiste uur voor de huwelijksplechtigheid berekend. Ook bij ziekte probeert men vaak de oorzaak en het verloop uit de geboortegegevens te verklaren en zelfs de beste medicatie wordt ‘op astrologische basis berekend’. Ook komt de horoscoop kijken bij het maken van zakelijke afspraken, het tekenen van contracten, het leggen van de fundering van een huis of het bepalen van het meest geschikte moment van vertrek voor een reis. De horoscoop is in China een essentieel onderdeel van het dagelijkse bestaan. De Chinese astrologie heeft in al die eeuwen weinig kans gehad zich echt te ontwikkelen en daar zijn een aantal duidelijke redenen voor te geven: Om te beginnen moeten we even stilstaan bij het begrip ‘hemel’. De keizer was de ‘zoon des hemels’ en dientengevolge werd alle kennis met betrekking tot die hemel zorgvuldig binnen de paleismuren gehouden. Het zou immers heel pijnlijk zijn geweest als ‘het gewone volk’ de gelegenheid zou krijgen het doen en laten van de keizer te doorzien of, erger nog, te voorspellen. Dit hield de astrologische kennis statisch en tot het hoognodige beperkt. Het hoeft geen betoog dat astronomen absolute zwijgplicht hadden met betrekking tot hun werkzaamheden. Daarnaast was kennis van zaken buiten het paleis ook heel zeldzaam, omdat wiskundige- en natuurkundige studies vanaf de Tang-dynastie aanmerkelijk minder aanzien genoten dan bijvoorbeeld kennis van kalligrafie, schilderkunst of (last but not least) de kennis der letteren. Dit laatste hield in dat je ‘de klassieken’ uit je hoofd leerde; deze klassieken bestonden uit een aantal zeer oude boeken, die bij elkaar goed waren voor een slordige 570.000 woorden (karakters). Eenieder die deze werken uit het hoofd kende (en het daartoe in het leven geroepen staatsexamen gehaald had) stond in hoog aanzien en gold als buitengewoon geleerd. De wiskunde ontwikkelde zich bijna geheel tweedimensionaal; alles werd genoteerd en teruggebracht tot formules (de algebra ontwikkelde zich dan ook veel beter dan de meetkunde). Astronomen waren op de eerste plaats ‘technici’ en waren zelden of niet geïnteresseerd in hoé het werkte. De jezuïet Ricci, die aan het begin van de zeventiende eeuw aan het Chinese hof diende, schreef: “Als een hemellichaam afwijkt van zijn baan dan wordt onmiddellijk een ceremonie voor de zieke planeet uitgevoerd.” Een derde reden was dat efemeriden en tabellen zeer kostbaar en zeldzaam waren, temeer omdat ze met de hand werden geschreven. De boekdrukkunst was in eerste instantie voorbehouden aan massaproducten van literaire of religieuze aard en om eerder genoemde redenen zou het drukken van dergelijke boekjes niet rendabel zijn geweest. Van werkelijke astrologie kon dan ook bijna geen sprake zijn en de wichelaarskunsten beperkten © St. Werkgroep Het Zevengesternte

44

zich tot eenzelfde vorm die wij in Europa uit de Middeleeuwen en Renaissance kennen: Waren er erfenissen te verwachten? Dreigde er vroegtijdige dood of een langdurige ziekte? Zou iemand status of fortuin verwerven? etc. etc. Dat vele astrologen aanzienlijk meer uit de horoscopen konden halen lijdt geen twijfel, maar een grote vlucht heeft dit niet genomen. Huwelijken werden vaak al ver van tevoren door de ouders van beide partijen geregeld en het trekken van de z.g. huwelijkshoroscoop was dan ook feitelijk niet meer dan een formaliteit, waarbij de astroloog trachtte in ‘slechte’ combinaties de zaak een beetje te redderen door externe factoren in te schakelen. Zulke factoren konden uiteen lopen van een gunstige dag tot een gunstige plaats (eventueel diende de bruidegom nog een poosje bij een ver familielid te gaan wonen zodat hij bijvoorbeeld vanuit oostelijke richting de stad binnen zou kunnen komen). Een inhoudelijk advies kon de astroloog zich wel permitteren, maar diende natuurlijk in gepaste termen en met de nodige voorzichtigheid gegeven te worden. Een negatief advies in de zin van het afraden van een voorgenomen huwelijk was echter absoluut ondenkbaar, omdat daardoor niet alleen een eventuele koppelaar maar ook beide families in verlegenheid gebracht zouden worden. Overigens ligt het o.i. ook heden ten dage niet op de weg van een astroloog om dergelijke uitspraken te doen, maar het geeft een beetje aan in welke setting we deze procedures moeten zien. De moderne westerse astrologie gaat vrij ver met betrekking tot de persoonlijkheidsstructuur en het gedrag van de betrokkenen in de hem/haar omringende maatschappij. In de Chinese astrologie is dat op meerdere fronten tegengehouden, omdat men zich confucianistisch, boeddhistisch of anderszins volgens vaste patronen te gedragen had. De verwachting van een ‘correcte houding’ in de maatschappij is als het ware een eis, die veel dieper gaat dan men zou verwachten van een volk met zoveel verschillende denkwijzen en variaties in wezensaard. Hier vinden we ook de wortel van begrippen als ‘clan’ en ‘gezichtsverlies’. Het suggereren dat iemand deviant gedrag zou vertonen c.q. in enig opzicht moeite zou hebben met het gehoorzamen aan de regelen der betamelijkheid of gewenste gedragscode, zou immers een kwalijke belediging zijn aan het adres van de betrokkene en zelfs indirect aan de ouders, ja zelfs de hele clan in een ongewenst daglicht stellen wegens een incompetente opvoeding. We moeten niet vergeten dat de hele psychologische en behaviouristische astrologie, zoals wij die kennen, pas is ontstaan in de periode 1890—1920 (we denken dan met name aan Heindl, Tierens, Leo en Ram) en nog maar net de kinderschoenen ontgroeid is.


45

DE ONTWIKKELING VAN DE CHINESE KALENDER Voordat we beginnen met het technische gedeelte, willen we nog wat aandacht besteden aan enkele historische aspecten van de Chinese tijdrekening en de kalender. Dit hoofdstuk bevat ook een aantal gegevens van astronomische aard, omdat deze tak van wetenschap voor een zeer groot gedeelte verantwoordelijk is geweest voor het creëren van een succesvolle kalender. Dankzij het ambtenarenapparaat, het belang dat men aan de kalender hechtte en de Chinese bureaucratie is veel informatie bewaard gebleven, maar - zoals eerder gezegd - er is ook heel veel verloren gegaan. De volgende opsomming is dan ook - voor zover het de periode vóór 200 voor Christus betreft - een resumé van ‘redelijk betrouwbare’ bronnen, reconstructies en aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheden. De hierna genoemde tijdperken lopen natuurlijk niet zo scherp als ze staan vermeld, omdat het regelmatig voorkwam dat allerlei vorsten, graven en baronnen zich niet meteen onderwierpen aan een nieuwe keizer en dus ook een afwijkende kalender bleven volgen. Omdat de hoofdstad onder een nieuwe keizer met een zekere regelmaat een paar honderd kilometer verplaatst werd, raakte men nogal eens de kluts kwijt: zons- en maansverduisteringen kwamen later of eerder en ook de ‘hoogte’ van de zon klopte niet altijd meer. Een en ander leidde meerdere malen tot het rollen van hooggeplaatste hoofden en een terugval in de kennis, die tot op dat moment bereikt was. Hoe het verder ging Een drietal eeuwen na Hwang Ti (zie pagina 15 en 16) regeerde keizer Yao (23562255 v.Chr.). Deze vorst liet door de gebroeders Hsi en Ho de lengte van het jaar en de seizoenen vaststellen (door de ellipsvormige baan van de aarde om de zon duurt het ene seizoen immers wat langer of korter dan het andere). Hiervoor reisden ze naar de uithoeken van het rijk om allerlei metingen te verrichten. Ze werden rijkelijk beloond voor hun werk en kregen hoge posten toebedeeld; helaas steeg de roem en het goede leven hen teveel naar het hoofd en een © St. Werkgroep Het Zevengesternte

46

paar jaar later zouden ze “wegens nalatigheid en overmatig drankgebruik” ter dood gebracht worden. Keizer Yao bepaalde dat op de 15e dag van elke maand volle maan zou vallen en ontdekte op deze wijze de ideale sleutel voor de schrikkelmanen: in 19 jaar zouden voortaan 7 schrikkelmaanden voorkomen (in het 3e, 5e, 8e, 10e, 13e, 15e en 18e jaar). Deze kalender wordt de Hsia-kalender genoemd omdat volgens historici keizer Yao pas enkele eeuwen later (in de Hsia-dynastie) geleefd zou hebben. de HSIA-dynastie (2183-1751 v.Chr.) De Schu Ching (één van de ‘klassieken’) vermeldt dat op 22 oktober 2137 vóór Christus(!) een zonsverduistering heeft plaatsgevonden; het is daarmee de oudst bekende vermelding, maar vooralsnog is de wetenschap van mening dat deze informatie later aan dit boek is toegevoegd. Als redelijk betrouwbaar mogen we aannemen, dat men rond het jaar 2000 in ieder geval een kalender gebruikte, die uit maanden van 30 en 29 dagen bestond, die elkaar om en om afwisselden; hierdoor verkreeg men jaren van 354 of 355 dagen, die met schrikkeljaren van 383, 384 en 385 dagen werden gecorrigeerd. Er werd zeven keer in 19 jaar geschrikkeld, waarbij de jaren 3, 8, 11 en 19 vaststonden en er telkens tussen de jaren 5 en 6, 13 en 14 alsmede tussen de jaren 16 en 17 gekozen moest worden. Als begin van de dag werd in die tijd zonsopgang genomen. Voor zover bekend - en inmiddels algemeen aangenomen - begon vanaf Hwang Ti (ca. 2697) tot 1767 elk jaar met de maand Yin (het derde Aardse teken); vanaf 1766 tot 1123 begon het jaar met de tweede maan(d): Chou. de SHANG-dynastie (1751-1398 v.Chr.) Uit deze periode komen de oudste bewijzen van het gebruik van een zestigdaagse kalender, welke was opgedeeld in 6 weken (Hsün) van 10 dagen. De 60 dagen werden aangeduid met de - nog steeds gangbare - Hemelse Wortels en Aardse Takken; voor zover nodig werd er geschrikkeld met één of meerdere Hsün. Rond 1400 kwamen de ‘orakelbotten’ in zwang: dit waren knekels van dieren waarop men, met vermelding van de datum, vragen schreef. Hierna werden deze botten in het vuur geworpen en de barsten, die hierdoor optraden, werden geïnterpreteerd. Op enkele van deze exemplaren zijn bijzondere gebeurtenissen vermeld, zoals een maansverduistering in 1361. de YIN-dynastie (1398-1111 v.Chr.) Een belangrijke archeologische vondst uit deze periode vermeldt een zonsverduistering in 1216. In de dertiende eeuw stelde men de lengte van het jaar op 365,25 dagen en de synodische maand op 29,53 dagen. Bij het geven van een naam aan een kind werd de Hemelse Wortel van de dag als onderdeel gebruikt. De huidige wetenschap accepteert vanaf 14 januari 1384 een aaneensluitende kalender. Vanaf 1122 werd de eerste maan(d) van het jaar gesteld op Tze (het eerste Aardse teken). de CHOU-dynastie (1111-255 v.Chr.) De Shang mythologie - en daarmee vele kostbare overleveringen - werd in de Chou dynastie grondig herzien. In 1027 wordt voor het eerst de titel ‘zoon des hemels’ als alternatieve benaming voor de keizer gebruikt. Vanaf 1000 voor Christus kent men de indeling van sterren in sterrengroepen en is men bekend met het feit dat een ‘volle maan’ feitelijk een oppositie van zon en maan is. De zes ministeries van het keizerrijk kregen elk zestig stafambtenaren toegevoegd om in harmonie het land te kunnen regeren. Uit deze periode dateert het oudste (betrouwbare) verslag van een zonsverduistering; deze vond plaats op 29 augustus 776. Zonnewijzers worden algemeen en populair; als begin van de dag werd voortaan middernacht genomen. Het jaar werd gefixeerd op 366 dagen (analoog met het aantal botten in het menselijk lichaam) © St. Werkgroep Het Zevengesternte

47

en aanvankelijk werd er twee maal in de 5 jaar een schrikkelmaan(d) ingelast; hierdoor kreeg men een cyclus van 5 x 366 dagen (1830 dagen) die als volgt verdeeld werd: 60 maanden van (afwisselend) 29 en 30 dagen en 2 schrikkelmaanden van 30 dagen. Dit klopte natuurlijk niet geheel met de werkelijkheid, maar vanaf de achtste eeuw voor Christus geloofde men dat het ‘niet kloppen’ van de kalender te wijten was aan een slecht bestuur en dat de hemel daardoor in de war raakte; als de regering wél goed zou functioneren dan zouden de hemelen vanzelf wel weer tot rust komen. In de zevende tot de vijfde eeuw voor Christus was ‘regelmaat’ in de kalender nog ver te zoeken; schrikkels werden te hooi en te gras ingelast waardoor het jaar zowel anderhalve maand eerder als twee maanden later kon beginnen. Ook volgde niet iedereen dezelfde kalender: met name de vorst van Chin bleef de Hsia-kalender gebruiken en liet daardoor het jaar consequent twee maanden na midwinter beginnen. De sterk ontwikkelde agrarische cultuur eiste ook een betrouwbare kalender: fouten in de periode van zaaien of oogsten konden immers een welvarende staat snel in een armlastig buitengebied veranderen. Hiertoe werden de 24 ‘dubbele weken’ of Chi ontwikkeld (zie pagina 31 e.v.). Hiernaast bestond nog een ‘religieuze kalender’, die twee ongelijke delen telde: acht maanden vanaf het voorjaar en vier vanaf de helft van de herfst. De equinoxen werden als ijkpunten in het midden van de seizoenen geplaatst. De opdeling van de hemel in 28 ‘Hemelse Herbergen’ (zie pagina 32) vond plaats in de vierde/ vijfde eeuw voor Christus; hierdoor werd het mogelijk ook de minder grote verplaatsingen van de maan en de planeten vrij nauwkeurig te observeren. Er bestonden 122 in kaart gebrachte sterrenbeelden en een catalogus met 809 belangrijke sterren. Omdat de staat ingedeeld was in negen districten (provincies), besloot men het jaar ook in negen delen op te splitsen. Met zekerheid kunnen we stellen dat in de vijfde eeuw de 12 Aardse tekens gebruikt werden voor de uren en dat dit pas later ook voor de maan(den) het geval was. De 12-jarige Jupitercyclus (zie pagina 35 e.v.) was in ieder geval in 375 reeds bekend. Uit de bewegingen van de maan werd afgelezen hoe de vorst en de hoge ambtenaren zich gedroegen; door dit geloof (zo boven, zo onder) konden tot ver in de zestiende eeuw astronomen er nooit zeker van zijn of hun voorspellingen c.q. berekeningen niet deugden of dat de keizer iets gedaan of nagelaten had, waardoor de hemel uit balans was geraakt. De lengte van het jaar was nog steeds vastgesteld op 365¼ dag en de hemel werd ingedeeld in 365¼ ‘daggraden’. Het jaar werd geijkt door de opkomst van de ster Spica in de vroege ochtend (in de herfst). Aanvankelijk kende de dag 10 ongelijke uren die over 5 dag-uren en 5 nacht-uren verdeeld werden; eerst rond 400 voor Christus kwam de indeling naar 12 dubbele uren tot stand. Elk uur werd in tien stukken (Ko) onderverdeeld. Men koppelde de schrikkelmanen weer aan een negentienjarige cyclus en verfijnde de vaststelling van midwinter; de schrikkel werd (indien nodig) ná de herfstequinox geplaatst en Li-Chun werd 45 dagen vóór de lente-equinox geplaatst. Deze kalender wordt meestal ‘de kalender van Chuan-Hsü’ genoemd, maar is ook bekend onder de naam ‘kalender van Yin’. In de Chou-dynastie werd besloten de midwinterzonnewende naar de twaalfde (‘wintermaan’)maand te verplaatsen, waardoor de eerste maand van het jaar met Tze (het eerste Aardse teken) begon. Eerder in deze periode (circa 1000 v.Chr.) vond de toevoeging van de vijf ‘elementen’ plaats. Deze leer ging een eigen leven leiden en het aantal associaties of ‘protecties’ nam een grote vlucht, alles werd bij een element ondergebracht: zo werd de Hsia dynastie © St. Werkgroep Het Zevengesternte

48

geassocieerd met Hout, de Yin dynastie met Metaal, de Chou dynastie met Vuur en kon de ‘aard’ van de volgende dynastie door een sterker (opvolgend) element voorspeld worden. Het werd zelfs zo erg dat Lao Tze het nodig vond om hiertegen tekeer te gaan in de Tao Te King. De vijf elementen werden in de vierde eeuw voor Christus echter weer ongekend populair. Het gebruik van de 12 Aardse Takken voor de maanden kwam in zwang; het toevoegen van de dieren gebeurde eerst in de zesde eeuw voor Christus. Vóór die tijd werd er wel eens gewerkt met dieren om de maanden aan te geven, maar nog niet volgens het later populair geworden systeem: men koppelde de slang - die uit z'n winterslaap ontwaakte - aan de ‘vroege lentemaan’, de haas wegens z'n activiteiten - aan de ‘middelste lentemaan’, de tijger - wegens z'n bronsttijd - aan de ‘laatste voorjaarsmaan’, de rat - wegens zijn overvloedige aanwezigheid - aan de zomer en het zwijn aan de periode van de nazomer. Ook zouden er wel namen van dieren aan jaren gegeven zijn, maar die hadden vermoedelijk een meer bezwerende of voorspellende waarde. Momenteel gaat men er van uit dat de chronologie vanaf 841 (voor Chr.) echt betrouwbaar is. de CHIN-dynastie (255-206 v.Chr.) Keizer Shih Hwang Ti verordonneerde een grootscheepse boekverbranding, die door kanselier Li Tze uitgevoerd werd en in het jaar 213 (v.Chr.) z’n hoogtepunt bereikte. Van alle boeken werden enkele exemplaren opgeborgen in het paleis te Hsiang Yang, maar bij de machtsovername in 206 werd deze stad compleet verwoest (de stad brandde - volgens de overleveringen - drie maanden!) en onze controle op historische gegevens en het onderzoek naar de kennis uit de vroegste geschiedenis van China is daarmee letterlijk in rook opgegaan. De Chin besloten al in 324 tot een afwijkende kalender en toen zij in 255 aan de macht kwamen stelden ze vast dat de eerste maand van het jaar Hai zou zijn (het 12e Aardse Teken). de HAN-dynastie (206 v.Chr. - 220 na Chr.) Het confucianisme wordt staatsgodsdienst en daarmee is het Chinese conservatisme geboren. Het boeddhisme komt op in China en laat ook zijn invloed gelden: vooral met betrekking tot ‘goede daden’, die in een volgende reïncarnatie op zullen leveren. In 120 voor Christus berekende men reeds een ellipsvormige baan van de aarde om de zon, waarbij de kleinste afstand zich tot de grootste afstand verhield als 1:5. Nadere studie leerde ons echter dat men dit baseerde op de © St. Werkgroep Het Zevengesternte

49

grootte van de zon, die door de lenswerking van de dampkring 's morgens en 's avonds dichterbij lijkt te staan. In 104 voor Christus werd op last van keizer Wei Ti besloten het jaar te laten beginnen met de tweede nieuwe maan na midwinter; hierdoor werd de eerste maand van het jaar dat op 11 februari 103 voor Christus begon (net als in de Hsia-dynastie) wederom gesteld op Yin en dat is tot op heden zo gebleven (behoudens enkele uitzonderingen in de Tang). In de eerste eeuw voor Christus wordt de Yüeh Ling opgenomen in de Li Ki (ook wel Li Chi genoemd): dit werk is gebaseerd op ouder materiaal en gaat zeer uitgebreid in op allerhande samenhangen van de mens, de natuur en de ‘voorschriften’ gedurende de twaalf maanden van het jaar. Van 9 tot 22 werd de eerste maan(d) weer op Chou (het tweede Aardse Teken) gezet. De zestig cyclische waarden werden in de periode 25-55 A.D. voor het eerst gebruikt om ook stelselmatig de jaren aan te duiden. In de eerste eeuw rekende men al met een helling van de aardas, die was vastgesteld op 36°; ook het begrip ‘zuidpool’ was algemeen bekend, evenals het feit, dat het deel van de nachtelijke hemel dat constant geobserveerd kon worden 72° bedroeg. De oudste bewijzen van het gebruik van de 'dubbele weken' dateren uit het jaar 102 (A.D.). Een belangrijke ontwikkeling vond plaats in het jaar 117 na Christus: toen vervaardigde de geleerde Chang Heng in dienst van Keizer An zijn armillairsfeer (hemelglobe); rond de bol waren ringen bevestigd, die de hemel opdeelden in de 28 sterrenbeelden en die de verdeling in 24 dubbele weken lieten zien. De hemelcirkel was (in tegenstelling tot ons 360° systeem) opgedeeld in 365,25° waarbij elke graad weer in 4 delen was onderverdeeld. (In Europa had men tot 1700 nog problemen met eenheden, die kleiner dan een halve booggraad waren.) Verder waren de zon, maan en planeten beweeglijk gemonteerd en het geheel was aangesloten op een waterklok, waardoor er op elk moment van de dag afgelezen kon worden hoe het er in de hemel aan toe ging. Als ‘extra’ zou het nog een soort maanklok hebben gehad, waardoor niet alleen de schijngestalten zichtbaar gemaakt konden worden, maar ook de decaden. Deze geleerde heeft verder een indrukwekkend boek geschreven waarin hij - overigens geheel juist - uitlegt hoe de schijngestalten van de maan ontstaan. Tenslotte heeft hij de aanzet gegeven tot het aanleggen van een sterrentabel waarin - naast 320 heldere - nog 2500 zwakkere sterren opgenomen dienden te worden; helaas heeft hij dit werk niet af kunnen maken. Men gebruikte een paal van ruim twee meter hoog om de ‘kortste schaduw’ (de langste dag) te meten. Het verschil in lengte van de seizoenen was inmiddels redelijk nauwkeurig berekend. Het tropische jaar was berekend op 365,242825 dagen, het siderische jaar op 365,255989 en de synodische maand op 29,530585 dagen. De dag was ingedeeld in twaalf uren, waarbij het eerste en zevende uur tien delen telden om op een honderddeling te komen. In de late Han werden de werken van Ko Hung gepubliceerd; deze hield zich vooral bezig met de theoretische astronomie (hij stelde onder meer dat het universum oneindig moest zijn en dat alle hemellichamen vermoedelijk bestonden uit een beperkt aantal dampen in diverse stadia van compactheid). Rond 180 werd een belangrijke verbetering toegevoegd aan de voorspelling van zons- en maansverduisteringen: Liu Hung ontdekte dat de maan de ecliptica met een bepaalde regelmaat doorsnijdt en berekende dat de helling van de maanbaan op de ecliptica maximaal zes graden kon zijn. Het ambt van ‘keizerlijk astronoom’ was evenals het ambt van de ‘keizerlijke astroloog’ een erfelijke functie geworden. de SAN-KUO [drie staten] periode (221 - 263) Uit deze periode stamt de ‘kalender van Liu Hong’: hij trachtte op basis van de zonnewendepunten de ideale kalender samen te stellen. In de jaren 238 en 239 werd wederom even de eerste maan(d) vastgesteld op Chou (het tweede Aardse Teken), maar daarna weer meteen teruggezet naar Yin (het derde Aardse Teken). © St. Werkgroep Het Zevengesternte

50

de Westelijke TJIN (264 - 581) Een belangrijk feit vond plaats rond het jaar 450: de geleerde Tsu Ch’ung Chih ontdekte dat de beste manier van schrikkelen zou bestaan uit 144 schrikkelmaanden in 391 jaar en verder berekende hij de precessie op 1° per 45 jaar en 11 maanden. de SUI-dynastie (581-617) Uit deze (korte) dynastie zijn ons geen grote gebeurtenissen bekend. de TANG-dynastie (618-906) Uit India werden experts aangetrokken, die tot de twaalfde eeuw een groot aandeel zouden hebben in de berekening van de kalender. Naar aanleiding hiervan verscheen bijvoorbeeld in het jaar 729 de eerste kalender, waarin de ‘nul’ als symbool was opgenomen en China voor het eerst met een 360 graden cirkel kennis maakte. De eerste gedrukte boeken komen in deze periode in omloop, de contacten met de islamitische wereld worden geïntensiveerd en daarmee komt ook de kennis van de Arabische wereld naar China. De Chinese kennis (dus ook die van de kalender) verspreidt zich - op haar beurt - weer via Korea naar Japan (604). Tot aan het eind van de achtste eeuw worden allerlei boekwerken ‘gerestaureerd’ en aangevuld met ‘oude kennis’, hetgeen de originaliteit van bepaalde gegevens moeilijk bewijsbaar maakt. Er worden waterklokken met een echappement gebouwd, die daardoor een grote betrouwbaarheid verkrijgen. In de jaren 690 tot 700 gold Tze (het eerste Aardse Teken) weer even als eerste maand van het jaar en ook in 762 gebeurde dat even, maar de keizer stierf op de vijfde dag van de zesde maan(d) en de zesde maand werd weer omgedoopt tot ‘vierde maan(d)’, zodat de annalen weer zouden kloppen. de vijf dynastieën (907-960) Ook uit deze periode zijn ons geen grote gebeurtenissen bekend. de SUNG-dynastie (960-1279) Vanaf 4 juli 1054 wordt een zorgvuldig verslag van het ontstaan van de krabnevel bijgehouden; deze supernova bleef drie weken overdag zichtbaar. Chen Kua bedacht vlak voor 1100 dat alle problemen opgelost zouden zijn als het jaar geijkt zou worden op de 24 dubbele weken, waarbij de eerste dubbele week als controle zou moeten dienen voor de voorjaarsequinox: zijn idee werd echter door het Ministerie van Riten verworpen. Hij schreef ook een verhandeling over de elliptische banen die de planeten volgden. Er werd een poging ondernomen om tot een indeling van een zevendaagse week te komen en er volgden nieuwe pogingen tot kalenderverbetering. De wiskunde en aanverwante vakken waren ondergewaardeerd geraakt en de kennis verwaterde. Aan het eind van de elfde eeuw werd er haast niet meer geobserveerd en men schreef driftig van elkaar over. In de twaalfde eeuw werden Arabische wiskundigen aangetrokken om het rekenwerk weer op niveau te brengen; zij werden door de zittende astronomen echter met veel argwaan bekeken en hadden het niet makkelijk. De keizerlijke bibliotheek telde inmiddels 157 boeken over de kalender en in de dertiende eeuw begon men bij Yang Cheng (de Chinese tegenhanger van Greenwich) op circa 113 graden O.L. en 34 graden N.B. aan de bouw van stenen schaduwmeters die wel 12 meter hoog waren; hierdoor was men in staat een schaduw van bijna 35 meter te creëren. De bepaling van de seizoenen en de ‘middag’ kon hierdoor aanmerkelijk verbeterd worden. In 1279 werd de eerste sterrenwacht te Peking gebouwd; deze bestond uit 17 - zeer grote - bronzen instrumenten. Kort daarop volgde de bouw van een soortgelijk observatorium te Nanking. De eerste contacten met het christelijke Europa worden o.a. door de reizen van Marco Polo (1254) weer geïntensiveerd.


51

de YUAN-dynastie (1280-1368) Vanaf de Han-dynastie zijn er inmiddels meer dan 70 kalenderveranderingen en 13 nieuwe stelsels uitgeprobeerd. de MING-dynastie (1368-1662) Wederom volgden twee nieuwe kalenders; opmerkelijk was het bestaan van een onafhankelijk Islamitisch Astronomisch Bureau gedurende de eerste jaren van de Ming-dynastie. Tijdens de regering van keizer Wan Li (1573-1620) zetten de jezuïeten voor het eerst voet op Chinese bodem. Dit leidde tot veel intriges en spanningen, want de jezuïeten hadden snel in de gaten dat het bekeren van Chinezen niet zonder de toestemming van de Keizer zou lukken. Ook had men begrepen dat de Keizer zeer goed te paaien was met uurwerken en met alles wat met de kalender te maken had, en daar besloot men zich op te concentreren. Dankzij het steeds weer juist voorspellen van zons- en maansverduisteringen wonnen zij aan invloed, waarbij ze het hof trachtten duidelijk te maken dat de Europese kalender nauwkeuriger was dan de Chinese. Het aanvaarden van een kalender naar westers model stond echter gelijk aan een machtsovername door het Westen (of overgave van China aan het Westen) en daar verzetten vele hooggeplaatste en invloedrijke Chinezen zich tegen. Toch wisten de jezuïeten, dankzij de laatste Europese ontdekkingen, te bewijzen dat hun rekenmethoden beter waren en vanaf 1645 hadden zij officieel de leiding van het astronomisch bureau. de TSING-dynastie (1662-1912) Dit is een periode van werkelijke revoluties in het Chinese kalendersysteem: tijdens de regering van keizer Kang Hsi (1662-1723) dreigden de jezuïeten (in 1665) in ongenade te vallen en het waren een komeet, een aardbeving en een brand in het keizerlijk paleis die hun hals redden, omdat deze als ‘tekenen’ ten gunste van de westerlingen werden uitgelegd. Behalve voor ‘nuttige’ zaken zoals het gieten van kanonnen, spanden de jezuïeten zich ook in voor de afschaffing van de tien dubbele uren van 8 kwartier en twee dubbele uren van 10 kwartier en bewerkstelligden de overstap naar 96 kwartieren in een etmaal, die gelijk over de dag verdeeld waren. Ook trachtten zij de almanakken te ontdoen van alle ‘bijgelovige’ teksten (dat zij daar niet in slaagden mag niet verwonderlijk genoemd worden). Rond 1670 werd de ‘tienduizendjarige kalender’ (wan nien chou) berekend en geschreven; dit standaardwerk omvat overigens slechts de periode 1624 tot en met 2020. In 1720 moesten alle christenen het land uit (na 120 jaar zouden ze weer worden toegelaten); de staf van het astronomisch bureau - nog steeds bestaande uit jezuïeten - mocht echter blijven. In 1852 kwam Hung Hsiu Chuan in opstand tegen de Mantsjoe-heersers en omdat hij zichzelf zag als een reïncarnatie van Jezus wilde hij onmiddellijk een Europese kalender naar christelijk model invoeren. Om niet de steun van de bevolking te verliezen besloot hij tot een compromiskalender die gebaseerd was op de ‘dubbele weken’; de oneven maanden zouden 31 dagen krijgen en de even maanden 30. Drie van de 12 Aardse tekens werden gewijzigd (het tweede, vierde en twaalfde) en dit ‘ingrijpen in de orde’ leidde - volgens de tegenstanders - tot de mislukking van de revolte in 1868. Deze revolutie, die de geschiedenis is ingegaan als de Tai Ping (grote vrede)-opstand, had bijna het einde betekend van de almanakken en het aloude kalendersysteem. In 1912 volgde uiteindelijk de officiële invoering van de gregoriaanse kalender. Recente gebeurtenissen Gedurende de periode van 1912 tot heden heeft de communistische partij getracht haar hervormingen op het Chinese vasteland door te voeren en dat leidde aanvankelijk tot het officieel afkeuren van de almanak in 1927, gevolgd door de verbanning daarvan in 1949 en het uiteindelijk afschaffen van de ‘dubbele weken’ in 1977. Sedert 1985 mag echter weer de oude ‘cyclus van 60’ gebruikt worden om de datum aan te geven en de laatste jaren is een sporadisch © St. Werkgroep Het Zevengesternte

52

eerherstel van de oude almanakken te bespeuren. In 1994 vatte rood China het idee op om met ingang van 2001 een eigen kalender in te voeren. Twee maanden van 30 dagen zouden afgewisseld worden met één maand van 31 dagen en de laatste dag van het jaar (in schrikkeljaren: de twee laatste dagen) zou een speciale dag worden. Waarom dit niet is door gegaan is ons niet bekend. Hoewel het bovenstaande uiteraard geen volledig beeld is van de kalenderontwikkeling in China, moeten we toch met enig respect kijken naar de pogingen die door de eeuwen heen zijn ondernomen om de bewegingen van hemel en aarde in formules vast te leggen en het nimmer aflatende zoeken naar de harmonie tussen die grootheden. Ter relativering willen we nog vermelden dat de astronomie in Nederland pas vanaf 1826 een officiële wetenschap is; daarvoor gold het als een interessante hobby, die alleen door amateurs beoefend werd. Verder is het wellicht grappig te vermelden, dat het verloop van de zonsverduistering van 3 april 1829 ook nog door veel westerse geleerden foutief berekend was.


53

TECHNISCHE ASPECTEN VAN DE TIJDSBEREKENING Het vaststellen van de (geboorte-)tijd Het vaststellen van de geboortegegevens (het uur, de dag, de maand en het jaar) naar Chinees model gaat in praktijk met wat meer hindernissen gepaard, dan men in de eerste instantie zou denken: Allereerst komen we een tweetal problemen tegen, die ook een struikelblok vormen bij het berekenen van een geboortehoroscoop naar westers model: namelijk het vaststellen van de ‘tijd’ en van de ‘plaats’ van de geboorte. Deze gegevens zijn van belang omdat de zon, de maan en de planeten altijd in beweging zijn en we hun onderlinge afstand zo precies mogelijk willen weten; we zouden de geboortehoroscoop kunnen vergelijken met de plattegrond of de bouwtekening van een huis en hiervoor geldt: hoe nauwkeuriger de gegevens, hoe beter de tekening en hoe beter de tekening, hoe beter het eindresultaat. Bij de Chinese kleine horoscoop zijn de planeetbewegingen natuurlijk niet aan de orde, maar het vaststellen van het uur heeft wel degelijk te maken met de plaats waar men geboren is. Het probleem TIJD: Helaas blijkt de opgave van de geboortetijd in het babyalbum of gedaan door de naaste familieleden (zelfs ouders) meestal tien minuten of meer te verschillen met die van de officiële geboorteakte. De oorzaak is simpel: ouders zijn vaak bezig met meer immateriële zaken en bij artsen en verloskundigen was het tot 1950 min of meer de gewoonte om de geboortetijd af te ronden naar een half uur of - in het gunstigste geval - een kwartier. Op het platteland is dat zelfs nu nog het geval, omdat men daar minder waarde hecht aan het op de minuut nauwkeurig registreren van een dergelijke gebeurtenis; zo gaat men dan ook niet om met tijd. Een boer zal ook niet zeggen: “Ik heb vandaag van 9.12 tot 10.36 uur geploegd.” Daarbij komt dat het kind - bij wijze van spreken - al gewassen en aangekleed is voordat de dokter is gearriveerd; het ‘vaststellen’ van de geboortetijd is in zo'n geval dan ook een pro forma-kwestie geworden. Overigens moet men er rekening mee houden dat vóór 7 november 1908 in heel Nederland de Plaatselijke Tijd geldend was; kleine plaatsen richtten zich daarbij naar de dichtstbijzijnde stad. Van 7 november 1908 tot 1 mei 1909 is men bezig geweest de Amsterdamse Tijd in alle steden door te voeren; deze verschilde 20 minuten met GMT. De hier gebruikte afkorting GMT staat voor Greenwich Mean Time. Greenwich is een klein plaatsje aan de Theems - enkele kilometers ten zuidoosten van Londen - alwaar in 1675 the Royal Observatory werd gebouwd en waar vanuit we niet alleen het gehele coördinatensysteem (oosterlengte voor plaatsen ten oosten van Greenwich en westerlengte voor plaatsen ten westen van Greenwich), maar ook de tijdzones over de wereld hebben uitgezet. Vanuit deze plaats wordt de ‘gemiddelde dag’ berekend en, indien nodig, de klok gecorrigeerd. Feitelijk zouden we (sedert 1925) van Universal Time (UT) moeten spreken, omdat men in dat jaar een iets andere berekeningsmethode van de tijd heeft ingevoerd, maar de term GMT is in zwang gebleven en daar passen we ons graag bij aan. Vanaf 16 mei 1940 rekenen we met Middel Europese Tijd, die één heel uur verschilt met Greenwich Mean Time. Om het geheel nog wat ingewikkelder te maken heeft men tussen 1916 en 1946 een ‘zomertijd’ ingevoerd, die 2 uur afwijkt van Greenwich Mean Time; vanaf 3 april 1977 moeten we hier wéér rekening mee houden als we te maken hebben met data die tussen eind maart en eind oktober liggen.


54

Het probleem PLAATS: Het vaststellen van de juiste geboorteplaats is ook een vorm van tijdsbepaling. Omdat we de wereld hebben ingedeeld in een aantal tijdzones, moeten we het verschil tussen de geboorteplaats en zo'n zonegrens berekenen om de ‘plaatselijke tijd’ te kunnen bepalen. De gemeente, waar de geboorteaangifte is geschied, wordt vaak opgegeven als ‘geboorteplaats’ en ook dat levert afwijkingen op in de lengte- en breedtecorrecties. Een dergelijke onduidelijkheid doet zich niet alleen voor op het platteland, waar de gemeentegrenzen grillig naar alle kompasrichtingen lopen, maar ook in de grote steden waar buitenwijken behoorlijk ver van het stadscentrum kunnen liggen. Een verschil van 20 boogminuten is dan ook geen zeldzaamheid en dat kan leiden tot een tijdsverschil van enkele minuten. Als we hierbij ook nog eens een afronding van circa 10 minuten rekenen en de tijdvereffening (het verschil tussen klokkentijd en zonnetijd, die kan oplopen tot een kwartier) dan wordt ons duidelijk hoe snel er fouten in deze belangrijke basisgegevens kunnen sluipen. Een typisch Chinees probleem is dat we met z.g. ‘dubbele uren’ moeten werken (het Chinese etmaal is in 12 gelijke stukken verdeeld in plaats van 24) en deze dubbele uren beginnen op de oneven (westerse) uren: Het 1e uur Het 2e uur Het 3e uur Het 4e uur Het 5e uur Het 6e uur Het 7e uur Het 8e uur Het 9e uur Het 10e uur Het 11e uur Het 12e uur

loopt loopt loopt loopt loopt loopt loopt loopt loopt loopt loopt loopt

van van van van van van van van van van van van

23.00 uur 01.00 uur 03.00 uur 05.00 uur 07.00 uur 09.00 uur 11.00 uur 13.00 uur 15.00 uur 17.00 uur 19.00 uur 21.00 uur

tot tot tot tot tot tot tot tot tot tot tot tot

01.00 uur 03.00 uur 05.00 uur 07.00 uur 09.00 uur 11.00 uur 13.00 uur 15.00 uur 17.00 uur 19.00 uur 21.00 uur 23.00 uur

Uit bovenstaande tabel blijkt dat de Chinese dagwissel niet om 24.00 uur maar om 23.00 uur plaatsvindt. In concreto: als wij zeggen “Het is kwart over elf 's avonds”, dan zegt de Chinese astroloog “Het is het eerste uur” (van de volgende dag). Een volgend struikelblok is de keus die we hebben op het gebied van de tijdsbepaling; er zijn hiervoor nl. een aantal manieren van berekenen: 1. Klokkentijd: Dit is verreweg de meest simpele van alle opties. Hierbij gaan we er vanuit, dat de tijd, die de klok op het moment van de geboorte aangeeft, ook de tijd is die we moeten gebruiken voor onze horoscoopberekening. Hieraan ligt de gedachte ten grondslag, dat ons lichaam een ingebouw-de klok heeft, die resoneert met de menselijke activiteiten gedurende het etmaal en die ook registreert. Deze bioritmiek is op basis van stofwisselings- en neurologische onderzoeken zeer goed te verdedigen, maar wordt door ‘kunstmatig’ ingevoerde tijdswisselingen ondergraven. Veel mensen zijn immers nog dagen nadat de wintertijd in zomertijd wordt veranderd (en andersom) ‘van slag’. Bij het terugzetten van de klok krijgen we een Chinees ‘uur’ dat maar liefst 180 minuten lang is en bij het vooruit zetten wordt het Chinese uur teruggebracht tot slechts 60 minuten. Het ontwerpen van een glijdende schaal zou hier wellicht een oplossing kunnen bieden, maar we weten ook dat de één zich sneller aanpast dan de ander en voor het vaststellen van het aanpassings ‘type’ hebben wij geen model kunnen bedenken.


55

2. Klokkentijd omrekenen naar ‘China-tijd’: Door zeven uren op te tellen bij de geboortetijd verkrijgen we een ‘Chinese geboortetijd’. Het probleem hierbij is, dat China meerdere tijdzones kent (en gekend heeft); het zonder meer accepteren van de z.g. ‘Peking- of Chinatijd’ (= GMT + 8 uur) lijkt ons dan ook geen acceptabele oplossing. Merkwaardig genoeg is de meridiaan, waar men de Pekingtijd op geijkt heeft, de 120° meridiaan (oosterlengte) en die loopt maar liefst 275 kilometer ten oosten van Peking; we zouden dan ook beter van ‘Shanghaitijd’ kunnen spreken, omdat deze meridiaan slechts op enkele kilometers afstand langs Shanghai loopt. Ter illustratie: China ligt ongeveer tussen 73° 40' en 135° 05' O.L. (van het Pamirgebergte tot ver boven Japan); elke blok van vijftien graden telt als één uur tijdscorrectie en meridiaantechnisch lopen de tijdsverschillen met GMT dan ook op van 52 tot 82 uur. Officieel zouden we dan ook China in 5 tijdzones van één uur moeten opdelen: GMT + 5 uur rond de 75e lengtegraad, GMT + 6 uur rond de 90e lengtegraad, GMT + 7 uur rond de 105e lengtegraad, GMT + 8 uur rond de 120e lengtegraad en GMT + 9 uur rond de 135e lengtegraad. In het verleden zijn er ook wel 5 zones geweest (zij het enigszins anders dan hierboven vermeld), maar men heeft ook een tijd lang in heel China als standaardtijd GMT + 8 uur aangehouden. Daarnaast zijn er af en toe zomertijden ingevoerd en hoewel wij geen compleet overzicht van alle tijds- en zonewisselingen in China hebben, lijkt ons dit ook geen zinvolle c.q. betrouwbare methode. Een variant op de ‘GMT + 8’-methode (voor Nederland ‘MET + 7’) is de Ware Plaatselijke Tijd (zie verder) omrekenen naar Chinatijd, maar ook hierbij blijven de bovengenoemde bezwaren van kracht. 3. Plaatselijke Zonnetijd en Ware Plaatselijke Zonnetijd: Met dit systeem kijken we naar de exacte tijd van het geboortemoment; met dien verstande dat we de tijd meten op de plaats van de geboorte, terwijl we rekening houden met de baan van de zon en de afwijkingen, die deze baan gedurende de seizoenen vertoont. Door de ellipsvormige baan van de aarde loopt de zon in februari 15 minuten achter op onze klok, terwijl hij in november 15 minuten vóór loopt. Anders gezegd: we gaan er vanuit dat de zon om precies 12.00 uur (mid-dag) exact in het zuiden behoort te staan, meten het verschil in minuten tussen ‘klokkentijd’ en ‘zonnetijd’ en verrekenen die met de geboortetijd. Bij de Ware Plaatselijke Zonnetijd corrigeren we ook nog eerst voor de breedtegraad: als de geboorteplaats bijvoorbeeld Utrecht is, dan trekken we eerst één of twee uur af (afhankelijk van zomertijd of wintertijd) om op GMT te komen en tellen er vervolgens weer 20 minuten en 27 seconden bij op, om weer bij de waarde voor Utrecht (5° 06' 45" O.L.) uit te komen (hier gaan we straks nader op in). 4. Variabele uren: Dit systeem is in Japan langer in gebruik gebleven dan in China (waar het oorspronkelijk vandaan komt); hiermee heeft men van oudsher getracht het vóór- of achterlopen van de zon (zie de vorige methode) te ondervangen. De tijd van zonsopgang tot zonsondergang werd hierbij simpelweg in zes stukken gehakt, hetgeen tot gevolg heeft dat 's zomers de dag-uren wat langer zijn en in de winter de nachtelijke uren verlengd worden. Middernacht (het midden van het 1e Chinese uur), zonsopgang (het midden van het 4e Chinese uur), middag (het midden van het 7e Chinese uur) en zonsondergang (het midden van het 10e Chinese uur) werden hierbij als ijkpunten gehanteerd. © St. Werkgroep Het Zevengesternte

56

5. Plaatselijke Tijd doorgerekend naar China: Ook kunnen we uitgaan van de Plaatselijke Tijd (eerst één of twee uur eraf om naar GMT te komen en vervolgens 1 seconde erbij voor elke 15" Oosterlengte om ‘op de plaats’ te komen); deze wordt dan omgerekend naar het meest oostelijk gelegen punt van China. Dit punt ligt vlak bij de Russische stad Chabarowsk, even ten oosten van de plaats Fuyuan in de provincie Heilongjiang, waar de gelijknamige rivier zich in een moerassig gebied versmelt met de Armur-rivier. We zitten dan maar liefst op 135° 05' oosterlengte! Deze methodiek gaat er vanuit dat het moment, waarop de eerste zonnestralen de Chinese grond raken bepalend is; vertaald naar Nederland zouden we alles moeten corrigeren naar het meest oostelijk gelegen stukje van de provincie Groningen (7° 13' 31" O.L.) en dát als Nederlandse standaard aanvaarden. In concreto: GMT + 28 minuten en 54 seconden. 6. Chinese uurtabellen: Tenslotte kunnen we nog werken met Chinese uurtabellen, die uiteraard werken met Chinatijd: behalve het feit dat Chinese tabellen niet voor Nederland gemaakt zijn, blijken daar ook nog wel eens drukfouten in te zitten. Zelf geven wij de voorkeur aan de Ware Plaatselijke Zonnetijd (het derde van deze zes systemen), omdat we menen dat dit het dichtst bij een ‘zonnewijzermethode’ komt en die is van oudsher ook in China gebruikt om de tijd vast te stellen. De vierde optie is zeker de moeite van een verder onderzoek waard en de andere vier systemen zijn o.i. niet voldoende werkbaar of verdedigbaar; ze zijn - hooguit - leuk voor ‘instant-astro’ en makkelijk voor diegenen, die een hekel hebben aan rekenen. Techniek Voor diegenen, die nu wel eens precies willen weten onder welk ‘dier’ (als jaarteken) ze geboren zijn, hebben we op pagina 28 een ‘dier/elementen-tabel’ afgedrukt. We zullen deze tabel gebruiken om enkele rekenvoorbeelden toe te lichten: In de eerste kolom staan de jaren van 1900 tot en met 2019; in de tweede kolom de data waarop de jaren beginnen, gevolgd door de exacte tijd waarop het jaar begint. Dan volgen dier en element van het desbetreffende jaar. Vooral de derde kolom is wat extra aandacht waard: bij ons beginnen de jaren immers altijd om ‘twaalf uur 's nachts’! Voor de Chinese kalender gelden echter andere regels en zo komen we dan ook meteen terecht bij het verschil tussen een kalendertechnische en een astrologische benadering van de geboortetijd. Volgens de kalendertechnische benadering zitten wij, hier in Nederland, met een tijdsverschil van één uur ten opzichte van Greenwich en zouden we dus kunnen volstaan met het corrigeren van één uur. De Middel Europese Tijd (MET) die wij in Nederland gebruiken is de eerste ‘tijdzone’ ten oosten van Greenwich en wordt gebruikt voor het grootste deel van Europa (van Spanje tot aan Griekenland en van Zuid-Italië tot en met Noorwegen). Deze tijdsoort is echter geijkt op 15° oosterlengte (exact) en dat ligt nog ongeveer 100 kilometer oostelijker dan Berlijn. Nederland strekt zich uit van 3°25'16" O.L. tot 7°13'31" O.L. en is dus dichter bij de ‘0’-meridiaan van Greenwich dan b.v. Berlijn; derhalve is een vol uur een te grote correctie. Laten we eens kijken naar enige voorbeelden en de gegevens uit de 'dieren/elemententabel' van 1992 er naast leggen: We zien dan dat het Chinese nieuwjaar viel op 2 februari om 19.00 uur (GMT). Indien we te © St. Werkgroep Het Zevengesternte

57

maken hebben met een geboorte die om 19.40 uur Nederlandse tijd plaatsvond, dan zouden we dus kunnen volstaan met het aftrekken van één uur (voorbeeld A.) en constateren dat de jonggeborene nog onder de protectie valt van het voorgaande jaar (Geit/Metaal). A. (kalendertechnisch)

Geboortetijd Verschil GMT - MET

19.40.00 1.00.00 ---------- 18.40.00

Met de z.g. zomertijden hebben we gelukkig niets te maken, omdat de jaarwissels altijd plaatsvinden tussen eind januari en eind februari. Dit is een regelmatig patroon sinds het eind van de 16e eeuw; in de jaren daarvoor is nogal eens gerommeld. De meest extreme waarden (die we na 1600 hebben gevonden) zijn: 20 januari 2034 om 10.03 uur GMT en 19 februari 1920 om 21.35 uur GMT. Voor de astroloog is het allemaal wat ingewikkelder, omdat deze uitgaat van de plaatselijke geboortetijd. De plaatselijke geboortetijd wordt verkregen door niet alleen de tijdzone te verrekenen, maar ook de werkelijke plaats (ten oosten of westen van Greenwich) om te zetten in tijd. Hoe gaat dit nu in z'n werk ? Om dit principe duidelijk te maken moeten we even onze schoolkennis opfrissen: De aarde draait in één etmaal (24 uur) éénmaal rond zijn as; in deze periode lijkt de zon één cirkel (360°) af te leggen. Eén etmaal is dus 24 uur x 60 minuten x 60 seconden = 86400 seconden en één cirkel = 360 graden x 60 boogminuten x 60 boogseconden = 1.296.000 boogseconden. In elke tijdseconde schuift de zon dus 15 boogseconden (") verder (we delen 1.296.000 door 86.400); we kunnen deze regel ook omdraaien en zeggen, dat elke 15" gelijk is aan één tijdseconde, dan is elke boogminuut (') gelijk aan 4 tijdseconden en elke graad (°) gelijk aan 4 tijdsminuten. Passen we deze regel nu toe op het meest westelijke punt van ons land dan krijgen we een berekening volgens voorbeeld B. (en blijkt nog steeds het voorgaande jaar van toepassing). B. (West-Nederland)


3°25'16" O.L. = 3 x 4 minuten = 12 min 25x 4 seconden = 100 sec 16" = 1 sec

19.40.00 1.00.00 ---------- 18.40.00

13.41 ---------- + 18.53.41

Voor de meest oostelijke plaats binnen ons land moeten we kijken naar de berekening volgens voorbeeld C. en dan zien we dat nu wel het nieuwe jaar (Aap-Water) van toepassing is.


58

C. (Oost-Nederland)


7°13'31" O.L. = 7 x 4 min 13x 4 sec 31"

= 28 min = =

52 sec 2 sec

19.40.00 1.00.00 ---------- 18.40.00

28.54 ---------- + 19.08.54

Het verschil tussen de meest extreme waarden binnen Nederland beloopt - zoals U ziet nauwelijks meer dan een kwartier en als we met een redelijke atlas naar een bepaalde gemeente corrigeren, dan zal de fout ook zelden meer dan één (tijds) minuut bedragen. Om een idee te geven van een waarde die dicht bij de zuivere MET ligt, geven we bijvoorbeeld een berekening voor Berlijn. D. (Berlijn)


13°30'00" O.L. = 13x 4 min 30x 4 sec

= 52 min =

120 sec

19.40.00 1.00.00 ---------- 18.40.00

54.00 ---------- + 19.34.00

Een merkwaardige uitzondering is Spanje, dat voor een groot deel op het westelijk halfrond ligt, maar toch MET gebruikt: in voorbeeld E. zien we hoe dan nog minuten en seconden afgetrokken moeten worden om een plaatselijke geboortetijd te verkrijgen. E. (Madrid)


3°43'00" W.L. = 3x 4 min 43x4 sec

= 12 min =

19.40.00 1.00.00 ---------- 18.40.00

172 sec

14.52 ---------- 18.25.08

In Chinese kalendertabellen zult U echter vaak de volgende dag vinden als ‘nieuwjaarsdag’ en dat komt ook door deze tijdscorrectie: Pekingtijd verschilt 8 uur van GMT maar ligt op 116°25' O.L., waardoor er weer 7 uur en 45 minuten bij opgeteld moeten worden. Na 17.00 uur GMT is het dus altijd al de volgende dag in China.


59

DE TIJDVEREFFENING We weten dat 's zomers de zon vroeger opkomt en later ondergaat en dat het 's winters andersom is; toch gaan we er vanuit, dat om 12 uur 's middags de zon pal in het zuiden staat en dat is helaas alles behalve de werkelijkheid en dát betekent weer rekenwerk. Slechts viermaal per jaar (op 16 april, 13 juni, 1 september en 25 december) houdt de zon zich aan ‘de afspraak’ en doorloopt de plaatselijke meridiaan om exact 12 uur. Met de plaatselijke meridiaan bedoelen we, dat de correctie van Middel Europese (Zomer) Tijd en de lengtegraad al is verrekend (zie vorig hoofdstuk). Gedurende de rest van het jaar loopt de zon dus vóór of achter op onze klok en dat stelt ons voor een probleem: Moeten we onze klokken aanpassen? Of maken we een fout in het vaststellen van de tijd? Laten we eens kijken naar de oorzaak en het belang van dit fenomeen: De oorzaak De aarde doorloopt zoals alle planeten - een ellipsvormige baan rond de zon. Als we dicht bij de zon zijn, is onze baansnelheid het grootst en hoe verder we er vanaf zijn, hoe langzamer we gaan; hierdoor treedt een verschil op tussen hetgeen we zien (de werkelijke positie van de zon) en de tijd die we berekend hebben op een ‘gemiddelde zon’. Daarnaast hangt de aarde ook nog een beetje scheef in z'n baan, waardoor er een tweede vertekening optreedt. Deze twee ‘afwijkingen’ zorgen ervoor dat de zon 's zomers hoger aan de hemel staat dan 's winters en hij van januari tot april en van juli tot september trager is dan in de rest van het jaar. De meest extreme afwijkingen zijn: -14 minuten op 11 februari en +16 minuten op 3 november, de minst extreme afwijkingen: +4 minuten op 14 mei en -6 minuten op 26 juli. De oplossing Er zijn allerlei methoden bedacht om dit handzaam neer te zetten, al was het alleen maar om zonnewijzers een redelijke betrouwbaarheid te geven en dat is ook gelukt: De oudste (westerse) correcties bestaan uit fraaie krommingen en lijnen, die werden gegraveerd in brons, koper of steen en waarlangs men eerst de maand of datum moest aflezen om dan - als ware het een kruispeiling - naar de schaduw van de gnomon (schaduwwerper; zie illustratie pag. 49) te gaan om de juiste klokkentijd te kunnen vinden. Een bijzonder artistieke vondst kwam van Nicolaus Cruquius (1678-1754), die het geheel in de vorm van een krakeling weergaf. In de achttiende eeuw werd de tijdvereffening beeldend gemaakt in de vorm van een uitgezakte lemniscaat, die op z'n kant gezet is en daardoor meer lijkt op een peer die op een andere peer balanceert; deze figuur wordt de ‘analemma’ genoemd. Tegenwoordig is de meest gangbare afbeelding die van een golf met een positieve en een negatieve amplitude. Wij zullen volstaan met een tabel op pagina 88 © St. Werkgroep Het Zevengesternte

60

en vertrouwen erop dat dit voldoende is om de tijdvereffening ‘beeldend’ te maken. Om technische redenen hebben we in het Westen besloten om te blijven werken met een ‘gemiddelde zon’; het probleem is immers alleen zichtbaar voor de eigenaar van een zonnewijzer en de astronoom (en die zijn ermee vertrouwd). Het belang In het oude China werd het uur van het paard (11.00-13.00 uur) gebruikt om de ‘lengte van de zon’ te meten en dit specifieke uur werd dan ook in tien fragmenten (Ko) opgedeeld om de waarneming zo zuiver mogelijk te doen plaatsvinden. Het midden van de dag werd op deze manier steeds weer ‘geijkt’ en dat leidde ertoe dat de dagen en uren aangepast werden aan de seizoenen. Er zijn oude waterklokken gevonden die z.g. ‘9-dagenstokjes’ hadden (zie illustratie op de vorige pagina); elke negen dagen werd er een ander stokje gebruikt om de juiste tijd af te lezen. In tegenstelling tot het Westen paste men dus geen truc toe om te corrigeren naar de klok, maar paste men het uur aan aan het seizoen. Omdat dit probleem zeer snel opvalt bij het maken van zonnewijzers, moest er ook een oplossing gevonden worden voor de (draagbare) geomantische kompassen, die in China van oudsher zo populair zijn. Hiertoe bracht men een gnomon aan die steeds - afhankelijk van de dubbele week - in een andere helling opgezet diende te worden, waardoor men altijd de juiste zonnetijd verkreeg. Indien we dus op ‘oud Chinese wijze’ willen vaststellen hoe laat het is dan moeten we in onze berekeningen ook nog de tijdvereffening opnemen. Zoals alle waarden in het universum zijn ook hier geen constanten: momenteel is op 3 januari de aarde het dichtst bij de zon en op 3 juli het verste weg, maar dat schuift per 65 jaar één hele dag op (dit heet precessie). De Chinezen in de Han-dynastie zaten derhalve begin december het dichtst bij de zon en keizer Hwang Ti zal in de maand mei het verst van de zon af gezeten hebben. Dit heeft natuurlijk ook z'n invloed op de tijdvereffening: in de toekomst zal de afwijking in de zomer en de herfst toenemen en die in de lente en winter zal afnemen. Delta-T Voor de meest fijne correctie van de tijd moeten we ook nog eens rekening houden met het verschil tussen Efermeris Tijd (de tijdmeting die gebaseerd is op de omloop van de aarde rond de zon) en de Universal Time (de tijdmeting die gebaseerd is op de rotatie van de aarde om z'n as en waarop ons dagelijks tijdsysteem gebaseerd is). Dit verschil wordt aangeduid met de term "Δ-T". Op pagina 89 vindt U hiervoor een tabel.


61

REKENVOORBEELD Het lijkt ons zinvol om een compleet rekenvoorbeeld te geven en kiezen daarvoor de meest ingewikkelde vorm: de plaatselijke zonnetijd. Als basisgegevens nemen we een - voor zover wij weten - fictieve geboorte, die plaatsvond op 15 september 1951 om 9.30 uur 's morgens in de Boerhaavekliniek te Amsterdam. We zullen dus nu het jaar, de maand, de dag en het uur volgens de cyclische tijdrekening gaan vaststellen: Geboorte tijd Correctie naar GMT GMT tijd

9.30.00 1.00.00 (er was immers geen zomertijd) ---------- 8.30.00

Wat snuffelwerk en een goede atlas leert ons dat het ziekenhuis op 4°52'56" O.L. gesitueerd was en daarmee kunnen we de lengte-correctie uitvoeren: 4 graden (°) x 4 minuten 52 minuten (') x 4 seconden 56 /15 sec. (") x 1 seconde Delta T Totaal Dan de tijdvereffening Totaal GMT Geeft Na vereenvoudiging blijft

geeft 16 minuten geeft 212 seconden geeft 3 seconden geeft 29 seconden --------------------------------- + 16 minuten 244 seconden 5 minuten 0 seconden --------------------------------- + 21 minuten 244 seconden 8 uur 30 minuten 000 seconden ---------------------------------- + 8 uur 51 minuten 244 seconden 8 uur 55 minuten 4 seconden

Op de tabel op pagina 90 zien we dat we te maken hebben met het 5e uur (het uur van de draak); nu moeten we de dag vinden en daarvoor blijven we nog even op deze pagina: De jaarwaarde voor 1951 is 37, daar tellen we vervolgens de maandwaarde voor september (243) en de dag zelf (15) bij op en komen op een totaal van 295. Voor diegenen, die wat moeite met de tafel van 60 hebben is deze afgedrukt en we zien dan ook meteen dat er van de 295 zonder problemen 4 cycli afgetrokken kunnen worden; het restgetal is dan 55 en via pagina 23 of 24 zien we dat de dagwaarde ‘Aarde Paard’ is. Het laatste cijfer hiervan (de éénheden) gebruiken we als ‘dagfractie’ en zo komen we via de kruistabel op pagina 90 uit op de uurwaarde: 53, hetgeen correspondeert met ‘Vuur Draak’. Nu moeten we alleen nog de lunatietabellen (pagina 66 t/m 75) raadplegen om de cyclische waarden voor de maand (4e kolom van rechts) en het jaar (3e kolom van rechts) af te lezen: maand 34 (Vuur Haan) en jaar 28 (Metaal Haas). Middels de gegevens op pagina 19 tot en met 23 bent U nu in staat om Uw 8 geboortekarakters in het Chinees neer te schrijven. Om de Hemelse Wortel te vinden moet U van de gevonden waarde (b.v. 55) zoveel mogelijk keren 10 aftrekken (rest 5) en voor de Aardse Tak het getal zo vaak mogelijk met 12 verminderen (rest 7), de tabel op pagina 23 vermeldt echter ook deze opsplitsing. N.B.: Het moge duidelijk zijn dat indien we met een berekening ná 23.00 uur uitkomen er sprake is van ‘de volgende dag’; indien we vóór 23.00 uur uitkomen dan hebben we te maken met ‘de vorige dag’. Om deze reden valt het aan te bevelen eerst de tijd te bepalen en dan pas de rest. Bij de jaarwaarden dient bij schrikkeljaren (en ná 28 februari) één dag extra geteld te worden: 2 maart 1976 wordt derhalve 48 [voor het jaar] + 1 [na 28 februari] + 59 [maandwaarde] + 2 [dagwaarde] = 110. Na aftrek van [1 maal] 60 resteert dan: 50. © St. Werkgroep Het Zevengesternte

62

REKENBLAD Uur

Geboorte tijd Correctie naar GMT

Min

Sec

_____________________

GMT tijd lengte correctie: booggraden Boogminuten 15 boogseconden

(°) x 4 minuten (') x 4 seconden (") x 1 seconde

= = = _____________________

Delta T

_____________________

Tijdvereffening

_____________________

Deze tijd correspondeert met het Jaarwaarde Schrikkelwaarde Maandwaarde Dagwaarde

minuten seconden seconden

e uur.

: : : :

Totaal Correctie ( x 60) :

_____________________ +

_____________________ Rest (Dagwaarde) Uurwaarde Kalenderjaar Kalendermaand

: : : :

Dagfractie

:

Hemels teken van het uur

Hemels teken van de dag

Hemels teken van de maand

Hemels teken van het jaar

Aards teken van het uur

Aards teken van de dag

Aards teken van de maand

Aards teken van het jaar


63

Lunatie tabellen


64

TOELICHTING OP DE LUNATIETABELLEN 1e kolom: de dag, de maand en het jaar waarop de lunatie (= nieuwe maan) plaatsvindt. 2e kolom: de Chinese kalenderdatum; indien volgens de Chinese kalender de volgende dag genomen moet worden, dan staat hier een + (een ‘plusje’). Dit komt natuurlijk alleen voor ná 15.00 uur GMT (15 + 8 = 23.00) 3e kolom: het tijdstip van de lunatie in uren en minuten Greenwich Mean Time; de afgedrukte tijd kan een minuut afwijken van een willekeurige efemeride, omdat deze tabeltijden met meerdere computerprogramma's zijn berekend en het gemiddelde als uitkomst is genomen. 4e kolom: de kalendermaand volgens de 60-cyclus; rekening houdende met de schrikkelmanen. 5e kolom: het kalenderjaar volgens de 60-cyclus. 6e kolom: het maandnummer volgens de 60-cyclus, echter zonder rekening te houden met de schrikkelmanen (dus doortellend). 7e kolom: lunatie aanduiding volgens onderstaand systeem. Gewone maanden A = 1e voorjaarsmaand B = 2e voorjaarsmaand C = 3e voorjaarsmaand D = 1e zomermaand E = 2e zomermaand F = 3e zomermaand G = 1e herfstmaand H = 2e herfstmaand I = 3e herfstmaand J = 1e wintermaand K = 2e wintermaand L = 3e wintermaand

= 1e maand = 2e maand = 3e maand = 4e maand = 5e maand = 6e maand = 7e maand = 8e maand = 9e maand = 10e maand = 11e maand = 12e maand

Schrikkelmaanden O = 2e voorjaarsschrikkelmaand = 2e maand P = 3e voorjaarsschrikkelmaand = 3e maand Q = 1e zomerschrikkelmaand = 4e maand R = 2e zomerschrikkelmaand = 5e maand S = 3e zomerschrikkelmaand = 6e maand T = 1e herfstschrikkelmaand = 7e maand U = 2e herfstschrikkelmaand = 8e maand V = 3e herfstschrikkelmaand = 9e maand W = 1e winterschrikkelmaand = 10e maand N.B.: De 1e voorjaarsmaand en de 2e en 3e wintermaand schrikkelen NOOIT.


65

1900 01-01-1900 13.52 31-01-1900 01.22 01-03-1900 11.25 30-03-1900+ 20.30 29-04-1900 05.23 28-05-1900 14.50 27-06-1900 01.27 26-07-1900 13.43 25-08-1900 03.52 23-09-1900+ 19.57 23-10-1900 13.27 22-11-1900 07.17 22-12-1900 00.00

14 15 16 17 18 19 20 21 22 22 23 24 25

36 37 37 37 37 37 37 37 37 37 37 37 37

42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

L A B C D E F G H U I J K

1901 20-01-1901 14.35 19-02-1901 02.45 20-03-1901 12.53 18-04-1901+ 21.38 18-05-1901 05.38 16-06-1901 13.33 15-07-1901+ 22.10 14-08-1901 08.27 12-09-1901+ 21.18 12-10-1901 13.11 11-11-1901 07.34 11-12-1901 02.53

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

37 38 38 38 38 38 38 38 38 38 38 38

55 56 57 58 59 60 01 02 03 04 05 06

L A B C D E F G H I J K

1902 09-01-1902+ 21.14 08-02-1902 13.21 10-03-1902 02.50 08-04-1902 13.50 07-05-1902+ 22.45 06-06-1902 06.11 05-07-1902 12.59 03-08-1902+ 20.17 02-09-1902 05.19 01-10-1902+ 17.09 31-10-1902 08.13 30-11-1902 02.04 29-12-1902+ 21.25

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

38 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39

07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

L A B C D E F G H I J K L

1903 28-01-1903+ 16.38 27-02-1903 10.19 29-03-1903 01.26 27-04-1903 13.31 26-05-1903+ 22.50 25-06-1903 06.11 24-07-1903 12.46 22-08-1903+ 19.51 21-09-1903 04.30 20-10-1903 15.30 19-11-1903 05.10 18-12-1903+ 21.26

51 52 53 54 55 55 56 57 58 59 60 01

40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40

20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

A B C D E R F G H I J K

1904 17-01-1904 15.46 16-02-1904 11.04 17-03-1904 05.39 15-04-1904+ 21.53 15-05-1904 10.58 13-06-1904+ 21.10 13-07-1904 05.27 11-08-1904 12.58 09-09-1904+ 20.43 09-10-1904 05.25 07-11-1904 15.37 07-12-1904 03.46

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13

40 41 41 41 41 41 41 41 41 41 41 41

32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43


1905 05-01-1905+ 18.17 04-02-1905 11.06 06-03-1905 05.19 04-04-1905+ 23.23 04-05-1905 15.50 03-06-1905 05.56 02-07-1905+ 17.50 01-08-1905 04.02 30-08-1905 13.13 28-09-1905+ 21.59 28-10-1905 06.58 26-11-1905+ 16.47 26-12-1905 04.03

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

41 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42

44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56


1906 24-01-1906+ 17.10 23-02-1906 07.58 24-03-1906+ 23.53 23-04-1906+ 16.07 23-05-1906 08.01 21-06-1906+ 23.06 21-07-1906 12.59 20-08-1906 01.27 18-09-1906 12.33 17-10-1906+ 22.42 16-11-1906 08.36 15-12-1906+ 18.54

27 28 29 30 30 31 32 33 34 35 36 37

43 43 43 43 43 43 43 43 43 43 43 43

57 58 59 60 01 02 03 04 05 06 07 08

A B C D Q E F G H I J K

1907 14-01-1907 05.57 12-02-1907+ 17.43 14-03-1907 06.05 12-04-1907+ 19.06 12-05-1907 08.59 10-06-1907+ 23.50 10-07-1907 15.17 09-08-1907 06.36 07-09-1907+ 21.03 07-10-1907 10.20 05-11-1907+ 22.39 05-12-1907 10.23

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

43 44 44 44 44 44 44 44 44 44 44 44

09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20



66

1908 03-01-1908+ 21.43 02-02-1908 08.36 02-03-1908+ 18.57 01-04-1908 05.03 30-04-1908 15.34 30-05-1908 03.15 28-06-1908+ 16.31 28-07-1908 07.17 26-08-1908+ 22.59 25-09-1908 14.59 25-10-1908 06.46 23-11-1908+ 21.52 23-12-1908 11.49

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02

44 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33


1909 22-01-1909 00.12 20-02-1909 10.52 21-03-1909+ 20.11 20-04-1909 04.51 19-05-1909 13.42 17-06-1909+ 23.29 17-07-1909 10.45 15-08-1909+ 23.54 14-09-1909 15.09 14-10-1909 08.13 13-11-1909 02.18 12-12-1909+ 19.59

03 04 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13

46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46

34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

A B O C D E F G H I J K

1910 11-01-1910 11.51 10-02-1910 01.13 11-03-1910 12.12 09-04-1910+ 21.25 09-05-1910 05.33 07-06-1910 13.16 06-07-1910+ 21.20 05-08-1910 06.37 03-09-1910+ 18.05 03-10-1910 08.32 02-11-1910 01.56 01-12-1910+ 21.11 31-12-1910+ 16.21

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

46 47 47 47 47 47 47 47 47 47 47 47 47

46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58


1911 30-01-1911 09.45 01-03-1911 00.31 30-03-1911 12.38 28-04-1911+ 22.25 28-05-1911 06.24 26-06-1911 13.20 25-07-1911+ 20.12 24-08-1911 04.14 22-09-1911 14.37 22-10-1911 04.09 20-11-1911+ 20.49 20-12-1911 15.40

27 28 29 30 31 32 32 33 34 35 36 37

48 48 48 48 48 48 48 48 48 48 48 48

59 60 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

A B C D E F S G H I J K

1912 19-01-1912 11.10 18-02-1912 05.44 18-03-1912+ 22.08 17-04-1912 11.40 16-05-1912+ 22.14 15-06-1912 06.24 14-07-1912 13.13 12-08-1912+ 19.58 11-09-1912 03.48 10-10-1912 13.40 09-11-1912 02.05 08-12-1912+ 17.07

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

48 49 49 49 49 49 49 49 49 49 49 49

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22


1913 07-01-1913 10.28 06-02-1913 05.22 08-03-1913 00.22 06-04-1913+ 17.48 06-05-1913 08.24 04-06-1913+ 19.57 04-07-1913 05.06 02-08-1913 12.58 31-08-1913+ 20.38 30-09-1913 04.57 29-10-1913 14.29 28-11-1913 01.41 27-12-1913 14.59

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02

49 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50

23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35


1914 26-01-1914 06.34 25-02-1914 00.02 26-03-1914+ 18.09 25-04-1914 11.22 25-05-1914 02.35 23-06-1914 15.33 23-07-1914 02.38 21-08-1914 12.26 19-09-1914+ 21.33 19-10-1914 06.33 17-11-1914+ 16.02 17-12-1914 02.35

03 04 05 06 07 07 08 09 10 11 12 13

51 51 51 51 51 51 51 51 51 51 51 51

36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47


1915 15-01-1915 14.42 14-02-1915 04.31 15-03-1915+ 19.42 14-04-1915 11.36 14-05-1915 03.31 12-06-1915+ 18.57 12-07-1915 09.30 10-08-1915+ 22.51 09-09-1915 10.52 08-10-1915+ 21.41 07-11-1915 07.52 06-12-1915+ 18.04

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

51 52 52 52 52 52 52 52 52 52 52 52

48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59


1916 05-01-1916 04.45 03-02-1916 16.06 04-03-1916 03.58 02-04-1916+ 16.21 02-05-1916+ 05.29 31-05-1916 19.37 30-06-1916 10.43 30-07-1916 02.15 28-08-1916+ 17.24 27-09-1916 07.33 26-10-1916+ 20.36 25-11-1916 08.50 24-12-1916+ 20.31

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

52 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53

60 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12


1917 23-01-1917 07.40 21-02-1917+ 18.09 23-03-1917 04.05 21-04-1917 14.02 21-05-1917 00.47 19-06-1917 13.02 19-07-1917 03.00 17-08-1917+ 18.21 16-09-1917 10.27 16-10-1917 02.41 14-11-1917+ 18.28 14-12-1917 09.17

39 40 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

54 54 54 54 54 54 54 54 54 54 54 54

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24


1918 12-01-1918+ 22.35 11-02-1918 10.05 12-03-1918+ 19.52 11-04-1918 04.34 10-05-1918 13.01 08-06-1918+ 22.03 08-07-1918 08.22 06-08-1918+ 20.29 05-09-1918 10.43 05-10-1918 03.05 03-11-1918+ 21.01 03-12-1918 15.19

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01

54 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55

25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36


1919 02-01-1919+ 08.24 31-01-1919 23.07 02-03-1919 11.11 31-03-1919+ 21.05 30-04-1919 05.30 29-05-1919 13.12 27-06-1919+ 20.53 27-07-1919 05.22 25-08-1919 15.37 24-09-1919 04.33 23-10-1919+ 20.39 22-11-1919 15.20 22-12-1919 10.55

02 03 04 05 06 07 08 09 09 10 11 12 13

55 56 56 56 56 56 56 56 56 56 56 56 56

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

L A B C D E F G T H I J K


67

1920 21-01-1920 05.27 19-02-1920+ 21.35 20-03-1920 10.56 18-04-1920+ 21.43 18-05-1920 06.25 16-06-1920 13.41 15-07-1920+ 20.25 14-08-1920 03.44 12-09-1920 12.52 12-10-1920 00.51 10-11-1920+ 16.05 10-12-1920 10.04

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

56 57 57 57 57 57 57 57 57 57 57 57

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01


1921 09-01-1921 05.27 08-02-1921 00.37 09-03-1921+ 18.09 08-04-1921 09.05 07-05-1921+ 21.02 06-06-1921 06.15 05-07-1921 13.36 03-08-1921+ 20.17 02-09-1921 03.33 01-10-1921+ 12.26 30-10-1921 23.39 29-11-1921 13.26 29-12-1921 05.39

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

57 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14


1922 27-01-1922+ 23.48 26-02-1922+ 18.48 28-03-1922 13.03 27-04-1922 05.04 26-05-1922+ 18.04 25-06-1922 04.20 24-07-1922 12.47 22-08-1922+ 20.34 21-09-1922 04.38 20-10-1922 13.40 19-11-1922 00.06 18-12-1922 12.20

39 40 41 42 43 43 44 45 46 47 48 49

59 59 59 59 59 59 59 59 59 59 59 59

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26


1923 17-01-1923 02.41 15-02-1923+ 19.07 17-03-1923 12.51 16-04-1923 06.29 15-05-1923+ 22.38 14-06-1923 12.42 14-07-1923 00.45 12-08-1923 11.17 10-09-1923+ 20.53 10-10-1923 06.06 08-11-1923 15.27 08-12-1923 01.31

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01

59 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60

27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38


1924 06-01-1924 12.48 05-02-1924 01.39 05-03-1924+ 15.58 04-04-1924 07.17 03-05-1924+ 23.00 02-06-1924 14.34 02-07-1924 05.35 31-07-1924+ 19.42 30-08-1924 08.37 28-09-1924+ 20.16 28-10-1924 06.57 26-11-1924+ 17.16 26-12-1924 03.46

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14

60 01 01 01 01 01 01 01 01 01 01 01 01

39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51


1925 24-01-1925+ 14.45 23-02-1925 02.12 24-03-1925 14.03 23-04-1925 02.28 22-05-1925 15.48 21-06-1925 06.17 20-07-1925+ 21.40 19-08-1925 13.50 18-09-1925 04.13 17-10-1925+ 18.06 16-11-1925 06.58 15-12-1925+ 19.05

15 16 17 18 18 19 20 21 22 23 24 25

02 02 02 02 02 02 02 02 02 02 02 02

52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02 03


1926 14-01-1926 06.35 12-02-1926+ 17.21 14-03-1926 03.20 12-04-1926 12.57 11-05-1926+ 22.56 10-06-1926 10.08 09-07-1926+ 23.06 08-08-1926 13.49 07-09-1926 05.45 06-10-1926+ 22.13 05-11-1926 14.35 05-12-1926 06.12

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

02 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03

04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15


1927 03-01-1927+ 20.28 02-02-1927 08.55 03-03-1927+ 19.25 02-04-1927 04.24 01-05-1927+ 12.40 30-05-1927 21.06 29-06-1927 06.32 28-07-1927+ 17.36 27-08-1927 06.46 25-09-1927+ 22.11 25-10-1927+ 15.38 24-11-1927 10.09 24-12-1927 04.14

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

03 04 04 04 04 04 04 04 04 04 04 04 04

16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28


1928 22-01-1928+ 20.19 21-02-1928 09.41 21-03-1928+ 20.30 20-04-1928 05.25 19-05-1928 13.14 17-06-1928+ 20.42 17-07-1928 04.36 15-08-1928 13.49 14-09-1928 01.21 13-10-1928 15.56 12-11-1928 09.36 12-12-1928 05.06

51 52 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01

05 05 05 05 05 05 05 05 05 05 05 05

29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40


1929 11-01-1929 00.29 09-02-1929+ 17.55 11-03-1929 08.37 09-04-1929+ 20.33 09-05-1929 06.08 07-06-1929 13.57 06-07-1929+ 20.47 05-08-1929 03.40 03-09-1929 11.48 02-10-1929+ 22.19 01-11-1929 12.01 01-12-1929 04.49 30-12-1929+ 23.42

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14

05 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06

41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53


1930 29-01-1930+ 19.08 28-02-1930 13.33 30-03-1930 05.47 28-04-1930+ 19.09 28-05-1930 05.37 26-06-1930 13.47 25-07-1930+ 20.42 24-08-1930 03.37 22-09-1930 11.42 21-10-1930+ 21.48 20-11-1930 10.21 20-12-1930 01.24

15 16 17 18 19 20 20 21 22 23 24 25

07 07 07 07 07 07 07 07 07 07 07 07

54 55 56 57 58 59 60 01 02 03 04 05


1931 18-01-1931+ 18.36 17-02-1931 13.11 19-03-1931 07.51 18-04-1931 01.00 17-05-1931 15.28 16-06-1931 03.02 15-07-1931 12.20 13-08-1931+ 20.27 12-09-1931 04.26 11-10-1931 13.06 09-11-1931+ 22.56 09-12-1931 10.16

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

07 08 08 08 08 08 08 08 08 08 08 08

06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17



68

1932 07-01-1932+ 23.29 06-02-1932 14.45 07-03-1932 07.45 06-04-1932 01.21 05-05-1932+ 18.12 04-06-1932 09.16 03-07-1932+ 22.20 02-08-1932 09.42 31-08-1932+ 19.54 30-09-1932 05.29 29-10-1932 14.56 28-11-1932 00.44 27-12-1932 11.23

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

08 09 09 09 09 09 09 09 09 09 09 09 09

18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30


1933 25-01-1933+ 23.20 24-02-1933 12.44 26-03-1933 03.21 24-04-1933+ 18.39 24-05-1933 10.07 23-06-1933 01.23 22-07-1933+ 16.03 21-08-1933 05.48 19-09-1933+ 18.20 19-10-1933 05.44 17-11-1933+ 16.23 17-12-1933 02.53

51 52 53 54 55 55 56 57 58 59 60 01

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42


1934 15-01-1934 13.37 14-02-1934 00.44 15-03-1934 12.09 13-04-1934+ 23.58 13-05-1934 12.30 12-06-1934 02.12 11-07-1934+ 17.06 10-08-1934 08.46 09-09-1934 00.20 08-10-1934 15.04 07-11-1934 04.43 06-12-1934+ 17.24

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13

10 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11

43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54


1935 05-01-1935 05.20 03-02-1935+ 16.28 05-03-1935 02.41 03-04-1935 12.11 02-05-1935+ 21.37 01-06-1935 07.52 30-06-1935+ 19.45 30-07-1935 09.33 29-08-1935 01.01 27-09-1935+ 17.30 27-10-1935 10.16 26-11-1935 02.36 25-12-1935+ 17.49

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

11 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12

55 56 57 58 59 60 01 02 03 04 05 06 07


1936 24-01-1936 07.18 22-02-1936+ 18.42 23-03-1936 04.14 21-04-1936 12.33 20-05-1936+ 20.35 19-06-1936 05.15 18-07-1936 15.19 17-08-1936 03.21 15-09-1936+ 17.42 15-10-1936 10.21 14-11-1936 04.42 13-12-1936+ 23.25

27 28 29 29 30 31 32 33 34 35 36 37

13 13 13 13 13 13 13 13 13 13 13 13

08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

A B C P D E F G H I J K

1937 12-01-1937+ 16.47 11-02-1937 07.35 12-03-1937+ 19.32 11-04-1937 05.10 10-05-1937 13.18 08-06-1937+ 20.43 08-07-1937 04.13 06-08-1937 12.37 04-09-1937+ 22.54 04-10-1937 11.58 03-11-1937 04.16 02-12-1937+ 23.11

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

13 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14

20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31


1938 01-01-1938+ 18.58 31-01-1938 13.35 02-03-1938 05.40 31-03-1938+ 18.52 30-04-1938 05.28 29-05-1938 14.00 27-06-1938+ 21.10 27-07-1938 03.54 25-08-1938 11.18 23-09-1938+ 20.34 23-10-1938 08.42 22-11-1938 00.05 21-12-1938+ 18.07

50 51 52 53 54 55 56 57 57 58 59 60 01

14 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15

32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44

L A B C D E F G T H I J K

1939 20-01-1939 13.27 19-02-1939 08.28 21-03-1939 01.50 19-04-1939+ 16.35 19-05-1939 04.25 17-06-1939 13.37 16-07-1939+ 21.03 15-08-1939 03.54 13-09-1939 11.22 12-10-1939+ 20.30 11-11-1939 07.55 10-12-1939+ 21.46

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13

15 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16

45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56


1940 09-01-1940 13.53 08-02-1940 07.45 09-03-1940 02.23 07-04-1940+ 20.19 07-05-1940 12.07 06-06-1940 01.05 05-07-1940 11.28 03-08-1940+ 20.09 02-09-1940 04.15 01-10-1940 12.41 30-10-1940+ 22.03 29-11-1940 08.42 28-12-1940+ 20.56

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

16 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17

57 58 59 60 01 02 03 04 05 06 07 08 09


1941 27-01-1941 11.03 26-02-1941 03.02 27-03-1941+ 20.14 26-04-1941 13.24 26-05-1941 05.19 24-06-1941+ 19.23 24-07-1941 07.39 22-08-1941+ 18.34 21-09-1941 04.38 20-10-1941 14.20 19-11-1941 00.04 18-12-1941 10.19

27 28 29 30 31 32 32 33 34 35 36 37

18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21


1942 16-01-1942+ 21.32 15-02-1942 10.04 16-03-1942+ 23.51 15-04-1942 14.34 15-05-1942 05.45 13-06-1942+ 21.02 13-07-1942 12.03 12-08-1942 02.27 10-09-1942 15.52 10-10-1942 04.06 08-11-1942 15.19 08-12-1942 02.00

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

18 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19

22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33


1943 06-01-1943 12.38 04-02-1943+ 23.30 06-03-1943 10.35 04-04-1943+ 21.54 04-05-1943 09.44 02-06-1943+ 22.34 02-07-1943 12.44 01-08-1943 04.07 30-08-1943+ 20.00 29-09-1943 11.29 29-10-1943 01.59 27-11-1943 15.23 27-12-1943 03.51

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02

19 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20

34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46



69

1944 25-01-1944 15.25 24-02-1944 01.59 24-03-1944 11.36 22-04-1944+ 20.44 22-05-1944 06.13 20-06-1944+ 17.00 20-07-1944 05.43 18-08-1944+ 20.25 17-09-1944 12.38 17-10-1944 05.35 15-11-1944+ 22.30 15-12-1944 14.35

03 04 05 06 06 07 08 09 10 11 12 13

21 21 21 21 21 21 21 21 21 21 21 21

47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58


1945 14-01-1945 05.07 12-02-1945+ 17.34 14-03-1945 03.51 12-04-1945 12.30 11-05-1945+ 20.22 10-06-1945 04.26 09-07-1945 13.36 08-08-1945 00.32 06-09-1945 13.44 06-10-1945 05.23 04-11-1945+ 23.11 04-12-1945+ 18.07

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

21 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22

59 60 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10


1946 03-01-1946 12.30 02-02-1946 04.44 03-03-1946+ 18.02 02-04-1946 04.38 01-05-1946 13.17 30-05-1946+ 20.50 29-06-1946 04.06 28-07-1946 11.54 26-08-1946+ 21.08 25-09-1946 08.45 24-10-1946+ 23.32 23-11-1946+ 17.24 23-12-1946 13.06

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

22 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23


1947 22-01-1947 08.35 21-02-1947 02.00 22-03-1947+ 16.35 21-04-1947 04.20 20-05-1947 13.44 18-06-1947+ 21.26 18-07-1947 04.16 16-08-1947 11.13 14-09-1947+ 19.28 14-10-1947 06.10 12-11-1947+ 20.01 12-12-1947 12.54

39 40 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

24 24 24 24 24 24 24 24 24 24 24 24

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35


1948 11-01-1948 07.45 10-02-1948 03.02 10-03-1948+ 21.15 09-04-1948 13.17 09-05-1948 02.31 07-06-1948 12.56 06-07-1948+ 21.09 05-08-1948 04.13 03-09-1948 11.22 02-10-1948+ 19.42 01-11-1948 06.03 30-11-1948+ 18.45 30-12-1948 09.45

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02

24 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25

36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48


1949 29-01-1949 02.42 27-02-1949+ 20.55 29-03-1949 15.11 28-04-1949 08.03 27-05-1949+ 22.24 26-06-1949 10.02 25-07-1949+ 19.34 24-08-1949 04.00 22-09-1949 12.21 21-10-1949+ 21.23 20-11-1949 07.30 19-12-1949+ 18.56

03 04 05 06 07 08 09 09 10 11 12 13

26 26 26 26 26 26 26 26 26 26 26 26

49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60

A B C D E F G T H I J K

1950 18-01-1950 08.00 16-02-1950+ 22.53 18-03-1950 15.20 17-04-1950 08.26 17-05-1950 00.55 15-06-1950 15.53 15-07-1950 05.06 13-08-1950+ 16.48 12-09-1950 03.28 11-10-1950 13.33 09-11-1950+ 23.26 09-12-1950 09.29

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

26 27 27 27 27 27 27 27 27 27 27 27

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12


1951 07-01-1951+ 20.11 06-02-1951 07.55 07-03-1951+ 20.52 06-04-1951 10.53 06-05-1951 01.36 04-06-1951+ 16.41 04-07-1951 07.48 02-08-1951+ 22.39 01-09-1951 12.49 01-10-1951 01.56 30-10-1951 13.54 29-11-1951 01.00 28-12-1951 11.44

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

27 28 28 28 28 28 28 28 28 28 28 28 28

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25


1952 26-01-1952+ 22.27 25-02-1952 09.16 25-03-1952+ 20.13 24-04-1952 07.28 23-05-1952+ 19.28 22-06-1952 08.45 21-07-1952+ 23.31 20-08-1952 15.21 19-09-1952 07.22 18-10-1952+ 22.42 17-11-1952 12.56 17-12-1952 02.03

39 40 41 42 43 43 44 45 46 47 48 49

29 29 29 29 29 29 29 29 29 29 29 29

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37


1953 15-01-1953 14.09 14-02-1953 01.11 15-03-1953 11.06 13-04-1953+ 20.09 13-05-1953 05.06 11-06-1953 14.55 11-07-1953 02.28 09-08-1953 16.10 08-09-1953 07.48 08-10-1953 00.41 06-11-1953+ 17.58 06-12-1953 10.48

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01

29 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49


1954 05-01-1954 02.22 03-02-1954 15.56 05-03-1954 03.12 03-04-1954 12.25 02-05-1954+ 20.23 01-06-1954 04.03 30-06-1954 12.26 29-07-1954+ 22.20 28-08-1954 10.21 27-09-1954 00.51 26-10-1954+ 17.47 25-11-1954 12.31 25-12-1954 07.34

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14

30 31 31 31 31 31 31 31 31 31 31 31 31

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02


1955 24-01-1955 01.07 22-02-1955 15.55 24-03-1955 03.43 22-04-1955 13.07 21-05-1955+ 20.59 20-06-1955 04.12 19-07-1955 11.35 17-08-1955+ 19.58 16-09-1955 06.19 15-10-1955+ 19.32 14-11-1955 12.02 14-12-1955 07.07

15 16 17 17 18 19 20 21 22 23 24 25

32 32 32 32 32 32 32 32 32 32 32 32

03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14



70

1956 13-01-1956 03.01 11-02-1956+ 21.38 12-03-1956 13.37 11-04-1956 02.40 10-05-1956 13.05 08-06-1956+ 21.30 08-07-1956 04.38 06-08-1956 11.25 04-09-1956+ 18.58 04-10-1956 04.25 02-11-1956+ 16.44 02-12-1956 08.13

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

32 33 33 33 33 33 33 33 33 33 33 33

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26


1957 01-01-1957 02.14 30-01-1957+ 21.25 01-03-1957+ 16.13 31-03-1957 09.19 29-04-1957+ 23.54 29-05-1957 11.40 27-06-1957+ 20.54 27-07-1957 04.29 25-08-1957 11.33 23-09-1957+ 19.19 23-10-1957 04.44 21-11-1957+ 16.20 21-12-1957 06.12

38 39 40 41 42 43 44 45 46 46 47 48 49

33 34 34 34 34 34 34 34 34 34 34 34 34

27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39


1958 19-01-1958+ 22.08 18-02-1958 15.39 20-03-1958 09.50 19-04-1958 03.24 18-05-1958+ 19.01 17-06-1958 08.00 16-07-1958+ 18.34 15-08-1958 03.33 13-09-1958 12.02 12-10-1958+ 20.52 11-11-1958 06.34 10-12-1958+ 17.24

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01

34 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35

40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51


1959 09-01-1959 05.34 07-02-1959+ 19.23 09-03-1959 10.52 08-04-1959 03.29 07-05-1959+ 20.12 06-06-1959 11.54 06-07-1959 02.01 04-08-1959 14.34 03-09-1959 01.55 02-10-1959 12.31 31-10-1959+ 22.41 30-11-1959 08.47 29-12-1959+ 19.10

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14

35 36 36 36 36 36 36 36 36 36 36 36 36

52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02 03 04


1960 28-01-1960 06.15 26-02-1960+ 18.24 27-03-1960 07.38 25-04-1960+ 21.45 25-05-1960 12.27 24-06-1960 03.27 23-07-1960+ 18.31 22-08-1960 09.15 20-09-1960+ 23.12 20-10-1960 12.02 18-11-1960+ 23.46 18-12-1960 10.47

15 16 17 18 19 20 20 21 22 23 24 25

37 37 37 37 37 37 37 37 37 37 37 37

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16


1961 16-01-1961+ 21.30 15-02-1961 08.11 16-03-1961+ 18.51 15-04-1961 05.38 14-05-1961+ 16.55 13-06-1961 05.17 12-07-1961+ 19.11 11-08-1961 10.36 10-09-1961 02.50 09-10-1961+ 18.53 08-11-1961 09.58 07-12-1961+ 23.52

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

37 38 38 38 38 38 38 38 38 38 38 38

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28


1962 06-01-1962 12.36 05-02-1962 00.11 06-03-1962 10.31 04-04-1962+ 19.45 04-05-1962 04.25 02-06-1962 13.27 01-07-1962+ 23.53 31-07-1962 12.24 30-08-1962 03.09 28-09-1962+ 19.40 28-10-1962 13.05 27-11-1962 06.30 26-12-1962+ 22.59

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

38 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39

29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41


1963 25-01-1963 13.43 24-02-1963 02.06 25-03-1963 12.10 23-04-1963+ 20.29 23-05-1963 04.00 21-06-1963 11.46 20-07-1963+ 20.43 19-08-1963 07.35 17-09-1963+ 20.51 17-10-1963 12.43 16-11-1963 06.51 16-12-1963 02.07

51 52 53 54 54 55 56 57 58 59 60 01

40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40

42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53


1964 14-01-1964+ 20.44 13-02-1964 13.02 14-03-1964 02.14 12-04-1964 12.38 11-05-1964+ 21.02 10-06-1964 04.23 09-07-1964 11.31 07-08-1964+ 19.17 06-09-1964 04.34 05-10-1964+ 16.20 04-11-1964 07.17 04-12-1964 01.19

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13

40 41 41 41 41 41 41 41 41 41 41 41

54 55 56 57 58 59 60 01 02 03 04 05


1965 02-01-1965+ 21.07 01-02-1965+ 16.36 03-03-1965 09.56 02-04-1965 00.21 01-05-1965 11.56 30-05-1965+ 21.13 29-06-1965 04.53 28-07-1965 11.45 26-08-1965+ 18.51 25-09-1965 03.18 24-10-1965 14.12 23-11-1965 04.10 22-12-1965+ 21.03

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

41 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42 42

06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18


1966 21-01-1966 15.47 20-02-1966 10.50 22-03-1966 04.47 20-04-1966+ 20.36 20-05-1966 09.43 18-06-1966+ 20.09 18-07-1966 04.31 16-08-1966 11.48 14-09-1966+ 19.14 14-10-1966 03.52 12-11-1966 14.27 12-12-1966 03.14

27 28 29 29 30 31 32 33 34 35 36 37

43 43 43 43 43 43 43 43 43 43 43 43

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30


1967 10-01-1967+ 18.07 09-02-1967 10.44 11-03-1967 04.30 09-04-1967+ 22.21 09-05-1967 14.56 08-06-1967 05.14 07-07-1967+ 17.01 06-08-1967 02.49 04-09-1967 11.38 03-10-1967+ 20.24 02-11-1967 05.49 01-12-1967+ 16.10 31-12-1967 03.39

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

43 44 44 44 44 44 44 44 44 44 44 44 44

31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43



71

1968 29-01-1968+ 16.30 28-02-1968 06.56 28-03-1968+ 22.49 27-04-1968 15.22 27-05-1968 07.30 25-06-1968+ 22.25 25-07-1968 11.50 23-08-1968+ 23.57 22-09-1968 11.08 21-10-1968+ 21.44 20-11-1968 08.02 19-12-1968+ 18.19

51 52 53 54 55 56 57 57 58 59 60 01

45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45

44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55


1969 18-01-1969 04.59 16-02-1969+ 16.26 18-03-1969 04.53 16-04-1969+ 18.17 16-05-1969 08.27 14-06-1969+ 23.09 14-07-1969 14.12 13-08-1969 05.17 11-09-1969+ 19.56 11-10-1969 09.39 09-11-1969+ 22.11 09-12-1969 09.42

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13

45 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46

56 57 58 59 60 01 02 03 04 05 06 07


1970 07-01-1970+ 20.36 06-02-1970 07.13 07-03-1970+ 17.43 06-04-1970 04.10 05-05-1970 14.52 04-06-1970 02.22 03-07-1970 15.18 02-08-1970 05.59 31-08-1970+ 22.02 30-09-1970 14.32 30-10-1970 06.28 28-11-1970+ 21.14 28-12-1970 10.43

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

46 47 47 47 47 47 47 47 47 47 47 47 47

08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20


1971 26-01-1971+ 22.56 25-02-1971 09.49 26-03-1971+ 19.24 25-04-1971 04.02 24-05-1971 12.32 22-06-1971+ 21.58 22-07-1971 09.15 20-08-1971+ 22.54 19-09-1971 14.43 19-10-1971 07.59 18-11-1971 01.46 17-12-1971+ 19.03

27 28 29 30 31 31 32 33 34 35 36 37

48 48 48 48 48 48 48 48 48 48 48 48

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32


1972 16-01-1972 10.53 15-02-1972 00.30 15-03-1972 11.35 13-04-1972+ 20.32 13-05-1972 04.09 11-06-1972 11.31 10-07-1972+ 19.39 09-08-1972 05.26 07-09-1972+ 17.29 07-10-1972 08.09 06-11-1972 01.22 05-12-1972+ 20.24

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

48 49 49 49 49 49 49 49 49 49 49 49

33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44


1973 04-01-1973 15.43 03-02-1973 09.23 05-03-1973 00.08 03-04-1973 11.46 02-05-1973+ 20.56 01-06-1973 04.35 30-06-1973 11.40 29-07-1973+ 19.00 28-08-1973 03.25 26-09-1973 13.54 26-10-1973 03.17 24-11-1973+ 19.56 24-12-1973 15.08

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02

49 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50

45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57


1974 23-01-1974 11.03 22-02-1974 05.34 23-03-1974+ 21.25 22-04-1974 10.17 21-05-1974+ 20.35 20-06-1974 04.56 19-07-1974 12.07 17-08-1974+ 19.02 16-09-1974 02.46 15-10-1974 12.25 14-11-1974 00.54 13-12-1974+ 16.25

03 04 05 05 06 07 08 09 10 11 12 13

51 51 51 51 51 51 51 51 51 51 51 51

58 59 60 01 02 03 04 05 06 07 08 09


1975 12-01-1975 10.20 11-02-1975 05.17 12-03-1975+ 23.48 11-04-1975+ 16.40 11-05-1975 07.06 09-06-1975+ 18.50 09-07-1975 04.10 07-08-1975 11.58 05-09-1975+ 19.19 05-10-1975 03.24 03-11-1975 13.05 03-12-1975 00.51

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

51 52 52 52 52 52 52 52 52 52 52 52

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21


1976 01-01-1976 14.41 31-01-1976 06.21 29-02-1976+ 23.25 30-03-1976+ 17.09 29-04-1976 10.20 29-05-1976 01.48 27-06-1976 14.51 27-07-1976 01.39 25-08-1976 11.01 23-09-1976+ 19.56 23-10-1976 05.10 21-11-1976 15.11 21-12-1976 02.09

26 27 28 29 30 31 32 33 34 34 35 36 37

52 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53

22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34


1977 19-01-1977 14.12 18-02-1977 03.38 19-03-1977+ 18.34 18-04-1977 10.37 18-05-1977 02.52 16-06-1977+ 18.23 16-07-1977 08.37 14-08-1977+ 21.31 13-09-1977 09.23 12-10-1977+ 20.30 11-11-1977 07.09 10-12-1977+ 17.33

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

53 54 54 54 54 54 54 54 54 54 54 54

35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46


1978 09-01-1978 04.01 07-02-1978 14.55 09-03-1978 02.38 07-04-1978 15.17 07-05-1978 04.49 05-06-1978+ 19.03 05-07-1978 09.51 04-08-1978 01.01 02-09-1978 16.09 02-10-1978 06.40 31-10-1978+ 20.06 30-11-1978 08.19 29-12-1978+ 19.37

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02

54 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55

47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59


1979 28-01-1979 06.20 26-02-1979+ 16.46 28-03-1979 03.00 26-04-1979 13.16 26-05-1979 00.01 24-06-1979 11.59 24-07-1979 01.41 22-08-1979+ 17.11 21-09-1979 09.47 21-10-1979 02.24 19-11-1979+ 18.04 19-12-1979 08.24

03 04 05 06 07 08 08 09 10 11 12 13

56 56 56 56 56 56 56 56 56 56 56 56

60 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11



72

1980 17-01-1980+ 21.20 16-02-1980 08.52 16-03-1980+ 18.57 15-04-1980 03.47 14-05-1980 12.01 12-06-1980+ 20.39 12-07-1980 06.46 10-08-1980+ 19.10 09-09-1980 10.01 09-10-1980 02.50 07-11-1980+ 20.43 07-12-1980 14.36

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

56 57 57 57 57 57 57 57 57 57 57 57

12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23


1981 06-01-1981 07.25 04-02-1981+ 22.15 06-03-1981 10.32 04-04-1981+ 20.20 04-05-1981 04.20 02-06-1981 11.33 01-07-1981+ 19.04 31-07-1981 03.53 29-08-1981 14.44 28-09-1981 04.08 27-10-1981+ 20.14 26-11-1981 14.39 26-12-1981 10.11

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

57 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36


1982 25-01-1982 04.57 23-02-1982+ 21.14 25-03-1982 10.18 23-04-1982+ 20.30 23-05-1982 04.41 21-06-1982 11.53 20-07-1982+ 18.58 19-08-1982 02.46 17-09-1982 12.10 17-10-1982 00.05 15-11-1982 15.11 15-12-1982 09.19

39 40 41 42 42 43 44 45 46 47 48 49

59 59 59 59 59 59 59 59 59 59 59 59

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48


1983 14-01-1983 05.09 13-02-1983 00.33 14-03-1983+ 17.44 13-04-1983 07.59 12-05-1983+ 19.26 11-06-1983 04.39 10-07-1983 12.20 08-08-1983+ 19.19 07-09-1983 02.36 06-10-1983 11.16 04-11-1983+ 22.22 04-12-1983 12.27

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01

59 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60

49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60


1984 03-01-1984 05.16 01-02-1984+ 23.47 02-03-1984+ 18.32 01-04-1984 12.10 01-05-1984 03.46 30-05-1984+ 16.49 29-06-1984 03.19 28-07-1984 11.52 26-08-1984+ 19.26 25-09-1984 03.12 24-10-1984 12.09 22-11-1984+ 22.58 22-12-1984 11.48

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 12 13

60 01 01 01 01 01 01 01 01 01 01 01 01

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13

L A B C D E F G H I J W K

1985 21-01-1985 02.29 19-02-1985+ 18.44 21-03-1985 11.59 20-04-1985 05.23 19-05-1985+ 21.42 18-06-1985 11.59 17-07-1985+ 23.57 16-08-1985 10.06 14-09-1985+ 19.21 14-10-1985 04.34 12-11-1985 14.21 12-12-1985 00.55

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

01 02 02 02 02 02 02 02 02 02 02 02

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25


1986 10-01-1986 12.23 09-02-1986 00.57 10-03-1986 14.53 09-04-1986 06.09 08-05-1986+ 22.11 07-06-1986 14.01 07-07-1986 04.56 05-08-1986+ 18.36 04-09-1986 07.09 03-10-1986+ 18.55 02-11-1986 06.02 01-12-1986+ 16.44 31-12-1986 03.11

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

02 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38


1987 29-01-1987 13.46 28-02-1987 00.52 29-03-1987 12.47 28-04-1987 01.35 27-05-1987 15.14 26-06-1987 05.38 25-07-1987+ 20.38 24-08-1987 11.59 23-09-1987 03.08 22-10-1987+ 17.28 21-11-1987 06.33 20-12-1987+ 18.26

39 40 41 42 43 44 44 45 46 47 48 49

04 04 04 04 04 04 04 04 04 04 04 04

39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50


1988 19-01-1988 05.27 17-02-1988 15.55 18-03-1988 02.03 16-04-1988 12.01 15-05-1988+ 22.11 14-06-1988 09.15 13-07-1988+ 21.54 12-08-1988 12.32 11-09-1988 04.50 10-10-1988+ 21.49 09-11-1988 14.20 09-12-1988 05.37

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01

04 05 05 05 05 05 05 05 05 05 05 05

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02


1989 07-01-1989+ 19.23 06-02-1989 07.38 07-03-1989+ 18.20 06-04-1989 03.34 05-05-1989 11.47 03-06-1989+ 19.54 03-07-1989 05.00 01-08-1989 16.06 31-08-1989 05.45 29-09-1989+ 21.48 29-10-1989 15.28 28-11-1989 09.41 28-12-1989 03.20

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14

05 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06

03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15


1990 26-01-1990+ 19.21 25-02-1990 08.56 26-03-1990+ 19.49 25-04-1990 04.28 24-05-1990 11.48 22-06-1990+ 18.56 22-07-1990 02.55 20-08-1990 12.40 19-09-1990 00.47 18-10-1990 15.37 17-11-1990 09.05 17-12-1990 04.22

15 16 17 18 19 19 20 21 22 23 24 25

07 07 07 07 07 07 07 07 07 07 07 07

16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27


1991 15-01-1991+ 23.50 14-02-1991+ 17.33 16-03-1991 08.12 14-04-1991+ 19.39 14-05-1991 04.37 12-06-1991 12.07 11-07-1991+ 19.07 10-08-1991 02.29 08-09-1991 11.02 07-10-1991+ 21.39 06-11-1991 11.11 06-12-1991 03.57

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

07 08 08 08 08 08 08 08 08 08 08 08

28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39



73

1992 04-01-1992+ 23.10 03-02-1992+ 19.00 04-03-1992 13.23 03-04-1992 05.02 02-05-1992+ 17.46 01-06-1992 03.58 30-06-1992 12.19 29-07-1992+ 19.36 28-08-1992 02.43 26-09-1992 10.41 25-10-1992+ 20.35 24-11-1992 09.12 24-12-1992 00.44

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

08 09 09 09 09 09 09 09 09 09 09 09 09

40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52


1993 22-01-1993+ 18.28 21-02-1993 13.06 23-03-1993 07.15 21-04-1993+ 23.50 21-05-1993 14.08 20-06-1993 01.54 19-07-1993 11.25 17-08-1993+ 19.29 16-09-1993 03.11 15-10-1993 11.37 13-11-1993+ 21.35 13-12-1993 09.28

51 52 53 53 54 55 56 57 58 59 60 01

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

53 54 55 56 57 58 59 60 01 02 03 04


1994 11-01-1994+ 23.11 10-02-1994 14.31 12-03-1994 07.05 11-04-1994 00.18 10-05-1994+ 17.08 09-06-1994 08.27 08-07-1994+ 21.38 07-08-1994 08.46 05-09-1994+ 18.33 05-10-1994 03.56 03-11-1994 13.36 02-12-1994+ 23.55

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13

10 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16


1995 01-01-1995 10.57 30-01-1995+ 22.49 01-03-1995 11.49 31-03-1995 02.09 29-04-1995+ 17.37 29-05-1995 09.28 28-06-1995 00.51 27-07-1995 15.14 26-08-1995 04.32 24-09-1995+ 16.55 24-10-1995 04.37 22-11-1995 15.43 22-12-1995 02.23

14 15 16 17 18 19 20 21 22 22 23 24 25

11 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29


1996 20-01-1996 12.52 18-02-1996+ 23.31 19-03-1996 10.46 17-04-1996+ 22.50 17-05-1996 11.47 16-06-1996 01.37 15-07-1996+ 16.16 14-08-1996 07.35 12-09-1996+ 23.08 12-10-1996 14.15 11-11-1996 04.16 10-12-1996+ 16.57

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

12 13 13 13 13 13 13 13 13 13 13 13

30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41


1997 09-01-1997 04.27 07-02-1997 15.07 09-03-1997 01.16 07-04-1997 11.03 06-05-1997+ 20.48 05-06-1997 07.05 04-07-1997+ 18.41 03-08-1997 08.15 01-09-1997+ 23.52 01-10-1997+ 16.52 31-10-1997 10.02 30-11-1997 02.15 29-12-1997+ 16.58

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

13 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14

42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54


1998 28-01-1998 06.02 26-02-1998+ 17.27 28-03-1998 03.15 26-04-1998 11.43 25-05-1998+ 19.33 24-06-1998 03.51 23-07-1998 13.45 22-08-1998 02.04 20-09-1998+ 17.02 20-10-1998 10.10 19-11-1998 04.28 18-12-1998+ 22.43

51 52 53 54 55 55 56 57 58 59 60 01

15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15

55 56 57 58 59 60 01 02 03 04 05 06


1999 17-01-1999 15.47 16-02-1999 06.40 17-03-1999+ 18.49 16-04-1999 04.23 15-05-1999 12.06 13-06-1999+ 19.04 13-07-1999 02.25 11-08-1999 11.09 09-09-1999+ 22.03 09-10-1999 11.35 08-11-1999 03.54 07-12-1999+ 22.32

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13

15 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16

07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18


2000 06-01-2000+ 18.14 05-02-2000 13.04 06-03-2000 05.18 04-04-2000+ 18.13 04-05-2000 04.13 02-06-2000 12.15 01-07-2000+ 19.21 31-07-2000 02.26 29-08-2000 10.20 27-09-2000+ 19.54 27-10-2000 07.59 25-11-2000+ 23.12 25-12-2000+ 17.23

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

16 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31


2001 24-01-2001 13.08 23-02-2001 08.22 25-03-2001 01.23 23-04-2001 15.27 23-05-2001 02.47 21-06-2001 11.59 20-07-2001+ 19.45 19-08-2001 02.56 17-09-2001 10.28 16-10-2001+ 19.24 15-11-2001 06.41 14-12-2001+ 20.48

27 28 29 30 30 31 32 33 34 35 36 37

18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18

32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43


2002 13-01-2002 13.30 12-02-2002 07.42 14-03-2002 02.04 12-04-2002+ 19.22 12-05-2002 10.46 10-06-2002+ 23.48 10-07-2002 10.27 08-08-2002 19.16 07-09-2002 03.11 06-10-2002 11.18 04-11-2002+ 20.36 04-12-2002 07.35

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

18 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19

44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55


2003 02-01-2003+ 20.24 01-02-2003 10.50 03-03-2003 02.36 01-04-2003+ 19.20 01-05-2003 12.16 31-05-2003 04.21 29-06-2003+ 18.40 29-07-2003 06.53 27-08-2003+ 17.27 26-09-2003 03.09 25-10-2003 12.51 23-11-2003+ 23.00 23-12-2003 09.44

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02

19 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20

56 57 58 59 60 01 02 03 04 05 06 07 08



74

2004 21-01-2004+ 21.07 20-02-2004 09.20 20-03-2004+ 22.43 19-04-2004 13.23 19-05-2004 04.54 17-06-2004+ 20.28 17-07-2004 11.25 16-08-2004 01.24 14-09-2004 14.29 14-10-2004 02.48 12-11-2004 14.27 12-12-2004 01.29

03 04 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13

21 21 21 21 21 21 21 21 21 21 21 21

09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

A B P C D E F G H I J K

2005 10-01-2005 12.04 08-02-2005+ 22.29 10-03-2005 09.12 08-04-2005+ 20.34 08-05-2005 08.48 06-06-2005+ 21.57 06-07-2005 12.04 05-08-2005 03.06 03-09-2005+ 18.46 03-10-2005 10.28 02-11-2005 01.25 01-12-2005 15.01 31-12-2005 03.12

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

21 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33


2006 29-01-2006 14.16 28-02-2006 00.32 29-03-2006 10.17 27-04-2006+ 19.45 27-05-2006 05.27 25-06-2006+ 16.06 25-07-2006 04.32 23-08-2006+ 19.11 22-09-2006 11.46 22-10-2006 05.15 20-11-2006+ 22.18 20-12-2006 14.01

27 28 29 30 31 32 33 33 34 35 36 37

23 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23

34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45


2007 19-01-2007 04.01 17-02-2007+ 16.15 19-03-2007 02.44 17-04-2007 11.37 16-05-2007+ 19.28 15-06-2007 03.14 14-07-2007 12.05 12-08-2007+ 23.04 11-09-2007 12.45 11-10-2007 05.02 09-11-2007+ 23.04 09-12-2007+ 17.41

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

23 24 24 24 24 24 24 24 24 24 24 24

46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57


2008 08-01-2008 11.38 07-02-2008 03.45 07-03-2008+ 17.15 06-04-2008 03.56 05-05-2008 12.19 03-06-2008+ 19.24 03-07-2008 02.20 01-08-2008 10.14 30-08-2008+ 19.59 29-09-2008 08.13 28-10-2008+ 23.15 27-11-2008+ 16.56 27-12-2008 12.23

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01 02

24 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25

58 59 60 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10


2009 26-01-2009 07.56 25-02-2009 01.36 26-03-2009+ 16.07 25-04-2009 03.24 24-05-2009 12.12 22-06-2009+ 19.36 22-07-2009 02.35 20-08-2009 10.02 18-09-2009+ 18.45 18-10-2009 05.33 16-11-2009+ 19.14 16-12-2009 12.03

03 04 05 06 07 07 08 09 10 11 12 13

26 26 26 26 26 26 26 26 26 26 26 26

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22


2010 15-01-2010 07.12 14-02-2010 02.52 15-03-2010+ 21.02 14-04-2010 12.30 14-05-2010 01.05 12-06-2010 11.16 11-07-2010+ 19.41 10-08-2010 03.09 08-09-2010 10.30 07-10-2010+ 18.45 06-11-2010 04.52 05-12-2010+ 17.37

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

26 27 27 27 27 27 27 27 27 27 27 27

23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34


2011 04-01-2011 09.04 03-02-2011 02.32 04-03-2011+ 20.47 03-04-2011 14.33 03-05-2011 06.51 01-06-2011+ 21.03 01-07-2011 08.54 30-07-2011+ 18.40 29-08-2011 03.04 27-09-2011 11.09 26-10-2011+ 19.57 25-11-2011 06.11 24-12-2011+ 18.08

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

27 28 28 28 28 28 28 28 28 28 28 28 28

35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47


2012 23-01-2012 07.41 21-02-2012+ 22.36 22-03-2012 14.38 21-04-2012 07.20 20-05-2012+ 23.48 19-06-2012 15.03 19-07-2012 04.25 17-08-2012 15.55 16-09-2012 02.11 15-10-2012 12.03 13-11-2012+ 22.08 13-12-2012 08.42

39 40 41 42 42 43 44 45 46 47 48 49

29 29 29 29 29 29 29 29 29 29 29 29

48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59


2013 11-01-2013+ 19.45 10-02-2013 07.22 11-03-2013+ 19.53 10-04-2013 09.37 10-05-2013 00.31 08-06-2013+ 15.58 08-07-2013 07.15 06-08-2013+ 21.52 05-09-2013 11.36 05-10-2013 00.35 03-11-2013 12.50 03-12-2013 00.22

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01

29 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30

60 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11


2014 01-01-2014 11.15 30-01-2014+ 21.40 01-03-2014 08.02 30-03-2014+ 18.47 29-04-2014 06.16 28-05-2014+ 18.42 27-06-2014 08.10 26-07-2014+ 22.43 25-08-2014 14.13 24-09-2014 06.14 23-10-2014+ 21.57 22-11-2014 12.32 22-12-2014 01.36

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 11 12 13

30 31 31 31 31 31 31 31 31 31 31 31 31

12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

L A B C D E F G H I V J K

2015 20-01-2015 13.15 18-02-2015+ 23.48 20-03-2015 09.38 18-04-2015+ 18.58 18-05-2015 04.15 16-06-2015 14.07 16-07-2015 01.25 14-08-2015 14.55 13-09-2015 06.42 13-10-2015 00.07 11-11-2015+ 17.48 11-12-2015 10.30

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

31 32 32 32 32 32 32 32 32 32 32 32

25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36



75

2016 10-01-2016 01.31 08-02-2016 14.40 09-03-2016 01.56 07-04-2016 11.25 06-05-2016+ 19.31 05-06-2016 03.01 04-07-2016 11.02 02-08-2016+ 20.46 01-09-2016 09.04 01-10-2016 00.12 30-10-2016+ 17.39 29-11-2016 12.19 29-12-2016 06.54

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

32 33 33 33 33 33 33 33 33 33 33 33 33

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49


2017 28-01-2017 00.08 26-02-2017 14.59 28-03-2017 02.58 26-04-2017 12.17 25-05-2017+ 19.46 24-06-2017 02.32 23-07-2017 09.47 21-08-2017+ 18.31 20-09-2017 05.31 19-10-2017+ 19.13 18-11-2017 11.43 18-12-2017 06.31

39 40 41 42 43 44 44 45 46 47 48 49

34 34 34 34 34 34 34 34 34 34 34 34

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01


2018 17-01-2018 02.18 15-02-2018+ 21.06 17-03-2018 13.13 16-04-2018 01.59 15-05-2018 11.49 13-06-2018+ 19.44 13-07-2018 02.49 11-08-2018 09.59 09-09-2018+ 18.03 09-10-2018 03.48 07-11-2018+ 16.03 07-12-2018 07.21

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 01

34 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13


2019 06-01-2019 01.29 04-02-2019+ 21.05 06-03-2019 16.05 05-04-2019 08.52 04-05-2019+ 22.47 03-06-2019 10.03 02-07-2019+ 19.17 01-08-2019 03.13 30-08-2019 10.38 28-09-2019+ 18.27 28-10-2019 03.40 26-11-2019 15.07 26-12-2019 05.15

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14

35 36 36 36 36 36 36 36 36 36 36 36 36

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26


Chi tabellen


76

TOELICHTING OP DE CHI-TABELLEN Bovenin de kolom wordt het jaar vermeld, waarop de tabel van toepassing is. 1e kolom: de oneven Chi. 2e kolom: de maand en de dag waarop de Chi een aanvang neemt. 3e kolom: het tijdstip in uren en minuten Greenwich Mean Time; de afgedrukte tijd kan een minuut afwijken van een willekeurige efemeride omdat deze tabeltijden met meerdere computerprogramma's zijn berekend en het gemiddelde als uitkomst is genomen. 4e kolom: de even Chi. 5e en 6e kolom geven wederom de waarden van de maand, dag en tijd. Hieronder nog de tabel met de ‘dubbele weken’; eerst het nummer, dan de Chinese naam, de eclipticale waarde en - om en om - de Aardse Takken en alternatieve maanden. Diegenen die in het bezit zijn van een westerse horoscoop hoeven slechts te kijken naar de eclipticale lengte van de Zon. 1e 2e 3e 4e 5e 6e 7e 8e 9e 10e 11e 12e 13e 14e 15e 16e 17e 18e 19e 20e 21e 22e 23e 24e

Li Chun Yü Shui Ching Chih Chun Fen Ching Ming Ku Yu Li Hsia Hsiao Man Mang Chung Hsia Chih Hsiao Shu Ta Shu Li Chiu Chu Shu Pai Lu Chiu Fen Han Lu Shuang Chiang Li Tung Hsiao Hsüe Ta Hsüe Tung Chih Hsiao Han Ta Han

315° - 330° (1e maand) 330° - 345° (Tijger) 345° - 360° (2e maand) 000° - 015° (Haas) 015° - 030° (3e maand) 030° - 045° (Draak) 045° - 060° (4e maand) 060° - 075° (Slang) 075° - 090° (5e maand) 090° - 105° (Paard) 105° - 120° (6e maand) 120° - 135° (Geit) 135° - 150° (7e maand) 150° - 165° (Aap) 165° - 180° (8e maand) 180° - 195° (Haan) 195° - 210° (9e maand) 210° - 225° (Hond) 225° - 240° (10e maand) 240° - 255° (Zwijn) 255° - 270° (11e maand) 270° - 285° (Rat) 285° - 300° (12e maand) 300° - 315° (Os)

15° - 30° Waterman 00° - 15° Vissen 15° - 30° Vissen 00° - 15° Ram 15° - 30° Ram 00° - 15° Stier 15° - 30° Stier 00° - 15° Tweelingen 15° - 30° Tweelingen 00° - 15° Kreeft 15° - 30° Kreeft 00° - 15° Leeuw 15° - 30° Leeuw 00° - 15° Maagd 15° - 30° Maagd 00° - 15° Weegschaal 15° - 30° Weegschaal 00° - 15° Schorpioen 15° - 30° Schorpioen 00° - 15° Boogschutter 15° - 30° Boogschutter 00° - 15° Steenbok 15° - 30° Steenbok 15° - 30° Waterman


77

1900 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

18.04 05.52 00.22 05.53 23.55 04.39 15.10 00.51 03.17 18.13 20.40 12.56

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

11.32 02.01 01.39 13.27 13.17 21.40 08.36 15.20 12.20 20.55 17.48 06.41

1904 23. 06-01 01. 05-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

17.37 05.24 23.52 05.19 23.19 04.01 14.32 00.12 02.38 17.36 20.05 12.25

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 20-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

10.58 01.25 00.58 12.42 12.29 20.51 07.50 14.36 11.40 20.19 17.16 06.14

1908 23. 06-01 01. 05-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

17.01 04.47 23.14 04.40 22.39 03.19 13.48 23.27 01.52 16.51 19.22 11.44

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 20-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

10.28 00.54 00.27 12.11 11.58 20.19 07.14 13.57 10.59 19.37 16.35 05.34

1901 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

23.53 11.40 06.11 11.45 05.51 10.37 21.08 06.46 09.10 00.06 02.34 18.53

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 22-11 22-12

17.16 07.45 07.23 19.14 19.05 03.28 14.24 21.08 18.09 02.46 23.41 12.37

1905 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 08-11 21. 07-12

23.27 11.16 05.46 11.15 05.14 09.54 20.20 05.57 08.22 23.20 01.50 18.11

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 22-11 22-12

16.52 07.21 06.17 18.44 18.31 02.51 13.46 20.29 17.30 02.08 23.05 12.04

1909 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 08-11 21. 07-12

22.45 10.33 05.01 10.30 04.31 09.14 19.44 05.02 07.46 22.43 01.13 17.34

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 22-11 22-12

16.11 06.38 06.13 17.58 17.45 02.06 13.01 19.44 16.45 01.23 22.20 11.20

1902 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

05.52 17.38 12.08 17.38 11.39 16.20 02.46 12.22 14.47 05.45 08.18 00.41

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 21-04 22-05 22-06 23-07 24-08 23-09 24-10 23-11 22-12

23.12 13.40 13.16 01.04 00.54 09.15 20.10 02.53 23.55 08.36 05.36 18.36

1906 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

05.14 17.04 11.36 17.07 11.09 15.49 02.16 11.52 14.16 05.15 07.47 10.06

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 21-04 22-05 22-06 23-07 24-08 23-09 24-10 23-11 22-12

22.43 13.15 12.53 00.39 00.25 08.42 19.33 02.14 23.15 07.55 04.54 17.53

1910 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

04.38 16.27 10.57 16.23 10.19 14.56 01.21 10.57 13.22 04.21 06.53 23.17

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 24-08 23-09 24-10 23-11 22-12

21.59 12.28 12.03 23.46 23.30 07.49 18.43 01.28 22.31 07.11 04.11 17.12

1903 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

11.44 23.31 17.59 23.26 17.26 22.07 08.37 18.16 20.42 11.42 14.13 06.35

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 21-03 21-04 22-05 22-06 24-07 24-08 24-09 24-10 23-11 23-12

05.13 19.41 19.15 06.59 06.45 15.05 01.59 08.42 05.44 14.23 11.21 00.21

1907 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

11.12 22.59 17.27 22.55 16.54 21.33 07.59 17.36 20.02 11.03 13.36 05.59

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 21-03 21-04 22-05 22-06 24-07 24-08 24-09 24-10 23-11 22-12

04.31 18.58 18.33 06.17 06.03 14.23 01.18 08.04 05.09 13.52 10.52 23.52

1911 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

10.21 22.10 16.39 22.05 16.01 20.38 07.05 16.44 19.13 10.15 12.47 05.08

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 21-03 21-04 22-05 22-06 24-07 24-08 24-09 24-10 23-11 22-12

03.51 18.20 17.54 05.36 05.19 13.36 00.29 07.13 04.18 12.58 09.56 22.53


78

1912 23. 06-01 01. 05-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

16.07 03.54 22.21 03.49 21.47 02.28 12.57 22.37 01.06 16.07 18.39 10.59

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

09.29 23.56 23.29 11.13 10.57 19.17 06.14 13.02 10.08 18.50 15.48 04.45

1916 23. 06-01 01. 05-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

15.28 03.14 21.37 02.58 20.50 01.26 11.54 21.35 00.05 15.08 17.42 10.06

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

08.54 23.18 22.47 10.25 10.06 18.25 05.21 12.09 09.15 17.57 14.58 03.59

1920 23. 06-01 01. 05-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

14.41 02.26 20.51 02.15 20.11 00.51 11.19 20.58 23.27 14.29 17.05 09.30

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

08.04 22.29 21.59 09.39 09.22 17.40 04.35 11.22 08.29 17.13 14.15 03.17

1913 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 08-11 21. 07-12

21.58 09.43 04.09 09.36 03.35 08.14 18.39 04.16 06.42 21.44 00.18 16.41

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 22-11 22-12

15.19 05.44 05.18 17.03 16.50 01.10 12.04 18.48 15.53 00.35 21.35 10.35

1917 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

21.10 08.58 03.25 08.50 02.46 07.23 17.50 03.30 05.59 21.02 23.37 16.01

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

14.37 05.05 04.37 16.17 15.59 00.15 11.08 17.54 15.01 23.44 20.45 09.46

1921 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

20.34 08.20 02.45 08.09 02.04 06.42 17.07 02.43 05.10 20.11 22.46 15.12

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

13.55 04.20 03.51 15.32 15.17 23.36 10.31 17.15 14.20 23.02 20.05 09.07

1914 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

03.43 15.29 09.56 15.22 09.20 14.00 00.27 10.05 12.33 03.35 06.11 22.37

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 24-08 23-09 24-10 23-11 22-12

21.12 11.38 11.11 22.53 22.38 06.55 17.47 00.30 21.34 06.17 03.20 16.22

1918 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

03.04 14.53 09.21 14.45 08.38 13.11 23.32 09.08 11.35 02.40 05.19 21.47

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 23-11 22-12

20.25 10.53 10.26 22.06 21.46 06.00 16.12 23.38 20.46 05.33 02.38 15.42

1922 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

02.17 14.07 08.34 13.58 07.53 12.30 22.57 08.43 11.06 02.10 04.45 21.11

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 23-11 22-12

19.48 10.16 09.49 21.29 21.11 05.27 16.20 23.05 20.10 04.53 01.55 14.57

1915 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

09.40 21.25 15.48 21.09 15.03 19.40 06.08 15.48 18.17 09.21 11.58 04.24

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 21-03 21-04 22-05 22-06 23-07 24-08 24-09 24-10 23-11 22-12

03.00 17.23 16.51 04.29 04.11 12.30 23.27 06.15 03.24 12.10 09.14 22.16

1919 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

08.52 20.40 15.06 20.29 14.22 18.57 05.21 14.58 17.28 08.33 11.11 03.38

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 21-03 21-04 22-05 22-06 23-07 24-08 24-09 24-10 23-11 22-12

02.21 16.48 16.19 03.59 03.39 11.54 22.45 05.29 02.36 11.21 08.25 21.27

1923 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

08.14 20.00 14.25 19.46 13.38 18.14 04.42 14.24 16.57 08.03 10.40 03.05

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 21-03 21-04 22-05 22-06 23-07 24-08 24-09 24-10 23-11 22-12

01.35 16.00 15.29 03.06 02.46 11.03 22.01 04.52 02.04 10.51 07.54 20.53


79

1924 23. 06-01 01. 05-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

14.06 01.50 20.12 01.33 19.26 00.02 10.30 20.12 22.45 13.52 16.29 08.53

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

07.28 21.51 21.20 08.59 08.41 17.00 03.58 10.48 07.59 16.44 13.46 02.45

1928 23. 06-01 01. 05-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

13.31 01.17 19.37 00.54 18.43 23.17 09.44 19.27 22.02 13.10 15.49 08.17

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

06.57 21.19 20.44 08.17 07.53 16.07 03.03 09.54 07.06 15.55 13.00 02.04

1932 23. 06-01 01. 05-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

12.45 00.30 18.50 00.07 17.55 22.28 08.52 18.32 21.03 12.10 14.50 07.18

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

06.07 20.28 19.54 07.28 07.07 15.23 02.18 09.07 06.16 15.04 12.10 01.14

1925 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

19.53 07.37 02.00 07.22 01.18 05.56 16.25 02.07 04.40 19.47 22.26 14.52

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

13.20 03.43 03.12 14.51 14.33 22.50 09.45 16.34 13.44 22.31 19.35 08.37

1929 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

19.22 07.09 01.32 06.51 00.40 05.11 15.32 01.09 03.39 18.47 21.27 13.56

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

12.42 03.07 02.35 14.11 13.48 22.01 08.54 15.42 12.53 21.41 18.48 07.53

1933 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

18.23 06.09 00.32 05.51 23.42 04.17 14.44 00.25 02.57 18.04 20.43 13.11

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

11.53 02.16 01.43 13.19 12.57 21.12 08.06 14.53 12.02 20.48 17.53 06.58

1926 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

01.54 13.38 08.00 13.18 07.08 11.42 22.06 07.44 10.16 01.25 04.08 20.39

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 23-11 22-12

19.12 09.35 09.01 20.36 20.15 04.30 15.25 22.15 19.27 04.18 01.28 14.33

1930 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

01.03 12.51 07.17 12.38 06.27 10.58 21.20 06.57 09.28 00.38 03.20 19.51

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 23-11 22-12

18.33 09.00 08.30 20.06 19.42 03.53 14.42 21.27 18.36 03.26 00.34 13.40

1934 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 08-11 21. 07-12

00.16 12.04 06.26 11.44 05.31 10.01 20.24 06.04 08.36 23.45 02.27 18.56

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 23-11 22-12

17.37 08.02 07.28 19.00 18.35 02.48 13.43 20.33 17.46 02.36 23.44 12.49

1927 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

07.45 19.30 13.50 19.06 12.53 17.25 03.50 13.31 16.05 07.15 09.57 02.27

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 21-03 21-04 22-05 22-06 23-07 24-08 24-09 24-10 23-11 22-12

01.12 15.34 14.59 02.32 02.08 10.23 21.17 04.06 01.18 10.07 07.14 20.19

1931 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

06.56 18.41 13.02 18.21 12.10 16.42 03.06 12.45 15.17 06.27 09.10 01.40

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 21-03 21-04 22-05 22-06 23-07 24-08 24-09 24-10 23-11 22-12

00.18 14.40 14.06 01.40 01.16 09.29 20.22 03.11 00.24 09.16 06.25 19.30

1935 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

06.02 17.49 12.10 17.26 11.12 15.42 02.05 11.48 14.24 05.36 08.18 00.45

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 21-04 22-05 22-06 23-07 24-08 23-09 24-10 23-11 22-12

23.28 13.52 13.18 00.50 00.25 08.38 19.33 02.24 23.39 08.29 05.35 18.37


80

1936 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

11.47 23.29 17.49 23.07 16.57 21.31 07.58 17.43 20.20 11.32 14.15 06.42

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

05.12 19.33 18.58 06.31 06.08 14.22 01.18 08.11 05.27 14.18 11.25 00.27

1940 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

11.24 23.08 17.24 22.35 16.16 20.44 07.08 16.51 19.29 10.42 13.27 05.58

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

04.44 19.04 18.24 05.51 05.23 13.37 00.35 07.29 04.46 13.39 10.49 23.55

1944 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

10.39 22.23 16.40 21.54 15.40 20.11 06.36 16.19 18.56 10.09 12.55 05.58

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

04.07 18.27 17.49 05.18 04.51 13.03 23.56 06.47 04.02 12.56 10.08 23.55

1937 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

17.44 05.25 23.44 05.02 22.51 03.23 13.46 23.25 01.59 17.11 19.55 12.26

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

11.01 01.21 00.45 12.20 11.58 20.12 07.07 13.58 11.13 20.07 17.17 06.22

1941 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

17.04 04.50 23.10 04.25 22.10 02.39 13.03 22.46 01.24 16.38 19.24 11.56

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

10.34 00.56 00.20 11.51 11.23 19.34 06.27 13.17 10.33 19.27 16.38 05.44

1945 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

16.35 04.20 22.38 03.52 21.37 02.05 12.27 22.05 00.38 15.49 18.34 11.08

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

09.54 00.15 23.37 11.07 10.41 18.52 05.46 12.36 09.50 18.44 15.55 05.04

1938 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 08-11 21. 07-12

23.31 11.15 05.34 10.49 04.35 09.07 19.31 05.13 07.48 23.01 01.48 18.22

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 22-11 22-12

16.59 07.20 06.43 18.15 17.50 02.04 12.57 19.46 17.00 01.54 23.06 12.13

1942 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 08-11 21. 07-12

23.02 10.49 05.09 10.24 04.07 08.32 18.52 04.30 07.06 22.22 01.11 17.47

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 22-11 22-12

16.24 06.47 06.11 17.39 17.09 01.17 12.08 18.59 16.17 01.15 22.30 11.40

1946 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 08-11 21. 07-12

22.16 10.04 04.25 09.39 03.22 07.49 18.11 03.52 06.27 21.41 00.27 17.00

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 22-11 22-12

15.45 06.09 05.33 17.02 16.34 00.45 11.37 18.27 15.41 00.35 21.46 10.53

1939 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 08-12

05.28 17.10 11.26 16.37 10.21 14.52 01.18 11.03 13.42 04.57 07.44 00.17

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 24-08 23-09 24-10 23-11 22-12

22.51 13.09 12.28 23.55 23.27 07.40 18.37 01.32 22.50 07.46 04.59 18.06

1943 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 08-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

04.55 16.40 10.59 16.11 09.53 14.19 00.39 10.18 12.55 04.11 06.59 23.33

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 24-08 23-09 24-10 23-11 22-12

22.19 12.40 12.03 23.32 23.03 07.13 18.05 00.56 22.12 07.08 04.22 17.29

1947 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

04.07 15.50 10.08 15.20 09.03 13.31 23.56 09.41 12.21 03.37 06.24 22.56

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 24-08 23-09 24-10 23-11 22-12

21.32 11.52 11.13 22.40 22.10 06.19 17.15 00.10 21.29 06.26 03.38 16.43


81

1948 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

10.00 21.42 15.58 21.09 14.52 19.20 05.44 15.26 18.05 09.20 12.07 04.38

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

03.18 17.37 16.57 04.25 03.58 12.11 23.08 06.03 03.22 12.18 09.29 22.33

1952 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

09.10 20.53 15.07 20.15 13.54 18.20 04.45 14.31 17.14 10.45 11.22 03.56

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

02.38 16.57 16.14 03.37 03.04 11.13 22.08 05.03 02.24 11.22 08.36 21.43

1956 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

08.30 20.12 14.23 19.31 13.10 17.36 03.58 13.40 16.19 07.36 10.26 03.02

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

01.48 16.05 15.20 02.44 02.13 10.24 21.20 04.15 01.36 10.34 07.50 20.59

1949 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

15.41 03.23 21.39 02.52 19.59 01.07 11.32 21.15 23.54 15.11 18.00 10.33

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

09.09 23.27 22.48 10.18 09.51 18.03 04.57 11.49 09.06 18.03 15.16 04.23

1953 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

15.02 02.46 21.03 02.13 19.53 00.16 10.35 20.15 22.53 14.10 17.01 09.37

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

08.21 22.41 22.01 09.26 08.53 17.00 03.53 10.46 08.06 17.06 14.22 03.31

1957 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

14.10 01.55 20.10 01.19 18.59 23.25 09.48 19.32 22.12 13.30 16.20 08.33

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

07.39 21.58 21.16 08.41 08.11 16.21 03.15 10.08 07.26 16.24 13.39 02.49

1950 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

21.39 09.21 03.35 08.44 02.25 06.51 17.13 02.55 05.34 20.52 23.44 16.22

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

15.00 05.18 04.35 16.00 15.28 23.37 10.30 17.24 14.44 23.45 21.03 10.13

1954 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

20.45 08.31 02.49 07.59 01.38 06.01 16.19 01.59 04.38 19.57 22.51 15.29

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

14.11 04.32 03.53 15.20 14.48 22.55 09.45 16.37 13.56 22.56 20.14 09.24

1958 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

20.04 07.49 02.05 07.13 00.49 05.12 15.34 01.17 03.59 19.19 22.12 14.50

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

13.28 03.48 03.06 14.27 13.52 21.57 08.51 15.47 13.10 22.11 19.29 08.40

1951 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

03.30 15.14 09.27 14.33 08.09 12.33 22.54 08.37 11.18 02.36 05.27 22.02

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 23-11 22-12

20.52 11.10 10.26 21.48 21.16 05.25 16.21 23.17 20.38 05.36 02.51 16.00

1955 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

02.36 14.18 08.31 13.39 07.18 11.43 22.06 07.50 10.32 01.52 04.45 21.23

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 23-11 22-12

20.02 10.19 09.35 20.58 20.25 04.32 15.25 22.20 19.42 04.43 02.01 15.11

1959 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

01.58 13.42 07.57 13.03 06.39 11.00 21.20 07.04 09.48 01.10 04.02 20.37

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 23-11 22-12

19.19 09.38 08.55 20.17 19.43 03.50 14.46 21.44 19.09 04.11 01.27 14.34


82

1960 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

07.43 19.23 13.36 18.44 12.23 16.49 03.13 13.00 15.45 07.09 10.02 02.38

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

01.10 15.26 14.43 02.06 01.34 09.43 20.38 03.35 00.59 10.02 07.18 20.26

1964 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

07.22 19.05 13.16 18.18 11.51 16.12 02.32 12.16 14.59 06.21 09.15 01.53

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

21-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

00.41 14.57 14.10 01.28 00.50 08.58 19.54 02.52 00.17 09.21 06.39 19.50

1968 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

06.26 18.07 12.18 17.21 10.56 15.19 01.42 11.27 14.11 05.34 08.29 01.08

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

23.54 14.09 13.22 00.41 00.06 08.14 19.08 02.04 23.27 08.30 05.49 19.00

1961 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

13.43 01.22 19.35 00.42 18.21 22.46 09.07 18.48 21.29 12.51 15.46 08.26

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

07.01 21.16 20.32 07.56 07.23 15.31 02.24 09.19 06.43 15.47 13.08 02.19

1965 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

13.02 00.46 19.01 00.07 17.42 22.02 08.21 18.05 20.48 12.11 15.07 07.46

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

06.29 20.48 20.05 07.26 06.51 14.56 01.49 08.43 06.07 15.11 12.29 01.40

1969 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

12.17 23.59 18.11 23.15 16.50 21.12 07.31 17.14 19.55 11.17 14.11 06.51

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

05.38 19.55 19.08 06.28 05.50 13.56 00.49 07.44 05.08 14.11 11.31 00.44

1962 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

19.35 07.17 01.29 06.34 00.10 04.31 14.51 00.34 03.15 18.38 21.35 14.17

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

12.58 03.15 02.30 13.51 13.17 21.25 08.19 15.13 12.36 21.40 19.02 08.15

1966 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

18.55 06.38 00.52 05.57 23.31 03.50 14.07 23.49 02.32 17.57 20.55 13.38

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

12.20 02.38 01.53 13.12 12.33 20.34 07.24 14.19 11.44 20.51 18.14 07.28

1970 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

18.02 05.46 23.58 05.02 22.34 02.52 13.11 22.54 01.38 17.02 19.58 12.37

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

11.24 01.42 00.56 12.16 11.38 19.43 06.38 13.35 11.00 20.04 17.25 06.36

1963 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 09-10 19. 08-11 21. 07-12

01.26 13.08 07.17 12.19 05.52 10.15 20.38 06.25 09.12 00.36 03.32 20.13

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 23-11 22-12

18.54 09.09 08.20 19.37 18.59 03.05 14.00 20.58 18.24 03.29 00.49 14.02

1967 23. 06-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 08-11 21. 07-12

00.48 12.31 06.42 11.45 05.18 09.37 19.53 05.35 08.18 23.41 02.37 19.18

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 23-11 22-12

18.08 08.24 07.37 18.56 18.18 02.23 13.17 20.13 17.39 02.44 00.04 13.16

1971 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 08-11 21. 07-12

23.45 11.25 05.35 10.36 04.08 08.29 18.51 04.40 07.30 22.58 01.57 18.36

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 23-11 22-12

17.13 07.27 06.38 17.54 17.16 01.20 12.16 19.16 16.46 01.53 23.14 12.24


83

1972 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

05.42 17.20 11.28 16.29 10.01 14.22 00.43 10.28 13.15 04.42 07.39 00.19

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 23-08 22-09 23-10 22-11 21-12

22.59 13.11 12.21 23.37 23.00 07.07 18.03 01.04 22.34 07.41 05.03 18.13

1976 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 06-12

04.57 16.40 10.48 15.47 09.15 13.31 23.51 09.38 12.28 03.58 06.58 23.41

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 23-08 22-09 23-10 22-11 21-12

22.25 12.40 11.50 23.04 22.22 06.25 17.19 00.19 21.48 06.58 04.22 17.35

1980 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 06-12

04.29 16.10 10.17 15.15 08.45 13.04 23.24 09.09 11.53 03.19 06.18 23.01

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 22-08 22-09 23-10 22-11 21-12

21.49 12.02 11.10 22.23 21.43 05.48 16.43 23.42 21.09 06.18 03.42 16.56

1973 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

11.25 23.04 17.13 22.14 15.47 20.07 06.27 16.13 19.00 10.27 13.27 06.10

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

04.48 19.01 18.12 05.30 04.55 13.01 23.56 06.54 04.22 13.30 10.54 00.08

1977 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

10.51 22.34 16.44 21.46 15.16 19.32 05.48 15.30 18.16 09.44 12.46 05.31

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

04.15 18.30 17.42 04.57 04.15 12.15 23.05 06.01 03.29 12.41 10.07 23.23

1981 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

10.13 21.55 16.05 21.05 14.35 18.53 05.12 14.57 17.43 09.09 12.09 04.51

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

03.36 17.52 17.03 04.19 03.40 11.46 22.41 05.39 03.05 12.13 09.36 22.51

1974 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

17.20 05.00 23.07 04.05 21.34 01.52 12.11 21.57 00.45 16.15 19.18 12.05

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

10.46 00.59 00.07 11.20 10.37 18.38 05.31 12.30 09.59 19.11 16.39 05.56

1978 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

16.43 04.27 22.38 03.39 21.09 01.23 11.37 21.18 00.02 15.31 18.34 11.18

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

10.04 00.21 23.34 10.50 10.09 18.10 05.01 11.58 09.25 18.37 16.05 05.21

1982 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

16.03 03.46 21.55 02.53 20.20 00.36 10.55 20.42 23.32 15.02 18.04 10.48

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

09.31 23.47 22.56 10.08 09.24 17.24 04.16 11.16 08.47 17.58 15.23 04.38

1975 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 08-11 21. 07-12

23.18 10.59 05.06 10.02 03.27 07.42 17.59 03.45 06.33 22.02 01.03 17.46

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 22-06 23-07 23-08 23-09 24-10 22-11 22-12

16.36 06.50 05.57 17.08 16.24 00.27 11.23 18.25 15.55 01.06 22.31 11.46

1979 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 08-11 21. 07-12

22.32 10.12 04.20 09.18 02.47 07.05 17.25 03.11 06.00 21.30 00.33 17.18

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 24-10 22-11 22-12

16.00 06.13 05.22 16.35 15.55 23.57 10.50 17.48 15.17 00.28 21.54 11.10

1983 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

21.59 09.40 03.47 08.44 02.11 06.26 16.43 02.30 05.20 20.51 23.52 16.34

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

15.17 05.31 04.39 15.50 15.07 23.10 10.05 17.08 14.42 23.55 21.19 10.30


84

1984 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 06-12

03.41 15.19 09.25 14.23 07.51 12.09 22.29 08.18 11.10 02.42 05.46 22.28

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 22-08 22-09 23-10 22-11 21-12

21.05 11.16 10.24 21.39 20.59 05.03 15.59 23.01 20.34 05.46 03.11 16.23

1988 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 06-12

03.04 14.43 08.47 13.39 07.02 11.15 21.33 07.20 10.11 01.44 04.49 21.34

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 22-08 22-09 23-10 22-11 21-12

20.25 10.35 09.39 20.45 19.58 03.58 14.52 21.55 19.30 04.44 02.12 15.28

1992 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 06-12

02.09 13.48 07.52 12.45 06.09 10.22 20.40 06.27 09.18 00.51 03.57 20.44

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 22-08 22-09 23-10 22-11 21-12

19.33 09.44 08.48 19.57 19.13 03.15 14.10 21.11 18.44 03.57 01.26 14.43

1985 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

09.35 21.12 15.17 20.14 13.43 18.00 04.19 14.04 16.53 08.25 11.29 04.16

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

02.58 17.07 16.14 03.26 02.44 10.45 21.37 04.37 02.08 11.22 08.51 22.08

1989 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

08.46 20.27 14.34 19.30 12.54 17.05 03.20 13.04 15.54 07.27 10.33 03.21

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

02.07 16.21 15.28 02.39 01.55 09.54 20.46 03.47 01.21 10.35 08.05 21.22

1993 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

07.57 19.37 13.43 18.37 12.02 16.15 02.32 12.18 15.08 06.40 09.45 02.34

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

01.23 15.35 14.41 01.49 01.03 09.01 19.52 02.51 00.23 09.37 07.07 20.26

1986 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

15.28 03.08 21.12 02.06 19.31 23.45 10.01 19.45 22.35 14.07 17.13 10.01

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

08.46 22.58 22.03 09.12 08.29 16.31 03.25 10.27 08.00 17.14 14.45 04.02

1990 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

14.33 02.14 20.20 01.13 18.35 22.46 09.01 18.46 21.37 13.14 16.24 09.14

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

08.02 22.14 21.19 08.27 07.38 15.34 02.23 09.22 06.56 16.14 13.47 03.07

1994 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

13.48 01.31 19.38 00.32 17.54 22.05 08.19 18.04 20.55 12.29 15.36 08.23

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

07.07 21.22 20.28 07.36 06.50 14.49 01.42 08.45 06.20 15.36 13.06 02.23

1987 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

21.13 08.52 02.54 07.44 01.06 05.19 15.39 01.29 04.24 20.00 23.06 15.52

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

14.41 04.50 03.52 14.58 14.11 22.12 09.07 16.11 13.45 23.01 20.30 09.46

1991 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 06-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 08-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

20.28 08.08 02.12 07.05 00.27 04.38 14.53 00.37 03.27 19.01 22.08 14.56

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

13.47 03.58 03.02 14.08 13.21 21.20 08.12 15.14 12.49 22.05 19.36 08.54

1995 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

19.34 07.13 01.16 06.08 23.30 03.42 14.01 23.52 02.49 18.27 21.36 14.22

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

13.01 03.11 02.15 13.22 12.35 20.35 07.31 14.36 12.14 21.32 19.02 08.17


85

1996 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 06-12

01.31 13.08 07.10 12.02 05.26 09.41 20.00 05.49 08.42 00.19 03.27 20.14

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 22-08 22-09 23-10 22-11 21-12

18.53 09.01 08.03 19.10 18.24 02.25 13.20 20.24 18.01 03.19 00.50 14.06

2000 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 07-10 19. 07-11 21. 06-12

01.01 12.41 06.43 11.32 04.50 08.58 19.14 05.03 07.59 23.38 02.48 19.37

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 22-08 22-09 23-10 22-11 21-12

18.24 08.34 07.36 18.40 17.50 01.49 12.44 19.50 17.29 02.48 00.20 13.38

2004 23. 06-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 07-10 19. 07-11 21. 06-12

00.19 11.57 05.56 10.44 04.03 08.14 18.32 04.20 07.13 22.50 01.59 18.50

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 22-08 22-09 23-10 21-11 21-12

17.43 07.51 06.49 17.52 17.00 00.57 11.51 18.54 16.30 01.49 23.22 12.42

1997 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

07.24 19.02 13.04 17.56 11.20 15.33 01.49 11.36 14.29 06.05 09.15 02.05

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 22-09 23-10 22-11 21-12

00.43 14.52 13.55 01.03 00.19 08.21 19.16 02.20 23.57 09.15 06.48 20.07

2001 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

06.50 18.29 12.33 17.25 10.45 14.54 01.07 10.53 13.47 05.26 08.38 01.30

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 20-05 21-06 22-07 23-08 22-09 23-10 22-11 21-12

00.18 14.28 13.31 00.36 23.45 07.38 18.27 01.28 23.05 08.26 06.01 19.22

2005 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

06.04 17.44 11.46 16.35 09.53 14.02 00.17 10.04 12.57 04.34 07.43 00.33

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

19-01 18-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 23-08 22-09 23-10 22-11 21-12

23.22 13.33 12.34 23.38 22.48 06.46 17.41 00.46 22.24 07.43 05.16 18.36

1998 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

13.18 00.57 18.57 23.45 17.03 21.14 07.30 17.20 20.16 11.56 15.08 08.02

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

06.47 20.55 19.55 06.57 06.06 14.04 00.56 08.00 05.38 14.59 12.35 01.57

2002 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

12.44 00.25 18.28 23.19 16.38 20.45 06.57 16.40 19.32 11.10 14.23 07.15

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

06.03 20.14 19.17 06.21 05.29 13.25 00.15 07.18 04.56 14.18 11.54 01.15

2006 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

11.48 23.28 17.29 22.16 15.31 19.37 05.52 15.41 18.40 10.22 13.36 06.28

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

05.16 19.26 18.26 05.26 04.32 12.26 23.18 06.23 04.04 13.27 11.02 00.23

1999 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

19.17 06.57 00.58 05.45 23.01 03.09 13.25 23.14 02.10 17.48 20.58 13.48

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

12.38 02.47 01.46 12.46 11.53 19.50 06.45 13.52 11.32 20.53 18.25 07.44

2003 23. 05-01 01. 04-02 03. 06-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

18.28 06.06 00.05 04.53 22.11 02.20 12.36 22.25 01.21 17.01 20.14 13.06

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

11.53 02.01 01.00 12.03 11.13 19.11 06.05 13.09 10.47 20.09 17.44 07.05

2007 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 08-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

17.41 05.19 23.19 04.05 21.21 01.27 11.42 21.32 00.30 16.12 19.25 12.15

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 21-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

11.01 01.10 00.08 11.07 10.12 18.07 05.01 12.08 09.52 19.16 16.51 06.09


86

2008 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 07-10 19. 07-11 21. 06-12

23.26 11.01 04.59 09.46 03.04 07.12 17.27 03.17 06.15 21.57 01.11 18.03

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 22-08 22-09 23-10 21-11 21-12

16.44 06.50 05.49 16.51 16.01 00.01 10.55 18.03 15.45 01.09 22.45 12.04

2012 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 07-10 19. 07-11 21. 06-12

22.45 10.23 04.21 09.06 02.20 06.26 16.41 02.31 05.29 21.12 00.27 17.20

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 20-06 22-07 22-08 22-09 23-10 21-11 21-12

16.10 06.18 05.15 16.12 15.16 23.09 10.01 17.07 14.50 00.14 21.51 11.12

2016 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 07-10 19. 06-11 21. 06-12

22.09 09.47 03.44 08.28 01.42 05.49 16.04 01.53 04.52 20.34 23.48 16.42

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 19-04 20-05 20-06 22-07 22-08 22-09 22-10 21-11 21-12

15.28 05.34 04.31 15.30 14.37 22.34 09.31 16.39 14.22 23.46 21.23 10.45

2009 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 06-12

05.15 16.50 10.48 15.34 08.51 12.59 23.14 09.02 11.58 03.41 06.57 23.53

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

19-01 18-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 22-08 22-09 23-10 22-11 21-12

22.41 12.47 11.44 22.45 21.51 05.46 16.36 23.39 21.19 06.44 04.23 17.47

2013 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 06-12

04.34 16.14 10.15 15.03 08.18 12.24 22.35 08.21 11.17 02.59 06.15 23.09

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

19-01 18-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 22-08 22-09 23-10 22-11 21-12

21.52 12.02 11.02 22.04 21.10 05.04 15.56 23.02 20.45 06.10 03.49 17.12

2017 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 06-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 06-12

03.56 15.35 09.33 14.18 07.31 11.37 21.51 07.40 10.39 02.23 05.38 22.33

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

19-01 18-02 20-03 19-04 20-05 21-06 22-07 22-08 22-09 23-10 22-11 21-12

21.24 11.32 10.29 21.27 20.31 04.24 15.16 22.21 20.02 05.27 03.05 16.29

2010 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

11.09 22.48 16.47 21.31 14.44 18.50 05.03 14.50 17.45 09.27 12.43 05.39

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

04.28 18.36 17.33 04.30 03.34 11.29 22.22 05.27 03.10 12.36 10.15 23.39

2014 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

10.25 22.04 16.03 20.47 14.00 18.03 04.15 14.03 17.02 08.48 12.07 05.05

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

03.52 18.00 16.58 03.56 02.59 10.51 21.42 04.46 02.30 11.58 09.39 23.04

2018 23. 05-01 01. 03-02 03. 05-03 05. 04-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

09.49 21.29 15.29 20.13 13.26 17.29 03.42 13.31 16.30 08.15 11.32 04.27

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 22-07 23-08 23-09 23-10 22-11 21-12

03.10 17.19 16.16 03.13 02.15 10.08 21.01 04.09 01.55 11.23 09.02 22.23

2011 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 06-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

16.55 04.34 22.30 03.12 20.23 00.28 10.42 20.34 23.35 15.20 18.36 11.30

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 19-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

10.19 00.26 23.21 10.18 09.21 17.17 04.12 11.21 09.05 18.31 16.08 05.31

2015 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

16.21 03.59 21.56 02.39 19.53 23.58 10.12 20.02 23.00 14.43 17.59 10.54

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

09.44 23.50 22.46 09.42 08.45 16.38 03.31 10.38 08.21 17.47 15.26 04.49

2019 23. 05-01 01. 04-02 03. 05-03 05. 05-04 07. 05-05 09. 05-06 11. 07-07 13. 07-08 15. 07-09 17. 08-10 19. 07-11 21. 07-12

15.40 03.15 21.10 01.52 19.03 23.07 09.21 19.13 22.17 14.06 17.25 10.19

24. 02. 04. 06. 08. 10. 12. 14. 16. 18. 20. 22.

20-01 18-02 20-03 20-04 21-05 21-06 23-07 23-08 23-09 23-10 22-11 22-12

09.00 23.05 21.59 08.56 07.59 15.55 02.51 10.02 07.51 17.20 15.00 04.20


87

TIJDVEREFFENING

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

Jan

Feb

Mrt

Apr

Mei

Jun

Jul

Aug

Sep

Okt

Nov

Dec

-03 -04 -04 -05 -05 -06 -06 -06 -07 -07 -08 -08 -08 -09 -09 -09 -10 -10 -10 -11 -11 -11 -12 -12 -12 -12 -13 -13 -13 -13 -13

-13 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -14 -13 -13 -13 -13 -13 -13 -13 * *

-12 -12 -12 -12 -12 -11 -11 -11 -11 -10 -10 -10 -10 -09 -09 -09 -08 -08 -08 -08 -07 -07 -07 -06 -06 -06 -06 -05 -05 -05 -04

-04 -04 -03 -03 -03 -03 -02 -02 -02 -01 -01 -01 -01 0 0 0 0 +01 +01 +01 +01 +01 +02 +02 +02 +02 +02 +02 +03 +03 *

+03 +03 +03 +03 +03 +03 +03 +03 +04 +04 +04 +04 +04 +04 +04 +04 +04 +04 +04 +04 +03 +03 +03 +03 +03 +03 +03 +03 +03 +03 +02

+02 +02 +02 +02 +02 +01 +01 +01 +01 +01 0 0 0 0 0 -01 -01 -01 -01 -01 -02 -02 -02 -02 -02 -03 -03 -03 -03 -04 *

-04 -04 -04 -04 -04 -05 -05 -05 -05 -05 -05 -06 -06 -06 -06 -06 -06 -06 -06 -06 -06 -06 -06 -06 -06 -07 -06 -06 -06 -06 -06

-06 -06 -06 -06 -06 -06 -06 -06 -05 -05 -05 -05 -05 -05 -05 -04 -04 -04 -04 -04 -03 -03 -03 -02 -02 -02 -02 -01 -01 -01 0

0 0 0 +01 +01 +01 +02 +02 +03 +03 +03 +04 +04 +04 +05 +05 +05 +06 +06 +06 +07 +07 +07 +08 +08 +08 +09 +09 +09 +10 *

+10 +10 +11 +11 +11 +12 +12 +12 +13 +13 +13 +13 +14 +14 +14 +14 +15 +15 +15 +15 +15 +15 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +16

+16 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +16 +15 +15 +15 +15 +15 +14 +14 +14 +13 +13 +13 +13 +12 +12 +12 *

+11 +11 +10 +10 +10 +09 +09 +08 +07 +07 +07 +07 +06 +06 +05 +05 +04 +04 +03 +03 +02 +02 +01 +01 0 0 -01 -01 -02 -02 -03

* = geen bestaande combinatie De tijdvereffening kan een halve minuut afwijken van de werkelijke waarde en het lijkt ons dan ook niet redelijk de ‘Delta-T’-waarden per jaar en op de seconde nauwkeurig aan te geven, temeer daar een eventuele geboortetijd ook niet op de seconde nauwkeurig genoteerd wordt.


88

DELTA - T

JAARWAARDEN

1900: 1905: 1910: 1915: 1920: 1925: 1930: 1935: 1940: 1945: 1950: 1955: 1960: 1965: 1970: 1975: 1980: 1985: 1990: 1995: 2000: 2005: 2010: 2015: 2020:

1900 1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946

- 4 + 3 +11 +16 +20 +23 +23 +24 +24 +24 +29 +32 +33 +36 +40 +45 +51 +54 +57 +61 +64 +65 +66 +68 +70

ΔT (‘Delta-T’) is het verschil tussen: de tijd gemeten op basis van de beweging van de aarde om de zon (Efemeris Tijd) en de tijd die gemeten wordt op basis van de rotatie van de aarde om z'n eigen as (Universal Time). In 1992 was UT dus gelijk aan ET - 58 seconden oftewel ET - UT = + 58. Deze correctie wordt altijd achteraf vastgesteld en de waarden vanaf 2005 zijn derhalve niet geheel betrouwbaar!

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

10 15 20 25 30 36 41 46 51 57 02 07 12 18 23 28 33 39 44 49 54 60 05 10 15 21 26 31 36 42 47 52 57 03 08 13 18 24 29 34 39 45 50 55 60 06 11

1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993

16 * 21 27 32 37 * 42 48 53 58 * 03 09 14 19 * 24 30 35 40 * 45 51 56 01 * 06 12 17 22 * 27 33 38 43 * 48 54 59 04 * 09 15 20 25 * 30 36 41 46 * 51 57 02 07 * 12 18


89

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

*

*

*

*

*

*

*

23 28 33 39 44 49 54 60 5 10 15 21 26 31 36 42 47 52 57 3 8 13 18 24 29 34 39

* = schrikkeljaar (dus ná 28 februari één dag extra tellen!)

MAANDWAARDEN Januari Februari Maart

0 31 59

April 90 Mei 120 Juni 151

Juli 181 Augustus 212 September 243

Oktober 273 November 304 December 334

TAFELS 1 x 60 = 60 2 x 60 = 120 3 x 60 = 180 4 x 60 = 240 5 x 60 = 300 6 x 60 = 360 UREN 23.00 - 01.00 = 1e uur 01.00 - 03.00 = 2e uur 03.00 - 05.00 = 3e uur 05.00 - 07.00 = 4e uur 07.00 - 09.00 = 5e uur 09.00 - 11.00 = 6e uur

11.00 - 13.00 = 7e uur 13.00 - 15.00 = 8e uur 15.00 - 17.00 = 9e uur 17.00 - 19.00 = 10e uur 19.00 - 21.00 = 11e uur 21.00 - 23.00 = 12e uur

UREN in combinatie met de DAGFRACTIE Als de Dagfractie een  is 1 of 6

en het uur is het  1e

2e

3e

4e 5e

6e

7e

8e

9e 10e 11e 12e

1

2

3

4

6

7

8

9

5

10

11

12

2 of 7

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

23

24

3 of 8

25 26 27 28 29 30 31 32 33 34

35

36

4 of 9

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

47

48

5 of 0

49 50 51 52 53 54 55 56 57 58

59

60

Dan is dit () de 'waarde' van het gezochte uur


90

BEGRIPPENLIJST De navolgende lijst dient niet alleen als aanvulling of samenvatting van de in de tekst gebruikte begrippen, maar is ook bedoeld om de overstap naar andere literatuur op dit gebied te vergemakkelijken. Cirkel: wiskundige figuur, die wordt opgedeeld in 360° (graden), elke graad telt 60' (boogminuten) en elke boogminuut weer 60" (boogseconden). De diameter van de zon (vanaf de aarde gezien) bedraagt 32'. Conjunctie: een schijnbare samenstand van twee hemellichamen. Decanaat: een periode van 10 dagen; ook wel gebruikt om een deel ter grootte van 10° op de ecliptica of (hemel) equator aan te geven. Eclips: verduistering. Bij een zonsverduistering staat de maan tussen de aarde en de zon, bij een maansverduistering staat de aarde tussen de maan en de zon. Ecliptica: de cirkel waarlangs de zon zich lijkt te bewegen, feitelijk dus een projectie van de aardbaan (wij draaien immers om de zon en de zon niet om ons); het is de oudste westerse projectiemethode. De ‘helling van de ecliptica’ is de hoek, die de aardas maakt met de hemelequator; vooralsnog wordt voor het jaar 2000 de waarde 23°26'21,41" aangehouden en voor 1900 de waarde 23°27'08,26". Efemeride: tabellen met - meestal voorspelde - posities van de zon, maan en planeten; afgeleid van het Griekse woord ‘efemeris’, wat dagboek of verslag betekent. Equator: een hemelprojectie van de aardevenaar in de ruimte; deze staat enigszins (ruim 23°) scheef op de ecliptica. Het was de oude Chinese projectiemethode en deze wordt nu in het Westen door de wetenschap gebruikt (ook hemelequator genoemd). Equinox: snijpunt van de ecliptica met de hemelequator (ook wel nachtevening of equinocticum genoemd). De eerste valt omstreeks 21 maart en heet het lente-punt, de tweede valt rond 23 september en wordt het herfstpunt genoemd. Op deze dagen zijn dag en nacht even lang. Zowel astronomisch als astrologisch aangeduid als 0° Ram en 0° Weegschaal. Ook gebruikt voor standaard epoche (ijkpunt) voor hemelkaarten en dergelijke (b.v. ‘epoche 1950’). ET: Efemeris Tijd; deze is gebaseerd op de omloop van de aarde rond de zon in plaats van op de rotatie van de aarde om z'n as (sedert 1956). Het verschil tussen ET en UT beloopt momenteel ruim 60 seconden (ET - 64 sec. = UT) en wordt de ‘Delta-T’ genoemd. Feitelijk was deze term tot 1984 in gebruik, hij werd vervolgens omgedoopt in ‘Terestrial Dynamical Time’ (TDT) om vervolgens vanaf 1991 als ‘Terestrial Time’ (TT) verder te gaan. In veel boeken wordt echter nog steeds over ET gesproken. Hondsster: Een zeer heldere ster in het sterrenbeeld ‘Hond’, in het oude Egypte ‘Sothis’ genoemd. De wetenschappelijke naam is Alfa Canis Majoris. Indictie: een Romeinse belastingcyclus, die werd ingevoerd door Diocletianus in het jaar 297, nadat hij Egypte veroverd had; het was een periode van 15 jaar die op 1 september begon en ook als kalender gebruikt werd. © St. Werkgroep Het Zevengesternte

91

Jaar: tropisch jaar (van lentepunt naar lentepunt) :365,24219040 dagen (-). siderisch jaar (van vaste ster naar vaste ster) :365,25636300 dagen (+). juliaans jaar (volgens de kalender van Julius Caesar) :365,25000000 dagen. gregoriaans jaar (volgens de huidige tijdrekening) :365,24250000 dagen. De eerste twee waarden zijn berekend voor het jaar 2000 (-) = wordt steeds korter, (+) = wordt steeds langer. Juliaanse Dag (JD): Dagnummering, beginnend op 1 januari 4713 vóór Christus om 12.00 uur. 8 september 1978 om 18.00 uur = JD 2443760,25; Dagnummer 2450000 viel in oktober 1995. Juliaanse Eeuw: een periode van (15x19x28=) 7980 jaar (zie Juliaanse Dag). Juliaanse Kalender: telde exact 365,25 dagen en liep derhalve in 128 jaar één dag fout. Lunatie: ook wel synodische maand genoemd; meer specifiek wordt hier de tijd van nieuwe maan naar nieuwe maan mee bedoeld (29,26 à 29,8 dagen en gemiddeld 29,53). De term wordt ook wel gebruikt voor de schijngestalte van de nieuwe maan zelf (‘nieuwe maan’). Maand: tropische maand : 27,32158225 dagen (+). siderische maand: 27,32166155 dagen (+). synodische maand: 29,53058885 dagen (+). Deze waarden zijn voor het jaar 2000; (+) = wordt steeds langer (zie: ‘jaar’). Maansverduistering: vindt plaats als de aarde bij volle maan tussen de zon en de maan in schuift en de maan enige uren ‘verduistert’. Metonische cyclus: een periode van 235 lunaties (6939,688 dagen, dan wel 19 jaar), genoemd naar de Griek die in 433 vóór Christus zijn ontdekking bekend maakte: elke 19 jaar komt dezelfde maanstand op dezelfde dag terug (b.v. volle maan op 1 december). Hierin sluipt een fout van bijna 2 uur in 19 jaar, hetgeen oploopt tot 1 dag in 230 jaar. In één cyclus werden 7 schrikkelmaanden ingevoerd (in het 3e, 6e, 8e, 11e, 14e, 17e en 19e jaar). Midwinter: het moment dat de zon een lengte van 270° bereikt (0° Steenbok); ook wintersolstitium genoemd. Midzomer: het moment dat de zon een lengte 90° bereikt (0° Kreeft); ook zomersolstitium genoemd. Precessie: tolbeweging van de aardas in een periode van 25.770 jaar, waardoor we voor de ‘poolster’ steeds een andere ster moeten kiezen; merkbaar door de verschuiving van de equinoxen met ruim 50" per jaar. Retrograde: schijnbare terugloop van een planeet, veroorzaakt door de snellere beweging van de aarde, die hem via de 'binnenbocht' inhaalt. Seizoen: deel van het jaar. Van voorjaarsequinox tot zomersolstitium: 92 dagen en 19 uur, van zomersolstitium tot najaarsequinox: 93 dagen en 15 uur, van najaarsequinox naar wintersolstitium: © St. Werkgroep Het Zevengesternte

92

89 dagen en 19 uur en van wintersolstitium naar voorjaarsequinox: 89 dagen en 1 uur. Siderisch: van vaste ster naar vaste ster; een siderische dag duurt 23 uur, 56 minuten en 4,099 seconden. Sterrenbeeld/sterrengroep: vanaf het moment dat de Griek Ptolemaeus in de tweede eeuw van onze jaartelling de hemel indeelde in 48 sterrengroepen veranderde er tot 1750 weinig. Nadat diverse wetenschappers zich - dankzij goede kijkers - te buiten waren gegaan aan het ‘ontdekken’ van nieuwe sterrenbeelden, werd besloten hier een halt aan toe te roepen. Vanaf 1930 zijn er 88 sterrenbeelden vastgesteld door lijnen op het equatoriale stelsel, waardoor elk sterrenbeeld zijn eigen territorium heeft gekregen. Tijdzone: de aarde draait in 24 uur om z'n as en de zon beschrijft dus in die tijd een hele cirkel; een cirkel is 360°; gedeeld door 24 uur levert dit 15° per zone. Om praktische redenen volgen deze zones de landsgrenzen. In Europa hebben we voornamelijk te maken met MET (Midden Europese Tijd), MEZT (Midden Europese Zomer Tijd) en GMT (Greenwich Mean Time). UT: Universal time; deze tijd wordt gebaseerd op de aardrotatie en omdat de aarde per dag 0,003 sec langzamer draait, moet er nog wel eens een correctie uitgevoerd worden. Vaste sterren: sterren die voor het blote oog geen zichtbare beweging vertonen. Zodiak: van het Grieks ‘zoidiakos kyklos’ (wiel van dieren), meestal de ‘dierenriem’ genoemd. Het is een kunstmatige indeling van de ecliptica (12 vakken van 30°). Zonnecyclus: een periode van 28 jaar. Na 28 juliaanse jaren valt dezelfde weekdag op dezelfde datum. b.v.: als 1 juni in het jaar 300 op een vrijdag viel, dan zou dat in het jaar 328 dus weer gebeuren. Zonsverduistering: een situatie waarbij de maan precies voor de zon schuift en daardoor het licht voor enige minuten tegenhoudt. Op een plek op aarde wordt het dan even donker.


93

AANBEVOLEN c.q. GERAADPLEEGDE LITERATUUR A dictionary of Astronomy Dr. Robert E. W. Maddison Hamlyn Publishing Group Ltd. (1980) (ISBN 0-600-32996-8)

Outlines of Chinese Symbolism & Art Motives C.A.S. Williams Dover Publications, Inc. New York (1976) (ISBN 0-486-23372-3)

Ancient China's Scientists S.Z. Zhong The Commercial Press Ltd.(1984) (ISBN 962-07-1053-3)

Science & Civilisation in China III Joseph Needham Cambridge University Press (1959)

An Outline History of China Bai Shouyi Foreign Language Press Beijing (1982) (ISBN 0-8351-1000-1)

Sterrengidsen en andere publicaties (w.o. het tijdschrift Zenit) uitgegeven door Stichting ‘de Koepel’. Wim Gielingh, Jean Meeus e.a. Utrecht.

China in Antiquity Henri Maspero University of Massachusetts Press (1978) (ISBN 0-7129-0818-8)

Taschenbuch der Zeitrechnung H. Grotefend Hahnsche Buchhandlung Hannover (1982)

Chinese Creeds & Customs I,II,III V.R. Burkhardt South China Morning Post Ltd. (1953-1972)

The Chinese Almanac Kwok Man-ho Bantam Books (1989) (ISBN 0-553-17603-X)

Chronological Tables of Chinese History Tung Tso Pin Hong Kong University Press (1960)

The Chinese Classics III James Legge Southern Materials Center Inc. Taipei (1985)

Das Chinesische Denken Marcel Granet Suhrkamp Taschenbuch Wissenschaft (1985) (ISBN 3-518-28119-4)

The Moon Year J. Brendon & I. Mitrophanow Oxford University Press (1982) (ISBN 0-19-581524-6)

Die Christliche Zeitrechnung Hans Maier Herder/Spektrum (1991) (ISBN 3-451-04018-2)

De Chinese Horoscoop H. Weber St. Werkgroep Het Zevengesternte (1991) (ISBN 90-73636-01-9)

Frühling und Herbst des Lü Bu We R. Wilhelm Eugen Diederichs Verlag (1979) (ISBN 3-424-00625-4)

Tijd Marie-Louise von Franz Unieboek Bussum (1979) (ISBN 90-228-4071-9)

Lexikon Chinesischer Symbole Wolfram Eberhard Eugen Diederichs Verlag (1985) (ISBN 3-424-00750-1)

T'ung Shu Martin Palmer e.a. Shambhala Boston (1986) (ISBN 0-87773-346-5)


94

Li Chi (waarin de Yüeh Ling) J. Legge University Books, New York (1967)

Time and the Calendars W.M. O'Neil Sidney University Press (1975)

Concordance des chronologies chinoise Mandarijn en Astronoom et Européenne & Mélanges sur la R.A. Blondeau chronologie chinoise Desclée de Brouwer (1970) P. Hoang Imprimerie de la Mission Catholique (1910 & 1920)


95

De Chinese kalender met tabellen voor de jaren 1900 tot en met 2019

Recommend Documents