De breedte van de bibliotheek in kaart Gegevensverzameling via het Bibliotheekonderzoeksplatform
In juli 2015 heeft de Koninklijke Bibliotheek het Bibliotheekonderzoeksplatform (BOP) gelanceerd. Dit is het nieuwe portaal voor onderzoek en gegevensverzameling van de openbare bibliotheken in Nederland. Voor het goed functioneren van BOP is het essentieel dat alle bibliotheken hun steentje bijdragen. Waarom, wat je er aan hebt en hoe je mee kunt doen, lees je in deze brochure.
De bibliotheeksector is volop in beweging. We worden geconfronteerd met allerlei ontwikkelingen van buitenaf: de digitalisering, de
De vijf kernfuncties
24-uurs economie, een groeiende druk op overheidsbudgetten en de toenemende nadruk op burgerparticipatie en -verantwoordelijk-
1. Ter beschikking stellen van kennis en informatie.
heid. Maar ook in de periferie van de bibliotheek zelf speelt er van
2. Bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie.
alles: bezuinigingen, nieuwe spelers op de bibliotheekmarkt, en na
3. Bevorderen van lezen en het laten kennismaken met
veertig jaar hebben we een weer een echte bibliotheekwet (Wsob),
literatuur.
waarin de vijf kernfuncties van openbare bibliotheken worden
4. Organiseren van ontmoeting en debat.
bestendigd. Ook het adviesrapport van de commissie Cohen,
5. Kennis laten maken met kunst en cultuur.
Bibliotheek van de toekomst, geeft vanuit dezelfde visie een blik op de bibliotheek van straks. Dit betekent dat de koers naar de verbreding van de bibliotheeksector definitief is gezet.
Verbreding ‘Wij zijn meer dan boeken’, een veelgehoorde uitspraak binnen de
met de bibliotheek en negen van de tien keer is dat boeken lenen.
sector. En het is waar: bibliotheken bieden een groeiende groep
Hoe maken we duidelijk aan de buitenwereld, vooral ook aan onze
zzp’ers onderdak, zijn podium voor debatten over tal van actuele
subsidiegever dat we meer doen en wat dat oplevert? Die vraagt
onderwerpen, organiseren tal van leesbevorderingsactiviteiten
dringt zich steeds meer op.
(in samenwerking met de kinderopvang en het onderwijs), geven cursussen voor laaggeletterden, helpen met het invullen van
De uitdaging is om een beter beeld te krijgen van hoe bibliotheken
formulieren, of faciliteren de plaatselijke genealogie- of leesclub.
invulling geven aan die verbreding. Wat is precies ontmoeting, wat
Allemaal activiteiten die passen bij onze identiteit, die ervoor zorgen
verstaat de bibliotheek binnen haar dienstverleningspakket onder
dat mensen zich kunnen ontplooien en ontwikkelen, en dat op een
leren en wat onder kunst? Hier zijn geen scherpe definities voor,
laagdrempelige manier. Dát is waarom we als bibliotheken ooit het
juist doordat die functies vaak sterk lokaal gebonden zijn. Met BOP
levenslicht zagen en dát is waarom we ook vandaag de dag worden
bieden we bibliotheken de mogelijkheid om de brede invulling van
betaald uit gemeenschapsgeld. Wij bieden een waardenvrije, neu-
de functies in kaart te brengen en te monitoren. Daarnaast kunnen
trale en veilige plek voor lezen, leren, informeren, kunst & cultuur
we ook op landelijk niveau monitoren hoe de invulling en maat-
en ontmoeting & debat. Meer dan boeken dus. Toch ligt het accent,
schappelijke betekenis van het bibliotheekwerk zich ontwikkelt.
zeker in de communicatie, bij de meeste bibliotheken nog altijd
Belangrijk bijvoorbeeld in het kader van door OCW ondersteunde
primair op het uitlenen van boeken, wat ook naar voren komt in
programma’s als Kunst van Lezen om het ministerie, provincies,
onderzoek naar het gebruik en de opinie van mensen over de biblio-
gemeenten maar ook de bibliotheeksector regelmatig te informeren
theek. Vraag aan een willekeurige voorbijganger naar zijn associatie
over het bereik en de invulling van deze programma’s.
Verantwoording In onze jaarverslagen zien onze opdrachtgevers uitleningen en
van de wijze waarop wij onze subsidie besteden en wat de gemeen-
lenersaantallen teruglopen, ieder jaar opnieuw. Tegelijkertijd staat
schap daarvoor terugkrijgt. Kortom niet alleen harde cijfers op het
er een nieuwe generatie wethouders op die steeds vaker geluiden
gebied van leners en uitleningen, maar ook met betrekking tot het
laten horen dat ‘het allemaal wel digitaal kan’ en dat de bibliotheek
maatschappelijk nut van de bibliotheek.
zijn langste tijd heeft gehad. We komen in onze jaarverslagen niet meer weg met zinnen als ‘De
Termen als evidence based policy, contractfinanciering en opbrengst-
lezing van Arnon Grunberg was een groot succes’, of: ‘We organise-
gericht werken zijn ook in de bibliotheeksector niet meer weg te
ren tal van activiteiten in het sociaal domein’. Dit geeft geen helder
denken. Manieren van werken waarmee we antwoord krijgen op
beeld van wat de bibliotheek precies is, voor wie, waarom en wat
vragen als: wat bereiken we met onze maatschappelijke inspannin-
het oplevert. Uit een beknopte analyse van een aantal willekeurige
gen? Hoe laat je die zien, en wat is het verhaal dat je daarbij vertelt?
jaarverslagen en beleidsplannen blijkt dat bibliotheken niet vaak de
Zo’n verhaal is niet alleen bruikbaar voor verantwoording naar
koppeling leggen tussen de beoogde doelen in het beleidsplan en de
buiten toe, maar ook voor een gesprek met collega’s over resultaten,
resultaten daarvan in het jaarverslag. De behaalde resultaten en de
en over wat werkt en wat niet. Goed onderbouwde rapportages
gevoerde activiteiten worden zelden gerelateerd aan de maatschap-
met relevante gegevens stellen ons in staat die bredere rol ook waar
pelijke waarde die deze voort zouden moeten brengen.
te maken. De bredere rol die we overal, en op allerlei manieren al
Gemeenten stellen hogere eisen aan bibliotheken als het gaat om
hadden opgepakt en die ons met de komst van de bibliotheekwet
verantwoording en legitimering.
ook nog eens formeel is toebedeeld.
Onder druk van bezuinigingen willen zij een helder beeld hebben
Een goed verhaal
BOP in het kort
Het wordt dus tijd dat we onze maatschappelijke betekenis vaker en beter gaan uitdragen.
Het Bibliotheekonderzoeksplatform (BOP) is hét nieuwe
Daarvoor is het nodig om meer te weten. Uitleencijfers, leden,
platform voor onderzoek en gegevensverzameling onder
omvang van de collectie, vestigingen zijn allemaal gemakkelijk uit
de openbare bibliotheken in Nederland. BOP is de centrale
het bibliotheeksysteem te halen. Deze getallen vertellen slechts een
plek waartoe iedere bibliotheek toegang heeft, waar
deel van het verhaal. Om dit vollediger te kunnen vertellen, zullen
bibliotheekonderzoeken worden uitgezet en resultaten
we ook andere informatie boven tafel moeten halen en registre-
worden gepubliceerd
ren: wat gebeurt er op het gebied van ontmoeting en debat? Hoe brengen we mensen precies in contact met kunst en cultuur? Hoe
BOP stroomlijnt onderzoeken die voorheen versnipperd
ondersteunen we hen in een leven lang leren? Hoe hebben we edu-
werden uitgevoerd.
catieve ondersteuning ingericht? En hoe groot is het bereik onder
BOP is gekoppeld aan bestaande systemen zoals o.a.
verschillende doelgroepen?
G!ds en Datawarehouse. Gegevens die we al hebben, zoals vestigingen, leden en uitleningen, worden
Een vraag die daar op volgt is natuurlijk: wat levert die dienstver-
gekoppeld en automatisch ingevuld in de vragenlijst.
lening dan uiteindelijk op? Welke effecten brengen we teweeg bij
Voor elk onderzoek krijgt de bibliotheek een eigen
de mensen die we bereiken? Draagt een boekenfeest of een cursus
persoonlijke rapportage van de resultaten met daarin
werkelijk bij aan leesbevordering, ontwikkeling, ontplooiing of
een provinciale en landelijke benchmark.
goed burgerschap?
De analyse van de verzamelde gegevens kan men goed gebruiken in de beleidscyclus.
Voordat we ons verhaal echter kunnen verrijken met informatie
Door mee te doen voldoe je aan de nieuwe wet- en
over deze zogenaamde outcomes of effecten is het belangrijk eerst
regelgeving waarin gegevenslevering door bibliotheken
de basis op orde te hebben, want zonder output geen outcome.
verplicht is gesteld.
Gegevensverzameling en de beleidscyclus De gegevens die met BOP worden verzameld, geanalyseerd en
taties. De verzameling en analyse van gegevens over diensten en
gerapporteerd zijn toepasbaar in de beleidsvorming. Er zijn tal
activiteiten helpt bij het beoordelen en bijsturen van beleid, verbe-
van eenvoudige managementmodellen die kunnen helpen bij het
teren van de kwaliteit van de dienstverlening en het afwegen van de
opzetten en uitvoeren van een volwassen beleidscyclus. Een bekende
return on investment (is het geld goed besteed?). Ook als landelijke
managementtool onder bibliotheken is bijvoorbeeld de PDCA-cyclus
sector profiteren we daarvan. De verzamelde gegevens helpen bij
(Plan, Do, Check, Act). BOP levert een belangrijke bijdrage aan de
de verantwoording van besteed geld aan landelijke programma’s,
derde stap: een check op resultaten en vorderingen van plannen en
het bijsturen en verbeteren van programma’s, belangenbehartiging,
activiteiten, ten behoeve van de verbetering van organisatiepres-
kennisontwikkeling en de verbinding met de wetenschap.
PLAN
plan/doel formuleren
ACT
DO
actualiseren/bijsturen
uitvoeren van het plan
CHECK
check plan met uitvoering
Doel van BOP Word wijzer: zie hoe je het doet en vergelijk dit met andere bibliotheken. Word beter: leer op basis van dit inzicht waar je bij kan sturen en verbeter je dienstverlening. Wees zichtbaar: laat naar buiten toe zien hoe breed de rol is die je op maatschappelijk vlak vervult.
Onderzoeken via BOP Ga naar bop.bibliotheek.nl en log-in. Iedere basisbibliotheek ontvangt via de directeur één algemeen inlogaccount. Op de portal vind je algemene informatie over BOP maar ook
Als onderdeel van de landelijke digitale infrastructuur kost BOP voorlopig niets. Wel is het belangrijk dat binnen de bibliotheek tijd en capaciteit beschikbaar is om mee te werken aan de onderzoeken. Het registreren van informatie over programma’s en diensten
toegang tot lopende onderzoeken en de rapportages van
is nog niet voor iedereen dagelijkse kost evenals het verzamelen
afgeronde onderzoeken.
van informatie en het invullen van vragenlijsten, maar ook de inter-
Per onderzoek krijgt elke bibliotheek via het platform een eigen
pretatie van informatie vergt altijd tijd. De KB heeft overleg met de
persoonlijke rapportage aangeboden van de resultaten waarin
PSO’s over hoe zij bij deze punten een belangrijke aanjagende en
het mogelijk is om resultaten te vergelijken met een provinciaal
ondersteunende rol kunnen hebben.
en landelijk gemiddelde. Persoonlijke bibliotheekrapportages zijn niet zichtbaar voor anderen.
Iedere bibliotheek kan meedoen, maar de volgende zaken (die allemaal deel uitmaken van de landelijke digitale infrastructuur) maken het wel eenvoudiger om in te stappen:
Hoe werkt een onderzoek via BOP?
De bibliotheek levert gegevens aan het Datawarehouse, zodat de
Van elke basisbibliotheek ontvangt een contactpersoon een mail
gegevens die daarin zitten automatisch gekoppeld worden met
met instructie en link naar de vragenlijst. De contactpersonen
de gegevens in BOP. Op die manier hoef je informatie over bijv.
worden vooraf aan het onderzoek opgevraagd bij de basisbiblio-
vestigingen en uitleningen niet meer zelf op te zoeken en in te
theken.
vullen.
Men kan de link naar het onderzoek delen zodat (een deel van) de
Indien de bibliotheek mee doet met G!ds worden gegevens
vragenlijst, in onderlinge afstemming, door een collega ingevuld
automatisch gekoppeld met BOP en hoeft informatie niet dubbel
kan worden.
ingevuld te worden.
De complete vragenlijst wordt tevens als losse bijlage meegestuurd zodat je een overzicht hebt van het aantal en het soort vragen. Dit helpt in de voorbereiding en vergemakkelijkt het
Stapsgewijze ontwikkeling en implementatie
invullen van de online versie van de vragenlijst.
In de zomer van 2015 gaat BOP van start. Daarbij volgen we een
Ook kan de vragenlijst via het platform (BOP) benaderd worden. Iedere bibliotheek heeft daarvoor één account.
stapsgewijze aanpak. We beginnen met drie vragenlijstmodules over de educatieve functie van bibliotheken. Deze modules hebben specifiek betrekking op:
Goed om te weten
de samenwerking met het primair onderwijs (zomer 2015)
BOP wordt ontwikkeld ter ondersteuning bij het waarmaken van
de dienstverlening voor- en vroegschools - 0-4 jaar
de missie en visie en het bereiken van de doelstellingen van de bibliotheek. Meedoen aan BOP is niet verplicht, maar alleen met steun en medewerking van de bibliotheken kunnen we BOP tot
(winter 2015/ 2016) de dienstverlening basisvaardigheden volwassenen - 18+ (winter 2015/2016)
een succes maken. Hoe meer bibliotheken meedoen, hoe beter BOP functioneert. Voor de sector als geheel, én voor de eigen bibliotheek
In de loop van 2015 en 2016 breiden we de modules uit met vra-
hebben we nu de kans om de maatschappelijke rol op de vijf kern-
genlijsten over de andere kernfuncties. De indicatoren op basis
functies daadwerkelijk te laten zien. Dit is van levensbelang voor de
waarvan we deze kernfuncties meten, worden in samenwerking
toekomst van de bibliotheek!
met het bibliotheekveld gedefinieerd.
BOP voor de toekomst van de bibliotheek! Met BOP kunnen we relevante gegevens van alle openbare biblio-
een succes maken en komen we een stap dichterbij om de maat-
theken in Nederland verzamelen en deze samenbrengen in één
schappelijke waarde van de bibliotheek, nu én in de toekomst,
systeem. Daarmee krijgen we een instrument in handen om de
écht aan te tonen.
sector op gebied van opbrengstgericht werken naar een hoger niveau te tillen. Dit is niet alleen noodzakelijk, maar ook efficiënt en bruikbaar voor verschillende lokale, bovenlokale en landelijke doeleinden. BOP geeft houvast voor een goed gesprek met stakeholders en collega’s. En omdat er met één onderzoeksplatform zicht is op
Informatie
activiteiten van de sector als geheel, kunnen we de verzamelde
Voor meer informatie en/of vragen kunt u contact opnemen
gegevens ook gebruiken om het diensten- en productenpakket
met ons via:
[email protected]
van de bibliotheek op landelijk niveau verder te ontwikkelen, te ondersteunen en te professionaliseren. BOP is nog niet klaar, sterker
Colofon
nog, BOP is nooit klaar en wordt continu doorontwikkeld. De basis
Auteurs: Marjolein Oomes, Lysbeth Post
daarvoor is dat we als branche goed met elkaar in gesprek blijven
Vormgeving: CreaBea
over welke informatie we verzamelen, wat we willen weten en wat
Druk: Biblionet, Enschede
we daarmee kunnen bereiken. Uitgegeven door de Koninklijke Bibliotheek Help de sector én je eigen bibliotheek met gegevensverzameling en doe mee met BOP! Alleen met jullie hulp kunnen we BOP tot
Den Haag, oktober 2015
