Ouderenpsychiatrie in de volle breedte
Inhoud Ter introductie
3
Poliklinische zorg
6
Dagbehandeling 10 Klinische zorg
12
Centrum voor Ouderengeneeskunde Amsterdam (COGA)
16
Samenwerking met ketenpartners
18
Training en advies op maat
20
Locaties 22
2
Ter introductie Het circuit ouderenpsychiatrie
combinatie met somatische en/of sociale
Voor alle mensen van zestig jaar en
problemen. We hebben een supraregionale
ouder met ernstige psychische of
functie in de behandeling met
psychosociale klachten biedt GGZ inGeest
elektroconvulsieve therapie (ECT), complexe
ouderenpsychiatrie zorg op maat. Bij
stemmingsstoornissen en het doen van
patiënten boven de 60 jaar is de kans
second opinions. Tevens zijn wij deskundig
groter dat lichamelijke ziekten een rol
op het gebied van neuropsychiatrische
spelen bij het ontstaan van psychiatrische
aandoeningen, vroegdiagnostiek bij het
problemen. Ook kan er sprake zijn van
vermoeden van dementie tot en met het
(beginnende) geheugenklachten. Dit alles
behandelen van ernstig probleemgedrag in
vraagt specifieke kennis en ervaring. Dit
het kader van een dementie. De partner, de
kan soms ook reden zijn om iemand van
familie en de hulpverleners van de patiënt
ónder de 60 jaar bij de ouderenafdeling te
worden altijd betrokken bij de behandeling.
behandelen. De leeftijdsgrens wordt niet strikt gehanteerd.
Het circuit ouderenpsychiatrie is een academische werkplaats van GGZ inGeest
Onze expertise omvat de diagnostiek
en VUmc. Dit betekent dat in het circuit
en behandeling van psychiatrische
zeer specialistische patiëntenzorg
stoornissen bij ouderen, al dan niet in
wordt geboden, die gepaard gaat met
3
bijzondere diagnostiek en behandeling
onderzoek deel te nemen. Deelname
en dat er wetenschappelijk onderzoek
is echter vrijblijvend en heeft geen
plaatsvindt. Het voordeel hiervan is dat
invloed op de behandeling. Daarnaast
de patiënt mag rekenen op een uitstekend
bieden wij consultatie, ondersteuning,
kennisniveau van de medewerkers over
scholing en deskundigheidsbevordering
psychische klachten en stoornissen en dat
aan medewerkers in verzorgingshuizen,
specialistische raadpleging gemakkelijk te
verpleeghuizen, algemene ziekenhuizen en
realiseren is. Samenhangend hiermee kan
thuiszorginstellingen.
gevraagd worden om aan wetenschappelijk
Ons aanbod in het kort: • poliklinische behandeling • dagbehandeling • klinische zorg, kortdurend en langerdurend • second opinions
4
Behandeling en nazorg GGZ inGeest streeft naar een behandeling op maat en doet dit zoveel mogelijk in samenspraak met de patiënt en diens naasten. Voor hen zijn er ook speciale voorlichtingsactiviteiten en bijeenkomsten. Wij zoeken voor elke patiënt de juiste behandeling. Het uitgangspunt hierbij is niet méér zorg te verlenen dan nodig is en zoveel mogelijk in samenwerking met reguliere voorzieningen, bijvoorbeeld de verpleeghuizen en de thuiszorg. Aanmelding en wachttijden Aanmelding bij GGZ inGeest verloopt via de huisarts, somatisch specialist of specialist ouderengeneeskunde. Deze kan een patiënt aanmelden bij de dichtstbijzijnde polikliniek of kliniek. In het algemeen zijn de wachttijden voor de poliklinieken van het GGZ inGeest ouderenpsychiatrie niet langer dan een of twee weken. In urgente gevallen kan dit, in samenspraak met de verwijzer, worden bekort. Voor onze klinieken gelden over het algemeen korte wachtlijsten. Locaties GGZ inGeest ouderenpsychiatrie levert haar diensten vanuit verschillende locaties die zijn gevestigd in Amstelveen, Amsterdam en Haarlem. Achter in deze brochure staat een volledig overzicht van alle locaties.
5
Poliklinische zorg Multidisciplinaire diagnostiek en
psychische klachten waarvan de oorzaak niet
behandeling
duidelijk is, maar ook om langer bestaande
Een oudere die thuis woont en steeds meer
psychische aandoeningen, zoals depressie
psychische problemen krijgt, kan via de
of schizofrenie, die in toenemende mate het
specialist of huisarts terecht bij een van
functioneren belemmeren. Soms heeft de
de poliklinieken van GGZ inGeest. “Juist bij
patiënt zelf geen probleem, maar de mensen
ouderen zijn de problemen vaak complex. Daar
in zijn of haar omgeving wel. De omgeving
ligt onze specialiteit”, vertelt afdelingsmanager
van de patiënt moet hier ook mee om leren
Pieter de Wit. “Als je jong bent en depressief,
gaan. De behandeling die we binnen de
kun je ook naar de psycholoog om de hoek,
polikliniek bieden is daarop gericht. Met
bij wijze van spreken. Maar de diagnostiek
een multidisciplinair team stemmen we de
is bij ouderen veel ingewikkelder omdat
behandeling af met de naasten van de patiënt.
vaak meerdere problemen en aandoeningen
Dit doen we op de polikliniek of indien nodig
tegelijk spelen.” Het kan gaan om nieuwe
bij de patiënt thuis.
6
In de poliklinieken werken verschillende disciplines: psychiaters, neuropsychologen,
Pieter de Wit:
gz-psychologen, psychotherapeuten,
“Ons gaat het erom mensen
specialisten ouderengeneeskunde, sociaal
door te verwijzen naar de
psychiatrisch verpleegkundigen en
goede plek, of dat nu binnen
ambulant verpleegkundigen. Vanuit hun deskundigheid onderzoeken zij de patiënt. Samen met de patiënt en diens naasten
of buiten de polikliniek is. Zo nodig kan de behandelaar
bepalen zij op basis van de diagnose wat
ook thuis komen of in het
de beste behandeling is. Doel is altijd het
verzorgingshuis.”
evenwicht te herstellen: de klachten te doen verminderen of de patiënt ermee te leren omgaan. De poliklinieken bieden een breed scala aan
Locaties:
behandelvormen: er zijn diverse vormen
Amstelveen Amsterdam
van psychiatrische hulp mogelijk, al dan
Amstelmere
niet in combinatie met medicamenteuze
Osdorpplein
Haarlem
De Nieuwe Valerius Zuiderpoort
behandeling, zowel individueel als in groepen. Zo nodig wordt de behandeling gecombineerd met andere behandelvormen zoals voortgezette dagbehandeling, preventieve cursussen of activiteiten in een dagactiviteitencentrum. Dit altijd in nauwe samenspraak met de verwijzer. Daarnaast is er een nauwe afstemming met het RIBW of het verzorgingshuis waar de patiënt woont. Voorafgaand aan de behandeling wordt er een indicatie gegeven hoe lang de behandeling zal duren. Als de doelen uit het behandelplan zijn bereikt kan de behandeling worden afgebouwd en gestopt. 7
Geheugenpolikliniek:
van hun klachten door middel van een
snel uitsluitsel over dementie
dagscreening. Dat gebeurt poliklinisch
Als bij ouderen het geheugen achteruit
binnen een dag, zodat het voor de patiënt
gaat, is er al snel de angst voor dementie.
minimaal belastend is. Als het nodig is,
Meestal begint het met vergeetachtigheid.
wordt extra beeldvormend
Maar ook andere verschijnselen, zoals
lichamelijk onderzoek gedaan, zoals
persoonlijkheidsverandering, kunnen
een MRI-scan of bloedonderzoek. Het uit
wijzen op het begin van dementie. Op de
de geheugenpolikliniek voortvloeiende
geheugenpolikliniek kunnen patiënten
behandeladvies wordt twee weken later met
snel uitsluitsel krijgen over de oorzaak
de patiënt en diens begeleider besproken.
8
Pieter de Wit:
“Dat kan een training of cursus zijn in de polikliniek, bijvoorbeeld bij geheugenproblemen. Maar als iemand beginnende dementie heeft gaat het erom een systeem neer te zetten waarmee de patiënt zo lang mogelijk overeind blijft. Dat wil zeggen structuur in de vorm van dagbesteding en thuiszorg naast de behandeling.”
Locaties: Amstelveen Amsterdam
Haarlem
Amstelmere
De Nieuwe Valerius
Zuiderpoort
Osdorpplein
9
Dagbehandeling Thuis de balans hervinden
groot beroep op het steunsysteem.
Psychiatrische klachten zoals angst en
Vaak zie je dan ook dat het ‘thuisfront’
depressie kunnen enorm ingrijpen in
overbelast raakt. Dagbehandeling kan dan
iemands leven of in dat van de omgeving.
voor verbetering zorgen.” Vroeger was
Hoewel de klachten zelf niet altijd
opname in zo’n geval de enig mogelijke
helemaal weg te nemen zijn, zijn er wel
volgende stap.
mogelijkheden om ze te verminderen. Daarnaast kan een patiënt leren met zijn
Dagbehandeling houdt in dat iemand
klachten om te gaan of te zorgen dat
één of meer dagen per week een
ze diens leven minder gaan beheersen.
behandelprogramma volgt. Het
Voor deze patiënten kan dagbehandeling
behandelprogramma omvat groeps- en
uitkomst bieden.
individuele therapieën, zoals cognitieve
Afdelingsmanager André Greve: “We willen
gedragstherapie, beeldende therapie en
mensen zo lang mogelijk in hun eigen
muziektherapie, psychomotore therapie,
omgeving behandelen, dus thuis, of in de
fitnes en bewegen op muziek. Daarnaast
polikliniek. Maar soms is dat niet meer
wordt behandeld met medicijnen. Doel
voldoende. Mensen raken door hun klachten
is te zorgen dat de klachten voldoende
steeds meer geïsoleerd en/of doen een
verbeteren of hanteerbaar zijn.
10
Greve: “We streven ernaar dat patiënten zo veel mogelijk met de reguliere zorg uit de voeten kunnen, dus dat we niet méér geestelijke gezondheidszorg bieden dan strikt noodzakelijk is. Die balans zoeken we met de dagbehandeling.”
Locaties: Amstelveen Haarlem Amstelmere Zuiderpoort
11
Klinische zorg Als intensieve behandeling het beste is Ouderen met psychiatrische problemen moeten soms voor kortere of langere tijd worden opgenomen. Dat kan nodig zijn als de psychiatrische problemen zo ernstig zijn, dat intensieve behandeling noodzakelijk is. Een opname kan ook nodig zijn om uit te zoeken wat er precies aan de hand is of voor een klinische second opinion. Bij ouderen kunnen psychiatrische stoornissen gecompliceerd worden door beginnende geheugenproblemen en/of lichamelijke aandoeningen. Ook kan er sprake zijn van een crisissituatie, waarin iemand acuut moet worden opgenomen om gevaar te voorkomen. 12
Tijdens de opname wordt in eerste instantie goed uitgezocht wat er met de patiënt aan de hand is. Samen met de patiënt en diens naasten worden de klachten en problemen tijdens een opnamegesprek in kaart gebracht. Vervolgens wordt er in overleg met de patiënt een behandelplan opgesteld en wordt gestart met de behandeling. Psychiater Rhebergen vertelt dat de behandeling kan bestaan uit diverse vormen van groepstherapie, zoals bewegen en creatieve activiteiten, maar ook individuele therapie.
“We zijn er trots op dat we in november 2013 De Nieuwe Valerius mogen betrekken”, zegt ouderenpsychiater Rhebergen. “In deze gastvrije omgeving werken GGZ inGeest en Vumc nauw samen om kwalitatief hoge zorg en behandeling te kunnen bieden”. 13
“In sommige situaties bieden we de
tot een aantal maanden.
patiënten die zijn opgenomen in verband
Tijdens de opname krijgen patiënten
met een depressie electroconvulsietherapie,
een dagprogramma met activiteiten.
kortweg ECT, aan. Ouderen hebben
Het is vaak erg belangrijk om het dag/
namelijk meestal meerdere ziektebeelden
nachtritme te herstellen, maar ook om
en gebruiken daarvoor verschillende
structuur en afleiding te bieden. Ook wordt
medicijnen. Hierdoor verdragen zij
deelgenomen aan lichte huishoudelijke
antidepressiva niet altijd even goed. ECT
activiteiten rondom de maaltijden
kan dan uitkomst bieden. Na tien of twaalf
bijvoorbeeld. Patiënten kunnen zich door
behandelingen voelt zeventig tot tachtig
al deze activiteiten en structuur al beter
procent van hen zich stukken beter en is de
gaan voelen. Dr. Rhebergen vertelt dat het
helft zelfs helemaal genezen”.
uiteindelijke doel van de behandeling is
Het streven is de patiënt te doen terugkeren
dat mensen weer zo zelfstandig mogelijk
in de situatie van voor de opname, maar
functioneren. “Veel patiënten voelen zich
dat is niet altijd mogelijk. De duur van de
na de opname weer heel goed. We kijken
opname kan uiteenlopen van enkele weken
samen met de patiënt en diens naasten
14
welke zorg en behandeling nodig zijn, om
Rhebergen: “In het acceptatieproces van
het bereikte evenwicht in de toekomst te
de patiënt dat deze meer zorg nodig heeft
kunnen behouden.” De vervolgbehandeling
dan voorheen, spelen kinderen een cruciale
kan bestaan uit ambulante begeleiding en/
rol. Ook voor kinderen is het soms heel
of zorg thuis, wonen in een zorgcentrum
confronterend, dat hun vader of moeder
of instelling voor beschermd wonen met
het niet meer alleen redt. Het besef dat
ambulante zorg, maar ook thuis wonen in
er weer een toekomst is als er meer
combinatie met dagbehandeling.
zorg georganiseerd is, kan een enorme
Voor ouderen en hun kinderen of andere
opluchting zijn.”
naasten is het soms een ingrijpend proces.
Locaties: Amsterdam Haarlem De Nieuwe Valerius
Zuiderpoort
Walborg
“Het besef dat er weer een toekomst is als er meer zorg georganiseerd is, kan een enorme opluchting zijn”.
15
Centrum voor Ouderengeneeskunde Amsterdam (COGA) Inzicht en behandeling van
te bepalen wat er precies aan de hand is.
gecompliceerde somatisch-psychiatrische
In zulke gevallen kan het COGA binnen één
ziektebeelden
dag uitsluitsel geven.”
Veel ouderen hebben aandoeningen op zowel psychisch als lichamelijk gebied.
Het COGA is een samenwerking tussen
Voor huisartsen is vaak moeilijk te bepalen
VUmc en GGZ inGeest. Specialisten op
wat er aan de hand is en mensen in de
het gebied van ouderengeneeskunde/
omgeving van de oudere maken zich
interne geneeskunde, ouderenpsychiatrie
zorgen. Geheugenproblemen verergeren,
en neurologie onderzoeken de patiënt
de oudere is lusteloos, staat onzeker op
die met name wordt aangemeld voor
de benen of laat andere signalen zien van
geheugendiagnostiek. Tussen de middag
achteruitgang. Psychiater Van Schaik: “Het
bespreken zij hun bevindingen en ’s
begint er bijvoorbeeld mee dat iemand zich
middags wordt, na eventueel aanvullend
steeds meer terugtrekt. Dat kan wijzen op
onderzoek, de uitslag en de daaruit
een psychiatrische aandoening, maar ook
volgende adviezen en/of behandeling met
op iets lichamelijks. Vaak heeft een oudere
de patiënt en diens begeleider besproken.
al een ziektegeschiedenis en gebruikt
De bevindingen gaan per brief naar de
medicijnen. Voor een huisarts is het moeilijk
huisarts.
16
Van Schaik: “Voor extra beeldvormend onderzoek kunnen we gebruikmaken van de faciliteiten van VUmc. Zo hebben we een vaste reservering van de MRI, wat ideaal is, want die hebben we vrijwel altijd nodig.” Door deze opzet kan snel een integraal beeld worden gevormd over de klachten en wordt de patiënt niet onnodig belast met verschillende bezoeken aan het ziekenhuis. Tussen de middag krijgt de patiënt een maaltijd aangeboden en daarna kan de patiënt wanneer gewenst even rusten. “Het is desondanks vermoeiend voor patiënten”, zegt Van Schaik, “maar ze zijn dolblij dat het op één dag kan.” Indien er een psychiatrische diagnose wordt gesteld, volgt veelal een verwijzing voor behandeling naar één van de locaties van GGZ inGeest. Locaties: VUmc Amsterdam Aanmelding: (020) 444 11 22 Via centralenummer VUmc: (020) 444 44 44 Aanmelding per fax is ook mogelijk: (020) 444 45 97
17
Samenwerking met ketenpartners GGZ inGeest werkt nauw samen met
vlak van de psychiatrische behandeling.
andere instellingen die zich richten op
Tevens krijgen verplegenden en
de zorg aan ouderen, de ketenpartners.
verzorgenden advies over de omgang
Het gaat daarbij om verpleeg- en
met bewoners met ingewikkelde
verzorgingshuizen, thuiszorg, instellingen
gedragsproblemen. Regelmatig bekijken
voor beschermd wonen (de RIBW’s) en
we samen met ketenpartners of we onze
instellingen voor gehandicaptenzorg.
samenwerking verder kunnen verbeteren.
Door middel van consultatieve activiteiten
Zo werken we gezamenlijk aan de best
zorgen psychiaters en/of sociaal
mogelijke begeleiding van ouderen met
psychiatrisch verpleegkundigen voor
psychiatrische problematiek.
advies aan huisartsen en specialisten
Een goed voorbeeld van samenwerking met
ouderengeneeskunde op het
een ketenpartner is de interventieafdeling,
18
gehuisvest in woonzorgcentrum De Drie Hoven (Amstelring) in Amsterdam. De patiënten van deze afdeling hebben een organisch psychiatrische stoornis ten gevolge van een cerebrale beschadiging, resulterend in ernstig probleemgedrag. In de praktijk betekent dit dat er vooral ouderen worden opgenomen met een vorm van dementie, de ziekte van Parkinson, een CVA, alcoholmisbruik, posttraumatische stoornis of epilepsie. Het ernstig probleemgedrag uit zich in onder andere onrust, valgevaar, slecht eten/drinken, angsten, nachtelijke onrust, achterdocht, agressie, claimend gedrag, enzovoort. De algemene
“Zo werken we gezamenlijk aan de best mogelijke begeleiding van ouderen met psychiatrische problematiek”.
behandeling en zorg voor de patiënten wordt geleverd door Amstelring. De psychiatrische behandeling wordt geleverd door GGZ inGeest. Op deze wijze wordt de expertise van twee werelden samengebracht. 19
Training en advies op maat Kennis en ervaring uitzetten in het
van dementie of depressie herkent. Dat
werkveld
kunnen wij ze leren. Maar we kunnen ook
GGZ inGeest deelt haar expertise actief met
verzorgenden en verpleegkundigen in een
andere professionals in de ouderenzorg. “We
verpleeghuis leren hoe ze moeten omgaan
gaan er de boer mee op”, vertelt Jan Willem
met gedragsproblemen van ouderen of
Pijpers, “want mensen die in de ouderenzorg
adviseren verpleeghuisartsen over de
werken krijgen steeds vaker te maken met
juiste medicatie bij neuropsychiatrische
ouderen met psychische problemen. We
aandoeningen.”
geven adviezen, maar bijvoorbeeld ook trainingen op maat en klinische lessen.”
GGZ inGeest heeft geen kant-en-klaar
Pijpers, directeur algemene zaken van
aanbod, maar ontwerpt het samen met de
het circuit ouderenpsychiatrie, heeft deze
vragende instelling. Anne Veldhof, directeur
externe dienstverlening opgezet. Komend
zorg van Stichting Sint Jacob in Haarlem
uit de verpleeghuiszorg verwachtte hij
is heel enthousiast over die benadering.
dat er behoefte zou zijn aan vakmatige
“Het was: vertel ons wat je nodig hebt. Dat
ondersteuning. En niet alleen daar,
hadden we nog nooit meegemaakt. Het is
maar ook bij thuiszorginstellingen,
heel prettig werken zo. We ontwikkelen in
ziekenhuizen en opleidingen. “Ik wist dat
feite samen een training of een les.”
wij meer konden doen met onze kennis.
GGZ inGeest heeft binnen Sint Jacob
Omdat mensen langer thuis blijven
een training gegeven aan maar liefst
wonen is het bijvoorbeeld belangrijk
250 medewerkers van somatische
dat een thuiszorgmedewerker signalen
en psychogeriatrische afdelingen om
20
psychiatrische ziektebeelden te herkennen
De samenwerking gaat overigens nog
en te leren omgaan met bijpassende
een stuk verder dan de regio. In Europees
gedragsstoornissen.
verband is GGZ inGeest betrokken bij
Veldhof: “Dat zijn dingen die onze eigen
ENIEC, een platform dat goede zorg wil
expertise te boven gaan, dus daar hebben
ontwikkelen voor oudere migranten.
we enorm veel aan.” “Wij leren op onze
Het is een moeilijk te bereiken groep
beurt van de kennis en ervaring van onze
waaronder veel psychische nood voorkomt.
cursisten”, vertelt Jan Willem Pijpers, “en ze
Ook is er een uitwisseling met een kliniek in
geven ons feedback. Zo breng je het vak
China, waar veel behoefte is aan kennis
op een hoger plan. Niet binnen je eigen
over de zorg voor ouderen met een
muren blijven kijken, maar je gezamenlijke
dementie.
meerwaarde zoeken. Daar profiteren we
Die maatschappelijke betrokkenheid hoort
uiteindelijk allemaal van, en de patiënt
er ook bij, vindt Pijpers. “Wij wijden ons in
natuurlijk nog het meest.”
de volle breedte aan ouderenpsychiatrie.”
21
Onze locaties Centraal adres circuit ouderenpsychiatrie GGZ inGeest Locatie Zuiderpoort
Bureau deskundigheidsbevordering
Amerikaweg 2, 2035 RA Haarlem
T (06) 23 117 666
T (023) 518 7309
E
[email protected]
E
[email protected]
Amsterdam-Amstelland Locatie Amstelmere
Locatie De Nieuwe Valerius
Laan van de Helende Meesters 433,
Amstelveenseweg 589, 1081 JC Amsterdam
1186 DL Amstelveen
T (020) 788 5000
T (020) 543 4343
Polikliniek ouderen
Polikliniek ouderen
Opnamekliniek ouderen
Dagbehandeling ouderen 22
Locatie Osdorpplein
Locatie Walborg
Osdorpplein 880, 1068 TD Amsterdam
Walborg 2a, 1082 AM Amsterdam
T (020) 788 4994
T (020) 788 5903
Polikliniek ouderen
Vervolgkliniek ouderen
Zuid-Kennemerland/Meerlanden Locatie Zuiderpoort Amerikaweg 2, 2035 RA Haarlem T (023) 518 7300 Polikliniek ouderen Dagbehandeling ouderen Opnamekliniek ouderen
Meer lezen? De volgende folders zijn verkrijgbaar op onze afdelingen of via ons centrale adres: voor patienten ECT Second opinion Lithiumgebruik Bipolaire 60+ poli Metabole screening Geheugenscreening GGZ voor verwijzers Consultatie Ouderenpsychiatrie: vergroot uw deskundigheid 23
Altijd in de buurt GGZ inGeest werkt vanuit meerdere locaties in Amsterdam, Amstelveen en Haarlem. Zo is onze hulpverlening altijd binnen handbereik.
Haarlem
Haarlem 1
1
Locatie Zuiderpoort
Amstelveen Bennebroek
2
Hoofddorp
24
Locatie Amstelmere
Amsterdam Amsterdam
4
3
De Nieuwe Valerius
4
Locatie Osdorpplein
5
Locatie Walborg
8
3 5
2
Amstelveen 25
26
Colofon Fotografie: DigiDaan m.u.v. pagina 13: Jean-Pierre Jans Vormgeving en drukwerk: Drukkerij Van Deventer www.ggzingeest.nl september 2013
27
Centraal adres circuit ouderenpsychiatrie GGZ inGeest Locatie Zuiderpoort Amerikaweg 2, 2035 RA Haarlem T (023) 518 7300 E
[email protected] www.ggzingeest.nl
