Ouderenpsychiatrie in beweging

Nieuwsbrief van de Stichting PVP 20e jaargang nummer 2, herfst 2010

2

Ouderenpsychiatrie in beweging

Oudere cliënten vormen een groeiende groep in de ggz. Mensen worden ouder én er zijn voor hen steeds meer behandelmogelijkheden. Pvp’en wijzen er op dat ouderen vaak anders opgevoed en gevormd zijn en dat zij daarom minder snel klagen. Voor een goed contact met ouderen is het belangrijk dat de pvp regelmatig de afdeling bezoekt en investeert in het contact met de cliënt. (p2-5)

VOORWOORD

Beste lezer, In december 2009 ben ik gestart als office manager

collega’s had kennisgemaakt kwam ik er snel achter

Bij de Stichting PVP hoop ik als office manager de

bij de Stichting PVP. Met een strak inwerktraject in

dat ik in een gezellige en gedreven club terecht ben

spin in het web van de organisatie te worden en mijn

mijn zak ben ik van start gegaan. Nadat ik met alle

gekomen. In deze functie kan ik helemaal mijn ei

kennis in te kunnen zetten op verschillende niveaus

kwijt. De branche waar ik nu in terecht ben geko-

om zo mijn steentje te kunnen bijdragen aan het ver-

men is totaal nieuw voor mij. Om te ervaren hoe de

der ontwikkelen van deze organisatie.

pvp’en werken zal ik twee keer met een pvp meelopen, maar ook nu al heb ik veel respect voor de

Deze krant heeft als thema’s ouderenzorg en elek-

mensen in het veld.

troconvulsietherapie (ECT) en dwang. In dit nummer

Ik heb mijn werkervaring opgedaan bij verschil-

komen mensen aan het woord die vanuit verschillen-

lende organisaties, zowel profit als non-profit. In de

de perspectieven hun mening over deze onderwer-

loop van de jaren ben ik erachter gekomen dat mijn

pen geven. Ook worden de jaarcijfers van 2009 van de

gevoel toch meer bij non-profit organisaties ligt, de

Stichting PVP gepresenteerd.

mensen die er werken zijn echte mens mensen en zeer gedreven met hun vak bezig. Dat is iets wat mij

Ik wens u veel leesplezier!

erg aanspreekt.

OUDERENZORG: DE PVP

Willy Schut, office manager

De pvp over het ouderencircuit: Goede samenwerking tussen zorgverlener en pvp cruciaal voor oudere cliënt

‘Niet klagen maar dragen’ De afgelopen jaren is de ouderenpsychiatrie een

In de afgelopen decennia is de ouderenpsychiatrie

steeds groter onderdeel van de ggz gaan vormen.

uitgegroeid tot een belangrijk aandachtsgebied bin-

En ook belangrijker: er is steeds meer behandelper-

nen de ggz. Deze ontwikkeling is enerzijds het gevolg

spectief. In dit artikel wordt deze specifieke groep

van de toenemende vergrijzing en anderzijds van het

cliënten van de pvp onder de loep genomen. We

voortschrijdende inzicht dat het verouderingsproces

beschrijven welke problemen en klachten de pvp

vaak van invloed is op ontstaan, aard en uitingsvorm

tegenkomt bij ouderen in de ggz. De pvp ontvangt

van de psychiatrische stoornis. Bepaalde stoornissen

naar verhouding weinig vragen en klachten van ou-

zoals bijvoorbeeld dementie komen vooral bij oude-

dere cliënten. Ervaren zij soms een drempel om naar

ren voor. Maar ook aspecten zoals een afnemende

de pvp te stappen? En wat kan de pvp zelf doen om

lichamelijke gezondheid, het verlies van zelfstandig-

ouderen beter te bereiken? Met de resultaten van

heid en het verlies van partner en generatiegenoten,

een peiling onder pvp’en die veel met oudere cliën-

kunnen van invloed zijn op het verloop en de uitings-

ten werken, wordt getracht deze vragen te beant-

vorm van een stoornis. De ouderenpsychiatrie wordt

woorden.

niet door een exacte leeftijdgrens afgebakend, het

Over de vraag of ouderen beter op hun plek zijn op een speciale ouderenafdeling, lopen de meningen van de pvp’en uiteen. Sommigen vinden van wel omdat het op speciale ouderenafdelingen toch net wat rustiger is en het voordelen heeft dat het personeel gespecialiseerd is en de voorzieningen aan ouderen zijn aangepast. Maar vooral wordt erop gewezen dat het erg afhangt van factoren zoals de problematiek van de oudere en hoe oud hij of zij zich voelt: • ‘Als hun problematiek samenhangt met het ouder worden (dementie, gedragsproblemen) dan zeker. Als het gaat om mensen met de ‘gewone’ psychiatrische problematiek dan vraag ik het mij wel eens af. Wellicht zou je mensen dan meer de keuze kunnen geven?’ • ‘Soms denk ik dat cliënten het prettig vinden om tussen hun leeftijdgenoten te zitten en niet geconfronteerd te worden met seks en drugsgebruik door medecliënten. Daarentegen zijn er ook ouderen die een wat levendiger klimaat juist missen en vinden dat ze worden weggestopt tussen de oudjes. Volgens mij is de eerste groep overigens groter.’ • ‘Je hebt mensen van zestig die stokoud lijken en mensen van 70 die nog heel fit en bij de tijd zijn. Op een ouderenafdeling is er vaak een rustige sfeer en zijn de mensen een beetje ‘ingedut’, dit is voor de actieve ouderen niet altijd even prettig.’

gaat meer om de specifieke problematiek die in deze levensfase speelt. De scheidslijn tussen de volwassenenpsychiatrie en de ouderenpsychiatrie is daardoor enigszins arbitrair maar ligt gemiddeld rond het zestigste levensjaar.

Klachtonderwerpen Momenteel wordt in Nederland circa acht procent van de ggz-cliënten behandeld in het ouderencircuit. In

‘Het is voor de pvp van belang te investeren in een goede vertrouwensrelatie met cliënten binnen de ouderenzorg.’

OUDERENZORG: DE CLIËNT

2

2‘10

Client, 74 jaar: ’Ik vind de ouderenzorg in de psychiatrie wel beter geworden. Zelf ben ik dit jaar helaas al 45 jaar cliënt, waarvan de laatste jaren bij ouderen. Vroeger deed je mening er minder toe. Er wordt nu beter naar me geluisterd. Ik praat regelmatig met mijn arts en persoonlijk begeleider. Het ligt misschien ook aan mij: ik kom meer los. Vroeger zei ik nooit wat, ze vroegen me niks en ze beslisten over mij. Geen idee wat er in mijn map stond. Dat is allemaal positief veranderd. Maar in het ouderencircuit zie ik nog veel anderen die te vaak ja en amen zeggen.’

Ouderen en dwang Het huis van een cliënte, die met een rechterlijke vanwege verzameldrift. De cliënte wilde haar huis niet kwijt, hier woonde ze al als klein meisje. Mevrouw werd ook tegen haar zin onder bewindvoering geplaatst. Des te schrijnender was het dat de bewindvoerende organisatie failliet ging en zij naar haar spaargeld kon fluiten. Het was een aanzienlijk bedrag geworden omdat zij weigerde haar bewindvoerder om geld te vragen. Na een jaar of wat vond men een rm niet meer noodzakelijk. De cliënte weigerde medicatie en de vraag was of een opname dan zo zinvol was. De cliënte besloot echter te blijven én haar huis aan te houden. Nu al ruim vier jaar. Onder de noemer ‘Er zijn veel mensen van 70 die nog fit en bij de tijd zijn.’

van “ze hebben mijn leven verpest, nu blijf ik ook.”

2009 hebben de pvp’en 1.400 vragen en klachten van

Een pvp: ‘Behalve dat cliënten zijn opgenomen in de

Sommige pvp’en krijgen nauwelijks vragen en klach-

cliënten uit dit circuit in behandeling genomen en dat

psychiatrie, spelen er ook andere zaken mee die met

ten over dwangbehandeling, anderen regelmatig.

is vijf procent van het totale aantal vragen en klach-

ouderdom samengaan, zoals het verlies van zelfstan-

Het komt ook voor dat pvp’en wel dwang en vrij-

ten. In ruim 1.000 gevallen betrof het 65-plussers, in

digheid, het wegvallen van de partner, etc.’

heidsbeperking signaleren, maar dat de betreffende ouderen er niet over klagen. Dit werpt de vraag op

de overige gevallen waren het jongere cliënten die in het ouderencircuit werden behandeld. Ruim 60 pro-

Dwang en vrijheidsbeperking

hoe dat komt. Ervaren oudere cliënten wellicht een

cent van deze pvp-cliënten waren vrouwen.

Uit de registratiecijfers komt naar voren dat ouderen

drempel om naar de pvp te stappen?

niet vaker over dwang en vrijheidsbeperking klagen Uit de registratiecijfers komt naar voren dat oude-

dan cliënten uit andere circuits. De percentages zijn

ren procentueel vaker dan cliënten in andere circuits

min of meer gelijk aan die in andere circuits en over

klagen over de onderwerpen juridische titel- met

vrijheidsbeperkende maatregelen wordt door oudere

bijvoorbeeld vragen over een machtiging- , wens tot

cliënten naar verhouding zelfs wat minder geklaagd.

ontslag of overplaatsing en hotelfunctie. Ten aan-

De ervaringen van pvp’en met dwang en vrijheidsbe-

zien van de hotelfunctie klagen oudere cliënten het

perking bij ouderen zijn uiteenlopend.

meest over de accommodatie, maar ook over zoek-

Een pvp: ‘De laatste jaren zie ik in Amsterdam steeds

geraakte of beschadigde eigendommen, gebrek aan

meer oudere mensen die ineens, in hun laatste levensfa-

privacy, het eten en een onrustige of onveilige sfeer.

se gedwongen cliënt van de ggz worden. Mensen wor-

Pvp’en herkennen dat oudere cliënten relatief vaak

den na jarenlang alleen in een “vervuild” huis te hebben

vragen en klachten hebben over deze onderwerpen.

gewoond toch opgenomen, omdat men nu vindt dat

Als oorzaak van een aantal van deze problemen

dit niet maatschappelijk verantwoord is. Dit is een heel

wordt door hen onder andere het gebrek aan een-

moeilijk proces voor de ouderen die het betreft, ineens

persoonskamers genoemd. Of het in de ouderenpsy-

worden ze psychiatrisch patiënt en wordt hun huis door

chiatrie vaker voor komt dat cliënten met elkaar een

de GGD ontruimd. Ze zijn dan vaak in één klap alle her-

kamer moeten delen dan in andere circuits in de ggz

inneringen aan vroeger kwijt, alle fysieke bewijs van hun

is moeilijk te zeggen. Wel is het een gegeven dat ou-

leven wordt weggegooid en ze zijn dus “gek”.’

deren vaker oppervlakkig slapen, waardoor zij snel-

Een andere pvp constateert: ‘Binnen de huidige instel-

ler last van een ander zullen hebben als zij een ka-

ling heb ik van één cliënt regelmatig klachten over in-

mer moeten delen. Wat verder genoemd wordt is dat

sluiting op eigen kamer. Ouderen en separatie maakt ik

er met oudere cliënten vaak onvoldoende overlegd

eigenlijk niet mee. De ouderenafdeling opname heeft

wordt over de behandeling en het verblijf. In plaats

ook maar één separeercel die sporadisch word ingezet.

van gezamenlijk afspraken hierover te maken, wor-

Wel heb ik af en toe te maken met dwangbehandeling

den deze zaken door verpleging en behandelaars

en dan met name dwangmedicatie. Oudere cliënten

te gemakkelijk opgelegd. Oudere cliënten worden

zijn het soms ook niet eens met hun dwangopname.

meer betutteld dan in andere circuits. Ook komen

Fixatie komt ook voor, maar hier heb ik echter weinig

ouderen vaker met persoonlijke problemen bij de

klachten over gehad. Het is wel een item dat de aan-

pvp dan cliënten uit andere circuits.

dacht van de instelling heeft.’

OUDERENZORG: DE PVP

machtiging (rm) werd opgenomen, werd ontruimd

‘Ze luisteren nu beter naar me’.

OUDERENZORG: DE CLIËNT Taartje ‘Op de ouderenafdeling is het gemoedelijker dan op de afdeling waar ik vroeger zat (volwassenenzorg, red.). Als je daar iets over een andere patiënt wilde weten vertelden ze je niks, dat mocht zogenaamd niet, maar hier mag je alles weten, het is veel opener. Daardoor ga je makkelijker met de verpleging om, ze staan niet zo op hun strepen en je bouwt sneller een band met ze op. Het ziet er ook meer uit als een huiskamer, het is niet zo grootschalig. Als ik een film wil zien om half tien, dan kan dat gewoon, ik hoef niet om de afstandbediening te vechten, de anderen liggen toch al in bed. Om 23 uur gaat de hele tent op slot, dat is wel een nadeel. Waar ik vroeger zat was meer reuring, er waren meer jonge mensen en dat was een stuk gezelliger. Hier zitten veel oude mensen, als je ze naast mij zet lijk ik wel een jonge god. Ze lezen een beetje de Story en de Privé en sommigen zitten zelfs in hun stoel te slapen. De verpleging van de ouderenafdeling is erg betrokken bij de mensen, soms een beetje té. Een vrouw moest stoppen met roken. Nu loopt ze steeds naar de rookruimte om toch maar een beetje van die rooklucht op te snuiven. Eigenlijk gaat het ze niks aan, als zij zich kapot wil roken moet ze dat doen. De verpleging bewaart ook eten voor je als je er niet bent. Sommige patiënten krijgen hun eten op hun ligplaats, ze hebben een belletje en als dat gaat moet de verpleging weer opspringen. Iedere zondag krijgen we een taartje bij de koffie. Van de echte bakker, wie dat betaalt weet ik niet. Er blijven er altijd vier over. Als je erge trek hebt mag je er nog een pakken, maar de anderen zijn altijd sneller.’ 2‘10

3

OUDERENZORG: DE PVP

Psychische diagnose ouderen

Investeren Drempel

Wat kan de pvp doen om de drempel voor ouderen

Een pvp wijst erop dat er een verschil is tussen de

om naar de pvp te stappen te verlagen? De meeste

groep oudere cliënten die al jaren is opgenomen en

pvp’en zijn het er over eens dat het vertrouwen van

inmiddels in deze omgeving oud is geworden en de

oudere cliënten gewonnen moet worden. Ouderen

groep cliënten die op oudere leeftijd voor het eerst

zijn vaak onvoldoende mondig en durven niet echt

met de psychiatrie krijgt te maken. De laatstgenoem-

te klagen. Vaak zijn ze bang dat de verpleging boos

de groep heeft meer moeite met het benaderen van

wordt en dat dit consequenties heeft voor de zorg.

de pvp. Deze cliënten zien klagen bij de pvp als de

Een pvp meent dat ouderen vaak eerst moeten zien

vuile was buiten hangen en bovendien vinden zij het

dat het inschakelen van de pvp geen schade oplevert.

lastig om het oordeel van artsen in twijfel te trekken,

Maar ook dat de verpleging het accepteert dat een

laat staan om een discussie met hen aan te gaan.

cliënt contact heeft met de pvp: ’Een voor de cliënten

Een pvp zegt hierover: ‘De ouderen op de locaties waar

zichtbare en redelijke verstandhouding met de mede-

ik kom, zijn van mening dat ze dankbaar moeten zijn

werkers van de afdeling is cruciaal. Verder is het van

voor de hulp die ze krijgen. Ouderen in de langdurende

belang om voldoende tijd uit te trekken voor een ge-

zorg hebben vaak lang moeten wachten op een plek en

sprek met een cliënt. Oudere cliënten vragen mij vaak

hun kinderen hebben daar soms veel tijd en energie in

of ze niet lastig zijn. De pvp moet hen het gevoel geven

moeten steken. Ze willen, die indruk krijg ik tenminste,

dat dit niet zo is. Ook is het belangrijk dat de pvp zelf

anderen niet tot last zijn. Verder hoor ik wel van cliënten

een voorstel doet voor een vervolgafspraak of na een

dat medecliënten op de afdeling niet naar de pvp gaan,

gesprek nog eens langsgaat bij een cliënt om te vragen

omdat ze bang zijn dat dit van de verpleging niet mag,

hoe het nu gaat.’

ook al weet ik zo goed als zeker dat de medewerkers op de afdeling niet negatief staan tegenover de pvp.’

Voor een goed contact met oudere cliënten is het be-

Pvp’en wijzen er op dat ouderen vaak anders opge-

langrijk om regelmatig aanwezig te zijn op de afde-

voed en gevormd zijn en klagen hoort daar niet bij:

ling, de oudere cliënt moet de pvp leren kennen en

Aanpakken en niet zeuren.

vice versa. Een pvp zegt hierover: ‘Als je het goed wilt doen én

Bij 18% van de ouderen van 65 jaar en ouder, die zijn ingeschreven bij de huisarts, wordt een psychische diagnose vastgesteld. Van deze groep heeft het grootste deel depressiegerelateerde of angstgerelateerde klachten. Bij ruim 6% van de ouderen met psychische klachten komt dementie voor. Uit: RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2010

Alcoholverslaving neemt toe onder 55-plussers De afgelopen tien jaar is het aantal 55-plussers met een alcoholhulpvraag toegenomen van 3.154 in 1998 naar 7.241 in 2007. Een deel van deze toename kan worden toegeschreven aan de vergrijzing, maar als hiervoor gecorrigeerd wordt blijft er nog altijd een toename van 89 procent over. In 2007 was bijna een kwart van de cliënten in de verslavingszorg ouder dan 55 en de verwachting is dat dit aandeel blijft stijgen. Het gaat hierbij voornamelijk om ouderen van Nederlandse afkomst. Opvallend is dat vooral het aantal oudere vrouwen met een alcoholprobleem sterk toeneemt. De pvp heeft in 2009 bijna 2.500 vragen en klachten van cliënten uit de verslavingszorg in behandeling genomen. Ruim 20 procent hiervan is afkomstig van cliënten boven de 45 jaar.

je hebt daar de tijd voor is het handig om zoveel mogelijk de afdeling op te gaan en wat langere praatjes

Uit: Factsheet Alcohol en ouderen in de verslavingszorg in

aan te knopen met de oudere cliënten. Het moet je

Nederland (1998-2007, Trimbos-istituut, 2009)

dus een beetje liggen, want oudere mensen zijn vaak wat langzamer en zoeken pas contact als jij dat zelf al eerder gelegd heb. Ook is het van belang te investeren

Samengevat kan een pvp het nodige doen om het

in het contact met medewerkers, om zo bij hen on-

vertrouwen van de oudere cliënt te winnen: Meer

der de aandacht te brengen dat men actief cliënten in

afdelingsbezoeken, meer tijd, geduld en terughou-

contact kan brengen met de pvp. Verder is het handig

dendheid, zich verdiepen in de cliënt én vooral veel

wanneer je alert bent op signalen van hardhorendheid,

koffie en thee drinken. De keerzijde is echter dat dat

afasie, en andere aan ouderdom gerelateerde fysieke

tijd kost en niet altijd direct wat oplevert. Van groot

mankementen die het contact kunnen bepalen. Het is

belang is het vooralsnog dat zorgverleners goed

belangrijk om deze signalen goed te kunnen ‘verstaan’,

op de hoogte zijn van de mogelijkheid een pvp in

om ze om te kunnen zetten in acties.’

te schakelen en er daarnaast geen moeite mee hebben om hier soms het initiatief in te nemen. Daarom

De pvp zou dus in het contact met de oudere cliënt

zal de pvp meer kunnen investeren in contacten met

moeten investeren, maar dat klinkt eenvoudiger dan

zorgverleners, misschien ook door het geven van

het is. De tijd die een pvp beschikbaar heeft voor af-

voorlichting. Positief is de verwachting dat er in de

delingsbezoeken is helaas beperkt. Veel tijd investe-

nabije toekomst steeds meer ouderen zullen komen

ren in ouderen gaat ten koste van andere cliënten

die assertief zijn en hierdoor makkelijker contact met

en levert ook lang niet altijd vragen en klachten op,

de pvp durven te zoeken. Ook zullen steeds meer

zoals een pvp zegt: ‘Het is naar mijn idee lastig om in

ouderen beschikken over mobiele telefoons en in-

contact te komen met ouderen. Een voorlichting heeft

ternet: een andere manier om de pvp eenvoudig te

op veel afdelingen weinig zin omdat er nauwelijks

bereiken.

respons komt. Individueel je als pvp voorstellen werpt meer vruchten af maar kost meer tijd.’

OUDERENZORG: DE PVP Belmatje

4

2‘10

Een cliënte van een ouderenafdeling kwam bij mij en gaf aan dat ze het vervelend vond dat ze nachts niet zelf uit bed kon komen om naar het toilet te gaan. Elke avond deed de verpleging de bedhekken omhoog. Mevrouw kon natuurlijk wel bellen, maar dan moest ze soms wachten terwijl ze nodig naar het toilet moest. Haar behandelaar gaf aan dat de bedhekken uit voorzorg omhoog waren bij mevrouw vanwege valgevaar. Als mevrouw net wakker is en nog wat wankel op de benen staat, is er kans is om te vallen. Er is vooral toezicht nodig, mevrouw kan in principe zelf in en uit bed stappen. Een alternatief was dat er een belmatje zou komen zodat de verpleging een seintje krijgt als mevrouw ’s nachts uit bed gaat. Dit is een mat die op de grond ligt en als mevrouw hier op gaat staan, is er een bel bij de verpleging te horen. Zij kunnen dan even langsgaan bij mevrouw en haar zo nodig ondersteuning bieden. Inmiddels zijn we ruim een jaar verder. Er wordt nog maar sporadisch gebruik gemaakt van bedhekken op de ouderen afdeling. Het belmatje is een veel gebruikt alternatief geworden. Ook zijn er twee lage bedden die maar 20 cm van de grond staan. Als er sprake is van risico op vallen, dan kan dit bed gebruikt worden. Ook kan er een matras naast het bed gelegd worden. Mocht de cliënt vallen, dan valt de cliënt zacht.

PbtV



Paula ter Hoeve, clusterhoofd ouderenpsychiatrie Yulius (voorheen RMPI-De Grote Rivieren) vertelt over haar ervaringen binnen de zorg voor ouderen: Het werken met ouderen is anders dan het werken met volwassenen of kinderen. Het is duidelijk een persoonlijke keuze; niet elke medewerker vindt werken met ouderen leuk. De ouderenpsychiatrie is een combinatie van psychiatrie, somatiek en levensfaseproblematiek zoals rouw. Het is steeds de vraag: “wat veroorzaakt nu de klachten?” De meest voorkomende ziektebeelden zijn angst en depressie. Yulius biedt een zeer uitgebreide ambulante behandeling. We behandelen vooral poliklinisch maar ook bij de ouderen thuis. Er wordt pas opname voorgesteld als dit allemaal niet lukt. Daardoor hebben we relatief kleine klinieken. Binnen onze instelling hebben we sinds een aantal jaren een specialist ouderengeneeskunde. Daarmee is de kwaliteit verbeterd. De samenwerking met specialisten van het

dwang. Het is de bedoeling dat er in de tweede

nier kunnen we verbeteren. We nodigen cliënten

Albert Schweitzer ziekenhuis maakt dat we bij signalering

helft van 2010 hierin stappen gezet worden.

en familie dan ook uit om hun klachten, maar ook

van specialistische klachten snel kunnen overleggen en

hun complimenten te laten horen. Ik heb niet de

verwijzen. Als de somatiek meer op de voorgrond komt te

De rol van de pvp in de ouderenzorg

indruk dat ouderen ‘anders’ klagen dan anderen.

staan dan de psychiatrie, wordt vaak een opname op de

De pvp is in elk segment van de zorg een belangrij-

Ze klagen evenveel en ik heb niet de indruk dat

Gaaz (Geriatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis) voorge-

ke persoon, dus ook in de ouderenzorg. Het is voor

de drempel om te klagen bij ouderen hoger is. De

steld. Die balans wordt steeds opgemaakt.

de cliënten van belang om hun verhaal te kunnen

behandeling van ouderen kost door leeftijdsgere-

Om fysieke dwang te voorkomen of terug te dringen zijn

doen, maar het is ook belangrijk dat behandelaren

lateerde factoren in de regel meer tijd. Ook de pvp

we op initiatief van de verpleegkundigen bezig met het

en management zicht krijgen op hoe patiënten de

zal in zijn contacten hiermee te maken krijgen.

ontwikkelen van gastvrije zorg voor ouderen. Verder heb-

zorg beleven. Het is niet altijd leuk om kritische

ben we een aantal ideeën voor alternatieven voor fysieke

punten te horen, maar wel goed want op die ma-

TL

O UDEREN ZO RG : H ET C LU STERH O O FD

‘Drempel ouderen naar pvp niet hoger’



Daar gaat hij... u daar met niemand over’ en ‘Op zaterdag gaat u douchen en trekt u

afdeling ouderen. Aan zijn kleding en taalgebruik merk ik dat hij van

schone kleren aan’, en ‘Als u agressief bent gaat u naar de separeer’.

goede huize komt. Hij is net aangekomen. In het verzorgingshuis waar hij was, ging het niet goed. Hij maakte zich boos over de beje-

‘Ik douche me genoeg, dus waar slaat dit op? Okee, ik geef wel toe

gening. Maar zo boos, dat hij weg moest. De taxi zou hem naar een

dat ik soms een kort lontje heb. Maar vaak is die boosheid wel te-

nieuw verzorgingshuis brengen. En daar ging hij…

recht. Laat ze dan voordat ik naar mijn kamer moet, uitzoeken wat de reden is. Zoals bij die tv, had de verpleegkundige gewoon gevraagd

En nu zit hij hier opgesloten in de psychiatrie met een ibs. Had hij dat

of het journaal aan mocht, dan was er niks aan de hand geweest.’

van te voren geweten, was hij nooit in die taxi gestapt. Wat voelde hij zich opgelicht. Of ik het verzorgingshuis wil aanklagen. Ik vertel

De behandelaar vertelt me later dat hij de brief niet kent. De ver-

hem dat ik dat niet mag, maar zoek wel voor hem uit of het verzor-

pleging had de brief in zijn vakantie opgesteld. Hij belooft er naar

gingshuis een klachtenfunctionaris heeft.

te kijken. Ik meld het ook bij de geneesheer directeur, omdat ik het gevoel heb dat de verpleging met de cliënt in een negatieve spiraal

Een maand later. De heer Koning is overgeplaatst naar de verblijfsaf-

zit en de juridische kennis niet optimaal is. Wat is er aan de hand

deling voor ouderen en heeft een rechterlijke machtiging. Ik zit in zijn

als je een cliënt verbied met je te praten. Uiteindelijk krijgt de heer

gezellig ingerichte kamer met een nieuwe tv. Gekregen van de verple-

Koning een aangepaste versie van de regels.

VERHAAL CLIËNT

Ik ontmoet meneer Koning in de rookkamer op de gesloten opname

ging. Hij is er niet blij mee. Wat was er gebeurd? Hij had in de huiskamer tv gekeken en zonder wat te zeggen veranderde een verpleegkundige

Twee maanden later vertelt de heer de Koning dat hij nu echt weg

van zender. Niet omdat andere cliënten iets anders wilden kijken, maar

wil. Hij is het zat. Samen schrijven we een ontslagverzoek. Een tijd

omdat er om acht uur altijd journaal gekeken werd. Hij was uit zijn slof

later vertelt een blijde heer Koning dat de rm er af is en dat ze de

geschoten en moest naar zijn kamer. Een paar dagen later kreeg hij

behandeling gaan aanpassen. Vanaf nu mag hij als hij boos wordt,

deze tv. Kon hij rustig op zijn kamer tv kijken. Nu voelde hij zich nog

naar buiten. Zijn vrijheden worden zo min mogelijk beperkt. En het

meer betutteld. ‘Zo van, we geven hem maar een tv op zijn kamer, dan

werkt! Enige tijd later woont de heer Koning in een huisje op het

blijft hij op zijn kamer en hebben wij geen last. Ze moeten gewoon met

terrein.

mij praten, pvp, gewoon praten! Ik ben geen klein kind meer!’ Vorige week werd ik gebeld. Een dolgelukkige meneer Koning. Hij zegt ‘En dan nog iets, pvp. Ik vroeg aan de verpleging een overzicht van

gedag en bedankt me uitbundig. Volgende maand krijgt hij de sleutel

de algemene zaken, zoals bezoek- en etenstijden. In plaats daarvan

van een eigen appartement in de stad! Eindelijk is het hem gelukt.

krijg ik dit papier met betuttelende regels.’ Het is een A4tje vol regels. Ik schrik van wat er in staat: ‘Uw vrijheden zijn de komende

En daar gaat hij! Maar nu de goede kant op!

tijd beperkt, dit betekent dat u niet zelfstandig naar buiten kunt. U kunt hierover op dinsdag praten met uw behandelaar. Verder praat

CvdB

2‘10

5

De pvp in het psychiatrische verpleeghuis

OUDEREN: HET PSYCHIATRISCH VERPLEEGHUIS

‘Je begeleidt de mens en je behandelt de ziekte. Maar de mens staat voorop’ Het voormalig verpleeghuis Dorestad, onderdeel

luchtledige hangen. Er was geen

van GGz Parnassia, was voorheen een psychogeria-

overzicht en dat maakte het ook

trisch verpleeghuis. In 2008 is besloten van Dorestad

moeilijk om te leren van klachten

een psychiatrisch verpleeghuis te maken, dat behan-

en waar nodig het beleid en de zorg

deling en verzorging biedt aan mensen die, naast

aan te passen.

psychiatrische zorg, ook verpleeghuiszorg nodig

Grootste verschil met voorheen is de

hebben. Dorestad neemt geen mensen meer op met

positie van de pvp. De pvp beziet de

dementieverschijnselen en andere psychogeriatri-

klachten en vragen vanuit een juri-

sche problemen. Sinds 2008 is de samenstelling van

dische invalshoek. Wat de bewoner

de groep bewoners dan ook aanzienlijk veranderd.

wil met de klacht is het centrale uit-

Bij die verandering ontstond ook behoefte aan een

gangspunt; de pvp inventariseert sa-

pvp. In alle ggz-instellingen in Nederland werkt im-

men met de bewoner de klacht en

mers een pvp. Fietje Wijkniet werd op projectbasis

bespreekt de werkwijze om het doel

als eerste pvp in Dorestad aangesteld. Divisiemana-

te bereiken. De pvp maakt daarbij

ger Ingrid Vluggen vertelt over de rol van de pvp in

geen onderscheid naar persoon en

een veranderende organisatie.

dat werkt voor onze bewoners op een positieve manier door. Ze mer-

Werkwijze pvp

ken dat ze serieus genomen worden

‘Terugkijkend op het project kan geconcludeerd worden

in hun vragen en klachten.’

dat het positief is verlopen. Voor onze bewoners is het

Benader een bewoner alsof hij je eigen vader of moeder is.

heel belangrijk dat zij een beroep kunnen doen op een

Wilsonbekwame bewoners

vertrouwenspersoon die onafhankelijk en partijdig is,

‘Dit geldt zeker ook voor onze wilsonbekwame bewo-

‘Je kunt pas goed werken als je met je hart werkt. Je

iemand die er echt alleen voor hen is. Wat ons ook aan-

ners. Voor hun vertegenwoordigers is het belangrijk

begeleidt de mens en je behandelt de ziekte. Maar

spreekt in het project is dat de pvp lijfelijk aanwezig was

met iemand te kunnen praten die niet direct bij de

de mens staat voorop.

voor een aantal uren per week en op die manier op een

zorg betrokken is. De afhankelijkheid van onze bewo-

Om de kwaliteit van de zorg te verbeteren nemen

toegankelijke en laagdrempelige manier uitvoering gaf

ners- en hun betrokkenen- van het personeel is groot

we deel aan een aantal projecten. Zo doen we onder

aan het vertrouwenswerk. Voor onze bewoners werkt

en wordt ook als zodanig ervaren. Het is dan waar-

andere mee met het project: “Ik maak het verschil”,

het niet als er een poster van een vertrouwenspersoon

devol om over problemen met een onafhankelijk per-

dat gericht is op de bejegening van bewoners door

met een telefoonnummer hangt. De pvp moet geregeld

soon te kunnen praten. Bij vertegenwoordigers is toch

personeel. De medewerkers reageren enthousiast op

persoonlijk aanwezig zijn om de mensen proactief te be-

nog wel de angst aanwezig dat kritiek op de zorg kan

de feedback op hun handelen en willen daar ook van

naderen. Op die manier ontstaat er een band en komen

leiden tot een slechtere bejegening van de bewoner.

leren.’

bewoners met vragen en klachten.’

Een ander pluspunt van de pvp vinden wij de moge-

‘Binnen het voormalige psychogeriatrisch verpleeghuis

lijkheid om signalen af te geven, daar waar de positie

Ervaring pvp

was geen vertrouwenspersoon aanwezig. Het was ge-

van de bewoner in het gedrang komt. Wij zijn blij

Tot slot vertelt Fietje Wijkniet over haar ervaringen

bruikelijk dat klachten via de familieraad werden door-

met elk advies dat gebruikt kan worden om de kwa-

als pvp bij Dorestad: ’Ik kijk zelf met tevredenheid

gespeeld en in de organisatie besproken. Soms werkte

liteit van de zorg te verbeteren.’

terug op het project. Ik heb het als belangrijk en

dit wel goed maar soms bleven de klachten ook in het

Een bewoner aan het woord Mevrouw Phielix is bewoonster van Dorestad. Zij heeft al lang ervaring met de psychiatrie en in vroegere tijden heeft zij ook veel ervaring met de pvp opgedaan. Hier in Dorestad was het nog niet nodig om de pvp in te schakelen, want zij is erg tevreden over de geleverde zorg. Toch is het feit dat er een pvp aanwezig is voor haar een geruststellende gedachte. Mevrouw Phielix weet uit ervaring hoe prettig het is om iemand naast je te hebben die je kan helpen en ondersteunen. Desgevraagd komt mevrouw Phielix met een aantal tips: De bekendheid van de pvp mag gerust nog wat groter worden. De pvp moet geregeld zelf op de afdeling komen en kan ook op andere manieren reclame maken voor zichzelf. Zelf denkt mevrouw Phielix aan het bewonerskrantje en geregeld een praatje door de pvp.

waardevol ervaren om ook aan personeel voorlich-

Rol familie

ting te kunnen geven over de rechtspositie van hun

‘Binnen Dorestad wordt grote waarde gehecht aan

bewoners. Als pvp heb ik gemerkt dat ik met bewo-

een goede relatie met de familie en achterban van de

ners die lijden aan dementie niets kan als ik geen

bewoners. Als familieverbanden onder druk zijn ko-

overleg mag voeren met hun vertegenwoordigers.

men te staan of soms zelfs zijn verbroken, zullen wij

Hiertoe was het nodig dat één van de pvp-gedrags-

altijd een poging doen om de contacten te herstellen,

regels werd aangepast. (Volgens deze betreffende

natuurlijk met respect voor de wens van de bewoner.

gedragsregel behoort het verlenen van advies en

Een pvp die geen contact mag onderhouden met fa-

bijstand aan (wettelijk) vertegenwoordigers niet

milie en vertegenwoordigers van onze bewoners kan

tot de taak van de pvp. Voor meer informatie over

zijn taak naar wilsonbekwame bewoners niet goed

de gedragsregels van de pvp, zie www.pvp.nl, red.).

uitvoeren. Pvp en familie/vertegenwoordigers zijn de

Ik heb een vragenlijst ontwikkeld die een goed in-

spreekbuis van deze kwetsbare bewoners.’

zicht verschaft over hoe bewoners de zorg ervaren. Deze vragenlijst heb ik persoonlijk met de bewoners

Reactie personeel

doorgenomen en dat werkte uitstekend. Het gaf een

‘Het personeel heeft door de komst van de pvp meer

goed kader voor een gesprek. De vragenlijst is een

oog gekregen voor de rechtspositie van de bewo-

passend middel gebleken om de tevredenheid over

ners. Binnen het oude verpleeghuis stonden vooral

de zorg op een gestructureerde manier bij de bewo-

de zorg en de dagelijkse taken centraal en werd er

ners te meten.’

meer voor de bewoners gedacht. Nu staat de bewoner centraal in al ons handelen.

RdK/ FW

OUDERENZORG: DE FAMILIE Onlangs is mijn moeder opgenomen in een verpleegtehuis. De verzorging thuis werd ondanks de thuiszorg te zwaar voor mijn vader. Vooraf was ik al gewaarschuwd door een kennis van wie de moeder ook opgenomen is: “de verzorging in een verpleegtehuis is minimaal, stel het zolang mogelijk uit.” Minimaal, maar wat houdt dat in? Eén keer per week onder de douche en de andere dagen wordt zij afgestoft met een doekje. Met een rollater lopen, liever niet want de verplegers hebben geen tijd om op te letten of ze valt. Ze kreeg direct een rolstoel om zich al trippelend voor te bewegen. Dat de rolstoel een lekke band had leek niemand te interesseren. Medicijnen en boterhammen die al uren op het nachtkastje staan, vieze kleren en ongepoetste tanden.

6

2‘10

Dat mijn moeder niet meer thuis kan wonen vind ik erg triest maar ik troostte me met de gedachte dat ze goed zou worden verzorgd. Geen luxe maar wel verzorgd. Ik heb geklaagd bij het verpleegtehuis maar hun antwoord was: als je het anders wilt dan mag je het zelf komen doen. Uit angst dat mijn moeder de dupe wordt van mijn geklaag zwijg ik en hoop dat de verzorging beter wordt.

In deze laatste aflevering van de rubriek ‘Vraag ‘t de voorzitter’ een gesprek met meerdere leden van de klachtencommissie van GGz Westelijk Noord-Brabant en De Viersprong. Voorzitter Cees van Leuven vindt namelijk de rol van ieder lid van de klachtencommissie even belangrijk en ziet de klachtencommissie vooral als team.

ding van de organisatie kan komen en gekozen kan worden op basisvaardigheden als goed kunnen luisteren en beide partijen het gevoel kunnen geven dat zij gehoord worden. Een bemiddelaar moet oplossingen aan kunnen dragen en het gesprek kunnen leiden zonder al te veel te ‘bepalen’ voor de anderen.

Vandaar dat we voor dit interview aan tafel zitten met voorzitter Cees van Leuven, vicevoorzitter Lous van der Wijst en de beide bemiddelaars die verbonden zijn aan deze klachtencommissie, Johan Verburgt en John Thier. In de vorige PVP-krant gaf de voorzitter van de klachtencommissie van Delta Psychiatrisch Centrum, Ria de Haan-Boerdijk het stokje door aan Cees van Leuven. Zij wilde weten of een vorm van mediation in de fase voor de behandeling van de klacht door de commissie tot een beter resultaat kan leiden voor zowel de cliënt als de aangeklaagde partij. Voordat deze vraag wordt beantwoord, stellen de leden zich voor. Cees werd eind januari 2007 voorzitter: “Ik heb gewerkt als advocaat en sinds 2006 ben ik raadsheer aan het Hof van Den Haag.” Lous is jurist en was vanuit het vroegere RIBW al betrokken bij een vroege vorm van klachtenbehandeling: ”Vanuit die rol ben ik ook gevraagd voor de klachtencommissie van het voormalig Hooghuys in Etten Leur, waar ik actief was in de cliëntenraad. In 2007 werd ik vicevoorzitter van deze klachtencommissie.” Johan is jurist en verpleegkundige en al sinds 1996 lid van de klachtencommissie: “Ik heb twee termijnen van drie jaar uitgediend en ben vervolgens als bemiddelaar aan de slag gegaan voor de klachtencommissie. Dat was na de herstructurering van de klachtencommissie door de fusies die hier hebben plaatsgevonden.” John is arts en was voor de fusie al lid van de klachtencommissie van de RIAGG: “Van daaruit ben ik ingestroomd in de nieuwe klachtencommissie. In 2006 ben ik gevraagd om bemiddelaar te worden.” Beide bemiddelaars zijn formeel geen lid van de klachtencommissie en zijn niet aanwezig bij een hoorzitting.

Wat zijn de voor- en nadelen van bemiddelingsgesprekken?

Hoe is het percentage bemiddelingsgesprekken? Cees: ”Het aantal bemiddelingsgesprekken is in de loop van de tijd wel toegenomen. Vroeger, in de tijd van RIBW en RIAGG, werd er eigenlijk nooit bemiddeld. Tegenwoordig wordt 50 à 60 procent van de klachten via bemiddeling opgelost.”

Denkt u bij een goede bemiddelaar aan een bepaald profiel of bepaalde persoonlijke eigenschappen? Johan: “Ik kijk sterk vanuit de kant van de cliënt en voel me daardoor ook minder thuis in een hoorzitting. Tijdens een bemiddelingsgesprek zoek ik in ieder geval naar een excuus van een behandelaar, omdat het zover heeft moeten komen dat we rond de tafel zitten.” John: “Een bemiddelingsgesprek zie ik vooral als een mogelijkheid om te kijken naar wat er nog mogelijk is om partijen weer bij elkaar te brengen. Het lijkt voor mij op een behandeling, maar dan van twee partijen; de behandelaar en de cliënt. Lukt het om ze bij elkaar te brengen of om de klacht zodanig te verduidelijken dat beide partijen elkaar weer gaan begrijpen.” Cees en Lous zijn beide van mening dat een bemiddelaar uit elke gele-

Cees vertelt dat in de beginperiode van de bemiddeling werd gekozen voor een bemiddeling door een lid van de klachtencommissie. Dat werkte niet goed. Deze persoon had dan eigenlijk twee petten op. Tegenwoordig is de bemiddelaar niet meer bij de hoorzitting aanwezig. De hoorzitting moet geen verlengstuk zijn van een niet geslaagde bemiddelingspoging. De klachtencommissie krijgt ook geen inzage in het verslag van het bemiddelingsgesprek. Ze hoort alleen de uitkomst. Bij een eventuele hoorzitting wordt de zaak helemaal opnieuw behandeld. ”Het komt trouwens niet veel voor”, aldus de voorzitter, “dat een bemiddelingspoging niet slaagt.” In deze klachtencommissie is er voor gekozen om bemiddelaars te kiezen die werkzaam zijn in de organisatie in plaats van externe bemiddelaars. Het voordeel hiervan is volgens John, dat je de partijen waartussen bemiddeld moet worden vaak kent: ”Je kent de gang van zaken op een afdeling en de regels die daar gelden en dat maakt een bemiddelingsgesprek makkelijker.” Volgens Johan is een interne bemiddelaar niet volledig zuiver, maar kan het wel als je je aan bepaalde regels houdt. Zoals de regel om niet te bemiddelen op de eigen afdeling. Het nadeel van bemiddeling is volgens allen dat een bemiddelaar geen signaal af kan geven en geen aanbeveling kan doen. Bij structurele zaken of een terugkerend probleem wil je daar als bemiddelaar ook wel iets van zeggen en dat kan dan niet. Dat kan dan weer wel als er een hoorzitting komt, waarbij de klachtencommissie in de uitspraak ook een aanbeveling doet.

VRAAG ‘T DE VOORZITTER

Bemiddeling steeds belangrijker bij klachtafhandeling klachtencommissie

Wat is naar uw mening de taak of de rol van de pvp in een bemiddelingsgesprek? “Volledige ondersteuning van een cliënt en aan zijn kant blijven staan. Vertalen van de mening van de cliënt. In een bemiddelingsgesprek kan het meer gaan om het verhaal van de cliënt zo goed mogelijk uit de verf te laten komen. Bij een hoorzitting, wat toch formeler is, kan de rol van de pvp meer neigen naar vertegenwoordiging om zodoende alle aspecten van de klacht te belichten.“

Indien een cliënt kiest voor een bemiddelingsgesprek, getuigt dat van een grote bereidheid samen verder te willen gaan met de hulpverlener; maakt dit de cliënt juist kwetsbaar in zijn verhouding tot de hulpverlener? Bij cliënten leeft bijvoorbeeld wel eens de angst dat de hulpverlener zich even mooi voordoet en dat het dan even later toch weer op dezelfde voet verder gaat. Volgens bemiddelaars John en Johan is een cliënt wel kwetsbaar, maar komt het niet snel voor dat na afloop van een bemiddeling de situatie weer verslechtert. Ook een bemiddelingsgesprek heeft iets formeels en het resultaat is niet vrijblijvend. Meestal lost een bemiddelingsgesprek wel blijvend iets op. SvB/FH 2‘10

7

SIGNALEN

Signalen en meldingen door de pvp: een nieuwe werkwijze In de inmiddels bijna dertigjarige geschiedenis van

oplost, spreekt de pvp het volgende niveau aan,

Overigens heeft de pvp geen specifieke taak op het

de Stichting PVP hoorde het zogeheten ‘signaleren’

bijvoorbeeld de leidinggevende van de betrokken

punt van het melden van calamiteiten in een instel-

altijd al tot één van de taken van de pvp. De pvp

medewerker(s). Hierbij kan een pvp tot het niveau

ling. Gebeurtenissen die onverwacht hebben geleid

signaleerde als er sprake was van tekortkomingen

van de Raad van Bestuur gaan. Slechts in uitzonder-

tot de dood of een ernstig schadelijk gevolg voor een

in de structuur en het functioneren van de organisa-

lijke gevallen informeert de pvp de IGZ. Dat is in de

cliënt moeten door de betrokken zorgaanbieder aan

tie van de instelling, wanneer deze aan de rechten

nieuwe werkwijze anders.

de IGZ worden gemeld.

lerende taak versterkt. Daarnaast kan de pvp nu een

Nieuwe werkwijze Signaleren

Meldingen

melding doen. In deze bijdrage leggen we uit hoe

Pvp’en gaan termijnen hanteren waarbinnen een

Een melding, anders dan een signaal, is een medede-

dat signaleren en melden er nu uitziet.

instelling op een signaal dient te reageren. Een pvp

ling van de pvp aan de (zorg)instelling over een te

geeft een termijn die redelijk is en in verhouding

wensen opheffing van een geconstateerde tekortko-

Brief minister Klink

staat tot de ernst van de onregelmatigheid, maar die

ming die afbreuk doet aan de rechten van cliënten.

Het streven om dwang en drang in de ggz terug te

niet langer is dan drie weken.

Het gaat hier om tekortkomingen die vanwege de

brengen, bracht minister van VWS Ab Klink ertoe de

Een pvp kan besluiten een signaal door te geleiden

relatieve mate van ernst op zichzelf genomen niet

Tweede Kamer persoonlijk te informeren over de

naar de IGZ of naar de Officier van Justitie (OvJ) als

geëigend zijn om voor te leggen aan IGZ of OvJ,

nieuwe signaleringstaak van de pvp. Enkele citaten

de instelling ook op het niveau van de Raad van Be-

mocht de instelling geen actie ter verbetering onder-

uit zijn brief die hij op 12 maart van dit jaar aan het

stuur het signaal niet aanpakt of er niet op reageert.

nemen.

parlement stuurde:

Dit besluit neemt hij altijd in overleg met zijn leiding-

Een melding wordt bij voorkeur schriftelijk uitge-

gevende. Wanneer een pvp besluit een signaal naar

bracht. De cultuur in een instelling kan in sommige

‘Ik heb aangekondigd u te informeren over de af-

de IGZ door te geleiden, meldt hij dit aan de Raad

gevallen rechtvaardigen dat een melding mondeling

spraken die ik met de Stichting Patiëntenvertrou-

van Bestuur en cliëntenraad van de betreffende in-

wordt uitgebracht, en ook in mondeling overleg met

wenspersoon (Stichting PVP) en de Inspectie voor de

stelling. De minister verwacht dat de Raad van Be-

de verantwoordelijke wordt afgehandeld. De pvp

Gezondheidszorg (IGZ) heb gemaakt. De afspraken

stuur vervolgens een kopie van de melding aan de

overlegt de keuze een melding mondeling of schrif-

met de Stichting PVP zijn gericht op het versterken

Raad van Toezicht van de instelling stuurt.

telijk uit te brengen in twijfelgevallen met collega’s of

van de signalerende rol van de patiëntenvertrou-

Een signaal bevat:

zijn leidinggevende.

wenspersoon (pvp) in de GGZ. (...) De afspraken met

• een beschrijving van de omstandigheden die lei-

Een uitgebrachte melding zal door de pvp altijd wor-

de IGZ zijn er op gericht dat een door een pvp afge-

den tot een situatie die afbreuk doet aan de rech-

den afgesloten met een schriftelijke bevestiging.

geven signaal goed door de IGZ wordt opgepakt. Het

ten van cliënten

De pvp bewaart, ook bij mondeling uitgebrachte

van cliënten afbreuk deden. Onlangs is deze signa-

versterken van de signalerende rol van de pvp in de

• een beschrijving van de informatie die het onder-

GGZ is één van de initiatieven die ik in samenwerking

zoek naar deze omstandigheden heeft opgeleverd

met de betrokken partijen heb genomen om dwang

• relevante wet- en regelgeving ten aanzien van

en drang in de GGZ terug te dringen. Ik acht het van groot belang dat zorgaanbieders en de IGZ signalen van de pvp over onregelmatigheden in instellingen

het onderwerp • relevante richtlijnen, regels, protocollen en/of kwaliteitsnormen en/of –indicatoren

De afhandeling en mogelijke resultaten van meldingen worden vastgelegd en geregistreerd op een apart registratieformulier voor meldingen. Het is niet uitgesloten dat de pvp een melding, waar-

•. de actie die de pvp verwacht

op de instelling niet of onvoldoende reageert, en dat

de toepassing van dwang en drang betreft.’

• de termijn waarbinnen de pvp een reactie op het

gaandeweg het proces qua ernst of aard wijzigt, als-

De pvp streeft ernaar om signalen op het laagst

• de wijze waarop de pvp het antwoord wil ont-

mogelijke niveau binnen de instelling op te lossen,

vangen, namelijk schriftelijk (vorm) en concreet

bijvoorkeur op afdelingsniveau met de betrokken

(inhoud)

medewerker(s). Pas indien de geadresseerde niet

De minister is van plan om de signaleringstaak van de

tijdig reageert of de tekortkoming niet afdoende

pvp op te nemen in de nieuwe Wet Verplichte GGZ.

Even voorstellen Als nieuwe medewerker van de Stichting PVP wil ik me in deze krant even voorstellen: ik ben Nelly de Hoog en ben op 1 juli gestart als Hoofd van de patiëntenvertrouwenspersonen in het noorden en oosten van het land. Hiervoor werkte ik als Hoofd Beleidszaken bij het CIZ (Centrum Indicatiestelling Zorg). De overstap naar de Stichting PVP is voor mij een overstap van een grote naar een kleine organisatie, van een organisatie die cliënten toegang tot zorg kan verlenen naar een organisatie die cliënten ondersteunt bij de handhaving van hun rechten. Wat niet verschilt is dat de medewerkers heel professioneel zijn en betrokken bij hun werk. Al tijdens het inwerken valt me op dat pvp’en met veel verschillende mensen kunnen omgaan. Naast bestuurders en medewerkers van instellingen zijn dat vooral de cliënten die allemaal hun eigen problemen en vragen hebben. Hierbij hoorde ik een pvp al zeggen: “Wat een cliënt wil bepaalt mijn handelen”. Dit vind ik echt mooi aan het vak: ondersteuning van de cliënten, ongeacht de achtergrond of problematiek van die cliënt. En dan altijd professioneel blijven handelen op basis van de rechten en regelgeving, maar ook door eerlijke informatie te geven over de kans dat de cliënt zijn wensen kan bereiken. Mijn enthousiasme om de professionaliteit te behouden en te verbeteren is door mijn eerste ervaringen alleen 2‘10

king tot de melding in zijn eigen archief .

goed oppakken. Zeker als het onregelmatigheden in

signaal verwacht

8

meldingen, schriftelijke documentatie met betrek-

maar groter geworden!

nog voorlegt als signaal. In een volgende PVP-krant hopen wij u verslag te doen van de eerste meldingen en/of signalen volgens de nieuwe werkwijze. AdG

In memoriam

Onderzoek VU naar monitoring door pvp

In de nazomer van 2008 gebeurde iets dat zou leiden tot grote onrust in de ggz. In Amsterdam is een cliënt op 2 september in een separeercel in een stuk brood gestikt. De Inspectie voor de Gezondheidzorg oefende op deze kliniek een halfjaar daarvoor kritiek uit. Er volgt een extern onderzoek. De afdeling waar deze cliënt verbleef gaat dicht. Er komt veel publiciteit over. In de Tweede Kamer worden vragen gesteld. De Stichting PVP doet ook een duit in het zakje met een ‘quickscan’ waaruit naar voren komt dat er meer instellingen zijn waar iets mis is op gesloten afdelingen. De Inspectie doet opnieuw onderzoek. Minister Klink wordt het vuur aan de schenen gelegd. Hij belooft een onderzoek en stelt onder andere

MONITORING

Pvp als waakhond?

voor om het toezicht op de GGz instellingen te verbeteren. Hij wil de pvp’en daar een rol in geven. Monitoring wordt dit genoemd (zie kader). De Stichting PVP aarzelt en stelt een onderzoek voor om het draagvlak hiervoor te onderzoeken. December 2009 komt voor dit onderzoek geld vrij en twee onderzoekers van de VU in Amsterdam gaan aan de slag. In 2010 moet dit onderzoek afgerond zijn. In 2011 hopen wij u in deze krant de resultaten van het onderzoek te kunnen presenteren. In de eerste fase van het onderzoek was ondergetekende één van de geïnterviewde pvp’en. Een focusgroep vanuit de Stichting PVP onderzocht de eerste voors en tegens. Ook de cliëntengroepen en hulpverleners in de ggz worden er intensief bij betrokken. Tot nu toe lijken de pvp’en erg

Op 23 augustus is in Groningen Paul van Ginneken overleden. Van Ginneken was de eerste directeur en de grondlegger van de Stichting PVP. Van 1982 tot 1992 heeft hij de stichting geleid.

huiverig om met een ‘inspectie-

Nannie Flim, de huidige bestuurder, zegt: “Wij zijn geschokt door zijn overlijden. Van Ginneken is degene geweest die het gedachtegoed omtrent de patiëntenvertrouwenspersoon heeft vormgegeven en heeft uitgedragen naar patiëntenorganisaties en ggz-instellingen. Wat hem kenmerkte was zijn enorme verbondenheid met de stichting en zijn bevlogenheid. Zonder hem was de stichting niet geworden wat zij vandaag is.”

En hoe denk ik als pvp zelf over

pet’ op in de instelling rond te lopen, naast het werk als vertrouwenspersoon van de cliënt.

dit monitoren? In mijn instelling verwacht ik dat zo’n monitorende rol wel te combineren valt met mijn eigenlijke werk. Ook verwacht ik dat mijn goede werkrelatie met de gesloten afdelingen er niet onder hoeft te lijden als ik als “inspecteur” langs kom. De vraag blijft of de instelling dit ook kan. Er zijn, hoor ik wel, veel collega’s die problemen voorzien in die combinatie van

Een aantal van de huidige pvp’en heeft nog onder leiding van Paul van Ginneken gewerkt. Enkele van de vele herinneringen die zij aan hem hebben, zijn hieronder opgetekend: “Hij wás de stichting. Dit was zijn levenswerk.” “In de tijd dat hij de stichting leidde hadden we hem nodig zoals hij was: duidelijk, compromisloos als het moest, inhoudelijk erg sterk en emotioneel heel erg betrokken.” “Hij heeft een dermate duurzame vorm weten te geven aan de Stichting PVP, dat de inhoud van het werk en de pijlers ervan (onafhankelijkheid, laagdrempeligheid, ontvankelijkheid en partijdigheid) nu nog staan als een huis.” “Hij stimuleerde je door zijn vertrouwen in je. Hij geloofde in je en dat gaf je de kracht en stimulans om je werk op je eigen manier zo goed mogelijk te doen.” “Je kon hem geen groter plezier doen dan door te vertellen dat jij in jouw instelling conflicten had gehad met een behandelaar, liefst een psychiater, en het liefst over de rechten van cliënten. Of, nog mooier: over de positie van de pvp.”

rollen. Zoals: onduidelijkheden over welke rol je op welk moment vervult. Minder toegankelijkheid als je als vertrouwenspersoon van een cliënt langs komt. Wantrouwen bij medewerkers van gesloten afdelingen waar nu vertrouwen heerst. Welk belang gaan we eigenlijk

Monitoren volgens de internet encyclopedie:

dienen met zo’n monitorende rol voor de pvp (of een andere persoon als een kwaliteits-

Controle uitoefenen op een proces

controleur)? Uiteindelijk gaat

of

afdeling vraagt om een goed

Het waarnemen en verzamelen van informatie over iets, gedurende langere tijd of afstand met een bepaalde bedoeling.

het om optimale zorg in een moeilijke situatie. Een gesloten team, gemotiveerde mensen, geen tredlopers. Een frisse blik van een derde – een pvp of andere persoon – kan veel bijdragen aan het inzichtelijk maken van werkprocessen en dergelijke.

Deze

informatie

kan bijdragen aan een betere kwaliteit van de zorg op de gesloten afdelingen in de ggz.

TL

2‘10

9

Van uiterste redmiddel naar voorkeursbehandeling

ECT

ECT neemt grote vlucht Wat is ECT?

en concentratieproblemen) en – als ze al optreden -

ECT in de praktijk van de pvp

Elektroconvulsietherapie (ECT), of kortweg elektro-

meestal van voorbijgaande aard. Ook stellen ze dat

In 2009 zijn er 18 vragen en klachten geregistreerd

shock is een behandeling van patiënten, waarbij door

er nog nooit schade aan de hersenen is aangetoond.

over ECT. Het geringe aantal vragen en klachten

middel van het opwekken van een epileptisch insult

Voor de belangrijkste indicatie voor ECT - een ern-

heeft mogelijk te maken met het feit dat een groot

door toediening van een korte pulsstroom – onder

stige depressie met vitale kenmerken, met of zonder

deel van de cliënten behandeld wordt voor een de-

volledige narcose - geprobeerd wordt bepaalde psy-

psychotische kenmerken – baseren zij zich op weten-

pressie. Deze depressie kan het opkomen voor je

chiatrische ziekten te behandelen.

schappelijk onderzoek. Dit onderzoek laat zien dat

belang of het kenbaar maken van een klacht erg

De belangrijkste indicatie voor ECT is een ernstige

ECT sneller en effectiever werkt dan antidepressiva.

zwaar en moeilijk maken. Ook vernam een pvp van

depressie, waarbij psychofarmaca en psychotherapie

Zij vinden dat de behandeling eerder in het depres-

een aantal cliënten, dat zij soms door hun (thuis)om-

niet meer helpen. Daarnaast wordt ECT

geving onder morele druk gezet werden

tegenwoordig echter ook toegepast bij

om ECT-behandeling – als laatste redmid-

andere stemmingsstoornissen, psychoti-

del – aan te gaan. Hierdoor ervoeren deze

sche stoornissen, psychotische depressies

cliënten de drempel om naar de pvp te

en levensbedreigende situaties als gevolg

gaan, als te hoog.

van ernstige psychiatrische problematiek

De pvp’en die met deze vragen en klach-

waarbij de psychofarmaca geen verbete-

ten te maken hadden, hadden de indruk

ring meer brengt.

dat ECT nog wel het meest werd gebruikt

Waarom de behandeling werkt is niet dui-

als behandeling voor ernstige depressies.

delijk. Er bestaan verschillende theorieën

Sommige van hen zagen echter ook dat

over, maar geen enkele is tot nu toe be-

ECT de laatste jaren wel bij meer ziekte-

wezen.

beelden werd gebruikt. Zowel bij psychosen als bij psychotische depressies, waarbij

Vroeger en nu

de medicatie geen verbetering bracht en

De behandeling al bekend is vanaf de jaren

alles op medicamenteus gebied gepro-

30 van de vorige eeuw. Vanaf het begin is

beerd was, werd ECT-behandeling inge-

de behandeling omstreden geweest en ook nu nog roept zij soms heftige reacties op.

2‘10

aantal gevallen onder dwang gegeven.

De mening van het publiek werd in de jaren 70 sterk

sieprotocol overwogen en toegepast zou kunnen

Een deel van deze cliënten vertelde de pvp wel baat

negatief beïnvloed door de beelden uit de film ‘One

worden. Zij verzetten zich tegen het – in hun ogen –

te hebben gehad bij de behandeling; een deel on-

flew over de Cuckoo’s Nest’, waarbij ECT als machts-

slechte imago, dat naar hun mening gebaseerd is

dervond geen verbetering en ervoer de ECT als ver-

middel werd gebruikt om de hoofdpersoon tot aan-

op praktijken uit het verleden. Zij vinden dat er nog

schrikkelijk.

gepast gedrag te dwingen. Er werden steeds betere

steeds sprake is van een onderbehandeling van een

psychofarmaca ontwikkeld en de groeiende cliënten-

aantal psychiatrische ziekten in Nederland. De voor-

Ervaringen van cliënten

beweging maakte de afschaffing van ECT tot speer-

standers spannen zich dan ook in om de capaciteit en

Merel

punt. Dit leidde wereldwijd tot een restrictief, terug-

de kwaliteit verder te verbeteren.

Het is inmiddels twee jaar geleden dat Merel ECT-

ECT steeds vaker eerste behandelkeus arts in plaats van een anti-depressivum of gesprekstherapie.

10

zet. Deze behandelingen werden in een

ECT-apparatuur

behandeling heeft ondergaan. Een behandeling waaraan zij gemengde gevoelens heeft overgehouden. In het psychiatrisch ziekenhuis in het midden van het land werd door haar psychiater nogal wat reclame gemaakt

houdend beleid bij de toepassing van ECT; het was

Tegenstanders van ECT twijfelen aan de effectiviteit en

voor ECT. En de psychiater, die in een psychiatrisch zie-

het uiterste redmiddel. In Nederland werd de thera-

de veiligheid van de behandeling. Zij vinden dat ECT

kenhuis in het westen van het land werkzaam was en

pie in de jaren hierna nagenoeg niet meer toegepast;

hersenletsel kan veroorzaken en dat er ernstige geheu-

de behandeling zou doen, zou de beste zijn in zijn vak-

in 1979 kregen 46 patiënten een ECT-behandeling.

genstoornissen kunnen optreden. Daarnaast wijzen zij

gebied. Concrete informatie kon haar psychiater haar

In de jaren 80 en 90 veranderde de mening onder psy-

op de gebrekkige voorlichting en communicatie. Cliën-

alleen niet geven.

chiaters over de ECT-behandeling geleidelijk. Uit nieuw

ten en hun familieleden hebben vaak weinig zicht op

Ook Merels ouders waren enthousiast. Merel had tot die

Amerikaans, Engels en Zweeds onderzoek kwam naar

de werking en eventuele bijwerkingen. Ook vinden zij

tijd voor haar ziekte schizofrenie Leponex geslikt. Ze was

voren dat de behandeling wel effectief was. De indica-

het zorgwekkend dat ECT steeds meer een reguliere

hier eigenlijk wel tevreden over; de kwaliteit van haar

ties voor ECT werden verruimd en de werkgroep ECT

behandelmethode is geworden, die niet meer alleen als

leven was hierdoor redelijk tot goed. Totdat bleek dat

Nederland werd in 1995 opgericht. Ook de inspectie

uiterst redmiddel wordt ingezet. Een behandelmethode

het medicijn haar witte bloedlichaampjes afbrak en zij

die tot deze jaren scherp toezicht hield op het aantal

waarvan zij bovendien zien dat het steeds vaker door

moest stoppen met Leponex.

patiënten dat ECT hadden ondergaan, liet nu de ECT

psychiaters wordt bepleit om het de eerste keus in de be-

Andere medicijnen waren al geprobeerd, en helaas zon-

over aan de ‘zelfregulering van het veld’.

handeling te maken in plaats van een anti-depressivum

der succes. Merel was dan ook blij dat er een alternatief

Nu worden er in Nederland – met instemming van de

of gesprekstherapie. Vooral bij depressieve ouderen –

bleek te zijn. Ze vertrok daarom met hooggespannen

patiënt – per jaar ongeveer 13.000 ECT-behandelin-

vanaf 55 jaar - zien de tegenstanders deze ontwikkeling.

verwachtingen naar de randstad. De psychiater die de

gen gegeven bij ongeveer 650 patiënten. Dit gebeurt

Hiernaast wijzen de tegenstanders ook op de tendens

ECT-behandeling zou doen gaf haar wel informatie over

bij 24 psychiatrische afdelingen van een algemeen

om de toepassingsmogelijkheden van ECT te verruimen

de behandeling, maar dit drong eigenlijk niet goed door

ziekenhuis en in 11 psychiatrische ziekenhuizen. Ter

tot meer ziektebeelden, zonder dat er goede cijfers te

tot Merel.

vergelijking: onder dwang werd ECT in de periode

vinden zijn hoe succesvol de behandeling is geweest.

Merel kreeg geen schriftelijke informatie over de be-

1999-2008, gemiddeld 13 maal per jaar toegepast.

Zij zien dat ook bij psychosen – wanneer geen enkele

handeling, en ook over het aantal behandelingen werd

Er is dus – vergeleken met het aantal ECT-behande-

behandeling werkt – steeds ‘gemakkelijker’ over wordt

niets vastgelegd. Merel vond het niet erg. Zij was positief

lingen in de jaren 70 en 80 – sprake van een explo-

gegaan op dwang- ECT als laatste optie. Het aantal be-

gestemd en verwachtte een korte en succesvolle behan-

sieve groei. ECT is niet langer een uiterste redmiddel,

handelingen is dan niet gelimiteerd en zou in principe

deling. Na de eerste behandeling, werd ze echter wak-

maar een reguliere behandelmethode.

oneindig kunnen doorgaan.

ker met een knallende hoofdpijn. Merel wist eigenlijk

De tegenstanders zien een groeiende angst onder cli-

toen gelijk al dat het niet goed was en dat niet goed zou

Voor- en tegenstanders

ënten voor ECT onder dwang. Zij vinden dat het de

komen. Er werd haar gezegd dat de hoofdpijn wel weg

De voorstanders van ECT benadrukken met name

kwaliteit van het leven kan aantasten en traumatise-

zou trekken, maar dit bleek niet het geval.

de effectiviteit van de behandeling en de veiligheid

rend kan werken. Ook zijn ze van mening dat langduri-

Zes weken lang kreeg Merel ECT, tweemaal in de

hiervan. De bijwerkingen zijn minimaal (ze wijzen op

ge of zelfs blijvende bijwerkingen onderbelicht blijven,

week. Met als enige resultaat die hoofdpijn. Op de

kortdurende hoofdpijn, verwardheid en geheugen-

evenals de gevolgen van de toepassing bij jongeren.

afdeling waar Merel verbleef kreeg zij geen gesprek-

een akelig probleem aan over gehouden.

ECT hielp echter, en ondanks het feit dat de behan-

observeerd. Ze kreeg geen antwoord op haar vraag

Over de behandeling en bejegening tijdens de ECT

deling al een paar jaar achter de rug is, helpt het nog

wanneer zij resultaat kon verwachten. Hierdoor voel-

is Merel wel tevreden, maar de zorg daarna op de

steeds. Elf ECT-behandelingen waren er voor nodig.

de Merel zich erg bezorgd over de goede afloop. Na

afdeling was ondermaats. Er werd nauwelijks met

Zij vond de behandeling zelf, op de tijdelijke hoofd-

zes weken werd er tegen haar gezegd: De therapie

haar gesproken over hoe het met haar ging. En ook

pijn na, niet vervelend. Het personeel was zorgzaam

heeft geen effect, we stoppen.

de nazorg was niet goed. Er werd weinig aandacht

en attent en het belangrijkste: het hielp.

Merel heeft nu nog steeds last van geheugenverlies.

besteed aan wat dit nu voor haar betekende, dat

Juist omdat het hielp, waarvan zij vindt dat het altijd

Ze merkt het zelf en hoort het ook van haar ouders.

er eigenlijk geen goed antwoord meer was op haar

van tevoren een ‘gok’ blijft, kan zij ook leven met het

Merel baalt ervan en raakt er soms van in paniek. Ze

ziekte. Met deze vraag tobt Merel nog steeds.

geheugenprobleem dat zij eraan over heeft gehouden.

ECT

ken over de behandeling. Ook werd zij niet echt ge-

De herinneringen van de periode voorafgaand aan de

vindt het des te meer erg omdat zij na iedere grote psychose in haar leven ook al geheugenverlies had.

Oud-medewerker PVP

ECT, naar schatting ongeveer een half jaar, zijn voor

Merel is teleurgesteld dat ze tijdens de ECT niet naar

Een oud-medewerker van de Stichting PVP had zelf

een belangrijk deel verdwenen. Het is echter iets dat zij

haar hebben geluisterd. Ze probeerde aan te geven

als laatste redmiddel tegen zware recidiverende de-

op de koop toe heeft genomen. Haar depressie lijkt te

dat het geen effect had, maar er werd gewoon door-

pressies gevraagd om ECT. Medicijnen hielpen niet

zijn verdwenen, en dat is haar heel wat waard. Zoveel

gegaan. Merel vindt ook dat ze voorafgaand aan de

meer, een verandering van leven en levensstijl baatte

dat zij het opnieuw zou doen, zelfs al zou zij van te

behandeling beter had moeten worden voorgelicht.

niet meer. En altijd als de depressie naar de achter-

voren weten dat het geheugenproblemen zou geven.

Merel moet leven met het feit dat ECT niets positiefs

grond leek te zijn verdwenen, dan stak die toch weer

voor haar heeft gebracht. Integendeel, zij heeft er

binnen een jaar de kop op.

JWvD

Shock- of elektroconvulsietherapie (ECT) wordt door

waarden gelden dan wel dat de cliënt ter zake wils-

dwangtoepassing het verwachte onheil (ernstig na-

betrokkenen met gemengde gevoelens gewaar-

onbekwaam is, dat de vertegenwoordiger vervan-

deel resp. gevaar) naar verwachting daadwerkelijk

deerd. Wat valt er vanuit juridische optiek over deze

gende toestemming heeft gegeven en –bij verzet

zal afwenden (effectiviteit), dat bij alternatieve ef-

behandeling te zeggen?

door de cliënt– dat de ECT noodzakelijk is om ernstig

fectieve interventies die optie gekozen wordt welke

nadeel voor de cliënt te voorkomen.

voor de cliënt het minst ingrijpend is (subsidiariteit),

Professionele standaard

Problematisch aan deze regeling van dwangbehande-

en dat de dwangtoepassing uitsluitend plaatsvindt

Ten eerste moet ECT, net zoals iedere behandeling, al-

ling bij wilsonbekwaamheid is dat ze geen bijzondere

wanneer het te bereiken doel opweegt tegen de na-

tijd voldoen aan de professionele standaard, hetgeen

procedurele waarborgen kent.

delige gevolgen van toepassing van ECT onder dwang (proportionaliteit).

blijkt uit de bepalingen betreffende de geneeskundige behandelingsovereenkomst (zie art. 7:453 Burgerlijk

De onvrijwillig opgenomen cliënt kan op grond van

Als de toepassing aan één of meer van deze beginselen

Wetboek). Dit houdt in dat alleen die cliënten hiervoor

de Wet Bijzondere opnemingen in psychiatrische zie-

niet zou beantwoorden, mag zij geen doorgang vinden.

in aanmerking komen, voor wie ECT medisch geïndi-

kenhuizen (Bopz) geconfronteerd worden met een

ceerd is. Ook dient de uitvoering van de ECT lege artis

beslissing tot ECT onder dwang. Hierbij dienen de ge-

Niet onomstreden

te zijn, i.e. volgens de regelen der kunst.

bruikelijke criteria voor dwangbehandeling in acht

Ofschoon ECT onder bepaalde omstandigheden van-

te worden genomen (zie art. 38c Bopz).

uit juridische optiek zowel vrijwillig als gedwongen

Richtinggevend in deze zijn inzichten van de be-

Weliswaar bestaat krachtens art. 38c lid 4 Bopz de

toegepast kan worden, is deze behandeling zeker

roepsgroepen in de Geestelijke-Gezondheidszorg,

mogelijkheid om bij algemene maatregel van be-

niet onomstreden. Kijk voor meer informatie over dit

met name de richtlijnen van de Nederlandse Vereni-

stuur bepaalde categorieën van behandelingsmid-

onderwerp op www.pvp.nl.

ging voor Psychiatrie (NVvP).

delen of-maatregelen uit te sluiten met het oog op

Een blik in de multidisciplinaire richtlijn uit 2010

dwangbehandeling, maar de wetgever heeft daar-

(Broek, van den, et al., 2010) leert dat een indicatie

van geen gebruik gemaakt.

SW

JURIDISCH

ECT: hoe zit het juridisch?



zich onder meer kan voordoen bij depressie, manie en schizofrenie. In een aantal gevallen geldt dit enkel

ECT mag niet buiten het behandelings-

als andere therapieën onvoldoende effect sorteren.

plan worden toegepast als middel of

Wat betreft de uitvoering, de cliënt dient onder alge-

maatregel in een noodsituatie ex art.

hele narcose gebracht te worden en spierverslappers

39 Bopz, aangezien deze verrichting

toegediend te krijgen; bovendien moet de cliënt tij-

niet is opgenomen in de lijst van toe-

dens de behandeling beademd worden.

gestande middelen in art. 2 Besluit middelen en maatregelen Bopz.

Voorbehouden handeling

De procedurele waarborgen uit de Wet

ECT is een voorbehouden handeling. Dit betekent

Bopz (zie b.v. art. 40a en 41 e.v. Bopz)

dat ECT in de regel alleen verricht mag worden door

geven een betere rechtsbescherming

artsen. Zij ontlenen hun bevoegdheid hiertoe aan

dan de regeling van het Burgerlijk

art. 36 lid 11 Wet op de Beroepen in de Individuele

Wetboek, maar het feit dat een wilsbe-

Gezondheidszorg.

kwame weigering de mogelijkheid van dwangbehandeling volgens de Bopz-

Informed consent

regeling niet uitsluit, maakt haar voor

Idealiter heeft de uitvoering van ECT haar basis in

kritiek vatbaar.

informed consent, d.w.z. toestemming, te verlenen door de cliënt die eerst voldoende geïnformeerd is

Juridisch kan ECT in het kader van

(art. 7:448 jo 450 Burgerlijk Wetboek).

informed consent en dwang dus beschouwd worden als equivalent aan

ECT onder dwang?

iedere andere medische behandeling.

Men kan zich afvragen of ECT onder dwang mag plaatsvinden. Het recht biedt hiertoe verschillende

Drie rechtsbeginselen

mogelijkheden.

Telkens als ECT onder dwang wordt toegepast, dient deze dwangtoepas-

De vrijwillig opgenomen cliënt kan op grond van

sing te voldoen aan de drie rechtsbe-

de regeling van de geneeskundige-behandelings-

ginselen van effectiviteit, subsidiariteit

overeenkomst aan gedwongen ECT onderworpen

en proportionaliteit.

worden (art. 7:465 Burgerlijk Wetboek). Als voor-

Deze beginselen schrijven voor dat de

2‘10

11

(ON)GEGROND

ECT onder dwang Een cliënte is opgenomen met een rechterlijke machtiging. Ze is ondervoed en geeft zelf aan dat ze door een lichamelijke oorzaak niet kan slikken, niet kan praten en moeite heeft met ademen. Ze denkt spoedig te zullen overlijden. Vrij snel na de opname wordt beslist haar, onder dwang, te behandelen met sondevoeding. Het lukt cliënte een aantal keren het ziekenhuis zonder toestemming te verlaten en uiteindelijk wordt ze gedeeltelijk in de separeer verpleegd en neemt de behandelaar de beslissing haar te gaan behandelen met elektroconvulsietherapie (ECT). Cliënte is het met deze beslissing niet eens en dient een klacht in.

Cliënt vindt een behandeling met ECT buitenproportioneel zwaar en is bang dat ze de behandeling niet zal overleven. Cliënte geeft aan bereid te zijn volledig gesepareerd te blijven, sondevoeding te ondergaan en medicatie te nemen. Ze vindt een behandeling met ECT buitenproportioneel zwaar en is bang dat ze de behandeling niet zal overleven. Verder is het volgens cliënte maar de vraag of een ECT-behandeling wel zal helpen, haar klachten zijn immers lichamelijk. Bij het indienen van haar klacht vraagt ze de commissie ook om het besluit om haar met ECT te gaan behandelen te schorsen in ieder geval tot na de uitspraak van de commissie. De klachtencommissie heeft met betrekking tot het verzoek om schorsing de psychiater en de geneesheer-directeur verzocht de bestreden beslissing één dag op te schorten totdat beide partijen in een hoorzitting zouden zijn gehoord. Aan dit verzoek is de hulpverlener tegemoet gekomen. Tijdens de zitting geeft de psychiater aan dat de sondevoeding en de verzorging

nemelijk geworden dat andere middelen om het gevaar af te wenden, hebben

in de separeer het gevaar voor cliënte wel verminderen, maar dat de situatie zo

gefaald. Verder wijst de commissie op de second opinion die de hulpverlener bui-

niet kan blijven voortduren. Volgens hem kan er geen lichamelijke oorzaak wor-

ten het eigen ziekenhuis heeft gevraagd en die het voorgenomen behandelbeleid

den gevonden voor de klachten van cliënte. Hij ziet ECT als laatste redmiddel

ondersteunt. De hulpverlener kon er naar het oordeel van de commissie daarom

en geeft aan geprobeerd te hebben om deze behandeling op vrijwillige basis te

toe besluiten een ECT-behandeling bij cliënte toe te passen, als laatste kans om

starten. Hij vertelt dat in het verleden is gebleken dat medicamenteuze behande-

haar gezondheidstoestand te verbeteren, ook al verzet zij zich hiertegen. De com-

lingen geen resultaat hebben opgeleverd. De psychiater geeft aan dat hij het niet

missie komt tot de conclusie dat de beslissing tot dwangbehandeling in de vorm

in het belang acht van cliënte om nog andere medicijnen uit te proberen en de

van ECT op een zorgvuldige wijze tot stand is gekomen. De commissie verklaart

werking daarvan af te wachten. Tot slot geeft hij aan dat hij als second opinion

de klacht ongegrond.

telefonisch contact heeft gehad met een collega psychiater.

Cliënte heeft na deze uitspraak ook het oordeel gevraagd van de rechter. De rechtbank heeft haar klacht ongegrond verklaard.

In de uitspraak verwoordt de klachtencommissie dat de hulpverlener haar ervan heeft kunnen overtuigen dat het leven van cliënte ernstig gevaar loopt en dat

SvB





AFSPRAAK = AFSPRAAK

een overlijdensrisico niet kan worden uitgesloten. Voor de commissie is het aan-

Vragen of klachten over de ggz?

Bel de Helpdesk PVP T 0900 4448888 (10 cent per minuut) U kunt de helpdesk van de Stichting PVP bellen op: In deze rubriek komen de meest opvallende gedragsregels waar cliënten zich aan dienen te houden aan bod. Bent u ook geconfronteerd met een merkwaardige gedragsregel, mail of stuur deze dan naar: [email protected] of F.C. Dondersstraat 9,

12

2‘10



3572 JA Utrecht,



t.a.v. de redactie.

maandag t/m vrijdag zaterdagmiddag

10:00 - 16:00 uur 13:00 - 16:00 uur

of stuur een e-mail naar [email protected]

Schizofrenie is niet meer wat het geweest is In Nederland lijdt minder dan 1% van de bevolking aan schizofre-

gebruikt in het algemeen taalgebruik. De manier waarop met de

nie, het gaat om ongeveer 125.000 mensen. De kans dat je iemand

term schizofrenie wordt omgegaan, ervaren patiënten als kwet-

tegenkomt met schizofrenie is dus niet erg groot. Als je daarbij in

send en beledigend. Vaak wordt er iets heel anders mee bedoeld

aanmerking neemt dat slechts 3% van deze patiënten agressief

dan de psychiatrische stoornis die het in werkelijkheid is.

gedrag vertoont, is het vrijwel onmogelijk dat alle gewelddadige mensen die men als schizofreen bestempelt, dit ook werkelijk zijn.

Zo wordt niet alleen iemand die iets vreselijks heeft gedaan schizofreen genoemd maar wordt de term ook gebruikt voor het om-

Voor patiënten met schizofrenie en hun familieleden lijkt het in-

schrijven een ambivalente houding. Zo schijnt bijvoorbeeld “Duit-

middels een vergeefs gevecht tegen de vooroordelen die rond

se schizofrenie” funest te zijn voor Europa. In deze context wordt

deze ziekte bestaan. Steeds moeten patiënten uitleggen dat ze

met schizofrenie bedoeld dat Duitsland enerzijds een leidende rol

geen gespleten of dubbele persoonlijkheid hebben.

COLUMN

In de afgelopen jaren wordt het woord schizofrenie steeds vaker

in de Europese economie heeft maar daarnaast de neiging heeft zich af te sluiten voor de rest van Europa. Naar mijn mening wordt

Een bekende strategie om de negatieve beeldvorming rond een

in dit geval gesproken van schizofrenie om te benadrukken dat

ziekte en het daaruit voortvloeiende onbegrip te bestrijden, is

deze

tegenstrijdig-

het introduceren van

heid leidt tot een on-

een nieuwe naam. Zo

gewenste situatie. Als

veranderde eerder al

scheldwoord

wordt

hysterie naar neuro-

schizofrenie ook vaak

tisch, werd manisch

gebruikt. Naar aanlei-

depressief veranderd

ding van een menings-

in bipolair en werd

verschil op een inter-

een psychopaat een

netforum over welke

narcist

politicus een lijsttrek-

met

kersdebat

ale persoonlijkheids-

heeft

ge-

of

een

iemand antisoci-

wonnen is één van de

stoornis.

reacties: “Ben jij soms

In april 2009 maakte

een tuinkabouter die

de

lijdt aan een erfelijke

ging

schizofrenie.”

nieuwe naam bekend voor

patiëntenvereniAnoiksis

een

schizofrenie,

Op internetfora kom

het

je nog veel meer te-

perceptie syndroom”

gen. Bij choquerende

(dps). Met deze term wil men aangeven dat het bij schizofrenie

misdrijven wordt tegenwoordig vaak de term schizofrenie ge-

gaat om een verkeerde disfunctionele interpretatie van de werke-

bruikt. In bijvoorbeeld de volgende reactie op een artikel in El-

lijkheid. De Maastrichtse hoogleraar Jim van Os introduceerde al

sevier waarin staat dat Joran van der Sloot de moord op Stefany

eerder een andere naam in de British Journal of Psychiatry en de

Flores heeft bekend: “Wat een idioot is die schizofrene knakker...

Acta Psychiatrica Scandinavica, namelijk het “Salience Dysregula-

het is te hopen dat Peru hem te pakken krijgt en hem levenslang

tion Syndrome” (“Vertekend Waarnemings Syndroom”). In beide

opsluit.” Op het forum van Trouw zegt iemand het volgende over

gevallen zal het nog steeds nodig zijn om uit te leggen wat het

Joran van der Sloot: “Mijn stellige vermoeden is dat we te maken

inhoudt. De kans is groot dat na deze uitleg mensen het alsnog

hebben met een back-packing “serial killer”. Een psychopaat met

schizofrenie gaan noemen. Internationaal wordt de naamsveran-

meerdere persoonlijkheden (schizofreen...). Wellicht dat hij ook

dering niet ondersteund. In de hernieuwde vijfde versie van de

“stemmen” hoort van wie hij de “opdrachten” krijgt. Psychische

Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders (DSM V)

onderzoeken in NL gaven reeds aan dat hij lijdt aan een persoon-

blijft de naam schizofrenie gewoon bestaan.

“disfunctionele

lijkheidsstoornis.” Nou kan het natuurlijk zo zijn dat je geen waarde moet hechten Maar ook bij bekendere mensen is er sprake van een totaal onbe-

aan het veelvuldige verkeerde gebruik van het woord schizofre-

grip van de ziekte schizofrenie. In een column van Theodoor Hol-

nie. Mensen hebben er geen idee van wat deze ziekte daadwerke-

man, “Mohammed B”, (Parool 4 september 2009) bijvoorbeeld.

lijk inhoudt, het is gewoonweg dom.

Deze column gaat over een zekere Mohammed B die een overblijfkracht in Amsterdam heeft vermoord en de Mohammed B die

Het meest pijnlijke vind ik dat het blijkbaar acceptabel is om op

Theo van Gogh heeft vermoord. Holman vindt dat er geen ver-

dergelijke wijze het woord schizofrenie te gebruiken. Als Joran

schil is tussen het horen van stemmen als gevolg van de ziekte

van der Sloot kanker wordt toegewenst dan wordt deze reactie

schizofrenie en het horen van de stem van Allah. Ontoerekenings-

direct verwijderd en de schrijver van de site verbannen. Wordt

vatbaarheid vindt hij flauwekul. In beide gevallen moeten ze de

hij schizofreen genoemd, dan blijft de reactie staan en heeft het

cel in. Hij eindigt zijn column met: “Wie ziek is moet liggen, wie

verder geen consequenties.

schuld heeft moet zitten. En wie iets heeft gedaan tijdens een ziekte, moet dus in zijn cel gaan liggen en zitten tegelijk. Juist

Gelukkig staan er ook reacties op internetfora van mensen die

schizo’s kunnen dat lijkt me.”

erop wijzen dat schizofrenie een ernstige ziekte is en dat deze patiënten geen misdadigers zijn. De reactie “schizofrenie is niet

Inmiddels is er een beeld ontstaan dat patiënten met schizofrenie

meer wat het geweest is”, vind ik erg treffend. Het geeft voor mij

door het horen van stemmen en het hebben van waanbeelden

de verloedering van de term schizofrenie goed weer.

zeer gewelddadig zijn en op ieder moment iemand kunnen vermoorden. Daarentegen zijn in de realiteit mensen met schizofre-

M



nie zelf vaak het slachtoffer van geweld en misdaad. 2‘10

13

TERUGBLIK 2009

Hoewel 2010 al aardig gevorderd is, willen we nog even stilstaan bij de Stichting PVP in 2009. Allereerst met een korte samenvatting van de belangrijkste cijfers. Daarna wordt één activiteit van 2009 waar de Stichting erg trots op is eruit gelicht: de oprichting van het cliëntenpanel.

Jaarverslag 2009 in cijfers In 2009 raadpleegden

10.167 individuele cliënten en 274 groepen cliënten een lokale pvp. Daarnaast belden 4.362 cliënten de Helpdesk PVP. In totaal werden er 27.116 vragen en klachten voorgelegd aan de Stichting PVP: 8.610 vragen en 18.506 klachten. Hiervan ging 24% over de behandeling, 15% over de juridische status en 10% over bejegeningsaspecten. De pvp verleende bijstand bij 11.675 vragen en klachten. Bij 15.441 vragen en klachten vol-

27 klachten ingediend bij de hoofden PVP. 9 klachten leidden tot een breuk in het contact tussen pvp en cliënt. In 18 gevallen werd het contact tussen pvp en cliënt hersteld. Er zijn 4 poolpvp’en beschikbaar voor een andere match tussen cliënt en pvp. Zij ondersteunden in 2009 4 cliënten en 3 pvp’en. De Klachtencommissie Patiëntenvertrouwenspersonen ontving 29 klachten. 25 klachten bleken niet-ontvankelijk. De 2 klachten die in behande-

stond informatie en advies.

ling zijn genomen, werden ongegrond verklaard.

569 klaagschriften ingediend over 1.022 klachtonderwerpen. Van de 806 klachtonderwerpen waarover uitspraak is gedaan, werden er 170 gegrond verklaard. De pvp gaf in 2009 273 signalen af over structurele tekortkomingen in een instelling. 150 tekortkomingen werden geheel opgelost en 33 tekortkomingen werden gedeeltelijk opgelost. Er werden 90 jaarrapporten gemaakt en besproken met de betref-

Er stroomden gedurende 2009

46 pvp’en en 5 pvp-vervangers. Eén pvp-vervanger was tevens waarnemend hoofd PVP. Het managementteam kwam daarmee op 4 personen. Het managementteam werd ondersteund door 5 stafleden en 3 secretariële/ administratieve medewerkers. Verder had de stichting 1 ambtelijk secretaris in

fende instellingen.

dienst ter ondersteuning van de ondernemingsraad.

Met medewerking van de pvp werden

Over de pvp werden

2 medewerkers in en 8 medewerkers uit. Op 31

december 2009 had de Stichting PVP 63 mensen in dienst voor in totaal 53 fte. Hieronder waren

Jaarverslag Het cliëntenpanel 2009 was een bewogen jaar voor de Stichting PVP. Een jaar van ingrijpende

5.300 hits telde. Het cliëntenpanel blijft in het jaarverslag eigenlijk wat onderbe-

personeelswisselingen, nieuwe wetgeving gedwongen ggz die op stapel staat,

licht. Wat maakt het dan het meest inspirerende wapenfeit van 2009?

andere financiering. Een jaar waarin opnieuw meer cliënten hun weg vonden naar de pvp dan in de jaren daarvoor. Maar wat is nou het meest inspireren-

De stem van de cliënt

de wapenfeit van het afgelopen jaar? Nannie Flim, directeur van de stichting,

Het cliëntenpanel werd opgericht om recht te doen aan de positie van de cliënt

hoeft daar niet lang over na te denken: het cliëntenpanel.

binnen de stichting. In het pvp-werk staat de cliënt centraal. De stichting polst regelmatig hoe cliënten de dienstverlening van de pvp ervaren. In 2009 hield zij een

In april publiceerde de Stichting PVP haar jaarverslag over 2009. Het was geen

cliënttevredenheidsonderzoek onder de cliëntenraden van de instellingen waar zij

gemakkelijk jaar. Aan het begin van het jaar overleed Joyce van den Brink, de

pvp’en tewerkstelt. Hoewel de resultaten verhelderend zijn, voorziet een cliënt-

personeelsadviseur. Later in het jaar viel de directeur een aantal maanden uit we-

tevredenheidsonderzoek niet in de behoefte aan een open dialoog met cliënten.

gens ziekte en vertrok een van de twee hoofden PVP. Er is in 2009 veel gewerkt

Een cliëntenpanel doet dat wel. De twaalf leden van het cliëntenpanel, allen erva-

met waarnemers en tijdelijke vervangers. Desondanks is er veel werk verzet. De

ringsdeskundigen uit de psychiatrie, vormen een representatieve groep cliënten uit

pvp’en handelden 27.116 vragen en klachten af. De administratie van de stichting werd aangepast aan de eisen van de

Nannie Flim, directeur Stichting PVP, over het cliëntenpanel: “Het is een ontzettend inspirerend instrument! Dat zou elke organisatie moeten hebben.”

de ggz. Ze zijn – heel letterlijk – de stem van de cliënt. “Ik geloof erin om mensen zelf aan het woord te laten”, zegt Nannie Flim. “Met een cliëntenpanel zit

nieuwe financier, het ministerie van VWS. Kritische evaluatie van de organisatie-

de cliënt bij je aan tafel. Dat is niet alleen heel effectief, het toont ook aan dat de

structuur mondde uit in een nieuw model voor de inrichting en aansturing van

doelgroep over grote kwaliteit beschikt. De adviezen van het cliëntenpanel zijn

het pvp-werk. Er werden nieuwe pvp’en opgeleid. Er werd een nieuwe gespreks-

relevant, zinvol en inspirerend. Ze legitimeren bepaalde beslissingen. De steun van

cyclus ingevoerd, veiligheidsbeleid, een protocol voor gevallen waarin een andere

het cliëntenpanel legt gewicht in de schaal.”

match tussen pvp en cliënt wenselijk is en een nieuwe richtlijn voor de signalering en melding van structurele tekortkomingen in instellingen. En dan was er nog

Een eigen perspectief

de lancering van de digitale pvp, de PVP-online, die in het eerste jaar maar liefst

Het cliëntenpanel bracht in 2009 advies uit over drie onderwerpen: de nieuwe

Gert Nutterts, lid cliëntenpanel: “We laten ons leiden door waar de cliënt zich geholpen mee voelt en gaan daarbij behalve op onze kennis ook af op onze emotie. Dat is denk ik de kracht van een cliëntenpanel.”

richtlijn voor melding en signalering van structurele tekortkomingen in instellingen, de personele bezetting van de Helpdesk PVP en de samenwerking met de familievertrouwenspersonen. Het panel reageert vooralsnog op de adviesaanvragen die het krijgt voorgelegd. André de Mol, hoofd PVP en voorzitter van het cliëntenpanel, is benieuwd wanneer het panel zelf onderwerpen op de agenda gaat zetten. “De leden van het panel kijken vanuit een ander perspectief naar de onderwerpen die we ze voorleggen. Dat levert verfrissende en verrassende reacties op.” Gert Nutterts, lid van het cliëntenpanel, begrijpt wel waar dat vandaan komt. Cliënt en pvp hebben een andere manier van denken. Wat het cliëntenpanel toevoegt is emotie. Pvp’en kunnen zich nog zo goed inleven in de cliënt, het panel bestaat uit ervaringsdeskundigen en ervaringsdeskundigen zijn de cliënt. Zij weten hoe het voelt en dat kleurt hun reactie. “Tijdens de ver-

14

2‘10

Het cliëntenpanel

op of een geautomatiseerd systeem om de juiste pvp te bereiken misschien uitkomst zou kunnen bieden. Dat idee werd in één klap van tafel geveegd, het heeft niet eens de notulen bereikt. Wij weten hoe het voelt om zo diep aan de grond te zitten. De ellende van een antwoordapparaat zouden wij de cliënt nooit aandoen.” Gert Nutterts meent van wel. Het eerste onderwerp waarover het cliëntenpanel

Zwaarwegend advies

advies uitbracht, was de samenwerking met de familievertrouwenspersonen.

De adviezen van het panel zijn zwaarwegend. Het managementteam kan de

Sinds de plannen van minister Klink om de familievertrouwenspersonen lande-

adviezen van het panel slechts naast zich neerleggen als het goed motiveert

lijk te organiseren op een met de pvp vergelijkbare manier, onderzoeken beide

waarom dat gebeurt. Inmiddels heeft het panel al meerdere adviezen uitge-

partijen de mogelijkheden tot onderlinge samenwerking. Het cliëntenpanel

bracht. Hoe heeft de stichting de term ‘zwaarwegend’ geïnterpreteerd? Is er

adviseerde om de familievertrouwenspersonen gebruik te laten maken van de

naar het cliëntenpanel geluisterd?

deskundigheid van de Stichting PVP, maar hen niet in dienst te nemen. Volledig samengaan tot één stichting leek het panel niet verstandig. De kracht van het concept ‘pvp’ is zijn ondubbelzinnigheid. Het is voor iedereen duidelijk waar de

Een lid van het cliëntenpanel:

pvp voor staat: de belangen van de cliënt. Dit imago vertroebelt als de pvp en de

Wij zijn allemaal ervaringsdeskundigen. De meesten van ons zijn daarnaast ook nog lid van een cliëntenraad, of zet zich op een andere wijze in voor onze lotgenoten. We werken samen met experts op het gebied van cliëntenrechten van de Stichting PVP. De achtergrond van de leden van het cliëntenpanel wordt gekenmerkt door een grote diversiteit. Eens in de drie maanden komen we bijeen in Utrecht om daar de adviesaanvragen te bespreken. Daarnaast zijn de discussies ook breder, over cliëntenrechten en medezeggenschap in het algemeen. Ieder panellid heeft een passie voor dit soort onderwerpen en heeft daardoor vanaf het begin een sterke motivatie. Gedurende de eerste periode is het panel een hechte groep geworden die elkaar goed aanvoelt en snel tot een eenduidig advies kan komen. Dat het panel serieus wordt genomen blijkt wel uit de adviesaanvragen die aan het panel zijn voorgelegd. We zijn dankbaar voor het vertrouwen dat we krijgen en vinden het fijn om vanwege onze professionaliteit betrokken te worden.

familievertrouwenspersoon, die de belangen van de familie behartigt, te dicht bij elkaar komen te staan. Het advies van het cliëntenpanel werd overgenomen door de stichting. Zij werkt de samenwerking met de familievertrouwensperso-

TERUGBLIK 2009

André de Mol, hoofd pvp en voorzitter van het cliëntenpanel: “De meeste leden van het cliëntenpanel hebben behoorlijk wat ervaring met het werk van patiëntenraden en cliëntenraden. Zij kunnen op een heldere manier verwoorden wat er goed en minder goed gaat in de wereld van de ggz.”

gadering over de personele bezetting van de helpdesk wierp iemand de vraag



nen momenteel uit in lijn met het advies van het cliëntenpanel. Het cliëntenpanel komt in principe drie keer per jaar bij elkaar. Van de bijeenkomsten wordt een verslag gemaakt. Pvp’en worden op hun regionale bijeenkomsten geïnformeerd over de adviezen van het cliëntenpanel. Daarnaast krijgt het panel minimaal eens per jaar ruimte in de PVP-krant en in het jaarverslag van de Stichting PVP. Dat laatste is in het jaarverslag over 2009 nog niet gebeurd. En dat is jammer, want er is alle reden tot enthousiasme. IvH



Het Jaarverslag 2009 is gepubliceerd op de website van de Stichting PVP, www.pvp.nl.

Personalia

De PVP-krant is een uitgave van de Stichting PVP. De Stichting PVP geeft cliënten van de zorg advies, informatie en ondersteuning bij de handhaving van hun rechten. De PVPkrant wil cliënten en geïnteresseerden informeren over het werk van de Stichting PVP, over (juridische) ontwikkelingen op het gebied van patiëntenrechten en belichten hoe patiëntenrechten in de praktijk al dan niet vorm krijgen.

Onderstaande personalia betreffen de situatie op 31 augustus 2010

Voor informatie over de Stichting PVP: Stichting PVP, F.C. Dondersstraat 9, 3572 JA Utrecht Bij vragen en klachten over de ggz: Helpdesk PVP, T 0900-4448888 Deze PVP-krant werd geschreven door: Caroliena van den Bos Sieke van Boxtel Jan Willem van Drunick Arianne de Geus Nelly de Hoog Irene van Hooren Floor Hruška Ronald de Koster Ton Lammers Jeanne van der Leij Mayke Gert Nutterts Willy Schut Perdita bij’t Vuur Sander Welie Fietje Wijkniet Cartoons: Frans Kootstra Foto’s: Lisa Wipperling Voorlichtingsfolder GGNet Stockfoto’s Arianne de Geus Beeldredactie: Arianne de Geus Eindredactie: Rynke Douwes M.m.v.: Fitnessclub de Perenlaan Cliënten en personeel van Ruimzicht 2 Druk: TGO ontwerp reklame drukwerk, Uden Oplage: 6.700 ISSN 1380-1996 Overname van artikelen en illustraties is uitsluitend toegestaan met bronvermelding. Reacties en ingezonden brieven zijn van harte welkom bij de redactie via [email protected]. We kunnen uw brief weigeren, aanpassen of inkorten.

Raad van Toezicht

Mw. W. Schut,

office manager Mw. mr. E.E. Aberson,

Mw. A. Voorintholt,

zelfstandig adviseur

p&o adviseur

Dhr. D. Bralds,

Mw. D. Vreman,

voorzitter van de Cliëntenraad GGZ Drenthe

ambtelijk secretaris ondernemingsraad

Dhr. E. E. de Jong,

Mw. P.A. bij ’t Vuur,

bedrijfsvoerend manager bij Dialysecentrum’t Gooi

stafmedewerker onderzoek en registratie

Dhr. drs. J.G. van Nuland (voorzitter),

jurist

algemeen directeur van Brabant Water

Dhr. T.P.J.C. Widdershoven,

Mw. drs. J.M. Teeuwisse, MBA,

senior jurist

Lid Raad van Bestuur Verslavingszorg Noord-Nederland

Dhr. S.P.K. Welie,

PERSONALIA

Colofon

Klachtencommissie Patiëntenvertrouwenspersonen

Raad van Bestuur Dhr. H. Beijers, Mw. H.H.J. Flim,

coördinator GGZ Steunpunt Utrecht

directeur/bestuurder

Dhr. drs. H. van den Berg,

psychiater

Landelijk Bureau

Dhr. mr. N. van den Burg

(ambtelijk secretaris) Mw. Y. Anbeek-van der Graaf,

Mw. dr. B.J.M. Frederiks,

secretaresse

universitair docent Gezondheidsrecht Vrije Universiteit

Mw. A. Blok,

Dhr. mr. P.O.H. Gevaerts

jurist

(voorzitter)

Mw. T.J. Brunekreef,

Dhr. drs. E.S. van der Haar,

financieel administratief medewerker

psychiater

Mw. S. Gesink,

administratief medewerker

Contact Klachtencommissie PVP

Dhr. H.H.J Hiltemann,

hoofd patiëntenvertrouwenspersonen

Secretariaat Klachtencommissie PVP

Dhr. J. Holwerda,

T.a.v. dhr. mr. N. van den Burg

controller a.i.

Postbus 13086

Mw. N. de Hoog,

3507 LB UTRECHT

hoofd patiëntenvertrouwenspersonen

[email protected]

Dhr. A.A. de Mol,

telnr. 030 - 2122800

hoofd patiëntenvertrouwenspersonen

2‘10

15

Patiëntenvertrouwenspersonen in actieve dienst op 31 augustus 2010

Team Noord Christa Noordam

Team West 1 Gerie Bulstra

Hans Floor Roeland Hofstee

Bert Hofma

Tienke Vermeulen

Rita van Leussen

Irma de Ronde

Winfried Raaphorst Manna Ellen Marga van Wiggen

Bernard Hulsman

Team Oost

Marianne Peters

Henk van Dijk

Eddy Raymann

Halling IJzerman

Ronald de Koster Leintje van Bemmelen

Fietje Wijkniet

Susanne Jonkers

Martijn van Gool

Linda Paay

Team Midden

Theo van Veldhuizen

Annita Deen

Caroliena van den Bos

Team West 2

Arianne de Geus

Henriëtte van der Laan

Wiesje Koning Marc Frankevyle Hanneke Bernsen

Hans Arwert

Noëlle de Vries Daphne den Broeder Anda Verlinde Ton Lammers Ton Nijhof

Team Zuid

Floor Hrus ka

Paul Geurts

Marjon van Beek Nagib El Farougui

Rieke Dirks

Sieke van Boxtel Gerard Wiersema

Patiëntenvertrouwenspersonen in opleiding:

Lia van Muijen

Jeroen Boersma Hans Bogers Henny Goossens Hesther Kapteyn Ardie Koster-Moree Ellen Oldenburg Wim Reijntjes Gerard Verweijen Voor meer informatie kunt u bellen met de Helpdesk PVP: 0900 444 8888 (10 eurocent per minuut). U kunt ook een e-mail naar de helpdeskmedewerker sturen. Het adres is [email protected].

16

2‘10

Jeanne van der Leij

PERSONALIA

Jan-Willem van Drunick

Odette van der Heijden

Ingrid Peters