September 2010, jaargang 10, nr. 4
BRANDWEER AMSTERDAM-AMSTELLAND
De brandweer thuis op bezoek Wie de jeugd heeft… 100 jaar jeugdbrandweer Horeca ontruimd op Rembrandtplein De bereikbaarheid van bluswater
Behulpzaam Deskundig Daadkrachtig
Inhoud
De commandant aan het woord 3
4
6
Een bezoekje van de brandweer thuis
4
Uitruk: Horeca ontruimd op Rembrandtplein
6
Ome Ed
8
Europees samenwerken op brandweergebied
10
Wie de jeugd heeft…
12
Toeters en bellen
14
14
16
De bereikbaarheid van bluswater 16 Opleiden en Oefenen succesvol 18 Katrina in Europa
12
19
Publicatie Brandweervoertuigen 20
19
Colofon Sitrap is een uitgave van Brandweer Amsterdam-Amstelland en wordt verspreid onder alle personeelsleden en relaties. Oplage: 2.000 Hoofdredactie: Annette de Wolde Eindredactie: Elke van den Hout Aan dit blad werkten mee: Lotte Dijkstra Gerard Koppers Jeroen Nan Ed Oomes Pauline van der Mije
2
SITRAP
Vormgeving: Brink & de Hoop Amsterdam Druk: Drukkerij De Bink Leiden Foto cover: Robby Hiel Brand op Rembrandtplein, Amsterdam. Zie verder artikel pagina 6. Redactieadres: Karspeldreef 16 1101 CK Amsterdam Telefoon: (020) 555 66 21 Fax: (020) 555 68 63 E-mail:
[email protected]
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens bestand of kenbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Kopij volgend nummer 27 september 2010
©2010 Brandweer Amsterdam-Amstelland
DE COMMANDANT AAN HET WOORD die vraag wel eens aan uzelf hebt gesteld. Wat doet u eigenlijk bij brand? In hoeverre zijn wij allemaal, als ambassadeurs van brandpreventie, zelf brandveilig bezig? Er bestaat een gevleugelde uitdrukking dat bij de loodgieter thuis de kraan altijd lekt. Hoe zit dat in brandweerland? Als iemand u vraagt of u zelf wel een rookmelder heeft, zegt u natuurlijk ja. Maar hebt u hem ook echt, en hangt hij op de juiste plaats? Of ligt hij, nog in de verpakking, ergens in een la? Om het goede voorbeeld te kunnen geven, moet je het goede voorbeeld zijn. Neem in oktober daarom ook eens de tijd om uw eigen woning door te lopen. Oefen uw eigen vluchtplan een keer: doe een blinddoek om, tol in de rondte en probeer veilig buiten te komen. Of ga op zoek naar brandonveilige situaties, kijk of u niet teveel zware elektrische apparaten op één groep hebt aangesloten. We zijn in ons vak de hele dag bezig met brand en het voorkomen ervan. En door (Brand)veilig Leven wordt preventie een nog belangrijker onderdeel van onze werkzaamheden.
Een paar weken per jaar staat Nederland in het teken van brandveiligheid. Dan doen we als brandweer, samen met de Brandwonden stichting en de stichting Nationale Brand preventieweken niets anders dan het belang van preventieve maatregelen onder de aan dacht brengen. Komende oktober gaan we er weer vol tegenaan met brandpreventieadvie zen, onder het motto ‘Wat doe JIJ bij brand?’. Die vraag stellen we de ondernemers en inwoners van onze regio een maand lang. En als ze het antwoord niet weten, dan krijgen ze er hulp bij. Waar ik benieuwd naar ben, is of u
Ik ga er vanuit dat iedereen die professioneel met zijn of haar vak bezig is, ervoor zorgt dat de kans op brand in de eigen woning zo klein mogelijk is. En mocht het onverhoopt toch gebeuren, dat we er dan op zijn voorbereid om snel en veilig te vluchten. Want we weten precies hoe het moet, brandpreventie. We beschikken over de kennis en kunde en vertellen burgers hoe ze het thuis moeten doen. Maar we moeten niet vergeten om het ook tegen onszelf te zeggen. Een brandveiliger samenleving begint bij ons zelf. Dus laten we zo af en toe ons werk ook mee naar huis nemen.
Caroline van de Wiel Commandant Brandweer Amsterdam-Amstelland
SITRAP 3
Een bezoekje van de brandweer
thuis of tijdens werk
veiligheid in woningen. In de 19e eeuwse wijken van dit stadsdeel zijn de huizen vaak brandgevaarlijker door de aanwezigheid van geisers, gaskachels, oude elektrische bedrading en het ontbreken van goede vluchtroutes. Met een checklist ‘brandveiligheid’ maken de brandweermannen een ronde door het huis en
De maand oktober staat ook dit jaar weer helemaal in het teken van brandveiligheid en –preventie. Brandweerkorpsen uit het hele land organiseren acties, evenementen en
beantwoordt en eventuele vragen. Als uitsmijter hangen ze ook nog een rookmelder op. Met een goed werkende rookmelder hebben
voorlichtingsactiviteiten om het publiek te inspireren hun
bewoners bij brand meer tijd om
woning brandveilig te maken. En samen met de brandweer
hun huis veilig te verlaten.
oefenen zorgcentra de ontruiming van hun instelling. De Nationale Brandpreventieweken vinden plaats van 1 t/m 31
Onaangekondigde ontruimingsoefeningen
oktober. De campagne eindigt met de Rookmelderdag.
In de zorgsector oefent ruim de helft van de organisaties de ontrui-
Brandweer hangt rookmelder op
ming niet en dat kan levensgevaar-
De bewoners van stadsdeel West
lijk zijn. Daarom gaat een aantal
Natuurlijk neemt ook Brandweer
in Amsterdam kunnen in oktober
kazernes een onaangekondigde
Amsterdam-Amstelland dit jaar
bezoek verwachten van de brand-
ontruiming van een zorginstel-
weer deel aan de Brandpreven-
weer. Brandweermensen van de
ling doen. Na de melding in de
tieweken. Onder het thema: ‘Wat
kazernes in het stadsdeel gaan
zorginstelling start de ontruiming
doe JIJ bij brand?' organiseren alle
langs de deuren om persoonlijk
en rijden de brandweervoertuigen
kazernes activiteiten.
voorlichting te geven over brand-
aan. Eenmaal ter plaatste posten
Door: Elke van den Hout
4
SITRAP
Oefening Lucas Andreas Ziekenhuis, 2008.
de brandweermensen op strategische plekken om aan de oefening deel te nemen en ook om te ob-
(Brand)veilig Leven
serveren. Ze letten onder andere op de zichtbare aanwezigheid
Brandweer Amsterdam-Amstelland geeft prioriteit aan
van een bhv-er als aanspreekpunt
(Brand)veilig Leven. De Brandpreventieweken zijn een uitste-
voor de brandweer en of de bhv-er
kende manier om (Brand)veilig leven onder de aandacht te
voldoende en relevante informatie voor de bevelvoerder heeft. Ook
brengen van het publiek.
wordt bekeken hoe de samenwerking verloopt. Vooral bij verpleeg-
De jaarlijks terugkerende weken hebben als doel de aan-
huizen en zorginstellingen heb je
dacht van het Nederlands publiek te vestigen op brandvei-
te maken met specifieke proble-
ligheid en -preventie, specifieker:
men: de bewoners zijn slecht ter been of kunnen helemaal niet op eigen kracht naar buiten. Na afloop evalueren de bhv-ers van de zorginstelling en de brandweer de ontruimingsoefening.
Bezoeken scholen
• Het voorkomen van brand en het voorkomen van brandwonden; • Het voorkomen van de uitbreiding van een brand (rookmelders, blusmiddelen); • Het voorkomen van de gevolgen van brand, ofwel tijdig kunnen vluchten (vluchtroutes, vluchtmiddelen).
Naast de ontruimingsoefeningen bezoeken brandweermensen ook
De Nationale Brandpreventieweken (BPW) zijn een initia-
scholen, kinderdagverblijven en
tief van de Nederlandse Brandwonden Stichting, de NVBR
andere zorginstellingen. Daar ge-
(Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampen
ven ze voorlichting aan kinderen en ouderen, delen voorlichtingsmateriaal uit zoals folders, kleur-
bestrijding), het NIFV (Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid) en Consument en Veiligheid.
platen en lesmateriaal.
SITRAP 5
Rembrandtplein Op vrijdag 6 augustus, de eerste dag dat de Amsterdamse
ken en hadden zoveel rook inge-
kroeg ‘Three Sisters’ na lange tijd weer open ging, brak er
ademd dat de bevelvoerder om
brand uit in de keuken. Officier van Dienst Bert Meijer vertelt
een ambulance had verzocht om
over het incident op een van de drukste pleinen van de stad.
ze naar het ziekenhuis te brengen.
Door: Lotte Dijkstra
genomen met de bedrijfsleider om
‘Ik was bezig met een oriëntatie bij
liep alles vrij rustig en al snel gin-
Later heb ik nog even contact op-
gen we uit van een standaard kleine
ervoor te zorgen dat de medewer-
keukenbrand.
kers, bij terugkomst uit het zieken-
het Marriot hotel aan de Nassau-
huis, goed opgevangen zouden
kade toen ik werd gealarmeerd
Behoorlijk geschrokken
voor een brand in een kroeg aan
Er was al actie ondernomen door
het Rembrandtplein. Ik moest over
het personeel in de keuken. Drie
Middelbrand
de Leidsestraat aanrijden en het
medewerkers van de kroeg hadden
Toen we uit het afzuigsysteem op
was, vanwege alle voorbereidingen
een poging gedaan de brand te
het dak ineens een rookpluim
voor de Gay Parade, ontzettend
blussen, die gedeeltelijk was gelukt.
zagen komen, heb ik opgeschaald
druk in de stad. Bij aankomst ver-
Ze waren wel behoorlijk geschrok-
naar middelbrand. De brand bleek
6
SITRAP
worden.
Foto’s: Robby Hiel
Horeca ontruimd op
zich via de afzuigkanalen uitgebreid te hebben. Om de kroeg heen zaten vijf horecagelegenheden, waar onder een groot hotel, die we uit voorzorg hebben ontruimd vanwege de rookontwikkeling. Omdat de verschillende panden zo dicht op elkaar, maar ook in elkaar en om elkaar heen gebouwd zijn, was het lastig om uit te vinden waar het nog brandde. Toen we de branduitbreiding gevonden hadden, aan de achterkant van de kroeg op een tussendak, was hij vrij snel geblust. Maar dat moest wel vanaf noodtrappenhuizen aan de buitenkant van het pand.
Veel bekijks De ploegen hadden veel bekijks. We hebben een heel terras moeten ontruimen om met de autoladder dichter in de buurt van de panden te kunnen komen. Het hele Rembrandtplein stond vol: het was extra druk vanwege de startdag van de Gay Parade. Tijdens een motorkapoverleg begon op hetzelfde moment de soundcheck voor een muziekevenement die avond. We stonden vlak naast de speaker en het geluid stond zo gigantisch hard, dat ik heb gevraagd of het nog even uit kon. We konden elkaar totaal niet verstaan.
Schade De schade voor de verschillende horecagelegenheden viel uiteindelijk wel mee. Er was wat rooken stankschade, maar ze zullen voornamelijk inkomstenschade hebben geleden door de mensen die aan het eten waren en zonder te betalen zijn vertrokken na de ontruiming. We hebben de panden geventileerd en gecontroleerd, en na een uur kon iedereen weer naar binnen.'
SITRAP 7
Ome O m eEdE d
Opkomst uit het konijn kwamen en ter
de inspecteur uit het Rotterdamse
plekke door ons zelf ergens in
kwam. De D, E en F gebieden
gefrommeld mochten worden. Eén
beschrijven met name de woon-
van de gekopieerde documenten
gebieden, waarbij F eindigt op
betrof de ‘Richtlijnen Personeels-
“verspreid liggende boerderijen
en Materieelssterkte voor de
e.d.”. Aan elk risicogebied hing
Gemeentelijke Brandweer’.
een specifieke uitruksterkte met
Opgesteld door de Inspectie van
opkomsttijd. Ter illustratie: in het
het Brandweerwezen in 1966 en
A-gebied (voor de nostalgici
toentertijd blijkbaar nog steeds
onder ons, dat waren de paars
actueel. “Bij de overweging van
ingekleurde wijken op de platte-
Sommige vragen, beste lezers,
de vraag, hoe groot de materieel-
grond) dienden er twee spuiten
zijn van alle tijden. Waar is
sterkte van een gemeentelijke
in 6 minuten ter plaatse te zijn
Berend Botje gebleven? Wie was
brandweerorganisatie dient te zijn,
aangevuld met nog eens twee
Victor Baarn (hiertoe raadplege
dient te worden uitgegaan van
spuiten in 8 minuten, waar in het
men de onmisbare strips van
het in de betreffende gemeente
C-gebied (geel) volstaan kon wor-
Agent 327)? Gaat de andere
c.q. verzorgingsgebied van die
den met één voertuig in 6 minuten
kassarij niet sneller? Hoe richt ik de
brandweer aanwezige respectie-
en een andere in 8 minuten. Uit-
brandweerorganisatie het beste
velijk volgens een structuurplan
eindelijk bleek voor ons als 30e
in? Met deze laatste vraag werd ik
te verwachten brandrisico”. U
deze richtlijn niet meer te zijn
voor het eerst geconfronteerd op
ziet, er was al in 1966 sprake van
dan interessante kennis om te
wat toen nog de Rijksbrandweer-
een dienende overheid.
weten. In 1992 zag namelijk de
academie (RBA) heette. Van 1991
Handleiding Brandweerzorg het
tot 1993 volgde ik de 30e voltijds
Het brandrisico werd onder
licht, die vreemd genoeg niet tot
officiersopleiding. Net als nu was
verdeeld naar zogenaamde A t/m
de lesstof scheen te behoren.
het onderwijs toen modulair
F risicogebieden. Zo was een
Grappig detail is nog wel dat vrij
georganiseerd, ook al moet je
A-risicogebied herkenbaar aan
veel studiegenoten in hun eerste
daar niet te veel van voorstellen.
“grote, niet-moderne havenge-
baan deze handleiding voor hun
Grofweg gezegd waren er een
bieden met de omliggende pak-
gemeente mochten invullen.
paar hoofdvakken die op rang
huizen en opslagterreinen (..)
geschikt waren en waarbij de les-
waarbij de constructie en het
De Handleiding Brandweerzorg
stof van een naasthogere module
gebruik van deze gebouwen een
kent een veel analytischer bena-
alle voorgaande lesstof bevatte
ernstig gevaar voor branduitbrei-
dering dan de hiervoor besproken
plus iets nieuws. Dat ‘nieuws’
ding vormen”. Interessant is dat
richtlijn. Uitgangspunt is een
leek ons als studenten nogal ad
ook de B en C gebieden zich
optimalisatie van de brandweer-
hoc ingevuld te worden, niet in
voornamelijk richten op haven-
zorg gebaseerd op doelmatigheid,
het minst vanwege het feit dat
en industriegebied. Je zou haast
doeltreffendheid en dekking. Met
hele delen van de mappen vers
verwachten dat de desbetreffen-
betrekking tot het brandrisico
8
SITRAP
worden gebouwfuncties als uit-
significant stijgt. Verder vindt er
kan zijn van een normatief brand-
gangspunt genomen, waarbij
een afvlakking plaats van het
verloop. Dat impliceert dat een
bovendien ook nog eens rekening
aantal slachtoffers na een opkomst-
gestandaardiseerd flash-over punt
wordt gehouden met brand
tijd van meer dan 10 minuten.
de enige harde norm is voor op-
preventieve voorzieningen.
Het is de vraag of deze dataset
komsttijden. Hetwelk natuurlijk nog
Verder is er een analyse gemaakt
nog representatief is voor de
wel vraagt om nader onderzoek.
van de daadwerkelijke brand-
huidige situatie, zowel qua
schade, vertaald naar overlijdens-
preventieve staat van woningen
Het tweede aandachtspunt betreft
risico, risico voor buren en mate-
als qua inventarisgebruik. In een
het zwarte gat tussen basisbrand-
riële schade. Dat leidt uiteindelijk
onlangs verschenen rapport van
weerzorg en rampenbestrijding.
tot een aangepaste uitruk voor
het NIFV naar fatale woning
Een parate organisatie is leuk,
met name oude etagewoningen
branden in 2003, 2008 en 2009
maar als je weliswaar op tijd ter
en woningen boven winkels in
blijkt dat slachtoffers met name
plaatse bent en je weet niet hoe
een slechte brandpreventieve
vallen in rijtjeshuizen. Verder
je de brand moet aanpakken ben
staat, ten opzichte van de richtlijn
blijkt dat roken en kortsluiting de
je desondanks net zo goed virtueel
uit 1966. De eerste spuit moet ter
voornaamste oorzaken zijn van
afwezig. De oplossing om het dan
plaatse zijn in 5 minuten, gevolgd
dodelijke branden, en dat de
maar zo groot te laten worden
door aanvullende eenheden in 7
meeste slachtoffers vallen in de
dat er sprake is van een soort van
en 8 minuten. Bij herlezing van
avond en de nacht. Het was mij
rampenbestrijdingsorganisatie
de Handleiding Brandweerzorg
daarnaast al eerder opgevallen
lijkt me niet zo effectief. Ik pleit
viel me op hoe goed deze eigen-
dat er geen directe relatie bestaat
daarom voor het beschrijven van
lijk is opgebouwd en hoe actueel
tussen het aantal brandslachtoffers
te verwachten typen grote brand-
hij op hoofdlijnen nog is. Desal-
en de verhoging van de brandweer-
scenario’s, gebaseerd op een
niettemin zou ik gaarne van de
kosten. Volgens mij duiden deze
standaard schadebeeld en een
gelegenheid gebruik maken om
gegevens op een toenemend
gestandaardiseerde inzetwijze. Je
twee aandachtspunten voor een
relatief belang van een snelle
zou dat kunnen zien als onder-
volgende versie te noemen.
opkomsttijd om brandslachtoffers
deel van de brandweerdoctrine.
te voorkomen. Beter is het te
De aldus beschreven slagkracht
De eerste verandering betreft de
investeren in brandveiligheids
zou ondergebracht moeten wor-
relatie tussen opkomsttijd en het
bewustzijn van burgers en het
den in een nieuwe versie van de
aantal brandslachtoffers. Bij het
maken van regels op het gebied
Handleiding. Niet meer louter
bepalen van de opkomsttijd gaat
van o.a. zelfdovende sigaretten en
gebaseerd op snelle bronbestrij-
de handleiding uit van een ana-
materiaalgebuik. Ander onderzoek
ding, maar ook op slagvaardige
lyse van brandgegevens uit 1989.
van het NIFV (eerder besproken
effectbestrijding, gekoppeld aan
Daaruit blijkt dat bij een opkomst-
in de column ‘Rookweer’) laat
de opbouw van de brandweer-
tijd van meer dan vijf minuten
bovendien zien dat de variatie
doctrine. En hoe die laatste er
het percentage slachtoffers in
van brandverloop voor de flash-
dan uit moet zien, tja, dat is weer
met name oude etagewoningen
over zo groot is dat er geen sprake
zo’n vraag van alle tijden.
SITRAP 9
Europees samenwerken op brandweergebied Europa wil voorop blijven lopen, ook op economisch en
Initiatief Fire Buy
innovatief gebied. De Europese Commissie stimuleert dat
Vanuit het Verenigd Koninkrijk heeft
door de zogenaamde Lead Market Initiatives in te stellen
Fire Buy (FB-UK), de organisatie die
en subsidies beschikbaar te stellen om deze LMI’s verder te ontwikkelen. Bedrijven en overheidsinstanties kunnen een
veel brandweermateriaal en -materieel aankoopt, het initiatief genomen om samen met de brand-
beroep doen op de beschikbare gelden als zij bij de inschrijving
weerdienst van het Ministerie van
het beste plan indienen en aan de voorwaarden voldoen.
Binnenlandse Zaken van België (IBZ) en de Landelijke Faciliteit Rampenbestrijding van BZK (LFR-
Door: Jeroen Nan
dat openbare aanbesteders enerzijds
NL) een voorstel bij de Europese
gaan functioneren als vragende partij
Commissie in te dienen.
Innovatie
in onderzoek en ontwikkeling van
In 2008 schreef de Commissie een
beschermende kleding en anderzijds
Europese samenwerking
inschrijving uit om een structuur op te
gaan optreden als eerste gebruikers
Namens de LFR neemt Jan Heukel-
zetten om bestaande belemmeringen
(launching customers) voor innova-
om aan dit Enprotex-project deel.
bij openbare aanbestedingen van
tieve beschermende kleding, waarin
Als eerste schetst hij waar Enprotex
beschermende kleding weg te
alle resultaten van onderzoek en
voorstaat: European Network Pro-
nemen. Daarnaast is er de doelstelling
ontwikkeling zijn opgenomen.
tective Textiles. ‘Er zijn drie hoofd-
10
SITRAP
lijnen uitgezet in het project. De Britten doen alles om het verwerven goed te beschrijven, de Belgen onderhouden de contacten met de Europese industrie voor beschermende (brandweer) kleding en Nederland heeft de zorg voor goede uitwisseling tussen (alle) Europese onderzoeksinstituten en om die kennis toegankelijk maken voor de gebruikers. Daarnaast kan er door vraagsturing worden voorkomen dat in elk land hetzelfde onderzoek wordt gedaan.’ kan ik me voorstellen dat het
kelingen en (on)mogelijkheden,
(Brand)veilig Leven
brandweerwerk er over tien jaar
waar de brandweer dan weer haar
Jan Heukelom: ‘Voor Nederland en
heel anders uitziet. En dat heeft
voordeel mee kan doen.’
Groot-Brittannië past het onder-
weer een directe link met persoon-
zoek ook heel goed in de toe-
lijke beschermingsmiddelen. Je ziet
Kennis delen
komstontwikkelingen van de
het nu ook al in de discussies over
EnProTex werkt nu nog in project-
brandweer. Binnen de Strategische
de offensieve buitenaanval. Brand-
vorm, maar hoopt uit te kunnen
Reis en (Brand)veilig Leven zie je
weermensen zijn nu uitgerust met
groeien naar een Europese netwerk
die ontwikkeling ook. Kijk bijvoor-
bescherming voor de eigen veilig-
van verwervende instellingen. Bin-
beeld naar brandveiliger meubilair,
heid, die gebaseerd is op werkwij-
nen dit netwerk zal kennis worden
waar de contacten met producen-
zen die aan verandering onderhe-
opgebouwd over bijvoorbeeld be-
ten hun vruchten beginnen af te
vig zijn. Je moet je als
schermende kleding en deze infor-
werpen. Die koers gaan we bij
vakorganisaties dan ook afvragen
matie zal worden gedeeld door de
beschermde kleding ook varen. Als
welke gevolgen een veranderende
deelnemende organisaties. Zo
we de industrie en de brandweer
brandweer heeft op zaken als kle-
hoeft niet elk land het wiel op-
dichter bij elkaar kunnen brengen,
ding. Nieuwe blusmethodes en an-
nieuw uit te vinden, wat kosten
kunnen we veel sneller op ontwik-
ders optreden stellen heel andere
spaart, maar waardoor innovaties
kelingen inspringen. Voor fabrikan-
eisen aan je bescherming. Het is
ook sneller in de praktijk geïmple-
ten is het natuurlijk ook veel inte-
goed om daar nu al over na te den-
menteerd kunnen worden. Het uit-
ressanter om zich daadwerkelijk
ken. Een programma van wensen
eindelijke doel is om een aantoon-
met innovatie bezig te houden, als
en eisen voor beschermende kle-
bare meerwaarde te bieden voor
er een Europees platform is waar-
ding ziet er dan namelijk heel an-
zowel leveranciers als eindgebrui-
mee ze contacten hebben en er een
ders uit. En ook hier is het goed om
kers binnen het brandweerwezen.
gerede kans is dat er vraag is naar
de industrie erbij te betrekken om
de innovatieve producten. Voor hen
de gewenste veranderingen ook en
Veilige werkomgeving
vergroot dit de kans dat onderzoek
op tijd te kunnen leveren. Anders
Dit initiatief moet derhalve niet al-
uiteindelijk leidt tot extra omzet.’
heeft de brandweer precies be-
leen tot betere, meer op de werksi-
dacht waar we behoefte aan heb-
tuatie, toegespitste beschermende
Veranderende brandweer
ben, maar kan de industrie dit niet
kleding leiden, maar zeker ook tot
Innovatie, breder dan alleen per-
produceren. Hoe eerder je met el-
minder risico’s voor brandweer-
soonlijke beschermingsmiddelen, is
kaar in gesprek gaat over dit soort
mensen in het algemeen en daar-
ook een onderwerp voor EnProTex.
zaken, hoe beter. De andere kant
door een veiliger werkomgeving.
‘Als je ziet wat er op innovatief ge-
op werkt het hetzelfde. Als je sa-
bied allemaal gebeurt, denk bij-
menwerkt, kunnen fabrikanten ook
Meer informatie:
voorbeeld aan de blusbom, dan
ons sneller informeren over ontwik-
http://www.enprotex.eu
SITRAP 11
Van oudsher hebben scouts, verkenners of padvinders met de brandweer te maken. Hier staat in de jaren zestig een ploeg uit Haarlem in het gelid.
Trotse Franse jeugdbrandweerlieden paraderen in 1958 door Vlaardingen en mogen zelfs de chauffeur uithangen. De 10-jarige Bernard Faton zit achter het stuur!
Wie de
jeugd toekomst heeft, heeft de
De ontwikkeling van de jeugdbrandweer Het 25-jarig jubileum van de Amstelveense jeugdbrandweer
Insigne ‘Brandweerman’
werd 29 mei gevierd met een dag vol demonstraties en oefe-
Het hoogtepunt van de voor-
ningen door jongeren. De jeugdbrandweer heeft een lange en interessante geschiedenis. We duiken er even in.
oorlogse Padvinderij was de wereld-jamboree die in 1937 in Vogelenzang plaatsvond. De organisatie had een heuse eigen
Door: Gerard Koppers
enkele grotere steden werden op
kampbrandweer, onder toezicht
basis daarvan padvindersgroepen
van de brandweer van Bloemen-
Blussende padvinders
opgericht, die op 7 januari 1911
daal. Inmiddels was bij vrijwel
Het fenomeen ‘jeugdbrandweer’
de Nederlandse Padvinders Orga-
elke verkennersgroep het insigne
in Nederland kennen we eigenlijk
nisatie oprichtten. Op 22 augustus
‘brandweerman’ te verdienen
al 100 jaar. Het begon namelijk
kwam een delegatie van 15 En-
door lessen te volgen, die door
allemaal met het boekje ‘Op! Hol-
gelse Boy-scouts uit Rolkerham bij
plaatselijke brandweermensen ge-
landsche Jongens naar Buiten’, ge-
Sheffield naar Nederland en één
geven werden en een theoretisch
schreven door W.J. van Hoytema,
middag werd doorgebracht bij de
en praktisch examen af te leggen.
wat eigenlijk een bewerking was
Amsterdamse brandweer, omdat
van het Engelse boek ‘Scouting for
ze daar in Engeland ook les van de
Na de oorlog
Boys’ van Robert Baden-Powell. In
brandweer kregen.
In de oorlog werden de Duitse
12
SITRAP
Vanaf 1960 werden er speciale wedstrijden voor de jeugdbrandweer georganiseerd, die niet veel verschilden van die voor volwassenen.
De Amstelveense jeugdbrandweer gaf eind jaren tachtig een wervingsfoldertje uit met een groepsfoto van het korps.
jeugdorganisaties gewoon inge-
als waar men woonde. Voor de
Amstelveen en richtte daar in 1985
zet bij de brandbestrijding en in
sterkte van vooral de vrijwillige
ook zo’n korps op. Vandaar dat
Engeland als loods- en kantine-
brandweerkorpsen was dat een
feestje in het voorjaar.
hulpen. Dat maakte de weder-
flinke bedreiging, zodat omgezien
opbouw-ouders wat huiverig om
moest worden naar manieren om
Toekomst
hun kinderen toe te vertrouwen
de korpssterkte op peil te houden.
De jeugd heeft de toekomst en
aan geüniformeerde jeugdor-
Door jongeren van 12 tot 18 jaar
dat geldt natuurlijk ook voor
ganisaties. Pas in het begin van
met opleidingen en leuke activi-
de jeugdbrandweer. Zo’n jeugd-
de jaren ‘50 ontstonden er wat
teiten enthousiast te maken voor
brandweer is niet alleen een
jeugdbrandweerkorpsen, zoals
het brandweerwerk, konden ze op
kweekvijver voor de toekomst
in Nieuwe Niedorp en Deventer.
de juiste leeftijd doorstromen naar
(meerdere commandanten zijn
Vaak waren dat echter verkenners
het echte korps, dat daardoor ge-
ooit zo begonnen!), het is een
of schoolgroepen die brandweer-
makkelijk op sterkte kon blijven.
nuttig en sportief tijdverdrijf voor
achtige wedstrijden hielden. Toen
In veel korpsen lukte dat aardig en
de jeugd en de jeugdbrandweer
in 1953 een Nederlandse delegatie
dat voorbeeld kreeg steeds meer
heeft een belangrijke taak bij het
in Frankrijk een brandweercon-
navolging. Op dit moment zijn er
vergroten van het veiligheidsbe-
gres bijwoonde, werd daar een
bijna 150 jeugdbrandweerkorpsen
wustzijn van de samenleving. Per
demonstratie gegeven door een
in Nederland.
slot van zake komen die jongens
heus jeugdbrandweerkorps. Nog
en meisjes op school, gaan ze uit,
in datzelfde jaar werden een aan-
Omgeving Amsterdam
spreken ze met familie, hebben
tal echte jeugdbrandweerkorpsen
Ook in de omgeving van Amster-
ze vakantiebaantjes en zijn ze
opgericht, waaronder twee in Rot-
dam gingen vrijwillige korpsen
altijd bereid te helpen bij open
terdam.
over tot de oprichting van een
dagen of braderieën met voor-
jeugdbrandweer. Zwanenburg be-
lichtingsactiviteiten. Ze weten op
Urbanisatie
gon al in 1964, Zaandam in 1971,
jonge leeftijd al van alles over het
In de jaren ‘70 kwam in Neder-
Heemstede en Huizen in 1974
blussen, maar vooral het voor-
land het verschijnsel ‘forensen’ in
en Purmerend in 1982. Dezelfde
komen van brand en dragen dat
beeld, waarbij men niet langer
commandant die het korps in Pur-
mee en uit in de lange rest van
werkte in dezelfde gemeente
merend oprichtte, verhuisde naar
hun leven!
SITRAP 13
Toeters en bellen In de rubriek Toeters en bellen staan twee medewerkers van Brandweer Amsterdam-Amstelland 'tegenover elkaar'. Deze keer: een hoog en een laag stamboeknummer.
Ludo de Kleijn Ludo de Kleijn kwam op 1 januari 1980 in dienst van de brandweer Amsterdam. Hij heeft meer dan dertig jaar ervaring als brandwacht, duiker, instructeur en bevelvoerder.
water zie je niets en je weet niet wat je tegenkomt. Op de tast zoeken naar een persoon nadat een auto te water is geraakt. We werden ook veel ingezet bij
Waarom? Ik was een fanatiek sporter. Door collega’s
politieonderzoeken om naar pistolen of voorwerpen
ben ik bij de brandweer gekomen. Zij hadden meer
te duiken. Tevens heb ik meerdere malen lichamen en
tijd om te trainen. Ik besloot mijn baan als bouwkundig
lichaamsdelen opgedoken die zwaar toegetakeld of
tekenaar bij de gemeente op te geven.
vergaan waren.
1e uitruk Mijn eerste indrukwekkende uitruk herinner
Redding Ik ben de trotse bezitter van een zilveren
ik me nog wel: ‘s Avonds hoorde ik een enorme knal.
medaille en oorkonde van de Maatschappij tot
We moesten uitrukken naar brand in een woning.
redding van drenkelingen. We hebben als duikteam
Aangekomen in die straat zagen we één grote
meerdere succesvolle reanimatie uitgevoerd.
vlammenzee en een grote hoeveelheid rook. We stopten op enige afstand van dat pand. Ik ging de
(Brand)veilig Leven Voor de veiligheid en
waterwinning verzorgen. Door de eerste explosie werd
kwaliteit binnen de brandweer zal ik tot mijn laatste
de toegang van het pand onbereikbaar. Bij de tweede
werkdag blijven vechten. Toen ik in dienst kwam
explosie werden we omvergeblazen door de luchtdruk.
speelden net als nu de volgende discussies: de zevende man van de autospuit af, de chef van de autoladder af
Ambitie Mijn ambitie binnen de brandweer was
en het sluiten van kazernes. De ontwikkelingen en
het leiding geven. Vanaf brandwacht werd ik duiker,
bezuinigingen brengen onrust met zich mee. Met de
instructeur en daarna bevelvoerder. Vroeger was de
bezuinigingen komen ze aan onze veiligheid en die
bevelvoerder echt een bevelvoerder, voornamelijk
van de slachtoffers.
leidinggevend op de autospuit. Nu overheersen de
Ik begrijp dat de wereld om ons heen verandert en
‘koude taken’. Ik zit van acht tot acht achter de
dat wij als brandweer ook mee moeten veranderen.
computer. De ‘warme taken’ raken ondergesneeuwd.
Een voorbeeld hiervan is dat de regio en de brandweer
Er horen administratieve taken bij deze functie maar
moeten werken als een team. De eenheid die nodig is,
deze hebben zich de afgelopen jaren verveelvoudigd.
kan onmogelijk plaatsvinden als de materialen en pro-
Er is op mijn kazerne veel gewisseld van kazerne
cedures uiteenlopen. Veranderingen gebeuren te snel.
manager, hierdoor zijn veel taken doorgeschoven naar
Op papier lijkt het te kloppen maar in de praktijk vaak
de bevelvoerders. Deze wisselingen bevorderen niet
niet. Ik zou adviseren voordat veranderingen worden
de ontwikkeling van de kazerne: we beginnen steeds
doorgevoerd om ze beter te onderzoeken. Hierdoor
weer opnieuw.
ontstaat meer draagvlak.
Trots Ik ben trots op mijn vak als hulpverlener. Ik ben
Advies Mijn advies aan Frank en de collega's is:
twintig jaar duiker geweest wat een intensieve en
‘Denk om je eigen veiligheid. Blijf iedere dag hard
waanzinnige tijd was. Duiken is een fantastisch
werken om je doel te bereiken. Blijf jezelf en behoudt
specialisme. Het maakt niet uit hoe diep je duikt, onder
je eigen mening.’
14
SITRAP
Frank van Klooster Frank van Klooster zit anderhalf jaar bij de brandweer en is sinds twee maanden als brandwacht aan het werk op kazerne Hendrik in hartje Amsterdam.
Waarom? Familieleden van mij werken bij de brandweer en hadden vaak mooie verhalen over het werk op de kazerne. Dat wilde ik ook: actie en avontuur. Voor ik me bij de brandweer meldde had ik
lijkt me mooi om echt iets te betekenen. Of een groot
al verschillende opleidingen geprobeerd, de PABO en
monumentaal pand, en dan hoop ik natuurlijk ook
een opleiding fysiotherapie. Maar daar kon ik mijn
dat ik een gedeelte kan redden. Een incident waar je
draai niet vinden. Toen ik bij de brandweer begon,
nog een tijd van kan zeggen: dat heb ik gedaan, daar
wist ik al heel snel: dit is het.
was ik bij.
Eerste uitruk Mijn eerste brand had ik toen ik
Toekomst brandweer Als het idee is om twee
stage liep op kazerne Willem. Ik weet vooral nog dat
kazernes samen te voegen en de aanrijdtijden in
het allemaal veel sneller ging dan ik verwachtte. Voor
bepaalde gebieden langer te maken, dan ben ik daar
ik het door had, stonden we daar, had ik een straal in
niet voor. Iedere minuut is er een. Voor voorlichting
mijn handen en was iedereen bezig met zijn taken. Ik
en preventie hebben we andere mensen in dienst
realiseerde het me allemaal pas halverwege.
binnen het korps. Wij zijn er om mensen te redden.
Ambitie Ik ben nu een van de jongsten van het
Advies Mijn advies aan de oude garde is: minder
korps, ik wil in ieder geval ook weten hoe het voelt
mopperen. Wees positief. Maak er een mooie 24 uur
om als meest ervaren man voorin te zitten. In de
van. Er verandert niks als je je frustraties alleen maar
twintig jaar die ik bij de brandweer ga werken, hoop
aan elkaar vertelt.
ik me ook te kunnen ontwikkelen tot duiker of chauffeur. Maar ik ga sowieso niet weg voor ik weg moet. Dit is wat ik wil.
Trots Het meest trots ben ik op het feit dat ik überhaupt bij de brandweer ben gekomen. Ik was altijd een dikkerdje en ik had nooit gedacht dat ik zes kilometer in 28 minuten kon lopen of een hindernisbaan over zou komen. Ik weet nog dat ik gebeld werd met de mededeling dat ik het kamp had gehaald. Daar ging het niet alleen om je fysieke gesteldheid, maar keken ook psychologen mee. Ik wist niet waar ze naar op zoek waren. Toen ik door die selectie heen was, had ik wel het gevoel dat ik echt iets kon.
Redding Wat ik heel graag mee zou maken bij de brandweer is het redden van een mensenleven. Het
SITRAP 15
Een lastige situatie in Amstelveen, afgelopen voorjaar. Terwijl twee voertuigen uitbrandden en het vuur bijna oversloeg naar een schuur en een woning, bleek de brandkraan onvindbaar. Dat was niet voor het eerst. Valt goed bereikbaar bluswater eigenlijk wel te garanderen?
‘Bluswater gigantisch in beweging’ De bereikbaarheid van bluswater
Door: Pauline van der Mije
‘De brandkraan was bedolven on-
de berm. Grote kans dat er dan
der een laag zand’, zegt kazerne
auto’s op parkeren. Of ze komen
Zoeken naar de blusput
manager Ruud de Matter achter-
in de tuin van een particulier te-
Bewoners van de Bovenkerkerweg
af. ‘Dat was gebeurd toen de dijk
recht als die een stukje openbaar
maakten angstige uren door, die
werd opgehoogd.’ De Amstel-
groen van de gemeente koopt.’
nacht in mei. Ze zagen het vuur om
veense brandweer maakt zulke
zich heen grijpen terwijl het water
dingen vaker mee. ‘Bij de aanleg
Markeringspaaltjes verdwenen
van de vrijwillige brandweer op-
van een nieuw fietspad hebben ze
De gemeente is verantwoordelijk
raakte. De zoektocht naar de blus-
over een blusput heen bestraat.
voor de aanwezigheid van blus
put in de dijk leverde niets op. Er
Als wegen worden verbreed, lig-
water. De brandweer controleert
moesten drie brandweerwagens bij-
gen de brandkranen soms plotse-
om de vier jaar of de brandkra-
komen om de brand te blussen.
ling in het wegdek in plaats van in
nen en bijbehorende markerin-
16
SITRAP
met werkzaamheden. Die wor-
Over bluswater staat niets in die wet.’
den vaak niet teruggezet. Dan
De brandweer heeft een goede relatie
zoeken wij ons een ongeluk.’
met de waterleidingbedrijven, bena-
Foto’s: Ronald van Doorn
drukt Meijer. Maar dat neemt niet
Ondergrondse brandkranen
weg dat ze tegengestelde belangen
Amsterdam schroeft bordjes op
hebben. ‘Er komt ooit een moment
huizen om aan te geven waar de
dat de stadsleidingen worden ver-
ondergrondse brandkranen zich
vangen door kleinere. Wat dan? We
bevinden. ‘Die worden regelmatig
moeten alternatieven zoeken.
weggehaald, door bewoners of
Grachtenwater lijkt een oplossing,
vandalen’, zegt Rob Meijer, team-
maar o nze zuigbuizen en pompen
leider Bereikbaarheid, Bluswater en
raken verstopt van vuil zoals plastic
Aanvalsplannen van de brandweer
dat meekomt. Bovendien staan
Amsterdam-Amstelland. ‘Van de
meestal auto’s en fietsen in de weg.
vijftienduizend brandkranen in de
En sommige oude bruggen kunnen
stad zit de helft onder de grond. De
onze zware wagens niet dragen.’
putten worden wel eens overtegeld of ze raken ondergesneeuwd, maar
Geen garanties
je hebt hier om de tachtig meter een
Inmiddels neemt Amstelveen maat
brandkraan. Is er één zoek, dan gaan
regelen tegen de actuele problemen.
we gauw door naar de volgende.’
‘We controleren momenteel alle brandkranen, halen zand en groen
Tegengestelde belangen
weg en zetten er opvallende rode
gen er nog zijn. ‘Maar als er tus-
Landelijke ontwikkelingen baren
markeringspalen bij’, zegt De Matter.
sentijds iets verandert, verdwijnt
hem meer zorgen. ‘Het bluswater
‘Voortaan controleren we om het
zo’n brandkraan uit het zicht’,
is gigantisch in beweging op het
jaar. De gemeente licht ons in over
zegt De Matter. ‘De kans daarop is
moment. De Drinkwaterwet van
wegwerkzaamheden. Daarnaast over-
in buitengebieden groter. Daar
2009 heeft veel veranderd. Water-
leg ik met de omliggende gemeentes
worden alleen op strategische
leidingbedrijven hebben volgens
over één uniform markeringsteken,
plaatsen brandkranen geplaatst.
die wet één plicht: goed drinkwater
om in de grensgebieden misverstan-
Bij een boerderij bijvoorbeeld, in
leveren. Om optimale kwaliteit te
den te voorkomen. Maar we kunnen
het groen langs de weg. Als dat
garanderen, leggen ze in nieuwe
niets garanderen: als iemand volgen-
flink groeit, zie je ze niet meer.
wijken kleine ringleidingen aan in
de maand weer zand op een brand-
Vooral als de gele markeringspaal-
plaats van de traditionele grote
kraan stort, is die twee jaar lang
tjes zijn weggehaald in verband
leidingen die wij nodig hebben.
onzichtbaar.’
SITRAP 17
Programma
Opleiden & Oefenen succesvol Ook in 2010 kreeg Opleiden & Oefenen bijzondere aandacht binnen Brandweer Amsterdam-Amstelland. Het in 2009 gestarte ‘Programma Opleiden & Oefenen’ is de concrete uitwerking hiervan. In november wordt het succesvolle programma beëindigd omdat verreweg de meeste doelstellingen zijn behaald.
Oefenen met de ‘oefenkist’ op kazerne Teunis. Foto: Kazerne Teunis.
Door: Rogier Baars Oefenen op de kazerne Het bleek vaak lastig om de oefeningen op de kazerne goed uit te voeren, vanwege praktische en organisatorische problemen. Na een uitgebreide probleeminventarisatie vorig jaar, waar ruim 60 knelFoto: BOCAS.
punten uit naar voren kwamen, zijn in 2010 een groot deel van deze problemen opgelost. Met behulp van een goede planning kunnen nu alle kazernes met specialistische voertuigen oefenen, zoals een duik wagen of een hulpverleningsvoertuig. Ook hebben de
Oefenen in dagdienst bij BOCAS. Samenwerking VZA/GGD.
kazernes de mogelijkheid om een ‘oefenkist’ samen te
Toekomst
stellen met divers oefenmateriaal, bijvoorbeeld een
Hoewel er hard gewerkt is aan het realiseren van de
rookmachine of een oefenpop. Instructeurs hebben
mogelijkheid om te oefenen op de kazernes, kan de
via een nieuw digitaal platform onder meer toegang
kwaliteit van het oefenen zelf nog verbeterd worden.
tot de nieuwste oefenkaarten, lesplannen en oefen-
Het ‘Besluit Personeel Veiligheidsregio’s* vereist onder
normen. Door steeds nieuw ondersteunend lesmateri-
meer de aanstelling van leerwerkplekbegeleiders voor
aal (bijvoorbeeld presentaties en uitgebreide achter-
de begeleiding van nieuwe manschappen en de tot-
grondinformatie) aan het digiplatform toe te voegen,
standkoming van profchecks** om de vakbekwaamheid
geven de instructeurs hun oefeningen verdere invul-
van het repressieve personeel te kunnen toetsen. De
ling.
implementatie van dit besluit is een belangrijke stap in het verhogen van de kwaliteit van de opleidingen
Registratie Een ander belangrijk aandachtspunt binnen het programma is het goed registreren van de geoefendheid. Sinds 1 januari 2010 is binnen het gehele korps het registratiesysteem AG5 geïmplementeerd. Er is een handboek oefenregistratie opgesteld zodat op alle kazernes de oefeningen op een uniforme manier registreren.
18
SITRAP
en de geoefendheid van ons repressieve personeel. *Besluit Personeel Veiligheidsregio’s (BPV): Het BPV is bedoeld om landelijk het niveau van het opleiden en oefenen gelijk te stellen en te verhogen door landelijke eisen te stellen. Tevens zal het opleiden en oefenen zich meer op de dagelijkse praktijk van het repressieve personeel gaan richten. **Profchecks: profchecks zijn bedoeld om de kwaliteit van de werkzaamheden van repressief personeel op gezette tijden te toetsen en te beoordelen.
De orkaan Katrina raasde in augustus 2005 over onder andere de Verenigde Staten. De beelden van enorme schade die ze in New Orleans aanrichtte, gingen de hele wereld over. In totaal lieten ongeveer 1800 mensen het leven. Een vergelijkbaar aantal met de Nederlandse watersnoodramp in 1953. Hoe zou het zijn als Katrina over Nederland en Europa zou razen? Wat kun je als bestuurders en huldiensten dan nog doen? Kun je jezelf erop voorbereiden? Sitrap sprak met Ritchie Trompert, ambassadeur van het internationale project Katrina, dat er op is gericht de ‘lessons learned’ in Europa te verspreiden.
Katrina in Europa Door: Jeroen Nan
als dat andere landen onze hulp nodig zouden hebben. Dykstra
Grote evacuatie
schetst nadrukkelijk geen doem-
‘Voor de stage van mijn opleiding
scenario’s, maar probeert ons be-
Master of Crisis and Disaster
wust te laten nadenken.’
Management (MCDM), ben ik in Washington geweest. Daar ont-
Bevoorrading supermarkten
moette ik professor Eelco Dykstra,
Op de vraag of het Katrina-scenario
die tijdens Katrina in Amerika
wel realistisch is, antwoordt
Amstelland en Haaglanden hebben
woonde. Hij is de initiatiefnemer
Trompert dat het niet alleen om
het project als pilotregio’s geadop-
van het project. Waar het hem
orkanen gaat. ‘Als je afgelopen
teerd. ‘Er worden bijeenkomsten
vooral om gaat is dat we allemaal
winter neemt, dan zagen we dat
voor een breed publiek georgani-
–zowel bestuurders als burgers-
we bijvoorbeeld in het verkeer
seerd waarbij het vooral gaat om
nadenken over de vraag ‘wat als
enorme problemen hebben gehad.
de bewustwording. Het verhaal dat
het hier gebeurt?’. Als je de satel-
Als de infrastructuur vastloopt,
hij vertelt sluit heel goed aan op
lietbeelden van Katrina bijvoor-
dan hebben we een probleem.
bijvoorbeeld de landelijke rampen-
beeld over Nederland legt, dan
Supermarkten hebben geen nood-
campagne. En in onze regio loopt
staat het hele land onder water.
voorraden en mensen hebben niet
ook een pilot over zelfredzaamheid
Dat betekent dat je een onvoor-
allemaal voor een week eten in
en urban survival. Die ligt ook in
stelbaar grote evacuatie op touw
huis. Dus, op het moment dat de
het verlengde van dit project.
moet zetten. Hoe doe je dat, als
bevoorrading stil komt te liggen,
Want je kunt immers niet altijd je
telefoonverbindingen uitvallen,
wat moet je dan? Het Katrina
lot in handen van de hulpverleners
computers niet meer werken, etce-
project richt zich op dit soort
leggen. Je moet zelf ook voor
tera. Daarnaast is een evacuatie
problemen.’
bereid zijn.
den we als land niet alleen, daar
Urban survival
Meer informatie is te vinden op
heb je hulp bij nodig. Net zo goed
De brandweerregio’s Amsterdam-
www.stormovereurope.org
van die omvang zo groot, dat red-
SITRAP 19
Publicatie Historisch overzicht brandweerautofabrikanten Na jaren speurwerk is de Werkgroep Brandweer historie van het Nationaal Brandweer-documentatiecentrum (NBDC) er in geslaagd om een encyclopedisch overzicht te maken van alle fabrikanten en bouwers van brandweervoertuigen in Nederland vanaf de motorisering. Daarin wordt niet alleen gekeken naar de grote bekende merken als Gemco, Kenbri, Kronenburg, Bikkers en Van Bergen, maar ook lokale carrosseriebouwers en zelfs een aantal nijvere brandweerkorpsen passeren de revue. Van elk merk heeft men geprobeerd een afbeelding te vinden. Iedereen die met historische ontwikkelingen of voer tuigen bezig is, heeft met dit boek een prima naslagwerk. Voor de werkgroep is dit de vierde en tot nu toe grootste publicatie. Het boek telt 88 pagina's, bevat honderden foto's, deels in kleur en kost € 25 (exclusief verzendkosten). De publicatie is te bestellen
Meer informatie: Werkgroep Brandweerhistorie
bij de Werkgroep Brand-
Bianca van Haasteren, 06-22893406
weerhistorie op
Gerard Koppers, 06-21894793
www.brandweerhistorie.nl.
E-mail:
[email protected]
20
SITRAP
