de bestralingsbehandeling hersentumoren stereotactische bestraling
2.1
Inleiding en behandelschema
Uw arts in het ziekenhuis heeft bij u een tumor van de hersenen vastgesteld en heeft u voor een stereotactische bestralingsbehandeling doorverwezen naar het ARTI. In dit deel van de behandelwijzer vindt u belangrijke informatie over de bestralingsbehandeling en de voorbereidingen daarop. Zowel goedaardige als kwaadaardige tumoren van de hersenen kunnen algemene klachten zoals hoofdpijn, misselijkheid en braken, doordat de druk in het hoofd verhoogd is, veroorzaken. Daarnaast kunnen ook focale, neurologische verschijnselen optreden afhankelijk van de plaats van de tumor zoals gevoelsverandering, verlamming, uitval van de spraak of het gezichtsvermogen. Verder kan duizeligheid optreden, gedragsverandering of epilepsie. De meeste mensen hebben nadat de diagnose gesteld is een hoge dosis van een prednisonachtig medicijn gehad waarop (een deel van) deze klachten verminderd of verdwenen zijn. BEHANDELING IS VOOR IEDEREEN ANDERS
Bij het merendeel van de mensen, die naar het ARTI verwezen zijn, is bekend om wat voor soort tumor het gaat. Sommige mensen moeten eerst aanvullende scans of een biopsie krijgen om de oorsprong van bijvoorbeeld uitzaaiingen te achterhalen. Deze oorsprong bepaalt namelijk de aard van de behandeling bijvoorbeeld chemotherapie of bestraling. Als de tumor buiten de hersenen actief is kan dit van invloed zijn op het verdere beleid en op de algemene conditie van de patiënt. Als er voor bestraling gekozen wordt, zijn er meerdere mogelijkheden. In de meeste gevallen worden de gehele hersenen bestraald. Hiermee bestraal je niet alleen de bekende hersenuitzaaiingen, maar ook hersenuitzaaiingen die nog te klein zijn om te zien, maar al wel aanwezig zijn. In enkele gevallen kan er voor gekozen worden om alleen lokaal de hersenuitzaaiingen te bestralen. Dit is alleen zinvol bij bepaalde kankersoorten. Daarbij mogen er niet te veel uitzaaiingen zijn, mogen ze niet te groot zijn en is het ook niet op elke plek mogelijk. U komt in aanmerking voor een stereotactische bestraling. Dit is een bestraling waarbij zeer hoge eisen aan de nauwkeurigheid worden gesteld, zowel bij de diagnostiek, als bij de exacte plaatsbepaling, de positionering met behulp van een masker, de controle van de positionering en de nauwkeurigheid van het bestralingstoestel zelf. Op deze manier kan de tumor met een zeer hoge precisie en een hoge dosis bestraald worden, waarbij het omliggende zenuwweefsel zo goed mogelijk gespaard wordt. Vaak kan dit met een éénmalige bestraling. In andere gevallen wordt deze bestraling toch opgesplitst in een aantal kleinere fracties, omdat de tumor bijvoorbeeld te dicht bij een zenuw of de hersenstam ligt.
maart 2012
de bestralingsbehandeling MIJN BEHANDELSCHEMA
2.2
Naam behandelend radiotherapeut-oncoloog Totaal aantal bestralingen
Aantal bestralingen per dag
Aantal bestralingen per week
Het eerste contact met het ARTI
Voor uw eerste bezoek aan het ARTI krijgt u een telefonische oproep. Onze medewerker vertelt u hoe u het ARTI het beste kunt bereiken. U ontvangt vervolgens per post een afspraakbevestiging met een routebeschrijving. Als u voor de eerste keer op de afdeling radiotherapie komt, meldt u zich bij de receptie. De receptionist wijst u de weg naar de balie van de polikliniek. Daar schrijft een doktersassistente u in. In het eerste deel van deze behandelwijzer vindt u een weergave van het behandeltraject. IDENTIFICATIEPLICHT: VERZEKERINGSPAPIEREN EN IDENTITEITSBEWIJS
Bijzonderheden
Sinds 1 januari 2006 is het ARTI verplicht de identiteit van patiënten vast te stellen. Dit moet volgens de Wet op Identificatieplicht. Wij vragen u dan ook om uw verzekeringspapieren en een geldig identiteitsbewijs mee te nemen. Voor aanvang van het gesprek met uw arts zullen wij uw gegevens controleren. Het ARTI kan zo een juiste en zorgvuldige administratieve controle en afhandeling garanderen. U hoeft uw papieren alleen bij uw eerste afspraak mee te nemen. Als uw persoonlijke gegevens veranderen, wilt u deze dan doorgeven aan één van onze doktersassistentes?
VOORBEREIDING VOOR HET GESPREK MET DE RADIOTHERAPEUT-ONCOLOOG
Schrijf uw eventuele vragen op, zodat u die niet vergeet te stellen tijdens het eerste gesprek met uw radiotherapeut-oncoloog. Noteer ook de medicijnen die u inneemt of haal een recente lijst bij uw apotheek en neem deze mee. Uw arts zal hier naar vragen.
GESPREK OVER UW BEHANDELING
Na de controle van uw gegevens volgt een gesprek met de radiotherapeut-oncoloog. Een radiotherapeut-oncoloog is een arts die zich gespecialiseerd heeft in de behandeling van kanker door röntgenstraling. Deze arts zal u tijdens de bestralingsbehandeling begeleiden. Tijdens het gesprek verzamelt de radiotherapeut-oncoloog de laatste ontbrekende gegevens. Daarnaast krijgt u meestal een lichamelijk onderzoek. Op basis van deze gegevens en die van de overige onderzoeken, zoals weefselonderzoek, röntgenonderzoek en bloedonderzoek, doet de arts u een behandelvoorstel. De radiotherapeut-oncoloog legt u het doel, de gang van zaken en de bijwerkingen van de bestralingsbehandeling uit. Uiteraard is er ook de gelegenheid om zelf vragen te stellen. Na dit gesprek geeft de doktersassistente u aanvullende informatie onder meer over de vergoeding van vervoerskosten en parkeren.
maart 2012
de bestralingsbehandeling 2.3
De voorbereiding
MRI-SCAN
Voordat met de bestraling begonnen kan worden, vinden de volgende voorbereidingen plaats: − intakegesprek met de radiotherapeut-oncoloog − maken van een fixatie masker (hulpmiddel) − MRI-scan met hoog contrast − tweede gesprek met de radiotherapeut-oncoloog − voorlichtingsgesprek met een radiotherapeutisch laborant − CT-scan − maken van een bestralingsplan
Er wordt een MRI-scan van u gemaakt met het masker in dezelfde houding als de bestralingshouding. Deze MRI-scan is nodig zodat de radiotherapeut-oncoloog de tumor(en) zeer nauwkeurig aan kan geven. Afhankelijk van de soort tumor zal in een tweede gesprek met de radiotherapeut-oncoloog de uitslag van de MRI-scan met u besproken moeten worden. Aan de hand van deze scan wordt namelijk bepaald of u daadwerkelijk voor stereotactische bestraling in aanmerking komt. Als de stereotactische bestraling doorgang kan vinden, dan komen het bestralingsschema, de mogelijke bijwerkingen, eventuele preventieve medicijnen hiertegen en de vervolgafspraken en onderzoeken na de bestralingsbehandeling aan de orde. VOORLICHTINGSGESPREK
Een radiotherapeutisch laborant geeft u tijdens dit gesprek aanvullende uitleg over de voorbereiding en uw bestralingsbehandeling.
HULPMIDDELEN
Het is van groot belang dat u tijdens iedere bestraling in precies de zelfde houding ligt. Om dit zo goed mogelijk vol te houden wordt een masker gemaakt. Het masker wordt gemaakt van thermoplastisch materiaal, dat na verwarming soepel wordt en dan makkelijk te vormen is. Met uw hoofd komt u in een passende hoofdsteun te liggen. Daarna wordt het verwarmde maskermateriaal over uw hoofd gelegd en wordt het rondom aangedrukt, zodat het de juiste vorm van uw hoofd aanneemt. Met bevestigingspallen wordt het masker vastgeklikt aan het tafelblad waar u op ligt. Omdat het materiaal van het masker veel gaatjes bevat, kunt u gewoon door het masker blijven ademen. Na zeven minuten is het masker voldoende afgekoeld en wordt het van uw gezicht gehaald. In deze behandelwijzer vindt u een weergave van het maken van een masker.
DE CT-SCAN
Ter voorbereiding van de behandeling brengen wij nauwkeurig de plaats van de tumor en de omliggende organen in het lichaam in beeld. Dit gebeurt met de CT-scan. Zo kunnen wij bepalen waar en hoe de bestraling precies gegeven moet worden. In het eerste deel van deze behandelwijzer vindt u een weergave van de CT-scan. Tijdens het maken van de CT-scan wordt u weer in dezelfde positie op tafel gelegd als tijdens het maken van het masker. U komt op uw rug op de onderzoekstafel te liggen. Onder de benen komt een speciale steun en uw hoofd komt op de hoofdsteun, waar u ook op lag tijdens het maken van het masker. Vervolgens wordt het masker opgezet en vastgemaakt. Probeer in samenspraak met de laboranten een zo ontspannen mogelijke houding te vinden. Met de CT-scan kunnen we digitale afbeeldingen (scanplaatjes) maken waarop de radiotherapeut-oncoloog kan aangeven waar er bestraald moet worden. Deze afbeeldingen zijn nodig om tot een goed bestralingsplan te komen en hebben geen diagnostische waarde. U zult dus geen uitslag van deze scan krijgen.
voorbeeld van een masker CT-scan
maart 2012
de bestralingsbehandeling LIJNEN
2.4
Tenslotte worden bij de CT-scan hulplijnen op het masker aangebracht. Met behulp van deze lijnen kunnen wij u tijdens elke bestraling weer in precies dezelfde houding neerleggen. Al met al duurt deze afspraak ongeveer een half uur. CONTRASTVLOEISTOF
Het kan zijn dat u voor de CT-scan een infuus in uw arm krijgt. Via dit infuus krijgt u tijdens de CT-scan een contrastvloeistof toegediend, die ervoor zorgt dat de bloedvaten, lymfeklieren en organen beter zichtbaar worden. Het is mogelijk dat u een warm gevoel krijgt van de contrastvloeistof. Contrastvloeistof kan soms nadelige gevolgen hebben voor uw nierfunctie. Bij patiënten met een verhoogd risico op nierproblemen wordt daarom de nierfunctie gemeten voorafgaand aan de CT-scan. Sommige medicijnen (NSAID’s, diuretica, aminoglycoside en cisplatin) kunnen niet gecombineerd worden met contrastvloeistof en moeten daarom 24 uur rondom de CT-scan gestaakt worden. Hebt u hierover vragen, of weet u dat u een verhoogd risico loopt, geeft u dat dan aan vóór de CT-scan bij uw radiotherapeut-oncoloog of de radiotherapeutisch laborant. Als u eerder een overgevoeligheidsreactie op contrastvloeistoffen tijdens een röntgenonderzoek heeft gehad, meld dit dan voor het onderzoek bij de radiotherapeutisch laboranten. HET BESTRALINGSPLAN
Met behulp van de gegevens van de scans die van u gemaakt zijn, wordt voor u een specifiek bestralingsplan gemaakt. Bij het maken van dit bestralingsplan kijken wij zorgvuldig vanuit welke posities u bestraald moet worden en hoe lang de bestraling per richting gaat duren. Daarbij is het van belang dat het tumorgebied zo optimaal mogelijk bestraald wordt en dat de straling het omliggende gezonde weefsel zo min mogelijk belast. Deze fase van de voorbereiding kan enkele dagen duren. Als uw bestralingsplan klaar is en de gegevens in de bestralingscomputer zijn ingevoerd, bellen wij u voor een afspraak voor de eerste bestraling.
De bestraling
Voor de eerste bestraling kunt u zich melden bij de balie van de polikliniek. Eén van onze medewerkers zal u naar het bestralingstoestel begeleiden. Het ARTI heeft de beschikking over zes bestralingstoestellen. Op één van deze toestellen kan stereotactische bestraling plaatsvinden. In het eerste deel van deze behandelwijzer vindt u een weergave van een algemeen bestralingstoestel en van de bestraling. Het bestralingstoestel voor stereotaxie is vergelijkbaar met het algemene toestel, maar heeft meer mogelijkheden en is nog nauwkeuriger. IN DE JUISTE POSITIE
Bij de bestraling is het belangrijk dat u weer op precies dezelfde manier komt te liggen als tijdens de voorbereiding van de bestraling. Dit doen wij met behulp van het masker en de lijnen die daarop zijn aangetekend. Het is belangrijk dat u probeert zich zo goed mogelijk te ontspannen, als u op de bestralingstafel ligt. Eerst zullen er op het bestralingstoestel één of twee scans van u gemaakt worden. De eerste scan is om te kijken hoe u ligt en of dit afwijkt van uw ligging op de CT-scan die tijdens de voorbereiding gemaakt is. Vaak is er een kleine afwijking. Dan wordt het tafelblad verschoven en zo nodig gekanteld, zodat u goed komt te liggen. Dit kantelen kan soms het gevoel geven, dat u van de tafel glijdt. U hoeft hier niet bang voor te zijn. De kanteling is zo beperkt dat dit niet het geval is. Wanneer u in de juiste positie ligt, vindt er een controlescan plaats. Wanneer deze overeen komt met de gewenste houding, start de bestraling. De laboranten starten de bestraling vanuit de bedieningsruimte. COMMUNICATIE TIJDENS DE BESTRALING
Tijdens de bestraling mag niemand bij u in de ruimte zijn. Met camera’s houden wij u continu in de gaten. Bovendien is er een intercomverbinding, waarmee wij tegen u kunnen praten. Mocht er tijdens de bestraling iets met u aan de hand zijn (bijvoorbeeld als u moet hoesten en u kunt dit niet langer inhouden), dan kunnen we zo nodig onmiddellijk de bestraling onderbreken. We zijn dan zo snel mogelijk bij u. Als u bang bent of zich niet prettig voelt tijdens de bestraling, bespreek dit dan met één van de radiotherapeutisch laboranten op het bestralingstoestel. HOE VOELT EEN BESTRALING?
Van de bestraling zelf voelt of ziet u niets. U hoort alleen het geluid van het bestralingstoestel. Voorbeeld van een bestralingsplan. De lijnen geven een bepaalde bestralingsdosis weer.
maart 2012
de bestralingsbehandeling HOE LANG DUURT HET?
De bestraling wordt meestal vanuit meerdere richtingen gegeven. De hoeveelheid bestralingsbundels en de precieze duur van iedere bestralingsbundel zijn bepaald in uw bestralingsplan en zijn per patiënt verschillend. Eén bestralingsbehandeling duurt in totaal 30-45 minuten. Na afloop van de bestraling wordt nog een CT-scan gemaakt. Deze is om achteraf te bevestigen, dat u tijdens de bestraling in de zelfde positie bent blijven liggen. Al deze CT-scans zijn puur ter controle van uw ligging, de scans zeggen niets over de werking van de bestraling. Als de bestralingsdosis is gegeven, slaat het toestel automatisch af. De straling is dan meteen uit de ruimte verdwenen. Het kan fijn zijn om tijdens de behandeling muziek te luisteren, u kunt hier een eigen CD voor meebrengen. DE RADIOTHERAPEUTISCH LABORANTEN
De bestraling wordt uitgevoerd door radiotherapeutisch laboranten. Zij zijn speciaal opgeleid om de bestralingstechnieken toe te passen. Een tweetal laboranten begeleidt u in de bestralingsruimte zelf. Een derde laborant houdt u tijdens de bestraling via de monitor in de gaten. Een zo vast mogelijk team van laboranten zal u tijdens de gehele behandeling begeleiden. U kunt bij de radiotherapeutisch laboranten altijd al uw vragen stellen. Zo nodig spelen zij uw vragen door naar uw behandelend radiotherapeut-oncoloog. U kunt uw vragen natuurlijk ook stellen tijdens de ingeplande afspraken met uw radiotherapeut-oncoloog.
2.5
Bijwerkingen
Door de bestraling kunnen bijwerkingen optreden. Sommige mensen hebben hier veel last van, anderen merken weinig van de bestraling. Wij kunnen vooraf niet altijd aangeven in hoeverre u last zult hebben van bijwerkingen. De reacties van het lichaam op de bestraling hangen sterk samen met het bestraalde gebied. Bestraling is immers een plaatselijke behandeling. De mate van de bijwerkingen zegt niets over de werking van de bestraling. ALGEMENE REACTIES OP BESTRALING
De algemene reacties die bij veel mensen voorkomen zijn: - vermoeidheid - meer behoefte aan slaap - reactie van de huid - verminderde eetlust VERMOEIDHEID
U kunt meer last krijgen van moeheid en concentratieverlies. Dit ontstaat meestal geleidelijk gedurende de bestralingsserie. De vermoeidheid die u kunt ervaren, komt niet alleen door de bestralingen. Ook de emotionele stress die de ziekte en de behandeling met zich meebrengen, is vermoeiend. Daarnaast heeft u misschien nog andere behandelingen ondergaan. Ook het regelmatig reizen naar het ARTI kan voor u een extra belasting zijn. Meer rust nemen en de dagelijkse bezigheden in een lager tempo uitvoeren, kunnen u helpen om u minder vermoeid te voelen. Na de bestraling kan de vermoeidheid nog een tijd aanhouden. SPECIFIEKE BIJWERKINGEN BIJ BESTRALING VAN DE HERSENEN
Het bestralingstoestel voor stereotaxie
- Vochtophoping Meestal hebben mensen met een tumor aan de hersenen al klachten voordat de behandeling begonnen is, bijvoorbeeld moeilijk praten, dubbel zien of slechter zien of (gedeeltelijke) verlamming. Door de bestraling van uw hoofd kan zich meer vocht gaan ophopen in de hersenen. Deze vochtophoping kan verschillende klachten geven. Hierbij moet u denken aan hoofdpijn, misselijkheid of een verergering van uw oorspronkelijke klachten van voor de behandeling. Niet iedereen die op het hoofd bestraald wordt, krijgt deze klachten. Dit is afhankelijk van de grootte van het bestralingsgebied, het aantal bestralingen en de dosis per bestraling. U wordt hierover geïnformeerd door uw radiotherapeut- oncoloog.
maart 2012
de bestralingsbehandeling • Haaruitval Bij sommige bestralingen van het hoofd valt het haar uit, op de plekken waar bestraald wordt. Afhankelijk van de hoeveelheid straling begint uw haar meestal na twee tot vier maanden weer te groeien. Soms is de haaruitval blijvend. Bij bestraling van een klein gedeelte van de hoofdhuid, zal alleen dat gedeelte haaruitval vertonen. • Vermoeidheid U kunt meer last krijgen van moeheid en concentratieverlies. Dit ontstaat meestal geleidelijk gedurende de bestralingsserie. • Ogen en oren De bestraling kan invloed hebben op uw zicht en/of gehoor, afhankelijk van het gedeelte wat bestraald wordt. Dit kan zich uiten in de vorm van duizeligheid, oor suizen, tijdelijk gehoorverlies of prikkende ogen. U wordt hierover geïnformeerd door uw radiotherapeut-oncoloog wanneer dit op u van toepassing is.
2.6
Verzorgingsadviezen
HUIDVERZORGINGSADVIEZEN
Als aanvulling op de adviezen die uw radiotherapeut-oncoloog u heeft gegeven over de verzorging van uw huid, vindt u hieronder algemene verzorgingsadviezen. Zo kunt u extra irritatie van de bestraalde huid voorkomen.
U kunt uw klachten en bijwerkingen regelmatig bespreken met uw radiotherapeut- oncoloog. Deze controleafspraken kunt u op uw afsprakenlijst terugvinden. Uw radiotherapeut-oncoloog houdt tijdens deze controles in de gaten hoe u de behandeling verdraagt en behandelt zo nodig de bijwerkingen. Ook kunt u tijdens deze gesprekken u w vragen en opmerkingen bespreken.
- Was uw haren met een milde shampoo (bijvoorbeeld babyshampoo). - Dep de huid droog, in plaats van wrijven. - Probeer niet te krabben als de bestraalde huid jeukt. De huid koel houden kan helpen de jeuk te verminderen. Bij de drogist kunt u een coldpack kopen. Zorg er altijd voor dat u een doekje tussen de coldpack en uw huid inlegt. - Gebruik geen huidverzorgingsproducten, medicinale crèmes of desinfecterende producten op de bestraalde huid, anders dan voorgeschreven door de afdeling radiotherapie. Meld uw radiotherapeut-oncoloog als andere artsen of hulpverleners crèmes hebben voorgeschreven. - Beplak de bestraalde huid niet met pleisters. Dit kan vervelende blaren veroorzaken. - Stel de bestraalde huid niet bloot aan de zon of aan UV-stralen van een solarium of zonnebank. - Ga tijdens de bestralingsserie niet zwemmen. Chloor en zout drogen de huid uit en kunnen de huid irriteren. - Als de huid gaat trekken, droog aanvoelt, jeukt, geïrriteerd is of open gaat, verzoeken wij u dit bij uw radiotherapeut-oncoloog of bij de laboranten op het bestralingstoestel te melden. De laboranten zullen u zo nodig doorverwijzen voor nader advies.
LAATSTE LOODJES VAN DE BEHANDELING
HERSTEL VAN DE HUID
Aan het einde van de behandeling en kort daarna zijn de bijwerkingen van de bestraling het sterkst. De bijwerkingen nemen meestal af na vier weken. Vermoeidheidsklachten zijn zeer verschillend per persoon en kunnen soms langer aanhouden. Het resultaat van de behandeling laat geruime tijd op zich wachten. Dit is pas na weken of soms zelfs pas na maanden te beoordelen
Uw huid herstelt normaal gesproken in twee tot vijf weken na de bestraling. Wij adviseren u om na het stoppen van de bestraling nog minimaal twee weken door te gaan met de algemene verzorgingsadviezen, totdat de huid volledig hersteld is. Het is mogelijk dat kort na het stoppen van de bestraling de huid alsnog open gaat. Ook dan geneest de huid gewoonlijk weer in twee tot vijf weken. Uw radiotherapeut-oncoloog zal u in dit geval instructies geven voor de verzorging van de huid. Wij adviseren u om uw eigen huidverzorgingsproducten pas weer te gebruiken als de huid volledig hersteld is.
Ook na de hele bestralingsserie kunnen nog klachten ontstaan. Het gaat dan om concentratieverlies en geheugenverlies. Wanneer hier kans op bestaat, wordt dit door uw radiotherapeut-oncoloog met u besproken. BIJWERKINGEN BESPREKEN MET UW RADIOTHERAPEUT-ONCOLOOG
BESCHERM UW HUID GOED TEGEN DE ZON
Na de bestralingsbehandeling is het verstandig er rekening mee te houden dat de bestraalde huid snel op de zon kan reageren. Bescherm de eerste jaren na de bestraling uw huid met een crème met een hoge zonnebrandfactor (factor 30+).
maart 2012
de bestralingsbehandeling ALGEMENE LEEFADVIEZEN TIJDENS DE BESTRALING
De bestraling kan veel invloed hebben op uw lichaam en geest. Het is daarom van belang dat u een gezonde leefwijze volgt om uw weerstand op te bouwen en te behouden. Voldoende en verantwoord eten, drinken en bewegen is aan te bevelen. Start geen nieuw dieet zonder dit te overleggen met uw arts. Verder is voldoende rust, beperkt alcohol gebruik en stoppen met roken gewenst.
2.7
Ondersteunende zorg
DE SOCIAAL VERPLEEGKUNDIGE
Uw ziekte en de behandeling bij het ARTI zijn ingrijpende gebeurtenissen, die veel emoties bij u kunnen losmaken. Ook kunnen er lichamelijke veranderingen, beperkingen en ongemakken optreden. Allerlei zaken die voorheen voor u vanzelfsprekend waren, zijn dat niet meer. Zaken die u voorheen zelf regelde, lukken soms niet meer en thuis kan extra hulp en ondersteuning gewenst zijn. Vragen, zorgen en ervaringen kunnen u en uw naasten bespreken met de sociaal verpleegkundige. Zij zal u tijdens de bestralingsperiode zo goed mogelijk steunen en begeleiden. AFSPRAAK MET DE SOCIAAL VERPLEEGKUNDIGE
De radiotherapeut-oncoloog, laborant of de doktersassistente kan u doorverwijzen naar de verpleegkundige. Ook kunt u zelf via de radiotherapeutisch laboranten of de doktersassistentes een afspraak maken. Bij sommige patiënten zijn afspraken met de verpleegkundige een vast onderdeel van de behandeling. De afspraken met de sociaal verpleegkundige worden gecombineerd met een afspraak voor een bestraling, zodat u niet extra naar het ARTI hoeft te komen. Het gesprek duurt ongeveer een half uur. Vindt u het prettig om iemand mee te nemen naar het verpleegkundig spreekuur, dan is deze persoon van harte welkom.
2.8
Nazorg
Bij de laatste bestraling krijgt u een brief mee, waarin u terug kunt lezen waar u met vragen terecht kunt na de bestralingsserie. Daarnaast blijft u onder medische controle bij uw radiotherapeut-oncoloog, vaak tot jaren na de behandeling. Deze controles vinden plaats in het ARTI of in uw eigen ziekenhuis. De controlebezoeken vinden met een zekere regelmaat plaats. Daarnaast heeft u ook afspraken met andere specialisten. Uw radiotherapeut-oncoloog bespreekt deze afspraken met u tijdens één van de laatste gesprekken. De tijdsduur tussen de onderzoeken wordt bepaald in overleg met uw behandelend radiotherapeut-oncoloog. De controles zijn van belang om het effect van de bestraling op uw ziekte te volgen. Mocht er bij u door de behandeling kans zijn op late bijwerkingen, dan zal uw radiotherapeut-oncoloog u hierover vooraf inlichten. BEL VOOR VRAGEN OF PROBLEMEN NAAR HET ARTI
Het kan zijn dat u na de behandeling nog een vraag of probleem heeft. Mocht u zich om wat voor reden dan ook ergens zorgen over maken, aarzel dan niet om contact op te nemen met het ARTI. U kunt van maandag tot en met vrijdag tussen 08.30 en 17.00 uur bellen naar: (026) 371 24 40. MET SPOED HULP NODIG IN DE AVONDUREN OF IN HET WEEKEND
Mocht u dringend hulp nodig hebben buiten de openingsuren van het ARTI, dan kunt u het beste contact opnemen met uw huisarts. Als het nodig is, kan uw huisarts contact opnemen met de dienstdoende radiotherapeut-oncoloog.
maart 2012
de bestralingsbehandeling 2.9 Handige informatie en lotgenotencontact Verschillende patiëntenverenigingen organiseren regelmatig contactavonden voor lotgenoten. Mocht u hierin interesse hebben, dan kunt u hierover meer informatie krijgen bij één van onze medewerkers. In de grote wachtruimte kunt u ook foldermateriaal van diverse verenigingen vinden.
INFORMATIE OVER BESTRALING OF KANKER OP HET INTERNET
Als u meer informatie zoekt over bestraling en kanker in het algemeen, dan kunt u onderstaande informatieve websites bezoeken. www.arnhemrti.nl Dit is de website van het Arnhems Radiotherapeutisch Instituut (ARTI).
www.cerebraal.nl Dit is de website van Cerebraal, een vereniging voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel en direct betrokkenen.
www.kankerwiehelpt.nl Dit is een website met regionale informatie uit Zuidoost-Nederland. Hierop kunt u algemene informatie over kanker en soorten kanker, het onderzoekstraject, informatie over wat ziekenhuizen in de regio u kunnen bieden, adressen van hulpverleners en betrouwbare links vinden.
www.hersentumor.nl Dit is een website over hersentumoren, opgezet door de stichting hersentumor.nl. De informatie is bedoeld voor patiënten, hun partners, familie, kinderen, en voor professionals.
www.nvro.nl Dit is een website van de Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie (NVRO), met een apart patiëntendeel met informatie over kanker en radio therapie.
INFORMATIEVE INTERNETSITES, SPECIFIEK VOOR KANKER IN DE HERSENEN:
www.kwfkankerbestrijding.nl
Dit is de website van KWF Kankerbestrijding.
www.herstel-en-balans.nl Dit is een website over het revalidatieprogramma herstel & balans, speciaal voor kankerpatiënten. www.kankerspoken.nl Dit is een website van het KWF speciaal gemaakt voor kinderen waarvan de ouders kanker hebben. De informatie is onderverdeeld in verschillende leeftijdscategorieën. Ook voor ouders, leerkrachten en andere geïnteresseerden is er informatie op deze site te vinden.
maart 2012
33979 | © Maart 2012 | ARTI 2.7
