De Appartements. eigenaar

Nieuws en informatie voor eigenaren van flats, etages, portiekwoningen en appartementen in Verenigingen van Eigenaren

De Appartements eigenaar najaar 2009

Eberhard van 03 Minister der Laan

Energiebesparende maatregelen leveren altijd een lagere energierekening op

specia uitgav le e:

ENER BESPA GiERiNG

energielabel 05 Verbeterd treedt op 1 januari 2010 in werking Krugerhof pakt 06 VvE duurzaamheid en energiebesparing aan

Met Minder helpt 07 Meer u 30 % minder energie te verbruiken besparen 08 Energie en de VvE Ontzorging met de Segon aanpak

09

Tien stappenplan om te komen tot energiebesparing

btw-verlaging 10 Subsidies, en financiering 11 isolatie 12 Dak- en gevelisolatie

isolerende 13 Vloerisolatie, beglazing en kozijnen en 14 Verwarmen individuele verwarmingssystemen

15 Collectieve verwarmingssystemen 16 Warmwatersystemen aan te brengen 17 zelf isolatie en isolatiematerialen 18 Ventilatie 19 Algemene verbruikstips 20 Energiebesparende verlichting Handige adressen VvE Belang, uw partner in gestapeld wonen (zie pagina 23).

Stop verspilling:

isoleer uw appartement! Een grote, energieslurpende auto vinden u en ik langzaam maar zeker niet meer kunnen. Bij de aanschaf van een auto letten we op het brandstofverbruik. We willen het milieu zo min mogelijk belasten en niet onnodig veel geld aan brandstof uitgeven. Daarom zijn alle auto’s in de showroom bij de dealer voorzien van een energielabel. De overheid stimuleert de aanschaf van energiezuinige auto’s. De aanschafbelasting op zuinige auto’s is lager en - als het om auto’s van de zaak gaat - de fiscale bijtelling is ook lager.

G

ebouwen zijn ook energieslurpers. Maar we zijn ons dat veel minder bewust. Daarom heeft de overheid een energielabel voor gebouwen geïntroduceerd, dat aan het eind van dit jaar wordt vernieuwd. Net als bij auto’s stimuleert de overheid dat gebouwen energiezuiniger worden. Dat doet de overheid door middel van een aantal subsidie- en belastingmaatregelen. Een aantal van die maatregelen is tijdelijk. Bovendien geldt: op is op. Het is dus zaak er snel bij te zijn. VvE Belang, Belangenorganisatie voor Appartementseigenaren biedt u deze gratis krant aan. Hierin kunt u van alles lezen over energiebesparing. U krijgt tips en aan de hand van rendementcijfers kunt u in deze krant een indruk krijgen van de voordelen als u investeert in energiebesparing.

Minister Eberhard van der Laan voor Wonen, Wijken en Integratie steunt deze uitgave. Het kabinet heeft vorig jaar besloten dat alle bestaande woningen in het jaar 2020 gemiddeld dertig procent energiezuiniger moeten zijn. Dat is nodig omdat gebouwen - ook uw appartement - veel koolstofdioxide (CO2) uitstoten. Die CO2 komt uit de verwarmingsketel van ons appartement. Elektriciteitsbedrijven verstoken fossiele brandstoffen - meestal kolen - zodat we thuis tv kunnen kijken, de wasmachine en de droger kunnen laten draaien enzovoort. Ook daarbij komt het broeikasgas CO2 vrij. Als we zo doorgaan, is er geen gas en olie meer voor onze kinderen en kleinkinderen. Ook zij hebben recht op energie. Niet voor niets heeft Nederland zich internationaal verplicht de uitstoot van CO2 te beperken om de opwarming van de aarde tegen te gaan. U isoleert dus niet alleen om er zelf beter van te worden, maar ook omdat het in het belang van de hele samenleving is.

Voor eigenaren van eengezinswoningen is investeren in energiebesparing relatief eenvoudig. Als zij de beslissing hebben genomen, kunnen ze het werk met subsidie laten uitvoeren. In koopappartementen is dat ingewikkelder. De gevel, de vloeren en het dak zijn eigendom van alle bewoners samen. Niet u, maar uw vereniging van eigenaren (VvE) moet dus isoleren. U bent immers automatisch lid van de VvE vanaf het moment dat u eigenaar van uw appartement werd. En daarvoor is in de algemene ledenvergadering van uw VvE een meerderheid van stemmen nodig en soms zelfs een gekwalificeerde meerderheid. Met een speciaal ontwikkeld 10-stappenplan loodsen wij u door het vaak moeilijke beslissingstraject. Bovendien is VvE Belang een samenwerkingsverband aangegaan met Segon, zodat u onafhankelijk begeleid kunt worden. Lees er alles over in deze krant.

Ga aan de slag: Zet energiebesparing zo snel mogelijk op de agenda Als algemeen directeur van VvE Belang, belangenorganisatie voor appartementseigenaren, adviseer ik u het onderwerp isolatie tijdens de algemene ledenvergadering van uw VvE aan de orde te stellen. Wil uw VvE maximaal profiteren van alle tijdelijke subsidies die er zijn, dan is het zaak dat uw VvE snel tot een beslissing komt. VvE Belang staat VvE’en via deze gratis krant, via VvE Magazine (het kwartaalblad voor leden), via een speciale website www.energievve. nl en met vijf groots opgezette informatiebijeenkomsten verspreid over Nederland met raad en daad ter zijde. Ik nodig u van harte uit een van deze informatiebijeenkomsten te bezoeken. Data, plaatsen en tijden vindt u in bijgaande brief en op pagina 21 van deze krant. Ik wens u veel leesplezier met de grote hoeveelheid informatie over energiebesparing die u op de volgende pagina’s kunt vinden. Fred Schuurs Directeur VvE Belang

XS VvE Beheer is een betaalbaar, digitaal beheerconcept, dat speciaal is ontwikkeld voor kleine verenigingen van eigenaren van 2 tot en met 10 appartementsrechten. Veel kleine VvE’en ontbreekt het vaak aan kennis, vaardigheid en/of tijd om het beheer van de (financiële) administratie goed uit te voeren. Bovendien is vanaf mei 2008 iedere VvE verplicht zijn zaken goed op orde te hebben en geld te reserveren voor groot onderhoud. Juist voor deze groep kleine VvE’en biedt XS VvE Beheer de helpende hand. Voor een betaalbare prijs van € 99,00 inclusief BTW per appartementsrecht per jaar biedt XS VvE Beheer u ondermeer de volgende diensten aan: • • • •

up-to-date houden van uw administratie en uw financieel beheer; continuïteit in het beheren van uw VvE; innen van de periodieke bijdragen en eventuele betalingsachterstanden; 7 dagen per week / 24 uur per dag inzage in uw administratie.

Wilt u meer weten over de uitgebreide dienstverlening van XS VvE Beheer, bezoek dan onze website:

Stichting XS VvE Beheer Postbus 387 4900 AJ OOSTERHOUT tel: 0162 – 433 844 fax: 0162 – 461 526 mail: [email protected]

WWW.XSVVEBEHEER.NL

Wilt U een meerjaren onderhoudsplan voor uw VvE laten maken? Voordelen U als VvE heeft inzicht in de bouwkundige staat van het gebouw Voorkom onnodige hoge kosten door achterstallig onderhoud Direct inzicht over planning onderhoudskosten op korte en lange termijn U reserveert als appartementseigenaar nooit teveel of te weinig

Vraag nu een offerte aan! w w w.bouwkundigv vebeheer.nl Uw partner voor het opstellen van een Meerjaren onderhoudsplan ! Postbus 387

4900 A J Oosterhout

Tel: 0162 - 46 11 33 Fax: 0162 - 46 15 26

E: [email protected]

‘investeren in energiebesparing is lonend. Het levert een lagere energierekening op en maakt het wonen ook nog eens aangenamer, gezonder en comfortabeler.’ Dat zegt minister Eberhard van der Laan voor Wonen, Wijken en integratie (WWi). Hij heeft aan het begin van de zomer een aantal tijdelijke subsidieregelingen bekend gemaakt om eigenaren van woningen ertoe te verleiden hun huizen beter te isoleren en andere besparende maatregelen te nemen. Van die regelingen kunnen ook eigenaren van appartementen profiteren.

Energiebesparende maatregelen leveren altijd een lagere energierekening op Minister Van der Laan: ‘Stapelen van subsidies levert extra voordeel’

H

et kabinet streeft ernaar dat 2,4 miljoen woningen en gebouwen in het jaar 2020 dertig procent energiezuiniger zijn. Gebouwen zijn energievreters en daardoor een belangrijke bron van CO2-uitstoot, die de opwarming van de aarde veroorzaakt. Daarbij komt dat onze energiebronnen kolen, olie en gas opraken. ‘We moeten bewuster met energie omgaan om de klimaatverandering te beperken en ervoor te zorgen dat er ook voor volgende generaties nog voldoende energie is’, zegt de minister.

Moeite

Veel winst

De minister vindt dat het kabinet een mooi aantal maatregelen aanbiedt aan zowel eigenaren, huurders, kopers, particuliere verhuurders en woningcorporaties. ‘Het is een evenwichtig geheel’, zegt hij. ‘De subsidies maken investeringen in energiebesparing goedkoper. De garanties op de leningen nemen voor de banken het risico weg dat iemand zijn lening niet kan terugbetalen. Daardoor zullen banken leningen tegen een lager rentepercentage aanbieden. Dat maakt

Vooral in appartementengebouwen van voor de jaren zeventig van de vorige eeuw is volgens Van der Laan veel winst te behalen. ‘Daar kunnen investeringen in dubbel glas, in gevel- en dakisolatie grote besparingen opleveren’, vertelt hij. ‘En in gebouwen die beter zijn geïsoleerd leveren zonneboilers, warmtepompen en micro-warmtekrachtinstallaties nog eens flinke extra besparingen op.’

Onzekerheid De huidige economische crisis heeft voor veel mensen onzekerheid gebracht. Niet iedereen is er zeker van dat hij zijn baan houdt. De vraag is of de koopkracht wel op peil blijft als het slecht gaat met de bedrijven. De pensioenen zijn al bevroren. Daardoor twijfelen veel mensen of ze wel een lening willen sluiten voor investeringen in energiebesparing. ‘Consumenten zijn inderdaad voorzichtiger met hun uitgaven geworden’, zegt de minister. ‘Dat merken alle sectoren van de economie. Maar energiebesparende maatregelen leveren altijd een lagere energierekening op. Sommige investeringen kun je snel terugverdienen. Met effectieve maatregelen kun je je woonlasten dus verlagen. En het kabinet garandeert de terugbetaling als mensen in financiële problemen komen. Ook appartementseigenaren kunnen van die garantieregeling gebruik maken.’

Minister Van der Laan vertrouwt erop dat de crisis nauwelijks invloed zal hebben op de bereidheid van consumenten te investeren in energiebesparing. ‘Uit onderzoek blijkt dat mensen geld steken in energiebesparing als het niet te veel moeite kost, als het voldoende comfort oplevert en als het financiële plaatje klopt. In 2010 houdt het kabinet een eerste tussenevaluatie om te zien of de energiebesparingsdoelstellingen wel gehaald worden. Ik maak me daar niet te veel zorgen over.’

Maak tempo: beleg een extra algemene ledenvergadering!

lenen voor energiebesparing aantrekkelijker. Ik ben het niet eens met de kritiek van VvE Belang dat corporaties meer van de subsidies kunnen profiteren dan eigenaren van appartementen.’

Subsidies stapelen Wie veel besparingsmaatregelen in één keer neemt, moet daarvoor meer geld op tafel leggen. ‘Daar staat tegenover dat hij subsidies kan stapelen’, reageert de minister. Veel maatregelen in één keer betekent ook meer rompslomp. Installateurs, glaszetters en aannemers kunnen veel overhoop halen. Daarom kiezen consumenten ervoor hun huis in kleine stapjes energiezuiniger te maken. ‘Ook kleine stappen zijn belangrijk’, zegt de minister. ‘Maar het mooist is het om alle besparingsmaatregelen in één keer te laten uitvoeren. Dan ben je er in één klap vanaf en profiteer je het meest van de subsidieregelingen.’ Dat consumenten een verstandige keuze maken als ze investeren in energiebesparing, vindt minister Van der Laan het meest belangrijk. ‘Als je namelijk lukraak maatregelen neemt, kunnen de besparingsresultaten wel eens verkeerd uitpakken’, zegt hij. ‘Consumenten kunnen het best voordat ze investeren een op hun woning afgestemd maatwerkadvies vragen. Ze kunnen maximaal tweehonderd euro terug krijgen als ze een maatwerkadviseur in de arm nemen. Een maatwerkadvies kost doorgaans tussen 150 en 350 euro. Ook eigenaren van appartementen kunnen die subsidie krijgen.’

Snel bij zijn Voor de subsidies geldt: op is op. ‘Het is dus zaak er snel bij te zijn’, zegt de minister. Maar dat is lastig voor een VvE, die pas kan investeren in energiebesparing nadat de algemene vergadering, die maar eens per jaar bijeenkomt, daarover heeft besloten. ‘Het lijkt mij een goed idee dat de VvE hiervoor een extra algemene vergadering uitschrijft

om tempo te maken. De verlaging van de BTW voor vloer-, gevel- en dakisolatie van mijn collega van Financiën is niet-tijdelijk’, reageert minister Van der Laan. ‘Daar zit geen limiet op, dus daar geldt “op is op” niet. Van de BTW-verlaging kunnen ook eigenaren van appartementen gebruik maken. Overigens kunnen eigenaren van appartementen ook gebruik maken van de Subsidieregeling Duurzame warmte voor bestaande woningen. Daarmee kunnen ze een flinke bijdrage krijgen voor de aanschaf van een zonneboiler, een warmtepomp of een verwarmingsketel die ook elektriciteit produceert.’

Verbeterd energielabel Het is stil rond het energielabel. Van der Laans voorganger Ella Vogelaar had een verbeterd label in het vooruitzicht gesteld. In oktober publiceert de minister het vernieuwde label voor woningen. Dat treedt op 1 januari 2010 in werking. Dit geeft de aanbieders van energielabels de gelegenheid om hun dienstverlening aan te passen aan het verbeterde label. Ondanks zijn vertrouwen dat de besparingsdoelstellingen met de huidige subsidieregelingen haalbaar zijn, komen bij het ministerie van VROM plannen meer in beeld waarbij de overheid consumenten gaat verplichten tot besparingsmaatregelen. ‘Ik heb de Tweede Kamer onlangs toegezegd dat ik daarmee aan de slag ga’, zegt de minister. ‘Het is altijd goed een noodpakket achter de hand te houden. We studeren bijvoorbeeld op het stellen van prestatie-eisen aan woningen zoals er ook eisen zijn voor de CO2-uitstoot van auto’s. Mocht in april 2010 bij de evaluatie blijken dat we de doelstellingen op basis van vrijwilligheid niet halen, dan liggen verplichtende maatregelen klaar en kan ik die zo nodig inzetten. Gelukkig ben ik een optimistisch mens. Ik ga er dus vanuit dat we de doelen wel halen.’

DE APPARTEMENTSEIGENAAR WWW.VVEBELANG.NL

3

Wij gaan voor kwaliteit en zekerheid!

Ons pand is ons kapitaal. Daarom gaan wij alleen in zee met een aannemer die is aangesloten bij BouwGarant. Dan weten we zeker dat we een partij inschakelen waar kwaliteit voorop staat en bij wie “afspraak is afspraak” vanzelfsprekend is.

U bouwt zeker met BouwGarant

www.bouwgarant.nl/zakelijk

Adv BG landAppKrt.indd 1

16-07-2009 14:01:16

RADIOGRAFISCHE WARMTEKOSTENVERDELERS met adapterm 800

Kostenbesparing met meting en extra besparing met adapterm besparing t.o.v. zonder meting 5 101,25

besparing t.o.v. zonder meting 5 101,25 700

extra besparing t.o.v. met meting 5 51,– 600

verwarmingskosten zonder meting 5 800,–

verwarmingskosten met meting 5 698,75

verwarmingskosten met meting en adapterm 5 647,75

• Besparingen zijn inclusief aanschaf meters en dienstverlening • Besparingen zijn gemiddeld per woning

Kan uw afrekening verwarmingskosten nóg lager? Ja, en dat kan met adapterm!

Het is bekend dat door middel van verbruiksmeting al 15-20% wordt bespaard op de afrekening verwarmingskosten per woning. Techem gaat nu een stap verder. Nu uniek in Nederland zijn de radiografische meters met adapterm waardoor er nog eens gemiddeld 10% extra wordt bespaard. Wat doet adapterm? De meters zenden de verbruiksgegevens door zodat de cvketel weet wat de actuele warmtebehoefte is. De aanvoertemperatuur wordt hierop aangepast waardoor de energiebesparing wordt gerealiseerd. De voordelen van radiografische warmtemeting met adapterm: 1. Een extra besparing van gemiddeld 10% 2. Bewoners behouden hun comfort. 3. adapterm is toe te passen op reeds geplaatste radiografische warmtekostenverdelers Het blijkt dat er nog altijd appartementencomplexen zijn, waar het verbruik nog gemeten wordt met de verdampingsmeters. Techem heeft speciaal voor die leden van V.v.E. Belang, waar nog geen radiografische warmtekostenverdelers zijn toegepast, een aanbieding gemaakt.

Tel.: 076-57 25 865 Fax: 076-57 25 880 [email protected] www.techem.nl

Speciaal VvE Belang tarief Informeer naar de mogelijkheden voor radiografische meters met adapterm.

Het energielabel Vanaf 1 januari 2008 bent u verplicht bij verkoop of verhuur van uw woning een energielabel (of Energie Prestatie Certificaat) te tonen. Dit label zegt iets over de energiezuinigheid van uw woning. Het geeft een goede indruk hoe het is gesteld met de isolatie en het energieverbruik. Deze maatregel is onderdeel van een plan van het kabinet om van Nederland één van de schoonste en zuinigste landen in Europa te maken. Met het energielabel wil de overheid mensen aansporen om energiebesparende maatregelen te nemen.

W

at houdt een energielabel precies in?

Een energielabel geeft aan hoe energiezuinig uw woning is, in vergelijking met andere woningen van hetzelfde type. Net als bij bestaande energielabels voor bijvoorbeeld wasmachines en lampen wordt uw woning met behulp van een berekening in een klasse (A t/m G) ingedeeld. Hierbij wordt vooral gelet op de isolatie van vloeren, muren, ramen en het dak en energiezuinigheid van vaste installaties. De energielabels worden toegekend door speciaal opgeleide EPA-adviseurs. Bij een bezoek aan uw woning neemt de EPA-adviseur of -opnemer de situatie op, verricht metingen en verwerkt de gegevens in een computerprogramma. Daaruit maakt hij vervolgens op welk label voor uw woning geldt. De adviseur meldt het energielabel af bij een overheidsinstelling. Hierna krijgt u als eigenaar het officiële energielabel dat nodig is bij verkoop of verhuur van uw woning. Het energielabel is tien jaar geldig.

Het vernieuwde energielabel Op de eerste versie van het energielabel is veel kritiek geweest. Het ministerie van VROM is daarom in januari 2009 met een vernieuwde lay-out van het label gekomen. Op deze nieuwe lay-out ziet u in één oogopslag voor welk type woning het label bestemd is. Ook staat hier duidelijk op aangegeven hoeveel energie de woning gemiddeld voor verwarming, ventilatie, verlichting en warm watervoorziening verbruikt. Daarbij geeft het aan welke maatregelen genomen kunnen worden om op energie te besparen. In oktober 2009 wordt het vernieuwde label gepresenteerd.

Wat zijn de voordelen van een goed energielabel? Een goed energielabel betekent dat u energiezuinig woont en dus een laag energieverbruik kunt hebben. Daarnaast zal uw woning met een goed energielabel in waarde stijgen. Het is te vergelijken met de energielabels voor apparatuur; u koopt ook het liefst een wasmachine met een A-label. Uit onderzoek blijkt dat huizenkopers gemiddeld 3,4% meer betalen voor een huis met een groen label. Het mes snijdt dan ook aan meerdere kanten: u levert een aanzienlijke bijdrage aan een beter milieu, u betaalt maandelijks lagere energielasten en u wordt er bij verkoop nog goed voor beloond ook!

Wanneer heeft u het energielabel nodig? Het is het beste een energielabel te laten opstellen ruim voordat uw woning in

de verkoop gaat. Daarmee krijgt u als eigenaar in een vroeg stadium informatie over de energiezuinigheid van uw woning en kunt u eventueel nog energiebesparende maatregelen nemen. Het energielabel heeft u vervolgens nodig bij ondertekening van uw huur- of koopcontract. Let erop dat u pas bij de notaris het officiële energielabel uitreikt. Tot die tijd is een kopie voldoende. Bij huur geeft de verhuurder aan de huurder een kopie van het energielabel.

is het energielabel verplicht? Het energielabel is zeker verplicht! Op dit moment komt het echter veel voor dat koper en verkoper gezamenlijk besluiten geen energielabel te laten opstellen. De notaris zal dan in de akte opnemen dat koper en verkoper afzien van het energielabel. Bedenk als koper wel, dat dit u in de toekomst lelijk kan opbreken. De eventueel nog te nemen energiebesparende maatregelen worden dan op uw bord geschoven. Dit kan bij latere verkoop veel kosten met zich meebrengen, aangezien nu al blijkt dat kopers meer neerleggen voor een woning met een goed energielabel. Het wel of niet uitvoeren van deze maatregelen zal dus zeker invloed hebben op de te vragen koopsom.

treffen? Kies dan voor een maatwerkadvies maatwerkadvies. Tijdens dit bezoek worden door de EPA adviseur gegevens opgenomen over het woningtype, het gebruiksoppervlak, het aantal woonlagen en de apparatuur voor verwarming, ventilatie en warm water. Ook de isolatie van het dak, de muren, vloeren en beglazing worden beoordeeld en opgemeten. Op basis hiervan worden de benodigde investeringen en terugverdientijden in het advies vermeld.

Wat kost een maatwerkadvies? Ook de prijzen voor een maatwerkadvies variëren nogal. Vraag daarom altijd bij meerdere gecertificeerde adviseurs vooraf een offerte aan. Een maatwerkadvies is altijd duurder dan het energielabel.

Wat is het verschil tussen een maatwerkadvies en het energielabel? Het maatwerkadvies geeft u een uitgebreid rapport over de energiezuinigheid van uw woning met mogelijkheden om uw woning energiezuiniger te maken. Net als bij het energielabel, wordt ook bij het maatwerkadvies de energie-index vermeld, waarin alleen gekeken wordt naar hoe energiezuinig uw woning technisch gezien is. Uw gebruiksgedrag, de gezinsgrootte en de weersomstandigheden bepalen daarna hoeveel energie u daadwerkelijk verbruikt.

Wat kost een energielabel?

Waar vind ik een EPA-adviseur?

De prijzen voor het energielabel verschillen onderling nogal. Vaak wordt de prijs bepaald door de grootte en het bouwjaar van de woning. Voor een kleine woning betaalt u dus veel minder dan voor een groot, oud vrijstaand huis. Over het algemeen kunt u stellen dat de prijs van een energielabel ergens tussen de 150,- en de 300,- euro ligt. Voor appartementen is het verstandig het gebouw in één keer in z’n geheel te laten opnemen en per appartement een energielabel af te laten geven. Dit is veel goedkoper.

U vindt een overzicht van gecertificeerde EPA-adviseurs op de website van het ministerie van VROM (www.vrom.nl of tel. 0800 - 8051) bij de informatie over het energielabel. Ook Milieu Centraal biedt een overzicht van EPA-adviseurs, waarbij u kunt zoeken op postcode (www.milieucentraal.nl).

Krijgt u bij het label ook energieadvies? Bij het energielabel krijgt u een aantal ‘globale’ energiebesparende adviezen. Dit is een lijst met mogelijke ‘standaard’-maatregelen die uw woning energiezuiniger maken. Deze lijst wordt niet specifiek voor uw woning opgesteld.

gebouwen met een industriefunctie (bv. fabriekshallen), schuurtjes en garages, bouwketen, monumenten, kerken/ moskeeën of kleine vrijstaande gebouwtjes van minder dan 50 m2 en onverwarmde recreatiewoningen. Ook nieuwbouwwoningen met een bouwvergunning die niet meer dan 10 jaar oud is, hebben geen energielabel nodig. Uitgangspunt is dus de datum waarop de bouwvergunning aangevraagd werd, niet de datum vanaf wanneer het huis bewoond wordt. De energieprestatiecoëfficient (EPC) die in de bouwvergunning vermeld staat geldt dan als energielabel. Vergeet niet dat ook dit “energielabel” slechts 10 jaar geldig is vanaf de datum van afgifte. Meer info op: www.energielabel.nl

Klachten over een maatwerkadvies of energielabel? Bent u het niet eens met de EPAadviseur over een advies of de uitkomst van het energielabel en valt het niet onderling op te lossen? Neem dan contact op met KBI (Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector). Deze organisatie dient als informatieloket in de installatiesector en kan u doorverwijzen naar de instelling die de adviseur zijn certificaat heeft verstrekt (www.kbi.nl of tel. 010-206 65 50).

Maatwerkadvies

Welke gebouwen hebben geen label nodig?

Wilt u uitgebreide informatie over hoe energiezuinig uw woning kan worden en welke maatregelen u hiervoor kunt

De volgende gebouwen hebben geen energielabel nodig; woonwagens, woonboten, onverwarmde bijgebouwtjes,

TiP Vanaf 1 juli is er subsidie beschikbaar voor een maatwerkadvies via een gecertificeerd adviseur. Als eigenaar/bewoner kunt u eenmalig een bedrag van maximaal € 200,- (inclusief BTW) van de overheid ontvangen wanneer u een maatwerkadvies laat uitvoeren. De regeling loopt van 1 juli 2009 tot 1 oktober 2010. Meer informatie hierover vindt u op: www.senternovem.nl/ maatwerkadvies.


5

Leden VvE Krugerhof Amsterdam willen duurzaamheid en energiebesparing

‘Maar maatregelen moeten wel financieel en technisch haalbaar zijn’ ‘We investeren zo veel mogelijk in een beter milieu. Steeds als vervanging aan de orde is, gaan we voor de meest duurzame oplossing. Tenminste, als dat haalbaar is. Daartoe hebben de leden van VvE Krugerhof aan de Maritzstraat in Amsterdam een aantal jaren geleden al besloten’, vertellen Jaap Wieland, voorzitter van de VvE en zijn voorgangster Hester Gleijm. Bij de laatste vervangingsronde - toen het ging om de vervanging van de collectieve verwarmingsketels, heeft de VvE besloten tot een meer integrale aanpak.

V

vE Krugerhof telt 103 appartementen waarvan drie voormalige winkels. De meeste appartementen zijn zo’n 45 vierkante meter groot. Het gebouw dateert uit 1930. Het zijn flats voor koopstarters, studenten en kleine gezinnen. Investeringen in een beter milieu zijn voor de VvE haalbaar als daarvoor de technologie daadwerkelijk beschikbaar is en die betaalbaar is. Betaalbaar betekent dat de VvE de investering wil terugverdienen zonder verhoging van de woonlasten voor de leden.

Waardestijging Bij het investeren in een beter milieu is het de leden van de vereniging niet te doen om de waardestijging van hun appartementen. Daarvoor is de vraag naar starterswoningen in de hoofdstad veel te groot. ‘Je verkoopt ze altijd’, zegt

Gleijm. ‘Er staan voortdurend wel een paar woningen te koop. Ondanks de crisis zie je dat ze hun waarde behouden. Ze doen nog steeds rond de 180.000,- euro.’ De ketels van de collectieve verwarmingsinstallatie dateren uit 1980. Vorig jaar nam de VvE het besluit tot vervanging. Gleijm, tot 29 juni dit jaar nog VvE-voorzitter, had het idee zonnecollectoren op het dak te laten plaatsen. Ze zag een bericht dat de gemeente steun aanbiedt aan VvE’en die duurzaamheid nastreven. Ze reageerde en de gemeente bracht haar in contact met Segon. Deze netwerkorganisatie van deskundigen op technisch en financieel gebied stelde een integrale aanpak voor. Keek dus naar meer besparingsmogelijkheden dan alleen de verwarming. Daar heeft de VvE ‘ja’ tegen gezegd.

Terugverdientijden Segon heeft door middel van een Energie Prestatie Advies (EPA) in kaart gebracht welke investeringen in energiebesparing en welke investeringen in duurzaamheid technisch mogelijk zijn, maar ook wat daarvan de kosten en de terugverdientijden zijn. Dat deed Segon niet alleen voor alle afzonderlijke appartementen, maar ook voor het hele gebouw. De woningen scoorden energielabels F en G. Dat is een gebruikelijke score voor woningen uit de jaren dertig. Veel van wat de VvE graag wilde, bleek helaas technisch, financieel of vanwege regelgeving in dit stadium onhaalbaar. Dat geldt voor zonnecollectoren, windenergie, warmtepompen, individuele bemetering van het warmwaterverbruik, vervanging van dakramen en isolatie van de vloer tussen de kelders op de begane grond.

Toch blijven deze investeringen in duurzaamheid op het verlanglijstje van de VvE staan. De vereniging wacht totdat de technologie goedkoper wordt. ‘Mocht bijvoorbeeld de prijs van zonnecollectoren behoorlijk zakken of de energieprijs fors stijgen, anders gezegd: mocht de terugverdientijd veel korter worden, dan komen ze weer in beeld’, zegt Gleijm.

Meer investeringen De algemene vergadering van VvE Krugerhof heeft op maandag 13 juli besloten welke investeringen in een beter milieu zij wel gaat doen: het gebouw krijgt behalve een nieuwe verwarmingsinstallatie, HR++-glas aan de achterzijde van het U-vormige gebouw en een verbeterde dakisolatie. Met deze investeringen komen de woningen uit

‘De VvE krijgt zodra de isolatiemaatregelen zijn getroffen een lager voorschotbedrag van het energiebedrijf’

Frank Huizinga, Joost Schretlen, Eric Verweij (Segon) en Jaap Wieland (voorzitter bestuur VvE Krugerhof) 6


op energielabels D en E. Dankzij de integrale aanpak is dat dus meer dan alleen het vervangen van de verwarmingsketels. ‘Er komen energiezuiniger ketels’, vertelt Wieland. ‘Welk type dat precies wordt, zijn we nog aan het uitzoeken. We zijn in de fase van aanbesteding.’

Daarvoor zijn toch al steigers nodig. Misschien is het dan haalbaar het vervangen van het glas ‘in één keer’ mee te nemen.

Energierekening

Ventilatieopeningen dicht

Vanwege de collectieve verwarmingsinstallatie betaalt de VvE de energieleverancier en betalen de leden van de Krugerhof aan hun VvE voor verwarming en warm water. De VvE krijgt zodra de isolatiemaatregelen zijn getroffen een lagere rekening van het energiebedrijf. ‘In het gunstigste geval zullen we de VvE-bijdrage één jaar gelijk moeten houden, in het ongunstigste geval zeven jaar’, vertelt Wieland. ‘Daarna kan de bijdrage omlaag. Tenminste, als de energieprijs niet stijgt.’

Twee jaar geleden was de VvE Krugerhof aan vernieuwing van het dak toe. ‘We hebben toen onder het dak een nieuwe

Het kostte het bestuur van VvE Krugerhof weinig moeite de vereiste

‘HR++-glas isoleert veel beter dan het dubbel glas dat er in 1995 is ingezet’, vertelt Gleijm. ‘We hebben dat kunnen zien aan de hand van de thermografische beelden die van het gebouw zijn gemaakt. Dat dubbel glas van vijftien jaar geleden zal vast beter isoleren dan enkel glas, maar het laat desondanks heel veel warmte door naar buiten.’

‘Neem energiebesparende maatregelen in samenhang met het MeerJarenOnderhoudsPlan’

isolerende laag laten aanbrengen’, vertelt Wieland. ‘Het dak zweeft als het ware dertig centimeter boven de woningen. Er lopen leidingen onderdoor en aan de zijkant zitten ventilatieopeningen, maar meer dan nodig. Daardoor verliezen we veel warmte. Daar laten we nu iets aan doen. Een aantal ventilatieopeningen laten we dichtmaken.’ De kosten die de VvE kwijt is aan een nieuwe verwarmingsinstallatie, aan HR++-glas aan de achterzijde en aan dakisolatie zijn afhankelijk van twee factoren: de prijzen die bedrijven daarvoor rekenen en de hoeveelheid subsidie die er is binnen te halen. Beide zijn nog niet definitief. De VvE is nog in de fase van aanbesteding en over de subsidies hebben de subsidiegevers nog geen definitieve besluiten genomen. Toch hebben de leden besloten in te stemmen met de investeringen als de offertes maar binnen de afgesproken bandbreedte blijven.

Kliksysteem De leden van VvE Krugerhof hebben besloten alleen het glas aan de achterzijde te vervangen. Dat zit met een simpel kliksysteem in kunststof kozijnen. Het kost daardoor veel minder manuren dan het vervangen van het glas aan de voorzijde. Daar zijn de kozijnen van hout. ‘Voor het glas krijgen we subsidie, niet voor de manuren’, legt Gleijm uit. ‘En we hoeven er geen steigers voor te huren zoals aan de voorkant van het gebouw.’ Er komt dus voorlopig geen HR++ glas aan de voorkant van het gebouw. De vervanging van het glas aan de voorzijde komt weer aan de orde wanneer de kozijnen volgens het MeerJarenOnderhoudsPlan een schilderbeurt nodig hebben.

tweederde van de stemmen achter het voorstel tot de investeringen te krijgen. ‘De meeste moeite kostte het voldoende mensen naar de algemene vergadering te krijgen’, vertelt Gleijm. ‘Tijdens de eerste vergadering waren inclusief machtigingen 55 van de 103 stemmen aanwezig. Dat was te weinig. We moesten dus een tweede vergadering uitschrijven waarin we zonder quorum besluiten konden nemen.’

Werk uit handen Segon heeft het bestuur van de VvE Krugerhof vrijwel alle werk uit handen genomen. ‘Het is een netwerk van onafhankelijke adviseurs die financieel of technisch specialist zijn’, vertelt Wieland. ‘Ze doen eerst een quick scan om te zien of het complex voldoende besparingskansen biedt. Als dat zo is, doen ze uitvoerige onderzoeken naar bijvoorbeeld de technische mogelijkheden van een warmtepomp, koude- en warmtelekken en capaciteitsbehoeftes. Op basis daarvan doen ze een voorstel. Als de vereniging akkoord is, doen ze op verzoek de aanbesteding en monitoren ze de uitvoering. Ze regelen ook alle subsidies voor ons bij het rijk, de provincie en de gemeente.’ Voor dat werk betaalt de VvE. ‘Maar Segon heeft er ook subsidies voor gevraagd en gekregen’, zegt Gleijm. Wieland toont een cheque van € 23.800,die het stadsdeel Oost-Watergraafsmeer heeft toegekend als bijdrage in de onderzoekskosten. ‘Wat we als bestuur hebben geleerd, is dat het bestuur zelf de voorstellen aan de leden moeten doen’, zegt hij. ‘Voor een breed draagvlak werkt dit het allerbeste.’

Meer Met Minder Meer Met Minder is het nationale energiebesparingsprogramma voor de bestaande bouw. Het is een gezamenlijk initiatief van de overheid, woningcorporaties, bouw-, installatie- en energiebedrijven. Met als doel tot 2020 2,4 miljoen bestaande woningen en gebouwen aan te pakken en gemiddeld 30% energiezuiniger te maken. De consumentenorganisaties verenigd in het Platform ‘Bewoners en Duurzaam Bouwen’ (vereniging Eigen Huis, de Woonbond, Vakpunt Wonen, Vastgoed Belang en VvE Belang) ondersteunen dit initiatief door middel van een intentieverklaring hun achterban maximaal te informeren energiebesparende maatregelen te nemen. Meer Met Minder is in 2009 officieel van start gegaan.

M

inder energie, meer klimaat

Energiebesparing is een belangrijk wapen in de strijd tegen klimaatverandering. Door de verbranding van olie, gas en kolen voor de opwekking van energie komen veel broeikasgassen vrij. Daardoor wordt het broeikaseffect versterkt. Daarom willen we de uitstoot van broeikasgassen verminderen. Meer Met Minder wil haar doelstelling bereiken door belemmeringen weg te nemen, investeerders te motiveren tot energiebesparing en door het stimuleren en informeren van de marktpartijen. Kortom, Meer Met Minder richt zich op ‘met gemak energie besparen’. De hoofddoelgroepen daarbij zijn: de particuliere woningeigenaren en verenigingen van eigenaren, huurders en woningcorporaties en de utiliteit.

Meer Met Minder voor appartementeigenaren Behalve dat energiebesparing goed is voor het milieu, is het ook goed voor uw portemonnee. Stroom en gas zijn niet goedkoop en gaan al jaren in prijs omhoog. Energie besparen is dus geld besparen! Daarnaast levert een energiezuinig appartement bij verkoop meer op en worden huizen door isolatie minder vochtig en tochtig. Wel zo comfortabel.

Daarnaast kunnen via Meer Met Minder subsidies worden verkregen en helpt de MMM-aanbieder bij het verkrijgen van financiering en het verlagen van de voorschotnota van het energiebedrijf. De site van MMM geldt als vraagbaak voor consumenten, bijvoorbeeld door het uitgebreide overzicht met subsidies die voor particuliere woningeigenaren beschikbaar is.

Meer Met Minder helpt u 30% minder energie te verbruiken Samenwerking met corporaties? Meer Met Minder stimuleert ook de samenwerking tussen woningcorporaties en bijvoorbeeld VvE’en op het gebied van energiebesparende maatregelen. Dat blijkt goed te werken omdat een corporatie gezien wordt als een betrouwbare partner. Veel rompslomp kan dan door de corporatie geregeld worden en de VvE behaalt winst uit de collectieve inkoop door de corporatie. VvE’en die investeren in hun woningen dragen op hun beurt bij aan de leefbaarheid in de wijk. www.meermetminder.nl

Dankzij de Meer Met Minderaanbieders regelt MMM dat het hele besparingstraject via één loket kan verlopen. Van maatwerkadvies, inclusief inschatting van de kostenbesparing, tot aan een perfecte uitvoering.


7

Energie besparen en de VvE

Ontzorging van kop tot staart met de Segon aanpak Wie is Segon? Segon staat voor het “Stimuleringsinitiatief Energiebesparing Gebouwde Omgeving Nederland” en is een nationaal initiatief van financiële, bouwkundige en energieadviseurs, die samenwerken met de centrale en lokale overheid en verbruikersorganisaties om appartementseigenaren te helpen bij het verlagen van de energielasten. Segon is onafhankelijk en werkt in opdracht en in het belang van de VvE en haar eigenaren.

De overheid zet vaart achter energie besparen. Subsidieregelingen en korting op de btw moeten u verleiden aan de slag te gaan. De meeste winst is te behalen bij oudere woningen die als het om warmte gaat, vaak zo lek zijn als een mandje. Veel woningen scoren zeer slecht: energielabel F of G. Het doel van de overheid is tot 2020 2,4 miljoen woningen en gebouwen aan te pakken en gemiddeld dertig procent energiezuiniger te maken.

E

nergiebesparende maatregelen betekenen voor bewoners een lagere energierekening en meer wooncomfort. En energiebesparing is goed voor het milieu. Dat zijn voor u drie goede redenen te investeren in energiebesparing. Maar het probleem is dat u zelf in uw appartement weinig kunt doen, omdat de meeste energiebesparende voorzieningen met name worden getroffen aan de gevels, het dak en de vloeren. Dat zijn gemeenschappelijke gedeelten van het gebouw. U mag daar gewoon niet aankomen. Dakisolatie, spouwmuurisolatie en dubbel glas moet samen met de andere eigenaren gebeuren. Ook het plaatsen van een zuinige HR ketel vereist speciale voorzieningen. Daar hebt u allemaal toestemming van de algemene ledenvergadering voor nodig. Kijkt u overigens goed in het splitsingsreglement na, welke stemverhouding vereist is: een gewone meerderheid of een gekwalificeerde meerderheid. Zie het artikel ‘Besluitvorming en energiebesparing’ op www.energievve.nl. Hoe u het wendt of keert, voor isolerende maatregelen zal er geld op tafel moeten komen, ook al helpt de overheid een handje mee met ‘stapelbare’ subsidiemaatregelen en verlaging van de btw. Ga van te voren goed na of daar binnen de VvE voldoende belangstelling en draagvlak voor is. Laat u de maatregelen in één keer uitvoeren, dan kunt u maximaal profiteren van de subsidieregelingen. Maar dat betekent bijna altijd een extra bijdrage ineens van alle eigenaren. Is dit in één keer een te grote stap, neem dan isolerende maatregelen op in het MeerJarenOnderhoudsPlan (MJOP) en ga er eerst voor sparen in het reservefonds. Zodra er gepland (groot) onderhoud aan de orde is, kunt u energiebesparende maatregelen meteen

Wat doet Segon? Segon ondersteunt VvE’en volledig bij het onderzoeken van de haalbaarheid en bij de uitvoering van individuele én collectieve energiebesparende maatregelen. Dat doet zij door niet alleen aandacht te besteden aan de bouwtechnische, bouwfysische en installatietechnische mogelijkheden, maar ook door de bedrijfseconomische en juridische consequenties in kaart te brengen. Zij houdt daarbij rekening met de eigendoms-

meenemen. Op termijn zal uw gebouw dan aanzienlijk energiezuiniger worden en dat vertaalt zich in een lagere energierekening en enkele labelsprongen in het energielabel. Het is goed te weten dat u energiebesparende maatregelen kunt nemen die direct van invloed zijn op het energielabel (labelwinst) en dus natuurlijk ook op uw portemonnee (zie de pagina’s 11 t/m 17). Er zijn ook maatregelen die geen enkel effect hebben op het energielabel, maar wel doorwerken in uw portemonnee (zie pagina 19: nuttige tips om individueel energie te besparen). Dan zijn er maatregelen die u zelf kunt treffen (pagina 17) en maatregelen waar u beslist een vakman voor nodig heeft. Tot slot zijn er maatregelen die u als individuele eigenaar kunt treffen, maar de meeste maatregelen kunt u alleen collectief, samen met uw medeeigenaren nemen.

DE SEGON SCAN Met de Segon Scan wordt stap 3 uit het 10-stappenplan voor de VvE uit handen genomen. Hiermee verzekert de VvE zich van een maatwerkadvies, waarin zowel voor de individuele eigenaar-bewoners, als voor de gemeenschappelijke zaken (gevel, dak, collectieve ruimten, centrale installaties etc.) inzichtelijk wordt gemaakt welke besparingsmogelijkheden mogelijk zijn.

Wat kost de Segon Scan? Voor complexen met meer dan 20 appartementen komt de prijs van de Segon Scan op gemiddeld € 200,- (incl. BTW) per appartement èn is het maatwerkadvies op de gemeenschappelijke zaken gratis. Voor complexen met minder dan 20 appartementen wordt er een meerprijs voor de Segon Scan in rekening gebracht.

Gaat u eens naar de speciale website: www.energievve.nl. Hier laten wij u aan de hand van een voorbeeld appartementengebouw zien wat bij welke besparingsmaatregel (dak, gevel, glas, vloer, cv-ketel, naden en kieren) uw investering minus subsidie is, welke labelsprong u daarmee kunt bereiken en wat de directe jaarlijkse besparing in euro’s is.

verhoudingen en kwantificeert de financiële consequenties voor de VvE en per huishouden. Daar waar nodig wordt samen met de gemeente een (financieel) vangnet gecreëerd. Uiteraard wordt er gedurende het gehele traject veel aandacht besteed aan de begeleiding van zowel het bestuur als de bewoners. Desgevraagd verzorgt Segon in samenspraak met de VvE-beheerder ook de begeleiding van het offertetraject, (het toezicht op) de uitvoering van de maatregelen en de MeerJarenOnderhoudsPlanning. Ontzorging van kop tot staart dus. En daarmee de grootste kans op een positief besluit in de ALV! De Segon Scan legt hiervoor de basis.

Tenslotte Graag zien wij u dit najaar in uw regio tijdens de voorlichtingsbijeenkomsten van VvE Belang. Daar zal plenair de Segon Scan en in een aparte workshop ‘Energiebesparing en de Segon aanpak’ de Integrale Ontzorgingsaanpak worden toegelicht.

TiP: Gratis Segon Scan in 2009! Gratis Segon Wilt u Energiebesparing in Scan 2009 opinde2009! agenda van zetten of wiltinu 2009 hiermee een vlieWiltdeu VvE Energiebesparing op de agenda vanmaken, de VvE zetten of wilt hiergende start dan is dit het umoment! VvE mee een start namelijk maken, dan is dit Belang en vliegende Segon hebben in overleg het het moment! VvE Belang en Segon hebben met ministerie van VROM kunnen bewerknamelijk in overleg met het ministerie van stelligen dat onder bepaalde voorwaarden de VROM kunnen bewerkstelligen dat onder subsidie op maatwerkadvies van (max.) € 200,bepaalde voorwaarden de subsidie op maat(incl. BTW) per ookBTW) van per toewerkadvies vaneigenaar-bewoner (max.) € 200,- (incl. passing is op de Segon Verhuurdeis wonineigenaar-bewoner ookScan. van toepassing op gen van deze subsidie uitgesloten. Hiermee de zijn Segon Scan. Verhuurde woningen zijn van deze subsidie uitgesloten. Hiermee kan kan voor appartementencomplexen metvoor meer appartementencomplexen metSegon meer Scan dan 20 dan 20 eigenaar-bewoners de eigenaar-bewoners de Segon Scanuitgevoerd. dus geheel dus worden geheel gesubsidieerd gesubsidieerd worden uitgevoerd. Helemaal Helemaal gratis dus! uw VvE-voordeel loopt dan gratis dus! uw VvE-voordeel loopt dan al gauw al gauw op tot mogelijk duizenden euro’s. op tot mogelijk duizenden euro’s.

TiP

Maar Maarlet letwel: wel:voor voorde desubsidie subsidie geldt: geldt: OP OP == OP! OP! Snel Nadere informatie informatieover over Snelaanmelden aanmelden dus! Nadere deSegon SegonScan, Scan, de de aanmeldprocedure aanmeldprocedure en de en voorwaarden voor voor VvE’en VvE’en treft voorwaarden treftuuaan aanop op www.segon.nl/segonscan en www.segon.nl/segonscan en www.energievve.nl/segonscan. www.energievve.nl/segonscan.

iNTEGRALE ONTzORGiNGSAANPAK SEGON Voor de grotere VvE’en kan Segon, nadat de Segon Scan is uitgevoerd, de integrale Ontzorgingsaanpak aanbieden. Voor de kleinere VvE’en wegen de hiermee gemoeide kosten vaak niet op tegen de te behalen voordelen en biedt het 10-Stappenplan een goed handvat. De integrale Ontzorgingsaanpak van Segon start met een uitgewerkt plan van aanpak en begroting voor het nadere onderzoek naar de bouwfysische, installatietechnische, de bedrijfseconomische, de financiële en juridische haalbaarheid van de diverse energiebesparende alternatieven. Dit plan wordt aan de ALV van de VvE gepresenteerd.

Ga aan de slag, volg het 10-stappenplan en zet energiebesparing op de agenda van uw VvE!

TiP Wist u dat, met het goed afstellen van installaties vaak veel energie is te besparen? Vraag de vakman uw installaties goed in te regelen.

De uitkomsten resulteren in een investeringsvoorstel, waarin de door Segon verworven subsidies ook worden meegenomen. in dit voorstel worden de financiële consequenties voor de VvE als voor de eigenaar-bewoners inzichtelijk gemaakt. Een in samenspraak

met het bestuur en de gemeente uitgewerkt (financieel) vangnet kan onderdeel zijn van dit voorstel. Ook dit voorstel wordt gepresenteerd aan de ALV van de VvE. indien de ALV besluit tot het uitvoeren van de voorgestelde maatregelen kan Segon desgevraagd en in overleg met de VvEbeheerder het offerte-aanvraagtraject begeleiden, de directievoering en het toezicht op de implementatie verzorgen en het MJOP actualiseren. Gedurende het traject wordt er regelmatig teruggerapporteerd naar het bestuur en ALV, zodat u volledig op de hoogte bent van de voortgang. Want uw vertrouwen en steun zijn cruciaal voor het draagvlak en daarmee voor een positief VvE besluit. Voor meer informatie verwijzen wij u graag naar www.segon.nl/ontzorgingsaanpak .

beeld: Feenstra Warmte Totaal Zorg

DE BONuS VAN SEGON EN VVE BELANG

8


Leidt de Segon aanpak uiteindelijk tot het uitvoeren van een pakket van maatregelen waarbij er een EPC verbetering wordt gerealiseerd van minimaal 0,5 (is ongeveer 20% besparing), dan kan de VvE achteraf per eigenaar-bewoner een extra bonus krijgen van maximaal € 300,-. Bij een EPC verbetering van 0,75 (ongeveer 30% besparing)

bedraagt de bonus zelfs maximaal € 750,per eigenaar-bewoner! uw voordeel loopt dan al gauw in de duizenden euro’s of zelfs meer! Voor nadere informatie over deze bonus verwijzen wij u naar www.segon.nl/bonus of www.energievve.nl/bonus.

Tien stappenplan om te komen tot energiebesparing ‘Krijg iedereen maar eens mee. We zijn wel een VvE’! Dat is een begrijpelijke reactie als het gaat om investeren in duurzaamheid en energiebesparing. Dat moet nu eenmaal samen met de andere eigenaren en daar is toestemming van de algemene vergadering van eigenaren voor nodig. Energie besparen is moeilijk en vaak kostbaar. Maar het is wel nodig! VvE Belang helpt u daarbij en biedt u daarom samen met Segon een handreiking met het 10-Stappenplan voor VvE’en.

STAP

1

Oriëntatie/ vooronderzoek

Om duurzaamheid en energiebesparing op de agenda te krijgen is het belangrijk te bekijken of er voldoende belangstelling en draagvlak binnen de VvE aanwezig is. Een goed moment is bijvoorbeeld als het MeerJarenOnderhoudsPlan (MJOP) moet worden aangepast. De VvE kan dan, afhankelijk van de hoogte van de investeringen en de besparingen, besluiten om meteen een aantal energiebesparende maatregelen te nemen of om dit juist in stappen te doen via het MJOP. Stel voor de ledenvergadering een globaal voorstel op en oriënteer u ter voorbereiding daarop op de nieuwe door VvE Belang in het leven geroepen website: www.energievve.nl. Bekijk welke energiebesparende maatregelen volgens u genomen moeten worden en welke besparing, maar ook welk woongenot dat oplevert. Denk ook alvast na over hoe u een en ander denkt te gaan betalen. Wordt het sparen via het MJOP? Kan het uit de reserve? Zijn er subsidies of bijzondere voordelen te verkrijgen? Vereist de maatregel een eenmalige bijdrage van de leden? Of kan er een beroep worden gedaan op een speciale lening (bijv. het energiebesparingskrediet van de overheid). Let hierbij wel op: veel subsidies zijn tijdgebonden of het budget is beperkt.

STAP

2

Het eerste voorstel aan de VvE-vergadering

Het is van belang de leden tijdens de vergadering te vragen hoe zij staan tegenover investeren in duurzaamheid en energiebesparing. U stelt een aantal beslisregels op aan de hand waarvan kan worden bepaald wanneer en hoe energiebesparende ingrepen kunnen worden betaald. Een en ander natuurlijk rekening houdend met de besparingen, de subsidies en de btw-verlaging. Daarnaast vraagt u toestemming om een gecertificeerd onafhankelijk energieadviseur een Maatwerk Energie Prestatie Advies (EPA) te laten uitvoeren voor de individuele appartementen, de bedrijfseenheden èn het complex als geheel.

STAP

Het Maatwerk EPA

Het Maatwerk EPA van de gecertificeerde onafhankelijke energieadviseur bestaat uit een rapport over de huidige situatie en een besparingsadvies per appartement. In het rapport staat per maatregel aangegeven hoeveel procent besparing hiermee samenhangt, inclusief een indicatie hoeveel geld u bespaart en hoeveel geld u in besparingsmaatregel zou moeten investeren. Het kan heel nuttig zijn hierbij warmtefoto’s te laten maken om ‘energielekken’ op te sporen.

3

Het is belangrijk dat VvE’en behalve een maatwerkadvies per appartement vooral ook een maatwerkadvies voor het hele gebouw vragen, inclusief de gemeenschappelijke ruimten. Informeer dus vooraf goed wat er in het Maatwerk EPA wel en niet wordt opgeleverd.

STAP

4

De wijze van financiering

Als duidelijk is welke gemeenschappelijke besparingsmaatregelen worden geadviseerd, komt de wijze van financiering aan de orde. Eerst moet worden bekeken of de VvE deze besparingsmaatregelen zelf kan betalen uit de reserves, de besparingen, de subsidies of uit een verhoging van de servicekosten. Kan dat niet, dan is een (extra) eigen bijdrage van de bewoners noodzakelijk. Is dat laatste het geval, dan is het van belang om vooraf een oplossing te bieden voor bewoners die deze extra bijdrage vermoedelijk niet kunnen betalen. Een gesprek met de gemeentelijke kredietbank, de sociale dienst of een extra subsidie kan daarbij een oplossing bieden. Maar ook de servicekosten of een andere wijze van besteding van de servicekosten kan een oplossing bieden. Als er onder de VvE-leden een verhuurder is, zal die moeilijk zijn te overtuigen wanneer hij moet investeren als daar geen huurverhoging tegenover staat. Hier bieden de Energie Investerings Aftrek (EIA-regeling), een laagrentende lening of lokale subsidies voor verhuurders mogelijk een oplossing.

STAP

Opvragen van offertes

Nu de maatregelen en de wijze van financiering bekend zijn, is het tijd om offertes op te vragen. Ook hier moet u goed overwegen aan welke voorwaarden de offerte die u gaat aanvragen moet voldoen. Geef iedere leverancier aan wie u een offerte vraagt dezelfde gegevens. Anders wordt het ‘appels met peren’ vergelijken of zal al gauw meerwerk aan de orde zijn. Het is daarom verstandig om bij het opstellen van uw offerte-aanvraag een bouwkundige of installatiedeskundige in te schakelen. U beoordeelt de offertes en stelt een bestuursvoorstel voor de algemene ledenvergadering op.

5

STAP

6

Besluitvorming: Het bestuursvoorstel aan de VvE-vergadering

Zorg voor een gedegen plan. Presenteer het opgestelde Maatwerk EPA samen met de noodzakelijke energiebesparende maatregelen, de investeringen, de subsidies, de besparingen en maak een voorstel hoe een en ander kan worden betaald. Kijk ook goed naar de besluitvorming: is een gewone meerderheid van stemmen genoeg of is hier een gekwalificeerde meerderheid vereist?

STAP

7

Het uitvoeren van de werkzaamheden

Nadat de ALV het voorstel heeft goedgekeurd, is het belangrijk dat een externe deskundige, als toezichthouder, tussentijds controleert of het werk naar behoren en conform de gestelde kwaliteitseisen wordt uitgevoerd. De beoogde besparingen moeten immers wel gerealiseerd kunnen worden. Daarnaast is het belangrijk te toetsen dat wordt voldaan aan de eisen die gelden voor het kunnen verzilveren van de diverse subsidies.

STAP

De oplevering

Ook bij de oplevering is het van belang te beoordelen of het werk uiteindelijk is opgeleverd conform de overeengekomen specificaties. Ook hier kan een deskundige

8

meekijken. Deze deskundige stelt een proces-verbaal van de oplevering op. U kunt nu met een gerust hart de subsidies gaan verzilveren, aangezien die veelal pas bij oplevering betaalbaar worden gesteld.

STAP

9

Het nieuwe label aanvragen en de Bonus van VvE Belang

Na oplevering is het van belang dat u opdracht geeft voor het maken van een nieuw energielabel per appartement. Als u te werk bent gegaan zoals in dit stappenplan staat én u een gemiddelde besparing heeft gerealiseerd van minimaal 30%, dan mag VvE Belang u in samenwerking met Segon een bonus uitkeren van maximaal € 750,- per appartement. Bij een gemiddelde besparing van meer dan 20% bedraagt deze bonus maximaal € 300,-. Voorwaarde is wel dat de maatregelen vóór mei 2011 zijn uitgevoerd.

STAP

10

MJOP en de periodieke toetsing

Het komt voor dat er te weinig voor toekomstig (groot)onderhoud wordt gereserveerd. Het onderhoudsplan moet daarom regelmatig worden bijgesteld, zodat een reëel beeld blijft bestaan van de (toekomstige) onderhoudsverplichtingen. De servicekosten moeten daarbij gekoppeld worden aan de prijsontwikkeling van lonen en materialen of aan de ontwikkeling van marktprijzen. Daarnaast is het verstandig om bij iedere ingreep even te ‘checken’ of er inmiddels geen nieuwe en betere energiebesparende alternatieven op de markt zijn gekomen. Denk bijvoorbeeld aan zonne-energie, windenergie of de introductie van innovatieve HR-ketels (bijvoorbeeld de HR-E ketel). De verwachting is dat het rendement van nieuwe verwarmingsketels de komende tijd nog sterk zal toenemen.

Tenslotte Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Dan kunt u een uitvoerige toelichting op dit 10-Stappenplan terugvinden op de website www.energievve.nl


9

Subsidies, btw-verlaging en goedkoop lenen Om energiebesparing te stimuleren heeft de overheid een aantal tijdelijke maatregelen opgezet die het goedkoper maken om energie te besparen. Het gaat hier om subsidies en btw-verlaging, die de prijs van energiebesparende adviezen en maatregelen lager maakt. Daarnaast zijn er regelingen (Energiebesparingskrediet en de Regeling Groenprojecten) die het mogelijk maken om tegen lagere rentes geld te lenen om energiebesparende maatregelen uit te (laten) voeren. Doordat de verschillende regelingen met elkaar en met bestaande regelingen zijn te combineren, wordt het aantrekkelijk om juist nu te investeren in energiebesparende maatregelen. Het ‘stapelen’ van subsidies, btw-verlaging, renteverlagingen en andere kortingen kan een aanzienlijk financieel voordeel opleveren.

L

et op! De maatregelen zijn van tijdelijke aard. Voor subsidies geldt dat als het budget van de overheid op is, de subsidies worden stopgezet. Dit zal uiteraard tijdig worden aangekondigd. Zorg er voor, dat u zo snel mogelijk uw complete subsidieaanvraag indient. Op het moment van drukken van deze krant waren nog niet alle regelingen definitief bekend. Er kunnen dus nog wijzigingen en aanvullingen optreden. Voor alle regelingen geldt dat de precieze voorwaarden, aanvraagformulieren en de laatste stand van zaken te vinden is op de website van Meer Met Minder: www.meermetminder.nl/ overzicht_subsidieregelingen. Meer Met Minder is het nationale energiebesparingsprogramma voor bestaande gebouwen. De stichting voert het convenant ‘Meer Met Minder’ uit, dat ministeries, bouwbedrijven, energiebedrijven, installatiebedrijven en woningcorporaties in 2008 met elkaar sloten. Doel is dat in 2020 2,4 miljoen bestaande woningen en andere gebouwen blijvend 30 procent minder energie gebruiken.

Subsidieregeling maatwerkadvies Een maatwerkadvies (zie pagina 5) biedt direct inzicht in de mogelijke energiebesparende maatregelen, wat deze kosten en welke besparingen daarmee mogelijk zijn (zie stap 3 van het 10-stappenplan op pagina 9). De subsidie is bedoeld voor eigenaar-bewoners.

Alleen maatwerkadviezen die door een gecertificeerd adviseur (BRL 9500-02) zijn afgegeven komen in aanmerking voor subsidie. De aanvrager van het advies ontvangt eenmalig maximaal € 200,- (incl. btw) wanneer hij een maatwerkadvies laat uitvoeren. Maatwerkadviezen kosten gemiddeld tussen de € 150,- en € 300,-. Deze subsidieregeling betreft een tijdelijke maatregel die loopt tot 31 december 2010 of zoveel eerder als dat het budget is uitgeput. Dit budget biedt overigens ruimte voor zo’n 50.000 maatwerkadviezen. Aanvragen van deze subsidie is mogelijk vanaf 1 juli 2009. Voor appartementen is het verstandig voor het hele gebouw in één keer een maatwerkadvies te laten uitvoeren. Dit is veel goedkoper. Per appartementseigenaar kan dan maximaal € 200,- (incl. btw) subsidie worden aangevraagd.

BTW-verlaging De BTW op een aantal isolatiewerkzaamheden bij woningen wordt verlaagd van 19 naar 6%. Het verlaagde btw-tarief is van toepassing op zowel arbeidsloon als gebruikte materialen, tenzij de materialen 50 % of meer van de totale kosten van de werkzaamheden beslaan. In het geval dat de materiaalkosten 50 % of meer van de totale kosten van de werkzaamheden beslaan, valt alleen het arbeidsloon onder het verlaagde btw-tarief van 6 % en moet over de materiaalkosten gewoon 19 % btw worden betaald. De verlaging geldt niet voor ‘gewone’ verbouwingen. De ingangsdatum is 1 juli 2009 en er is nog geen einddatum aangegeven.

Subsidieregeling isolatieglas De subsidieregeling voor isolatieglas geldt voor eigenaar-bewoners van woningen die voor 1995 zijn gebouwd. Wanneer de woning voorzien wordt van minimaal 5 m2 isolatieglas met een isolatiewaarde van maximaal 1,60 W/m2K kan maximaal 20% van de kosten met een maximum van € 1.100,(incl. BTW) vergoed worden. De regeling wordt officieel pas per 1 oktober 2009 opengesteld, met terugwerkende kracht tot 1 juli 2009. Dus laat u nu reeds isolatieglas plaatsen, bewaar de nota dan goed! De regeling loopt tot 31 december 2010.

Meer Met Minder-Stimuleringspremie VvE Belang heeft met Meer Met Minder afspraken gemaakt dat wanneer een VvE met energiebesparende maatregelen een EPC (Energie Prestatie Certificaat) verbetering realiseert van minimaal 0,5 (is ongeveer 20% besparing of één labelsprong), dan kan de VvE achteraf per eigenaar-bewoner een extra bonus krijgen van maximaal € 300,-. Bij een EPC verbetering van 0,75 (ongeveer 30% besparing of twee labelsprongen) bedraagt de bonus zelfs maximaal € 750,- per eigenaarbewoner.

Subsidieregelingen Duurzame Warmte en Duurzame Energie Naast bovenstaande maatregelen heeft het Ministerie van Economische Zaken ook twee interessante subsidieregelingen, gericht op het besparen van energie: de

SVn Duurzaamheidslening De nieuwe Duurzaamheidslening van SVn (het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten) brengt kostenneutrale financiering van energiebesparende maatregelen voor woningbezitters dichterbij. De directe energiebesparingen overstijgen vaak de kosten van de goedkope lening die door gemeenten -via een fonds bij SVn- beschikbaar kan worden gesteld. Snel terugverdiend De Duurzaamheidslening biedt woningeigenaren een financieel steuntje in de rug bij het treffen van energiebesparende maatregelen in en aan de woning. De lening biedt woningeigenaren een aantal belangrijke voordelen. De rente is lager dan de marktrente. Daarnaast valt de energierekening lager uit door de energiebesparende maatregelen die woningeigenaren kunnen nemen. U leent de eerste drie jaar aflossingsvrij en tegen een vaste lage rente. Na de eerste drie jaar gaat u rente en aflossing betalen. De Duurzaamheidslening heeft een looptijd van 10 jaar tot een bedrag van € 7.500,- en een looptijd van 15 jaar voor grotere bedragen. U kunt minimaal € 2.500,- en maximaal € 15.000,- lenen. Welke bedrag u ook leent, u krijgt altijd een aantrekkelijke rentekorting van 3%. Gemeentelijke voorwaarden De Duurzaamheidslening kan alleen aangevraagd worden in gemeenten die daarvoor een fonds hebben ondergebracht bij SVn. Op de website van SVn staat welke gemeenten dit zijn. Wanneer uw gemeente een Duurzaamheidsregeling voert, dan bepaalt de gemeente uiteindelijk of u een Duurzaamheidslening kunt aanvragen. Dit gebeurt aan de hand van de voorwaarden in de gemeentelijke verordening. Deze vermeldt onder meer de doelgroep(en) van de lening en welke energiebesparingsmaatregelen in aanmerking komen voor de Duurzaamheidslening. Denkt u daarbij aan voorzieningen zoals een energiezuinige verwarmingsinstallatie, gevel-, dak-, vloerisolatie en thermisch dubbelglas. SVn Een gemeente werkt bij de Duurzaamheidslening samen met SVn. SVn is een onafhankelijke financiële partner van gemeenten. SVn beheert het speciale fonds voor Duurzaamheidsleningen van de gemeente en verzorgt de financiële afhandeling van de leningen. Wilt u meer informatie over de Duurzaamheidslening, kijk dan op www.svn.nl of bezoek de stand van SVn op de VvE informatiemarkten in oktober.

10


Subsidieregeling Duurzame Warmte (SDW) en de Subsidieregeling Duurzame Energie (SDE). De eerste regeling is voor eigenaarbewoners die een zonneboiler, warmtepomp of micro-warmtekrachtinstallatie laten installeren (zie pagina 16). Dit zijn allemaal systemen die voor een forse besparing van energiekosten kunnen zorgen, maar die zonder subsidie nog niet rendabel zijn. Dankzij de SDW kan het interessant zijn om hier toch eens naar te gaan kijken. De SDW loopt nog tot eind 2011. De Subsidieregeling Duurzame Energie (SDE) is gericht op systemen die electriciteit of gas produceren door middel van natuurlijke bronnen als wind, zon en hout. In 2009 staat de regeling open voor zonnepanelen, wind (land en zee), biomassa en waterkracht. De SDE vergoedt het verschil tussen de kostprijs van de ‘reguliere energie’ en de duurzame energie. Met name de interesse in het plaatsen van zonnepanelen is erg groot. Zo groot, dat het budget inmiddels overtekend is. Voor de andere regelingen kan nog tot 30 oktober 2009 ingeschreven worden. Het Energiebesparingskrediet en de Regeling Groenprojecten zijn geen subsidies, maar regelingen waardoor je goedkoper geld kunt lenen om energiebesparende maatregelen in je huis te maken. Houdt er wel rekening mee, dat geld lenen geld kost.

Energiebesparingskrediet Bij het Energiebesparingskrediet (EBK) staat het Rijk garant voor leningen (consumptieve kredieten) ten behoeve van energiebesparende maatregelen in woningen. Door deze garantstelling kan de rente op deze lening met ongeveer 1% omlaag. De regeling geldt voor eigenaar-bewoners. De ingangs datum is 1 juli 2009 en de regeling loopt tot eind 2011.

Regeling Groenprojecten De Regeling Groenprojecten heeft specifiek betrekking op het lenen van geld om zonnecellen (fotovoltaïsch), zonnecollectoren en warmtepompen te kopen. Maar het is ook van toepassing als u uw woning 4 of 5 energielabelsprongen weet te verbeteren. In al die gevallen kan er een rentekorting van 2-3% toegepast worden. Deze regeling bestond al langer, maar is per 1 juli van dit jaar verruimd. Tot voor kort waren alleen leningen mogelijk voor investeringen vanaf € 20.000,-. Met de aanpassing van deze Regeling Groenprojecten vervalt deze ondergrens. Ook is nu een langere looptijd toegestaan: vijftien jaar in plaats van tien jaar. Meer informatie en laatste nieuws: www.meermetminder.nl/overzicht_subsidieregelingen

i S O L AT i E

TiP

Door in uw eigen woning te zorgen voor goede isolatie, verbruikt u minder energie én heeft u veel meer comfort. in iedere woning zitten wel een paar zwakke plekken als het gaat om isolatie. Hier valt dus met simpele middelen veel winst te behalen voor bijna iedereen. Goede isolatie zorgt er ook voor dat de warmte die al aanwezig is, veel beter behouden blijft. Juist dat behoud van de aanwezige warmte is een speerpunt bij de beoordeling van de energielabels. Het energielabelsysteem gaat uit van de zogenaamde Trias Energetica; wat in gewone taal eigenlijk het volgende inhoudt: ◆ Gebruik zo min mogelijk energie ◆ Haal de energie die u verbruikt uit duurzame bronnen ◆ Gebruik energie zo efficiënt mogelijk

Wat is isoleren? 1 Een speciaal materiaal aanbrengen, dat warmte ‘buffert’. Warmte blijft dan binnen in de winter en buiten in de zomer. 2 Zorgen voor een luchtdichte laag aan de binnenkant (woonkant). Zo komt er geen vochtige binnenlucht in de vorm van condens in het isolatiemateriaal. 3 De buitenkant winddicht maken, maar niet luchtdicht. Isolatiemateriaal moet namelijk wel kunnen ademen, anders gaat het rotten. De winddichte laag zorgt dat het vocht, stof en de (koude) wind niet in het isolatiemateriaal trekt. 1

2

3

lucht

lucht

FABEL Veel mensen denken dat overmatig isoleren het risico op schimmelvorming vergroot. Dit klopt niet. Wél is het zo dat goede isolatie niet zonder een goed ventilatiesysteem kan. De condens die ontstaat door warme binnenlucht tegen (koude) ramen, moet namelijk afgevoerd worden door een ventilatiesysteem.

Voordelen van goede isolatie Een goed geïsoleerde woning biedt vele voordelen. Om te beginnen houdt u door goed te isoleren de warmte langer binnen. Dit houdt dus in dat u minder snel hoeft te stoken en dus op een lagere energierekening kunt rekenen. Door een slecht geïsoleerde woning goed te isoleren kunt u gemiddeld zo’n € 900,- per jaar besparen op uw gasrekening. Zo kunt u dus flink besparen op uw maand-

voeren. Maak dus geen ‘plastic zak’ van uw woning. Zorg daarom voor dampdoorlatende wanden plafondafwerking. Materialen die goed damp doorlaten, zijn bijvoorbeeld glaswol, steenwol, cellulose en houtvezel. De dampdoorlatendheid van isolatiemateriaal wordt weergegeven in de mu-waarde. U vindt deze mu-waarde op de verpakking van het materiaal. Hoe lager de mu-waarde, hoe beter de dampdoorlatendheid.

Soorten isolatie Het isoleren van een woning is in 4 categorieën in te delen; ◆ Dakisolatie ◆ Gevelisolatie ◆ Vloerisolatie ◆ Isolerende beglazing Op de volgende pagina’s komen deze vormen van isoleren uitgebreid aan bod. Er zijn natuurlijk nog veel andere maatregelen te treffen die warmteverlies in de woning tegengaan. Denk eens aan het voorkomen van koudebruggen (ongeïsoleerde ruimten waardoor de warmte gemakkelijk ontsnapt) of het dichten van kieren en naden. Ook deze onderdelen tellen zwaar mee voor een goed label!

Hoe begint u? lasten; niet alleen nu, maar ook in de toekomst! Met de stijgende energieprijzen is een investering in isolatie dus een goede keuze. Bijkomend voordeel is dat het uiteraard veel comfortabeler is om een woning te bewonen waar het niet tocht en niet vochtig is. Ook van geluidshinder zult u in een goed geïsoleerde woning veel minder last hebben.

Geen plastic zak wind

Maak gebruik van materialen met een hoge isolatiewaarde (R-waarde). De (R-waarde) en daarmee de energiebesparing, hangt af van het soort materiaal en de dikte daarvan. Hoe hoger de (R-waarde), hoe beter wordt geïsoleerd.

Veel mensen denken dat isolatie de kans op schimmels en vocht in een woning vergroot. Niets is minder waar. Isoleren verkleint juist de kans op vocht in de woning. De warme binnenlucht krijgt zo geen kans om op koude muren te condenseren. Het is wel erg belangrijk om te zorgen voor een goede ventilatie. Maak daarom gelijk met het isolatieplan ook een ventilatieplan. U kunt dan alvast rekening houden met maatregelen die u hiervoor moet treffen, zoals het plaatsen van ventilatieroosters boven ramen. Zo beperkt u de aanwezigheid van vocht in huis en verdwijnen eventuele schadelijke stoffen. Daarnaast moet een woning kunnen ademen om het vocht af te kunnen

Begin bij een verbouwing eerst met het maken van een plan voor de isolatie van de woning. Het is te vergelijken met een ballon die lek is; u zult eerst op zoek moeten gaan naar de plaats waar de lucht ontsnapt. ◆ Neem op waar de woning niet goed geïsoleerd is. ◆ Neem het bouwjaar van de woning als uitgangspunt voor het isoleren: 1983 of later: voldoende geïsoleerd. 1975 - 1983: dak en de gevels geïsoleerd en de ramen in de woonkamer. Vóór 1975: niet of nauwelijks geïsoleerd bij de bouw* Vóór 1920: niet geïsoleerd bij de bouw*. Deze huizen hebben ook vaak geen spouwmuur. ◆ Bekijk welke materialen geschikt zijn om de ruimte te isoleren. ◆ Inventariseer of u deze klus zelf kunt uitvoeren of dat u een specialist het werk wilt laten doen.

GEVELSCAN Een nieuw en geavanceerd hulpmiddel om lekken in isolatie op te sporen is het maken van foto’s met een infrarood camera. Met warmtebeelden wordt precies aangegeven waar warmte verloren gaat en waar energiebesparende maatregelen nodig zijn. Overtuigender beelden van een niet, of slecht geïsoleerde gevel zijn bijna niet te verkrijgen. Hoe lichter de kleur hoe meer energieverlies. Een gevelscan brengt warmtelekken zo exact in kaart dat energieverlies in één oogopslag zichtbaar is. Naast een gevelscan behoort voor schuine daken een dakscan ook tot de mogelijkheden. Meer informatie: VvE Magazine augustus 2009 en www.energievve.nl

isolatiematerialen Er zijn vele isolatiematerialen verkrijgbaar. De verschillen in milieubelasting van isolatiematerialen zijn vrij klein vergeleken met de energiebesparing die isoleren oplevert. Dus welk materiaal u ook kiest; isoleren levert zéker energie- en milieuwinst op. Bij de keuze van isolatiemateriaal is het belangrijk om te letten op de isolatiewaarde (R-waarde), die bepaald wordt door de dikte en het soort materiaal. Een hoge R-waarde betekent dat het materiaal goed isoleert. Daarbij is het natuurlijk goed om te letten op de recyclebaarheid van het materiaal en de milieubelasting. Vloeibaar PUR-schuim isoleert bijvoorbeeld erg goed, maar is niet goed recyclebaar omdat het zich aan het oppervlak hecht.

TiP zorg dat u bouwtekeningen en alle belangrijke gegevens over de constructie van uw woning heeft verzameld. Wat is al eens geïsoleerd en wat niet? in welk jaar? Hoe dik is de isolatie? Bij het ontbreken van belangrijke gegevens kan het voorkomen dat de EPA-adviseur uitgaat van een gemiddelde. Dit kan labelverlies opleveren.

* Uitzonderingen daargelaten.

uiTLEG GEBRuiKTE SYMBOLEN EPA-CHECK

LABELVERLiES

FABEL

Met de EPA-CHECK kunt u zelf op een eenvoudige manier bepalen hoe energiezuinig uw woning op dit moment is. zo leggen we bijvoorbeeld uit hoe u het verschil ziet tussen een geïsoleerde en een niet geïsoleerde spouwmuur.

Labelverlies laat zien welke zaken u een slechte beoordeling bij bepaling van het energielabel kunnen opleveren.

Fabeltjes rondom energiezuinig verbouwen. Geloof ze niet..!

RENDEMENT

20%

TiP LABELWiNST Labelwinst geeft tips om een zo hoog mogelijk energielabel te behalen. Een HR 107-ketel levert bijvoorbeeld hoge punten op bij bepaling van het energielabel.

Tussen de teksten door worden handige tips vermeld die betrekking hebben op het behandelde onderwerp.

RENDEMENT

Hierbij wordt vermeld hoeveel rendement u kunt verwachten op een investering in energiebesparende maatregelen. uit onderzoek is gebleken dat u deze investeringen dubbel en dwars terugverdient bij verkoop van uw woning. Het geld dat u daarnaast bespaart op uw energierekening, kan dan gezien worden als rendement op de gedane investering. Stel; u schaft voor € 1.000,- isolerende beglazing aan. uw woning stijgt daarmee € 1.000,- in waarde. Met de isolerende beglazing bespaart u ook nog € 200,- per jaar op uw energierekening. Dit is dan dus een rendement van 20% op de investering van € 1.000,-.


11

D A K i S O L AT i E

Platte daken Voor de isolatie van platte daken bestaan meerdere oplossingen. U kunt een plat dak aan de binnen- of buitenkant isoleren. De meest gebruikte oplossing is isolatie van de buitenkant van het dak. Het isolatiemateriaal wordt dan op het bestaande dak geplaatst, na het aanbrengen van een dampremmende laag (folie). Isolatie aan de binnenkant van het platte dak maakt de woonruimte kleiner. Een lager plafond kan echter ook wat schelen in de stookkosten. Bij deze vorm van isoleren is het van groot belang dat de dampremmende laag aan de warme kant van het isolatiemateriaal wordt aangebracht, anders kan de constructie gaan rotten.

dakbedekking isolatie

dakconstructie dampremmende laag

Aangezien isolatie van een plat dak een klus is met aardig wat valkuilen, is dit er een die u beter aan de vakman kunt overlaten. Zo mag een plat dak bijvoorbeeld nooit helemaal horizontaal lopen in verband met de afwatering. Van binnenuit mag geen condensvorming ontstaan in het isolatie-

TiP Op veel platte daken ligt een zwarte (bitumen) dakbedekking. Voor platte daken is er tegenwoordig ook witte dakbedekking verkrijgbaar. Deze witte dakbedekking is door weerkaatsing ’s zomers minimaal 40% koeler dan de zwarte vorm. Dit zorgt ervoor dat de binnentemperatuur wel 5ºC lager kan zijn. Witte dakbedekking is ook verkrijgbaar met geïntegreerde zonnecellen. Voor meer info zie: www.derbigum.nl

Mooie en Milieuvriendelijk; een groendak De laatste jaren zijn de zogenaamde groendaken erg in opkomst. Een groendak is een dak dat speciaal gemaakt is voor beplanting en wordt ook wel ‘extensieve tuin’ genoemd. Het bestaat uit een waterdichte en wortelbestendige laag op het dak, een drainagelaag om o.a. overtollig water af te voeren, een filtermat en een laag van zo’n 2-5 cm groeimiddel voor beplanting beplanting. Als beplanting wordt er vaak voor Sedum gekozen, een plant die nauwelijks verzorging nodig heeft, snel woekert en veel temperatuursverschil kan verdragen. Buiten het feit dat een groendak er gewoon leuker uitziet dan alleen een stuk dakbedekking of beton, biedt een groendak ook andere voordelen. Zo beschermt het uw dakbedekking tegen

beeld: Derbigum

Neem bij de materiaal- en constructiekeuze een aantal zaken mee in uw overweging: ◆ zal er regelmatig op het dak gelopen worden? ◆ hoe brandveilig moet het isolatiemateriaal zijn? ◆ hoeveel gewicht kan mijn dakconstructie hebben? ◆ het platte dak zal na isolatie iets verhoogd zijn, levert dit problemen op?

beeld: Rockwool Benelux BV

materiaal. Het materiaal moet absoluut kiervrij gemonteerd worden, anders ontsnapt er nog steeds warme lucht naar buiten.

Witte dakbedekking

Dakisolatie

UV-straling, werkt het geluidsdempend én draagt de beplanting mee aan zuivering van de lucht. Belangrijkste voordeel is misschien wel dat een groendak ’s zomers goed isoleert, wat zorgt voor een verlaging van de binnentemperatuur. Koelsystemen voor de binnenruimte worden dus minder gebruikt, wat aanzienlijk in de energiekosten kan schelen. Allemaal punten die ook voor het milieu erg van belang zijn.

wordt er minerale wol tussen het houten dakschot en de dakbedekking aangebracht. Dit is een klus die u beter kunt laten uitvoeren door een gespecialiseerd bedrijf.

isolatie van de binnenkant van het dak

Groendak

beeld: Derbigum

isolatie van het dak is veruit de meest effectieve manier om energie te besparen en daarom erg belangrijk voor het verkrijgen van een goed energielabel. Bijna een derde van de Nederlandse woningen heeft nog geen goede dakisolatie. Het is een technisch vrij eenvoudige klus om het dak te isoleren en het brengt niet echt veel kosten met zich mee. Het beste resultaat voor een goed energielabel bereikt u met een laag van tenminste 16 cm isolatiemateriaal.

TiP

Sommige gemeenten verstrekken een subsidie voor de aanleg van groene daken of zgn. sedumdaken. Kijk voor meer info hierover: www.subsidiegroenedaken.nl

Een groendak is erg zwaar en kan dus niet overal zomaar worden aangelegd. Ook is een groendak het best te realiseren bij een dakhelling van maximaal 15 graden.

Schuine daken Een schuin dak (pannendak) kan zowel aan de binnenkant als aan de buitenkant geïsoleerd worden. Bij isolatie aan de buitenkant worden er gespoten verlijmde korrels of

RENDEMENT

50%

Een klus die u wel zelf kunt doen, is het isoleren van de binnenkant van het dak. Het is minder kostbaar dan isoleren van de buitenkant. U brengt dan isolatiemateriaal aan de binnenzijde van het dak aan, waarna het afgewerkt moet worden met beplating. Vergeet hierbij niet een dampremmende laag aan te brengen tussen de beplating en het isolatiemateriaal. Let op dat er geen 2 dampremmende lagen in de dakconstructie komen (1 aan de buitenzijde en 1 aan de binnenzijde); zo ontstaat vochtinsluiting en krijgt u een rottend dak. Ook is het belangrijk om het materiaal naaddicht aan te brengen, zodat geen warmte via de kieren kan ontsnappen. Daarbij is het verstandig een ventilatieruimte van 3 centimeter tussen het dakbeschot en het isolatiemateriaal te houden.

isolatie van de zoldervloer Indien u over een onverwarmde zolderruimte beschikt, kunt u ook alleen de zoldervloer isoleren. U heeft dan minder isolatiemateriaal nodig dan wanneer u het dak isoleert en het is minder werk om uit te voeren. Hierbij moet isolatiemateriaal worden aangebracht tussen de houten draagbalken of bovenop de vloer bij een betonnen vloer. Het is natuurlijk ook mogelijk om vanaf de onderkant, onder de plafondafwerking, isolatiemateriaal aan te brengen.

G E V E L i S O L AT i E

*per woning

12

Spouwmuurisolatie

RENDEM

ENT Bij spouwmuurisolatie wordt de ruimte tussen de binnenen buitenmuur opgevuld met isolatiemateriaal. Het is een simpele, onderhoudsvrije manier van isoleren en het levert een hoge besparing op. Hierbij is het wel verstandig om deze klus te laten uitvoeren door een gecertificeerd bedrijf. Voordelen: gemakkelijke methode, relatief goedkoop Nadeel: niet overal toepasbaar

isolatie van de buitenkant van de gevel

50%

RENDEMENT

RENDEMENT

33%

Isoleren van de buitenkant van de gevel is ook mogelijk. Hierbij wordt isolatiemateriaal aangebracht aan de buitenkant van de gevel, waarna de laag wordt afgewerkt met bijvoorbeeld pleisterwerk of beplating. Hierbij is het dus wel zo dat het uiterlijk van het gebouw verandert en dus heeft u hiervoor ook een vergunning van de gemeente nodig. Isolatie van de buitengevel levert erg hoge besparingen op, maar is ook het duurst om te laten uitvoeren. Voordelen: niet alleen isolerend, maar ook esthetisch fraai; meerdere materialen Nadelen: relatief kostbaar, kan onderhoudsgevoelig zijn


isolatie van de binnenkant van de gevel

50%

Beschikt u niet over een spouwmuur, dan is een alternatief de binnenisolatie van de muren. Hierbij plaatst u een voorzetwand tegen de binnenmuren. Dit kost wel wat binnenruimte. Het is eenvoudig zelf te doen en bespaart iets minder energie dan het isoleren van de buitenkant van de gevel. Let erop dat binnenisolatie goed wordt aangebracht, anders heeft u kans op vochtproblemen. Door op de juiste manier dampremmende folie te gebruiken kunnen veel problemen worden voorkomen. Voordeel: goedkoop, terugverdientijd vanaf drie jaar Nadeel: gaat ten koste van de binnenruimte

beeld: Venin

Met gevelisolatie wordt isolatie van de binnen- of buitenkant van de bestaande gevel of de spouwmuur bedoeld. isolatie van de gevel levert bij gewone woonhuizen dan ook veel energiebesparing op met een korte terugverdientijd van de investering. Dit geldt ook voor hoekappartementen, waarbij het gezamenlijk aanpakken van de isolatie van de buitengevels veel energiebesparing oplevert. Eigenaren van tussenappartementen hebben hier het voordeel dat aangrenzende appartementen zorgen voor isolatie. Gemiddeld kan er door gevelisolatie per jaar zo’n 225m3* op gas bespaard. Omgerekend is dat ongeveer 150 euro.

Gevelisolatie

De na-isolatiebedrijven in Nederland hebben hun krachten gebundeld in de VENiN, de Vereniging van Erkende Na-isolatiebedrijven in Nederland. De aangesloten bedrijven hebben er groot belang bij dat de kwaliteit van het isolatiewerk op hoog niveau blijft. Meer informatie: www.venin.nl en www.spaarhetklimaat.nl

De meeste bewoners van appartementen hebben onderburen. Voor degenen waarvoor dit niet geldt, volgt hier kort iets over vloerisolatie. Een appartement op de benedenverdieping of boven een onverwarmde ruimte (bijvoorbeeld een garage), kan veel voordeel uit vloerisolatie halen. Behalve energiebesparing door warmtebehoud, biedt vloerisolatie veel andere pluspunten. zo zult u minder last van koude voeten hebben, omdat de vloer nu eenmaal warmer aanvoelt. Ook vocht krijgt minder kans om het appartement binnen te dringen. u kunt zowel de vloer zelf als de bodem onder de vloer isoleren. Voor het energielabelsysteem tellen alleen de vloeren die grenzen aan onverwarmde ruimtes. Vloeren boven een onverwarmde ruimte Bij vloeren boven een onverwarmde ruimte zoals garages en/of bergingen (geen kruipruimte) heeft u eigenlijk maar twee opties. De eerste is om isolatieplaten aan te brengen op de vloer.

Nadeel hierbij is dat de vloer hierdoor zo’n 5 tot 8 cm hoger komt te liggen. Dit betekent dat de kamer hoogte verliest. Ook brengt dit vaak het inkorten van deuren en het verleggen van waterleiding of elektra met zich mee.

TiP Geluidshinder kan goed verholpen worden door een isolerende ondervloer aan te brengen van kurk (bijv. 4mm dikte). Dit zal het geluid met zo’n 10 decibel verminderen (3 decibel minder is al een halvering van het geluid).

beeld: Rockwool Benelux BV

V L O E R i S O L AT i E

Vloerisolatie De tweede optie is dat u ervoor kiest de vloer te vervangen door een nieuwe vloer met isolerende onderkant. Dit is wel een nogal ingrijpende en prijzige oplossing. Houten vloeren kunnen van onderaf worden geïsoleerd door de ruimte tussen de balken op te vullen met isolatiemateriaal. Het isolatiemateriaal moet dan direct tegen de planken worden aangebracht of met

een ruimte van 2 cm tussen de planken en het isolatiemateriaal. Zorg er dan wel voor dat het isolatiemateriaal heel goed aansluit tegen de draagbalken. Bij een vlakke betonnen vloer, kunnen isolatieplaten met plakpennen aan de onderkant tegen de vloer bevestigd worden. Liever niet met lijm, want dat is er moeilijk af te halen waardoor het niet gerecycled kan worden.

iSOLERENDE BEGLAziNG Er zijn verschillende soorten dubbel glas, met verschillende isolatiewaarden: ‘gewoon’ dubbelglas, HR+ glas en HR ++ glas. HR betekent Hoog Rendement. Hoe meer plusjes achter HR, hoe beter het glas isoleert en hoe minder warmte uw woning verliest. De isolatiewaarde van dubbel glas wordt voornamelijk bepaald door de breedte van de spouw tussen de glasplaten en door de coating op het glas. Wanneer u weet dat glas warmte en kou erg goed geleidt, dan is het natuurlijk logisch te bedenken dat erg veel warmte via het glas verloren gaat. Enkel glas laten vervangen door dubbel glas, levert dan ook een grote energiebesparing op uw gasrekening op; jaarlijks zo’n 450–650 m3; dat is goed voor zo’n € 450,- per jaar!

Gewoon dubbel glas

HR+ of HR++ GLAS

Dubbel glas bestaat uit 2 glasplaten met een ruimte ertussen die gevuld is met droge lucht. Het is verkrijgbaar in verschillende gangbare spouwbreedtes; 6mm, 9mm, 12mm of 15mm tussenruimte, waarbij 15mm beter isoleert, maar vaak niet zonder aanpassingen in de sponningen geplaatst kan worden. Zelf plaatsen is over het algemeen lastig en daarom kunt u het plaatsen van dubbel glas beter aan de vakman overlaten.

Bij HR+ of HR ++ glas is de ruimte tussen de glasplaten gevuld met gas. Gas geleidt nog minder dan droge lucht, waardoor deze glassoorten beter isoleren. HR+ en HR++ glas bevat ook een flinterdun laagje warmteweerkaatsende coating, die het zonlicht grotendeels doorlaat, maar de warmte van binnen tegenhoudt. Deze coating geeft een iets andere kleur aan het glas. Hoe goed het glas isoleert, wordt uitgedrukt in de U-waarde. Hoe lager de U-waarde, hoe beter de isolatie. In het overzichtje hieronder staan de verschillende U-waarden vermeld.

Van Ruysdael glas Van Ruysdael glas is enkel glas, waar een speciale folie overheen zit. Het heeft bijna dezelfde isolatiewaarde als gewoon dubbel glas, maar is erg duur. Vaak wordt het als alternatief gebruikt in huizen waar het door de maat van kozijnen niet mogelijk is om dubbel glas te plaatsen. Ook wordt het vaak in monumentale panden geplaatst, door de klassieke oneffenheden in het glas. Het levert weinig punten op voor het energielabel.

FABEL Vervanging van enkel glas door dubbel glas zorgt ervoor dat de ramen nooit meer beslaan. Niet waar want: Door dubbel glas neemt de kans op condensvorming fors af. Als er veel vocht in huis is door bijvoorbeeld koken of door aanwezigheid van een grote groep mensen, dan kan dit vocht nog steeds op de ramen beslaan.

Soort glas Enkel glas Van Ruysdael glas Dubbel glas (12mm) Voorzetraam met coating HR+ glas HR++ glas

RENDEMENT

15%

u-waarde 5,8 3,7 2,8 2,0 1,6 1,2

EPA-CHECK

Om te weten of er dubbel glas in de kozijnen zit, kunt u het volgende doen. Houdt een aansteker een paar centimeter van het glas. Bij enkel glas ziet u 1 vlammetje weerkaatsen in het raam. Bij dubbel glas ziet u 4 vlammetjes weerkaatsen. Bij HR++ glas heeft het vlammetje een andere kleur bij weerkaatsing.

LABELVERLiES Van Ruysdaelglas geeft een goed isolatie, maar wordt voor het energielabel als enkel glas gezien. Niet goed voor het energielabel dus.

Voorzetramen Goedkoop alternatief voor dubbel glas is het plaatsen van voorzetramen, die u aan de binnenkant van het raam bevestigt. Voorzetramen zonder coating isoleren minder goed dan dubbel glas; mét coating kunnen ze zelfs beter isoleren! Voorwaarde voor een goede isolatie is natuurlijk dat u de voorzetramen kieren naaddicht bevestigt.

Levensduur dubbel glas Op alle glassoorten zit een garantie van tien jaar. In de praktijk blijkt dat dubbelglas en HR+(+) glas gemiddeld zo’n 20 jaar mee gaan. Hierna is er een kans dat vocht doordringt in de spouw en voor wazige plekken zorgt.

TiP

Wilt u gratis advies op maat over het wel of niet vervangen van enkel glas door dubbel glas of het plaatsen van nieuwe kozijnen? Kijk dan op www.adviesmodule.nl. Hier krijgt u naast een schatting van uw mogelijke besparing ook een kostenraming op maat.

LABELWiNST Plaats HR++ glas in houten of kunststof kozijnen en dicht de kieren en naden goed af.

KOziJNEN Bij het vervangen van glas zijn natuurlijk ook de kozijnen belangrijk voor de isolatie. Via het kozijn glipt soms veel warmte naar buiten. Vaak past het nieuwe glas niet in de sponningen (gedeelte waarin het glas wordt geplaatst) van het oude kozijn, waardoor ook de kozijnen vervangen moeten worden. Net als bij glas geldt ook voor kozijnen de u-waarde: hoe lager deze is, hoe beter de isolatiegraad. Houten of kunststof kozijnen hebben een lagere u-waarde dan kozijnen van aluminium en isoleren dus beter. uitzondering hierop zijn aluminium kozijnen met kunststof of kunsthars in het profiel. Ook deze behalen een goede u-waarde.

Kunststof kozijnen

Aluminium kozijnen

Kunststof kozijnen worden meestal gemaakt van PVC. Samen met houten kozijnen zijn dit de meest gebruikte kozijnen. Voor het energielabel telt de isolatiewaarde van een kunststof kozijn als goed. Kunststof kozijnen gaan lang mee en hebben weinig onderhoud nodig. Ze zijn in veel verschillende kleuren verkrijgbaar, met of zonder houtnerf. Een nadeel van kunststof kozijnen is dat schade (door bijvoorbeeld een inbraak) lastig te herstellen is.

Aluminium kozijnen houden warmte goed vast en dragen daardoor bij aan besparing op de stookkosten. Voor hoge appartementen

Houten kozijnen Houten kozijnen hebben een meer natuurlijke, klassieke uitstraling. Ze worden vanwege de lange levensduur meestal gemaakt van tropisch hardhout. Nadeel is het periodieke onderhoud; om de vijf jaar zijn de kozijnen weer toe aan een schilderbeurt. Vanwege dit regelmatige onderhoud worden ze dan ook steeds minder gebruikt in appartementencomplexen.

TiP

worden vaak aluminium kozijnen gebruikt. Aluminium kozijnen zijn dan ook bijna onderhoudsvrij en door nieuwe technieken bezitten ook deze een goede waarde.

VANAF 1 JuLi SuBSiDiE OP GLASiSOLATiE

Vanaf 1 juli 2009 kunnen eigenaren en bewoners van woningen die vóór 1995 zijn gebouwd, aanspraak maken op subsidie voor isolatieglas. Wanneer de woning wordt voorzien van minimaal 5 m2 isolatieglas met een isolatiewaarde van maximaal 1,60 W/m2K, kan de subsidie maximaal twintig procent van de kosten bedragen met een maximum van € 1.100,- (incl. btw). Het isolatieglas moet uiterlijk 31 december 2010 geplaatst zijn. Om voor de subsidie in aanmerking te komen, dient u aan te kunnen tonen dat aan de voorwaarden voor subsidieverlening is voldaan. De subsidieregeling wordt officieel pas per oktober 2009 opengesteld, met terugwerkende kracht tot 1 juli 2009. Heeft u hierop vooruitlopend toch al tussen 1 juli en 1 oktober isolatieglas laten plaatsen adviseren wij de factuur goed te bewaren. De subsidieregeling maakt deel uit van het pakket aan stimuleringsmaatregelen voor energiebesparing voor woningen en gebouwen. Meer info: www.meermetminder.nl


13

V E R WA R M E N

beeld: Tulikivi OYJ

Niet alleen warmtebehoud is belangrijk voor het energielabel, maar ook de manier waarop die warmte wordt opgewekt en hoeveel energie daarvoor nodig is. Ongeveer 75% van het verstookte aardgas gaat in ons huishouden op aan het verwarmen van de woning. Door het gas nuttig te gebruiken, kunt u veel energie besparen en dus ook veel geld.

Stralingswarmte /convectiewarmte Convectiewarmte

Convectiewarmte

Wanneer we praten over de verwarming in de woning, is het goed om onderscheid te weten tussen convectiewarmte en stralingswarmte. Convectiewarmte is eigenlijk opwarming van de lucht. De kachel verwarmt de luchtdeeltjes, die vervolgens naar boven stijgen. Het is indirecte verwarming; de kachel verwarmt eerst de lucht en daarna verwarmt de lucht het vertrek. Veruit de meeste mensen hebben convectiewarmte in de vorm

van centrale verwarming of gaskachels. Voorbeelden van convectiewarmte-systemen: CV-radiatoren, gaskachels en metalen houtkachels. Voordelen: de warme lucht verspreidt zich gemakkelijk en snel, een kleine verwarmingsbron is mogelijk. Nadelen: de warme lucht verspreidt zich gemakkelijk, wat ook energieverlies oplevert. Daarbij moet de gehele ruimte verwarmd worden naar een aangename kamertemperatuur.

Stralingswarmte

Stralingswarmte Stralingswarmte werkt anders. U kunt dit vergelijken met zonnebaden op de koude piste. Buiten is het erg koud, maar de zon straalt direct op het lichaam, waardoor het toch warm aanvoelt. Vertrekken en/of mensen worden bij stralingswarmte dus direct verwarmd. De luchttemperatuur is hierbij veel minder belangrijk. Voorbeelden van stralingswarmte-systemen: Speksteenkachels,

tegelkachels en vloer- of muurverwarming. Voordelen: Hoog rendement, door minder rondzwevende stofdeeltjes een betere luchtkwaliteit, gebruikt duurzame bronnen, vrij constante temperatuur doordat de kachel lang warmte vasthoudt en het voelt aangenaam aan. Nadelen: Stralingswarmte-systemen zijn vaak duur in aanschaf en lastig om de gehele woning mee te verwarmen.

i N D i V i D u E L E V E R WA R M i N G S S Y S T E M E N Wanneer u gebruik maakt van een houtkachel of open haard, een gas- of elektrische kachel als enige warmtebron, kunt u rekenen op een slechte beoordeling bij het energielabel. Dit komt door het slechte rendement. Oftewel; u stopt er meer energie in dan u er warmte uit krijgt. Als bijverwarmer is een houtkachel of open haard natuurlijk wel erg gezellig. Ook elektrische kachels worden vaak als bijverwarmer gebruikt. Ze zorgen voor wat extra warmte in een ruimte, zoals bijvoorbeeld de badkamer. Bijverwarmers worden niet meegenomen in de beoordeling van het energielabel. Overzicht energie-rendement uit verwarmingssystemen:

Open Haard Elektrische Kachels Gaskachels Houtkachels Speksteen-/Tegelkachels CV-VR ketel HR-(combi) ketel Micro WKK Gasgestookte warmtepomp Elektrische warmtepomp

20% 40% 65% 75% 90% tot 92% tot 107% tot 130% 120-240% tot 160%

Centrale Verwarming en Verbeterd Rendement Ketels (convectiewarmte) Het principe van centrale verwarming is dat één warmtebron op een centrale plek zorgt voor de verwarming van meerdere ruimtes. Het warme water wordt door de woning gepompt en het water verwarmt de lucht in huis. Halverwege de vorige eeuw werd dit systeem in Nederland geïntroduceerd. De eerste generatie CV-ketels in Nederland had een matig rendement. Het was wel al een hele verbetering ten opzichte van de, toen nog gebruikelijke, kolenkachels. Al snel volgde de VR-ketel. Deze ketel had een verbeterd rendement. Inmiddels zijn de meeste CV of VR-ketels echt aan vervanging toe. Voor het energielabel worden deze ketels niet goed beoordeeld. Het vervangen van een oude CV of VR ketel betekent dan ook een grote labelstap.

14

HR-ketels (convectiewarmte)

RENDEMENT

50%

Om zoveel mogelijk rendement uit het stoken van aardgas te halen, is de Hoog Rendementsketel (HR-ketel) ontwikkeld. Behalve dat deze zuinig stookt, heeft een HR-ketel een bijkomend voordeel in de vorm van een condensor. Deze haalt warmte uit vrijgekomen waterdamp in de verbrandingsgassen en geeft de warmte weer terug aan het verwarmingswater. Het rendementspercentage van de ketel geeft aan hoeveel warmte er behouden blijft van de verstookte energie. Het nieuwste model HR-ketel heeft zelfs een rendement van 107%; 97% uit de HR-ketel en 10% uit de condensor. Een goede combinatie is het gebruik van een HR-ketel met een zonneboiler voor het tapwater.

HR-Combiketel (convectiewarmte)

RENDEMENT

50%

Een combiketel verwarmt zowel water voor tapwater (o.a. de douche) als voor het stoken van de centrale verwarming. Voordeel van een combiketel is dat er maar 1 gasaansluiting en 1 rookgaskanaal nodig is. En dat scheelt weer ruimte en onderhoud. Ook een HR-combiketel gebruikt de warmte van verbrandingsgassen, die bij oudere ketels via de afvoer verloren gaat. Een HR-combiketel is daardoor milieuvriendelijker en energiebesparend.

beeld: Nefit BV

Houtkachels, open haarden, gaskachels en elektrische kachels (convectie-/stralingswarmte)

HR-ketel


TiP Heeft u thuis een HR-ketel, dan krijgt u het hoogste rendement door zo lang mogelijk met een lage watertemperatuur (dat is onder de 60 graden) de centrale verwarming te verwarmen. Bij deze temperatuur is de HR-ketel het zuinigst. Boven deze grens werkt de ketel als een VR-ketel.

HR-E ketel / Micro Wkk

RENDEMENT Een HR-E ketel of Micro Wkk is eigenlijk een HR-ketel met een ingebouwde elektriciteitscentrale. U kunt hier dus op hetzelfde moment warmte, maar ook elektrische energie mee opwekken. Een SuBSiDiE Micro Wkk-toestel bestaat uit MOGELiJK een HR-ketel en een kleine zie pag. 10 aardgasmotor. Bij het opwekken van elektrische energie door deze motor, ontstaat ook warmte. Deze warmte wordt weer gebruikt voor het verwarmen van de woning of voor het tapwater. Als er te weinig warmte van de motor komt om de woning mee te verwarmen, dan springt de ingebouwde HR-ketel bij. Hetzelfde geldt voor het elektra; als de motor de vraag aan elektriciteit niet aan kan, dan wordt automatisch stroom uit het elektriciteitsnet gebruikt. Een Micro Wkk kan voorzien in zo ongeveer de helft van de elektriciteit die u jaarlijks verbruikt. Deze ‘thuiscentrales’ zijn nog vrij nieuw, alhoewel ze in de glastuinbouw (kassen) al jaren gebruikt worden. Het totaalrendement van een Micro Wkk is zo’n 25-30% hoger dan de zuinigste HR-ketel in combinatie met de gemiddelde elektriciteitsopwekking in Nederland. Daarbij komt dat het een vrij schone manier is van energie en warmte opwekken, omdat er efficiënt gebruik wordt gemaakt van aardgas en er dus minder CO2 uitstoot ontstaat. Nu is het nog zo dat een Micro Wkk het meest rendabel is voor grotere verbruikers van stroom en warm water. Goed geïsoleerde woningen kunnen dan ook beter denken aan plaatsing van een

10%

goede HR-ketel of zonneboiler-combi. Op dit moment wordt er een aantal veldtesten gehouden met Micro Wkk’s voor huishoudelijk gebruik. Er zijn nu nog erg weinig toestellen verkrijgbaar die in aanmerking komen voor subsidie vanuit de overheid. De verwachting is dat dit aantal op korte termijn snel zal toenemen.

TiP informeer bij de gemeente en provincie of er speciale (extra) subsidies zijn voor de aanschaf van een duurzaam verwarmingssysteem. Kijk hiervoor op: www.meermetminder.nl. Ook Senter Novem (www.senternovem.nl/ duurzamewarmte) biedt een overzicht van de subsidiemogelijkheden voor zonneboilers, warmtepompen en Micro-Wkk’s.

EPA-CHECK Check welke verwarmingsinstallatie u in uw woning bezit. Let daarbij op het keurmerk dat op het toestel vermeld wordt.

LABELVERLiES Plaats een HR-ketel niet in een onverwarmde ruimte; dit geeft onnodig warmteverlies en een slechte beoordeling bij het energielabel!

LABELWiNST Met verwarmingstoestellen HR100, HR104, HR107, een warmtepomp of Micro-Wkk behaalt u de hoogste punten voor het energielabel.

C O L L E C T i E V E V E R WA R M i N G S S Y S T E M E N Keurmerken

Bij stadsverwarming maakt het complex gebruik van de restwarmte van industrie (vooral elektriciteitscentrales). De warmte die vrijkomt bij opwekking van (elektrische) energie en niet meer gebruikt wordt, gaat dan via goed geïsoleerde leidingen naar woningen in de directe omgeving. Vaak is het zo dat dit warme water via een warmtewisselaar warmte afgeeft aan het water dat in de radiatoren van de woning stroomt. Het tapwater (o.a. voor de douche) is gewoon leidingwater, dat door het warme industriewater en een warmtewisselaar tot zo’n 60 graden wordt naverwarmd. Het voordeel van stadsverwarming is natuurlijk dat er geen individuele ketels meer nodig zijn, wat ruimte en een hoop geld voor aanschaf, installatie en onderhoud bespaart. Nadeel is dat u als bewoner afhankelijk bent van 1 leverancier en geen keuze kunt maken voor een ander systeem. Blokverwarming wil zeggen dat een appartementencomplex of blok huizen wordt verwarmd door 1 warmtebron, bijvoorbeeld een warmtepomp of CV-ketel. Hierbij kunnen ook meerdere HR-ketels aan elkaar gekoppeld worden, een zogenaamde cascadeopstelling.

beeld: Nefit BV

Een cascade-opstelling biedt als voordeel dat er nooit onnodig gestookt wordt; de 2e ketel slaat pas aan als de 1e niet voldoende capaciteit biedt. Dit levert al snel een besparing van 20-40% op ten opzichte van 1 grote ketel. Daarnaast is het een betrouwbaar systeem. In het geval dat de 1e ketel kapot is, neemt de 2e het werk gewoon over. Het vervangen van oude CV ketels door een cascade HR-ketelsysteem kan dan ook veel winst opleveren.

beeld: Techneco energiesystemen

Stadsverwarming en Blokverwarming

Gasabsorptiewarmtepompen in cascade-opstelling

Warmtepomp Een warmtepomp werkt zoals RENDEMENT een koelkast, alleen geeft een tot warmtepomp geen koeling, maar warmte. Het systeem maakt gebruik van lucht of bodemwater om de woning mee te verwarmen. Naarmate SuBSiDiE de energieprijzen stijgen zal MOGELiJK deze vorm van verwarmen zie pag. 10 erg populair worden, aangezien deze bron natuurlijk onbeperkt en gratis beschikbaar is. Daarnaast geeft een warmtepomp een superhoog rendement. Waar een HR-ketel een rendement haalt van 107%, zijn bij een warmtepomp rendementen tussen de 120 en 240% haalbaar!

33%

Er zijn elektrische en gasgestookte warmtepompen. De elektrische warmtepomp kan de woning voorzien van verwarming, warm tapwater en koeling. Een elektrische warmtepomp gaat goed samen met een lagetemperatuur- systeem zoals vloer- of muurverwarming en is hiermee dan ook zeer geschikt bij nieuwbouw of ingrijpende renovatie. Voor de bestaande bouw zijn warmtepompen die de buitenlucht als bron gebruiken logischerwijs meer van toepassing. Hiervoor hoeven geen grondboringen verricht te worden en ze zijn goed te koppelen aan bestaande verwarmingssystemen. Zo is de gasabsorptiewarmtepomp goed in te zetten in bestaande bouw zonder vloerverwarming, maar mét een gasaansluiting. Met dit systeem kan wel een rendement van 20-30% bovenop het rendement van uw HR-ketel behaald worden. Voor extra capaciteit zijn deze warmtepompen gemakkelijk in cascade-opstelling aan elkaar te koppelen en dus zeer goed inzetbaar in grotere complexen. Warmtepompen hebben een lange levensduur van zo’n 15 jaar. Bij bepaling van het energielabel is het gebruik van een warmtepomp erg gunstig.

Collectieve zonneboilers-combi’s

HR-ketels in cascade-opstelling

TiP uit onderzoek blijkt dat individuele meters bij blokverwarming voor zo’n 20% energiebesparing kunnen zorgen.

Elk verwarmingstoestel heeft sinds jaren een keurmerk. Hieraan kunt u gemakkelijk zien dat een toestel voldoet aan de Nederlandse eisen voor kwaliteit, duurzaamheid en prestaties. Bij bepaling van het energielabel wordt ook op deze keurmerken gelet om vast te stellen wat voor toestel er aanwezig is. Voor gasinstallaties is dit Gaskeur. Een toestel met het standaard Gaskeur heeft een minimaal rendement van 88%. Daarnaast zijn er diverse andere gaskeurmerken voor toestellen zoals HR-ketels. Ketels met een Gaskeur HR-label zijn gegarandeerd zuiniger met energie. Het cijfer rechtsboven geeft het rendement van het toestel aan.

beeld: Stichting EPK

Voor appartementencomplexen of huizenblokken wordt vaak gebruik gemaakt van een collectief verwarmingssysteem. De meest voorkomende systemen zijn stadsverwarming of blokverwarming met ketels of warmtepompen. Voor het energielabel worden allebei de systemen als energiezuinig bestempeld.

RENDEMENT

9%

Een zonneboilercombi is geschikt als warmwatertoestel, maar kan ook de woning verwarmen. Het is dus een warmwatertoestel en CV in één toestel. U heeft dan geen SuBSiDiE aparte verwarmingsketel MOGELiJK meer nodig. Een zonnecolzie pag. 10 lector op het dak zet het zonlicht om in warmte en verwarmt daarmee een vloeistof die via een eigen leiding door de collector loopt. Deze leiding loopt naar de boiler, waar de verhitte vloeistof de warmte aan het water in een boiler afgeeft. Dit warme water kan gebruikt worden voor verwarmen van uw woning en als warm tapwater. Als het water niet vol-

doende wordt opgewarmd door de zon, dan slaat automatisch de CV-brander in het apparaat aan. Een zonneboilercombi kan het best gebruikt worden als de verspreiding van de warmte via vloer- of wandverwarming loopt. Bij een zogenaamd lage temperatuursysteem, met bijvoorbeeld vloerverwarming, hoeft de CV-brander het water slechts tot maximaal 45 graden op te warmen. Dit scheelt natuurlijk weer energie! Ook voor hoogbouw zijn zonneboilersystemen een oplossing; hier kunnen 4 tot 5 bouwlagen van zonnewarmte worden voorzien. Het systeem bestaat uit een collectieve collector en boilervaten in elk individueel appartement. Dat kan een standaardzonneboiler, cv-zonneboiler of een zonneboilercombi zijn. De collectoren kunnen zowel op schuine als op platte daken geplaatst worden en zijn gemakkelijk aan elkaar te koppelen. Ook voor zonneboilercombi geldt dat deze aantrekkelijker wordt bij stijgende energieprijzen, aangezien u flink gaat besparen op uw stookkosten.

Afgiftesystemen Lagetemperatuurverwarming Hoe hoger de watertemperatuur van de CV-installatie is, hoe sneller het appartement warm zal zijn. In slecht geïsoleerde complexen moet dit water tot wel 70-90 graden opgewarmd worden om het op koude dagen warm te krijgen. Voor een redelijk geïsoleerd appartement kan de keteltemperatuur gemakkelijk teruggebracht worden naar 55 graden. Meer, of grotere verwarmingsradiatoren kunnen ook helpen. In een goed geïsoleerd appartement kan voor de verspreiding van warmte een lage temperatuursysteem voldoende zijn. De ketel, warmtepomp of zonneboiler verwarmt het water dan tot 35-40 graden. De warmte wordt via vloer- of muurverwarming verspreid. Lage temperatuurverwarming geeft pluspunten bij de beoordeling van het energielabel.

Gaskeur

Gaskeur CW Gaskeur CW staat voor Comfort Warm Water. Deze ketels leveren op een efficiënte manier warm water. Met een cijfer van 1 tot 6 wordt o.a. aangegeven hoe snel de ketel warm water kan leveren, wat de tapdrempel van de ketel is en het rendement.

Gaskeur HR WW Gaskeur HR WW (Warm Water) is eigenlijk een aanvulling op het Gaskeur CW label, alleen zijn de eisen voor rendement hoger en moet de ketel sneller warm water kunnen leveren.

Gaskeur SV Ook zijn er toestellen met een SV-label (SV staat voor Schonere Verbranding). Mensen die op zoek zijn naar een toestel dat het milieu zo min mogelijk belast, moeten op dit label letten.

Gaskeur Nz Steeds vaker worden zonneboilers geïnstalleerd. Omdat de zon niet altijd schijnt, moet het water worden naverwarmd. Daarvoor is een ketel nodig die ook als naverwarmer voor een zonneboiler kan worden gebruikt. Toestellen met een Gaskeur-NZ (Naverwarming Zonneboiler) label voldoen aan deze voorwaarden.

zonnekeur Voor de zonneboiler zelf is er het Zonnekeur. Zonnekeur Zonneboilersystemen met een Zonnekeur voldoen aan de modernste eisen voor zonneboilertechnologie. Het label geeft aan dat het systeem voldoet aan verschillende eisen op het gebied van bijvoorbeeld de opbrengst aan zonnewarmte, de functionaliteit, de veiligheid en de duurzaamheid van zowel de zonnecollector als de voorraadboiler.

Vloerverwarming

Warmtepompkeur

Vloerverwarming geeft een heerlijke stralingswarmte. Door de gelijkmatige verwarming kan de kamertemperatuur met zo’n 2 graden omlaag om hetzelfde warmtegevoel te krijgen. Vloerverwarming gaat prima samen met gewone radiatoren als bijverwarming en is daardoor geschikt voor elk appartement met centrale verwarming. Wél moet de CV-installatie geschikt zijn voor lage temperatuurverwarming tot maximaal 50 graden. Vloerverwarming kan goed gebruikt worden bij steen, linoleum of vinyl op de vloer en onder bepaalde voorwaarden ook bij parket en tapijt. In de zomer kan vloerverwarming ook fungeren als koeling. Ook muren kunnen, net als vloeren, gebruikt worden voor verwarming.

Ook voor warmtepompen is er een keurmerk. Met dit keurmerk heeft u meer zekerheid over de prestatie en betrouwbaarheid van de warmtepomp en de leverancier ervan.

TiP Op de website van de Stichting Energie Prestatie Keur (www.epk.nl) vindt u meer informatie over de keurmerken, met overzichten van verwarmingstoestellen die het keurmerk dragen.


15

WAT E R i N S TA L L AT i E S E N - G E B R u i K

Een warmwatervoorziening is in twee systemen te verdelen: ◆ Individuele systemen Deze zorgen alleen voor warm water. ◆ Combi-toestellen Deze zorgen voor warm water en voor verwarming van het huis. De meest voorkomende waterinstallaties worden op deze pagina behandeld. Welk toestel voor uw situatie het beste is, hangt van meerdere factoren af, zoals het feit of de warm watervoorzieningvoorziening collectief geregeld is, of individueel. Bewoners die gebruik maken van stads- of blokverwarming hebben bijvoorbeeld zelf geen keuze voor een warm watertoestel. Daarnaast is het van belang of de warmwatervoorziening op dit moment wellicht gecombineerd is met de centrale verwarming.

Geiser (individueel systeem) Vooral in kleine huizen worden vaak geisers voor warm water gebruikt. Hierbij verwarmt een gasbrander via een warmtewisselaar het water tot ongeveer 60 graden. U kunt kiezen voor een geiser met een open systeem of een gesloten systeem. Bij een open systeem wordt de benodigde lucht aangezogen uit de ruimte waar de geiser staat. Een gesloten systeem haalt deze lucht via een ventilator van buiten. Voor een goed energielabel is een gesloten systeem beter.

LABELVERLiES Gebruik geen elektrische of gasgestookte boiler van 120 liter of meer. Het rendement van warm water is hierbij slechts 30-35%. Ook de aanwezigheid van een bad levert minpunten op voor het energielabel.

Een groot voordeel van een geiser is dat deze een onbeperkte hoeveelheid warm water kan leveren. Geisers zijn ook goedkoper in aanschaf en verbruik dan boilers. Nadelen zijn o.a. dat een geiser pas bij een bepaalde hoeveelheid warm water aanslaat. Dit wordt ook wel een hoge tapdrempel genoemd. Een erg hoge tapdrempel zou eventueel problemen kunnen opleveren met waterbesparende voorzieningen zoals zuinige douchekoppen. Geisers met het Gaskeur-CW hebben een lage tapdrempel, waar u dus wel goed waterbesparende voorzieningen op aan kunt sluiten. Een ander nadeel kan zijn dat geisers luchtkanalen nodig hebben voor de aan- en afvoer van verbrandingslucht en –gassen. U kunt ze dus niet zomaar overal plaatsen. Ook kan een geiser niet goed op twee plaatsen tegelijk warm water leveren. Geisers hebben minimaal één keer per jaar onderhoud nodig. Dit voorkomt niet alleen dat u ineens zonder warm water zit, maar het beperkt ook de kans op het vrijkomen van

schadelijke gassen. Let op; de afvoer van een geiser mag nooit op een de afvoer van collectieve mechanische ventilatie worden aangesloten. Eventuele schadelijke gassen kunnen op die manier bij andere bewoners binnen komen.

Boiler (individueel systeem) Een boiler is een soort voorraadvat, dat ongeveer 80 tot 200 liter warm water van 60-80 graden op elektra of gas verwarmt. Een voordeel van een boiler is dat u op verschillende plekken tegelijk warm water kunt gebruiken. Ook is een gasaansluiting niet noodzakelijk en is een boiler eenvoudig te plaatsen. Groot nadeel is dat er erg veel energie verloren gaat bij het onnodig warm houden van het water in het voorraadvat. Het rendement van een elektrische boiler is dan ook maar 30-35%. Een gasgestookte boiler geeft een veel beter rendement. Een goed alternatief voor een elektrische boiler is een boiler met een warmtepomp of een combi-warmtepomp.

COMBi-TOESTELLEN HR-combiketel HR-combiketels verwarmen naast het water voor de centrale verwarming ook het tapwater. Er zijn 2 soorten HR-combiketels; ◆ Een HR-combitapketel (doorstroomtoestel); Hierbij verwarmt de ketel het tapwater terwijl de kraan loopt, net als bij een geiser. ◆ Een HR-combivatketel (voorraadtoestel); Een HR-combivatketel houdt in een voorraadvat het water op temperatuur, net als bij een boiler. Voor het energielabel is een HR-combitap het beste, omdat de ketel hierbij geen energieverlies heeft om het water in het vat warm te houden. Meer informatie over HR-ketels vindt u op de pagina over verwarmen.

zonneboiler

TiP Gebruik voor de douche een waterbesparende douchekop. Hiermee bespaart u tot 50%! op het douchewaterverbruik.

Douchewarmte-terugwinsysteem Bij een douche met een Warmte-Terugwinsysteem (WTW-systeem) wordt de warmte uit het afgevoerde water gebruikt om het nieuwe water voor te verwarmen. Dit systeem is goed te combineren met een moderne boiler, combiketel of badgeiser. U kunt zo wel 40% besparen op de verbruikte energie. Douchewarmte terugwinning is erg rendabel in appartementencomplexen en flats. Het systeem kan zowel individueel als collectief worden geïnstalleerd. Er zijn twee soorten Douche WTWsystemen; ◆ Douchepijp WTW Rond de afvoerpijp van het warme douchewater wordt over ongeveer 2 meter een warmte-terugwinsysteem geplaatst.

◆ Douchebak WTW Bij douchebak WTW wordt het systeem horizontaal in de douchebak geplaatst en loopt het water langs een warmtewisselaar weg. U kunt niet altijd een douchewarmteterugwinsysteem aanleggen. Zo kan het systeem niet in een bad gebruikt worden (tenzij er een douche in bad zit) en moet u ook rekening houden met de tapdrempel van de combiketel of geiser. Gedetailleerde informatie hierover vindt u o.a. bij de Stichting WTA (Warmteterugwinning uit Afvalwater), zie hiervoor www.stichtingwta.nl.

Su

BSiDiE Zonneboilers worden steeds MOGELi populairder. De zonnecollec- zie pag JK . 10 toren op het dak verwarmen het water gratis door de stralingswarmte van de zon, ’s zomers én ’s winters. Omdat de zon niet altijd schijnt, kan het water worden naverwarmd door bijvoorbeeld een HR-ketel die daarvoor geschikt is. Er zijn verschillende types en maten zonneboilers verkrijgbaar. Ze zijn duurzaam en dus erg gunstig voor het energielabel. U leest meer over collectieve zonneboilers op pagina 15. Warmtepomp Een elektrische warmteSuBSiDiE pomp gebruikt warmte uit MOGELiJK de bodem of lucht om water zie pag. 10 in een vat op te warmen met behulp van een elektrische compressor. Een warmtepompboiler is een energiezuinige toepassing voor de levering Zonnecollectorveld

16

Warmtepompboiler

beeld: NefitBV

Warmwatervoorziening

van warm tapwater. Zo kan een warmtepompboiler bijvoorbeeld aangesloten worden op het ventilatiesysteem en wordt warmte ontrokken aan de ventilatielucht, voordat deze naar buiten gaat. Ook de restwarmte van de vloerverwarming kan als bron dienen voor een warmtepompboiler. Met warmtepompen die zijn aangesloten op de retour van een verwarmingsinstallatie, kunt u de tapwatervoorziening individueel, maar het warm water voor de verwarming collectief houden. Gemiddeld verbruikt een warmtepompboiler voor de verwarming van tapwater 35 % elektriciteit en 65% gratis warmte. U kunt met dit systeem dus rekenen op een flinke verlaging van uw energierekening. Op pagina 15 vindt u meer informatie over warmtepompsystemen. Tegenwoordig leveren ook gerenommeerde CV-fabrikanten warmtepompinstallaties. Op de website van de Stichting Warmtepompen (www.stichtingwarmtepompen.nl) vindt u, naast veel informatie, een overzicht de leveranciers van warmtepompen.

beeld: Techneco Energiesystemen

Het is wel eens verstandig om stil te staan bij de hoeveelheid warm water die u uiteindelijk per dag verbruikt. Vaak beseffen mensen zich niet hoeveel water er per dag gebruikt wordt. zo kost één keer douchen gemiddeld al 61 liter warm water en een bad zo’n 120 liter warm water per keer. Mensen die iedere dag in bad gaan, verbruiken dus 2 keer zoveel warm water dan gemiddeld. Hieronder kunt u in een tabel zien hoeveel water er per persoon per dag verbruikt wordt. Aangezien die hoeveelheid best groot is, geven wij u verderop in deze krant nog wat tips om het op uw waterverbruik te besparen.


z E L F A A N T E B R E N G E N i S O L AT i E Wanneer u niet direct aan de slag wilt gaan met grote isolatieklussen, valt er met kleine ingrepen toch ook een heleboel te besparen. Vaak zijn dit klussen die weinig kosten, maar toch een groot effect kunnen hebben. Ook voor het energielabel tellen deze relatief kleine isolatieklussen mee. Leidingenisolatie

TiP

Ook het plakken van reflecterende folie achter de radiatoren is goed; het zorgt ervoor dat de warmte direct de kamer in straalt. Tegenwoordig is er ook HR-radiatorfolie verkrijgbaar, die op de achterzijde van de radiator geplakt kan worden en daardoor nog efficiënter werkt.

100%

LABELWiNST

isoleer CV-leidingen in onverwarmde ruimtes.

Materiaal voor dichten van kieren en naden Vaste delen Voor het dichten van naden en kieren tussen vaste delen is een tochtstrip of kit ideaal.

Flexibele delen

RENDEM

ENT Door de CV-leidingen in onverwarmde ruimtes te isoleren, beperkt u direct onnodig warmteverlies. Het is eenvoudig uit te voeren, het kost weinig en is snel terugverdiend. Een meter isolatieschuim kost nog geen euro en gaat minstens tien jaar mee. Door isolatie koelt het water in de leidingen minder snel af, waardoor de CV-ketel minder hard hoeft te werken om het water warm te krijgen. In verwarmde kamers, moet u de leidingen dus juist níet isoleren. Leidingen zijn eenvoudig te isoleren door er voorgevormde polyethyleen schuimbuizen omheen te klemmen, waarna u de naden tussen de afzonderlijke delen afdicht met tape.

Hieronder een overzicht van mogelijke plaatsen voor kieren en naden: kozijnen, meterkast, leidinggaten in de wand, onder de buitendeur, vloer, naden tussen gipsplaten.

Voor flexibele delen, zoals bijvoorbeeld tussen ramen en deuren kunt u het beste rubber- of schuimbandstrips gebruiken. U kunt dit materiaal niet verven, want dan verliest het zijn isolerende waarde.

Grote naden/slecht bereikbare plaatsen

EPA-CHECK

zoek in onverwarmde ruimtes naar CV-leidingen. Kijk of deze leidingen geïsoleerd zijn met bijvoorbeeld schuimbuis. Leidingen die in een muur zijn weggewerkt, zijn automatisch geïsoleerd.

LABELVERLiES

Een leiding waarbij een gedeelte niet geïsoleerd is, telt voor het label als een niet-geïsoleerde leiding.

Dichten van kieren en naden

RENDEMENT

100%

Op slecht bereikbare plaatsen kan PURschuim een oplossing bieden. Dit past zich aan de naad aan, doordat het uitzet. Let op: doseer het PUR-schuim goed, aangezien het nog weken lang kan uitzetten.

De EPA-adviseur zal ook letten op zgn. ‘thermische dichting van de buitenschil’. In normaal Nederlands betekent het dat er gekeken wordt of kieren en naden dichtgemaakt zijn. Kieren en naden in uw woning veroorzaken tocht, waardoor het koud aanvoelt en u onbewust meer gaat stoken. Zorg wel voor een goede ventilatie bij het dichten van kieren, anders krijgt u vochtige lucht in huis.

i S O L AT i E M AT E R i A L E N Er zijn vele isolatiematerialen verkrijgbaar; hierbij een overzicht van de meest gebruikte soorten en hun eigenschappen. Kiest u voor de goedkoopste oplossing of vindt u het belangrijker dat het materiaal goed brandvertragend is? Dit overzicht kan helpen bij het maken van een keuze. De verschillen in milieubelasting van isolatiematerialen zijn vrij klein vergeleken met de energiebesparing die isoleren oplevert. Dus welk materiaal u ook kiest; isoleren levert zéker energie- en milieuwinst op. Bij de keuze van isolatiemateriaal is het belangrijk om te letten op de isolatiewaarde (R-waarde), die

bepaald wordt door de dikte en het soort materiaal. Een hoge R-waarde betekent dat het materiaal goed isoleert. Deze R-waarde staat meestal op de verpakking van het materiaal vermeld.

Deze isolatiematerialen worden gemaakt uit natuurlijke materialen zoals zand, klei

Deze materialen bestaan vaak helemaal of gedeeltelijk uit aardolie. Aardolie is een fossiele brandstof die niet oneindig voorradig is. Hierdoor zijn deze materialen niet duur-

◆ Glas- en steenwol

PRiJSiNDiCATiE p/m²* Milieubelasting Dampopen Geluidsisolerend Brandvertragend


(mineraal isolatiemateriaal) O.a. te gebruiken voor: dakisolatie, vloerisolatie, spouwmuurisolatie. Glaswol bestaat voor 99% uit lucht en voor 1% uit (gerecycled) glas. Steenwol wordt gemaakt van vulkanisch stollingsgesteente. Het is super goedkoop, ruim verkrijgbaar, goed recyclebaar, dampopen, geluidsisolerend, brandveilig en makkelijk aan te brengen. Producenten nemen overtollig materiaal terug en recyclen het. Nadelen: geeft irritatie aan huid en luchtwegen en is niet vochtbestendig.

Isolatiematerialen zijn te verdelen in 3 groepen: Minerale isolatiematerialen, kunststof isolatiematerialen en isolatiematerialen uit hernieuwbare grondstoffen.

Minerale isolatiematerialen

€ 39,/

  

of leem. De winning ervan kan het landschap aantasten, maar voor de productie van isolatiemateriaal is weinig nodig. De meest bekende soorten zijn glas -en steenwol. Sommige producenten nemen restjes terug voor recycling. Dit zorgt er mede voor dat beide materialen toch redelijk milieuvriendelijk zijn.

Kunststof isolatiematerialen

€ 20,/

  

◆ Polyurethaan / PuR schuimplaat

O.a. te gebruiken voor: dakisolatie, spouwmuurisolatie, vloerisolatie. Piepschuimplaten, ook wel Tempex genoemd. Niet vochtgevoelig, goedkoop, goed recyclebaar. Nadelen: gevoelig voor hoge temperaturen, lastig bewerkbaar.

O.a. te gebruiken voor: dakisolatie, spouwmuurisolatie, vloerisolatie. Goede isolatiewaarde, niet vochtgevoelig, recyclebaar als plaat. Nadelen: Moeilijk op maat te maken, niet geluidsabsorberend, als vloeibaar PUR-schuim verkleefd met het oppervlak en dus moeilijk recyclebaar.

(kunststof isolatiemateriaal)

(glaswol) (steenwol) PRiJSiNDiCATiE p/m²* € 10,€ 6,Milieubelasting  Dampopen   Geluidsisolerend  Brandvertragend 

PRiJSiNDiCATiE P/M²* Milieubelasting Dampopen Geluidsisolerend Brandvertragend

◆ Silicaat schuimkorrels

(kunststof isolatiemateriaal)

◆ Kurk(plaat)

O.a. te gebruiken voor: dakisolatie, spouwmuurisolatie, vloerisolatie. Zeer goede isolatiewaarde, gemakkelijk te verwerken, niet vochtgevoelig, zeer goed recyclebaar. Nadelen: brandbaar, beperkt geluidsabsorberend.

O.a. te gebruiken voor: vloerisolatie, spouwmuurisolatie en dakisolatie. Zeer goed geluidsdempend, koel in de zomer, brandwerend, waterbestendig, houdt straling tegen en is duurzaam. Nadelen:

(mineraal isolatiemateriaal) O.a. te gebruiken voor: spouwmuurisolatie. Deze schuimparels/piepschuimbolletjes van max. 5 mm zijn erg licht, dampdoorlatend, waterafstotend en brandvertragend. Nadelen: Niet goedkoop door uurloon van de vakman.

€ 6,/

  

◆ Geëxtrudeerd Polystyreen; XPS


isolatiemateriaal uit hernieuwbare grondstoffen Hernieuwbare grondstoffen worden op aarde gekweekt en komen dus uit land- of bosbouw. Voor deze isolatiematerialen zijn voldoende grondstoffen verkrijgbaar en door hergebruik of compostering is er bijna geen afval. We noemen dit ook wel duurzame isolatiematerialen. Een milieuvriendelijke keuze dus.

Duur, niet verkrijgbaar bij de reguliere bouwmarkt en licht milieubelastend door de productie.

◆ Geëxpandeerd Polystyreen; EPS (kunststof isolatiemateriaal)

zaam. Wel hebben ze een hoge isolatiewaarde en kunnen ze soms zeer goed gerecycled worden.

€ 15,-

   

(hernieuwbaar isolatiemateriaal)

PRiJSiNDiCATiE P/M²* Milieubelasting Dampopen Geluidsisolerend Brandvertragend

€ 31,/ /

 

◆ Houtvezel(plaat)

(hernieuwbaar isolatiemateriaal) O.a. te gebruiken voor: dakisolatie, wandisolatie, vloerisolatie. Gemaakt van tot platen geperst restafval van naaldbomen. Koel in de zomer, duurzaam materiaal, brandvertragend, geluidsdempend, dampopen en een lage milieubelasting. PRiJSiNDiCATiE p/m²* Milieubelasting Dampopen Geluidsisolerend Brandvertragend

€ 15,-

   

*Gemiddelde prijzen prijspeil 2009


17

V E N T i L AT i E

De belangrijkste redenen om te ventileren op een rij: ◆ Voorkomen van vocht in de woning Een gemiddeld gezin produceert per dag ca.10! liter waterdamp door douchen, zweten, koken etc. en een vochtige woning is slecht voor uw gezondheid. In een vochtige woning krijgen schadelijke stoffen (bijvoorbeeld radongas uit o.a. stenen) sneller de kans om vrij te komen. Het is bewezen dat vocht kan leiden tot allerlei luchtwegklachten. Kinderen die opgroeien in een vochtige woning hebben tot 3,5 keer zoveel kans op astmatische klachten. Daarnaast tast vocht uw woning aan door schimmelvorming en houtrot. ◆ Ventileren = energiebesparen Niet alleen de bewoners, maar ook de apparaten in uw woning hebben frisse lucht nodig. Zo verwarmt de radiator gemakkelijker droge, schone zuurstof dan vochtige, bedompte lucht. Dit scheelt dus ook energie! Op jaarbasis kunt u met een goed ventilatiesysteem zo’n € 175,- op uw energierekening besparen.

Ventilatieplan en verbouwen Maak daarom gelijk met het isolatieplan ook een ventilatieplan voor uw woning. U kunt dan alvast rekening houden met maatregelen die u hiervoor moet treffen, zoals het plaatsen van ventilatieroosters boven de ruiten. Daarnaast is het zo dat het ventilatiesysteem goed moet passen bij de bestaande indeling, isolatie en grootte van uw woning. Niet ieder systeem kan toegepast worden bij renovatieprojecten. Laat u dus eerst zorgvuldig inlichten door de specialist. Ventilatie is onder te verdelen in: ◆ natuurlijke ventilatie ◆ mechanische afzuiging ◆ balansventilatie (met warmteterugwinning) ◆ vraaggestuurde ventilatie.

TiP De ideale luchtvochtigheid ligt tussen veertig en zestig procent. Het is echt te vochtig in de woning als de vochtmeter (hygrometer) meer dan zeventig procent aangeeft.

Natuurlijke ventilatie Sommige woningen hebben ventilatieroosters of tuimelraampjes met een ventilatiestand, waar frisse lucht door naar binnen kan komen zonder de ramen te openen. Het is een simpele, goedkope oplossing voor ventilatie, maar in een goed geïsoleerde woning blijkt deze vorm van ventileren soms niet genoeg.

18

beeld: ITHO BV

Wist u dat we gemiddeld wel 70 tot 90% van onze tijd binnen doorbrengen? En dat de lucht binnenshuis vaak sterker vervuild is dan buitenshuis? uit onderzoek blijkt dat 1 op de 6 woningen onvoldoende of op een verkeerde manier geventileerd wordt, waardoor problemen ontstaan. zonder goede ventilatie kan een woning niet ademen en een potdichte woning zorgt vaak voor overlast. Naarmate we beter isoleren zullen we dus ook beter moeten ventileren. Er bestaan nu al systemen die met sensoren het CO2-gehalte in de binnenlucht meten en op basis daarvan meer of minder gaan ventileren.

Constructietekening gebalanceerde ventilatie

Mechanische afzuiging Grote appartementencomplexen maken veelal gebruik van mechanische afzuiging. Hierbij wordt lucht uit keuken, badkamer en toilet mechanisch via luchtpijpen naar een centraal punt gezogen en afgevoerd. De aanvoer van schone lucht gebeurt op een natuurlijke manier via luchtroosters en openslaande ramen. U zult er dus altijd voor moeten zorgen dat tuimelraampjes of ventilatieroosters open staan, anders heeft u alsnog kans dat er schadelijke stoffen in de woning vrijkomen. Mechanische afzuiging is, door gebruik van elektrische ventilatoren, niet de meest energiezuinige oplossing. Voor het energielabel wordt dit systeem dan ook niet als hoogste gewaardeerd. Mechanische afzuiging kan in appartementencomplexen zowel individueel als collectief worden toegepast, met bijvoorbeeld een grote collectieve dakventilator.

Balansventilatie / Warmteterugwinning (WTW) Bij balansventilatie wordt niet alleen de luchtafvoer, maar ook de aanvoer van frisse lucht mechanisch geregeld. Oftewel; vervuilde lucht wordt uit de woning gezogen en schone lucht wordt naar binnen geblazen. De luchtstromen zijn hierbij dus letterlijk in balans. Om warmteverlies tegen te gaan, is het goed om balansventilatie te combineren met een warmte-terugwinunit (WTW). Een warmtewisselaar warmt de frisse lucht dan op, die hierna via een buizenstelsel binnen wordt verdeeld. Hiermee kan 95% van de afgevoerde warmte teruggewonnen worden. Dit is dan ook een zeer energiezuinige vorm van ventileren. Ook voor renovatieprojecten zijn er diverse mogelijkheden om balansventilatie te plaatsen, zowel voor collectief als individueel gebruik.

Vraaggestuurde ventilatie (natuurlijk met mechanische afzuiging) Samen met balansventilatie/WTW is vraaggestuurde ventilatie een van de beste opties


voor een goed energielabel. Bij vraaggestuurde ventilatie wordt er alleen geventileerd naar behoefte. Sensoren meten bij dit systeem o.a. de vocht- en CO2-gehaltes in de binnenlucht. Regeltechnieken zorgen hierop voor ventilatie naar behoefte. Zo wordt er dus alleen geventileerd wanneer het nodig is. Het systeem meet bijvoorbeeld ook de luchtvochtigheid in de badkamer. De ventilator springt dan aan zodra het binnen te vochtig wordt. De roosters worden automatisch open gezet en de vervuilde lucht wordt afgevoerd. Vraaggestuurde ventilatie werkt dus afhankelijk van de luchtkwaliteit in de woning, maar kan ook ingesteld worden naar behoefte. Met deze vorm van ventilatie bespaart u een hoop energie én u verkleint de kans op schadelijke stoffen in huis. Voor appartementen is dit systeem individueel mogelijk, met een ventilatorbox in de woning, maar het kan ook collectief. Hierbij wordt er een grote ventilator op het dak geplaatst, waarbij sensoren aan het systeem doorgegeven hoeveel verse lucht per appartement nodig is. Het is wel het duurste systeem in aanschaf bij een verbouwing.

Onderhoud Mechanische afzuiging / vraaggestuurde ventilatie Aan de ventilatiebox hoeft u als bewoner niets te doen. Wel is van belang dat de ventilatieroosters boven de ramen af en toe met een sopje worden gereinigd. Bij vraaggestuurde ventilatie is het ook belangrijk om de zogenaamde ‘ventielen’ schoon te houden. Ook hier kan vuil en stof zich in ophopen. Deze ventielen vindt u in de wand of het plafond van woon- of slaapkamers, in de keuken, badkamer en toilet. Onderhoud Balansventilatie / WTW Let er op dat er bij balansventilatie een begrijpelijke gebruiksaanwijzing en een zogenaamd inregelrapport aanwezig is. Hierin staat o.a. de inregeling van de aan- en afvoerkanalen. Van balansventilatie is bekend

TiP

Laat het ’s nachts niet kouder worden dan 15-16°C in het appartement. Boven deze temperatuur verdampt vocht namelijk nog.

EPA-CHECK

zoek uit of er mechanische ventilatie aanwezig is. Als dit het geval is, kijk dan of er ook mechanische aanvoer van frisse lucht is. Deze zogenaamde ‘inblaasventielen’ zitten meestal in de woonkamer en de slaapkamers en soms ook in de gang of hal. ze blazen (voorverwarmde) verse buitenlucht de woning in.

LABELVERLiES

Mechanische ventilatie zonder warmteterugwinning is de slechtste optie voor het energielabel.

LABELWiNST Balansventilatie met een warmteterugwinunit en vraaggestuurde ventilatie geeft het hoogste rendement.

dat de filters regelmatig (meestal iedere 3 tot 6 maanden) schoongemaakt moeten worden. Vervuilde filters zorgen voor veel schadelijke stoffen in het appartement. Om er zeker van te zijn dat het balansventilatie systeem optimaal functioneert, kunt u het periodieke onderhoud ook uitbesteden, door hiervoor een contract met een installateur af te sluiten.

Algemene verbruikstips Voor het energielabel wordt het verschil in energieverbruik per huishouden niet meegenomen. zo houdt de een van drie keer per week douchen en de ander van drie keer per dag. Aangezien dit zogenaamde gebruiksgedrag wel degelijk veel invloed heeft op het energieverbruik, volgen hieronder nog enkele tips. Want met een paar kleine aanpassingen, kunt u toch aardig wat besparen op uw energieverbruik.

VERWARMEN zET DE VERWARMiNG EEN GRAAD LAGER EN EERDER uiT

Tegenwoordig is een kamertemperatuur van 21 graden normaal, terwijl diezelfde kamertemperatuur vroeger rond de 18 graden schommelde. Wanneer u de thermostaat 1 graad lager zet dan normaal, merkt u hier wat warmte betreft niets van. Het voelt nog net zo warm, maar het energieverbruik gaat toch met ongeveer 7% omlaag. Zo bespaart u jaarlijks ongemerkt zo’n € 56,-. Als u de thermostaat ook nog een uur voor het naar bed gaan op ongeveer 13 à 15 graden zet, bespaart u nog eens ongeveer € 45,- extra per jaar.

’S zOMERS LiEVER GOEDE zONWERiNG DAN EEN AiRCO!

Uit onderzoeken is gebleken dat u met goede zonwering ’s zomers gemiddeld zo’n 12% kunt besparen op uw energierekening. Goede vormen van buitenzonwering zijn bijvoorbeeld zonneschermen of rolluiken. Zorg vooral ook in een goed geïsoleerde woning voor voldoende ventilatie in de zomer; zowel ’s nachts als overdag, om oververhitting tegen te gaan.

SPECiALE RADiATOREN!

Low-H2O radiatoren bevatten tot 10 keer minder water. Hierdoor bereiken ze drie keer sneller de gewenste temperatuur en verspillen ze geen energie. Met deze low-H20 radiatoren heeft u dus een perfecte temperatuurspreiding en een perfect regelgedrag. Ze zijn 12% zuiniger dan de traditionele modellen en verminderen zo de jaarlijkse CO2-uitstoot met gemiddeld 100 kilo per woning! Dus zowel goed voor het milieu als voor uw portemonnee. Leuk pluspunt is de mooie, strakke vormgeving. Helaas zijn deze low-H20-radiatoren wel wat duurder in aanschaf dan de traditionele modellen.

BREDE VENSTERBANKEN BOVEN RADiATOREN Wanneer u over wandradiatoren beschikt onder de ramen, plaatst u er dan brede vensterbanken boven. Voor de (warme) luchtstroom is het gunstig als de lucht door brede vensterbanken meer in de richting van de kamer wordt geleid, in plaats van langs het raam naar boven.

LEKKENDE KRAAN REPAREREN

Een lekkende kraan kan wel drie liter water per dag verspillen. Dit kan oplopen tot 1100 liter per jaar…! Het is dus goed om lekkende kranen gelijk te (laten) repareren. Een lekkend toilet is helemaal een waterslurper; een kwart liter water per minuut is goed voor zo’n 360 liter water per dag of een dikke 130.000 liter per jaar!

WASSEN OP 40 GRADEN

Wassen op 60 graden kost twee keer zoveel energie als wassen op 40 graden. Een wasmachine draait jaarlijks gemiddeld 200 trommels, dus dat tikt aardig aan. Met de huidige wasmiddelen wast u op 40 graden net zo schoon als op 60 graden, dus daarvoor hoeft u het niet te laten. U bespaart zo € 20,- per jaar. Wanneer u bovendien altijd met een volle trommel wast, kunt u het aantal wasbeurten met één derde verminderen. Dit scheelt een gemiddeld huishouden nog eens ongeveer € 10,- per jaar.

ELEKTRAVERBRuiK LiEVER EEN KLEiNE TELEViSiE

Een grote plasma tv is erg mooi, maar gebruikt wel veel meer energie dan een gewone tv. Televisies met een diameter van meer dan 1 meter gebruiken gemiddeld wel twee keer zoveel stroom als een ‘gewone’ tv van ongeveer 66 cm. Het energieverbruik verschilt ook per merk en type televisie. Let daarop bij aankoop van een nieuwe tv.

Een extra grote comfortdouchekop is leuk en luxe, maar gebruikt gemiddeld ruim 2 x zoveel water als een spaardouchekop. Wilt u toch echt die mooie grote douchekop, kies dan voor een comfortdouchekop met stroomklasse S. Deze extra grote douchekoppen zitten zo in elkaar dat ze niet meer water dan een spaardouchekop verbruiken.

AFzuiGKAP GOED ONDERHOuDEN

Maak metalen filters van de afzuigkap regelmatig schoon en vervang kunststof- en koolstoffilters op tijd. Zo voorkomt u onnodig energieverlies doordat de afzuigkap niet goed genoeg werkt. De afzuigkap is een belangrijk wapen tegen waterdamp in huis die o.a. door koken ontstaat.

VENTiLEER EXTRA TiJDENS EEN FEESTJE

Wanneer er veel mensen in huis aanwezig zijn, produceren die automatisch veel meer waterdamp. Door op zo’n moment extra goed te ventileren, voorkomt u veel vocht in de lucht.

DROGE LuCHT

Goed ventileren is energie besparen! Een gemiddeld gezin produceert elke dag heel wat liters waterdamp waardoor de binnenlucht vochtig wordt. Door te ventileren met schone, droge buitenlucht wordt het niet alleen een stuk gezonder in huis, maar bespaart u ook nog energie. Droge lucht opwarmen kost namelijk minder energie dan het opwarmen van vochtige lucht.

KOKEN MET DEKSELS OP DE PANNEN

Door te koken met de deksels op de pannen kan de gaspit lager worden gezet. Bovendien vermindert u zo het vrijkomen van waterdamp.

VAATWASSER MET HR-LEiDiNG (HOTFiLL)

Een vaatwasser gebruikt elektriciteit om water te verwarmen. Wist u dat, indien uw vaatwasser geschikt (zgn. ‘hotfill’) is om met warm water (60 tot 65 graden) gevuld te worden, u er een leiding van de zuinige HR-combiketel naartoe kunt leggen? Nóg zuiniger is het om warm water uit de zonneboiler hiervoor te gebruiken.

iNDiViDuELE ENERGiEMETERS BiJ BLOKVERWARMiNG Onderzoek heeft aangetoond dat het plaatsen van individuele meters bij complexen met blokverwarming een energiebesparing van zo’n 20 % oplevert. Het metertje geeft aan of er meer of minder verbruikt wordt in vergelijking met de andere appartementen. Het gasverbruik wordt met behulp van de metertjes dan per appartement berekend.

WATERVERBRuiK COMFORTDOuCHE MET STROOMKLASSE S

VENTiLATiE

STAND-BY uiTzETTEN

Een tv die stand-by staat, blijft energie gebruiken. Dat geldt ook voor bijvoorbeeld computers, batterijen telefoonopladers, geluidsapparatuur, printers en scanners. Het stand-by verbruik kost een gemiddeld gezin jaarlijks ongeveer € 90,-. De helft hiervan kunt u al voorkomen door de apparaten helemaal uit te zetten met de aan/uitknop, of desnoods door de stekker eruit te halen. Een winst van € 45,- dus!

OVERiG iNDELiNG VAN DE WONiNG

Verdeel uw woning in verschillende zogenaamde ‘temperatuurgedeelten’. Zo is er een verwarmd gedeelte, waaronder de huiskamer, keuken en de badkamer vallen. Daarnaast is er een half-verwarmd gedeelte, waar het toilet, de hal en de slaapkamer onder vallen. Deze gedeelten moeten gescheiden zijn van de niet-verwarmde ruimten door deuren of isolerende wanden of vloeren. Zo voorkomt u onnodig stoken. Ook bij bepaling van het energielabel wordt hier rekening mee gehouden.

iNVESTEER iN DuuRzAME ENERGiE

In deze tijd waarin de olie alsmaar duurder wordt, er op den duur een zoetwater-schaarste zal ontstaan en de prijs voor energie de pan uit gaat rijzen, bedenk dan dat investeren in duurzame bronnen u uiteindelijk veel geld op gaat leveren. Een warmtepomp is nu misschien nog duur vergeleken met een HR-ketel, maar deze zal zich in de toekomst steeds sneller terugverdienen. Dit geldt eigenlijk voor alle vormen van duurzame energieopwekking. Wie aan zijn toekomst denkt, ook financieel, investeert dus in duurzame bronnen.


19

Energiezuinig verlichten

Verbouwwijzers

B

Vaarwel gloeilamp, Hallo LED-, Halogeen en Fluorescentie spaarlamp!

i

n 2012 mag er geen gloeilamp meer verkocht worden. De gloeilamp heeft een te korte levensduur en verbruikt veel stroom en dus heeft de Europese commissie besloten de lamp definitief uit de schappen te laten verdwijnen. Het energiezuinige alternatief is de spaarlamp. Spaarlampen verbruiken gemiddeld 75% minder stroom dan gewone gloeilampen. Ze zijn wel wat duurder in aanschaf, maar gaan gemiddeld dan ook zes keer zo lang mee. Door nieuwe technologieën zijn er tegenwoordig spaarlampen in alle maten en kleuren. De tijden dat spaarlampen alleen maar hard of saai licht gaven, zijn inmiddels voorbij. Voor verschillende toepassingen zijn volop spaarlampen verkrijgbaar en iedere gewenste sfeer wordt gemakkelijk gecreëerd met verschillende tinten warmwit.

langere levensduur. In het geval dat vijf gloeilampen van 60 Watt gemiddeld 1,5 uur per dag branden, bespaart u bij vervanging door spaarlampen ongeveer € 50,- per jaar. Een gemiddelde woning telt al snel zo’n 20 lichtpunten; tel uit uw winst! Ook voor galerijwoningen en appartementencomplexen is er een keur aan energiezuinige verlichtingsalternatieven. Zo bestaat er speciale energiezuinige beveiligingsverlichting voor het verlichten van voor- en achterdeuren, galerijflats en trappenhuizen. Voor meer informatie over energiezuinig verlichten: www.energievve.nl

ORGANiSATiES EN OVERHEiD

www.energievve.nl

VvE Belang heeft een aparte website geopend voor VvE’en en energie besparen. Aan de hand van een voorbeeld appartementengebouw kunt u zien bij welke energiebesparende maatregel welke investering hoort, hoe groot de labelsprong is en wat het rendement is. Op de website vindt u ook een 10 stappenplan, subsidieregelingen en overige informatie van belang om met uw VvE en energiebesparing aan de slag te gaan.

www.vrom.nl

Website van het ministerie voor ruimte, milieu, wonen, wijken en integratie. Nieuws vanuit de overheid over het milieubeleid, energie besparen en energielabels.

www.meermetminder.nl

Site van het nationale energiebesparingsprogramma voor de bestaande bouw ‘Meer met Minder’. Dit programma vloeit voort uit het convenant ‘Meer Met Minder’, dat ministeries, bouwbedrijven, energiebedrijven, installatiebedrijven en woningcorporaties in 2008 met elkaar sloten. Meer met Minder geeft advies, praktische hulp en financieringsmogelijkheden bij het energiezuinig maken van uw woning.

www.milieucentraal.nl

Milieu Centraal is een onafhankelijke organisatie die u als consument praktische en betrouwbare adviezen geeft over milieu, energie en klimaat. Naast veel nuttige milieu-info vindt u hier ook veel praktische informatie over duurzaam verbouwen. De informatie wordt getoetst door onafhankelijke deskundigen.

20

Algemene informatie over energielabels en energie besparen

Informatie over het energielabel met een energiescan om te zien hoe energiezuinig uw woning is.

www.energiebespaarplaats.nl

Online calculator om een richtlijn te krijgen voor het energielabel van uw woning. Daarnaast geeft de site ook adviezen voor energiebesparing.

Website met bij Meer met Minder aangesloten bedrijven die energiebesparende maatregelen voor u kunnen uitvoeren. Een marktplaats voor aanbieders en afnemers. Van dakisolatie tot dubbelglas: u plaatst gratis uw vraag, bedrijven reageren, adviseren en voeren op uw verzoek uit.

www.senternovem.nl

www.energieopmaat.nl

www.energielabelvergelijken.nl

Agentschap voor duurzaamheid en innovatie. Een begrip als het gaat om programma’s en maatregelen voor duurzaamheid. U vindt hier, naast de laatste ontwikkelingen op het gebied van energiezuinig bouwen, ook alles over subsidiemogelijkheden etc. Interessante site, erg compleet.

www.energiebesparingsverkenner.nl Site gemaakt door Senter Novem. Hier kunt u online checken wat voor energielabel uw woning op dit moment zou krijgen. Bevat ook een begrippenlijst.

www.energielastenverlager.nl

Op deze site kunt u door het invullen van uw persoonlijke gegevens een energiebespaarplan opstellen voor uw woonsituatie. Zo kunt zien waar u op uw energielasten kunt besparen. U kunt specifieke domeinen zoals isolatie, apparatuur of zelfs zonne-energie zelf selecteren.

www.bespaardaar.nl

Handige site met o.a. een energiescan om te zien hoe energiezuinig uw woning is, advies en een offertemodule. Platform om energiebesparende producten en diensten te vinden. Bevat algemene informatie over o.a. verwarmen, isoleren en ventileren, maar ook over duurzame oplossingen hiervoor.


De Verbouwwijzers kunt u gratis downloaden of bestellen via www.verbouwwijzer.nl

Wanneer u in de maanden september en oktober Philips FWC110, FWC120 of FWC121 armaturen koopt, kunt u 10% van het aankoopbedrag terugkrijgen. Deze aantrekkelijke beveiligingsarmaturen zijn speciaal gemaakt voor energiezuinige nachtelijke beveiliging en sfeerverlichting. ze produceren een uitstekende lichtverdeling voor lagere verlichtingsniveaus bij wanden, gangen en de omgeving. Mail voor deze korting een kopiefactuur samen met uw gegevens (naam, adres, telefoonnummer en banknummer) naar [email protected]

www.energielabel.nl

www.energiezuinig.nl

De reeks Verbouwwijzers bestaat uit: Aanbouw, Badkamer en keuken, Dak en dakgoot, Dakraam en Dakkapel, Indeling van de woning, Isoleren, Kozijnen en Serre.

KORTiNG OP PHiLiPS BEVEiLiGiNGSVERLiCHTiNG

Zo zijn er de compacte fluorescentie spaarlampen, oftewel de meer traditionele spaarlampen, die tegenwoordig zelfs dimbaar verkrijgbaar zijn. Deze spaarlampen kunnen een energiebesparing van 85% opleveren ten opzichte van gloeilampen. Een andere optie is de Halogeen spaarlamp, herkenbaar aan het sprankelende witte licht. Halogeen spaarlampen zijn goed voor zo’n 30-50% energiebesparing ten opzichte van de gloeilamp. De jongste generatie spaarlampen is gebaseerd op LED technologie. Philips bracht recent de compacte Master LED op de markt, die met 45.000 branduren en een energiebesparing van 80% een prima vervanger van de gloeilamp is. Spaarlampen zijn dan weliswaar duurder in aanschaf dan gloeilampen; de meerprijs wordt vaak al in korte tijd terugverdiend door het zuinige verbruik en de

HANDiGE ADRESSEN

ent u van plan uw woning te verbouwen, dan is dat een goed moment om naar duurzaamheid en energiebesparende maatregelen te kijken. In de Verbouwwijzers vindt u een compleet overzicht van de keuzes waar u mee te maken krijgt bij de voorbereidingen. Zo kunt u op eenvoudige wijze het comfort in uw woning verhogen, energie besparen en het milieu ontzien. Met de Verbouwwijzers bent u voorbereid op de klus en het gesprek met de aannemer.

Voor algemene informatie over energiebesparing en duurzame energie.

www.energysaver.nl

VENTiLATiE

www.ventilatie.startpagina.nl

Overzichtpagina van alles wat met ventilatie te maken heeft, zoals installatiebedrijven, ventilatienormen en berekeningsmodellen.

www.wtw-filters.nl

Site over balansventilatie en warmteterugwinsystemen. Hierop vindt u o.a. een handige fotohandleiding voor het vervangen van luchtfilters en een online helpdesk voor alle vragen over wtwventilatie.

Voor een berekening van de energiebesparing.

VERWARMEN

iSOLATiE

Site waarop u kunt zien of het in uw situatie rendabel is om de CV-ketel te vervangen door een zuinige HR-107 ketel.

www.spaarhetklimaat.nl

Spaar het Klimaat bevordert isolatie van woningen onder meer door beleid te beïnvloeden. Door het nemen van isolatiemaatregelen wordt het binnenshuis comfortabeler. Isoleren kan daarnaast tot een vermindering van tweederde van de energiekosten voor verwarming leiden.

www.venin.nl

Vereniging van Erkende Na-isolatiebedrijven in Nederland (VENIN) is de vereniging waarin de na-isolatiebedrijven zijn verenigd.

www.verantwoordisoleren.nl

www.verwarmingswijzer.nl

www.sbrzonneboilers.nl

Praktische informatie over zonneboilers; systemen, het bouwproces, maar ook een overzicht met voor- en nadelen van de diverse merken zonneboilers.

www.sbrwarmtepompen.nl

Idem, maar dan geheel gericht op warmtepompen.

www.sbrpvpanelen.nl

Idem, maar dan geheel gericht op PVpanelen om elektriciteit op te wekken.

Vereniging ter bevordering van duurzame isolatiematerialen. Veel info over de diverse materialen, met links naar diverse leveranciers.

www.platformwarmtepompen.nl

www.isolatie.org

Voor een overzicht van alle gaskeuren per ketel en een berekening van de energiebesparing bij ketelvervanging.

Informatieve website waar allerlei isolatievormen aan bod komen.

Site met nog meer informatie over warmtepompen.

www.epk.nl

www.techneco.nl

Site met informatie over warmtepompen en zon-electrische systemen.

www.techem.nl

Site met informatie over warmtepompen en zon-electrische systemen. Voor 20% energiebesparing bij verbruiksmeting. PRAKTiSCHE iNFORMATiE OVER DuuRzAAM VERBOuWEN

www.joostdevree.nl

Op deze site staan allerlei bouwtermen goed uitgelegd, van ‘aanaarden’ tot ‘zwaluwpan’. Een soort van woordenboek voor mensen die niet thuis zijn in de bouwwereld. Leuk initiatief!

www.bestaandewoningbouw.nl

Een onafhankelijke kennisbank over de bestaande woningbouw, met interessante ontwikkelingen, persoonlijke opvattingen en een reeks thema’s.

www.sveweb.nl

Website van de Stichting Viba Expo; stichting voor kwaliteit en gezondheid in de gebouwde omgeving. De SVE organiseert workshops, symposia en manifestaties. Om gezond en kwalitatief bouwen zichtbaar te maken heeft SVE op haar kantoorlocatie een permanente tentoonstelling waar ruim 120 bedrijven en organisaties hun producten en diensten laten zien.

www.bouwgarant.nl/zakelijk

Keurmerk: biedt kwaliteit, service en zekerheid bij verbouwingen. SuBSiDiES

www.meermetminder.nl/ overzicht_subsidieregelingen www.segon.nl

Ontzorgt VvE’en volledig bij energiebesparende maatregelen.

Voorlichtingsbijeenkomsten

VvE Belang komt naar u toe! Dit najaar organiseert VvE Belang wederom in vervolg op de krant ‘De Appartementseigenaar’ op vijf plaatsen in het land tien voorlichtingsbijeenkomsten.Dit jaar staat het thema ‘energiebesparing’ centraal.

Locaties:

Donderdag 8 oktober: RAi congrescentrum in Amsterdam Dinsdag 13 oktober: Nieuwegeins Business Centre in Nieuwegein Donderdag 15 oktober: Ahoy in Rotterdam Maandag 19 oktober: Evoluon in Eindhoven Donderdag 29 oktober: Eden Hotel in Emmen

Programma

Tijdens de bijeenkomsten zullen nadere subsidieregelingen van provincies en gemeenten bekend worden gemaakt.

Na de pauze

Na de pauze staan we stil bij ‘de rechten en plichten van het wonen in een appartement’. Hier zullen de basisregels van het appartementsrecht worden besproken en zal nader worden ingegaan op de besluitvorming in de ledenvergadering met betrekking tot energiebesparende maatregelen.

HOOFDPROGRAMMA

WORKSHOPS

Voor de pauze

Workshop 1

Tijdens het hoofdprogramma wordt u voor de pauze geïnformeerd over ‘Energiebesparing in de praktijk: wat levert het op en hoe pakt u dat als VvE aan? Energiebesparende maatregelen aan woningen staan op dit moment volop in de belangstelling. De overheid zet vaart achter energie besparen. Subsidieregelingen en korting op de btw moeten u verleiden aan de slag te gaan. Voor veel te nemen energiebesparende maatregelen heeft u echter toestemming van de vergadering van eigenaren nodig. Belangrijk is, dat er voldoende belangstelling en draagvlak binnen de VvE aanwezig is om met energiebesparing aan de slag te gaan. En dat is vaak geen eenvoudige zaak. Aan de hand van een voorbeeld appartementengebouw gaan we stap voor stap met u bekijken wat bij welke energiebesparende maatregel (dak, gevel, glas, vloer, cv-ketel en naden en kieren) uw investering is, welke labelsprong u daarmee kunt bereiken en wat de directe jaarlijkse besparing in euro’s is. Ook gaan we nader in op de subsidieregelingen.

Voor de pauze

isolerende beglazing als te nemen energiebesparende maatregel Het aanbrengen van isolerende beglazing levert een belangrijke besparing op de energierekening op. Toch zitten er haken en ogen aan het aanbrengen van het juiste glas om hoog te scoren in het energielabel. Martin Krul - glasdeskundige bij uitstek - zal u namens de Stichting AF-Erkenningsregeling – een van de samenwerkingspartners van VvE Belang - hieromtrent uitgebreid informeren.

Workshop 2

Nieuwe ontwikkelingen in het verzekeren van uw VvE Centraal Beheer Achmea – een van de samenwerkingspartners van VvE Belang – heeft een aantal nieuwe ontwikkelingen te melden over VvE verzekeringen: • nieuw concept voor het verzekeren van VvE’en tot 10

• •

woonappartementen; kan ik mijn VvE verzekeren zonder eigen risico? en verbeteringen in de verzekeringsvoorwaarden 2009.

(EIA-regeling) moet verhuurders daarbij helpen. Veel appartementseigenaren hebben verhuurd onroerend goed. Reden om voor deze groep een aparte workshop te organiseren.

Na de pauze

Workshop 3

Energiebesparing en de Segon aanpak Segon – een van de samenwerkingspartners van VvE Belang ontzorgt VvE’en volledig bij het onderzoeken van de haalbaarheid en bij de uitvoering van individuele én collectieve energiebesparende maatregelen. Samen met VvE Belang heeft Segon een 10-stappenplan, de Segon Scan en een integraal ontzorgingspakket ontwikkeld. In een aparte workshop kunt u zich uitgebreid laten informeren over deze integrale Segon-aanpak.

Workshop 4

Samen energie besparen, naar een duurzaam rendement. investeren als vastgoedbelegger binnen de VvE Bij VvE’en komen veel complexen met gemengde eigendomsverhoudingen voor. Een groot verhuurder, huurders en appartementseigenaren in één VvE. Vastgoed Belang is al meer dan 100 jaar de belangenorganisatie van particuliere beleggers/verhuurders in vastgoed. Verhuurders maken hele andere afwegingen bij het nemen van isolerende maatregelen in verhuurde woningen. De besparingen komen met een lagere energierekening ten goede van de huurders en de verhuurder wil zijn deel in de vorm van een huurverhoging. Het woningwaarderingstelsel wordt hiertoe aangepast en een speciale Energie Investerings Aftrek

informatiemarkt

Bovendien kunt u voorafgaand, in de pauze en na afloop van de bijeenkomsten een uitgebreide VvEInformatiemarkt bezoeken, waar circa 40 bedrijven hun producten en diensten presenteren. De zalen zijn een uur voor aanvang open om de informatiemarkt te bezoeken.

Aanmelden

Wij verzoeken u vriendelijk om U – indien mogelijk – via onze website www.vvebelang.nl aan te melden. Indien u niet over internet beschikt, dan verzoeken wij u gebruik te maken van de aanmeldingskaart bij ingesloten brief. Na ontvangst van uw aanmelding ontvangt u een bevestiging en een routebeschrijving. Aanmelden voor de workshops kan uitsluitend via website: www.vvebelang.nl Bent u verhinderd deze bijeenkomst in uw regio bij te wonen of wilt u een bijeenkomst in een andere regio bijwonen, dan kunt u zich via onze website www.vvebelang.nl voor een andere locatie aanmelden. VvE Belang komt ook dit jaar weer naar u toe. Maak gebruik van deze mogelijkheid om tevens kennis te maken en ervaringen uit te wisselen met andere VvE’en. Wij hopen u op een van de bijeenkomsten te mogen begroeten.

Wist u dat er een keurmerk is voor VvE Beheerders? R o t t eR r do at tme r d a m

t t e R r do at m eR r do R o tRt oe tr tdeRarom dt at m t e r d a [email protected] • www.gg-groep.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl R o attr tm tReeo dt aa [email protected] • www.gg-groep.nl [email protected] [email protected] [email protected] commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] [email protected] [email protected] e rm d a m o otR rrtm • www.gg-groep.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl tt ote e rd datR a m RdoRato t te tr ed ra dma m R R R o td [email protected] • www.gg-groep.nl oe tr m tdear m d a [email protected] • [email protected] www.gg-groep.nl [email protected] • www.gg-groep.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] • www.gg-groep.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl R o t t e r m commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] [email protected] [email protected] R o t t e r d a m [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl R o t t e r d a m commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl R o t t e r d a mdaamm R o t t e r [email protected] • www.gg-groep.nl www.gg-groep.nl www.haagwonen.nl www.de-alliantie.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] • www.gg-groep.nl [email protected] • www.gg-groep.nl R o t t e r d commercieel.haagwonen.nl •[email protected] www.haagwonen.nl [email protected] • [email protected] www.gg-groep.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl www.haagwonen.nl R o ttRtt o [email protected] atarm [email protected] •[email protected] www.gg-groep.nl trord td eR dmtratR m [email protected] • www.gg-groep.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl www.gg-groep.nl www.haagwonen.nl www.de-alliantie.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl • o t t e r d a m @vvebeheer-dekeyhetoosten.nl [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl [email protected] • www.gg-groep.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl R o t o e d e a r m d a m commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl R o t t e r d a m R o t t e r d a m [email protected] • www.gg-groep.nl [email protected] commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] • www.gg-groep.nl www.gg-groep.nl www.haagwonen.nl www.de-alliantie.nl [email protected] • www.gg-groep.nl R o t t e r d a m www.gg-groep.nl www.haagwonen.nl www.de-alliantie.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] [email protected] [email protected] commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] [email protected] R o t t e r d a m [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] R o t t [email protected] oR r td toRttato m red tdore rm atr m [email protected] •www.gg-groep.nl www.gg-groep.nl • commercieel.haagwonen.nl www.gg-groep.nl [email protected] •www.gg-groep.nl www.gg-groep.nl • www.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl o ee aad commercieel.haagwonen.nl www.haagwonen.nl R eo rt [email protected] a m [email protected] www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl [email protected] •[email protected] www.gg-groep.nl www.triant.nl commercieel.haagwonen.nl •[email protected] www.haagwonen.nl trtR tm R tadoem tdear m d a m.houben@vvebeheer-amsterdam [email protected] R o t twww.triant.nl dt ea rmd [email protected] [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl •[email protected] • [email protected] [email protected] commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl • commercieel.haagwonen.nl www.haagwonen.nl • •www.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl .vvebeheer-dekeyhetoosten.nl • www.gg-groep.nl www.gg-groep.nl www.haagwonen.nl www.de-alliantie.nl [email protected] [email protected] •• www.gg-groep.nl www.gg-groep.nl [email protected] [email protected] commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl m.houben@vvebeheer-amsterdam [email protected] [email protected] [email protected] commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] •[email protected] www.gg-groep.nl [email protected] commercieel.haagwonen.nl ••www.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl R o t tR eo rt dt ae m [email protected] rad m a [email protected] m [email protected] www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl [email protected] R [email protected] o t t [email protected] e R ro [email protected] Rat oemtr td ea rmd a m www.triant.nl [email protected] [email protected] •[email protected] www.gg-groep.nl [email protected] •[email protected] www.gg-groep.nl • www.gg-groep.nl •commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] •www.gg-groep.nl www.gg-groep.nl www.gg-groep.nl www.haagwonen.nl www.de-alliantie.nl commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl www.haagwonen.nl •[email protected] www.haagwonen.nl •www.haagwonen.nl www.haagwonen.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl R•o www.haagwonen.nl [email protected] t eR rodwww.triant.nl tR at o m e www.triant.nl tr d t ea rmd www.triant.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl vebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl m.houben@vvebeheer-amsterdam [email protected] [email protected] [email protected] • [email protected] www.gg-groep.nl m.houben@vvebeheer-amsterdam [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl • www.gg-groep.nl • www.gg-groep.nl • www.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl • • www.haagwonen.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl [email protected] www.triant.nl [email protected] [email protected] www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl [email protected] www.triant.nl R o t t e r d a m www.vvebeheer-amsterdam.nl [email protected] [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl [email protected] • www.gg-groep.nl www.triant.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl [email protected] www.vvebeheer-amsterdam.nl www.triant.nl [email protected] [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl • www.gg-groep.nl • www.gg-groep.nl www.gg-groep.nl www.gg-groep.nl www.haagwonen.nl www.haagwonen.nl www.haagwonen.nl www.de-alliantie.nl www.de-alliantie.nl www.de-alliantie.nl [email protected] www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl [email protected] vebeheer-dekeyhetoosten.nl [email protected] [email protected] m.houben@vvebeheer-amsterdam [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl • www.gg-groep.nl •www.gg-groep.nl www.gg-groep.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl R o t t [email protected] ewww.triant.nl [email protected] d [email protected] m www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] www.triant.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl vebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl www.triant.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl [email protected] www.triant.nl www.vvebeheer-amsterdam.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-amsterdam.nl www.triant.nl m.houben@vvebeheer-amsterdam [email protected] www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.triant.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl [email protected] [email protected] www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl R o [email protected] twww.triant.nl eRr [email protected] o d ta tRmeo rt [email protected] ae m r d a [email protected] m [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl www.triant.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl vebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl www.triant.nl www.triant.nl www.triant.nl www.vvebeheer-amsterdam.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl m.houben@vvebeheer-amsterdam m.houben@vvebeheer-amsterdam m.houben@vvebeheer-amsterdam [email protected] [email protected] [email protected] www.triant.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl [email protected] [email protected] [email protected] • www.gg-groep.nl • www.gg-groep.nl • www.gg-groep.nl [email protected] www.triant.nl www.vvebeheer-amsterdam.nl commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl commercieel.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl • www.haagwonen.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl www.triant.nl www.triant.nl www.triant.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl www.triant.nl www.triant.nl [email protected] [email protected] www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl www.triant.nl www.triant.nl www.vvebeheer-amsterdam.nl www.vvebeheer-amsterdam.nl www.vvebeheer-amsterdam.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.triant.nl www.triant.nl www.triant.nl

www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl www.vvebeheer-dekeyhetoosten.nl

m m m

www.triant.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.triant.nl www.triant.nl www.triant.nl www.triant.nl

[email protected] [email protected]

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.domusvvebeheer.nl [email protected] www.domusvvebeheer.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.domusvvebeheer.nl [email protected] [email protected] www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl [email protected] www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.domusvvebeheer.nl [email protected] www.domusvvebeheer.nl [email protected] [email protected] www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl [email protected] www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.domusvvebeheer.nl [email protected] www.domusvvebeheer.nl [email protected] www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl ww.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.domusvvebeheer.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.domusvvebeheer.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl ww.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl www.domusvvebeheer.nl

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.ibotec.nl [email protected] www.ibotec.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.ibotec.nl [email protected] [email protected] www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl [email protected] www.ibotec.nl www.ibotec.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.ibotec.nl [email protected] www.ibotec.nl [email protected] [email protected] www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl [email protected] www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.ibotec.nl [email protected] www.ibotec.nl [email protected] www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.ibotec.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.ibotec.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl

www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.ibotec.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl www.skw-certificatie.nl rijswijk rijswijk rijswijk [email protected] [email protected] rijswijk [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] rijswijk [email protected] [email protected] rijswijk [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] rijswijk [email protected] rijswijk rijswijk rijswijk [email protected] [email protected] rijswijk [email protected] [email protected] rijswijk rijswijk rijswijk rijswijk [email protected] [email protected] rijswijk rijswijk [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] rijswijk rijswijk [email protected] [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] DE APPARTEMENTSEIGENAAR WWW.VVEBELANG.NL www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl 1 [email protected] [email protected] rijswijk [email protected] [email protected] [email protected] rijswijk [email protected] rijswijk DE APPARTEMENTSEIGENAAR WWW.VVEBELANG.NL www.wpmmetea.nl [email protected]•[email protected] •www.vve-beheer.nl www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl rijswijk www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl rijswijk [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl 1 [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] rijswijk [email protected] [email protected] rijswijk [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl rijswijk www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl rijswijk [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] •rijswijk www.vve-beheer.nl [email protected] www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] rijswijk [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] DEwww.wpmmetea.nl APPARTEMENTSEIGENAAR WWW.VVEBELANG.NL www.wpmmetea.nl [email protected] •www.vve-beheer.nl www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl DE APPARTEMENTSEIGENAAR WWW.VVEBELANG.NL www.wpmmetea.nl [email protected] www.vve-beheer.nl [email protected] •www.stedelijkwonen.nl www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] •rijswijk www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] •rijswijk [email protected] •[email protected] www.wpmmetea.nl 1 1 www.wpmmetea.nl [email protected] • •www.vve-beheer.nl [email protected] ••[email protected] www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] •www.vve-beheer.nl www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] rijswijk www.woonpartners-mh.nl www.vve-beheer.nl www.stedelijkwonen.nl www.intrema.nl [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] • • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl rijswijk www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl • www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] www.woonpartners-mh.nl www.vve-beheer.nl www.stedelijkwonen.nl www.intrema.nl [email protected] rijswijk rijswijk rijswijk [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] rijswijk rijswijk rijswijk rijswijk rijswijk rijswijk [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl DE APPARTEMENTSEIGENAAR WWW.VVEBELANG.NL www.wpmmetea.nl [email protected] www.vve-beheer.nl [email protected] • •www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] • •www.vve-beheer.nl [email protected] •www.stedelijkwonen.nl www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl rijswijk [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl rijswijk rijswijk www.wpmmetea.nl [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] •rijswijk www.vve-beheer.nl [email protected] www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] • •www.vve-beheer.nl [email protected] •• www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] www.vve-beheer.nl [email protected] •[email protected] www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] www.woonpartners-mh.nl www.vve-beheer.nl www.stedelijkwonen.nl www.intrema.nl www.woonpartners-mh.nl www.vve-beheer.nl www.stedelijkwonen.nl www.intrema.nl1 [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] DE APPARTEMENTSEIGENAAR WWW.VVEBELANG.NL www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl

rijswijk rijswijk rijswijk rijswijk rijswijk rijswijk

www.wpmmetea.nl [email protected] •[email protected] www.vve-beheer.nl [email protected] •[email protected] www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl 1 www.wpmmetea.nl • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] [email protected] •www.vve-beheer.nl www.vve-beheer.nl • www.vve-beheer.nl • www.vve-beheer.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.stedelijkwonen.nl www.stedelijkwonen.nl ••www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.wpmmetea.nl www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.woonpartners-mh.nl www.vve-beheer.nl www.stedelijkwonen.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.intrema.nl [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl APPARTEMENTSEIGENAAR DE APPARTEMENTSEIGENAAR DE APPARTEMENTSEIGENAAR WWW.VVEBELANG.NL WWW.VVEBELANG.NL WWW.VVEBELANG.NL www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] [email protected] www.vve-beheer.nl •www.vve-beheer.nl www.vve-beheer.nl [email protected] [email protected] • www.stedelijkwonen.nl ••www.stedelijkwonen.nl •www.stedelijkwonen.nl www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] [email protected] • •www.vve-beheer.nl •[email protected] • •www.vve-beheer.nl [email protected] [email protected] [email protected] •[email protected] www.stedelijkwonen.nl •[email protected] ••[email protected] www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl 1 1 1 www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] • [email protected] www.vve-beheer.nl •www.stedelijkwonen.nl www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] • www.vve-beheer.nl www.vve-beheer.nl • www.vve-beheer.nl •www.stedelijkwonen.nl www.vve-beheer.nl [email protected] •[email protected] • www.stedelijkwonen.nl •DEwww.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.woonpartners-mh.nl www.vve-beheer.nl www.intrema.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] [email protected] • www.vve-beheer.nl • www.vve-beheer.nl • [email protected] [email protected] [email protected] • www.stedelijkwonen.nl • www.stedelijkwonen.nl • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] [email protected] • www.vve-beheer.nl • www.vve-beheer.nl [email protected] [email protected] • www.stedelijkwonen.nl • www.stedelijkwonen.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl www.wpmmetea.nl [email protected] • www.vve-beheer.nl [email protected] • www.stedelijkwonen.nl www.woonpartners-mh.nl www.woonpartners-mh.nl www.woonpartners-mh.nl www.vve-beheer.nl www.vve-beheer.nl www.vve-beheer.nl www.stedelijkwonen.nl www.stedelijkwonen.nl www.stedelijkwonen.nl www.intrema.nl www.intrema.nl www.intrema.nl

ONMiSBARE iNFORMATiE VOOR iEDERE VVE In de reeks “VvE boeken” zijn verschenen: HET HANDBOEK VOOR DE VvE

HET ABC VAN DE VVE

DE VVE EN DE RECHTER

De vele regels rond het wonen in een appartement roepen vaak vragen en problemen op. Reden voor VvE Belang in het kader van haar voorlichtende taak dit “Handboek voor de VvE” samen te stellen. Dit handboek legt alle basisbegrippen uit. Over splitsen in appartementsrechten, allerlei reglementen die daaruit voortvloeien, over ‘verenigingen van eigenaren’ en hoe je die activeert, bestuurt of beter bestuurt. Over wat gemeenschappelijk bezit is, over onderhoud en over wat er gezamenlijk moet worden betaald. Over financieel beheer en nog veel meer zaken die je als appartementseigenaar moet weten. In de bijlagen zijn een groot aantal voorbeelden opgenomen zoals aankondiging vergadering, volmacht, presentielijst, notulen, financiële stukken e.a., alsmede de van belang zijnde wetteksten.

In het “ABC van de VvE” zijn de meest gestelde vragen met antwoorden over het appartementsrecht opgenomen. Het is een handig woordenboek voor appartementseigenaren, voorzitters en bestuurders van VvE’en. Het boek bestaat uit twee delen: Deel 1 bevat de meest gestelde vragen en antwoorden. Deel 2 bevat algemene informatie over het appartementsrecht gerangschikt op alfabet. Ook worden onderwerpen behandeld waarmee appartementseigenaren en VvE’en te maken kunnen krijgen. Het boek is zo opgesteld, dat men via trefwoorden kan zoeken.

Dit handboek bevat onmisbare basisinformatie voor iedere appartementseigenaar.

Bestellen? Maak € 30,- inclusief verzendkosten en btw (voor leden € 22,50) over op postbankrekening 4385434 t.n.v. VvE Media te Oosterhout met vermelding ‘ABC/VvE’.

Het kopen van een appartement betekent dat men vroeg of laat met de spelregels rond het appartementsrecht te maken krijgt. Deze zijn te vinden in Boek 5 van het Burgerlijk Wetboek de artikelen 106 t/m 147. Bovendien ontvangt iedere koper van een appartement van de notaris naast de akte van levering en de hypotheekakte nog een splitsingsakte en splitsingsreglement. En tot slot hebben veel VvE’en een huishoudelijk reglement vastgesteld, waarin woon- en leefregels zijn terug te vinden. De vele regels rond het wonen in een appartement roepen vaak vragen en problemen op. Soms leidt dit tot onenigheid en zelfs tot de gang naar de rechter. Soms ontkomt een VvE er zelfs niet aan de rechter in te schakelen. Denk bijvoorbeeld aan het geval dat besluiten niet kunnen worden genomen door één dwarsligger, waardoor het functioneren van de VvE wordt gedwarsboomd. Reden voor VvE Belang in het kader van haar voorlichtende taak in dit boek de weg naar de rechtelijke instanties uit een te zetten. In de bijlagen zijn o.a. voorbeelden van verzoekschriften en dagvaardingen opgenomen, alsmede de relevante wetteksten.

8e druk, augustus 2008

Bestellen? Maak € 20,- inclusief verzendkosten en btw (voor leden € 15,-) over op postbankrekening 4385434 t.n.v. VvE Media te Oosterhout met vermelding ‘Handboek VvE’.

4e druk, september 2008

Het ‘ABC van de VvE’ is het naslagwerk dat op iedere bestuurstafel aanwezig moet zijn!

Bestellen? Maak € 27,- inclusief verzendkosten en btw (voor leden € 20,50) over op postbankrekening 4385434 t.n.v. VvE Media te Oosterhout met vermelding ‘VvE/Rechter’.

DE VVE EN HET SCHiLDER- EN ONDERHOuDSWERK

HET ACTiVEREN VAN EEN (SLAPENDE) VVE

Onderhoud is nodig om uw bezit in goede conditie te houden. Om zijn waarde te laten behouden. De vraag daarbij komt al snel aan de orde wanneer moeten we onderhoud plegen, wat moeten we onderhouden, hoe moeten we e.e.a. onderhouden en wat gaat het kosten. Veelal wordt onderhoud gezien als een noodzakelijk kwaad. Onderhoud wordt zo lang mogelijk uitgesteld, met het oogmerk om kosten te besparen. Niets is echter minder waar: uitgesteld of achterstallig onderhoud vraagt veelal om een grotere investering. Tijdig onderhoud is dus een must, maar hoe weet u wanneer onderhoud nodig is? Voor veel VvE’en is het periodiek terugkomende schilderwerk de belangrijkste kostenpost in het MeerjarenOnderhoudsPlan. Daarom gaan we in dit boek nader in op vele zaken met betrekking tot schilder- en onderhoudswerk.

Van de ruim honderdduizend VvE’en in ons land functioneert meer dan de helft niet of nauwelijks. Ook deze VvE’en moeten met het reservefonds voor toekomstig (groot) onderhoud aan de slag. Maar hoe start je nu een VvE? Hoe pak je dat nu aan? Reden voor VvE Belang om hierover een apart boekje uit te geven. In de bijlagen zijn voorbeelden opgenomen hoe u een eerste vergadering uitschrijft met een voorbeeld van een eerste agenda en andere belangrijke documenten.

2e druk oktober 2008

1e druk oktober 2008

Bestellen? Maak € 13,50 inclusief verzendkosten en btw (voor leden € 10,-) over op postbankrekening 4385434 t.n.v. VvE Media te Oosterhout met vermelding ‘Activeren VvE’.

Bestellen? Maak € 18,- inclusief verzendkosten en btw (voor leden € 13,50) over op postbankrekening 4385434 t.n.v. VvE Media te Oosterhout met vermelding ‘VvE/Onderhoud’.

Let op! Wanneer u gebruik maakt van elektronisch bankieren vergeet dan niet voldoende adresgegevens te vermelden om het boek toe te kunnen sturen.

22


2e druk, september 2007

APPARTEMENT KOPEN 1e druk oktober 2008

Wie een appartement wil kopen, moet van meer zaken op de hoogte zijn dan iemand die een eengezinswoning koopt. Zo is de eigenaar van een appartement tevens mede-eigenaar en dus medeverantwoordelijk voor het gehele gebouw. Elke eigenaar is verplicht om samen met de andere appartementseigenaren het gehele gebouw te onderhouden en hiervoor een reservefonds te vormen. Om achteraf onaangename financiële verrassingen te voorkomen, moet een koper bijvoorbeeld weten hoeveel geld er in dat reservefonds zit en of dat voldoende is voor toekomstig (groot) onderhoud. Ook is het verstandig de notulen van de laatste vergadering(en) op te vragen. Ieder jaar veranderen zo’n 30.000 appartementen van eigenaar. De meeste kopers weten vaak weinig tot niets van het appartementsrecht en van de situatie van de Vereniging van Eigenaren (VvE) waar ze iets willen kopen. En als ze al weten dat er een VvE bestaat en dat ze daarvan automatisch betalend lid worden wanneer ze een appartement kopen, dan krijgen ze meestal niet de informatie die ze nodig hebben. Dat daarin verandering moet komen vindt VvE Belang al jaren. Daarom heeft VvE Belang voor aspirant kopers van een appartement het boek: ‘Appartement kopen’ uitgegeven. Bestellen? Maak € 25,- inclusief verzendkosten en btw (voor leden € 18,75) over op postbankrekening 4385434 t.n.v. VvE Media te Oosterhout met vermelding ‘Appartement kopen’.

Sluit u aan bij ‘VvE Belang’, Belangenorganisatie voor Appartementseigenaren VvE BELANG iS MEER DAN EEN TiJDSCHRiFT: VEEL MEER! Belangenorganisatie VvE Belang is meer, veel meer dan vier maal per jaar een tijdschrift. VvE Magazine is het communicatiekanaal naar de achterban, het zichtbare visitekaartje. Maar VvE Belang doet meer. Wat dacht u van de ‘belangenbehartiging’. Het onzichtbare werk achter de schermen op allerlei niveau’s in de samenleving om ook ùw belangen te behartigen en veilig te stellen. Zo staan VvE’en nu ook op de politieke agenda en heeft VROM er zijn handen vol aan.

Juridische ondersteuning Het appartementsrecht is gecompliceerd en roept vaak vragen en problemen op. Veel verenigingen van eigenaren sluiten zich aan om terug te kunnen vallen op de gespecialiseerde juridische kennis bij VvE Belang. Naast de telefonische helpdesk van 09.00 tot 12.00 uur (maandag t/m donderdag) hebben VvE’en recht op een half uur gratis spreekuur / juridisch advies per jaar. Komen we er dan nog niet uit dan geldt een uurtarief van € 96,- excl. btw en voor gerechtelijke procedures € 120,- excl. btw.

Bouwkundige ondersteuning Het is absoluut noodzakelijk dat uw VvE over een gedegen meerjarenonderhoudsplan (MJOP) beschikt. VvE Belang heeft speciaal voor het opstellen van een MJOP ‘Bouwkundig VvE Beheer’ in het leven geroepen. Van maandag t/m donderdag van 09.00 tot 17.00 uur: 0162-46 11 33. Prijs op aanvraag.

VvE cursussen VvE Belang organiseert regelmatig VvE cursussen (2 avonden). De eerste avond gaat over juridische zaken, de tweede over bouwkundige. Voor VvE’en aangesloten bij VvE Belang zijn de kosten € 97,50 per persoon en voor overigen € 135,- per persoon, inclusief btw en cursusboek. Aanvang: 19.30 uur. Einde: 22.00 uur. Voor meer informatie en aanmelden zie www.vvebelang.nl of 0900 – 20 20 510 (€ 0,10/min).

Vakopleiding VvE Bestuurder VvE Belang organiseert in samenwerking met ‘Kjening, ondernemend leren’ een vakopleiding voor VvE Bestuurders. Kosten: € 1.945,- (vrij van btw). De eerstvolgende cursus start op 29 september 2009. Meer informatie: Kjenning 0320 – 23 74 88

Hoe kunt u VvE Belang bereiken: Maandag t/m donderdag van 09.00 tot 17.00 uur. Tel: 0900 – 20 20 510 (€ 0,10/min). Fax: 0162 – 46 15 26 Postbus 210, 4900 AE Oosterhout E-mail: [email protected] Internet: www.vvebelang.nl

DE VOORDELEN VAN VVE BELANG OP EEN RiJ: ◆ Belangenbehartiging voor verenigingen van eigenaren;

COLOFON

◆ Gespecialiseerde juridische- en bouwkundige dienstverlening;

De Appartementseigenaar

◆ Voor leden een half uur gratis spreekuur/ advies per jaar (uitsluitend voor VvE’en);

Oplage: 500.000 Verspreiding: Alle appartementseigenaren in Nederland

◆ Gratis vier maal per jaar tijdschrift: “VvE Magazine”;

uiTGAVE: VvE Belang Postbus 210 4900 AE Oosterhout Tel: 0900 - 20 20 510 ( 0,10/min) e-mail: [email protected]

◆ Lage premie VvE verzekeringen; ◆ Gratis toegang tot voorlichtingsbijeenkomsten; ◆ 25 % korting op VvE Belang symposia; ◆ 25 % korting op VvE cursus (2 avonden);

HOOFDREDACTEuR: F.G.M. Schuurs

◆ 25 % korting op ‘VvE boeken’.

TEKSTEN: Willem Nijeboer Sarah Monkau en Iwan Göbel, Ecotrigger Mariken Stolk, Milieu Centraal Joost Schretlen en Eric Verweij, Segon Pieter van Alphen, Techneco energiesystemen Saskia Goes, Consolidated Nederland Piet Mulder, J.R. StorkAir Martin Krul, AF Erkenningsregeling Rick van de Weg, Meer Met Minder Ministerie VROM

WAT iS DE JAARLiJKSE BiJDRAGE AAN VVE BELANG? Voor verenigingen van eigenaren: € 43,- voor VvE t/m 6 appartementen; € 57,- voor VvE met 7 t/m 15 appartementen; € 80,- voor VvE met 16 t/m 50 appartementen; € 102,- voor VvE met 51 t/m 100 appartementen; € 125,- voor VvE met meer dan 100 appartementen. Bovenstaande tarieven zijn uitsluitend voor VvE’en inclusief een half uur gratis spreekuur per jaar. Per VvE wordt één exemplaar van het tijdschrift toegezonden. Toezenden van meerdere exemplaren naar dezelfde VvE is tegen speciaal abonnementstarief mogelijk (€ 10,- per jaar).

VORMGEViNG: Spider Graphics, Voorhout

Voor individuele appartementseigenaren:

FOTOGRAFiE: Erik van der Burgt, Verbeeld!, Tilburg Spider Graphics, Voorhout

Ook individuele appartementseigenaren kunnen voor € 25,- lid worden van VvE Belang. Dit is met name van belang als de VvE zich (nog) niet heeft aangesloten en individuele appartementseigenaren gebruik willen maken van de vele voordelen van het lidmaatschap.

CARTOONS: Arend van Dam DiSTRiBuTiE: Euromail, Oosterhout Deze krant is CO2-positief verstuurd met TNT Post

Gratis Handboek

Bovendien ontvangt iedere nieuwe VvE die zich aansluit bij VvE Belang het “Handboek voor de VvE” gratis. Dit boek kost normaal € 20,-.

Met dank aan:

(Dit speciale aanbod geldt uitsluitend voor nieuwe VvE’en en niet voor individuele appartementseigenaren).

DEzE uiTGAVE iS MEDE MOGELiJK GEMAAKT MET EEN FiNANCiËLE BiJDRAGE VAN HET MiNiSTERiE VAN VROM.

✃

Aanmeldingskaart lidmaatschap (u kunt zich ook digitaal aanmelden via de website: www.vvebelang.nl)

■ Vereniging van Eigenaren met ..... appartementen (s.v.p. aantal invullen) sluit zich aan bij VvE Belang (voor contributie zie boven) ■ Individueel appartementseigenaar (€ 25,- per jaar) sluit zich aan bij VvE Belang Naam VvE:

VvE Belang, uw partner in gestapeld wonen

t.a.v. de heer/mevrouw: Functie binnen de VvE: (indien van toepassing)

Adres*: Postcode/plaats: Telefoon:

E-mail:

Handtekening:

23

* Naar dit adres wordt één exemplaar van VvE Magazine verzonden. 09/09

Stuur deze aanmeldingskaart in een gesloten enveloppe zonder postzegel naar:

VvE Belang, Antwoordnummer 10117, 4900 VB Oosterhout


23

Zekerheid en gemak? Alle verzekeringen onder één dak! Daarom één verzekeraar “Stel, u plaatst als appartementseigenaar een nieuwe keuken. Dit is een woningverbetering. Deze meldt u bij uw verzekeraar, verzekeraar x, onder de rubriek woningverbetering of eigenaarsbelang. Dat doet u omdat u weet dat uw VvE woningverbeteringen niet meeverzekerd heeft op de VvE-polis die ze bij verzekeraar y heeft lopen. Het lijkt prima geregeld zo. Twee weken na installatie van uw keuken echter, onderstaat er een lek in de waterleiding. U bent een aantal dagen weg, waardoor de schade niet beperkt kon worden. Hierdoor hebben ook uw benedenburen schade. Uw verzekeraar x en verzekeraar y van uw VvE moeten nu nagaan welke verzekeraar wat moet gaan betalen. Dit kan de schaderegeling aanzienlijk vertragen en daar is niemand bij gebaat. U voorkomt een heleboel rompslomp en irritatie als u verzekeringen van de VvE en de appartementseigenaren bij één verzekeraar onderbrengt”. Aldus Martien Klumper, senior accountmanager Centraal Beheer Achmea.

Voor appartementseigenaren:

Voor Verenigingen van Eigenaars:

De Woongarantverzekering

De VvE Meerkeuzepolis

• • • • •

• • • • • •

Aansprakelijkheid particulieren Inboedelgarant Eigenaarsbelang Tuinverzekering (ook voor balkons) Rechtsbijstand particulieren

Aansprakelijkheid VvE Bestuurdersaansprakelijkheid Opstalverzekering (gebouw) Glasverzekering Rechtsbijstand VvE Ongevallen voor vrijwilligers

Wilt u als appartementseigenaar meer informatie over de

Bent u bestuurslid en wilt u meer informatie over het verzekeren

Woongarantverzekering? Bel dan ‘even Apeldoorn’,

van woningverbeteringen of over de VvE Meerkeuzepolis met de

(055) 579 8000 of kijk op www.centraalbeheer.nl/wonen.

garantie tegen onderverzekering? Bel dan ‘even Apeldoorn’, (055) 579 8085. Of kijk op www.centraalbeheer.nl/vvebelang.

Nieuw: garantieregeling tegen onderverzekering (tot 10 appartementen). De Brand-/opstalverzekering biedt optimale zekerheid zonder gedoe en kosten van periodieke taxaties. Met de garantie dat uw VvE nooit onderverzekerd is!

ANTWOORDCOUPON VVE MEERKEUZEPOLIS

 

Ja, onze VvE heeft belangstelling voor de VvE Meerkeuzepolis van Centraal Beheer Achmea met de garantieregeling tegen onderverzekering. Bel ons voor een offerte op maat. Hiervoor vullen wij de onderstaande gegevens in. U ontvangt gratis een tafelgrill met een receptenboek. (op=op)



Ja, bel mij voor de Woongarantverzekering (voor appartementseigenaren)

Gegevens algemeen Naam VvE Naam contactpersoon Functie Telefoon E-mailadres Adres Postcode / Woonplaats Aantal appartementen Aantal bouwlagen Postcode appartement Herbouwwaarde

: : : : : : : : : : : €

Vul deze antwoordcoupon in en stuur deze in een envelop zonder postzegel naar: Centraal Beheer Achmea, Antwoordnummer 297, 7300 VB Apeldoorn Als u geen prijs stelt op informatie over producten of diensten, dan kunt u dit schriftelijk melden bij Centraal Beheer Achmea, Postbus 9150, 7300 HZ Apeldoorn t.a.v. afdeling Achmea Relatie Administratie.

15201443_Advert VvE Beheerder.indd 1

Actiecode Z35 Zien wij elkaar? In oktober organiseert VvE Belang weer de landelijke bijeenkomsten (www.vvebelang.nl). Ook Centraal Beheer Achmea is die dagen aanwezig. Bezoek onze stand. Maak kennis en informeer naar onze VvE Meerkeuzepolis met garantieregeling tegen onderverzekering. Tot ziens! 29-07-09 13:58

De Appartements. eigenaar

Recommend Documents