De alumni van Natuurkunde vertellen
Leids Instituut voor Onderzoek in de Natuurkunde
INHOUD
e Bekijk jeden ogelijkh
m w
website op onze inleiden.nl eren ww.stud
je en vinde studi
Van de afgestudeerde natuurkundigen die niet hebben gekozen voor een promotietraject, komen de meeste terecht bij de overheid of in het bedrijfsleven. Denk daarbij aan: * Research laboratoria * Consultancy * Onderwijs en wetenschapsjournalistiek
er wat gebeurt : ut op het institu
www.physics. leidenuniv.nl
Check bijeen alumni koms www t op
.luf.n
l
Natuurkundestudenten krijgen in Leiden een brede opleiding. Ze leren problemen systematisch te analyseren en onafhankelijk te denken en ze worden getraind om zowel individueel als in teamverband te werken. Dit alles vormt een uitstekende voorbereiding op de arbeidsmarkt. Veel afgestudeerde natuurkundigen kiezen voor een promotieonderzoek na hun studie, maar vervolgen daarna hun carrière in het bedrijfsleven. Ook als je niet als onderzoeker aan de slag gaat, zijn er vele carrièremogelijkheden. Natuurkundigen vind je niet alleen op research & development afdelingen, maar ook in management- en bedrijfsfuncties, ICT, consultancy en in het onderwijs.
Deze brochure bevat bijdragen van een aantal Leidse Natuurkunde studenten die na 1990 zijn afgestudeerd. Deze oud-studenten hebben kort voor of na hun afstuderen een baan gevonden en nadien carrière gemaakt. Hun verhalen geven een beeld van de mogelijkheden na het volgen van deze studie.
Werken na je studie Welke kanten kan je allemaal op met je studie en wat voor banen horen daarbij?
Marco Bijersbergen
Sigi Neerken
Directeur en eigenaar Cosine
Principal Scientist Molecular Diagnostics bij Philips Research
Jorrit Rijnbeek
Reindert Stoffer
Consultant bij McKinsey & Company
Partner Duyfken Trading
Ilse Disseldorp
Sander Otte
Docent natuurkunde en wiskunde en begeleider Technolab
Universitair docent technische natuurkund
Antoine van Oijen
Jasper Lukkezen
Hoogleraar
Promovendus bij de Universiteit Utrecht en onderzoeker bij het Centraal Plan Bureau
Barry van der Meer
Marjo Geers
Freelance wetenschapsjournalist
Consultant bij Collis
1
Profiel LION, een Instituut om te ontdekken
Het Leids Instituut voor Onderzoek in de Natuurkunde (LION) verzorgt de opleiding Natuurkunde binnen de Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen van de Universiteit Leiden. Het onderzoek binnen het LION heeft een fundamenteel karakter met een aanzienlijke component experimenteel onderzoek. Het theoretisch onderzoek vindt plaats binnen het Instituut Lorentz, een onderdeel van het LION. Alle stafleden van het LION zijn betrokken bij zowel onderzoek als onderwijs.
2
De studie tot het bachelorexamen bevat alle facetten van de moderne natuurkunde. Er is fysica van elementaire deeltjes naast fysica van energie; er is aandacht voor biofysica en voor halfgeleiders, voor astronomie, maar ook voor bijvoorbeeld MRI. Hierdoor is de weg open naar een groot aantal masteropleidingen zowel binnen Leiden als erbuiten. In de masterfase is er sterkere aansluiting bij het eigen onderzoek: fysica van gecondenseerde materie, quantumoptica, biomoleculaire natuurkunde en theoretische natuurkunde. Zowel voor onderwijs als onderzoek wordt veel wederzijds profijt gehaald uit samenwerkingen met de Leidse Sterrewacht (in een specialisatie Cosmology), met de TU Delft, en voor theorie met Amsterdam en Utrecht. Naast de research variant is het mogelijk te kiezen voor de varianten educatie, communicatie, of Science Based Business.
Na de studie Natuurkunde ligt de wereld voor je open. Je hebt vakkennis en academische vaardigheden, en in het bijzonder heb je geleerd problemen analytisch te benaderen. Dat maakt je aantrekkelijk voor allerlei verschillende werkgevers. In eerste instantie gaan veel afgestudeerden nog een tijd verder in onderzoek, vaak via een promotie, maar er zijn ook andere mogelijkheden. In dit boekje lees je de verhalen van een aantal natuurkunde alumni en hun carrièrepaden tot nu toe. www.lion.leidenuniv.nl Het Leids Instituut voor Onderzoek in de Natuurkunde participeert in de Casmir Research School (met de TU Delft), en in het Delta Instituut voor Theoretische Fysica (met de universiteiten van Amsterdam en Utrecht).
Natuurkunde, wat kun je er mee? Afgestudeerde natuurkundigen vertellen
Deze brochure bevat een aantal bijdragen van natuurkundestudenten die na 1990 zijn afgestudeerd. Deze oud-studenten hebben kort voor of na hun afstuderen een baan gevonden en vervolgens carrière gemaakt.
Bij de opleiding Natuurkunde wordt op de voorlichtings- en informatiedagen door aanstaande studenten heel vaak de vraag gesteld “Natuurkunde, wat kun je daarmee worden?” Wij vinden het heel fijn dat we dit nu met deze brochure kunnen illustreren. Er is een opmerkelijke diversiteit aan carrières, die afgestudeerde natuurkundigen kunnen kiezen. De volgende bladzijden tonen aan wat de mogelijkheden zijn middels beschrijvingen van de loopbanen van een selectie oud-studenten. Opleiding Natuurkunde Leiden, september 2011
3
Marco Bijersbergen
Directeur en eigenaar Cosine
4
Mijn propodeuse Technische Natuurkunde haalde ik aan de TU Delft. In Leiden ben ik afgestudeerd in Experimenetele Natuurkunde (‘88-‘91). Ik promoveerde in de optica (‘96). Mijn loopbaan begon bij het European Space Research and Technology Centre (ESTEC). Daarna startte ik mijn eigen bedrijf Cosine.
Bij Cosine bedenken en bouwen we ingewikkelde meetinstrumenten voor onze klanten. Daarmee kun je metingen doen in de ruimtevaart, maar ook in fabrieken. We proberen voor elk moeilijk vraagstuk een oplossing te vinden en meestal lukt dat. Ook ben ik buitengewoon hoogleraar bij de Universiteit Leiden. Je hoeft na je studie dus niet te kiezen of je de wetenschap los laat of erin doorgaat. Je kunt het goed combineren met een baan in het bedrijfsleven.
Met natuurkunde kun je alle kanten op. Je kunt uiteraard wetenschapper worden, maar ook in de ICT of als bedrijfsadviseur werken. En je kunt eigen bedrijf starten; dat heb ik gedaan. Na deze opleiding ligt er een wereld voor je open. De financiële, juridische of bedrijfskundige kant kun je wel in de praktijk leren. Natuurkunde is dan wel een specialistische opleiding, maar handig in heel veel functies. Je hebt snel inzicht in situaties, processen en problemen. Op de middelbare school hoefde ik niet naar wiskundeles, want ik had de boeken zelf al doorgewerkt. Omdat ik gewend was op mijn eigen manier te leren, was voor mij de overgang naar de universiteit niet zo spannend. Docenten die goed konden uitleggen, daar neem ik nog steeds een voorbeeld aan. Op een simpele manier iets ingewikkelds vertellen, zodanig dat iedereen het begrijpt. Ik heb Experimentele Natuurkunde gestudeerd en in het bijzonder optica en het werken met lasers en licht. Deze kennis gebruik ik nog steeds in dit bedrijf.
Tijdens mijn promotieonderzoek heb ik kunnen aantonen dat je met licht iets kunt laten draaien en hoe je dat kunt meten. Misschien wordt dit later ooit gebruikt in de astrofysica. Stel dat ze daarmee een nieuwe meetmethode uitvinden en kunnen ontdekken waarom sterrenstelsels draaien en waarom de aarde om de zon draait. Dat zou geweldig zijn, maar het kan nog vele jaren duren voordat het werkelijkheid wordt. De oorsprong van Cosine ligt in de ruimtevaart. Met de meetapparatuur die we ontwikkelen, kan bijvoorbeeld het licht worden gemeten dat van een ster afkomt. Zo weet je hoe warm deze is, uit welke materialen de ster bestaat en of ie nieuw is of dood gaat. We bedenken de techniek en we bouwen het apparaat. Ook maken we apparatuur waarmee je vanuit de ruimte naar de aarde kijkt en kunt bepalen hoe het gaat met de broeikasgassen en de luchtverontreiniging. Tegenwoordig maken we ook apparatuur voor industriële metingen. Voor een
fabriek die glasvezels produceert en wil meten of ze goed zijn. We hebben een meetmethode ontwikkeld waarmee we met een laserstraal op een glasvezel schijnen. Met het licht dat er vanaf komt kunnen we zien of deze nauwkeurig vierkant is, of de randjes mooi vlak zijn en of deze de juiste maat heeft. Daardoor kunnen voortaan superdunne, stapelbare glasvezeldraden worden gemaakt. De kennis die we met de meting van glasvezels hebben opgedaan, kan ook gebruikt worden voor andere producten. Zo wordt nu voor een pastafabriek op een soortgelijke manier de kwaliteit van spaghetti gemeten. Deze combinatie van wetenschap en techniek boeit me. We ontdekken dat iets mogelijk is, maar dan moeten we nog een machine bouwen waarmee het kan. Als directeur ben ik veel bezig met het onderhouden van contacten, het binnenhalen van opdrachten en het adviseren van klanten. Ook help ik de teams met mijn ideeën en ervaring. We hebben samen al veel gecreëerd voor onze klanten, daar ben ik heel trots op.
5
Jorrit Rijnbeek
Consultant bij McKinsey & Company McKinsey & Company is een van de grootste consultancybedrijven ter wereld. Meer dan tweederde van de grootste bedrijven ter wereld is hier klant. McKinsey & Company geeft managementadvies. Dat kan bijvoorbeeld zijn op het gebied van marketing, corporate finance of strategie. In ons kantoor in Amsterdam werken ruim honderdtachtig consultants aan projecten in binnen- en buitenland, wereldwijd hebben we meer dan negenduizend collega-consultants. McKinsey & Company werkt voor de industrie, de dienstverlening en voor overheidsinstellingen.
6
Mijn opleiding Natuurkunde (2003-2009) rondde ik af met een master in Theoretische Natuurkunde. Daarna ben ik begonnen als consultant bij McKinsey & Company in Amsterdam.
McKinsey & Company helpt bij het oplossen van managementproblemen. Consultancy teams pakken deze op een gestructureerde manier aan. Elk probleem wordt in stukjes gehakt, zodat er kleine oplosbare deelproblemen ontstaan, die vervolgens stuk voor stuk worden opgelost. Experts vanuit de hele wereld worden hierbij betrokken. Omdat ik op de middelbare school goed was in exacte vakken, adviseerden mijn natuurkundeleraar en mijn oudste broer me Natuurkunde te gaan studeren. Dat vond ik een goed idee, enerzijds vanwege mijn wens de natuur te begrijpen, maar ook omdat je goed leert op een gestructureerde manier problemen te analyseren en op te lossen. Een intensieve training die de rest van je leven zeer waardevol is. Met veel plezier denk ik terug aan mijn opleiding. Inhoudelijk was deze sterk en ook was het er kleinschalig, waardoor met elke student kon worden meegedacht en er voor iedereen passende studieoplossingen werden gevonden. Geen massale colleges, maar een persoonlijke sfeer. Leiden kent een rijk studentenleven, dat vond ik erg leuk. Ik was wedstrijdroeier
en later bestuurslid bij de roeivereniging, een ontzettend leerzame ervaring. Ik adviseer iedereen om naast de studie aan activiteiten deel te nemen, want op die manier kun je je ongemerkt sociaal verder ontwikkelen. Ik koos voor de richting Theoretische Natuurkunde omdat daarbij je analytische vaardigheden tot het uiterste worden getest en ontwikkeld. Het laatste jaar van mijn master bestond uit fulltime onderzoek. Een fantastische tijd, in mijn geval inclusief een trip naar het prestigieuze Stanford. Echter, in dit jaar ontdekte ik dat een promotie, oftewel nog 4 jaar langer onderzoek, niets voor mij was. Via een business course maakte ik kennis met consulting bij McKinsey & Company. Als consultant doe je ervaring op bij verschillende bedrijven en in projecten die inhoudelijk allemaal van elkaar verschillen; van groeistrategie tot fusies en overnames. Ook kun je naar het buitenland, zelf heb ik bijvoorbeeld drie maanden in Londen gezeten. Bovendien werk je vrijwel in elk team met mensen van verschillende nationaliteiten, achtergronden en culturen. Na het afronden van je studie
start je als Fellow. Dan ben je verantwoordelijk voor een bepaald deel van het project. Je verzamelt data, doet analyses en interviewt mensen. Vervolgens ontwikkel je daarover de aanbevelingen en geef je presentaties aan cliënten. Als een uitkomst van een van mijn projecten op de voorpagina van een landelijk dagblad staat, ben ik ontzettend trots. Mijn opleiding helpt me elke dag bij mijn functioneren. Het gestructureerd en stap voor stap oplossen van problemen, het gevoel voor getallen en het doen van de juiste aannames zijn een must in mijn werk. McKinsey & Company kiest altijd voor uitzonderlijk talent, de precieze studieachtergrond is daarbij ondergeschikt. Hier werken artsen en natuurkundigen, ingenieurs en juristen, iedereen brengt een diversiteit aan ervaringen met zich mee. Succesvolle kandidaten voor een baan bij dit bedrijf onderscheiden zich door hun excellente studieresultaten en een breed ontwikkelde persoonlijkheid. Hier werken team players met een uitzonderlijk probleemoplossend vermogen en de drive om de beste resultaten te behalen.
7
Ilse Disseldorp
Docent natuurkunde en wiskunde en begeleider Technolab De lessen natuurkunde en wiskunde die ik geef aan middelbare scholieren zijn goed te combineren met mijn werk als begeleider in het Technolab. Geen gewoon laboratorium met witte jassen, petrischaaltjes en borrelende vloeistoffen, maar een soort experimenteerruimte waar we jonge, nieuwsgierige onderzoekers kennis laten maken met natuur en techniek. Met proefjes en workshops ontdekken deze basisschoolleerlingen hun talenten en maken ze kennis met de beroepen die mogelijk zijn met bètavakken.
8
De opleiding Natuurkunde vond ik best pittig. Vooral in het begin was het doorbijten. Doordat ik er veel naast deed, vloog de tijd toch zo voorbij. Ik deed veel voor de studievereniging en zat in feestcommissies; een openbaring na mijn saaie middelbare school. Het studeren heeft me vooral slimmer gemaakt, maar sociaal ben ik vooral gegroeid in de tijd erbuiten. Ik heb leren organiseren en samenwerken, ideeën uitdenken en lobbyen. De mensen uit die tijd spreek ik trouwens nog steeds. Later werd de studie interessanter, met een eigen onderzoeksproject en het verklaren van verschijnselen die je niet kunt waarnemen. Dat ontdekken en practicum vond ik leuk, in de weer met schroevendraaier en soldeerbout in het lab. In het derde jaar merkte ik dat ik bij onderzoek te veel op mezelf was. Ik wilde meer met mensen werken en koos voor Science Based Business en een carrière in
het bedrijfsleven. Helaas bleek dit tijdens mijn stages bij consultancybedrijven ook niet bij me passen, waarna ik koos voor het onderwijs. Daarmee had ik al wel veel leuke ervaringen. Ik heb in mijn werk als docent nog steeds veel profijt van mijn studie, want een goede en brede kennis van natuurkunde is essentieel als je natuurkunde- en wiskundeles geeft op een middelbare school. Ik sta ver boven de stof waardoor ik het goed kan uitleggen. Bij veel onderwerpen weet ik wel een voorbeeld of een proef te bedenken om de lesstof te verduidelijken. Dat is ook mijn kracht in het Technolab. Hier ontwikkel ik spannende workshops over natuur en techniek die we geven aan leerlingen tussen de 4 en 14 jaar. Met bijvoorbeeld een csi onderzoek, compleet met proefjes om bewijs te vinden, laten we ze een moord oplossen of we maken een stad na, waarbij ze in groepjes de waterlei-
dingen aanleggen, bruggen ontwerpen en huizen bouwen. Zo maken we ze enthousiast voor bètavakken. De leerlingen zijn bij ons altijd zoet, lief en ijverig en ze willen altijd precies weten hoe het zit. In het Technolab ben ik ook stagebegeleider van studenten die zelf les willen gaan geven. Het is geweldig om ze te leren hoe ze orde kunnen houden en hoe ze ervoor zorgen dat de leerlingen aan hun lippen hangen. Het leuke aan les geven op de havo en het vwo is dat je zowel leerlingen les geeft die goed zijn in het vak als mensen die het niet zo interessant vinden. Ik vind het een uitdaging om ook hen wat te laten opsteken van natuurkunde en ze te laten zien dat het niet alleen moeilijk, maar ook leuk is. Als een les lekker loopt, als de klas aandachtig naar me luistert en als ze goede cijfers halen voor een moeilijke toets, dan krijg ik echt een goed gevoel.
9
Na mijn bachelor (2006-2009) en master Natuurkunde (2009) werkte ik als consultant bij McKinsey. Het onderwijs trok me toch meer dan het bedrijfsleven of onderzoek. De lerarenopleiding was voor mij de juiste aanvulling, in het onderwijs krijg ik veel vrijheid en uitdaging.
Antoine van Oijen
Hoogleraar
10
Tijdens mijn opleiding Natuurkunde (1990-1996) specialiseerde ik me in de moleculaire natuurkunde. Daarin deed ik ook mijn promotieonderzoek (tot 2001). Na mijn postdoc aan Harvard University (2001-2004) werd ik Assistant Professor bij de Harvard Medical School. Sinds 2010 werk ik in Groningen.
De Rijksuniversiteit Groningen is vergelijkbaar met de Universiteit Leiden, het is alleen niet zo centraal gelegen. Ook in Groningen wordt kwalitatief hoogstaand onderwijs gegeven en onderzoek gedaan om meer kennis op te bouwen. Deze universiteit is internationaal georiënteerd en biedt ruimte aan ambities en talenten. Er is een actief samenwerkingsverband met het bedrijfsleven en de overheid en ze behoort tot de top van de Europese universiteiten.
Tot voor kort werden de fundamentele eigenschappen van chemische reacties onderzocht door vele miljarden moleculen tegelijk te bekijken. Doordat men dan naar gemiddelde eigenschappen kijkt, is het moeilijk en vaak zelfs onmogelijk om nauwkeurige informatie te verkrijgen over deze processen. Tijdens mijn promotie ontwikkelde ik nieuwe technieken om slechts één enkele molecuul te kunnen bekijken. Vervolgens ben ik deze gaan toepassen op biologische moleculen als eiwitten en DNA. Mijn onderzoeksgroep kijkt nu hoe bepaalde eiwitten in staat zijn DNA moleculen in een hele korte tijd te kopiëren. We willen weten hoe deze DNA duplicatie werkt, omdat er kankersoorten zijn die ontstaan door een fout in dit kopieerproces. We doen ook onderzoek naar virale infecties. Met de microscoop bestuderen we hoe een enkel virusdeeltje zich aan een cel bindt en deze vervolgens binnendringt. Dat is belangrijk voor de bestrijding van griepvirussen, waarvoor nog steeds geen vaccin bestaat. Het zou mooi zijn als we eindelijk een vaccin vinden dat
voor alle soorten influenza kan worden gebruikt. Ik wilde natuurkunde studeren omdat ik het gewoon een mooi vak vond. Ik had een fantastische docent op de middelbare school. Pas toen ik in het laatste jaar van de opleiding veel in het laboratorium was en experimenten mocht doen die nog nooit iemand had gedaan en mijn eigen creativiteit kon gebruiken om te zoeken naar antwoorden, zag ik pas echt hoe fascinerend het eigenlijk allemaal is. In mijn studententijd heb ik erg veel plezier gehad, ik was vaste bezoeker van de feesten van de studentenvereniging. In de barcommissie moest ik organiseren, van inkoop en ordehandhaving tot bardiensten en huishouding. Dat was leerzaam, maar vooral leuk. Op kamers wonen was een must voor dit intensieve studentenleven. Ik heb uiteindelijk 11 jaar in Leiden gewoond en als ik nu daar uit de trein stap, heb ik nog steeds het gevoel thuis te komen. Met veel medestudenten van toen heb ik nog contact en via social media ontmoet ik weer veel mensen uit die tijd.
Als hoogleraar heb ik alle vrijheid zelf te bepalen wat ik wil onderzoeken. Daarnaast ben ik mentor, docent en manager. Ik sta aan het hoofd van de vakgroep en zie erop toe dat het onderzoek goed verloopt en dat studenten en promovendi zich goed ontwikkelen. Dagelijks hebben we overleg, waarin we de meetresultaten en experimenten bespreken en analyseren. Die samenwerking met enthousiaste mensen vind ik het boeiendst. Als we eindelijk tot inzichten komen dan is dat een mooi moment. Bij zo’n doorbraak kan de champagne op tafel. Daarnaast reis ik veel om op conferenties te vertellen waar we mee bezig zijn en om andere fysici en biologen te spreken. Ben je bezig met je studiekeuze, dan is het een aanrader om zelf eens te gaan praten met hoogleraren en studenten op de universiteit. Alleen zo krijg je een goed beeld van de opleiding en de inhoud van het vak, want dat is heel anders dan op de middelbare school. Ook kun je een dag colleges volgen om dat eens te ervaren.
11
Barry van der Meer
Freelance wetenschapsjournalist
12
Mijn opleiding Natuurkunde (2003-2009) rondde ik af met een master Wetenschapscommunicatie. Ik ben voor mezelf begonnen als freelance wetenschapsjournalist en daarnaast ben ik redacteur nanotechnologie voor de populairwetenschappelijke website Kennislink.
Wetenschap doen is leuk, maar over wetenschap schrijven is nog veel leuker. Als freelance wetenschapsjournalist doe ik verslag van wat er in de wetenschap gebeurt. Dat doe ik voor populair-wetenschappelijke media als KIJK, NWT Magazine en Kennislink. Mijn eigen enthousiasme voor de onderwerpen is mijn grootste drijfveer. Ik schrijf zodanig dat mensen zonder wetenschappelijke achtergrond mijn artikelen begrijpen en leuk vinden om te lezen.
Ik ben altijd gefascineerd geweest door de natuur en hoe die werkt, van een supernova verschijnsel in het heelal tot het verbazingwekkende gedrag van piepkleine elektronen. Natuurkunde studeren bleek een goede keus, maar toen ik tijdens mijn opleiding in een donker lab met lasers en spiegeltjes aan het werk was, kwam ik erachter dat een carrière als onderzoeker niet bij me paste. Het idee een steentje bij te dragen aan de wetenschap vond ik mooi, maar ik wilde me niet focussen op een klein gebied. Er waren nog zoveel andere dingen waar ik óók in geïnteresseerd was. Die fascinaties wilde ik graag met anderen delen. Tijdens mijn master Wetenschapscommunicatie wist ik het: ik wilde wetenschapsjournalist worden. In dit vak ben ik voortdurend bezig met nieuwe onderwerpen en verdiep me de ene dag in de nieuwste inzichten in de quantum computer en dan weer in zwarte gaten in het heelal. Dat maakt het enorm afwisselend. Het is heerlijk om bij al die verschillende onderwerpen het antwoord te zoeken op die ene interessante vraag
en er vervolgens een leuk verhaal over te schrijven. Als wetenschapsjournalist probeer ik een brug te slaan tussen de wetenschap en het publiek. Ik vertaal ingewikkelde materie naar een niveau dat zowel een scholier, zijn vader als de buurvrouw kan begrijpen. Ik schrijf zodanig dat ze geboeid blijven en mijn artikel helemaal willen lezen. Als ik merk dat ik daarin slaag, geeft dat een enorme kick. Dit populariseren van de wetenschap is iets wat je echt moet leren. Ik heb daarom stages gedaan bij het Leidsch Dagblad, het tijdschrift Quest en het televisieprogramma Nieuwslicht. Met het schrijven zelf krijg je tijdens de opleiding nog weinig te maken. Het is vooral een kwestie van veel oefenen en gelukkig zijn er genoeg ervaren journalisten die je graag op weg helpen. Dan komt die soepele pen vanzelf. Dankzij mijn studie kan ik wetenschappelijk onderzoek kritisch bekijken en beoordelen. Is het correct wat de onderzoekers hebben gedaan en is het wel zo’n doorbraak als ze zeggen? Ook vind ik gemakkelijk de weg in de wetenschappelijke
literatuur en ken ik de vaktermen. Ik wil graag weten wat een experiment zo bijzonder maakt en waarom het moet worden gedaan. In dit werk moet je tegen een hoge werkdruk kunnen, want een deadline ligt altijd op de loer. Als ik een tijdschrift of krant opensla en mijn naam boven een artikel zie staan, dan geeft dat eeuwige roem en dat is de ultieme beloning. Voor mijn werk moet ik veel bellen en vragen stellen aan wetenschappers die een persbericht hebben uitgebracht of hun werk hebben gepubliceerd. Ook mail ik met redacties om ze te overtuigen van mijn mooie ideeën voor artikelen, want ik moet mijn stukjes eigenlijk een beetje verkopen. Mijn studie helpt daarbij, want journalisten met een achtergrond in de natuurkunde zijn schaars. Geen dag is hetzelfde. De ene keer werk ik aan een kort nieuwtje, dan weer een lang achtergrondartikel. Dat we niet weten wat de wetenschap van morgen brengt, maakt het extra spannend.
13
Sigi Neerken
Principal Scientist Molecular Diagnostics bij Philips Research
14
De Duitse universiteit (vanaf 1990) verschilt qua cultuur best van de Nederlandse. Ik zou alleen mijn vierde jaar in Leiden doen, maar het werden er meer, bij de vakgroep Biofysica. Uiteindelijk deed ik er promotieonderzoek op het gebied van fotosynthese (2001).
Bij Philips Research, gevestigd op de High Tech Campus in Eindhoven, werken veel mensen die nog niet zo lang geleden in Leiden zijn afgestudeerd. Met een frisse blik geven ze nieuwe impulsen aan onderzoeken, die soms al veel langer lopen. Deze onderzoeken moeten leiden tot uitvindingen, bijvoorbeeld op het gebied van geneeskunde of licht. Daarvoor worden dan nieuwe producten ontwikkeld, die vervolgens op de markt worden gebracht.
Op de middelbare school wilde ik al de wereld verbeteren. Dat sociale aspect vind ik nu nog steeds belangrijk, ook in mijn werk en daarom zit ik in de diagnostiek. Direct na mijn promotieonderzoek begon ik bij Philips als Senior Scientist en was ik vooral bezig met het uitvoeren van onderzoek. Nu ben ik Principal Scientist en richt ik me ook op de strategie en de begeleiding van het onderzoeksteam. Ik heb meer verantwoordelijkheid, al is de hiërarchie hier heel plat. Dat is prettig, alle deuren staan letterlijk overal open en iedereen is bereid je te helpen. Op de universiteit leer je vooral hoe onderzoek moet worden opgezet en uitgevoerd en hoe je de processen kunt begrijpen. Nu bij Philips ben ik echt bezig met het uitbouwen van kennis. Je leert hier te kijken naar behoeftes van mensen en daarop in te spelen met een product idee. Je doet onderzoek om uiteindelijk een product te maken dat aan die wens voldoet en op de markt kan worden gezet. Trendwatchers houden de ontwikkelingen
en bewegingen in de markt in de gaten, zodat Philips snel daarop kan inspelen met producten en innovatie. Een productidee leidt eerst tot een onderzoeksvraag in het laboratorium. Nu zijn we bijvoorbeeld bezig met het ontwikkelen van een methode om snel een diagnose te kunnen stellen voor infectieziekten. We hebben een manier uitgevonden om heel snel een enkele bacterie uit het bloed te vissen en deze te identificeren. Zo kunnen we binnen twee uur de uitslag hebben van de bloedtest in plaats van pas na enkele dagen, zoals nu met een normale bloedkweek in het ziekenhuis gebeurt. Mede door deze nieuwe methode zal de patiënt veel sneller kunnen worden behandeld en wellicht eerder beter worden. Ook het apparaat dat hiervoor nodig is ontwikkelen we. Als alles is afgerond, is het de bedoeling dat het prototype naar de fabriek gaat. Daar wordt dan de echte versie gemaakt die in ziekenhuizen kan worden gebruikt.
Dit is een bijzonder vak als je je realiseert dat we zonder mensen geen technologie en vooruitgang hebben. Zonder mensen met kennis is er geen onderzoek en zonder onderzoek komen er geen nieuwe producten. Ook heb je altijd een team nodig, je kunt het niet alleen. De interactie, het enthousiasme en de wil in mijn team om echt iets voor elkaar te krijgen is super. We proberen altijd een open visie te hebben. ‘Dat gaat toch niet werken’ is bij ons een uitspraak die niet voorkomt. Het is altijd speciaal als een experiment blijkt te lukken. Als buitenlandse student had ik een goede studiebegeleider in Leiden, die me kon monitoren en me adviseerde bij het nemen van beslissingen en het maken van keuzes. Hij was er echt om me te helpen. Ook ging de aansluiting met de andere studenten als vanzelf, en omdat ik uit het grensgebied kom, was het volgen van Nederlandstalige colleges geen probleem. In het begin is er veel wiskunde, maar uiteindelijk geeft dat wel een goede basis om natuurkundige processen en modellen te begrijpen.
15
Reindert Stoffer
Partner Duyfken Trading Duyfken Trading ontwikkelt handelsstrategieën op grond van natuurkundige inzichten en handelt voor eigen rekening en risico op de financiële markten. Met een gedetailleerde rekenkundige analyse reageren we op kleine koersbewegingen. De opzet die we gebruiken van idee naar werkend handelsmodel lijkt op de werkwijze in een natuurkundig laboratorium. Ook wij proberen een theoretisch model te toetsen met een experiment.
16
In 1995 kreeg ik een baan in de financiële wereld bij een Nederlands beursbedrijf. Ik heb er 7 jaar gewerkt en gehandeld op de beurs, waarvan 4 jaar als partner. Toen vond ik het tijd voor een sabbatical. Geen reis om de wereld voor mij in dit jaar, maar volop ruimte om mijn studie Internationale Financiële Economie af te ronden aan de Universiteit van Amsterdam en om voor mijn toen pas geboren dochter te zorgen. In 2003 heb ik met 4 anderen Duyfken Trading opgericht. We handelen onder meer in aandelen, futures en opties. Dat doen we op basis van zelf ontwikkelde strategieën, die zijn gebaseerd op uitgebreid onderzoek. Daarbij speelt statistiek een belangrijke rol. Op het gymnasium had ik vooral bètavakken. Op basis daarvan kon ik bijna alle studierichtingen kiezen. Wiskunde en het werken met formules vond ik het mooist en natuurkunde vond ik erg boeiend, omdat het de wereld om je heen beschrijft. Voor mij was het een mooie uitdaging daar dieper op in te gaan. Ook had ik
me laten vertellen dat je na de opleiding Natuurkunde een studie als Economie gemakkelijk kunt oppakken. Kortom: ik koos voor Natuurkunde omdat het een goede basis vormt.
opleiding Natuurkunde of Wiskunde niet te combineren is met een lidmaatschap van een grote studentenvereniging. Daar ben ik het niet mee eens, dan mis je echt een leuke ervaring en veel plezier.
Er ging een wereld voor mij open toen ik eenmaal op de universiteit studeerde. Ik vond de modellen die door de eeuwen heen bedacht zijn door mensen als Huygens, Newton, Kamerling Onnes, Lorentz en Einstein zeer inspirerend. Nota bene is een aantal belangrijke modellen bedacht in Leiden, dat vind ik echt geweldig. Ik vond met name de meer theoretische vakken interessant, omdat je daarbij werd gedwongen exact na te denken, een kleine fout in een uitwerking leidde al snel tot onoplosbaarheid. Tijdens mijn studie woonde ik in een studentenhuis en was ik lid van een grote studentenvereniging. Daar ontmoette ik veel leuke mensen met verschillende interesses, dat was altijd heel gezellig. Ook bood het me de kans mee te doen aan allerlei sportieve en creatieve activiteiten. Veel mensen denken dat een
In mijn studententijd had ik al bedacht dat ik na mijn studie in de financiële wereld wilde werken. Toen ik las dat er voor het waarderen van opties wiskundige modellen werden gebruikt, waaronder het bekende Black en Scholes model, wilde ik er meer over te weten komen. Ik ging er een aantal keuzevakken over volgen aan de UVA en vond het meteen zo interessant, dat ik besloot deze modellen te willen toepassen in de financiële handel. Om me er goed op voor te bereiden, ging ik naast Natuurkunde de opleiding Economie doen. Ik ben blij dat ik gekozen heb voor de opleidingen en de carrière die ik echt leuk vind. Ik raad iedereen aan dat ook te doen, want je besteedt het grootste deel van je leven aan werken. Het hebben van plezier daarin is daarom heel belangrijk.
17
Ik studeerde Experimentele Natuurkunde in Leiden (1988-1994). Tegen het einde van mijn opleiding begon ik met de studie Internationale Financiële Economie aan de UVA, deze heb ik uiteindelijk afgerond in 2002. Ik werk sinds 2003 bij Duyfken Trading.
Sander Otte
Universitair docent technische natuurkunde
18
Ik koos in 1998/99 resoluut voor Natuurkunde en daarna voor Experimentele Fysica in het bijzonder. In 2008 promoveerde ik op het gebied van magnetisme op de atomaire schaal. Ik besloot hierin door te gaan, eerst in het buitenland en tegenwoordig bij de TU Delft.
Kennis speelt de hoofdrol op de Technische Universiteit Delft. Tijdens de colleges brengen wetenschappers kennis over aan studenten die wetenschapper willen worden en bij onderzoek wordt kennis gegenereerd door wetenschappers. De TU Delft werkt deels samen met de Universiteit Leiden.
Als jochie van 14 las ik een artikel in het NRC, waarin stond dat IBM atomen kon verplaatsen. Ze waren in staat deze in een cirkel te leggen en konden er zelfs de letters IBM mee vormen. Totaal gefascineerd was ik en kon mijn ogen niet van het plaatje afhouden. Mijn roeping was daar, dat was duidelijk. In het derde jaar van de universiteit kies je tussen theoretische en experimentele fysica, beide richtingen gaan over onderzoek. Theoretische fysica vindt plaats op papier om uit te vinden wat volgens de theorie het gedrag is van de metingen en bij experimentele fysica meet je het na. Er is altijd een wisselwerking; soms is er eerst de theorie die moet worden onderzocht, een andere keer is er een meting die we niet snappen en daarom moet worden verklaard. Ik koos zelf voor de experimentele richting. Ik ben afgestudeerd in het geleidingsgedrag van hele dunne metaaldraadjes, zo dun dat ze bijna zijn gebroken. Deze atomische natuurkunde is bijvoorbeeld
toepasbaar bij computerchips. Daarin worden de draadjes steeds fijner, waardoor er steeds meer gegevens op kunnen. We kunnen de geleiding meten van draadjes van slechts een atoom dik. Later heb ik me gespecialiseerd in de ‘scanning tunneling microscope’ (STM). Deze tastmicroscoop scant een oppervlak met een superscherpe naald, zonder contact te maken. De naald is zo dicht bij het oppervlak dat er stroom naartoe loopt. Zodra er iets op ligt, verandert de stroom. Zo kun je zelfs individuele atomen waarnemen. Experimenten en metingen kunnen alleen in een steriele en vacuüm omgeving plaatsvinden, zonder stofjes. Ook heerst er een extreem lage temperatuur, zodat de atomen stil blijven liggen. Ik bouw de STM systemen en perfectioneer ze. Als ik een idee heb, maak ik een bouwtekening en een prototype. Ik vind het fascinerend dingen te doen die nog nooit iemand heeft gedaan. Dat de mens zo ver is gevorderd dat we met een apparaat een atoom kunnen oppakken en verplaatsen. Soms heb je het gevoel dat je voor god speelt.
In mijn werk als universitair docent begeleid ik promovendi die de experimenten voor mijn onderzoek doen in het laboratorium. Ik sta steeds minder zelf in het lab, al vind ik het heel leuk om te schroeven en te meten en apparaten in elkaar te zetten. Daarnaast geef ik les in natuurkunde in de collegezaal. Ik leg graag dingen uit en motiveer mensen de moeilijke stof te begrijpen. Het resultaat van elk onderzoek is de publicatie in een wetenschappelijk tijdschrift. Zo wordt de kennis aan het publiek beschikbaar gesteld en kan een andere wetenschapper er verdere onderzoeken mee doen. Het onderzoek in atoomfysica is fundamenteel en moet zich nog jaren verder ontwikkelen voordat er echt een product kan worden gemaakt. De basis voor de elektronica waar iedereen dagelijks mee te maken heeft, is ook ontdekt tijdens experimenten. Dat is zeker vijftig jaar geleden. Zonder universitair onderzoek over halfgeleiders had HP of Intel nooit een computer kunnen bouwen.
19
Jasper Lukkezen
Promovendus bij de Universiteit Utrecht en onderzoeker bij het Centraal Plan Bureau
20
Ik heb een bachelor Wiskunde en Sterrenkunde en een master Theoretische Natuurkunde (2002–2008). Mijn carrière begon bij KPMG Corporate Finance als financieel analist. Omdat ik graag verder wil leren en onderzoek wil doen, ben ik aan de slag gegaan bij het Centraal Planbureau en bij de Universiteit Utrecht.
Het Centraal Planbureau is een onderzoeksinstituut waar onderzoekers de gevolgen van een nieuw economisch beleid in Nederland analyseren. Dat draagt bij aan de beleidsdiscussie op lange termijn. De invloed ervan is dus niet direct merkbaar. Het Centraal Plan Bureau werkt in opdracht van de rijksoverheid en de Europese Unie. Ook werk ik bij de Universiteit Utrecht. Daar ben ik als promovendus bezig met economische wetenschap.
Als promovendus werk ik bij de Universiteit Utrecht binnen de vakgroep Financiering en Financieringsvraagstukken. Ik bestudeer de houdbaarheid van staatsschulden. Daar gaat straks mijn proefschrift over. Dit doe ik de helft van de tijd, want ik werk als onderzoeker ook bij het Centraal Planbureau. Als je daar werkt, moet je vooral het onderzoek zelf leuk vinden, want het kan jaren duren voordat de impact van je onderzoek duidelijk wordt en zijn uitwerking krijgt op het leven en het werk van de mensen in Nederland. Het leuke aan het onderzoek op het gebied van de houdbaarheid van staatsschulden bij de universiteit is dat ik altijd bezig ben met het ontdekken van nieuwe dingen. Ik stel vragen waar nog niemand antwoord op heeft. Ook ben ik bezig met een relevant onderwerp, zeker nu met de economische crisis. Tot op welke hoogte is een staatsschuld nog te hanteren en wanneer is deze zo groot dat het een probleem wordt? Moeten we Griekenland failliet verklaren
en wat zouden daar de gevolgen van zijn? Zijn ze wel echt failliet, welke rol spelen de banken en wat kost het de samenleving? Ik onderzoek de mogelijke antwoorden en de diepliggende oorzaken. Daarmee probeer ik de processen te begrijpen en deze aan anderen uit te leggen. Toen ik 17 was en bezig met mijn studiekeuze, ben ik een dag meegelopen op de universiteit. Dat kun je zelf aanvragen. Op zo’n ‘meeloopdag’ zit je echt in de collegebanken, zie je wat voor mensen er zitten en kun je hen zelf vragen stellen over de studie. Ik koos uiteindelijk voor Sterrenkunde en Wiskunde. Omdat het studeren direct erg goed ging, besloot ik om het in het tweede jaar iets rustiger aan te doen en meer te genieten van het studentenleven. De cijfers werden toen uiteraard ook wat minder hoog. Ik was voorzitter van de studievereniging en zat in de universiteitsraad om studenten te vertegenwoordigen. Bij de Leidsche Flesch worden zowel sociale events als activiteiten met een inhoudelijke verdieping georganiseerd.
Zo hadden wij een studiereis naar Wenen met overdag lezingen en rondleidingen en ‘s avonds vrije tijd om uit te gaan. Ook de gratis lunchlezingen zijn interessant. Gesponsord door het bedrijfsleven en met actuele en boeiende onderwerpen.
21 In mijn huidige werk heb ik nog steeds dagelijks voordeel van mijn studie. Ik weet snel in kaart te brengen wat er echt toe doet. Dat heb ik voor op mijn collega’s. Als promovendus is leren bovendien mijn werk. Mijn dag begint met het doornemen van interessante papers en stukken in magazines of op internet. Dan ga ik verder met het verzamelen van resultaten over overheidsfinanciën. Die rubriceer ik en daar praat ik met collega’s over. Ik doe analyses, maak modellen en trek conclusies waar ik artikelen over schrijf. Die worden, als alles goed gaat, straks gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift. Alle artikelen samen vormen mijn proefschrift, dat ik zal presenteren en verdedigen. Een spannend moment waar ik drie jaar lang naartoe werk.
Marjo Geers, Ph.D.
Consultant bij Collis Collis is een ICT-bedrijf dat zich richt op veilige elektronische transacties. Dat kunnen betaaltransacties zijn, het reizen met een OV-chipkaart of een identificatie met een paspoort of rijbewijs. Ook een online identificatie behoort tot de mogelijkheden. Collis levert advies, testdiensten en –tools en trainingen in binnen- en buitenland. Dat doen we voor overheidsinstanties, openbaar vervoerorganisaties en financiële instellingen. Inmiddels werken er circa 160 mensen in onder meer Nederland, Singapore, Edinburgh en Dubai.
22
In 1990 ben ik Natuurkunde gaan studeren in Leiden en in 1999 ben ik gepromoveerd. Daarna ben ik als consultant gaan werken op het gebied van veilige elektronische transacties en informatiebeveiliging.
Op de middelbare school vond ik natuurkunde een interessant vak. Daarom ging ik het studeren, al had ik nog geen idee wat ik daarmee na de opleiding wilde gaan doen. Toen ik in 1994 afstudeerde, wilde ik graag nog een paar jaar verder in het onderzoek. Mijn promotieonderzoek ging over fundamentele vraagstukken. Het had als doel meer kennis te vergaren, maar zonder direct praktisch toepasbaar te zijn. Ik vond het interessant, maar het was moeilijk om aan familie en vrienden uit te leggen waar ik me precies mee bezig hield.
allerlei beveiligingsmechanismen. Om de chip uit documenten van allerlei landen te kunnen lezen, heb ik voor Nederland een inspectie-infrastructuur ontworpen. Daarnaast adviseer ik over de chip op identiteitsbewijzen aan partijen als het Ministerie van Binnenlandse Zaken en RDW; wat moet de chip kunnen, hoe moet deze worden beveiligd en hoe kun je er informatie mee uitwisselen. Ook doe ik onderzoek naar beveiligingsrisico’s en interoperabiliteitsproblemen van bestaande systemen en geef ik advies voor verbeteringen.
Na mijn promotie wilde ik graag een baan waarbij het resultaat meer zichtbaar en direct bruikbaar was. Ik koos voor een commercieel bedrijf en ging aan de slag bij Collis. Ik testte onder meer de chip voor betaalpassen van banken nadat deze geschikt was gemaakt voor rekeningrijden. Als de chip zich niet naar verwachting gedroeg, rapporteerde ik dat aan de ontwikkelaars. Ook heb ik een testomgeving ontworpen en geïmplementeerd voor een creditcardmaatschappij.
Steeds meer transacties gaan tegenwoordig via het internet. Het is nodig ons ook daar betrouwbaar te kunnen identificeren in binnen- en buitenland en het liefst met een elektronisch identiteitsdocument. In de Europese standaardisatiewerkgroepen waaraan ik deelneem, zorgen we ervoor dat de elektronische identiteitsbewijzen die in verschillende EU-lidstaten worden uitgegeven overal bruikbaar zijn. Standaardisatie is op veel gebieden de moeite waard. Hierdoor kunnen we ook overal ter wereld met onze bankpas geld opnemen en binnen niet al te lange tijd is het mogelijk ons wereldwijd met onze digitale identiteitskaart te identificeren.
Nu houd ik me bezig met elektronische identificatie. Paspoorten en verblijfsvergunningen zijn voorzien van een chip met
Tijdens mijn opleiding Natuurkunde heb ik vooral analytische, probleemoplossende en onderzoeksvaardigheden ontwikkeld. Die zijn essentieel in mijn werk. Ook van de ervaringen die ik opdeed tijdens mijn promotieonderzoek, zoals het geven van presentaties en werkcolleges en het schrijven van artikelen, heb ik dagelijks veel profijt. Een groot deel van mijn collega’s heeft een bètaopleiding, veel van hen zijn natuurkundigen. Collis is zelfs opgericht door een voormalig natuurkunde promovendus van de Universiteit Leiden. Als Consultant moet je snel concepten kunnen doorgronden en analyseren en de diepte in kunnen gaan om zaken tot in detail uit te zoeken. Ondertussen moet je overzicht kunnen houden. Deze capaciteiten zijn allemaal belangrijker dan de specifieke kennis over een onderwerp, die krijg je in de praktijk vanzelf. Ik vind het bijzonder dat ik met het uitdenken van de beste en veiligste ontwerpen en systemen kan bijdragen aan moderne ontwikkelingen en verbeteringen, waar we in het dagelijks leven allemaal wat aan hebben.
23
24
Colofon Uitgever: Universiteit Leiden, Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen. Coördinatie: Universiteit Leiden, Michel Crama. Interviews, redactie, eindredactie: De Teksttafel, Mirjam Endendijk. Foto’s: Peter van Evert. Vormgeving: ratiodesign.nl Druk: van Zessen Klaar, Leiden. Met dank aan alle alumni die in deze brochure hun verhaal wilden vertellen. © november 2011, eerste druk Dit is een uitgave van de Universiteit Leiden, Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen. Niets uit deze uitgave mag worden gekopieerd of vermenigvuldigd zonder de toestemming van de auteur en de uitgever. Deze brochure is met de meeste zorg samengesteld. Aan de inhoud ervan kunnen geen rechten worden ontleend.
25
www.studereninleiden.nl www.mastersinleiden.nl
