KONINKLIJKE MAATSCHAPPIJ VOOR NATUURKUNDE
Een reeks van lezingen door vooraanstaande onderzoekers over nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap
PROGRAMMA 2010 - 2011
onder de zinspreuk Diligentia
DILIGENTIA • Lange Voorhout 5 • ‘s-Gravenhage
www.natuurwetenschappen-diligentia.nl
Agenda
Voorwoord
Prof. dr. F.M. Mulder 13 september 2010 Kennismakingslezing. Elektriciteitopslag voor automobiliteit: fysica en toekomstperspectief
4
Prof. dr. R.P. Griessen Schakelbare spiegels: samenspel van licht en waterstof in metalen
27 september 2010
5
Prof. dr. R.A.M.J. Wijers 11 oktober 2010 Jong Diligentia Lezing. Gammaflitsen: extreem nieuws uit de oertijd
6
Mw. prof. dr. P. Slagboom 25 oktober 2010 Genetica- en genoom onderzoek naar veroudering
7
Excursie
28 oktober 2010
8
8 november 2010
9
Prof. dr. ir. J.C.M. van Hest Microreactortechnologie: de chemische fabriek op een chip Dr. S. Fehr Quantum information-theory and cryptography
22 november 2010 10
Prof. dr. M.J.R. Wortel 6 december 2010 11 Nieuwe ontwikkelingen in de plaattektoniek en de geodynamische ontwikkeling van het Middellandse-Zeegebied. Prof. dr. ir. J.A.M. Kuipers 10 januari 2011 12 Multi-scale modellering van gasstromen beladen met deeltjes Prof. dr. T.H.M. Rasing 24 januari 2011 13 Magneten schakelen met de snelheid van het licht Prof. dr. A.F.M. Moorman 7 februari 2011 14 Ontwikkeling van het bouwplan van het hart Prof. dr. J. Zaanen Het universum op een korreltje roest Prof. dr. P.J. van der Spek Moleculaire en cellulaire mechanismen: van genotype tot fenotype
21 februari 2011 15 7 maart 2011 16
Prof. dr. H. Falcke 21 maart 2011 17 LOFAR: op zoek naar de snelste deeltjes in het heelal vanaf Drentse terpen.
Wat brengt de Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde? Vijftien lezingen over nieuwe ontwikkelingen in de natuurwetenschappen Vooraanstaande wetenschappers presenteren ook dit seizoen weer op begrijpelijke wijze hun onderzoek. Het betreft de vakgebieden natuurkunde, scheikunde, sterrenkunde, wiskunde, geologie, biologie en geneeskunde. Deze lezingen brengen u op de hoogte van de stand der wetenschap. Het bestuur van de Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde selecteert sprekers op de volgende criteria: - naam en faam - actualiteit van het onderzoek - attractiviteit van de presentatie, ook voor bèta geïnteresseerden buiten het eigen vakgebied
Dit jaar zijn er twee bijzondere lezingen: 1.
de Kennismakingslezing over een algemeen maatschappelijk onderwerp, voor leden en niet-leden: Prof. dr. F.M. Mulder: ‘ Elektriciteitopslag voor automobiliteit: fysica en toekomstperspectief’, 13 september 2010.
2. de Jong Diligentia lezing, speciaal georganiseerd voor leerlingen uit de hoogste klassen van het voortgezet onderwijs: Prof. dr. R.A.M.J. Wijers: ‘Gammaflitsen: extreem nieuws uit de oertijd’, 11 oktober 2010
Prof. dr. M.D. Ferrari 4 april 2011 18 Migraine: de ontrafeling van een complexe ziekte Spreker volgt op website in december 2010 De Nobelprijs verklaard
18 april 2011 19
Geschiedenis van de Vereniging 20 Aanmelding lidmaatschap 22 Algemene gegevens 23
2
Ook dit seizoen zullen het weer interessante en waardevolle avonden zijn. U bent van harte welkom, ook als u geen lid van de Maatschappij bent. Nadere gegevens vindt u achterin dit programmaboekje.
3
W E T E N S W A A R D I G
Voorwoord 3
27 september 2010
Kennismakingslezing Prof. dr. F.M. Mulder
Prof. dr. R.P. Griessen
Faculteit Technische Natuurwetenschappen Technische Universiteit Delft
Faculteit der Exacte Wetenschappen, Vrije Universiteit, Amsterdam
http://www.rrr.tudelft.nl/fame
www.nat.vu.nl/~griessen
Elektriciteitopslag voor automobiliteit: fysica en toekomstperspectief
Schakelbare spiegels: samenspel van licht en waterstof in metalen
Aan de basis van elk type elektrisch vervoer staan batterijen met hoge energiedichtheid voor het opslaan van elektrische energie. Lithium ion batterijen halen de hoogste energiedichtheid. Om het transport van Li ionen en elektronen door de elektrodes te verbeteren zijn nanogestructureerde elektrode materialen noodzakelijk. Hiermee kunnen laadsnelheden met ordes van grootte toenemen en kunnen nieuwe materialen toepasbaar gemaakt worden. De fysische en thermodynamische eigenschappen worden op verrassende manier beïnvloed door de nanostructuur. Bij het laden van Li in de elektrode materialen spelen de oppervlakte energieën en de grensvlakken tussen de Li-rijke en Li-arme fasen een steeds prominentere rol naarmate de afmetingen van de elektrode-kristallieten kleiner worden. Bij een toekomstige duurzame energiehuishouding levert elektriciteitopslag in batterijen een efficiënte manier om het dagelijks fluctuerende zonne- en wind-elektriciteits aanbod met de vraag te combineren. Voor langere termijn en grotere schaal (seizoenen) levert (minder efficiënte) energieopslag in waterstof goede mogelijkheden.
Sinds 1995, het jaar waarin wij de schakelbare spiegels uitvonden, was bekend dat dunne lagen van yttrium of lanthaan van spiegelend naar transparant veranderen wanneer ze in contact komen met waterstofgas. De lagen worden weer spiegelend wanneer de waterstof wordt weggepompt. De optische en elektrische eigenschappen van deze materialen veranderen spectaculair gedurende het contact met het waterstofgas. Sindsdien zijn andere typen schakelbare spiegels uitgevonden die geen zeldzame elementen bevatten, maar magnesium, nikkel of titaan. Het bijzondere van deze materialen is dat ze naast transparant en spiegelend ook een derde optische toestand, de ‘zwarte’ toestand vertonen. Ze reflecteren dan weinig licht en laten geen licht door. Dit gedrag is fysisch zeer intrigerend aangezien de zwarte films nog steeds metallisch zijn: een metaal hoort immers spiegelend te zijn! De opmerkelijke eigenschappen van deze dunne lagen hangen nauw samen met hun nanostructuur. De overgang van spiegelend naar zwart absorberend biedt zeer interessante mogelijkheden voor coatings in zonnecollectoren en smart windows, achteruitkijkspiegels in auto’s en voor optische waterstofsensoren.
4
5
P R O G R A M M A
P R O G R A M M A
13 september 2010
25 oktober 2010
Jong Diligentia Lezing Prof. dr. R.A.M.J. Wijers
Mw. prof. dr. P. Slagboom
Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek, Universiteit van Amsterdam
Afdeling Medische Statistiek en Bioinformatica Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden
www.astro.uva.nl
www.lumc.nl/rep/cod/redirect/3020/
Gammaflitsen: extreem nieuws uit de oertijd
Genetica- en genoom onderzoek naar veroudering
Gammaflitsen werden in jaren 1960 bij toeval ontdekt en groeiden in de dertig jaar daarna uit tot een van de meest beruchte onopgeloste problemen in de sterrenkunde. In de jaren 1990 ontdekten we mede dankzij een Nederlandse vinding wat er achter het mysterie zat: zeer zeldzame ontploffende sterren, die in de minuut van hun dood meer licht uitzenden dan de zon in 10 miljard jaar. Bovendien blijkt dat we deze flitsen kunnen gebruiken om iets te leren over het heelal in de tijd toen er, kort na de Oerknal, voor het eerst sterren werden gevormd. In de voordracht zal ik toelichten hoe we tot deze inzichten zijn gekomen en wat we hopen dat de toekomst nog zal bieden.
Voedings- en genetisch onderzoek bij wormen, fruitvliegen en muizen heeft aangetoond dat de levensduur kan worden verlengd door veranderingen o.a. in biologische systemen die op nutriënten reageren. Bij de mens worden verschillen in levensduur voor een kwart erfelijk bepaald en voor driekwart door omgevingsfactoren (voeding, hygiëne, medische behandeling en gedrag). Maar in sommige families lijkt het bereiken van een hoge leeftijd meer erfelijk bepaald. Bij het LUMC Lang Leven-onderzoek werden 500 paren broers en zussen (‘siblings’) die minimaal 90 jaar zijn en hun familieleden gevraagd deel te nemen aan onderzoek. Familieleden van de hoogbejaarden leven langer dan hun partner, hebben een gunstige vethuishouding, als ook minder kans op hart- en vaatziekten en ouderdomsdiabetes terwijl ze niet per se gezonder leven dan hun partner. Door genoom onderzoek leren we welke genen en mechanismen bij de lang levende families en anderen het gezond oud worden stimuleren en wat de vroege ontwikkeling hiermee te maken heeft.
6
7
P R O G R A M M A
P R O G R A M M A
11 oktober 2010
8 november 2010
Excursie EXCURSIE naar Stichting Ruimte Onderzoek Nederland en de klimaat meetsite van het KNMI Nadere informatie op:
Prof. dr. ir. J.C.M. van Hest
www.natuurwetenschappen-diligentia.nl
www.ru.nl/bio-orgchem/
Op donderdag 28 oktober 2010 organiseert Diligentia een excursie naar de Stichting Ruimte Onderzoek Nederland (SRON) en de klimaat meetsite van het KNMI in Cabauw. Klimaatonderzoek en –modellering staan deze dag centraal. Wij krijgen enkele lezingen en zien een verscheidenheid aan instrumenten, in het laboratorium en op een wetenschappelijke meetsite. SRON ontwerpt en realiseert geavanceerde instrumenten die vanuit de ruimte met ‘remote sensing’ technieken informatie over de atmosfeer verzamelen. Voorbeelden zijn het thans operationele SCIAMACHY instrument en het toekomstige TROPOMI. Op de internationale klimaat meetsite in Cabauw staat een keur aan instrumenten die locale waarnemingen aan de atmosfeer verrichten, o.a. met radar, lidar, warmte straling en traditionele meteorologische instrumenten. Het bezoek zal per touringcar geschieden. Vertrek- en aankomstpunt is Den Haag CS, vertrek ‘s morgens om ca 9 uur; we zijn terug om ca 17.30 uur. Er kunnen 40 personen mee. Nadere informatie over de excursie ontvangt u bij de aanvang van het nieuwe lezingenseizoen en op www.natuurwetenschappen-diligentia.nl. Voor deze excursie kunt u zich alleen inschrijven via de intekenlijst bij het bestuur tijdens de lezingen avonden tot 11 oktober 2010. De kosten (inclusief lunch) bedragen naar verwachting ca e 25,- per persoon.
8
Afdeling Organische Chemie, Radboud Universiteit, Nijmegen
Microreactortechnologie: de chemische fabriek op een chip De fijnchemie houdt zich bezig met het produceren van hoogwaardige moleculen voor bijvoorbeeld de farmaceutische industrie. Hoewel de moleculen die gemaakt worden over de jaren steeds complexer zijn geworden, is de wijze van productie, namelijk batchgewijs in ketels, sinds het ontstaan van deze bedrijfstak opmerkelijk genoeg nauwelijks veranderd. Een recente ontwikkeling biedt echter de fijnchemische industrie mogelijkheden om efficiënter en duurzamer te produceren. Het betreft hier microreactor technologie. In een microreactor zijn de dimensies zodanig klein dat stofen warmte-overdrachtsprocessen op een heel snelle en gecontroleerde manier plaatsvinden. Als gevolg daarvan kunnen ongewenste chemische processen worden voorkomen en is het gevormde en gewenste product ook minder verontreinigd met bijproducten. Hierdoor wordt efficiënter omgegaan met energie en grondstoffen. Verder leveren microreactoren een continue in plaats van batchgewijze productie. Microreactoren vertonen parallellen met de microelektronica. Dit betreft zowel de manier van productie als het gebruik in modulaire schakelingen van processtappen. Vandaar dat de vergelijking met chiptechnologie snel gemaakt is. In deze lezing zal ingegaan worden op de geschiedenis van microreactor technologie, de mogelijkheden en beperkingen van deze nieuwe productiemethode, alsmede de implementatie binnen de fijnchemie.
9
P R O G R A M M A
P R O G R A M M A
28 oktober 2010
6 december 2010
Dr. S. Fehr
Prof. dr. M.J.R. Wortel
Centrum voor Wiskunde & Informatica, Amsterdam
Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht
www.cwi.nl/~fehr
www.geo.uu.nl/Research/Tectonophysics/
Quantum information-theory and cryptography
Nieuwe ontwikkelingen in de plaattektoniek en de geodynamische ontwikkeling van het MiddellandseZeegebied
As far as we currently understand nature, its behaviour at nanoscale is described by the laws of quantum mechanics. Inherent to quantum mechanics are strange effects, like the superposition principle or Heisenberg’s uncertainty relation. Making specific use of quantum mechanical effects has a significant impact on the (in)existence of certain information processing tasks. Famous examples are Shor’s quantum algorithm for factoring integers and Bennett and Brassard’s quantum-key-distribution scheme. In classical information theory and computer science, “information” is mathematically modelled by random variables and their distributions, and “computation” is formalized by the notion of a Turing machine. In order to formally study information processing in a quantum world, we need to adjust these abstract concepts as to reflect the quantum mechanical behaviour of things. In this lecture, I will show how to mathematically capture the concept of “quantum information”, and I will demonstrate that quantum information may behave radically different to its classical counterpart. It sometimes even “solves the impossible”. In the second part, I will discuss some applications of quantum information and its properties to cryptography.
10
In de plaattektoniek geldt het Middellandse-Zeegebied als de plek waar de Afrikaanse en de Euraziatische plaat in een proces van botsing verwikkeld zijn. Terwijl de theorie van de plaattektoniek een enorme vooruitgang heeft betekend in de aardwetenschappen, is de rol van de plaattektoniek in het Middellandse- Zeegebied lang onduidelijk gebleven. Door gebruik van nieuwe informatie over de diepe ondergrond van het gebied, zijn er verschillende nieuwe variaties in plaattektonische processen duidelijk geworden die niet in de oorspronkelijke formulering verwerkt waren. Inzicht in de relatie tussen diepe processen in de mantel en processen aan het aardoppervlak is hier significant door versterkt. In deze voordracht wordt o.a. behandeld hoe bewegingen binnen het Middellandse-Zeegebied hebben geleid tot de verplaatsing van Corsica en Sardinië (wég van de oostkust van Iberia en de Zuidkust van Frankrijk), de vorming van eilandengroepen en de rotatie van Italië, alsmede hoe zij aan de basis staan van het vulkanisme in Italië.
11
P R O G R A M M A
P R O G R A M M A
22 november 2010
24 januari 2011
Prof. dr. ir. J.A.M. Kuipers
Prof. dr. T.H.M. Rasing
Faculty of Chemical Engineering and Chemistry Technische Universiteit Eindhoven
Institute for Molecules and Materials, Radboud Universiteit, Nijmegen
www.chem.tue.nl/nl/
www.ru.nl/ssi
Multi-scale modellering van gasstromen beladen met
Magneten schakelen met de snelheid van het licht
deeltjes Stroming van deeltjes in gassen (dense gas-particle flows) komen we tegen bij belangrijke industriële processen voor de productie van brandstoffen, kunstmest en chemicaliën. Het opschalen van deze processen is vaak problematisch vanwege de intrinsieke complexiteit van deze stromingen. Bij ‘dense gas-particle flows’ moet rekening gehouden worden met zowel de deeltjes-deeltjes als vloeistof-deeltjes interacties, omdat deze wisselwerkingen grote invloed hebben op de prevalerende stromings fenomenen. Deze complexiteit vereist de toepassing van z.g. ‘multiscale’ modellen, waar deeltjes-deeltjes en vloeistof-deeltjes interacties in kunnen worden verwerkt. Hierbij is het idee dat fundamentele modellen, waarin de details van deze wisselwerkingen worden meegenomen, gebruikt worden om z.g. closure wetten te ontwikkelen die toegepast kunnen worden in continuüm modellen. Dit laat berekening toe van flow structuren op een veel grotere (industriële) schaal. Deze ‘multi-scale’ benadering maakt gebruik van
De interactie van licht met materie is welbekend: wie heeft er niet lenzen en prisma’s gebruikt om met de intensiteit en de kleuren van licht te spelen? En Faraday liet reeds in 1845 zien dat onder invloed van magnetisme ook de polarisatie van licht kan worden gemanipuleerd. De omgekeerde effecten zijn minder bekend, maar zeker zo fascinerend. Met licht kun je ook materie en zelfs magnetisme manipuleren. In ons lab hebben we recentelijk laten zien dat met behulp van femto-seconde laserpulsen extreem korte en zeer sterke (~5Tesla oftewel 100000 x het aardmagneetveld !) magneetvelden opgewekt kunnen worden. Hiermee kan men magnetische materialen manipuleren en zelfs ompolen op een nog nooit vertoonde tijdschaal, wat leidt tot unieke nieuwe mogelijkheden zoals ultrasnelle gegevens opslag op een harde schijf! In deze lezing zullen de achtergronden van deze nieuwe fenomenen worden uitgelegd en geïllustreerd met recente voorbeelden.
het
raster Boltzmann model (DNS), het discrete deeltjes model (DEM) en het continuüm model gebaseerd op de kinetische theorie van granulaire flow (TFM). Tijdens deze lezing zal de aanpak ‘dense gas-particle’ flows middels het ‘multi-scale’ model worden gepresenteerd, samen met enkele illustratieve berekeningsresultaten.
12
13
P R O G R A M M A
P R O G R A M M A
10 januari 2011
21 februari 2011
Prof. dr. A.F.M. Moorman
Prof. dr. J. Zaanen
Afdeling Anatomie, Embryologie & Fysiologie, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam
Instituut Lorentz, Universiteit Leiden www.lorentz.leidenuniv.nl/~jan/
www.amc.uva.nl/index.cfm?sid=718
Het universum op een korreltje roest Ontwikkeling van het bouwplan van het hart In het volwassen hart is het geleidingssysteem verantwoordelijk voor het ontstaan en de gecoördineerde voortgeleiding van de depolariserende impuls over het hart. Een van de meest fascinerende aspecten van de vorming van het hart is dat al heel vroeg in de ontwikkeling ervan een ECG kan worden afgeleid, zonder een dergelijk geleidingssysteem. Even fascinerend is dat het embryonale hartbuisje, waaruit het 4-kamer hart van mens en zoogdieren ontstaat, slechts de voorlopercellen bevat voor de linker kamer en dat de cellen voor de rest van het hart worden toegevoegd vanuit een “stamcel” pool buiten het hart. In mijn voordracht zal ik laten zien dat al heel vroeg in de ontwikkeling het basale bouwplan van het hart wordt aangelegd. Delen van de embryonale hartbuis blijven de zich vormende boezems en kamers flankeren. Dit verklaart niet alleen hoe de gecoördineerde contractie tot stand komt, maar ook hoe een dergelijk klein hartje kan werken zonder kleppen.
De quantumveldentheorie is de kern, maar ook het best bewaarde geheim van de moderne natuurkunde. Het is de leer van de quantum-emergentie, die verklaart op welke wijze het quantumgeheel veel meer is dan de som der kwantumdelen. We beginnen dicht bij huis: de werelden gevormd door koude elektronen in aardse laboratoria, met als hoogtepunt de toestand van supergeleiding. Vervolgens zal het Higgs fenomeen worden besproken: ons universum is doordrenkt met een kosmische vorm van supergeleiding, die zich aan ons openbaart als ons gewicht op de weegschaal, terwijl dit vermoeden op het punt staat om bevestigd te worden door een heroïsch experiment in Genève. Tenslotte, pure ruimte zou vol moeten zijn met quantum-energie en deze zou de ruimtetijd spontaan moeten laten krommen, maar er blijkt veel te weinig van deze donkere energie te bestaan. De quantumveldentheorie heeft de reputatie dat ze onuitlegbaar is. Zo niet in deze voordracht, waarin getracht zal worden haar wezen op opwindende wijze bloot te leggen. Zelfs voor wie de natuurkunde al op het VWO opgegeven heeft.
14
15
P R O G R A M M A
P R O G R A M M A
7 februari 2011
21 maart 2011
Prof. dr. P.J. van der Spek
Prof. dr. H. Falcke
Afdeling Bioinformatica, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam
Afdeling Sterrenkunde, Radboud Universiteit, Nijmegen www.astro.ru.nl/~falcke
www.erasmusmc.nl/bioinformatica/
Bioinformatica: van gegevens naar kennis
LOFAR: op zoek naar de snelste deeltjes in het heelal vanaf Drentse terpen.
De afdeling Bioinformatica van het Erasmus Medisch Centrum heeft een eigen researchprogramma, dat de biologische en technologische basis verschaft voor al haar andere activiteiten. Dit programma richt zich op de wijze waarop het genoom als geheel bijdraagt tot de evolutie, ontwikkeling, structuur en functie van de hersenen. Dit houdt in de analyse van de (volgende generatie) sequencing data, promoter/enhancer data, copy number variatie en genexpressie in meer dan 50 verschillende regio’s van de menselijke hersenen. Met deze benadering beogen wij een integratie tot stand te brengen van genomics, proteomics en cytogenetische data met de gegevens van moderne beeldvormende technieken, ten behoeve van de identificatie van genen die geassocieerd zijn met neuro-ontwikkeling, neuro-degeneratie en neuro-oncologie. De koppeling van moleculaire en beeldvormende technieken opent nieuwe wegen voor beeld-gestuurde diagnostiek en interventies. Dergelijk functioneel genomics onderzoek vereist de kennis en vaardigheden van experts op het gebied van systeem biologie en bioinformatica.
In juni 2010 werd de grootste telescoop van de wereld in het Drentse Exloo in gebruik genomen. LOFAR (Low Frequency Array) is een revolutionaire nieuwe radiotelescoop, waar dure schotels zijn vervangen door een grote hoeveelheid goedkope draadantennes gekoppeld aan een supercomputer en een hoge-snelheid datanetwerk. Samen vormen ze een virtuele telescoop die zonder bewegende mechanische delen de volledige hemel op de kortste tijdschalen kan bekijken. De wetenschappelijke doelen van LOFAR zijn de waarneming van de geboorte van de eerste sterren in het heelal, het zoeken naar superzware zwarte gaten in het vroege heelal, de ontdekking van onverwachts ontploffende sterren en de detectie van ultrahoogenergetische kosmische straling. Deze kosmische straling bestaat uit atoomkernen en neutrino’s met energieën die miljoenen keren hoger zijn dan wat ooit met de beste deeltjesversnellers op aarde zal kunnen worden bereikt. In deze lezing wordt de LOFAR telescoop, zijn eerste resultaten, en in het bijzonder de speurtocht naar de meest mysterieuze deeltjes in het heelal, de kosmische straling, beschreven.
16
17
P R O G R A M M A
P R O G R A M M A
7 maart 2011
18 april 2011
Prof. dr. M.D. Ferrari
Spreker wordt in december 2010 aangekondigd op:
Afdeling Neurologie, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden
www.natuurwetenschappen-diligentia.nl
www.onderzoekinformatie.nl/nl/oi/nod/onderzoeker/PRS1241359/
Migraine: de ontrafeling van een complexe ziekte Migraine is een vaak miskende, ernstig invaliderende en veelal levenslange hersenziekte. De WHO classificeert migraine dan ook onder de meest belastende ziekten. Migraine aanvallen beginnen vaak met waarschuwingstekenen, zoals slaperigheid, stemmingsveranderingen, nekpijn of overgevoeligheid voor licht en geluid. Bij één derde van de patiënten is er sprake van een aurafase, met diverse neurologische verschijnselen. De uiteindelijke hoofpijnfase houdt meestal 1-3 dagen aan. De migraine aura wordt vrijwel zeker veroorzaakt door een ‘cortical spreading depression’ (CSD) en niet door een tijdelijke vernauwing van de bloedvaten in de hersenen. Tijdens een CSD neemt de activiteit van bepaalde hersencellen plotseling in reactie op specifieke prikkels sterk toe, om vervolgens gedurende 30-60 minuten geheel uit te doven. Hierna herstelt de functie van de hersencellen volledig. De begeleidende hoofdpijn wordt veroorzaakt door activatie van het z.g. Trigeminovasculaire systeem. Tijdens de voordracht zal ingegaan worden op het zichtbaar maken van hersenactiviteit met MRI en PET scans, alsmede op de complexe moleculaire mechanismen bij migraine. Dit geeft aanknopingspunten voor de ontwikkeling van nieuwe antimigraine middelen.
18
De Nobelprijs verklaard In het najaar worden in Stockholm de jaarlijkse Nobelprijzen bekendgemaakt. De Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde ‘Diligenitia’ speelt graag in op de actualiteit van dit wetenschappelijk onderzoek. De laatste lezing van dit seizoen zal worden gewijd aan één van de Nobelprijzen van 2010 op het gebied van de natuurwetenschappen. De uitgenodigde expert op het betreffende onderzoeksgebied zal in detail – en op begrijpelijke wijze – de achtergrond en reikwijdte van de prijs toelichten. Gegevens over deze lezing worden te zijner tijd op onze website bekend gemaakt.
19
MEER OVER DE NOBELPRIJS
P R O G R A M M A
4 april 2011
KONINKLIJKE MAATSCHAPPIJ VOOR NATUURKUNDE “DILIGENTIA” Activiteiten De huidige doelstelling van de Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde “Diligentia” is bekendheid te geven aan recente ontwikkelingen binnen de natuurwetenschappen in brede zin, zoals de disciplines natuurkunde, scheikunde, sterrenkunde, wiskunde, geologie, biologie en geneeskunde. De Maatschappij verwezenlijkt dit door in de periode september tot april minstens 14 lezingen, waarbij de bovengenoemde disciplines aan bod komen, en een excursie te organiseren. Om niet-leden te introduceren wordt jaarlijks een Kennismakingslezing gehouden. Het bestuur vindt het van groot belang om scholieren van het Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs (VWO) bij zijn doelstelling te betrekken, in de verwachting dat hierdoor hun belangstelling voor de exacte wetenschappen wordt gestimuleerd. Als middel hiertoe is het bijwonen van de lezingen vergemakkelijkt door het instellen van een lidmaatschap voor scholen. Het niveau van de lezingen is hoog, maar goed te volgen voor toehoorders buiten het vakgebied. Leden krijgen het jaarboek “Natuurkundige Voordrachten”, Nieuwe Reeks, waarin de teksten van de lezingen uit het voorafgaande seizoen zijn opgenomen. Het jaarprogramma met de samenvattingen van de lezingen wordt voor het begin van het seizoen (september tot april) aan de leden gestuurd en staat op de website www. natuurwetenschappen-diligentia.nl.
Diligentiaprijs voor scholieren Het bestuur van Diligentia heeft in 2005 besloten middelen beschikbaar te stellen voor het toekennen van een prijs aan de VWO leerling, die in het eindexamenjaar een uitmuntende prestatie in één van de exacte vakken heeft geleverd. De Diligentiaprijs bestaat uit een boek met een certificaat en het recht 5 jaar de lezingen bij te wonen. De selectie van de kandidaat wordt uitgevoerd door de desbetreffende school.
20
Oprichting en naamgeving Het Gezelschap ter beoefening der proefondervindelijke wijsbegeerte werd in 1793 in Den Haag opgericht. Dit gezelschap had tot doel de leden door voordrachten en demonstraties met instrumenten op de hoogte te brengen van de vorderingen van de natuurwetenschappen. De Maatschappij beschikt over een verzameling natuurwetenschappelijke instrumenten, die in bruikleen is gegeven aan het Museon. Een selectie van deze instrumenten wordt jaarlijks tentoongesteld in twee vitrines op de eerste etage van Diligentia. De oorspronkelijke naam, “Gezelschap ter beoefening der proefondervindelijke wijsbegeerte”, werd in 1805 veranderd in “Maatschappij voor Natuur- en Letterkunde” en in 1859 gewijzigd in “Maatschappij voor Natuurkunde”. Zij kreeg in 1953 het predikaat Koninklijk.
Huisvesting Aanvankelijk vergaderde het gezelschap ten huize van de voorzitter daarna enige tijd in de zalen van de Nieuwe Doelen, waar thans het Haags Historisch Museum is gevestigd. In 1804 werd besloten “een huis in het Lange Voorhout Wijk I no. 269, met benevens nog een huis en eene stallinge en koetshuis, in de Hooge Nieuwstraat”, uit 1561 te kopen. In de loop der jaren vonden er vele verbouwingen plaats, waarbij in 1853 de huidige grote zaal ontstond. In 1985 werd de exploitatie van het gebouw, wat betreft de organisatie van muziek, kleinkunst en andere uitvoeringen, door de Maatschappij overgedragen aan de Stichting Kunstkring Diligentia. In 2002 werden het gebouw Diligentia en de grond aan de gemeente ’s-Gravenhage overgedragen en werd begonnen met een totale renovatie waarbij een toneeltoren werd toegevoegd. Het oorspronkelijke embleem “Diligentia” van de Maatschappij, omgeven door een krans van klimop-en laurierbladeren, is nog steeds aanwezig op de voor- en achtergevel van het gebouw. Tekening achterkant van deze brochure: Het Lange Voorhout eind 17e eeuw. Diligentia is het tweede gebouw links (Gemeentearchief, Den Haag).
21
G E S C H I E D E N I S
G E S C H I E D E N I S
Geschiedenis
Geschiedenis
Plaats: Diligentia Lange Voorhout 5 2514 EA ‘s-Gravenhage
Aanvangstijd: 20.00 uur precies
postcode:
handtekening:
Toegangsprijs voor niet-leden: e 5,- per avond Toegang Jong Diligentia Lezing en Kennismakingslezing: gratis Kaartverkoop: aan de zaal
22
Mevrouw dr. M.J. Blankwater, Kanaalweg 5A, 2628 EB Delft
Dit formulier a.u.b. sturen aan:
ik ben student/ scholier: ja/nee
datum:
geeft zich hierbij op als lid van Diligentia
e-mailadres:
plaats:
adres:
Ondergetekende, de heer/mevrouw:
Lidmaatschap: e 30,- per seizoen (recht op toegang voor 1 persoon + introducé), inclusief jaarboek Lidmaatschap studenten: e 7,50 per seizoen (recht op toegang voor 1 persoon + introducé) Lidmaatschap scholen: speciaal tarief met vrije toegang voor alle scholieren van de school Bestuur: Voorzitter: Prof. dr. R. van Furth Penningmeester: Dr. ir. J.G. Vogtländer Secretaris ledenbestand: Mw. dr. M.J. Blankwater Organisatie lezingen: Prof. dr. P.J. Sterk Contactpersoon voortgezet onderwijs: Drs. A.E.R. Kalff Redactie jaarboek: Dr. H. Weijma Excursie: Prof. ir. P. Hoogeboom Overige leden: Mr. J.W. Andringa, Prof.dr. K.H. Kuijken,
Voor adres gegevens zie website www.natuurwetenschappen-diligentia.nl Drukkerij Vis, Alphen aan den Rijn Grafisch ontwerp: Cea Maat, www.ceadesign.nl
23
A L G E M E E N
Algemeen
De lezingen van de Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde worden gehouden in Theater Diligentia.
Aanmelding voor het lidmaatschap van de Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde Diligentia te ‘s Gravenhage.
A A N M E L D I N G S F O R M U L I E R
Aanmelding
De Maatschappij, opgericht in 1793, organiseert lezingen op het gebied van de natuurwetenschappen. Sinds 1805 zijn deze lezingen onlosmakelijk verbonden met het gebouw Diligentia.
DILIGENTIA • Lange Voorhout 5 • ‘s-Gravenhage
www.natuurwetenschappen-diligentia.nl
