De advocatuur en de keerzijde van het plakje (*)

h e t

h o o f d s t u k

De advocatuur en de keerzijde van het plakje(*) Peter Tierens

“

Meneer studeert voor advocaat”. Hoe vaak heb ik niet de correctie moeten aanbrengen dat ik door mijn studies wel jurist, maar zeker géén advocaat zou worden… “Neen, een advocaat is een jurist die bovendien nog drie jaar

baliestage achter de rug heeft. Voor een gewone jongen dus drie jaar gezonde negentiende-eeuwse patronale uitbuiting. Bedankt, daar pas ik voor.”

Voor andere, minder principiële juristen is de stage echter bittere werkelijkheid. Om en bij de 3.000 jonge mannen en vrouwen geven in menig Belgisch advocatenkantoor dag in dag uit het beste van zichzelf. De voorwaarden waaronder dit gebeurt zijn, op zijn zachtst gezegd, niet erg optimaal, noch voor hen, noch voor de rechtsbedeling. Het wordt dan ook stilaan tijd dat een van de laatste wettelijk erkende slavenstatuten opgeheven wordt. 1. BALIESTAGE De drie jaar durende baliestage is dé wettelijke vereiste voor Belgische juristen om de titel van advocaat te mogen dragen. Ook een gerechtelijke stage, voorwaarde om magistraat te kunnen worden, dient voorafgegaan door een baliestage van één jaar.

Peter Tierens behaalde vorig jaar zijn diploma rechten aan de KULeuven. Hij is werkzaam op de LBC-studiedienst en volgt daar de arbeidsrechtelijke materies op.

h e t

h o o f d s t u k

Bedoeling is, althans in theorie, om de toekomstige advocaat praktijkervaring te laten opdoen alvorens volledig zelfstandig beroepswerkzaamheden te gaan uitoefenen. Vandaar dat de dagelijkse activiteiten van de stagiair moeten bestaan uit enerzijds veeleer strikt professionele bezigheden en anderzijds meer educatieve programma’s, zoals cursussen, trainingen en examens. Hoewel de beroepsopleiding van de stage de hoofdzaak vormt, wordt erkend dat de patroon er een zeker voordeel uit haalt. Vandaar dat de stagiair recht heeft op een vergoeding voor zijn werk. De praktijk wijkt evenwel in niet geringe mate af van het vooropgesteld ideaalbeeld. Tegen de officiële lezing in wordt de stage maar al te vaak gebruikt om betrokkene als goedkope kracht te kunnen inzetten. Onderzoek toonde aan dat een niet gering percentage advocaten-in-opleiding zich zelfs gedegradeerd ziet tot het métier van kopieer- en loopjongen. Daardoor steken ze vanzelfsprekend van hun stageperiode niet veel op. Een andere ‘steen des aanstoots’ bij de stagiairs is van oudsher het ontbreken van een billijke verloning. Stagemeesters hoeven bij

De advocatuur en de keerzijde van het plakje

de loonvorming immers geen rekening te enigszins draagbaar zijn, mochten de uitgahouden met bindende loonvoorschriften, net ven in verhouding zijn. Die zijn echter niet zomin als met de ‘marktwaarde’ van de kangering: als zelfstandige staat de stagiair zelf didaat-stagiairs. Monopolisering van de in voor de betaling van zijn socialezekeradvocatenmarkt en onderlinge loonafspraken heids- en baliebijdragen, dient hij te beschiktussen de stagemeesters laten de stagiairs ken over een eigen wagen en passende kledij weinig onderhandelingsvrijheid over de veren de juridische vakliteratuur is ook niet goeding voor hun prestaties. Lonen van bepaald goedkoop… 15.000 tot 20.000 fr. per maand zijn schering Dat het een groot aantal stagiairs financieel en inslag. De Orde aanziet dat niet voor de wind gaat, mag blijgeenszins als een bedreiging ≥ Peter Tierens ken uit de vaststelling dat meer voor de eer en de waardigheid dan de helft van de aanvragen De rechtsbijstand van de advocatenstiel, iets wat ingediend bij de Commissie tot voor minder gegoeden is ergens in zijn dan weer niet kan gezegd worVrijstelling van Sociale Bijdragen ontwikkeling blijden van tal van alternatieve als Zelfstandige, afkomstig is ven hangen. inkomstenbronnen die creatieve van advocaten-stagiairs. Dit stagiairs trachten aan te boren. roept de nodige bedenkingen Zo werd een beroep op het OCMW gedoodop… verfd als deontologisch ongeoorloofd. Ook De verloning en de inhoud van het werk zijn het buiten de balie uitoefenen van een bezolniet de enige pijnpunten. Het opgedrongen digd bijberoep in dienstverband of onder stazelfstandigenstatuut van de stagiair implituut, wordt niet bij elke balie en voor elk ceert het ontbreken van elke arbeidsrechtelijberoep geduld. ke bescherming. Zo heeft hij geen enkel recht Gelukkig voor velen zijn er nog de pro-deo op het vlak van bv. minimumloon, arbeidsopdrachten, die, in tegenstelling tot de algeduur, betaalde feestdagen, zondagsrust, ontmene idee hierover, wel vergoed worden. Op slagbescherming, vakantie enz. die manier kunnen baliestagiairs hun geringe Ten slotte blijken er voor de advocaat-in-spe inkomen enigszins aandikken. Toch is ook hier aanzienlijke moeilijkheden en risico’s te een aantal onaanvaardbare praktijken bestaan om een goede stagemeester te vingegroeid. In de eerste plaats zorgt de laattijden en om zich als zelfstandige te vestigen en dige uitbetaling van de honoraria voor wreeen eigen cliëntèle te vormen. Persoonlijke vel. De gemiddelde wachttijd bedraagt anderachtergronden, zoals ouderlijke hulp bij het half tot twee jaar! Daarnaast roept de toewijaantrekken van klanten en bij het vinden van zingspolitiek van de pro-deo’s de nodige vraalternatieve inkomstenbronnen, zijn vaak van gen op. Dit gebeurt op balieniveau door een doorslaggevend belang voor een succesvolle handvol vooraanstaande advocaten, zonder carrière. enige controle van overheidswege. Geen wonder dat sommige stagiairs enorme proGelet op dit alles wekt het verbazing dat er deo-honoraria opstrijken, terwijl anderen überhaupt nog jonge, getalenteerde mensen slechts mondjesmaat zaken toegewezen krijzijn die zich gewillig aan de baliestage ondergen. werpen. Een element dat hierbij een belangHet leed inzake de luttele inkomsten zou nog rijke rol speelt, is het prestige dat volgens

’’

h e t

h o o f d s t u k

19

20


velen verbonden is aan het beroep van advoIn wat volgt, zal ik elementen aanreiken om caat, zowel m.b.t. de beroepsinhoud als op het statuut van de stagiairs te verbeteren, financieel vlak. argumenten formuleren voor een verplicht Wat het eerste punt betreft, is de advocatuur werknemerschap voor stagiairs en de vraag - en dus ook de baliestage - de vanzelfspreopwerpen of, mede in het licht van de kende en enige toegangsweg tot het algeEuropese ontwikkelingen op dit vlak, de baliemeen pleitrecht voor de Belgische rechtbanstage de enige toegangsweg tot de advocaken. En pleiten is voor een jurist nu eenmaal tuur moet blijven. wat de medaille is voor een sportman: de kroon op het werk. 2. (SCHIJN)ZELFSTANDIGE De verloning van de advocaat was van oudsADVOCATEN? her behoorlijk royaal. Vandaag wordt die traditie nog slechts door een beperkt aantal In een rechtsstaat als de onze is ook de advoadvocaten voortgezet. Het spectaculair toecatuur in theorie ondergeschikt aan het recht. genomen aantal juridisch adviseurs heeft het Dit uitgangspunt is van wezenlijk belang bij de gevestigde advocaten er immers niet makhet zoeken naar een aanvaardbaar statuut kelijker op gemaakt om het hoofd boven voor de advocaat-stagiair. Blijkt die immers in water te houden. Het vroeger vaak gehoorde ondergeschikt verband arbeid te verrichten, argument dat de baliestage zichzelf op terdan moet hij aanzien worden als werknemer. mijn terugverdient, heeft hierdoor veel van Bijgevolg zal hij in dit geval o.m. ook recht zijn kracht verloren. hebben op een loon dat het minimumloon Dit in combinatie met de wanpraktijken in een minstens moet evenaren. In het andere geval beroepstak die zijn waardigheid, hoog-intelzal de stagiair de bescherming van het lectueel karakter en groot aanzien hoog in het arbeidsrecht moeten ontberen. vaandel voert, heeft voor gevolg dat de helft Om begrijpelijke (pecuniaire) redenen houdt van de stagiairs vroegtijdig stopt met de baliede Orde tot op heden staande dat de advostage. Van diegenen die uiteindelijk advocaat caat, ook de stagiair, noodzakelijk een zelfworden, verlaat eveneens de helft binnen de standige is. In de discussie over het statuut tien jaar de balie. Het behoeft geen verdere van de advocaat wordt dan vooral gewezen uitleg dat de advocatenpopulatie op deze op diens traditionele zelfstandigheid. Tegenmanier erg klassegebonden blijft. ≥ Peter Tierens standers van deze visie wijzen Het darwiniaanse survival of the evenwel op de maatschappelijke Belgische juristen fittest komt hier neer op een ontwikkelingen waarvan noch worden gediscrimidoorgedreven sociale selectie. de advocatuur, noch enig ander neerd, in hoofdorde Het is duidelijk dat binnen de vrij beroep gespaard zijn gebletegenover de Belgische advocatuur iets drastisch dient ven en die hun wezen danig veradvocaten, in te veranderen in het belang van anderd hebben. Zij pleiten voor ondergeschikte de stagiairs, maar ook in het de mogelijkheid van arbeidsconorde tegenover belang van al diegenen die als tracten voor advocaten. andere EU-advocaten. vragende of gevende partij bij De tijd waarin een man kon uitde juridische conflictafhandegroeien tot deskundige inzake ling betrokken zijn. het gehele recht is immers

’’

h e t

h o o f d s t u k


definitief voorbij. De inflatie van het aantal rechtsregels en de toenemende complexiteit en verknochtheid ervan hebben het ontstaan van samenwerkingsverbanden van advocaten noodzakelijk gemaakt. De voortschrijdende regionalisering en internationalisering van het recht hebben deze evolutie nog versneld. Zodoende telt ons land actueel meer advocaten die de facto in dienstverband werken dan anderen die nog aanleunen bij het traditioneel beroepsmodel. Toch kan het beroep van advocaat ook volgens een meerderheid van de Belgische doctrine niet in ondergeschikt verband uitgeoefend worden. De betrokken auteurs beroepen zich hiervoor steeds op een aantal vage rechtsnormen. Die verbieden enkel de bezoldigde betrekkingen die (de waardigheid en) de onafhankelijkheid van de advocaat in het gedrang kunnen brengen. Men kan er evenwel geenszins uit afleiden dat een band van ondergeschiktheid absoluut uitgesloten zou zijn. De professionele onafhankelijkheid kan het bestaan van een arbeidsovereenkomst nu eenmaal niet beletten. De wetgever onderschrijft dit uitdrukkelijk. Denk maar aan het wettelijk vermoeden van werknemerschap in hoofde van de apotheker die beroepsarbeid verricht in een voor het publiek opengesteld pand waarvan hij noch eigenaar, noch huurder is. De apotheker is net als de advocaat traditioneel een ‘vrije beroeper’. Het Hof van Cassatie aanvaardde eveneens dat een grote vrijheid t.a.v. de inhoudelijktechnische aspecten van de uit te voeren taak een gezagsverhouding niet in de weg kan staan. Bovendien is het duidelijk dat de onafhankelijkheid van de beroepsuitoefening veeleer bepaald wordt door de manier waarop het

beroep uitgeoefend wordt en niet zozeer door het sociaalrechtelijk statuut. Deze beschouwing geldt onverkort voor advocaten. De mogelijkheid voor advocaten om in dienstverband te werken, bestaat dan ook al enige tijd in Nederland, Groot-Brittannië, Spanje, de Verenigde Staten, Duitsland en Frankrijk. In België was het wachten tot eind vorig jaar. Op 8 december 2000 erkende de arbeidsrechtbank van Brussel het bediendestatuut van de advocaat-eiser. Ze motiveerde haar vonnis als volgt: “Professionele onafhankelijkheid, ook die van de advocaat, is niet onverenigbaar met een band van ondergeschiktheid. Talrijke vrije beroepen beschikken immers over regels van deontologie en waardigheid van het beroep waardoor zij gerechtigd zouden zijn andersluidende instructies van hun werkgever niet op te volgen, doch die sluiten het bestaan van een band van ondergeschiktheid niet uit.” Het bediendecontract kan eveneens verdedigd worden voor de advocaat-stagiair, zij het dat dit minder vanzelfsprekend is. Hij is immers met zijn stagemeester verbonden door een overeenkomst, die zich onderscheidt van de arbeidsovereenkomst doordat ze geen arbeidsprestatie tot voorwerp heeft, maar integendeel gericht is op de beroepsopleiding. Een ander onderscheid bestaat hierin dat het loon een essentieel element vormt van de arbeidsovereenkomst, maar niet in het stagecontract doordat de stagemeester er in beginsel geen voordelen uit put. Hoewel de stage zelf ongetwijfeld de beroepsopleiding tot voorwerp heeft, kan men zich afvragen of ook de verhouding tussen patroon en stagiair dáár in eerste instantie op gericht is. Vooral het feit dat tijdens de beroepsopleiding werk verricht wordt dat nuttig is voor de stagemeester, lijkt moeilijk

h e t

h o o f d s t u k

21

22


te verenigen met de stageovereenkomst, tenzij deze voordelen occasioneel of beperkt zijn. Als aangetoond wordt dat betrokkene tijdens zijn stage onbetwistbaar nuttig werk verricht en de patroon daarvan de voordelen geniet, dan dient aangenomen dat het een daadwerkelijke arbeidsprestatie betreft en kan het bestaan van een arbeidsovereenkomst overwogen worden.

tenslotte welke elementen de rechter bij zijn beoordeling in aanmerking zal nemen en kan die volop manipuleren (opting-out). Kiezen we voor een onweerlegbaar vermoeden, dan neutraliseren we meteen het optingout-probleem. Daartegenover worden we weer geconfronteerd met een nieuw euvel: de enorme toename van de loonkost (x4 of x5). Nu aan stagiairs niet veel meer te verdienen valt, zullen advocaten vermoedelijk ook niet 3. SUGGESTIES erg geneigd meer zijn om toekomstige mededingers op de al zeer krap geworden advoca3.1 Toekenning bediendestatuut tenmarkt op te leiden. Bijgevolg is het niet denkbeeldig dat er een schaarste aan vakante De toekenning van een verplicht bediendestageplaatsen zal komen met een feitelijke statuut aan advocaten-stagiairs numerus clausus tot gevolg. ≥ Peter Tierens verdient aanbeveling om alvast Diegenen die toch nog een staHet wordt tijd dat via het arbeidsrecht de ergste geplaats zullen vinden, zullen een van de laatste misbruiken uit de wereld te helmoeten renderen om hun loon wettelijk erkende pen. Via bedienden-stagiairs kan terug te verdienen. Is er dan nog slavenstatuten – de balie bovendien wat meer enig verschil tussen de baliestade baliestage – opgeheven wordt. vertrouwd gemaakt worden met ge en andere vormen van juridihet fenomeen ‘arbeidsovereensche beroepservaring? komst’. Het is natuurlijk ook mogelijk Het aangewezen instrument om een goedkoper en op maat het verplicht bediendestatuut te realiseren, is gesneden sui generis-statuut uit te werken het wettelijk vermoeden. Dat kan weerlegvoor de advocaten-stagiairs. Dit zou er echter baar zijn. In dit geval mag de belanghebbenop neerkomen dat er totaal voorbijgegaan de partij proberen het tegendeel te bewijzen. wordt aan de vraag naar de noodzakelijkheid Bij een onweerlegbaar vermoeden heeft hij van zo een bijzonder statuut. Ervan uitgaand dat recht niet. dat de baliestage een noodzaak is voor het Een weerlegbaar vermoeden van werknemeralgemeen belang, zou men het bijzonder staschap zal voor stagiairs een lege doos blijven. tuut kunnen rechtvaardigen. Het algemeen Want hoewel voor apothekers in dienstverbelang is evenwel geenszins gediend met de band in de wet reeds zo’n weerlegbaar verbaliestage, integendeel zelfs. De verplichte moeden van werknemerschap ingevoerd baliestage is immers tegelijk de slotgracht en werd, lijkt voor de advocatuur het gebruik de vestingmuur van het pleitmonopolie van van deze techniek niet erg adequaat, zelfs de advocatuur. Hieronder wordt uitvoerig veeleer contraproductief. Voor een advocaat belicht waarom we dit laatste beter kwijt dan is het immers geen onoverkomelijke opdracht rijk zijn. Nu al kan gezegd worden dat het om voor de rechtbank aan te tonen dat zijn onder het mom van kwaliteitsgarantie slechts stagiair in feite een zelfstandige is. Hij weet de belangen dient van een paar duizend

’’

h e t

h o o f d s t u k


advocaten. Het is en blijft nu eenmaal een monopolie…

nodig om een behoorlijke advocaat te kunnen worden.

Wat zijn mogelijke problemen bij de pogingen 3.2 Argumenten voor afzwakking van pleitde logica te laten zegevieren op corporatisen vertegenwoordigingsmonopolie me? In de eerste plaats is het onmiskenbaar zo dat de advocatuur een machtige lobby Vanuit het oogpunt van advocaten-stagiairs heeft. Dit doet het aantal advocaten in de is dit reeds aan bod gekomen. Maar hoe zit volksvertegenwoordigende lichamen vermoehet dan met juristen die geen advocaat zijn? den. Dit blijkt duidelijk uit de talloze initiatieven ter bescherming en ter uitbreiding van Personen die zich in gelijke omstandigheden hun monopolie. Deze lobby lijkt in staat om bevinden, moeten gelijk behandeld worden. pogingen tot innovatie in de kiem te smoren, Omgekeerd, mensen die zich in wezenlijk vero.m. door het voorhouden van de spreekschillende situaties bevinden, mogen niet op woordelijke wortel, zoals de belofte de minidezelfde wijze bejegend worden. Van deze mumvergoeding voor stagiairs op te trekken. regel mag slechts afgeweken worden als dit Als de lobby er niet in zou slagen de toekenbij wet toegelaten is, er een democratisch ning van het bediendestatuut te verijdelen, doel mee gediend wordt en het middel noodlijkt het me denkbaar dat ze de stage zou zakelijk is om het doel te kunnen verwezenlijtrachten te vervangen door een universitair ken. Bovendien moet het onderscheidingscristagejaar (-jaren) naar analogie met de situterium objectief en redelijk zijn. Zijn deze atie bij de geneesheren. Aangezien stages in voorwaarden niet cumulatief vervuld, dan is het kader van de schoolse opleiding helemaal er sprake van discriminatie. En dat is bij onbezoldigd zijn, zou dit de huidige situatie grondwet verboden. Het Arbitragehof heeft veeleer verslechteren dan verbeteren. Zo’n tot taak het toezicht op dit verbod uit te langdurige schoolse stage is trouwens ook oefenen. vanuit prijs-kwaliteit-optiek geen goede zaak Welnu, het is overduidelijk dat Belgische voor de stagiair: de kost van de stage is juristen gediscrimineerd worden, in hoofdorsowieso veel te hoog, gelet op de geringe of de tegenover de Belgische advocaten, in zelfs onbestaande meerwaarde die de stage ondergeschikte orde tegenover andere EUbiedt t.o.v. alternatieve (bezoldigde) beroepsadvocaten. Een overzicht van de argumenten. ervaringen. Een universitair specialisatiejaar (cf. notariGelijke situaties - De jurist bevindt zich in een situatie die inzake beroepsinhoud niet wezenaatsopleiding) als alternatief voor de stage is lijk verschilt van die van de ook niet helemaal uit de lucht ≥ Peter Tierens advocaat. Advocaten zijn in de gegrepen. Eind jaren tachtig eerste plaats juridisch adviseurs, werden al voorstellen in deze Het wekt verbazing dat er überhaupt net als de meeste andere jurisrichting geformuleerd. Een spenog jonge, getalenten. Daarnaast zijn er velen cialisatiejaar betekent echter teerde mensen zijn onder hen die pleiten. Maar dit is een absolute overkill: een nordie zich gewillig niet typisch voor hen. Ook andemale jurist bezit immers al alle aan de baliestage onderwerpen. re juristen kunnen pleiten. Denk theoretische vaardigheden,

’’

h e t

h o o f d s t u k

23

24


maar aan vakbondspleiters in de ≥ Peter Tierens omgang gehad heeft met advoarbeidsrechtbanken. Rest dan caten? Waarschijnlijk wel. Vraag De Orde houdt tot natuurlijk de vraag in hoeverre is natuurlijk of dit relevant is voor op heden staande ‘pleiten’ een specifieke vaardigzijn beroepsbekwaamheid. Het dat de advocaat, ook de stagiair, heid is, zeker in België. De lijkt me ten zeerste twijfelachtig, noodzakelijk een rechtspleging wordt hier immers zeker als de betrokken advocaat zelfstandige is. in hoofdzaak afgehandeld op afkomstig is uit een Angelbasis van het schriftelijk dossier. saksisch rechtssysteem (dat Theoretische kennis van de behandelde matewezenlijk verschilt van het continentaal). rie is dus een stuk belangrijker dan het pleiOngelijke behandeling - Bestaat uit de uitten op zich. Bovendien kan ‘het bezit van sluiting van juristen van het recht om te pleiretorische vaardigheden’ bezwaarlijk gelden ten voor de Belgische rechtbanken. als objectief onderscheidingscriterium.

’’

Ten slotte beoefenen advocaten nog tal van activiteiten die eigenlijk de grenzen van hun beroep te buiten gaan: beheerder van een vennootschap, trusthouder, openen van bankrekeningen op naam van een ander of financiële transacties verrichten voor derden. Niet-advocaten kunnen deze bedrijvigheden ook uitoefenen. Zelfs het diploma op basis waarvan de beroepsbekwaamheden verworven werden, is bij advocaten en andere juristen identiek. Waarin verschilt de advocaat dan nog van andere juristen? Wie eerlijk is, stelt vast dat het in wezen enkel nog gaat om de loutere formaliteit van de inschrijving bij de balie en de daaraan gekoppelde rechten en plichten. De rechten zijn het pleiten vertegenwoordigingsmonopolie en het zwijgrecht, de plichten zijn vervat in de deontologie. Dat mijn conclusie niet ver van de waarheid ligt, blijkt uit het wetsartikel waarin de inhoud van het beroepsbekwaamheidsexamen weergegeven wordt voor buitenlandse advocaten die zich aan een Belgische balie wensen in te schrijven. Naast een wezenlijke kennis van het Belgisch recht moeten ze enkel nog hun kennis van de deontologie bewijzen. Een baliestage wordt niet vereist. Is dit omdat hij in het buitenland al

h e t

h o o f d s t u k

Wettelijke grondslag – Betreft art. 440, 1e lid Ger W (pleitmonopolie) en art. 728 Ger W (vertegenwoordigingsmonopolie). Democratisch doel - De doelstellingen van de wetgever bij het herformuleren van deze stageverplichting en van het pleitmonopolie heb ik hierboven reeds uiteengezet. Veel van de argumenten zijn prima facie onaanvaardbaar in een democratische staat. In wezen zijn veel van de geformuleerde doelen slechts middelen om één specifiek hoger doel te verwezenlijken: waarborgen van het algemeen belang dat de samenleving heeft bij een goede rechtsbedeling. Een goede rechtsbedeling impliceert hier een goede prijs-kwaliteitsverhouding van de door de balie geleverde pleitservice. Het is aannemelijk dat een baliestage de kwaliteit van de pleidooien kan verbeteren. Net als elke andere juridische beroepservaring trouwens. Hierover verder meer. Feit is dat de verbetering van de kwaliteit van de rechtsbedeling inderdaad een doel kan zijn van het pleitmonopolie en dat dit doel democratisch is. De prijs van de juridische dienstverlening daarentegen wordt echter in geen geval gediend door het monopolie. Zowel studies als de praktijk bevestigen dit.


Vraag is dan natuurlijk of het door de balie geleverd kwaliteitssurplus opweegt tegen de hoge maatschappelijke kost ervan én tegen de uitsluiting van andere gekwalificeerde beroepsbeoefenaars van het recht om te pleiten.

3.3 Argumenten om elitair karakter van advocatuur te staven Balie-advocaten zijn betere juristen, zeker op het vlak van het gerechtelijk recht

Objectief en redelijk onderscheidingscriteriZowel advocaten als andere juristen specialium - Het door de wetgever aangewend criteseren zich meer en meer in één of meerdere rechtstakken, o.a. ook in gerechtelijk recht. rium voor het al dan niet verlenen van het pleitrecht is ‘de inschrijving bij de balie’. Dit is Dat de kennis van dit laatste belangrijk is voor een goede procesgang is begrijpelijk. Elke duidelijk objectief. Maar is het niet kennelijk jurist mag echter geacht worden het gerechonredelijk? Dat is het niet, ware het aantoontelijk recht te kennen. Daarenboven is elke baar dat lidmaatschap van de advocatuur bijdoorsnee burger in staat zich de regels van zondere wezenskenmerken heeft die de kwahet gerechtelijk recht op autodidactische liteit van de rechtsbedeling duidelijk ten basis eigen te maken, zonder dat daarvoor goede komen. Welnu, de enige toegangsweg enige stage vereist is. Denk maar aan de tot de advocatuur is een drie jaar durende advocaten die bij de invoering van het nieuw baliestage, althans voor Belgische juristen. gerechtelijk wetboek in 1967 de procedurereEnkel buitenlandse juristen hebben de mogegels zonder noemenswaardige lijkheid om via een beroepsbe≥ Peter Tierens problemen van de ene op de kwaamheidsexamen Belgisch De verplichte balieandere dag zijn gaan toepassen. advocaat te worden. Vereist is stage is tegelijk de Ook de vakbondspleiters hebben wel dat ze in hun land van herslotgracht en de zich deze kunst zonder stage komst de titel van advocaat vestingmuur van weten eigen te maken. gedragen hebben. De titel is het pleitmonopolie van de advocatuur. doorslaggevend, niet de beBalie-advocaten zijn onderworroepsuitoefening. Een baliestage pen aan de regels van de deonvolbracht hebben in het eigen tologie land is evenmin een vereiste. De deontologische code is niet meer dan een Dit examen bestaat uit een test over de kengeheel van tuchtrechtelijk gesanctioneerde nis van de basisbeginselen van het Belgisch regels m.b.t. mededinging en handelspraktijrecht en van de deontologische code van de ken. Hij is trouwens overbodig aangezien alle advocatuur. Aangezien Belgische juristen rechtsbeoefenaars onderworpen zijn aan het door het behalen van hun diploma al ten mededingingsrecht, ook de beoefenaars van overvloede hun kennis van het Belgisch recht vrije beroepen. Die menen weliswaar niet bewezen hebben, zou logischerwijs voor hen gebonden te zijn door de wettelijke bepalineen examen deontologie moeten volstaan als gen van toepassing op handelaars (handelstoegangsvoorwaarde tot de advocatuur. De praktijkenwet, boekhoudwetgeving, faillissebaliestage kan blijven bestaan als alternatief mentenwet, wetboek van koophandel…). Het voor diegenen die menen dat deze stage een traditioneel argument, dat vrije beroepers duidelijke meerwaarde geeft aan de rechtsbehier het vereiste winstoogmerk voor ontbeoefenaar.

’’

h e t

h o o f d s t u k

25

26


ren, lijkt me niet langer houdbaar. Ook dit recht is m.i. dus op hen van toepassing (of zou het althans moeten zijn). Daarenboven biedt het gemeen recht ook aardig wat mogelijkheden om de hufters en de onbekwamen uit het advocatenberoep weg te schiften (aansprakelijkheidsrecht, strafrecht…).

dat ik die feiten gecontroleerd heb.” Of de cliënt een particulier Recente ontwikkeof een overheid is, maakt eigenlingen in rechtlijk niets uit. De advocaat is spraak en rechtsleer geven aan dat een steeds een partijdig bijstandverarbeidsovereenlener. komst de onafhanDe onafhankelijkheid van de kelijkheid van de advocaat zou echter in extremis vrije beroeper niet in de weg staat. een correlarium kunnen zijn van de afwezigheid van een winstoogmerk bij de uitoefening van zijn beroep. Volhouden dat de advocaat geen Balie-advocaten hebben meer inzicht in de winst beoogt, zou echter getuigen van een werking van het (Belgisch) gerecht verregaande vorm van lichtzinnigheid, in die Buitenlandse advocaten ontberen dat meestmate zelfs dat kwaad opzet niet uitgesloten al, zeker diegenen uit Angelsaksische rechtslijkt. gebieden. Toch kunnen ze in België advocaat worden zonder enig bewijs van hun praktisch De burger heeft vertrouwen in de advocaat inzicht op dit vlak. Dit vertrouwen is relatief: de burger maakt in toenemende mate enkel nog van de advocaat Balie-advocaten en alleen zíj zijn onafhankegebruik voor de louter processuele taken die lijk onder het monopolie van de balie vallen. De m.i. ietwat overroepen onafhankelijkheid Daarnaast steunt dit zogenaamd vertrouwen van de advocaat werd traditioneel gezien als vaak niet zozeer op de bijzondere kwaliteiten een aanhangsel van zijn statuut als zelfstanvan de advocaat, maar veeleer op zijn zwijgdige en van de onverenigbaarheid van zijn plicht en meer nog op zijn zwijgrecht. Vooral beroep met bepaalde andere activiteiten. De dit laatste is meer dan eens strijdig met het recente ontwikkelingen in rechtspraak en algemeen belang, zeker als er misdrijven in rechtsleer hebben geen spaander heel gelaten het spel zijn waar de advocaat weet van heeft van deze fictieve dual-union: een arbeidsof bij betrokken is. overeenkomst staat de onafhankelijkheid van de vrije beroeper niet in de weg. 3.4 Over drogredenen gesproken Daarnaast dient de beweerde onafhankelijkheid van de advocaat vrij sterk genuanceerd. Veel van de aangewende rechtvaardigingsDe advocatuur hanteert immers gezwind het gronden zijn gewoonweg niet objectief. Geen partijdigheidsbeginsel. Een representatief enkel is redelijk. Meer nog, ze zijn allemaal citaat van een advocaat: “Mijn stelling is dat kennelijk onredelijk en duidelijk niet noodzaje als advocaat de feiten aanneemt zoals een kelijk om de kwaliteit, laat staan een aancliënt je die vertelt. Ik ben de mond van mijn vaardbare prijs van de rechtsbedeling te waarcliënt en ik presenteer de feiten aan de rechborgen. Een goede rechtsbedeling zou m.i. wel ter zoals de cliënt die mij verteld heeft. En de voldoende kunnen verzekerd worden door het rechter mag en zal nooit van mij verwachten vereiste bezit van een diploma rechten.

h e t

h o o f d s t u k

≥ Peter Tierens

’’


Een kwaliteitslabel waarbij aandacht uitgaat naar objectieve criteria zou als extra bron van kwaliteitsinfo voor de burger kunnen fungeren. Deze erkenning dient vanuit internationaal perspectief samen te gaan met de toekenning van de titel ‘advocaat’ aan alle juristen, eventueel zelfs aan alle juridisch adviseurs (met dien verstande dat voor niet-juristen een tot hun vakdomein beperkt pleitrecht kan voorzien worden). De titel van advocaat is immers doorslaggevend voor het recht tot pleiten in andere EU-landen. 3.5 En het algemeen belang? Aangezien diegene die het dossier behandelt niet altijd diegene is die de zaak pleit, maakt het pleitmonopolie de rechtsgang trager, duurder, ingewikkelder en niet altijd beter. Dit maakt voor vele burgers de drempel vaak te hoog om in rechte voor hun belangen op te komen. De in dit artikel geschetste toestand leidt tot de conclusie dat het regulerend kader van de advocatenmarkt in België veeleer ten dienste staat van private belangen dan van het algemeen belang (in de vorm van welvaartsverbeteringen). 3.6 Pro-deo’s worden voortaan behandeld door juristen van nieuw op te richten burgerlijke afdeling van openbaar ministerie Sinds het ontstaan van de sociale verzorgingsstaat is het maatschappelijk dienstbetoon een recht geworden dat de overheid moet hard maken volgens principes van gelijkheid en efficiëntie. De rechtsbijstand voor minder gegoeden is echter ergens in zijn ontwikkeling blijven hangen: hoewel het ook een recht is, blijft het een vorm van middeleeuwse liefdadigheid waarbij de balie, een

privaat organisme, oordeelt over de toewijzing van een pro deo. Noch de pro deo-advocaten zelf, noch de klanten zijn onverdeeld gelukkig met het huidig systeem. De eersten omwille van de willekeurige toewijzing van zaken, de laatsten omwille van het gevoel slechts recht te hebben op een ‘stagiairtje’, een minderwaardige advocaat. Vandaar dat de oprichting van een burgerlijke afdeling bij het openbaar ministerie een interessant alternatief is. Hierboven werd reeds uitvoerig betoogd dat overheidsadvocaten zeker niet minder waarborgen bieden op het vlak van de onafhankelijkheid dan balie-advocaten. 4. BESLUIT “Je kunt alle mensen een poosje voor de gek houden; je kunt zelfs sommige mensen altijd voor de gek houden; maar je kunt niet alle mensen altijd voor de gek blijven houden.” (Abraham Lincoln) De tijd dat de samenleving ervan overtuigd was dat de advocaat behoorde tot een hogere menselijke soort, lijkt stilaan op zijn einde te lopen. Het ‘poosje’ heeft lang geduurd, maar eindelijk worden de eeuwenoude façades een voor een neergehaald. De advocaat neemt opnieuw zijn plaats in onder de stervelingen en de regels die gelden voor het maatschappelijk verkeer worden ook op hem van toepassing. Deze evolutie zal waarschijnlijk sneller gaan dan velen vandaag kunnen vermoeden. Achter de coulissen van het parlement wordt immers druk getimmerd aan een nieuw gebinte voor de aftandse advocatuur. Voor hen die van verrassingen houden, heeft de nabije toekomst misschien wel iets in petto…

(*) Belangstellenden kunnen de uitgebreidere versie van dit artikel digitaal verkrijgen via volgend e-mailadres: [email protected]

h e t

h o o f d s t u k

27

De advocatuur en de keerzijde van het plakje (*)

Recommend Documents