De Aardkundige en landschappelijke waarde van de © 2006 (SME) Hubert Mettivier Meijer, fysisch geograaf Havikse eng. Aardkundige waarde? Omdat de term niet aan iedereen bekend is leggen we het kort uit. Stuifduinen, stuwwallen, kreken, beekdalen, het zijn maar een paar voorbeelden van vormen in het landschap die door water, ijs en wind in lange tijd zijn gevormd. Nederland herbergt heel wat verschillende landschapsvormen die hun oorsprong in geologische en geomorfologische processen hebben. Als we gaan graven wordt per definitie de oorspronkelijke gelaagdheid en reliëf vernietigd. Voor aardkundige waarden geldt: op = op en weg = weg. En in Nederland is al héél veel weg! Aan de westkant van Ede en Bennekom gaat het voornamenlijk om dekzanden en dekzandruggen. Verderop wordt uitgelegd hoe die ontstonden. Veel van deze karakteristieke landschapselementen zijn in de afgelopen 50 jaar onder de stadsuitbreiding van Ede verdwenen. De Havikse eng vormt aan de oostkant van de Dreeslaan de laatste heel duidelijke dekzandrug aan de rand van Bennekom, met er boven op een specifiek oeroud cultuurlandschap: een Eng of Enk. T.o.v. het dekzandgebied van de Kraats Nergena is het ook nog het beste voorbeeld van een vrij gave dekzandrug en vormt daarmee samen een complex geheel. Met aardkundige waarde is het in het beleid nog steeds slecht gesteld: het belang ervan is niet zo ingebed in het beleid als bijvoorbeeld de archeologische en cultuurhistorische waarden. Langzaam komt daar wel verandering in. In het “bestemmingsplan tenniscomplex Keltenwoud” blijkt op bladzijde 10 de omschrijving van aardkundige waarde van de Havikse eng gebrekkig: de term dekzandrug wordt niet eens genoemd en ook wordt de aardkundige waarde niet genoemd. De Veluwe zou “haar vingers uitstrekken tot in de lagere delen van de Vallei”. Een fundamenteel verkeerde interpretatie: het zand komt alles behalve van de Veluwe, maar is uit het westen komen aanwaaien! De Havikse eng heeft niets met de Veluwe van doen! Aardkundig en landschappelijk is de Havikse eng van véél groter belang voor Bennekom dan het nog open gebied bij de Achterstraat. Voor de Doesburger eng ten noorden van Ede en de Wageningse eng is tegenwoordig volop belangstelling. Beiden zijn of worden binnenkort zorgvuldig beschermd. Merkwaardig dat de gemeente Ede deze enig over gebleven eng, met absoluut een meerwaarde door de aardkundige aantrekkelijkheid lijkt ten prooi te laten vallen aan een uitbreidingsproject met grote en onherstelbare impact op de landschappelijke kwaliteit van de Havikse eng. Kwalijk is het tenslotte dat de gemeente Ede haar burgers in het bestemmingsplan verkeerd voorlicht door essentiële en zeer waardevolle informatie niet te vermelden. foto: Paul Paris luchtfotografie Het gebied van de Havikse eng is een integraal onderdeel van het landschappelijk, aardkundig, cultuurhistorisch en archeologisch zeer waardevolle gebied van de Kraats Nergena. Op deze luchtfoto die op de hoogte van de Grift in oostelijke richting werd genomen zien we op de voorgrond een begin van de natte graslanden ter weerzijden van de Grift, dan middenin duidelijk door vele boomsingels herkenbaar het gebied van Nergena - de Kraats. Bovenin de foto maar nog voor de bossen van de Veluwe het gebied van de Havikse eng. Linksboven de oprukkende bebouwing van Ede: de wijk de Rietkampen. In de verte de Veluwe.
Aardkundige karakteristieken van de Havikse eng Omzoomd door stuwwallen (links de Utrechtse heuvelrug en rechts de stuwwal van Ede-Wageningen) ligt de Gelderse Vallei. Tijdens en na de laatste ijstijd werd dit lager gelegen gebied in een koud klimaat met weinig begroeiing volgeblazen met veel zand: dekzanden met op veel plaatsen een dekzandrug. Veel van die dekzandruggen zijn door toedoen van de mens vergraven, onherstelbaar afgevlakt en in het geval van Ede, meestal onder tal van stadsuitbreidingen verdwenen.
Een detail van een geomorfologische kaart van de Gelderse Vallei en de Veluwe. Rood is de stuwwal van Ede-Wageningen. Verschillende tinten bruin geven de verschillende dekzandruggen van het gebied De Kraats Nergena weer. Omcirkeld de Havikse eng. Precies op het hoogste deel (donker bruin) is het tenniscomplex gesitueerd.
Een detailkaartje (uit de jaren zestig afkomstig van prof. Maarleveld) van de opeenvolgende dekzandruggen van het gebied Nergena de Kraats en de Havikse eng. De rechte lijn rechts is de Dreeslaan. De Havikse eng ligt in het zwarte deel en strekt zich buiten beeld verder Oost en Noordoostwaarts uit en gaat over in de Breukereng. Een deel ervan is reeds ‘verdwenen’ onder de uitbreidingswijk Maandereng. Een wezenlijk kenmerk van deze ruggen was hun paraboolvorm, met de kop van de parabool windafwaarts gericht, en lange gebogen ‘armen’ naar de wind toe, destijds, evenals nu naar de overheersende zuidwesten windrichting gekeerd.
Hoe herken ik de aardkundige waarde van de Havikse eng in het veld? Enkele foto’s....
Links het begin van de West Breukelderweg, rechts het vernieuwde deel van dezelfde weg aan de overkant in een nieuwbouwwijk. Beide weggetjes ‘klimmen’ enkele meters omhoog vanaf de entree van de Bovenbuurtweg naast tuincentrum Roozenboom.
Ook rijdend op het fietspad langs de Dreeslaan is het reliëf van de dekzandrug duidelijk merkbaar en zichtbaar! Rechter foto: vlakbij het kruispunt van Balverenweg - Dreeslaan.
De Bovenbuurtweg is vanaf de ingang bij de van Balverenweg dwars door de dekzandrug aangelegd. Op geen andere plaats is zo goed te zien dat de rug toch zeker twee meter dik is. Een bewoner realiseert zich dat iedere dag tijdens het parkeren van zijn auto.... Even verderop is de Bovenbuurtweg al weer door de rug heen.
De Bovenbuurtweg zoals die door de dekzandrug aankomt bij de wegendriehoek met de Langschoterweg.
Langs de Van Balverenweg ligt aan de Noordzijde een steilrand: de zuidelijke begrenzing van de dekzandrug en de Havikse eng. De Van Balverenweg slingert zich prachtig om de natuurlijke begrenzing, de kromming van de paraboolduin, van de Havikse eng heen.
Een paadje in de steilwand langs de van Balverenweg. Boven sta je direkt op de West Breukelderweg en heb je zicht op het plangebied van het tenniscomplex.
De Havikse eng in ruimer verband: Van de wegendriehoek Langschoterweg- Bovenbuurtweg zie je oostwaarts onder de bomen door in de verte de hoge stuwwal van Ede-Wageningen. Een zeldzaam geworden doorzicht, want op heel veel plaatsen is de overgang van hoog naar laag aan de rand van de West Veluwe geheel onttrokken door bebouwing en de ene na de andere uitbeidingswijk. Ook hier rukt de bebouwing van Bennekom op!
Kleinschalige landbouw, oude opstallen, een restant van een boomgaard op de hoogste delen. Het is een nostalgisch beeld dat bij de Havikse eng past.
Tenslotte: nog een panorama van de gehele locatie van het toekomstige tenniscomplex gebouwd tegen de opgaande begroeiing van zwembad de Vrije Slag. Hier op het hoogste en meest representatieve deel van de Havikse eng een grote hal, zes tennisbanen met ‘s winters in de avond verlichting?? Het zou de derde locatie op rij zijn langs de Dreeslaan en Mansholtlaan welke ‘s avonds ontsierd en ‘vervuild’ wordt met licht. En dat in een gebied dat een zo belangrijke geomorfologische, landschappelijke, cultuurhistorische en vermoedelijk ook archeologische waarde heeft.
