De aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen en beroepsziekten Een rechtsvergelijkend onderzoek The Employers' Liability for Occupational Accidents and Diseases A comparative research
PROEFSCHRIFT
ter verkrijging van de graad van doctor aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op gezag van de rector magnificus
prof. dr. H.G. Schmidt
en volgens besluit van het College voor Promoties
De openbare verdediging zal plaatsvinden op vrijdag 13 november 2009 om 09.30 uur
door Yvonne Rolanda Karen Waterman geboren te Den Haag
ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM
Inhoudsopgave
Dankwoord
5
Lijst van gebruikte afkortingen
17
1
Inleiding
21
1 2 3
21 22 22
Introductie Het onderwerp en doel van dit proefschrift De opbouw van dit proefschrift
DEEL I
2
25
Het historisch perspectief: van Ongevallenwet naar WIA
27
1
27 27 28 37
2 3
4
5
6
Inleiding 1.1 Nederland over het tijdsbestek van een eeuw: toen en nu 1.2 De situatie van de arbeider voor 1901 De Ongevallenwet (1901) De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de Nederlandse werkgever De introductie van art. 7A:1638x oud-BW (1907) 3.1 3.2 Van 7A:1638x oud-BW naar 7:658 NBW De WAO (1967) 4.1 Historische achtergrond 4.2 Gedeeltelijke opheffing Inhoudelijk 4.3 4.4 Van WAO naar WIA Overgangsrecht 4.5 De WIA (2006) Inleiding 5.1 5.2 De eerste twee jaren arbeidsongeschiktheid: focus op reïntegratie Wanneer twee jaren verstreken zijn 5.3 5.4 De werknemer met minder dan 35% loonverlies De werknemer met 35-80% arbeidsgeschiktheid (WGA) 5.5 De werknemer met meer dan 80% loonverlies (IVA) 5.6 Conclusies
44 44 50 52 52 54 54 57 62 62 62 64 66 68 72 76 78
De aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen en beroepsziekten
3
Arbeidsongevallen en beroepsziekten naar Nederlands recht
1
2
3
4
5
6
7 8
In het kort - de uitgangspunten van art. 7:658 BW 1.1 Inleiding 1.2 Definities van arbeidsongeval en beroepsziekte De uitdijende aansprakelijkheid van de werkgever 2.1 Inleiding 2.2 Een ruime uitleg van het begrip 'werknemer' 2.3 Een ruime uitleg van het begrip 'werkgever' 2.4 Een ruime uitleg van het begrip 'werkplek' 2.5 Een ruime uitleg van het begrip 'immateriële schade' De zorgplicht van de werkgever nader bekeken 3.1 Onderzoeksplicht 3.2 Instructie-en toezichtplicht 3.3 Veiligheidsmaatregelen Bewijsrechtelijke kwesties 4.1 Inleiding 4.2 Stelplicht, bewijslastverdeling en causaal verband 4.3 Ongevalsrapportage Schade 5.1 Schadevergoeding: alles of niets 5.2 Immateriële schade 5.3 Proportionele aansprakelijkheid Grenzen aan de aansprakelijkheid van de werkgever 6.1 Inleiding 6.2 Eigen schuld: opzet of bewuste roekeloosheid 6.3 Verjaring Overgangsrecht Conclusies
DEEL II
4
1O
81
81 81 84 85 85 86 91 92 99 107 107 113 117 123 123 123 136 139 139 140 141 146 146 146 154 161 164 165
Arbeidsongevallen en beroepsziekten naar Belgisch recht
167
1 2
167
Historische ontwikkeling De aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen 2.1 Inleiding 2.1 Uitgangspunten van de Arbeidsongevallenwet 2.1.1 Algemene definitie van een arbeidsongeval 2.1.2 De vijf basisvoorwaarden van een arbeidsongeval 2.1.3 Het Fonds voor Arbeidsongevallen 2.1.4 De Welzijnswet
173 173 174 174 174 182 183
Inhoudsopgave
2.2
Aansprakelijkheidsbeperkingen van de werkgever en zijn aangestelden 2.2.1 Burgerlijke immuniteit 2.2.2 Eigen schuld 2.2.3 Alledaagse risico's Verjaring 2.2.4 2.2.5 Overmacht 2.3 Bewijsrechtelijke kwesties Bewijslastverdeling 2.3.1 Onderscheid werklieden en bedienden 2.3.2 2.4 Reikwijdte van de Arbeidsongevallenwet Verkeersongevallen 2.4.1 2.4.1.1 Arbeidswegongevallen 2.4.1.2 Verkeersongeval in de uitoefening van de arbeidsovereenkomst De vervagende grens tussen werk en privé 2.4.3 De schadeafwikkeling 2.5 De verzekeringsplicht van de werkgever 2.5.1 Uitkering en financiering 2.5.2 De schadeafwikkelingsprocedure 2.5.3 Schadeposten 2.5.4 2.5.4.1 Materiële schade 2.5.4.2 Immateriële schade Tijdelijke arbeidsongeschiktheid 2.5.5 Blijvende arbeidsongeschiktheid 2.5.6 Aansprakelijkheid van de werkgever voor beroepsziekten De uitgangspunten van de Beroepsziektenwet 3.1 Het lijstsysteem 3.1.1 3.1.2 Het open of gemengd systeem Het Fonds voor de Beroepsziekten 3.1.3 3.2 De schadeloosstelling 3.2.1 Tijdelijke arbeidsongeschiktheid Blijvende arbeidsongeschiktheid 3.2.2 Stopzetting van de beroepsactiviteit 3.2.3 Medische voorzieningen 3.2.4 Verjaring 3.2.5 Conclusies
184 184 186 187 189 190 190 190 193 194 194 194 199 200 201 201 201 202 203 203 205 206 208 209 209 210 212 214 214 215 215 216 217 217 218
De aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen en beroepsziekten
5
Arbeidsongevallen en beroepsziekten naar Engels recht
221
1 2
221 231 231 236
Historische ontwikkeling Positief recht 2.1 De begrippen tort, common law en statutory law 2.2 De zorgplicht van de werkgever: the duty of care 2.3 De basisverplichtingen van de werkgever uit hoofde van common law 2.3.1 Algemeen 2.3.2 Onderzoeksplicht 2.3.3 Inventarisatie en evaluatie 2.3.4 Maatregelen 2.3.5 Instructieplicht en toezichtplicht 2.3.6 Materiaal 2.4 De basisverplichtingen van de werkgever uit hoofde van statutory law 2.4.1 Employers' Liability (Compulsory Insurance) Act 1969
2.4.2 2.4.3
3
4
5
6
Health and Safety at Work Act 1974 Employers' Liability (Defective Equipment) Act 1969 Sociale zekerheid 3.1 Social Security Contributions and Benefits Act 1992 3.1.1 Industrial Injury Scheme 3.1.2 Statutory Sick Pay 3.1.3 Incapacity benefit 3.2 Particuliere aanvulling op de sociale zekerheid Civielrechtelijke aansprakelijkheid 4.1 Eigen schuld 4.2 Schade 4.3 Materiële schade 4.4 Immateriële schade en psychisch letsel Reikwijdte van de werkgeversaansprakelijkheid 5.1 Ongevallen op de openbare weg 5.3 Verjaring Conclusies
DEEL III
6
12
249 249
254 255 256 256 256 260 261 263 266 266 267 268 269 274 274 276 277 279
Ontwikkelingen, verplichtingen en keuzes voor de Nederlandse wetgever
1.
239 239 240 241 243 245 248
Inleiding 1.1 Algemeen
281
281 281
Inhoudsopgave
Uitdijende werkgeversaansprakelijkheid: oorzaken en achtergronden 2.1 De ontwikkeling naar moderne arbeidsrisico's 2.2 Aanleiding tot herbezinning: de verzekerbaarheidsdiscussie 2.3 Juridische ontwikkelingen 2.3.1 Tendens naar risicoaansprakelijkheid buiten art. 7:658 BW: verkeersongevallen 2.3.2 Het belang van behoorlijke verzekering 2.3.3 Causaliteitsonzekerheid 2.3.4 Retroactieve aansprakelijkheid 2.3.5 Sluipende schade 2.3.6 Psychische schade 2.3.7 Uitwijken naar het goed werkgeverschap 2.4 Ontwikkelingen in de sociale zekerheid 2.5 Wetenschappelijke ontwikkelingen 2.5.1 Algemeen 2.5.2 Beroepsziekten 2.6 Maatschappelijke ontwikkelingen 2.6.1 Claimcultuur 2.6.2 Onderrapportage en statistische gatenkaas De reacties van verzekeraars 4.1 Het METRO-rapport 4.2 Poliswijzigingen 4.2.1 De loss occurrence-polis 4.2.2 De claims made-polis Naar een nieuwe regeling: verplichtingen voor de wetgever 5.1 Inleiding: een toetsing van de WIA aan IAO-verdrag 121. 5.2 Verdragsrechtelijke consequenties van IAO-verdrag 121 5.2 Risque professionnel 5.3 Uitkeringshoogte en uitkeringsvoorwaarden 5.4 Eigen bijdrage 5.5 Arbeidsgerelateerde verkeersongevallen 5.6 Beroepsziektenlijst Naar een nieuwe regeling: essentiële keuzes 6.1 Herstel van de sociale zekerheid? 6.2 Een Extra Garantieregeling Beroepsrisico's? 6.3 Betere registratie van beroepsziekten? 6.4 Invoering van een beroepsziektenlijst? 6.5 Een schadefonds?
282 282 287 290 290 301 311 314 315 316 317 322 323 323 324 328 328 332 337 337 339 340 340 343 343 343 345 349 358 360 363 363 363 366 369 370 373
De aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen en beroepsziekten
7
6.6 Een directe verzekering? 6.7 Immuniteit van de werkgever? 6.8 Verplichte verzekering? 6.9 Verdere beleidsvragen Conclusies
DEEL IV
7
397
Een overzicht van de voorgaande hoofdstukken
399
1 2 3
399 400
4 5 6
8
377 383 386 390 392
Introductie en opbouw Hoofdstuk 2: Het historisch perspectief Hoofdstuk 3: De aansprakelijkheid van de Nederlandse werkgever Hoofdstuk 4: Belgisch recht Hoofdstuk 5: Engels recht Hoofdstuk 6: Ontwikkelingen, verplichtingen en keuzes 6.1 Inleiding 6.2 De uitdijende werkgeversaansprakelijkheid 6.3 Naar een nieuwe regeling 6.4 Essentiële keuzes 6.5 Een laatste overweging: het reisdoel
403 405 409 412 412 413 417 420 424
Summary
425
1 2 3
425 426 427 427 429 432 433 435 435 435 435 438 439 440
4
5
Introduction The construction of this dissertation Part I. The historical perspectives 3.1 Introduction 3.2 The Netherlands 3.3 Belgium 3.4 England 3.5 Conclusion Part II. Present and comparative perspectives: social security 4.1 Introduction 4.2 The Netherlands 4.3 Belgium 4.4 England 4.5 Conclusion Part III. Present and comparative perspectives: employers' liability law 5.1 Introduction 5.2 Fault liability 5.3 Scope ofs. 7:658 CC
441 441 441 441
Inhoudsopgave
6
7
5.4 Dutyofcare 5.5 Burden of proof 5.6 Compensation 5.7 Contributory negligence 5.8 Limitation Part IV. A critical look at Dutch employers' liability law and social security law 6.1 Introduction 6.2 The profound influence of traffic and commuting accidents 6.3 ILO Convention 121 cannot be disregarded forever 6.4 Some thoughts on various aspects Conclusion
447 449 452 453
Art. 7A:1638x oud-BW Art. 7:658 BW
457 457
Bijlagen
443 443 444 445 445 446 446
457
Literatuurlijst
459
Jurisprudentieregister
491
Trefwoordenregister
511
