Dat- 30 JAN 2014 ontv.:

Van: Verzonden: Aan:

CC: Onderwerp: Bijlagen:

Meienhorst, D (Dennis) woensdag 29 januari 2014 17:51 Boukes, AEW (Arnold); Statengriffie; Wiggers, R (Renee) Wezenberg, JJ (Jeroen) Ter verspreiding onder PS: Advies SER Overijssel inzake "zorgeconomie" Bijlage 1 motie_westert-karssen_-_ser_advies_zorgsector.pdf; advies S1867 SER Overijssel zorgeconomie.pdf; Bijlage 2 analyse zorgeconomie Overijssel.pdf

Geachte Griffie, Ter verspreiding onder PS vindt u het volgende: Bijgevoegd is het advies van de Sociaal Economische Raad Overijssel "Advies Ontwikkeling zorgsector Overijssel". (incl. Bijlage 1: Motie Westert/Karssen: SER Advies inzake ontwikkeling zorgsector Overijssel, en Bijlage 2: Analyse zorgeconomie Overijssel) Met vriendelijke groet, Dennis Meienhorst Secretaris SER Overijssel PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. PS l-Zo^U / " ^ a.d.

Dat-

3 0 JAN 2014

ontv.: Routing

Bijl.:

1

Aan Gedeputeerde Staten van Overijssel t.a.v. de heer drs. T.W. Rietkerk Postbus 10078 8000 GB Zwolle Ons nummer: S 1867

Datum: 27 januari 2014

Advies Ontwikkeling zorgsector Overijssel Geachte heer Rietkerk, Gedeputeerde Staten hebben, naar aanleiding van de motie Westert/Karssen1 (bijlage 1), de SER Overijssel gevraagd om een advies inzake de ontwikkeling en betekenis van de zorgsector in Overijssel. Zorg: turbulent tijdperk en landschap Er verandert veel op het gebied van de zorg. In vraag en aanbod, (markt)sturing en financiering. Gemeenten krijgen er een groot aantal taken bij, vaak gepaard gaande met minder financiële middelen. Mensen die nu via de AWBZ gebruik maken van begeleiding via een zorgaanbieder of een persoonsgebonden budget vallen vanaf 1 januari 2015 onder de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Maar ook de overheveling van de jeugdzorg van de provincies naar de gemeenten, een veranderend ziekenhuislandschap en ontwikkelingen met betrekking tot algemeen maatschappelijk werk of de anderhalvelijnszorg; alles drukt een enorme stempel op het zorglandschap (in Overijssel) en maakt het haast onmogelijk met een bepaalde zekerheid vooruit te kijken. SER Overijssel schat de beinvloedbaarheid van de provincie op het terrein van zorgeconomie gezien alle ontwikkelingen beperkt. De financiële reducties op het terrein van jeugdzorg en wmo hebben (nu al) grote impact op de arbeidsmarkt en de aanname van een brede zorgsector als groeimarkt en aanjager van de regionale economie staat, zeker op korte termijn, onder druk. Daarbij is het eveneens onduidelijk hoe bijvoorbeeld de veranderende inkoop van zorgverzekeraars bij ziekenhuizen gevolgen zal hebben voor de omzet van en de werkgelegenheid bij Overijsselse ziekenhuizen of wat dit voor een (extra) logistieke vervoersbewegingen zal creëren. En zal na de leegstand van kantoren en winkels nu ook de leegstand van verpleeghuizen de provinciale agenda bereiken? Landelijke bestuurlijke en marktontwikkelingen zijn kortom leidend. De provincie heeft daarop amper invloed en vervult geen formele rol. Wanneer we naar de zorg kijken is dat uitsluitend uit het oogpunt van het economische potentieel van de sector. Want de aandacht voor zorgeconomie komt deels voort uit de aanname dat verschillende componenten van de aanwezige zorgmarkt (zorgondernemingen, toeleverende industrie en diensten en kennisinfrastructuur) over belangrijke aanknopingspunten beschikken voor het benutten van economische mogelijkheden. Mogelijkheden als groei van het bestaande bedrijfsleven en het creëren van nieuwe, stuwende bedrijvigheid met ontwikkeling, toepassing en vermarkting van nieuwe kennis en innovatieve toepassingen op dit terrein. Het is niet voor niets dat de provincie Overijssel „Life science & Health‟, mede op advies van de SER Overijssel, in 2011 heeft opgenomen in het regionaal economisch beleid. Het themaveld zorgeconomie heeft in Overijssel een 1

Motie Westert/Karssen, SER-advies inzake ontwikkeling zorgsector Overijssel. (12-62012). Volledige tekst is te vinden in bijlage 1. 1

belangrijke economische en innovatieve potentie. Het ingezette regeringsbeleid dat ouderen langer thuis moeten blijven wonen zou bijvoorbeeld wel een extra impuls kunnen geven aan innovatieve ontwikkelingen op domoticagebied. De vergrijzing die de komende decennia een forse aanslag op de zorgsector zal doen, was een andere overweging achter eerdergenoemde Statenmotie. Grotere groepen ouderen zullen een beroep doen op de zorginfrastructuur; gelijktijdig ontstaat een vergrijzend personeelsbestand met een toenemende vervangingsvraag. In 2013 is ruim 16 procent van de Nederlandse (en Overijsselse) bevolking 65 jaar of ouder. In 2040 zijn de schattingen dat dit zal zijn toegenomen tot bijna 26 procent in Nederland tot zelfs 29 procent in Overijssel. Figuur 1 geeft de prognose van CBS weer op gemeenteniveau. Overigens is SER Overijssel van mening dat 65 in dit verband louter een statistische definitieafbakening is. Deze groep is al lang niet meer als homogene groep met vergelijkbare gezondheidsleeftijd te beschouwen. Afbakening advies De scope van de Statenmotie is zeer breed. Daarom heeft de SER Overijssel allereerst stilgestaan bij de afbakening van het onderwerp zorgeconomie in het kader van het uit te brengen advies. Kernvraag moet in de opvatting van de SER Overijssel zijn welke rol de provincie op dit terrein (kan) spelen. Dat vergt een selectieve benadering. Veel zaken op zorggebied zijn niet des provincies. Figuur 1: Prognoses 65-plussers per gemeente 2020/2040

Bron: CBS, Zorgatlas 2012

SER Overijssel is van mening dat uit oogpunt van leefbaarheid, gebiedsontwikkeling en zeker vanuit de nadrukkelijk aanwezige positie in de regionale economie het van provinciaal belang is hoe de zorg in Overijssel zich (wenselijkerwijs) zal ontwikkelen. Wanneer echter in deze context gesproken wordt over de mogelijke rol van de provincie is SER Overijssel terughoudend. Bij het thema zorgeconomie zijn dermate veel partijen actief betrokken, zowel publiek als privaat, dat het van belang is dicht bij de kerntaak en –rol van de provincie te blijven. Het bedrijfsleven, de zorginstellingen en ziekenhuizen, universiteiten en andere kennisinstellingen, onderzoeksinstituten, patiëntenorganisaties, zorgverzekeraars en (lokale) overheden: alle hebben een eigen rol en verantwoordelijkheid, strategie en belang.

2

De belangrijkste aandachtspunten voor (mogelijk) provinciaal handelen liggen volgens de SER Overijssel in:   

innovatiebeleid (top-sector health maar ook cross-overs naar andere economische sectoren), arbeidsmarktbeleid, en dan met name het vraagstuk van voldoende en goed personeel, eventueel randvoorwaardelijk via ruimtelijk beleid.

Het sociale domein is in de ogen van SER Overijssel geen kerntaak meer van de provincie, maar steeds meer een verantwoordelijkheid van gemeenten (bijv jeugdzorg). Bemoeienis met het sociale domein is alleen dan relevant te maken wanneer dat voortvloeit uit de provinciale kerntaken, economie is hier een van. Zorgeconomie Het is niet eenvoudig een allesomvattende definitie te geven van zorgeconomie. Een theoretische en vrij abstracte benadering van het begrip zorgeconomie is ontstaan in de sociale economie: “Zorgeconomie is een onderdeel van de economie die is toegespitst op onderhoud, voortzetting en reparatie van de mens en wereld om de kwaliteit van leven duurzaam te verbeteren (Tronto, 1993)”. Een goede toepassing van de zorgeconomie levert een bijdrage aan de versnelling van de ontwikkeling van producten en diensten met als uiteindelijk doel dat deze producten ten goede komen aan de zorgconsument/patiënt. In de praktijk wordt zorgeconomie als volgt gezien: zorgeconomie omvat in principe alle economische activiteiten die direct of indirect een relatie hebben met zorg. Zorgeconomie is daarmee veel meer dan alleen gezondheid- en welzijnszorg. Het gaat ook om een breed scala aan andere zorggerelateerde activiteiten binnen de zakelijke en financiële dienstverlening (zoals zorgverzekeraars), productie, handel en logistiek (zoals farmaceutische industrie, medische technologie, etc.), science en R&D (universiteiten, hogescholen, kennisinstellingen), detailhandel (drogisterijen, opticiens) en voorzieningen voor sport en ontspanning (fitnesscentra, sauna). De zorgsector is dus een samengestelde sector, bestaande uit deelsectoren en branches die deels met elkaar verweven zijn en deels weinig tot geen relaties met elkaar hebben. Een ding hebben bedrijven en instellingen met elkaar gemeen; ze houden zich allemaal op de een of andere manier bezig met de gezondheid van mensen. Of het nu gaat om de productie van medicijnen of hulpmiddelen, de handel in zorgen gezondheidsproducten, of dienstverlening ten aanzien van gezondheid en zorg. Belang zorg Overijssel Om in kwantitatieve en kwalitatieve zin meer inzicht te verkrijgen in de Overijsselse zorgeconomie, heeft SER Overijssel de STEC groep gevraagd een analyse te maken van de sector in onze provincie. Voor SER Overijssel tot advisering is overgegaan bestond er namelijk bij de organisaties vertegenwoordigd in de SER een sterke behoefte om een beeld te verkrijgen van de positie en de structuur van de sector en de voornaamste ontwikkelingen (regionaal) in de afgelopen jaren. Dit uitgebreide onderzoek is bijgevoegd in bijlage 2. Enkele hoofdconclusies zullen hieronder worden aangehaald, in het rapport vindt u nadere detaillering. In Overijssel werken ruim 100.000 personen in de sector gezondheidsen welzijnszorg. Binnen deze sector vallen alle economische activiteiten die een relatie hebben met “cure” (het genezen) en “care” (het verzorgen), zoals ziekenhuizen, huisartsen, tandartsen, fysiotherapeuten, verzorgings- en verpleeghuizen, de thuiszorg, GGD en GGZ. In totaal komt 3

19 procent van de totale werkgelegenheid in Overijssel voor rekening van de gezondheidsen welzijnszorg (figuur 2). Figuur 2 Aandeel werkgelegenheid gezondheidsen welzijnszorg naar provincie, 2012

Bron: CBS, bewerking STEC Groep

Boven de ruim 100.000 arbeidsplaatsen in de gezondheidsen welzijnszorg zijn zorggerelateerde sectoren in Overijssel nog eens goed voor minimaal 10.000 arbeidsplaatsen (schatting STEC). De zorgeconomie is daarmee goed voor 21 procent van de totale werkgelegenheid in Overijssel. Tabel 1 geeft een beeld van de verdeling van het aantal banen over de regio‟s in Overijssel en de ontwikkeling van het aantal banen in de zorgeconomie in de afgelopen 10 jaar. Tabel 1 Aantal banen zorgeconomie (regio’s van) Overijssel en ontwikkeling 2002 2012

Bron: prov. Overijssel, STEC Groep

Tabel 2 Aantal vestigingen zorgeconomie (regio’s van) Overijssel en ontwikkeling 2002 - 2012


4

Figuur 3 Aandeel zorgeconomie (%) in totale werkgelegenheid per Overijsselse gemeente, 2012


Figuur 4 Relatieve groei zorgeconomie (blauw) en totale werkgelegenheid (rood), 2012


5

Naast de werkgelegenheid is het aantal vestigingen van in de zorgeconomie actieve organisaties sterk gestegen. In de laatste vijf jaar met 21 procent. De groei was met name zichtbaar in de sector welzijnszorg. De provincie Overijssel beschikt over meer dan 73.000 vestigingen van bedrijven en instellingen. Iets meer dan 10 procent daarvan betreft de zorgeconomie. Naar aandachtspunten zorgeconomie in Overijssel Kwalitatief hoogstaande, toegankelijke en betaalbare gezondheidszorg is cruciaal voor een samenleving. In beleid dient de borging van deze publieke belangen centraal te staan. Maar de collectieve zorg staat onder enorme druk als gevolg van een samenloop van verschillende trends: de eerder genoemde vergrijzende bevolking, een toename van het aantal chronisch zieken, betere mogelijkheden om ziekten te diagnosticeren en te behandelen en een tekort aan zorgpersoneel. Deze trends leiden tot een explosieve groei van de kosten. Vraagstukken als hoe geborgd kan worden dat de zorg betaalbaar blijft zijn macro van aard. Ze staan op de adviesagenda van de landelijke SER. Interessant in dit verband is af te tasten op welke wijze Overijssel via beleid eventueel een bijdrage kan leveren aan door te voeren systeeminnovaties in de gezondheidszorg. Advies De economische betekenis van de zorgeconomie voor Overijssel is hiervoor kort geschetst. Hierna gaan wij kort in op enkele andere aandachtspunten genoemd in de motie Westert/Karssen. Blijf als provincie bij kerntaken

-

SER Overijssel onderschrijft wat een aantal jaren geleden is ingezet en is geformuleerd in bijvoorbeeld het hoofdlijnenakkoord: de taak van de provincie op sociaal gebied concentreert zich op periodiek signaleren en agenderen van vraagstukken en tekortkomingen; de uitvoering ligt bij anderen. Het sociale domein is geen kerntaak meer van de provincie. Hoewel dit als duidelijk vertrekpunt is genoteerd, is de neiging zichtbaar langzaam meer onderwerpen aan de provinciale agenda toe te voegen of kerntaken ruimer te interpreteren. Een vraag als op welk gebied gezondheidswinst door populatiegerichte zorg is te bevorderen is relevant. Maar deze raakt niet aan een provinciale kerntaak. Nog beperkte tijd zal de provincie een taak houden met betrekking tot de jeugdzorg. Op 1 januari 2015 worden gemeenten verantwoordelijk voor de huidige provinciale jeugdzorg. De provincie heeft tot het moment van overdracht een verantwoordelijkheid voor de (kwaliteit van de) jeugdzorg. Voor een goede voorbereiding op de overdracht van de jeugdzorgtaken naar de gemeenten hebben de gemeenten in de jeugdzorgregio IJsselland en in de regio Twente afspraken gemaakt voor 2015 en 2016. Uiteraard blijft de provincie tot die tijd bijdragen aan een goede overdracht van de provinciale jeugdzorg. -

Agendeer en ontwikkel zorgeconomie binnen innovatie en arbeidsmarkt.

Een effectieve manier om nieuwe uitdagingen aan te pakken kan zijn om meer samenwerking te zoeken met andere bestuurslagen, het maatschappelijk middenveld en de samenleving. Oftewel bouwen aan innovatieve samenwerkingsarrangementen. Vele worden geboren uit een sterk urgentiebesef en vinden hun basis dan ook in vrijwillige initiatieven voor samenwerking. Andere hebben een verplichtend karakter (bijv. in relatie tot hiervoor de regionale transitie arrangementen (RTA‟s) van de jeugdzorgregio‟s). Binnen de context van dit advies en de vraag in de motie Westert/Karssen is de SER Overijssel van mening dat zoveel mogelijk aangesloten moet worden bij bestaande

6

samenwerkingsverbanden (regionale arrangementen). Die hoeven lang niet altijd van de overheid uit te gaan. Er zijn in Overijssel vele succesvolle regionale arrangementen, waar de provincie vanuit haar kerntaken geredeneerd geen rol heeft cq hoeft te hebben. Voorbeeld is de samenwerking „Vitaal Vechtdal‟ een samenwerkingsinitiatief tussen huisartsen, verloskundigen, fysiotherapeuten, gemeenten, welzijn- en zorginstellingen, zorgverzekeraar Achmea en de Saxenburgh Groep in de regio Hardenberg-Ommen-Coevorden. De provincie dient volgens SER Overijssel keer op keer nadrukkelijk af te wegen of het tot haar taak behoort en zo ja of er reeds succesvolle samenwerkingsverbanden zijn om bij aan te sluiten of gebruik van te maken, mede om onoverzichtelijke (bestuurlijke) drukte te voorkomen. Eigenlijk vertroebelen nieuwe verbanden alleen maar de aanpak. In de zorgeconomie kan bijvoorbeeld met betrekking tot innovatie Health (en de Human Capital Agenda) worden volstaan met de regio‟s Zwolle, Twente en Stedendriehoek met hun loketten. Wat betreft de arbeidsmarkt en de aansluiting met onderwijs bijvoorbeeld (via of met) de verbanden RPA‟s/POWI. -

Handhaaf inzet op innovatie in healthsector

Overijssel heeft een sterke uitgangsposititie. De economische potentie van het Overijsselse bedrijfsleven op het gebied van zorgeconomie is in de ogen van SER Overijssel groot. De kracht ligt in de aanwezige kennisinfrastructuur, het hoge aantal innovatieve start-ups en de band met andere sectoren als bijv. HTSM. De regio Zwolle heeft Health als speerpuntsector benoemd en in Twente zijn veel bedrijven aangesloten op de topsector HTSM, waarbij medische technologie een belangrijke rol speelt. Belangrijke spelers zijn de samenwerkende partijen in de Regio Zwolle rondom Health (Health Innovation Park te Zwolle) en het open innovatiecentrum Centre for Medical Imaging (CMI) in Enschede, waarin de samenwerking tussen de Universiteit Twente (MIRA), Siemens en diverse MKB-bedrijven gestalte krijgt. De Red Med Tech Highway (RMTH) is de verbindingsas op het gebied van Health (Eindhoven/Oss-Nijmegen-Enschede) met als speerpunten Robotics en Medical Devices, Moleculaire Diagnostiek en Translational Medicine en e-Health. Met name op de raakvlakken tussen sectoren liggen in Overijssel grote kansen (Agro-Food en HighTech Systemen & Materialen (HTSM)). De SER Overijssel heeft eerder in 2012, in het SER-advies Regionaal Economisch Beleid, Investeren in de Kracht van Overijssel 2012-2015, meegeven dat niet alles dient te worden gehangen onder de netwerkorganisatie Health Valley met een overigens nogal brede regioafbakening (Twente, Nijmegen, Oss, Eindhoven). Health is bij uitstek een sector die per specialisme verbindingen zoekt, ook buiten de Valley, naar bijvoorbeeld Groningen en Munster. Omdat Zwolle eveneens een zich sterk ontwikkelende zorgcluster kent o.a. vanuit Isala, bepleitte de SER Overijssel destijds al het hechter verankeren van het Zwolse cluster in dit netwerk. De provincie Overijssel zet vooral in op het ontwikkelen van nieuwe medische technologie die oplossingen biedt voor de zorgvragen en -opgaven van de toekomst. Door innovatie te stimuleren, wordt bijgedragen aan het ontwikkelen van betere technieken om diagnoses te kunnen stellen. Dit kan kosten besparen en onnodig leed voorkomen. Ook het faciliteren van langer thuiswonen met behulp van nieuwe (ICT) technieken (e-Health) staat hoog op de agenda. -

Snelle uitvoering breedbandinfrastructuur

De ontwikkeling van met name e-Health toepassingen vraagt om een hoogwaardige breedbandinfrastructuur. SER Overijssel heeft al eerder in een uitgebreid advies gepleit voor een toekomstvaste, open, provinciedekkende hoogwaardige breedbandinfrastructuur. Het effect van snel breedband op de regionale economie (het inkomen per capita, 7

werkgelegenheid en de productiviteit etc.) is onomstreden positief. Ook vanuit sociale optiek hebben breedbanddiensten reeds nu, maar zeker in de nabije toekomst een grote impact op de samenleving. Hoogwaardige breedbandinfrastructuur is al met al cruciaal voor het gebruik van technologie ter ondersteuning of verbetering van de gezondheid en de gezondheidszorg (denk aan bijv. videocontact met thuiszorgmedewerkers, telemonitoring van patiënten met chronische aandoeningen, thuismetingen, snel delen grote medische bestanden). -

Zorgdiensteninnovatie

Naast de breedbandinfrastructuur als te realiseren voorwaarde dient de provincie eveneens te bekijken hoe zorgdiensteninnovatie extra gestimuleerd en ondersteund kan worden. Gezien het grote belang van diensteninnovatie adviseerde SER Overijssel vorig jaar voor een stevigere (financiële) inzet op dit terrein en geeft de suggestie mee dit binnen het bredere verband van regionaal economisch innovatiebeleid te plaatsen. Het liefst via de bestaande innovatieloketten, maar eventueel via een specifiek diensteninnovatiefonds voor e-health toepassingen. -

Arbeidsmarkt

Beschikbaarheid en kwaliteit van arbeid is van eminent belang voor de zorg in de komende jaren. Momenteel werken de bezuinigingen in de sector door in de werkgelegenheid. Desondanks blijft de toekomstige personeelsvoorziening een belangrijk thema. Vergrijzing en ontgroening, een toenemende zorgvraag en specialisatie en concentratie zullen de komende jaren veel aandacht vragen. Werkgevers in de zorg zullen vanuit een meerjarig perspectief keuzes moeten maken en zich moeten voorbereiden op de toekomst. Er dreigt op termijn een groot tekort aan personeel. Een hogere efficiency en betere benutting van arbeidspotentieel is noodzakelijk. Daarbij dient de instroom in zorgopleidingen op niveau te blijven. De keuze voor health als topsector dwingt tot extra aandacht voor arbeidsmarktbeleid. De human capital paragraaf binnen het Overijsselse topsectorenbeleid heeft zo ook een plaats gekregen in het regionaal economisch beleid (en daarmee dus op de provinciale agenda). De human capital agenda, in de regio‟s opgesteld, is gericht op de Overijsselse topsectoren, waaronder Health. Specifieke aandacht vergt de aansluiting aan de onderkant van de arbeidsmarkt en de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt. Beleidslijn van GS is, deze aansluiting te laten verlopen via de Regionale Platforms Arbeidsmarkt (RPA‟s/POWI). Gemeenten zijn daar nadrukkelijker aan zet. De SER-Overijssel lijkt dat een op zich te billijken standpunt. Zo gaan bijvoorbeeld Twentse zorgen welzijnorganisaties samenwerken op het gebied van werk en scholing. Daarvoor is in december 2013 het Pact Zorg en Welzijn Twente gesloten. De ondertekenaars van het Pact zijn Calibris, Regio Twente, Platform Onderwijs Werk en Inkomen (POWI), WGV Zorg en Welzijn, Menzis zorgverzekeraar, ROC van Twente, Saxion en UWV Werkbedrijf. Het Pact Zorg en Welzijn Twente komt voort uit het Twents Arbeidsmarktperspectief. In dit plan is vastgelegd hoe ondernemers, overheid en onderzoeks- en onderwijsinstellingen in Twente gezamenlijk de Twentse arbeidsmarkt gaan versterken. Ook in de regio IJssel Vecht zal in 2014 voor de regio een sectorplan zorg en welzijn worden opgesteld. Wel signaleert de SER Overijssel verschillen in inzet in de Overijsselse regio‟s wat betreft de aandacht voor arbeidsmarktvraagstukken in relatie tot de zorgsector. In de regio Zwolle is de aandacht aanwezig, zowel in de Human Capital Agenda als op RPA-niveau. In Twente is op POWI niveau nadrukkelijk aandacht voor zorgen welzijn, in de Human Capital Agenda minder (nadruk op HTSM). In de Stedendriehoek is er, vergeleken met de andere twee 8

regio‟s, relatief weinig aandacht specifiek op arbeidsmarktvraagstukken in de zorgsector. Dit alles vraagt in de ogen van SER Overijssel toch een wat meer signalerende en – waar noodzakelijk handelen achterblijft – sturende rol van de provincie. -

Zorg en toerisme

Zorgtoerisme en wellness zijn duidelijke groeimarkten, waarvoor in het ruimtelijke beleid voldoende mogelijkheden kan worden geboden. Mensen hechten meer en meer aan het gezond zijn en aan persoonlijke verzorging. In Overijssel zijn op de gebieden zorg, toerisme en wellness relatief weinig concrete initiatieven zichtbaar, terwijl de potentie om in dit segment verder te groeien groot is (ook op het terrein van particuliere zorg). Bijkomend voordeel is het feit dat deze ontwikkelingen niet alleen kansen bieden voor de steden, maar zeer zeker ook voor het platteland. De provincie dient, binnen de toeristisch-recreatieve economische beleidslijn meer bewustwording te creëren, partijen samen te brengen en te stimuleren om het thema zorg meer te integreren binnen toeristische recreatieve initiatieven 2. SER Overijssel denkt daarbij bijvoorbeeld aan de invoering van een specifieke PMPC (Product-Markt-Partner-Combinatie) regeling voor de combinatie zorg-toerisme. Tot slot Verschillende regio‟s en provincies zijn in meer of mindere mate actief op het terrein van zorgeconomie. SER Overijssel heeft STEC gevraagd een korte inventarisatie uit te voeren. In het STEC-rapport zijn in hoofdstuk 6 een zestal voorbeeldprojecten op een rij gezet. De inzet van provincies varieert sterk. Zo is de provincie Brabant zeer actief op het terrein van zorgeconomie met een brede versnellings- cq uitvoeringsagenda zorgeconomie, terwijl de provincie Zeeland zich meer specifiek richt op de koppeling zorg en toerisme. SER Overijssel is van mening dat de potentie van de zorgeconomie dermate groot is dat de keuze tot regionale topsector en daarmee inbedding in het economisch beleid logisch is en gecontinueerd dient te worden. Op pagina 9 van het bijgevoegde STEC rapport worden allerlei mogelijke rollen genoemd die de provincie kan vervullen bij het stimuleren van de zorgeconomie. Zoals hiervoor is aangegeven denken de sociale partners daarbij vooral aan (continuering en versterking van) de provinciale inzet op het terrein van de regionale economie (innovatie, arbeidsmarkt, internationalisering) en op het gebied van het vervullen van ruimtelijke en infrastructurele randvoorwaarden (gebouwen, breedband, logistiek e.d.) Graag blijven de sociale partners met u in gesprek over het vervolg.

Hoogachtend,

drs. A. Peters voorzitter Bijlage 1: Motie Westert/Karssen: SER Advies inzake ontwikkeling zorgsector Overijssel Bijlage 2: Analyse zorgeconomie Overijssel

2

Nijland (2012), Kansrijke product-markt-combinaties tussen de vrijetijdseconomie en de sectoren natuur, sport of zorg. 9

^risten

Motie Artikel 62 RvO voor Provinciale Staten van Overijssel 2011

Naar aanleiding van agendapunt van PS nr. 2012/275

Aan de voorzitter van Provinciale Staten

Provinciale Staten van Overijssel in vergadering bijeen op 11 en 12 juli 2012

Onderwerp: SER-advies inzake ontwikkeling zorgsector Overijssel

De Staten, gehoord de beraadslaging, overwegende dat De komende decennia de vergijzing een forse aanslag op de zorgsector zal doen; grotere groep ouderen die beroep doet op de zorginfrastructuur, vergrijzend personeelsbestand met een toenemende vervangingsvraag. De leefbaarheid vraagt om inzet op gezondheidswinst (van zorg en ziekte naar gezondheidswinst voor mens en samenleving) krimp vraagt om inzet op kwalitatieve groei, opdat er een afgewogen aanbod van zorgvoorzieningen wordt gerealiseerd. Een goed afgestemd en innovatief arrangement basiszorg gewenst is, samenhangend, opvolgend versus versnipperd; de zorg een van de belangrijkste economische motors in de regio is en aanbieder van veel werkgelegenheid; zorgaanbieders begrenst zijn in hun mogelijkheden om nieuw zorgaanbod te realiseren; dit vraagt om regionale insteek en doelmatigheid en samenwerking; dit vraagt om doorbraken tussen schotten in de zorg en in de relatie met lokale overheden; Dat de zorg is gebaat bij innovatieve ontwikkeling op het terrein van health; Van mening dat •

>

Dat het uit oogpunt van leefbaarheid, gebiedsontwikkeling en regionale economie het van provinciaal belang is hoe de zorg in Overijssel zich vanuit een gezamenlijke wens & visie dient te ontwikkelen; Dat samenwerking schoorvoetend in de markt tot stand komt;

D66

Regionale afstemming op populatiegerichte zorg nog onvoldoende is; Innovatie in de 'healthsector' nog onvoldoende verbonden is met de basiszorg; De vraag naar werknemers is de zorg een steeds belangrijker onderdeel van het arbeidsmarkt beleid vormt; Dat regionale zorg zich over de grens van gemeenten ontwikkeld; De zorgsector een buitengewoon grote en essentiële bijdragen levert aan de regionale economie Dat de bovenlokale betekenis van de zorgsector voor Overijssel richtinggevend beleid van belang maakt.

verzoeken GS • Advies te vragen aan de SER om te komen met breed advies over de betekenis van de zorgsector voor Overijssel te komen; • Daarin mee te nemen: a. hoe het denken in regionale arrangementen kan worden versterkt; b. Op welke gebieden gezondheidswinst door 'populatie' gerichte zorg te bevorderen is; 3. In welke mate aandacht de arbeidsmarktvraagstukken in de zorg een extra impuls behoeven; 4. Hoe innovatie in de health de ontwikkeling van de zorg in Overijssel ten goede kan komen; 5. Aan te geven of en hoe een vitale zorgeconomie beschikt (of tot stand kan brengen) over een goede regisserende bovenlokale infrastructuur.

ANALYSE ZORGECONOMIE OVERIJSSEL Stec Groep aan SER Overijssel

Stec Groep B.V. Merel Broeren en Guido van der Molen juni 2013

INHOUDSOPGAVE 1.

INLEIDING 1.1 Uw situatie 1.2 Onze aanpak 1.3 Leeswijzer

3 3 3 4

2.

CONCLUSIES ANALYSE ZORGECONOMIE OVERIJSSEL 2.1 Wat valt op aan de zorgeconomie in Overijssel? 2.2 Sterkten en zwakten van de zorgeconomie in Overijssel 2.3 Mogelijke rol voor de provincie Overijssel

5 5 8 8

3.

ECONOMISCHE BETEKENIS VAN DE ZORGECONOMIE 3.1 Werkgelegenheid in de zorgeconomie 3.2 Vestigingen in de zorgeconomie in Overijssel 3.2 Financiële betekenis van de zorgeconomie in Overijssel 3.3 Onderwijs en arbeidsmarkt 3.4 Belangrijkste conclusies voor Overijssel

11 11 16 19 20 23

4.

TRENDS EN ONTWIKKELINGEN IN DE ZORGECONOMIE 4.1 Drijvende krachten 4.2 Trends op de zorgmarkt 4.3 Conclusies voor zorgeconomie Overijssel

24 24 30 36

5.

INITIATIEVEN EN KWALITEITEN ZORGECONOMIE OVERIJSSEL 5.1 Beleid 5.2 Kennis, innovatie en zorg 5.3 Zorgvastgoed- en locaties 5.4 Zorg, toerisme en wellness

37 37 40 44 51

Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

1

6.

GOOD PRACTICES UIT ANDERE PROVINCIES EN REGIO’S 6.1 Provincie Groningen - Health Ageing Noord-Nederland 6.2 iZovator Gooi- en Vechtstreek: Werk samen! 6.3 Zorg & toerisme in de provincie Zeeland 6.4 Gezondheidspark Dordrecht 6.5 Zorgeconomie Noord-Brabant 6.6 Zorgeconomie Utrecht 6.7 Care Valley Veluwe BIJLAGE


2

54 54 55 56 57 59 60 61

1. INLEIDING In dit hoofdstuk leest u kort de achtergrond van deze rapportage en onze aanpak. Ook vindt u hier de leeswijzer.

1.1 Uw situatie Vanuit SER Overijssel is er behoefte om meer grip te krijgen op de betekenis van de zorgsector voor Overijssel. Provinciale Staten heeft Gedeputeerde Staten verzocht om SER Overijssel hierover een breed advies uit te laten brengen. Wat zijn de ontwikkelingen? En: welke rol moet de Provincie nemen? Belangrijke aspecten die daarbij onderzocht moeten worden, zijn: arbeidsmarkt, regionale arrangementen en innovatie (topsector health). Uw concrete vragen U wilt meer inzicht in de Overijsselse zorgsector en dan in het bijzonder de economische aspecten. Daartoe wilt u van ons antwoord op de volgende vragen: o Wat is de positie van zorg in uw economie? o Wat is de precieze definitie van zorgeconomie in uw provincie? o Wat zijn specifieke kwaliteiten op provinciaal en regionaal (Twente, regio Zwolle)? o Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen? o Welke initiatieven lopen er op dit moment in Overijssel? o En: Wat is de impact van zorg(economie) op de fysieke omgeving? In deze rapportage leest u onze belangrijkste conclusies en antwoorden op deze vragen.

1.2 Onze aanpak Onze aanpak voor de verkenning van de huidige status van de zorgeconomie in Overijssel, bestaat uit vier stappen:


3

Stap 1: Zorgsector Overijssel: cijfers en trends We begonnen met een afbakening en heldere definiëring van het begrip zorgeconomie op basis van eerdere inzichten en onderzoeken over zorgeconomie. We hebben acht groepen benoemd en bepaald wat de kern en wat de schillen zijn. We zochten uit welke nieuwe zorgconcepten zijn ontwikkeld, in welke sectoren groei zit en waar minder. Stap 2: Overijssel: initiatieven en kwaliteiten In dit onderdeel brachten we de kwalitatieve aspecten van de zorgeconomie in beeld. We schetsten een helder overzicht met welke initiatieven er zijn en welke samenwerkingsverbanden tussen verschillende sectoren op dit moment lopen. Tot slot hebben we gekeken op welke gebieden Overijssel onderscheidend is. Stap 3: Good practices uit andere regio’s De kwalitatieve aspecten van zorgeconomie hebben we vergeleken met ‘good practices’ in andere regio’s zoals Gelderland en Noord-Brabant. We hebben onderzocht welke rol andere provincies spelen in de zorgeconomie en hoe ze dit hebben ingekaderd. Stap 4: conclusies en rapportage Tot slot trekken we conclusies van onze bevindingen en maken we een helder en compact rapport voor u. Het uiteindelijke doel is dat we voor u in kaart brengen op welke thema’s u moet richten en op welke wijze u het best kan faciliteren binnen de zorgeconomie.

1.3 Leeswijzer Dit rapport is als volgt opgebouwd. We starten in hoofdstuk 2 met de belangrijkste conclusies op basis van onze analyse. In hoofdstuk 3 geven we een heldere definitie van het begrip zorgeconomie en gaan we in op de relevante cijfers en feiten over de zorgeconomie in Overijssel. We schetsen de eerste aanknopingspunten voor mogelijke groeisegmenten. In hoofdstuk 4 geven we een doortimmerd beeld van de huidige initiatieven en kwaliteiten van de zorgeconomie in Overijssel en tot slot geven we in hoofdstuk 5 een overzicht van ‘good practices’ vanuit andere regio’s.


4

2. CONCLUSIES ANALYSE ZORGECONOMIE OVERIJSSEL In dit hoofdstuk geven we u een overzicht van de belangrijkste conclusies op basis van de analyse van de zorgeconomie in Overijssel. Dit doen we op basis van de kwantitatieve data-analyse, deskresearch en bureau expertise.

2.1 Wat valt op aan de zorgeconomie in Overijssel? Zorgsector met 19% grootste werkgever van Overijssel In Overijssel werken meer dan 102.000 personen in de gezondheidsen welzijnszorg. Binnen deze sector vallen in principe alle economische activiteiten die direct of indirect relatie hebben ‘cure’ (het genezen) en ‘care’ (het verzorgen). Denk hierbij voor ‘cure’ aan ziekenhuizen, revalidatiecentra, tandartsen, huisartsen en voor de ‘care’-sector aan verzorgings- en verpleeghuizen, thuiszorg en gehandicaptenzorg. Zorgeconomie is veel meer dan alleen gezondheidsen welzijnszorg. Het gaat ook om een breed scala aan andere zorggerelateerde activiteiten binnen de zakelijke en financiële dienstverlening, productie, handel en logistiek, science en R&D, detailhandel en voorzieningen voor sport en ontspanning (wellness). In deze sectoren zijn nog eens 10.000 personen werkzaam, in totaal betekent dit dat er 112.000 personen in de zorgeconomie in werkzaam zijn. In totaal schatten we in dat de zorgeconomie goed is voor ruim 21% van de totale werkgelegenheid in Overijssel. Daarmee is de zorgeconomie verreweg de grootste werkgever van de provincie. Werkgelegenheid in zorgeconomie groeit harder dan totale werkgelegenheid In de periode 2002-2012 nam de werkgelegenheid in de zorgeconomie met 29% toe, terwijl de totale werkgelegenheid in Overijssel een groei van 8% liet zien. Het banenscheppend vermogen in de zorgeconomie van Overijssel uit zich het meest in de ‘care’ sector met bijna 64.000 arbeidsplaatsen. Het gaat om meer dan de helft van de banen in de totale zorgeconomie. Bovendien heeft deze doelgroep de afgelopen jaren een sterke groei laten zien in aantal vestigingen (33%). Onze indruk is dat deze vestigingen vooral een lokaal en regionaal verzorgend karakter hebben. Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

5

Overigens is ook de ‘cure’ sector stevig van omvang, met circa 15.000 banen. Overijssel beschikt over twee topklinische ziekenhuizen (Medisch Spectrum Twente en Isala Klinieken), Ziekenhuisgroep Twente, het Röpcke Zweers Ziekenhuis en het Deventer Ziekenhuis, daarnaast zijn grote zorginstellingen actief in de thuiszorg en verzorgingshuizen (onder andere Carint en Livio). Arbeidsmarkt voor zorg kent tekort aan verzorgenden in 2016 In Overijssel is sprake ontgroening: er is bevolkingskrimp in de leefstijdsklassen 0-14 jaar en 30-44 jaar. Tegelijkertijd neemt het percentage 65-plussers tot 2020 toe met 3%. De (potentiële) beroepsbevolking daalt tot 2020 met ongeveer 1,5%, dit heeft vooral te maken met een daling van het aantal 30-44 jarigen. De vraag naar zorg stijgt in Overijssel. Het totale tekort in de periode 2012-2016 wordt geschat op 6.300 arbeidskrachten in de vijf sectoren. De tekorten in de ‘care’ sector (verpleeg- en verzorgingshuizen en gehandicaptenzorg) zijn het grootst, dit komt neer op een tekort van 6.300 arbeidskrachten. Ziekenhuizen en ‘overige zorg’1 laten een geringe mismatch zien van 200 arbeidskrachten. Het aantal afgestudeerde MBOers is de laatste jaren iets toegenomen, toch blijft er tot 2016 een tekort aan met name MBO-ers in niveau 4 en 5 en HBO-V. Overijssel sterk in kennis en innovatie rondom zorg Een sterke strategie van Overijssel is het Innovatiefonds. Innovatieve initiatieven en ideeën kunnen via business cases via het fonds gefinancierd worden. Het gaat hierbij niet om alleen om zorg. Een van de doelen is ook het stimuleren van ondernemerschap in de life sciences/ health sector en cross-overs met andere (top)sectoren zoals high-tech, vrijetijdseconomie, bouw en energie. Naast het Innovatiefonds is de regio Twente vooraanstaand als het gaat om technologie in de zorg, met onder andere de Innovatiesprong: een sterk regionaal cluster in de regio Twente. Met betrekking tot zorg ligt de focus op cognitieve neurowetenschappen, moleculaire diagnostiek, nanotechnologie, technischegeneeskunde, care and cure robotica en eHealth. Bedrijven en kennisinstellingen die al samenwerkingen zijn aangegaan zijn onder meer NXP Synthon, TNO, Siemens, Astellas en TU Twente en de RUN. 1

Het onderdeel ‘overige zorg’ beslaat een breed spectrum binnen de zorgsector, hieronder vallen: (para)medische specialisten, huisartsen, privé-klinieken, bloedbanken en overkoepelende organen binnen de zorgsector.


6

Innovaties in zorgsector richten zich in het bijzonder op ICT, e-health en ‘langer thuiswonen’ In april 2013 is door ZorgnetOost en IZIT gestart met e-verwijzen, een groot netwerk van zorginstellingen is hierbij betrokken: Carint Reggeland Groep, De Twentse Zorgcentra, Dimence, Livio, Medisch Spectrum Twente en Ziekenhuisgroep Twente. IZIT maakt zich ook sterk voor het aanbieden van zorg op afstand via onder andere domotica en het opzetten van een e-health netwerk. In samenloop hiermee zijn verschillende gemeenten actief bezig met het realiseren van woonservicegebieden en/of pilots ervan. Het doel van een woonservicegebied is dat zorgvragers zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen. Deze woonservicegebieden moeten worden uitgerust met nieuwe technische ontwikkelingen op het gebied van domotica (onder andere al pilots in Hof van Twente, Enschede en Kampen). Zorgtoerisme kan worden versterkt Zorg en toerisme in Overijssel zijn op dit moment nog twee apart opererende sectoren. Top sector Life Sciences/Health en de sector toerisme worden in het Uitvoeringskader Regionale Economie 2012-2015 nog niet met elkaar in verband gebracht als elkaar aanvullende en versterkende sectoren. Dat er aanknopingspunten zijn voor deze kansrijke verbindingen zie we bijvoorbeeld in het aantal zorgboerderijen in Overijssel. Dit zijn boerderijen die dagbesteding, wonen met zorg en vakanties aanbieden voor mensen met een beperking of een chronische ziekte. Ook wellness faciliteiten zijn er talloos in Overijssel. Opvallend is de oprichting van kleinschalige spa’s in boerderijen op unieke plekken in het landschap, zoals de Boerderij Spa in Ootmarsum.


7

2.2 Sterkten en zwakten van de zorgeconomie in Overijssel Mede op basis van het voorafgaande komen wij tot de onderstaande eerste analyse van de (belangrijkste) sterkten en zwakten van zorgeconomie in Overijssel. Tabel A: Sterkten/zwakten zorgeconomie Overijssel Sterkten  grootste aandeel werkgelegenheid (21%);  ruim aanbod aan zorgopleidingen en life sciences;  sterk in science based en R&D-bedrijven;  netwerkvorming via kennisplatforms  innovaties en initiatieven op gebied van ICT/zorg, domotica en e-health  omvang vergrijzing biedt ‘grote markt’;  aantrekkelijke gebieden voor zorgtoerisme en wellness: voldoende aanknopingspunten  …

Zwakten  het arbeidspotentieel, beroepsbevolking krimpt  tekort aan leerlingen voor zorg: mbo-ers niveau 4 en 5 en hbo-ers;  nog beperkte inzet op zorgtoerisme.  het imago van Overijssel als zorgprovincie  successen, pluspunten van de zorgeconomie nog meer uitgedragen;  uitdragen van de al aanwezige faciliteiten van zorgtoerisme  …

Bron: Stec Groep, 2013

2.3 Mogelijke rol voor de provincie Overijssel In tabel B zijn de mogelijke rollen weergegeven die vanuit de provinciale overheid vervuld kunnen worden. Het ligt voor de hand dat deze rollen gezamenlijk met andere actoren worden vervuld. Interactie is hierbij belangrijk. Dit is ook logisch, gezien de overeenkomsten en samenhang van de diverse aanknopingspunten (zie ook volgende hoofdstukken).


8

Tabel B: Rollen die de provincie Overijssel kan vervullen voor het stimuleren van de zorgeconomie Type

Rol

Toelichting

Informatievoorziening

Informeren / kennis overdragen

 

Procesondersteunend

Verkennen kansen



Toetsen haalbaarheid / wenselijkheid Organiseren



Intern en extern draagvlak creëren

  

Aanjagen en ontwikkelen

  

Profileren

 

Faciliterend

Financieelondersteunend Ondersteunend met personele capaciteit en/of deskundigheid Ruimtelijk-functioneel ondersteunend

Belanghebbenden (intern en extern) op de hoogte houden van relevante ontwikkelingen. De voortgang van ontplooide initiatieven uitdragen. Kansen voor Overijsselse zorgeconomie in kaart brengen en vertalen naar bijpassende strategie. Haalbaarheid/wenselijkheid van nieuwe initiatieven verkennen en onderbouwen. Onderling afstemming aanbrengen tussen initiatieven. Partijen bij elkaar brengen om initiatieven te bedenken. Draagvlak voor initiatieven organiseren (politiek draagvlak, partnersearch, investeringen van derden opwekken, etc.). Intern afstemmen met andere provinciale beleidsterreinen. Nieuwe initiatieven ‘opwekken’. Projectontwikkeling ondersteunen (kansrijk idee helpen vertalen naar projectvoorstel of businesscase). Onderdelen van de Overijsselse zorgeconomie binnen de regio ‘op de kaart’ zetten. Promoten van de Overijsselse zorgeconomie binnen het nationale en internationale economische krachtenveld.

   

Beschikbaar stellen van cofinanciering. Het verwerven van financiering van derden. Beschikbaar stellen van interne en externe capaciteit. Aanboren interne kennisbronnen binnen de provincie.



Invullen ruimtelijk-economische randvoorwaarden voor kansrijke initiatieven (bijvoorbeeld in het streekplan).

Bron: Stec Groep, 2013


9

Naast provincie Overijssel hebben diverse andere actoren een belangrijke hoofdrol Van de aangegeven rollen worden al meerdere rollen door de Provincie Overijssel uitgevoerd. Naast de provincie Overijssel hebben zeker ook andere partijen een belangrijke betekenis voor het verzilveren van de kansen binnen de zorgeconomie van Overijssel. Denk hierbij bijvoorbeeld vastgoedpartijen, zorginstellingen, kennisinstellingen, maar ook organisaties als de Kamer van Koophandel. Bij hen ligt een grote rol voor het ontplooien van nieuwe initiatieven, activiteiten, samenwerkingsvormen en het ontwikkelen van nieuwe (vastgoed)producten. Ook gemeenten en regio’s spelen een rol bij het verder versterken van de Overijsselse zorgeconomie. Hun taak ligt met name bij het opstellen en uitdragen van lokaal gezondheidszorgbeleid en bij het ruimtelijk (en mogelijk financieel) faciliteren van nieuwe bedrijvigheid en vestigingen op het gebied van zorgeconomie.


10

3. ECONOMISCHE BETEKENIS VAN DE ZORGECONOMIE In dit hoofdstuk gaan we in op het economische belang van de zorgsector voor Overijssel. We kijken hiervoor naar het aandeel van de zorgeconomie in de werkgelegenheid, het aantal vestigingen en de belangrijkste werkgevers van de zorgsector in Overijssel.

3.1 Werkgelegenheid in de zorgeconomie Het begrip zorgeconomie is lastig af te bakenen Het is niet eenvoudig een allesomvattende definitie te geven van zorgeconomie. Een theoretische en vrij abstracte benadering van het begrip zorgeconomie is ontstaan in de sociale economie: “Zorgeconomie is een onderdeel van de economie die is toegespitst op onderhoud, voortzetting en reparatie van de mens en wereld om de kwaliteit van leven duurzaam te verbeteren (Tronto, 1993)”. Een goede toepassing van de zorgeconomie levert een bijdrage aan de versnelling van de ontwikkeling van producten en diensten met als uiteindelijk doel dat deze producten ten goede komen aan de zorgconsument/patiënt. In de praktijk wordt zorgeconomie als volgt toegepast: zorgeconomie omvat in principe alle economische activiteiten die direct of indirect een relatie hebben met zorg. Zorgeconomie is daarmee veel meer dan alleen gezondheid- en welzijnszorg. Het gaat ook om een breed scala aan andere zorggerelateerde activiteiten binnen de zakelijke en financiële dienstverlening (zoals zorgverzekeraars), productie, handel en logistiek (zoals farmaceutische industrie, medische technologie, etc.), science en R&D (universiteiten, hogescholen, kennisinstellingen), detailhandel (drogisterijen, opticiens) en voorzieningen voor sport en ontspanning (fitnesscentra, sauna).


11

Gezondheids- en welzijnzorg is de grootste werkgever van Overijssel In Overijssel werken 102.000 personen in de gezondheidsen welzijnszorg (zie tabel 1). Binnen deze sector vallen alle economische activiteiten die een relatie hebben met “cure” (het genezen) en “care” (het verzorgen), zoals ziekenhuizen, huisartsen, tandartsen, fysiotherapeuten, verzorgings- en verpleeghuizen, de thuiszorg, GGD en GGZ. In totaal komt 19% van de totale werkgelegenheid in Overijssel voor rekening van de gezondheidsen welzijnszorg. Daarmee is de zorgsector een van de grootste werkgevers van de provincie Overijssel. Tabel 1: ontwikkeling werkgelegenheid provincie Overijssel (>12 uur per week) naar bedrijfstak in 2012 Bedrijfstak

Landbouw, bosbouw en visserij Industrie Openbaar bestuur en overheidsdiensten Bouwnijverheid Reparatie consumentenartikelen; detailhandel Horeca Vervoer, opslag en communicatie Zakelijke diensten: Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening: overig Openbaar bestuur; sociale verzekeringen Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, recreatie en ov. dienstverl. Totaal

Werkgelegenheid

Aandeel

5.100 75.700 27.600 31.700 85.800 21.200 31.800 11.500 83.000 8.500 40.200 102.400 7.300 531.800

Bron: Provincie Overijssel, 2012; CBS.2012; Bewerking: Stec Groep, 2013


12

1% 14% 5% 6% 16% 4% 6% 2% 16% 2% 8% 19% 1% 100%

Ontwikkeling 2008-2012 (abs.) 300 - 3.200 1.900 -3.100 -100 400 1.700 -400 -12.500 200 3.100 20.300 200 8.800

Ontwikkeling 2008-2012 (%) 6% -4% 7% -9% 0% 2% 6% -3% -13% 2% 8% 25% 3% 2%

Een aandeel van 15 tot 20% van de werkgelegenheid voor de zorgsector is heel gebruikelijk in Nederland De zorgsector in Overijssel is met een aandeel van 19% in de totale werkgelegenheid gemiddeld. In andere provincies in Nederland ligt dit aandeel op een vergelijkbaar niveau: tussen de 16% (Utrecht) en 23% (Groningen). Provincies waar het aandeel van de zorgsector het hoogst is, zijn Groningen en Friesland met respectievelijk 23% en 21%. Omliggende provincies van Overijssel, zoals Flevoland en Gelderland hebben een vergelijkbaar aandeel in de zorgsector met 19%. Het aandeel van Overijssel is al met al gemiddeld tot bovengemiddeld te noemen (zie bijlage tabel G en H). De zorgsector is sterk aanwezig vanwege grote zorginstellingen zoals Isala Zwolle en Universitair Medisch Centrum Twente en de focus op zorgboulevards en gezondheidsparken zoals in Hengelo (zo’n 25 hectare zorginstellingen & wonen met zorg). De regio Twente heeft het grootste aandeel in de zorgsector, terwijl de regio Zuidwest-Overijssel de afgelopen 10 jaar de grootste groei in werkgelegenheid heeft doorgemaakt (42% toename). Het aantal banen binnen het Deventer Ziekenhuis heeft een groot aandeel daarin. In de kleinere kernen zijn meer lokale zorginstellingen actief (Carint, Livio) en in het landelijk gebied zijn op meerdere plaatsen zorgboerderijen gevestigd voor vakanties en/of dagbesteding. Tabel 2: aantal banen per COROP regio en ontwikkeling 2002-2012 Corop regio Noord-Overijssel Twente Zuidwest-Overijssel Totaal

aantal banen 2002 27.176 47.682 12.484 87.342

aantal banen 2012 35.503 59.003 17.754 112.260

saldo 8.327 11.321 5.270 24.918

% 31% 24% 42% 29%

Bron: Provincie Overijssel, 2013

Gezondheids- en welzijnszorg belangrijke groeisector in Overijssel De werkgelegenheid in de zorgeconomie in Overijssel laat de afgelopen jaren een groei zien (zie ook figuur 1). In de periode 2002-2012 nam de werkgelegenheid in deze sector met 29% toe (blauwe lijn), terwijl de totale werkgelegenheid in Overijssel een groei van 8% liet zien (rode lijn). In Nederland groeide de werkgelegenheid in de gezondheidsen welzijnszorg de afgelopen tien jaar met circa 28%. De totale werkgelegenheid groeide met zo’n 5% (bron: CBS, 2013). Ook voor de komende jaren wordt, als gevolg van toenemende vergrijzing en verbreding van het zorgaanbod, een bovengemiddelde groei van de werkgelegenheid in de zorgsector verwacht. Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

13

Box 1: Paradox: groeiende zorgvraag kan ook een krimp van zorgsectoren in regio’s tot gevolg hebben. Hoewel iedereen het er over eens is dat het economisch belang van de zorgsectoren de komende decennia verder zal toenemen, kan de groeiende zorgvraag eveneens leiden tot een krimp van bepaalde zorgsectoren in Overijssel. Toenemende concurrentie in de zorg leidt tot schaalvergroting in de vorm van fusies, overnames en reorganisaties bij zorgaanbieders, -verzekeraars en andere zorgpartijen. In toenemende mate kiezen deze zorgpartijen ervoor hun activiteiten te concentreren op één of enkele centrale plaatsen in hun marktgebied. Dit betekent nieuwe kansen voor steden en regio’s die deze (grote) zorgpartijen aan zich weten te binden. Tegelijkertijd is het een bedreiging voor steden en regio’s die als gevolg van deze reorganisaties (soms forse) werkgelegenheid verliezen. Concurrentie tussen regio’s neemt hiermee dus toe. Efficiency wordt door het toenemend economisch belang steeds essentiëler.

Figuur 1: relatieve groei zorgeconomie (in blauw) en totale werkgelegenheid (in rood) in Overijssel in periode 2002 - 2012 130

125

120

115

110

105

100 2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Bron: Provincie Overijssel, 2013; Bewerking: Stec Groep, 2013 Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

14

2010

2011

2012

Nog eens circa 21 tot 23% van de werkgelegenheid in Overijssel is gelieerd aan zorgeconomie Bovenstaande cijfers hebben betrekking op de werkgelegenheid die direct verbonden is aan gezondsheids- en welzijnszorg. De zorgeconomie is echter breder dan deze typen zorg. Het omvat ook economische activiteiten zoals medische technologie, life sciences, zorgverzekeraars, ICT, woningbouw, et cetera, die in de reguliere statistieken aan andere sectoren worden toegerekend. Het is daarom lastig om een nauwkeurig beeld te vormen van de omvang van de werkgelegenheid die direct of indirect aan de zorg gerelateerd is. Tabel 2 geeft een beeld van de economische betekenis van de zorgeconomie in Overijssel voor zover deze in statistieken te vangen is. In totaal gaat het hier voor Overijssel om circa 112.000 arbeidsplaatsen. Afgezien van de ruim 102.000 arbeidsplaatsen (in 2012) in de gezondheidsen welzijnszorg zijn zorggerelateerde sectoren in Overijssel nog eens goed voor meer dan 10.000 arbeidsplaatsen. Het belang van zorgeconomie in Overijssel is in feite nog groter dan deze 10.000 arbeidsplaatsen, aangezien de relatie van de zorgsector met andere economische activiteiten als onderwijs (zorgopleidingen), zakelijke en financiële diensten (zorgverzekeraars, adviesbureaus, gespecialiseerde dienstverleners), bouw (woningcorporaties, woonzorg), toerisme (zorgen seniorentoerisme) lastig in statistieken te vangen is. Ook genereert de zorgsector veel indirecte werkgelegenheid bij toeleveranciers zoals schoonmaak, catering, beveiliging, et cetera. De totale werkgelegenheid in Overijssel die direct of indirect aan de zorgsector is gerelateerd schatten we (op basis van eerder onderzoek en bureauexpertise) daarom op 10.000 tot 20.000 arbeidsplaatsen, ofwel 21% tot 23% van de totale werkgelegenheid in Overijssel. De zorgeconomie is daarmee goed voor 21% van de totale werkgelegenheid in Overijssel. Banenscheppend vermogen van de welzijnszorg was de afgelopen jaren het grootst De afgelopen vijf jaar is de totale werkgelegenheid gestegen met zo’n 2% (goed voor bijna 9.000 banen). Binnen de zorgeconomie hebben we gekeken naar de afzonderlijke sectoren. Welzijnszorg is de grootste werkgever met bijna 64.000 banen. Het gaat om bijna 60% van de banen in de totale zorgeconomie. Daarnaast kent de provincie enkele sterke groeisectoren. De sectoren welzijnszorg, medische praktijken en intramurale zorg zijn de laatste vijf jaar sterk gegroeid. In totaal kwamen er bijna 7.500 banen bij (7%). In relatieve zin is de werkgelegenheid in de medische praktijken het meest gegroeid, met ruim 73% (228 banen). Naast groeisectoren is in Overijssel een daling in werkgelegenheid in de R&D sector te zien. In de Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

15

afgelopen vijf jaar is de werkgelegenheid in deze sector met 75 banen afgenomen (-2%). Van 2008 tot 2010 is de werkgelegenheid gedaald, in 2011 en 2012 is het aantal banen wel toegenomen. Tabel 3: ontwikkeling werkgelegenheid zorgeconomie2 Overijssel 2008-2012

Medische en zorggerelateerde productie Groothandel in medische en zorggerelateerde producten Detailhandel in medische of zorggerelateerde producten R&D, medisch en farmaceutisch Intramurale zorg Medische praktijken, semimurale zorg en tandheelkunde Wellness en sport Welzijnszorg Totaal

2008 2009 2010 2011 2012 4.072 4.056 4.108 4.183 4.135 889 984 910 984 1.086 18.596 18.979 19.246 19.474 19.344 3.266 3.115 2.990 3.139 3.191 13.017 13.393 14.065 14.604 14.778 312 378 414 473 540 4.830 4.950 5.128 5.307 5.396 59.790 61.676 61.972 63.662 63.790 104.772 107.531 108.833 111.826 112.260

groei 08-12 63 197 748 -75 1.761 228 566 4.000 7.488

% 2% 22% 4% -2% 14% 73% 12% 7% 7%

Bron: Provincie Overijssel, 2013; Stec Groep, 2013

3.2

Vestigingen in de zorgeconomie in Overijssel

Ook aantal vestigingen in zorgeconomie groeit sterk, met ruim 21% de laatste vijf jaar Naast de werkgelegenheid stijgt ook het aantal vestigingen van bedrijven en instellingen die actief zijn in de zorgeconomie. In de laatste vijf jaar is het aantal vestigingen met bijna 1.360 gestegen. Dit betekent een groei van 21%. De meeste nieuwe vestigingen komen uit de sector welzijnszorg, ruim 600 nieuwe vestigingen in vijf jaar (meer dan 30%). Het betreft onder meer vijf nieuwe vestigingen in Hengelo, Almelo en Enschede van Allerzorg en Zorgwerk in de thuiszorg. Nieuwe kinderdagverblijven en de uitbreiding van de dagverzorging locaties en gezondheidscentra van Carint droegen ook bij aan deze groei. Daarnaast zijn wellness en sport en medische praktijken ook groeisectoren, met bijna 350 nieuwe vestigingen in elke 2

De gezondheidsen welzijnssector uit tabel 1 bestaat uit drie sectoren uit tabel 2: de welzijnszorg, intramurale zorg en medische praktijken, semi murale zorg, tandheelkunde. Onder welzijnszorg wordt in tabel 2 ook sociale werkplaatsen meegerekend.


16

sector. Binnen de sector wellness en sport is de groei grotendeels te verklaren door de vestiging van filialen van grote fitnessketens (zoals Basicfit, Healthcity). Binnen de sector medische praktijken is de marktwerking in de zorg een verklarende factor. Door marktwerking in de zorg is de concurrentie tussen zorginstellingen toegenomen. Hierdoor is het aantal vestigingen van bijvoorbeeld fysiotherapeuten of privé-klinieken, waarvoor de zorgverzekeraar vergoeding biedt, toegenomen. Tabel 4: ontwikkeling aantal vestigingen zorgeconomie Overijssel 2008-2012

Detailhandel in medische of zorggerelateerde producten Groothandel in medische en zorggerelateerde goederen Intramurale zorg Medische en zorggerelateerde productie Medische praktijken, semi murale zorg, tandheelkunde Research en Development, medische en farmaceutisch Wellness en sport Welzijnszorg Totaal

2008 556 126 30 157 1.688 19 2.214 1.822 6.612

2009 569 125 29 166 1.883 20 2.317 1.974 7.083

2010 560 131 29 166 1.966 21 2.415 2.138 7.426

2011 592 134 30 166 2.034 19 2.532 2.309 7.816

2012 605 132 29 159 2.035 23 2.562 2.427 7.972

groei 08-12 49 6 -1 2 347 4 348 605 1.360

% 9% 5% -3% 1% 21% 21% 16% 33% 21%

Bron: Provincie Overijssel, 2013; Stec Groep, 2013

Meer dan 10% van totaal aantal vestigingen in Overijssel actief in de zorgeconomie De provincie Overijssel beschikt over meer dan 73.000 vestigingen van bedrijven en instellingen. Iets meer dan 10% daarvan is actief in de zorgeconomie. Aangezien we al eerder concludeerden dat de zorgsector de grootste werkgever in Overijssel is, betekent dit dus dat er relatief veel werkzame personen per instelling/vestiging in de zorgeconomie zijn. Dit valt te verwachten als we kijken naar de grootte van zorginstellingen. De regio Twente heeft het grootste aandeel in de totale vestigingen. In 2002 zagen we dat het aantal vestigingen in Zuidwest-Overijssel fors minder was dan in de andere regio’s: in deze regio is het aantal vestigingen de afgelopen 10 jaar het sterkst toegenomen.


17

Tabel 5: aantal vestigingen per corop regio en ontwikkeling 2002-2012 aantal vestigingen Corop regio 2002 Noord-Overijssel 1.455 Twente 2.985 Zuidwest-Overijssel 659 Totaal 5.099 Bron: Provincie Overijssel, 2013;

aantal vestigingen 2012 2.493 4.409 1.070 7.972

saldo 1.038 1.424 411 2.873

% 71% 48% 62% 56%

Belangrijke werkgevers in de zorg – ziekenhuizen en sociale werkverschaffing De belangrijkste werkgevers in de zorgeconomie zien we voornamelijk in de stedelijke kernen Zwolle, AlmeloHengelo, Enschede en Deventer. De vestiging van Carinova in Raalte zorgt voor een stuwende werking voor de werkgelegenheid in deze relatief kleine gemeente. Door fusie van het Isala Weezenlanden en het Sophia ziekenhuis in 1998, is dit ziekenhuis nu de belangrijkste werkgever van Overijssel. In augustus 2013 gaat het Isala Ziekenhuis naar de nieuwe locatie, waar een fysiek cluster met het Sophia zal ontstaan. Naast ziekenhuizen als grote werkgevers zien we in de sector welzijnszorg veel grote werkgevers. Deze instellingen richten zich op sociale werkverschaffing (Soweco N.V. en Sallcon Werktalent) en gehandicaptenzorg. Tabel 6: Belangrijkste werkgevers in zorgeconomie naar segment Naam instelling Isala Klinieken Weezenlanden Carinova Wmo Diensten Medisch Spectrum Twente Zorggroep Twente Het Deventer Ziekenhuis Soweco N.V Sallcon Werktalent Frion Zorg Zorggroep Solis B.V. Ropcke Zweers Ziekenhuis


Locatie Zwolle Raalte Enschede Almelo/Hengelo Deventer Almelo/Hengelo Deventer Zwolle Deventer Hardenberg

segment Intramurale zorg Welzijnszorg Intramurale zorg Intramurale zorg Intramurale zorg Welzijnszorg Welzijnszorg Welzijnszorg Welzijnszorg Intramurale zorg

18

aantal arbeidsplaatsen 5.400 5.000 3.400 3.700 2.500 1.660 1.450 1.150 1.120 1.000

3.2 Financiële betekenis van de zorgeconomie in Overijssel Zorgsector kent pas korte tijd marktwerking Het is lastig om voor de zorgeconomie te achterhalen wat de financiële positie is. De zorgsector was lange tijd publiek domein en kende geen marktwerking. Nu dit sinds korte tijd wel zo is, zijn omzet- en investeringscijfers nog summier voorhanden. Wanneer deze cijfers wel beschikbaar zijn, dan zijn ze uit het jaarplan van een instelling, zoals bijvoorbeeld een ziekenhuis of thuiszorgorganisatie. Een algeheel overzicht van de financieel-economische betekenis van de zorgsector is op provinciaal niveau niet beschikbaar. Wel worden inschattingen gedaan van de omzet van de zorgsector in andere regio’s (zoals Rotterdam en Amsterdam) en zijn er omzetcijfers van grote spelers in de sector van Overijssel beschikbaar. Ook financieel speelt zorgeconomie in Overijssel een belangrijke rol schatten we in Naast het feit dat de zorgeconomie de grootste werkgever is van Overijssel, is het ook financieel een belangrijke speler. Voor de regio Rotterdam en Amsterdam zijn inschattingen gemaakt van de omzet van de zorgen welzijnssector. De omzet van de Rotterdamse zorgsector ligt naar verwachting tussen de € 2 miljard en € 3 miljard (bron: OBR Rotterdam, 2008). Dergelijke bedragen zijn niet opmerkelijk, een inschatting van de omzet in de zorgen welzijnssector in Amsterdam in 2011 kwam uit op circa € 2,5 voor de cure sector en circa € 1,5 miljoen voor de care. Beide zorgsectoren zijn overigens qua werkgelegenheid kleiner dan Overijssel. Ter vergelijking: in Rotterdam werken naar schatting bijna 70.000 mensen in de zorgsector. De omzet van de zorgsector in Overijssel zal toch ook al snel in de miljarden euro’s bedragen. Een precieze inschatting hiervan maken is nog te lastig, gezien de grootte van de sector en de verschillende segmenten waaruit het bestaat, maar vooral ook gezien de geringe informatie die hierover beschikbaar is. Box 7: Isala Klinieken & Medisch Spectrum Twente in top 100 gezondheidszorg: omzet van meer dan 100 miljoen euro Jaarlijks presenteert PriceWaterhouseCoopers in samenwerking met Zorgvisie de Top 100 Gezondheidszorg: Zorgaanbieders. Dit is een ranglijst van de honderd zorgaanbieders met de hoogste omzet van Nederland. Maar liefst twee zorginstellingen in Overijssel staan in deze lijst: Isala Klinieken, waarvan Isala Zwolle onderdeel is, staat op de 13 e plaats met een omzet van € 21 miljoen. Het Medisch Spectrum Twente staat op plek 20 met een omzet van 2,7 miljoen.


19

3.3 Onderwijs en arbeidsmarkt Ontwikkeling van de arbeidsmarkt voor zorgsector Belangrijk voor de toekomst van de zorgeconomie is zorg en arbeidsmarkt. Hoe ziet de arbeidsmarkt voor de zorg er nu uit en hoe is dat in de toekomst? We geven u een overzicht van de tekorten en overschotten op de arbeidsmarkt in de zorgsector. Vervolgens geven we aan hoe de kwaliteit van het huidig zorgonderwijs is in de provincie. Ontgroening en vergrijzing in Overijssel Overijssel is voor wat betreft bevolkingsgroei en ontwikkeling vergelijkbaar met het Nederlands gemiddelde. Tot 2020 is er (nog) geen sprake van bevolkingsdaling, maar groeit de bevolking met 4% (gelijk aan groei in Nederland). Het percentage 65-plussers was in 2012 ook vergelijkbaar met Nederland en ontwikkelt zich hetzelfde: van 16% naar 19% (Primos, 2012). De (potentiële) beroepsbevolking daalt tot 2020 met ongeveer 1,5%, dit heeft vooral te maken met een daling van het aantal 30-44 jarigen. Het aantal ouderen stijgt en de groei van het aantal jongeren neemt af. Net als in de rest van Nederland moet rekening worden gehouden met een druk op de arbeidsmarkt. Tabel 7: bevolkingsontwikkeling Overijssel 2012 – 2020 leeftijdsklassen

Totale bevolking 2012 (abs.)

%

Totale bevolking 2020 (abs.)

%

Bevolkingsgroei 2010-2020 (abs.)

0-14 15-29 30-44

212.100 209.100 230.697

19% 18% 20%

202.369 218.012 205.350

17% 19% 18%

-10.462 8.948 -28.347

45-64 65-74 75+ Totaal Bron: Primos, 2012

301.700 103.100 81.015 1.137.700

27% 9% 7% 100%

318.777 127.640 98.707 1.170.855

27% 11% 8% 100%

17.261 32.418 20.692 40.500


20

Grootste tekorten op de arbeidsmarkt concentreren zich in de ‘care’sector De vraag naar zorg zal ook in Overijssel de komende jaren blijven stijgen. Het platform Arbeidsmarkt Zorg & Welzijn (AZW) maakt prognoses over hoe de arbeidsmarkt voor de zorgsector er de komende vier jaar uit zal zien. Voor verschillende sectoren/instellingen is een behoefte raming naar regio gemaakt, het gaat om de regio’s Twente, IJsselvecht en Stedendriehoek. Hieronder hebben we een overzicht gemaakt van de prognose voor geheel Overijssel. Tabel 8: prognose arbeidsmarkt 2012-2016 per sector/instelling sector/instelling

vraag uitbreiding en vervanging

Gehandicaptenzorg GGZ Overige zorg Verzorgings- en verpleeghuizen, thuiszorg Ziekenhuizen Totaal

9.100 2.000 1.100 16.400 2.800 31.400

aanbod arbeidsmarkt instroom onderwijs 7.300 2.200 950 11.900 2.750 25.000

saldo

-1.800 200 -150 -4.500 -50 -6.300

Bron: AZW, 2010

Het totale tekort in de periode 2012-2016 wordt geschat op 6.300 arbeidskrachten in de vijf sectoren. De tekorten in de ‘care’ sector (verpleeg- en verzorgingshuizen en gehandicaptenzorg) zijn het grootst, dit komt neer op een tekort van 6.300 arbeidskrachten. Ziekenhuizen en ‘overige zorg’3 laten een geringe mismatch zien van 200 arbeidskrachten en GGZ heeft juist een overschot van 200 arbeidsplaatsen.

3

Het onderdeel ‘overige zorg’ beslaat een breed spectrum binnen de zorgsector, hieronder vallen: (para)medische specialisten, huisartsen, privé-klinieken, bloedbanken en overkoepelende organen binnen de zorgsector. Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

21

Figuur 2: MBO-afgestudeerden sector gezondheidszorg en welzijn

Bron: CBS-Statline, 2013

Toename MBO afgestudeerden maakt tekorten deels goed Figuur 2 laat zien hoe het aantal MBO-afgestudeerden in de sector gezondheidszorg en welzijn (roze lijn) zich verhoud tot het totaal aantal afgestudeerden (rode lijn). Binnen gezondheidszorg en welzijn is de groei van het aantal afgestudeerden sterker, met name in de periode 2007-2008. We zagen in de periode 2005-2008 het aantal afgestudeerde MBO-ers in de zorg toenemen. Deze afgestudeerden maken op dit moment deel uit van de beroepsbevolking in de zorg. De toename is vrij sterk, met 26%. De stijging is sterker dan het aantal afgestudeerden in totaal op het MBO (17%), zie figuur 2. In 2008 had 32% van de MBO-ers een diploma in de zorg, in 2005 was dit nog 30%. Het onderwijs in de sector draagt dus aanzienlijk bij aan het arbeidsaanbod. Het AZW heeft onderzocht dat er tussen 2006 en 2009 5,4% meer instroom bij Zorg en welzijnsopleidingen waren. Het Research centrum Onderwijs & Arbeidsmarkt heeft landelijk de krapte op de arbeidsmarkt in de verschillende sectoren berekent. Tabel 7 laat zien dat er met name krapte ontstaat bij HBO medische beroepen, waaronder verpleegkundigen en bijvoorbeeld fysiotherapeuten (para-medici). Met name in de Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

22

hogere verzorgende beroepen binnen het MBO (niveau 4 en 5) en binnen HBO-V (verpleegkundigen) en in de paramedische beroepen zullen tekorten ontstaan. Op basis van voorgaande gegevens schatten we in dat deze prognoses ook voor Overijssel opgaan. Tabel 9: baan perspectieven en krapte arbeidsmarkt voor afgestudeerden Opleidindsniveau en sector VMBO verzorging MBO sociaal-pedagogisch en welzijn MBO gezondheidszorg (niveau 4 en 5) HBO-V en paramedische beroepen Wetenschappelijke (para)medische beroepen

perspectief baan redelijk redelijk goed goed goed

Krapte arbeidsmarkt gering gering groot groot zeer groot

Bron: CBS, ROA/Etil (2011), bewerking Stec Groep (2013)

3.4 Belangrijkste conclusies voor Overijssel       

De sector gezondheidsen welzijnszorg is de grootste werkgever van de provincie Overijssel. Het aandeel van werkgelegenheid in de zorg in de provincie Overijssel is met 21% gemiddeld. De zorgeconomie in Overijssel is goed voor circa 10% van het totaal aantal vestigingen. Gemiddeld zijn de vestigingen in de zorgsector dan ook relatief groot qua omvang (werkgelegenheid). De zorgsector speelt financieel een belangrijke rol binnen de economie van Overijssel. De provincie Overijssel krijgt tot 2016 een tekort aan arbeidskrachten in met name de ‘care’ sector. Er is een mismatch van 30%, het gaat dan met name om verpleegkundigen en paramedische beroepen. Er is een tekort aan afgestudeerden in de zorg op alle niveaus maar met name bij MBO-ers niveau 4 en 5 en HBO-ers.


23

4. TRENDS EN ONTWIKKELINGEN IN DE ZORGECONOMIE In welke richting gaat de zorgeconomie zich de komende jaren ontwikkelen? In dit hoofdstuk beschrijven we de belangrijkste trends in de zorgeconomie en de drijvende krachten daarachter. We richten ons hierbij in het bijzonder op de trends die relevant zijn voor de provincie Overijssel.

4.1 Drijvende krachten De zorgsector is een belangrijke – zo niet de belangrijkste – werkgever in veel economische regio’s en Overijssel in het bijzonder. Zorgvoorzieningen hebben desalniettemin een marginale rol in de positionering van de regionale en lokale economie. De zorgsector wordt op het nationale niveau nog (te) vaak beschouwd als een kostenpost. De zorgmarkt is sterk aan verandering onderhevig. We zien globaal vijf drijvende krachten voor deze veranderingen: 1. 2. 3. 4. 5.

sterke vergrijzing; consumentisme; e-gezondheidszorg: toenemend belang van ICT en zorg; gentherapie en biotechnologie; wetgeving, politiek.

1. Sterke vergrijzing Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is in 2013 ruim 16% van de Nederlandse bevolking 65 jaar of ouder. Het aantal 65-plussers neemt tussen 2013 en 2040 sterk toe, van ruim 16 tot bijna 26%. Dit komt door de vergrijzing van de bevolking als de babyboomers (mensen geboren tussen ongeveer 1945 en 1965) de grens van 65 jaar overschrijden. Dit verschijnsel geldt in meer of mindere mate voor elke gemeente in Nederland. In 2040 zijn de regionale contrasten naar verwachting groter dan nu. In de meer verstedelijkte gebieden ligt het aandeel ouderen lager dan het landelijk gemiddelde, terwijl in de periferie relatief veel 65plussers wonen. Binnen deze vergrijsde bevolkingsgroep neemt bovendien het aantal hoogbejaarden verder toe, de zogenaamde verwitting. Verwacht wordt dat er in Nederland in 2040 ruim 2 miljoen 75-plussers zullen zijn. Toenemende vergrijzing zal leiden tot een fors groeiende vraag naar zorg in ons land. Voor Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

24

Overijssel geldt dat in 2013 het aandeel 65-plussers iets boven het landelijk gemiddelde ligt. De verwachtingen zijn dat dit ook in 2040 het geval zal zijn: het aandeel 65-plussers ligt in Overijssel dan iets onder de 30%. Figuur 3: bevolkingsopbouw naar provincie in Nederland, 2012

Bron: CBS, 2012


25

Figuur 4: Aantal 65-plussers per honderd inwoners per gemeente in 2012 en 2040

Bron: CBS Statline, 2012. Zorgatlas, 2012;

Consumentisme De traditionele driehoeksverhouding, verzekeraar – patiënt - zorgverlener, is langzaamaan verdwenen. Zorgverzekeraars zijn meer en meer de inkopers van zorg ten behoeve van hun verzekerden. De laatste jaren is, mede als gevolg van bezuinigingen, zichtbaar dat patiënten meer van hun eigen inkomen uit gaan geven aan gezondheid(-szorg). Tegelijkertijd zorgt dit voor een meer kritische en mondige houding van de patiënt; de patiënt wordt een kritische klant die kwaliteit van het product ‘zorg’ eist. Dit komt onder andere door de toenemende kennis die zij verkrijgen door opleiding, diverse benchmarks van kwaliteit in de zorg en/of op internet. Daarnaast speelt de aanwezigheid van een groeiende groep koopkrachtige ouderen, de zilveren golf,


26

een belangrijke rol. Zij zijn vaker bereid meer te betalen voor betere kwaliteit en meer zorg. Een resultaat hiervan is de ontwikkeling van zorghotels, zorgcentra en zorgboulevards. E-gezondheidszorg; toenemend belang van ICT in de zorg Doordat communicatie en soms zelfs controle meer en meer via internet verloopt, zijn minder bezoeken aan het ziekenhuis noodzakelijk. Daarnaast zullen nieuwe ideeën, therapieën en normen zich sneller online verspreiden. Bovendien kunnen consumenten de kwaliteit, kosten en resultaten van instellingen en behandelingen snel en makkelijk vergelijken. Zorgaanbieders richten zich steeds meer op relatiemanagement en beraden zich continue hoe ze – mede via internet – artsen en specialisten, patiënten, investeerders en zorginkopers kunnen aantrekken. Verder is er sprake van een optimalisering en standaardisatie van werkprocessen in de zorg door toepassing van technologie en ICT. Bij elke vorm van vernieuwing in 'medisch en zorg' vormt ICT een strategisch instrument. ICT speelt een rol bij innovatie, bij de ontwikkeling van doelmatiger werkprocessen, bij de ketenzorg en bij het ontwikkelen van nieuwe producten en gebruiksmogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan de invoering van het Elektronisch Patiënten Dossier (EPD) en het Elektronisch Kind Dossier (EKD), dat ondanks de nodige kritiek nu toch verder wordt ontwikkeld. ICT wordt ook wel gezien als mogelijk middel om fouten in de gezondheidszorg te voorkomen (daartegenover staat echter dat door ‘lekken’ in de beveiliging van websites dossiers tijdelijk toegankelijk zijn). Last but not least kan ICT worden ingezet om de zorg minder arbeidsintensief te maken en zorg op afstand mogelijk te maken (telemedicine en telemonitoring). Hierdoor verbetert de kwaliteit van de zorg en neemt de druk op de arbeidsmarkt af. Arbeidsbesparende technologieën vragen echter wel een andere organisatie van de zorg.


27

Box 2: Domotica Domotica is een verzamelbegrip voor technische voorzieningen in en om de woning die mensen in staat stellen (langer) zelfstandig te blijven wonen. Comfort en veiligheid kunnen worden verhoogd door bijvoorbeeld zorgalarmering, bewegingssensoren, aansluitingen voor diverse vormen van (ICT) communicatie in geval van zorgbehoefte en toepassingen die de dagelijkse handelingen in de woning vereenvoudigen.

2. Gentherapie en biotechnologie De ontcijfering van het menselijk DNA zal grote gevolgen hebben voor de gezondheidszorg. De aandacht verschuift naar preventie en persoonsgerichte behandeling. Ook de organisatie van de zorg zal veranderen door de komst van minder invasieve technologie en betere diagnose-instrumenten. Daarnaast zullen op langere termijn andere dan de traditionele zorgverleners zich gaan bezighouden met simpele en goedkope diagnostische tests, preventieve medicatie, vervolgbehandelingen en leefstijladvisering. 3. Wetgeving en politiek Binnen de Nederlandse politiek zijn de afgelopen jaren diverse besluiten genomen met als streven om een betere werking van de zorgsector te realiseren. Deze beleidsmaatregelen hebben nu en op termijn een directe impact op het functioneren van allerlei partijen in en rond de zorgeconomie. Denk daarbij onder meer aan maatregelen als:      

Stelselwijziging/invoering van de zorgverzekeringswet; Invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), de huishoudelijke verzorging wordt overgeheveld van de AWBZ naar de WMO, gemeenten treden hierbij op als regisseur; De ontwikkelingen rondom het Persoons Gebonden Budget (PGB); Verschuiving van de AWBZ-voorzieningen naar gemeenten en de invoering van ZZP’s (Zorg Zwaarte Pakketten); Alleen patiënten van ZZP 5 tot en met 10 maken aanspraak op zorg gefinancierd uit AWBZ; Meer concurrentie, marktwerking en ondernemerschap, mede door twee nieuwe wetten: de Wet Marktordening Gezondheidszorg (WMG) en de Wet Toelating Zorginstellingen (WTZi).

Gevolg hiervan is dat organisaties in toenemende mate zelfstandig moeten werken en zelf verantwoordelijk zijn. Daarnaast neemt de concurrentie tussen zorginstellingen toe door verdergaande commercialisering. Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

28

Begin mei 2013 maakte het College voor zorgverzekeringen bekend dat de stelselwijziging in de AWBZ nog een ander negatief gevolg met zich meebrengt. Een toenemend aantal patiënten wordt een zwaarder zorgpakket toegerekend dan daadwerkelijk nodig is, om de kosten blijvend uit de AWBZ te kunnen financieren (zie box 3). Box 3: stelselwijziging zorgt voor meer behoefte aan ‘zware zorg’ Er voltrekt zich een drastische verschuiving van chronische patiënten met een 'lichte' indicatie naar een 'zware'. Deskundigen vrezen dat artsen de toestand van patiënten ernstiger inschatten, zodat die in aanmerking blijven komen voor betaalde langdurige zorg. Het aantal patiënten met een 'geringe zorgbehoefte' is fors gedaald in de periode 20092012. Het aantal aanvragen voor zwaardere zorg ging omhoog met 50 procent naar 118 duizend. De kosten liepen op met 37 procent naar 3,6 miljard euro. Vooral in 2012 is er een duidelijke toename zichtbaar van zwaardere zorg. Hierdoor zijn de kosten van de wet waarin de langdurige zorg is geregeld, de AWBZ, explosief gestegen. Dat blijkt uit de cijfers van het Centrum indicatiestelling zorg (CIZ) en het College voor zorgverzekeringen (CVZ). Gehandicapten, chronisch zieken en ouderen komen in aanmerking voor een plek in een verzorgings- of verpleeghuis als ze aan de hand van vragenlijsten zijn ingedeeld in één van tien zorgcategorieën voor 'zorg met verblijf'. Wie is geclassificeerd voor categorie 1 heeft weinig hulp nodig, iemand in categorie 10 veel. Sinds 1 januari 2013 hebben mensen die in categorie 1 of 2 vallen geen recht meer op een verblijf in een instelling. Bron: Volkskrant, mei 2013


29

Zorgsector wordt kostenbewust De zorgkosten zullen de komende jaren harder stijgen dan het nationaal inkomen. De voorspellingen voor zorguitgaven in 2025 gaan ruim over de 100 miljard euro heen (dit is nu 60 miljoen) (Ministerie VWS, 2012). Een belangrijke factor is de vergrijzing en de hogere levensverwachting in relatie tot ouderenzorg. Maar er is ook een aanbodzijde die nieuwe vraag genereert: de ontwikkeling van de medische wetenschap en de medische technologie. Duurdere apparatuur en geneesmiddelen komen op de markt die de kosten verhogen.

4.2 Trends op de zorgmarkt Deze drijvende krachten in de zorgsector hebben een aantal concrete gevolgen voor de zorgmarkt in Nederland en specifiek voor Overijssel. De belangrijkste trends zetten we hier op een rij. Meer concurrentie in de zorg, toenemend belang van kwaliteit De traditionele relatie tussen de dokter en zijn patiënten komt in een nieuw daglicht te staan. Hierdoor ontstaan er nieuwe beleidsmatige vragen, bijvoorbeeld over rechten en plichten in de spreekkamer. Patiënten en consumenten worden in toenemende mate mondiger en kritischer, mede als gevolg van de beschikbaarheid van specialistische informatie via het internet. Bovendien zijn vooral ouderen (een belangrijke groep zorgvragers) steeds kapitaalkrachtiger en beschikken ze over meer financiële middelen om aan zorg uit te geven. Bijkomend effect is dat patiënten zich een meer kritische houding permitteren ten opzichte van snelheid en kwaliteit van de zorg. Patiënten en consumenten zullen in toenemende mate zelf bepalen waar zij de zorg vandaan willen halen. Een voorbeeld daarvan is dat ziekenhuizen concurreren met elkaar op lokaal, landelijk en internationaal niveau. Daarnaast Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

30

kunnen Nederlanders voor bepaalde handelingen en ingrepen uitwijken naar zorginstellingen in België of Duitsland. Verwacht wordt dat de concurrentie tussen zorgaanbieders steeds verder zal toenemen. De marktbasis voor ondermeer privéklinieken (korte wachtlijsten, persoonlijke benadering) groeit en het belang van ‘corporate identity’ bij zorgverzekeraars zien we dan ook sterk toenemen4. De toenemende concurrentie en marktwerking en de eis een kwalitatief hoogwaardig zorgaanbod te garanderen heeft bijvoorbeeld bij thuiszorgorganisaties in Overijssel voor ontslagen gezorgd. Zo moesten er in 2010 zo’n 500 verzorgenden en thuishulpen van Livio op zoek naar een andere baan, omdat gemeenten in Noordwest-Twente met andere aanbieders in zee waren gegaan. Schaalvergroting, outsourcing en fusies bij spelers in de zorg Concurrentie in de zorg en het toenemende belang van kwaliteit in de zorgsector leidt tot schaalvergroting bij onder meer zorgverzekeraars en (thuis)zorginstellingen. Door fusies streven deze organisaties naar de ontwikkeling van krachtige inkoopclusters. Zij zijn door hun schaalgrootte in staat zorg in te kopen tegen zeer scherpe prijzen en kunnen op deze wijze de sterk concurrerende producten aanbieden aan hun klanten. Schaalvergroting en fusies leiden onder meer tot sterke reorganisaties, ontslagen en dynamiek in vestiging en verplaatsing van kantoren en bedrijfsonderdelen (en daarmee werkgelegenheid). Denk aan het samengaan van thuiszorgorganisaties, integratie van thuiszorg en verzorging- en verpleging, fusies van ziekenhuizen en de heroriëntatie van kantorennetwerken van zorgverzekeraars. Actuele voorbeelden hiervan in Overijssel zijn de intensievere samenwerking tussen ZGT en MST, maar ook de verkennende gesprekken tussen het St. Jansdal in Harderwijk en het Isala Ziekenhuis in Zwolle. Box 4: voorbeelden schaalvergroting, samenwerking en fusies in de zorg Intensieve samenwerking ZGT en MST, geen fusie De ziekenhuizen MST in Enschede en ZGT in Hengelo en Almelo gaan nog intensiever samenwerken. Ze richten daarvoor een speciale coöperatie op. Van een aanzet tot een fusie is zeer zeker geen sprake, aldus een woordvoerder. Beide ziekenhuizen willen voorkomen dat specialistische hoogwaardige zorg uit de regio verdwijnt omdat de behandelingen of ingrepen in de eigen ziekenhuizen te weinig worden uitgevoerd en patiënten verder moeten reizen voor goede zorg. Door bundeling kunnen beide ziekenhuizen volgens bestuursvoorzitters Kingma en Schmidt topklinische 4

Overigens geldt dit ook voor andere zorgaanbieders zoals ziekenhuizen.


31

ziekenhuizen blijven. Het MST heeft die status al, het ZGT heeft dat aangevraagd. Als topklinisch ziekenhuizen kunnen ze goede specialisten aan zich binden en gebonden houden. Fusie Isala en St. Jansdal van de baan Een fusie tussen ziekenhuis St. Jansdal in Harderwijk en de Isala klinieken in Zwolle is niet haalbaar. Na intensieve gesprekken is gebleken dat de ziekenhuizen elkaar op een aantal vlakken goed kunnen aanvullen. Een fusie blijkt niet tot de mogelijkheden te horen. Gebleken is dat medisch inhoudelijke samenwerking tussen beide ziekenhuizen van groot belang is. Daar wordt dan ook mee doorgegaan. Tussen St. Jansdal en Isala bestaan al langere tijd intensieve contacten over de verwijzing van patiënten. De raden van bestuur van beide ziekenhuizen gaan zich beraden over het vormgeven van een verdere samenwerking. Het afblazen van de fusie is niet definitief. Volgens een woordvoerder van de Isala Klinieken kan over enkele jaren alsnog blijken dat het toch meerwaarde heeft. (Bron: RTV Oost, 2012)

Daarnaast ontstaan nieuwe entiteiten binnen de zorgeconomie, bijvoorbeeld doordat ziekenhuizen activiteiten (fysiek) gaan uitbesteden. Deze concentratiebewegingen in de zorgsector zijn de afgelopen jaren in een stroomversnelling geraakt. Er bestaat tegelijkertijd een brede maatschappelijke roep om kleinschaligheid, in het bijzonder in de langdurige zorg. Daarin streeft men naar regie bij de zorgvrager (en niet bij de zorgaanbieder) en naar zorg op de individuele maat. Dit alles speelt zich af binnen een zorgstructuur die zich van oudsher al kenmerkte door, aan de ene kant, veel schaalgrootte en weinig specialisatie en, aan de andere kant, kleinschalige beroepsuitoefening door solisten. In Overijssel zijn ook voorbeelden van deze combinaties aanwezig. Denk bijvoorbeeld aan de samenwerking tussen vakantieparken en verschillende zorginstellingen, of vakantiehuizen die speciaal zijn aangepast voor mindervalide. Ook zien we voorbeelden, onder andere van Landal, waar een vakantie op een van parken (bijvoorbeeld in Holten) kan worden gecombineerd met een dialysebehandeling in het Deventer ziekenhuis. Ook ziekenhuizen opereren meer en meer in de marktomgeving Binnen Nederland is al een trend zichtbaar van concentratie en specialisatie. Ziekenhuizen fuseren en specialiseren om goed bestand te zijn tegen een steeds meer door marktwerking gedomineerde omgeving. Ziekenhuizen gaan hun interne activiteiten bovendien steeds efficiënter organiseren – bijvoorbeeld door splitsing van planbare, acute en chronische zorg -, ze maken een slag naar ‘lean and mean’ zijn. Om dit goed vol te houden zijn nieuwe technieken en innovaties van groot belang. Ook wordt steeds meer nagedacht over Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

32

profilering en uitbouw van sterke punten om klanten binnen te halen. Er ontstaan ook ‘rankings’ van ziekenhuizen die scores, prestaties en specialismen transparant maken (bijvoorbeeld jaarlijks in tijdschrijft Elsevier of in het Algemeen Dagblad). Anderzijds zullen taken – waar mogelijk – steeds meer uitbesteed worden. Op termijn ontstaan in Nederland wellicht ketens van ziekenhuizen – al dan niet in buitenlandse handen - zoals in Duitsland al zichtbaar is. De schaalvergroting van ziekenhuizen betekent wel dat de regionale binding bij het inkopen van diensten (hoe groter de inkoper, hoe meer ‘bargaining power’!) en goederen steeds minder van belang wordt, men opereert meer en meer op internationale schaal. Ketenintegratie in de zorg Om de kwaliteit van dienstverlening in de zorg te kunnen optimaliseren en daarmee de concurrentiekracht te vergroten, werken diverse zorgaanbieders – vaak actief in verschillende onderdelen van de zorgketen – in toenemende mate samen. Het kan hierbij zowel gaan om organisatorische samenwerking en gezamenlijke productontwikkeling als om fysieke clustering van diensten. Een effectieve en efficiënte afstemming van het zorgaanbod op de vraag is voor de invoering van ketenzorg van groot belang. Het op elkaar en op de wensen van de consument aansluiten van de eerste-, tweede- en derdelijnszorg is daarbij cruciaal. ICT speelt hierbij een belangrijke rol (bijvoorbeeld Domotica). Tegelijkertijd zien we nieuwe partijen toetreden tot de zorgmarkt. Denk aan beleggers die ziekenhuizen kopen, maar ook aan private partijen die bedrijven opkopen die actief zijn in de zorgsector. Veranderende vraag naar zorgproducten en –concepten: ook naar meer seniorenwoningen In toenemende mate verschuift de traditionele scheiding tussen verschillende zorgdomeinen, gecombineerd met een verregaande verschuiving van intramurale naar extramurale zorg. Ouderen en andere zorgvragers willen steeds langer thuis blijven wonen en dit wordt gestimuleerd door overheden. In 1986 woonden veel senioren in een verpleeg- of verzorgingshuis: ruim 1 op de 10 van de 65-plusssers. Dat is in bijna 25 jaar tijd sterk veranderd. Anno 2010 woont nog maar 1 op de 17 van de senioren (65 jaar en ouder) intramuraal. (USP, Marketing Consultancy, 2010). Dat leidt tot een veranderende vraag naar zorgproducten. Zorgaanbieders zien zich hierdoor in toenemende mate genoodzaakt met elkaar samen te werken aan productontwikkeling. Toenemende en complexer wordende samenwerkingsverbanden vragen eveneens om Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

33

organisatorische innovaties. Technologische ontwikkelingen, onder meer op het gebied van ICT, versterken en ondersteunen deze trend. Woonzorgzones zijn daarvan een goed voorbeeld. De sterke toename van de vergrijzing leidt tot een sterke groei van de vraag naar nultreden-seniorenwoningen en vernieuwende woonzorgconcepten. ICT-oplossingen (domotica) maken het mogelijk ouderen langer zelfstandig te kunnen laten wonen. We zien dat corporaties en andere vastgoedpartijen in toenemende mate samenwerking zoeken met zorgaanbieders en aanbieders van technologische producten om gezamenlijke nieuwe woonconcepten te ontwikkelen. Box 4: Nog steeds tekort aan geschikte woningen voor ouderen Er is nog steeds een tekort aan geschikte woningen voor ouderen. Uit onderzoek in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en ouderenbond ANBO blijkt dat 56 procent van de gemeenten te weinig huizen heeft voor senioren.Het tekort daalt wel. In 1998 was er een tekort van 170.000 woningen, in 2009 was dat gedaald tot 85.000. De ANBO vind het tekort nog steeds schrikbarend: "Iedereen is hier de dupe van. Als senioren niet kunnen doorstromen naar een seniorenwoning, dan blijven zijn in hun eengezinswoning. Starters en gezinnen wordt het doorstromen belet", zegt ANBO-directeur Liane de Haan. Door de vergrijzing zouden er jaarlijks zo'n 40.000 huizen moeten bijkomen om aan de vraag te voldoen. ANBO wil dat gemeenten meer woningen laten aanpassen: "We weten dat de crisis in de bouw keihard toeslaat en dat er maar liefst 6,3 miljoen vierkante meter kantoorruimte leeg staat. De vraag en het aanbod matchen misschien niet overal, maar gemeenten zouden zich in ieder geval moeten inspannen om dit complex aan problemen op te lossen." (Bron: NOS, december 2012)

Groeiende aandacht voor preventie Preventie van ziekte is een van de grootste groeimarkten in de zorg op dit moment. Nieuwe technieken maken het mogelijk de gezondheid van mensen actief te monitoren. Preventie is een van de belangrijkste methoden om de groeiende zorgvraag en de toenemende druk op de arbeidsmarkt het hoofd te kunnen bieden. Bovendien is zorgverzekeraars er alles aan gelegen om ziekte van hun klanten, en de daarmee samenhangende kosten, zoveel mogelijk te voorkomen. Het zijn dan ook vooral zorgverzekeraars die in samenwerking met onder meer ARBO-diensten en particuliere zorgaanbieders allerlei nieuwe producten en diensten ontwikkelen op het gebied van het voorkomen van zorg.


34

Gezondheid en ontspanning als lifestyle Iedereen wordt oud en daar valt op zich weinig aan te doen. Wel proberen steeds meer mensen ouderdom uit te stellen en te camoufleren. Door er zo lang mogelijk jong uit te blijven zien, gezonder te leven en door de complicaties van veroudering te ondervangen. Hiermee samenhangend ontstaat een toenemend besef dat een goede gezondheid gewoon belangrijk is en dat voorkomen beter is dan genezen. Zo groeit de vraag naar toeristische en recreatieve voorzieningen in combinatie met health, sport en beauty. Het gaat hierbij om voorzieningen variërend van health centers (sauna, massage, etc.), klinieken (gericht op zaken als liposuctie, botox, laserbehandelingen en plastische chirurgie) tot sportcenters waar onder begeleiding van een personal trainer aan conditie en techniek gewerkt kan worden. Naast health- en wellnessparken ontstaat er een toenemende vraag naar meer luxe zorgvoorzieningen in een aantrekkelijke omgeving waar patiënten kunnen revalideren en/of herstellen van een medische ingreep en tegelijkertijd de zorg kunnen krijgen die hiervoor nodig is. Overigens, niet alleen kapitaalkrachtige babyboomers maken hier gebruik van, maar ook de jongere generaties. Ter indicatie: geschat wordt dat in 2012 in Europa met de zogenaamde ‘cosmeceuticalmarkt’ een bedrag van circa € 4 miljard gemoeid is. Toenemende druk op de arbeidsmarkt Als gevolg van een toenemende vraag naar zorg (onder meer door vergrijzing) en een afname van het arbeidspotentieel in de komende jaren (ontgroening) zal de druk op de arbeidsmarkt voor zorgpersoneel in Overijssel sterk doen toenemen. Zeker nu als gevolg van het toenemende gebruik van ICT-toepassingen de eisen aan het opleidingsniveau van zorgpersoneel toenemen. Bovendien heeft de zorgsector als werkgever nog steeds te kampen met een relatief slecht imago (hard werken voor weinig geld). Kortom, er dreigt een tekort te ontstaan aan voldoende goed opgeleid personeel in de zorg.


35

4.3 Conclusies voor zorgeconomie Overijssel We geven kort een eerste, algemene indruk van welke impact deze trends hebben op de Overijsselse zorgeconomie: 









Schaalvergroting, samenwerking en ketenintegratie bij spelers in de zorg kan voor Overijssel een pluspunt zijn. Immers, Overijssel kent een aantal grote spelers in de zorg en heeft een omvangrijke markt. Partijen willen (in beginsel) zich hier dus graag gevestigd blijven en samenwerking aangaan om de markt te versterken. Minder vraag naar intramuraal wonen en ook de hoge kosten in dit segment vragen om een andere invulling van de care sector. De afgelopen jaren is in Overijssel het aantal thuiszorg aanbieders toegenomen. De aanwezigheid van een divers en groot aantal zorgpartijen in Overijssel biedt veel mogelijkheden om ketenintegratie professioneel op te pakken. Door de veranderde vraag en de ontwikkeling van nieuwe zorgproducten en diensten kan Overijssel haar ‘klanten’ beter bedienen en zich nog meer op de kaart zetten als zorgprovincie. Door de groei van de zorgeconomie komt er een toenemende druk op de arbeidsmarkt (zie ook paragraaf 3.3). In samenloop met bevolkingskrimp in de provincie en een daling van de beroepsbevolking, vormt de toekomstige druk op de arbeidsmarkt binnen zorg een omvangrijk probleem. Meer concurrentie in de zorg en druk op de zorgkosten zorgen voor toenemend belang van de kwaliteit en efficiency. Zorgaanbieders in Overijssel zijn zich hier van bewust en zijn vaak aangesloten bij netwerken kennisplatforms in de zorg (zie ook hoofdstuk 4).


36

5. INITIATIEVEN EN KWALITEITEN ZORGECONOMIE OVERIJSSEL In dit hoofdstuk maken we een overzicht van kwalitatieve aspecten van zorg en economie in Overijssel. Zijn er al sterke initiatieven? Zijn er omvangrijke en/of zeer gespecialiseerde spelers in zorgeconomie gevestigd?

5.1 Beleid

Wat houdt het in?



Welke stappen zijn gezet, waar liggen kansen?



Is het stuwend voor gemeente/regio/provincie?

Topsector Life Sciences & Health Op nationaal niveau is het topsectorenbeleid vastgesteld. Life Sciences & Health is een van die topsectoren voor ‘een gezond en welvarend Nederland’. De topsector Health bestaat uit innovatieve en technologie-intensieve bedrijven en kennisinstellingen in onder meer medische technologie, (bio)farmacie en geneeskunde.

De topsector Life Sciences/ Health wordt in Overijssel gefaciliteerd door OostNV, een bovenregionaal platform dat zich richt op Life Sciences, High Tech en Agrofood. OostNV benadrukt dat de topsector Health alleen regionaal van kracht kan zijn bij een sterke samenwerking tussen regionale overheden, kennisinstellingen en het MKB. Er in Overijssel sprake van een sterk regionaal cluster in de regio Twente. De focus ligt daar op cognitieve neuro-wetenschappen, moleculaire diagnostiek, nanotechnologie, technischegeneeskunde, care and cure robotica en eHealth. Bedrijven en kennisinstellingen die al samenwerkingen zijn aangegaan zijn: NXP Synthon, TNO, Siemens, Astellas en TU Twente en de RUN.  Het doel van de provincie is om eenzelfde sterk en cluster in de regio Zwolle Ijsselvecht te creëren in samenwerking met Saxion hogescholen. In paragraaf 4.2 komen we hier op terug. De beleidslijnen voor de topsector Life Sciences en Health zijn landelijk uitgezet, maar het wordt bovenregionaal en regionaal opgepakt door de regio Twente en Ijsselvecht. Binnen de regio’s moet het voor gemeenten werkgelegenheid opleveren.


37

Wat houdt het in?



Provinciaal beleid: Uitvoeringkader Kerntaak Regionale Economie  In het provinciaal Uitvoeringskader Kerntaak Regionale Economie 2012-2015 is het beleid over de zorgsector gericht op enerzijds innovatie en anderzijds verduurzaming van de zorg.  Voor wat betreft innovatie is een governance structuur opgericht met drie innovatieloketten in de regio’s Twente, Zwolle en Stedendriehoek (grotendeels Gelderland). Deze innovatieloketten hebben elk verschillende businesscases ontwikkelt of zijn in ontwikkeling. Voorbeelden hiervan zijn het oprichten van Open Innovatiecentra en de ondersteuning van kansrijke spin-offs door middel van coaching met het project ‘Ik Start Smart’ en in enkele gevallen financiële hulp uit het Innovatiefonds.  Verduurzaming van de zorgsector als beleidspunt is een gevolg van de toenemende vergrijzing en de druk op de arbeidsmarkt in de zorg. Een van de doelen is bijdragen aan het ontplooien van lokale initiatieven op het gebied van leefbaarheid kleine kernen en vitaal platteland. We zien het beleid terug in enkele deels al afgeronde projecten, zoals ‘Langer zelfstandig wonen’ en de pilots met woonzorggebieden waarin centraal staat de aanwezigheid van voldoende geschikte woningen met bijvoorbeeld lift en domotica. Het is taak voor de provincie om de lopende projecten (bijvoorbeeld de vele acties in de innovatie pijplijn) te blijven monitoren en de afgeronde projecten te evalueren en te toetsen aan het ingezette beleid.  Ja, beleid voor hele provincie, maar ook bovenregionale/provinciale aantrekkingskracht.


38

Wat houdt het in?












Regionaal beleid: Innovatiesprong Twente 'Innovatiesprong Twente' is de vernieuwde aanpak van het innovatiebeleid in Twente voor de periode 2012-2015. Dit betekent een sprong vooruit voor het Twentse innovatiebeleid, waarbij bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden nauw samen werken. Innovatiesprong richt zich voornamelijk op de hightech-sector, maar benadrukt de toegevoegde waarde voor andere sectoren zoals logistiek, bouw, zorg en dienstverlening. Twente bouwt met de Innovatiesprong voort op de kracht en de positie van het gevestigde bedrijfsleven en de onderwijs- en onderzoeksinstellingen. Bovendien sluit het aan bij de resultaten die tot nu toe zijn bereikt vanuit het Kennispark Twente, met ondersteuning van OosNV, en het Innovatieplatform Twente. Ja, stuwend. Combinatie van bedrijfsleven en onderzoeksinstellingen zorgt voor innovatie. De regio Twente, met het Kennispark, staat nationaal maar ook over de grenzen goed aangeschreven.

39

5.2 Kennis, innovatie en zorg Wat houdt het in?

Wat zijn de kansen voor dit project?


Innovatiefonds De ontwikkelkracht en vernieuwing van de Overijsselse economie ligt primair bij ondernemers en de onderwijs- en kennisinstellingen, zo ook bij de zorgsector. Daartoe is het Innovatiefonds Overijssel opgericht. Hierin is 42 miljoen vanuit de provincie beschikbaar en 15 miljoen uit de regio Twente. Daarnaast moet 50% van de investering privaat zijn, met deze co-financiering moet het fonds totaal 150 miljoen gaan bedragen. Hoewel het Innovatiefonds breder financiert dan innovatieve zorgprojecten alleen, is een van de doelen het stimuleren van ondernemerschap in de Life Sciences/ Health sector en cross-overs met andere (top)sectoren zoals high-tech, vrijetijdseconomie, bouw en energie. Er is vanuit de provincie alleen financiering uit het Innovatiefonds beschikbaar specifiek voor het zelfstandig opstarten van nieuwe innovatieve ideeën (onder andere dus rondom gezondheidszorg). Via businesscases die beoordeelt worden door professionals moet er meer marktgerichtheid ontstaan dan dat er normaal is bij het verstrekken van subsidies. Uiteindelijk moet het fonds 2.000 nieuwe banen opleveren binnen alle topsectoren. In dit plan moet het MKB banen kunnen creëren, het plan is dus bovenregionaal maar de werkgelegenheid lokaal.


40

Wat houdt het in?



Zorg en ICT In 2004 bundelden diverse zorgpartijen uit Twente en Achterhoek de krachten in de vereniging ICT Connectie Zorg Twente (icZt). Hieruit is in 2008 IZIT ontstaan, als uitvoeringsorganisatie van de vereniging. Het belangrijkste product van IZIT is het Regionaal Schakel Punt (RSP). Dit willen zij exploiteren en zo het fundament leggen voor een goede gegevens uitwisseling in de Twentse zorg. Daarnaast levert IZIT ICT diensten aan zorginstellingen en zorgaanbieders, zoals telemonitoring bij hartfalen. Dit wordt gedaan onder de naam ZorgnetOost, zowel zorgaanbieders als zorgvragers kunnen zich hier aanmelden. De kansen van IZIT zijn goed. ZorgnetOost en IZIT hebben een groot netwerk waar de belangrijke instellingen binnen de zorgeconomie in Overijssel bij betrokken zijn: Carint Reggeland Groep, De Twentse Zorgcentra, Dimence, Livio, Medisch Spectrum Twente en Ziekenhuisgroep Twente. In april 2013 is gestart met e-verwijzen, de ontwikkelingen van IZIT zijn dus in volle gang. De producten die door IZIT worden aangeboden, ICT producten (exploiteren netwerk en mogelijkheden voor monitoring), focussen op chronische zieken met hartfalen of dementie, waarvan verwacht wordt dat het aantal patiënten gaat toenemen. ZorgnetOost en IZIT zijn zowel regionaal als nationaal betrokken, kennis en ervaring over ICT toepassingen in de zorg worden gedeeld. Het is dus stuwend voor zowel de regio Twente als voor de provincie Overijssel.


41

Wat houdt het in?



Health & Care Stedendriehoek Health & Care is de regionale variant (geconcentreerd in de stedendriehoek Deventer – Apeldoorn – Zutphen) van Health Valley, het landelijke expertiseplatform dat wetenschap en bedrijfsleven aan koppelt op het gebied van gezondheidszorg. Health & Care is een samenwerkingsverband tussen o.a. Saxion Hogescholen, Carinova, regionale gemeenten en wordt medegefinancierd door provincie Gelderland en Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Health & Care heeft in 2009 en 2010 bijgedragen aan enkele spin-offs van innovatieve onderzoeks- en ontwikkelprojecten zoals product ontwikkeling ‘Vitale Oudere’. Deze projecten lopen in samenwerking met het kenniscentrum van Saxion.  Op dit moment is het stil rondom de uitvoeringsacties vanuit Health Care. Andere platforms (Saxion Kennisnetwerk, Health Valley, Kennispark Twente) zijn een belangrijker rol gaan spelen rondom de uitvoering van de verschillende innovatieve ideeën.  In de regio Stedendriehoek is voldoende potentieel aanwezig om dit cluster verder te versterken. Health Valley is nationaal en internationaal bekend, het is slim om aan te haken bij dit bekende ‘merk’. Dit platform is bovenregionaal met samenwerkingsverbanden die meer regionaal georiënteerd zijn (Saxion Zwolle, Gelderland en Kennispark Twente).


42

Wat houdt het in?

Welke stappen zijn gezet en wat zijn de kansen? Is het stuwend voor gemeente/regio/provincie?

Wat houdt het in?

Welke stappen zijn gezet en wat zijn de kansen?


Red Med Tech Highway De Red Med Tech Highway is een kennisplatform rondom gezondheidszorg gestart door Oost NV, Syntens en de provincies. De Red Med Tech Highway is een onderdeel van het (inter)nationale platform ‘Highway to Health’. Om kennis toe te passen heeft Oost NV Open Innovatiecentra opgericht waaronder LEO innovatiecentrum: Oost NV ondersteunt de Stichting LEO bij het realiseren en versterken van het netwerk en bouwt actief mee aan een sterke positie voor Service Robotica in Oost-Nederland. Het platform ziet de kennisinfrastructuur met daarin het UMC St. Radboud, de UT Twente en de Wageningen UR als grote kans. Het platform heeft ongeveer 170 leden en probeert onder andere e-health en Service Robotica op de kaart te zetten. Dit kennisplatform gaat over de grenzen van de provincie heen en heeft met name een netwerk van Universitair Medische Centra. De universiteiten in Oost Nederland nemen dan ook een belangrijke sturende rol op zich in dit platform. Kennispark Twente Het Kennispark Twente in Enschede is het centrum van de Nederlandse nanotechnologie. In samenwerking met Saxion is daaruit is het Expertisecentrum Hight Tech Systemen en Matrialen Oost (ECHO) ontstaan. Dit centrum voert praktijkgericht onderzoek op het gebied van nanotechnologie maar heeft ook onderzoeksprogramma’s die gericht zijn op bijvoorbeeld robotica in zorg en welzijn, industriële procesoptimalisatie, digitaal printen en medische sensoren. Topstudenten aan de Universiteit Twente richten zich op het verder ontwikkelen van een silicone 'lab-on-chip' die ‘real time’ in het lichaam bloed analyseert en vervolgens medicatie uitvoert. Verder richt het onderzoekscentrum zich op:  Telemonitoring  Nieuwe game –zorgconcepten in cure & care  Clinical datawarehousing  Revalidatie-robotica Deze onderzoeken en innovaties zijn erg belangrijk voor de regio Twente en de provincie Overijssel. Met de juiste producten voor zorgvraag kan de provincie zich profileren. Het Kennispark Twente is regionaal maar is ook nationaal en internationaal actief.


43

5.3 Zorgvastgoed- en locaties

Wat houdt het in?

Welke stappen zijn gezet, waar liggen de kansen?


Gezondheidspark Hengelo Het gezondheidspark Hengelo is een (boven)regionaal knooppunt voor hoogwaardige zorgverlening nabij het Streekziekenhuis Midden Twente. Sinds 2010 wordt hier zo’n 25 hectare aan wonen met zorg (400 units), wellness, dagbehandeling en laboratoria ontwikkeld.  Het gezondheidspark Hengelo heeft een apart cluster met zorgaanbod voor jongeren.  Daarnaast is er ruimte voor zorggerelateerde detailhandel en een knooppunt voor kennisuitwisseling; het Open Innovatiecentrum Field Lab voor Client Centred Care klantgerichte zorg. De ontwikkelingen op het gezondheidspark Hengelo zijn in volle gang; op dit moment wordt op verschillende plaatsen op het gezondheidspark gebouwd.  Belangrijke spelers voor een Gezondheidspark van formaat zijn al aanwezig: ziekenhuis, ouderenzorg, thuiszorg en jeugdzorg.  Zowel het Streekziekenhuis Midden-Twente (SMT) als Trivium (voormalige P.C. Borsthuis) zijn uitgebreid op het Gezondheidspark.  Evenals Carint, enkele laboratoria van het Streekziekenhuis en Siemonsma tandtechniek.  De jeugdzorginstellingen Jarabee en De Eik zijn in 2011 gevestigd op dit terrein, in dat jaar is ook het Syntus station ‘Gezondheidspark’ geopend. Het Gezondheidspark is in het zorgaanbod zowel lokaal als stuwend. Voor de hele regio Twente creëert het Gezondheidspark banen.


44

Wat houdt het in?



Gezondheidspark Hardenberg De gemeente Hardenberg wil de regionale positie van het Röpcke-Zweers ziekenhuis in Hardenberg versterken. De plannen hiervoor zijn in 2009 gemaakt. Echter heeft de ontwikkelende partij (ZorgID BV) eind 2012 de overeenkomst met de gemeente ontbonden. De plannen voor 10.000 m² zorgen zorggerelateerd vastgoed worden nu heroverwogen en samenwerking met een (nieuwe) ontwikkelpartij wordt gezocht. In totaal zou het gaan om 44.000 m² zorgvastgoed aan de voorzijde van het ziekenhuis. De structuurvisie is door gemeente vastgesteld en in 2009 was de realisatieovereenkomst getekend. Nu deze ontbonden is, is de voortgang van het gezondheidspark nog onzeker.  Met verschillende zorggerelateerde bedrijven (kinderopvang, medische pedicure en De Apothekers van Hardenberg) zijn gesprekken gevoerd over vestiging.  Op dit moment is de gemeente op zoek naar een ontwikkelaar/financierder om de realisatie van het Gezondheidspark door te zetten. Medio 2013 is er meer duidelijkheid over de doorstart. Het Gezondheidspark Hardenberg is een bovenlokaal plan. Een deel van de zorgvraag voor het gezondheidspark Hardenberg komt uit de provincie Drenthe, waar geen grote kernen aanwezig zijn.


45

Wat houdt het in?



Zwolle Oosterenk Op de bedrijven- en kantorenlocatie Oosterenk is op dit moment veel leegstand (zo’n 60.000 m² in aanbod). In 2012 is door onder andere de gemeente Zwolle en Syntrus Achmea een intentieovereenkomst gesloten over transformatie van het bedrijventerrein Oosterenk. Onderzocht wordt wat de mogelijkheden zijn voor transformatie van een bedrijvenkantorenlocatie naar de realisatie van zorgvastgoed. Deze locatie staat wat betreft zorgontwikkeling nog in de kinderschoenen. Maar Oosterenk is een groenstedelijke locatie en in combinatie met de vestiging van het nieuwe Isala Ziekenhuis heeft deze locatie een pré als het gaat om clustering van zorgactiviteiten.  Scoliosis Care Clinic en The Health College (detachering in de zorg) zijn onlangs al gevestigd op Oosterenk.  Verschillende partijen binnen zorg en vastgoed (Syntrus Achmea, Hanzevast N.V. Oost N.V.) onderzoeken de markt mogelijkheden om meer zorgvastgoed op Oosterenk te faciliteren. Dit project is regionaal. De zorginstellingen en het Isala ziekenhuis zorgen voor meer werkgelegenheid in de gemeente Zwolle vanuit de regio en eventueel daarbuiten


46

Wat houdt het in?



Het Deventer Ziekenhuis Het Deventer Ziekenhuis is een regionaal ziekenhuis en heeft 2.500 arbeidsplaatsen, enkele afdelingen (oogheelkunde, KNO) werken bovenregionaal. Voor wat betreft grootte is het ziekenhuis kleiner dan Isala Klinieken Zwolle maar groter dan het Ropcke Zweers Ziekenhuis in Hardenberg. Het Deventer Ziekenhuis is samen met het Gelre Ziekenhuis en de Stedendriehoek Health Care (Apeldoorn, Zutphen, Deventer) gestart met een samenwerkingsverband rondom het MS-centrum dat in juni wordt geopend. De ontwikkelingen van het Deventer Ziekenhuis zijn gericht op het verbeteren van de communicatie tussen huisarts en ziekenhuis middels het elektronisch patiënten dossier, ehealth en mobiel werken.  Op basis van het beleidsplan en in samenwerking met Health Care Valley en Syntens is een voorlopig e-health programma uitgewerkt.  Projecten zijn benoemd voor het online maken van afspraken en het beantwoorden van voorbereidende vragen door patiënten. Het Deventer Ziekenhuis heeft niet, zoals bijvoorbeeld Isala Klinieken, een eigen opleidingscentrum. Daardoor is het minder stuwend als bijvoorbeeld Isala Klinieken in Zwolle, Het Deventer Ziekenhuis heeft echter wel een regionale functie en deels ook provincie overschrijdend. Een groot deel van patiënten en werknemers komt uit Gelderland.


47

Wat houdt het in?



Isala Klinieken Zwolle Het Isala Ziekenhuis verhuist dit jaar naar de nieuwe locatie op Zwolle Oosterenk, hier ontstaat een zorgcluster. Met deze verhuizing wordt geïnvesteerd in nieuwe apparatuur en innovatieve zorg. Daarnaast voert het ziekenhuis vanaf 2011 proactief beleid aangaande concurrentie met zelfstandige behandelcentra. Het Isala wil het eigen marktaandeel behouden en versterken en zet hier het beleid op in. Fusies met andere ziekenhuizen in de regio zijn afgeketst (zie box 4). Partnerschap met de zelfstandige behandelcentra en andere zorginstellingen is de strategie.  Gesprekken worden gevoerd met omringende ziekenhuizen over zorginhoudelijke vernieuwing binnen de regio Ijsselvecht.  Samenwerking wordt gezocht met Zorgcombinatie Noorderboog in Meppel en Ziekenhuis St. Jansdal in Harderwijk.  Isala wil dus duidelijk de marktpositie verbreden en versterken door deze samenwerking. De nieuwbouw op het zorgcluster en de netwerkvorming zetten de pijlen hiervoor in de goede richting. Isala Klinieken is regionaal en dus stuwend voor de gemeente Zwolle en deels ook voor de regio.


48

Wat houdt het in?



Wat houdt het in?

Wat zijn de kansen voor dit project? Is het stuwend voor gemeente/regio/provincie?

Ziekenhuisgroep Twente (ZGT) Ziekenhuisgroep Twente is een opleidingsziekenhuis en heeft naast de hoofdvestigingen in Almelo en Hengelo, buitenpoliklinieken in Geesteren, Goor, Nijverdal, Rijssen en Westerhaar. Het ziekenhuis heeft twee zorgboulevards waar winkels en bedrijven zijn geclusterd. Het beleid van ZGT richt zich op de concentratie van klinische zorg en specialismen op de afzonderlijke locaties. Onderzocht wordt op welke locatie de beste kwaliteit van de zorg te behalen valt. Fusies met andere ziekenhuizen in de regio zijn afgeketst (zie box 4). ZGT is druk met een kwaliteitsslag en daarmee clustering van specialisaties in de zorg.  In 2011 zijn de klinisch chemische laboratoria van het ZGT en Medisch Spectrum Twente samengegaan.  Een regiovisie wordt opgesteld met betrekking tot hoog complexe/laag volume zorg.  Met het Ropcke Zweers Ziekenhuis en de Saxenburgh groep wordt onderzocht of een fusie mogelijk is voor de vakgroep chirurgie. De Ziekenhuisgroep Twente heeft veelal een regionaal karakter.

Woonservicegebieden Onder een woonservicegebied wordt een wijk of plaats verstaan met woningen die geschikt zijn voor zorgvragers en waar zorg en service (welzijnsvoorzieningen, dienstverlening, wijkbeheer) extra goed geregeld zijn. Zo’n woonservicegebied kan zich bevinden rondom een woonzorgcentrum of een aantal geclusterde zorgwoningen. In Overijssel zijn verschillende gemeenten actief bezig met het realiseren van woonservicegebieden en/of pilots ervan (zie tabel 9). Het doel van een woonservicegebied is dat zorgvragers zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen. De verschillende woonservicegebieden hebben een uitsluitend lokaal karakter.


49

Tabel 9: overzicht van bestaande woonservicezones of woonzorgzones in Overijssel project Woonzorgzone Kampen Noord

locatie Kampen

omschrijving Woningstichting Deltawonen en zorginstelling Icare hebben de woonzorgzone Kampen Noord opgericht. Twee werkgroepen zijn actief om bewoners van de Hanzewijk zo lang mogelijk thuis te laten wonen, de woonzorgzone is gelegen in de bestaande woonwijk. Pilot Zwolle 2006 Gemeente Zwolle is sinds 2006 bezig met twee zelfstandige woonservicegebied woonservicegebieden in Diezerpoort en Zwolle-zuid. Het gaat daarbij om Zwolle het geschikt maken voor mensen met een functionele handicap en ouderen van circa 400 bestaande woningen, het aanpassen van de woonomgeving, het bieden van 24 uur zorggarantie en dienstverlening. Wonen, welzijn en Enschede 2009 Zorginstelling Domijn ontwikkelt in de wijk Roombeek in Enschede een zorg Roombeek zorgcluster. De aanleg van glasvezel maakt het mogelijk dat telezorg, domotica en maatschappelijke diensten eenvoudig en goedkoop zijn aan te bieden. Woonservicegebied Hof van 2007 Het centrum van Delden kent een aantal voorzieningen, voornamelijk op Delden Twente ouderen gericht. De sociale cohesie wordt daar versterkt door activiteiten met ouderen en kinderen, georganiseerd door zorginstelling Carint. De mogelijkheden voor levensloopbestendige woningen wordt nu onderzocht. Woonservicezone Deventer 2007 Het project Woonservicezone Rivierenwijk is aanvullend op de Rivierenwijk wijkvernieuwing. Het richt zich op het levensloopgeschikt maken van de wijk via woonomgeving, woonprogramma en voorzieningen & diensten. Dit is een samenwerking van Carinova, zorggroep Solis, gemeente Deventer en Humanitas. Woonservicegebied Hof van 2006 In de twee pilotgebieden Wierden-Oost en Enter is een klankbordgroep Wierden Twente bestaande uit bewoners (60-plussers). De klankbordgroep voedt de stuurgroep en werkgroepen met ideeën en wensen over woonservice. Bron: Aedes-Actiz kenniscentrum wonen en zorg


startjaar 1999

50

5.4 Zorg, toerisme en wellness

Wat houdt het in?

Welke stappen zijn al gezet, waar liggen kansen?


Zorg en toerisme Zorg en toerisme in Overijssel zijn op dit moment nog twee apart opererende sectoren. Top sector Life Sciences/Health en de sector toerisme worden in het Uitvoeringskader Regionale Economie 2012-2015 nog niet met elkaar in verband gebracht als elkaar aanvullende en versterkende sectoren. Wél wordt voor de toeristische sector gesproken over product-markt-partner combinaties en het feit dat kansrijke verbindingen gelegd moeten worden met onder andere de zorgsector. Dat er aanknopingspunten zijn voor deze kansrijke verbindingen zie we bijvoorbeeld in het aantal zorgboerderijen in Overijssel. Dit zijn boerderijen die dagbesteding, wonen met zorg en vakanties aanbieden voor mensen met een beperking of een chronische ziekte.  Er zijn 75 boerderijen die een vorm van zorg aanbieden en in 33 gevallen is zorg en vakantie mogelijk.  Reguliere wellness faciliteiten zijn er talloos in Overijssel. Opvallend is de oprichting van kleinschalige spa’s in boerderijen op unieke plekken in het landschap: de Boerderij Spa in Ootmarsum.  Er zijn binnen de provincie geen concrete plannen of programma’s ten aanzien van zorg & toerisme bekend.  Ook bijvoorbeeld plastische chirurgie en toerisme zien we nog niet in Overijssel, wat in de provincie Zeeland, Limburg en Noord-Holland (Herstel Hotel De KIM) wel aanwezig is.  Zorg & toerisme is in Overijssel veelal toegespitst op mensen met een beperking of chronisch zieken. Alle initiatieven zijn lokaal van karakter, tabel 10 geeft een overzicht van de bestaande zorghotels in Overijssel.


51

Tabel 10: bestaande locaties van zorgaccomodaties in Overijssel project Care Holidays Heino

locatie Raalte

omschrijving Zorgverlener Cordaan biedt bungalows aan via Care Holidays Heino voor minder validen en verstandelijk beperkten. Speciale voorzieningen zijn aangebracht voor mensen met een functiebeperking. Deze accommodaties zijn tevens geschikt voor een (langdurig) tijdelijk verblijf en als zorghotelstudio. 24-Uurs service en zorg zijn op afroep beschikbaar.

Landgoed Zwieseborg

Hardenberg

Gezinnen met gehandicapten gezinsleden kunnen hier recreëren en de zorg voor het gehandicapte gezinslid kan worden overgenomen. Dit kan worden bekostigd uit het PGB. De ouders kunnen kiezen uit een hotelkamer of ze kunnen kamperen op de camping. De Landoeve is ruim opgezet en heeft diverse aangepaste voorzieningen zoals plafondtilsystemen en een rolstoelschommel.

RoompotCare Tolplas

Hellendoorn

De accommodaties van Roompot Care zijn onderdeel van het reguliere vakantiepark Tolplas. Roompotcare werkt samen met ANGO, een specialist op het gebied van aangepaste accommodaties. Er zijn verder geen mogelijkheden om meer zorgdiensten aan te vragen.

Vakantie dialyse Deventer

Deventer

Het Deventer Ziekenhuis biedt vakantiedialyse. In een ontspannen ruimte nabij het natuurgebied Salland kan worden gedyaliseerd. De dialyseafdeling van het Deventer Ziekenhuis wil op die manier een positieve bijdrage leveren aan vakanties.


52

4.6    

Belangrijke conclusies Overijssel Cross-over tussen zorgsector en ICT- en technische sector zijn duidelijk aanwezig in Overijssel Het innovatiefonds met daaruit voortvloeiend producten, kennisplatforms en nieuwe bedrijvigheid is een zeer sterk punt van de provincie Gezondheidspark Hengelo is kansrijk en succesvol voor de regio Twente, marktkansen voor gezondheidspark Hardenberg zijn nog niet duidelijk Intentieovereenkomst vastgoedpartijen en gemeente Zwolle voor Zwolle Oosterenk duidt op kansen voor dit project


53

6. GOOD PRACTICES UIT ANDERE PROVINCIES EN REGIO’S In dit hoofdstuk gaan we in op referenties voor de zorgeconomie in andere regio’s en provincies. Welke strategieën hanteren andere provincies en regio’s rond zorgeconomie? Wat kan Overijssel hier van leren?

6.1 Provincie Groningen - Health Ageing Noord-Nederland Wat is het? Healthy Ageing Network Noord-Nederland (HANNN) is het kennis- en ontwikkelingscluster op het gebied van levenslang gezond leven. Het HANNN stimuleert de economische ontwikkelingen van Noord-Nederland door kennisinstellingen, bedrijven en overheden te verbinden rond kennis op het gebied van ziekte en gezondheid. Symposia en netwerkborrels (Healthy Ageing Business Borrel) worden georganiseerd om kennis te verspreiden en het netwerk te verbreden. Waar wordt op ingezet, welke keuzes en ambities? Er zijn vijf werkvelden waarbinnen HANN opereert: Care & Cure, Food & Nutrition, Healthy Lifestyle, Life Sciences en Medical Technology. Binnen deze werkvelden zijn verschillende stichtingen actief waarvan HANN het overkoepelende orgaan is. Een van speerpunten van HANN is e-health. Op dit moment wordt onderzocht op welke manier e-health het best geïmplementeerd kan worden en dus daadwerkelijk kan worden toegepast. Een groot knelpunt voor veel innovaties zoals eHealth toepassingen is de overgang van de pilot-fase naar implementatie en brede toepassing in de dagelijkse gezondheidszorg. HANN heeft een actieplan opgesteld waarbij financiers, beleidsmakers, belissers en uitvoerders aan de hand van een toetsingskader verschillende e-health producten moeten evalueren. Waar zitten de knelpunten en belemmeringen van de toepassing van ehealth, waar de successen?


54

Welke partijen werken samen en met welk resultaat? HANN heeft een breed netwerk aan samenwerkende partners en financiers. Dit zijn onder andere de Hanzehogeschool, het Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen, Friesland Campina, IBM Healthcare en de drie noordelijke provincies. Dit brede netwerk en het werken onder een gemeenschappelijke naam, lijkt het succes te zijn van HANN. Wat zijn leerpunten voor Overijssel?  Probeer een kennisplatform op te richten met een sterke naam en een sterke structuur. Dat ook wordt gedragen door andere partijen (KVK, onderwijs- welzijnsinstellingen).  Het implementeren van nieuwe innovatieve producten (zoals e-health) kost tijd, leer van HANN die al verr is met onderzoek en implementatie .

6.2 iZovator Gooi- en Vechtstreek: Werk samen! Wat is het? iZovator is het regionale kennis- en innovatieplatform in de regio Gooi en Vechtstreek. iZovator stimuleert innovatie in de zorgeconomie, zodat de zorg goed aansluit bij de behoefte van de burger. Daarnaast bevordert iZovator de economische bedrijvigheid in de regio. iZovator is vooral sterk in netwerkvorming rond de thema’s zorg, multi-media en toerisme in de Gooi- en vechtstreek. Leden van het platform kunnen gratis deelnemen aan netwerkbijeenkomsten. Tijdens het zogenoemde ‘’cross-care café’’ wordt kennis gedeeld over het stimuleren van economische bedrijvigheid rondom zorg. iZovator is sterk in het vertalen van beleid naar concrete innovatieve activiteiten en projecten en heeft een regiefunctie voor zorginstellingen, ondernemers, overheid en onderwijs. Waar wordt op ingezet, welke keuzes en ambities? Doel is het creëren van 10.000 banen, waarvoor bestuurlijke ‘trekkers’ zijn aangesteld. Het belangrijkste product van het platform Izovator is POINT (Punt voor Overdracht, Informatie, Naslag en Transfers). Dit is een Elektronisch Transferdossier waarmee via een gemeenschappelijk platform patiënten veilig kunnen worden overdragen. Izovator is sinds kort ook verbonden aan het eHealth implementatieonderzoek van HANN. iZovator richt zich in de periode 2012-2015 op de verdere uitbouw van de cross-overs Zorg en ICT, Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

55

Zorg en Multimedia en Zorg en Toerisme. Hierbij zal er een verbreding plaatsvinden vanuit het domein zorg naar het domein van welzijn, wellness, leisure en healing environment. Begin 2012 is het rapport ‘Marktverkenning toerisme en gezondheid' verschenen en Izovator richt zich nu op het aantrekkelijk en toegankelijk maken van het zorgtoerisme in de regio Gooi & Vecht. Organisatorisch wil iZovator haar netwerk uitbreiden met nieuwe participanten, zowel in de eerste als in de tweede lijn, publiek en privaat. Een ander speerpunt is het netwerk van Izovator. Bij registratie op de website krijgen leden direct mailcontact met andere leden en zij worden maandelijks op de hoogte gehouden via de iZovator nieuwsbrief. Daarnaast worden er netwerkborrels gegeven: ‘Cross Care Cafe’s waarbij een actueel onderwerp in de zorgsector centraal staat. Welke partijen werken samen en met welk resultaat? Izovator is tot stand gekomen in samenwerking met Kamer van Koophandel Gooi- Eem- en Flevoland, Amaris Zorggroep, Merem behandelcentra, Inholland, ROC Amsterdam, GGD. Wat zijn leerpunten voor Overijssel?  Het opstarten van een netwerk kan al op een simpele manier door het organiseren van netwerkborrels, open contact bieden met andere leden en het versturen van (maandelijkse) nieuwsbrieven.

6.3 Zorg & toerisme in de provincie Zeeland Wat is het? De Kamer van Koophandel Zeeland houdt zich bezig met het stimuleren en opzetten van initiatieven op het gebied van zorg en toerisme. Het betreft vooral het verbeteren van de aanbodzijde voor toeristen met een licht lichamelijke functiebeperking. Deze groep neemt de komende decennia sterk toe, wat voornamelijk komt door de sterk toenemende vergrijzing. Hierdoor ontstaat een aanvullende zorgvraag. Waar wordt op ingezet, welke keuzes en ambities? De provincie Zeeland is ver op het gebied van cross-overs tussen zorg en toerisme. De afgelopen jaren is met name ingezet op het toegankelijker maken van de toeristische sector voor mensen met een fysieke beperking. Belangenorganisatie Klaverblad Zeeland coördineert dit. Daarbij richt zij zich op een aantal punten Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

56

waarbij de belangrijkste zijn algemene voorzieningen, het aanbod en de coördinatie en informatievoorziening. Zij probeert via “Aan de slag met vakantie en zorg in Zeeland” de bewustwording onder ondernemers en beleidsmakers te vergroten. Welke partijen werken samen en met welk resultaat? Een aantal bedrijven in de toeristische sector zijn al gestart met het aanbieden van combinatie producten zorg en leisure. Roompot, Medisch Wellness Centrum Zeeland (MWCZ) en Apparthotel Bommeljé zijn daar voorbeelden van. MWCZ is opgericht in januari 2007 en is een initiatief van plastisch chirurgen, kaakchirurgen en RP Care, de zorgtak van recreatiebedrijf Roompot. Het MWCZ speelt in op de groeiende vraag van een combinatie van toerisme en welzijn en heeft als doel de vraag van de Zeeuwse patiëntengroep naar mogelijkheden voor esthetische chirurgie en cosmetische behandelingen te behartigen. Het Apparthotel Bommeljé is een luxe zorgcomplex waar patiënten kunnen revalideren na een hartoperatie, waar je cosmetische ingrepen kan ondergaan en waar een praktijk is voor fysiotherapie. Momenteel is het mogelijk om met CIZ-indicatie in het hotel verblijven. De kamers zijn volledig uitgerust voor minder validen en/ of patiënten, zorg wordt echter aangeboden door een aparte organisatie: Zorgstroom. Het doel van het project is om kwalitatief hoogwaardige zorgen revalidatievakanties aan te bieden aan gasten van vooral buiten de provincie Zeeland. Wat zijn leerpunten voor Overijssel?  Overijssel kan stappen zetten in cross-overs tussen zorg en toerisme. Niet alleen op het gebied van chronisch zieken en ouderen, maar ook als revalidatie oord en combinaties van wellness en plastische chirurgie.  Marktverkenningen kunnen een beter beeld geven van de mogelijkheden op het gebied van zorg & toerisme. De cross-over naar toerisme zet ‘zorg’ in een positiever daglicht.

6.4 Gezondheidspark Dordrecht Wat is het? In 2005 heeft de gemeente Dordrecht zorgeconomie als strategische sector benoemd. Zorgeconomie kan immers de nodige banen opleveren, nieuwe bedrijven aantrekken en de productiestructuur van de stad en de Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

57

regio Drechtsteden versterken, zo was destijds de visie aldaar. Dit heeft geresulteerd in het zogenaamde Impulsteam waarbij partijen uit zorg, welzijn ensport samenwerkten. Van hieruit worden acties gestimuleerd, informatie uitgewisseld en nieuwe initiatieven bedacht. Daarnaast heeft de gemeente de zorgmarkt in kaart gebracht en een strategische beleidsvisie opgesteld. Daarvoor was zorg in Dordrecht geen economisch thema, maar vooral een sociaal onderwerp dat taak was van de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling. Waar wordt op ingezet, welke keuzes en ambities? Hieruit is het plan van de ontwikkeling van het gezondheidspark rondom het Albert Schweitzer ziekenhuis ontstaan. Dordrecht zet verder in op twee lijnen die meer stuwendzijn. Allereerst zet men in op de verdere ontwikkeling van het Gezondheidspark. Dit moet binnen Dordrecht de plek worden voor zorgeconomie. Daarnaast vinden hier koppelingen plaats met aspecten als sport, onderwijs, wonen en retail. Men onderkent dat een sterke gebiedsontwikkeling hier een impuls kan geven aan de stad in het geheel, en de zorgeconomie in het bijzonder. Een tweede lijn is het stimuleren van wellness en toerisme in relatie tot zorg, waarbij vooral de Biesbosch en het groene gebied daaromheen ingezet worden als troeven. Ook hier wil men extra activiteiten naar Dordrecht gaan lokken. Welke uitvoeringsrichtingen? De eerste vestigingen op het Gezondheidspark zijn geopend sinds 2010 (GGD, bloedbank, zwembad en sporthal, poliklinieken en het vernieuwde ziekenhuis), in 2013 wordt gestart met de ontwikkeling van het multifunctionele centrum Esplanade, waar winkels, kantoren worden gevestigd aan een wandelboulevard met daarbij ook 120 woningen. De beleidslijn wellness en toerisme en zorg bevindt zich nog in de planfase. Nadrukkelijk kiest Dordrecht er wel voor om niet alle kansen in zorgeconomie actief op te pakken vanuit haar beleid. Men beseft dat de zorgsector nieuw is voor hen en dat men niet tegelijk op alle borden kan schaken. Dit is ook niet goed voor de effectiviteit van beleid. Dus kijkt men naar datgene dat het meest kansrijk, onderscheidend en stuwend is voor de stad. Wat zijn leerpunten voor Overijssel?  Stimuleer aansprekende, kansrijke vastgoedontwikkelingen en ondersteun dit als provincie Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

58

6.5 Zorgeconomie Noord-Brabant In Noord-Brabant is zorgeconomie onderdeel van het Economisch Programma 2020 waarbij middels een tienpuntenplan wordt ingezet op het verbinden van economische clusters met de opgave: gezond ouder worden. Als gevolg van deze beleidslijn zijn de afgelopen jaren lokale, regionale en internationale netwerken ontwikkeld. Hierdoor heeft de provincie internationaal de positie als region of smart health verworven. Waar wordt op ingezet, welke keuzes en ambities? Concreet wordt ingezet op het zoeken van samenwerking en netwerkvorming. Dit betekent dat de provincie een strategisch platform Smarth Health heeft ontwikkelt waarbij zorgverleners, gebruikers, MKB en kennisinstellingen de agenda rondom zorg verder gaan vormgeven. Daarnaast wordt een kennisknooppunt ontwikkelt waarbij de kennis breder ontsloten kan worden, die in eerdere programma’s is opgedaan. Deels lijkt het uitvoeringsprogramma van de provincie Noord-Brabant op de manier hoe dit in Overijssel wordt opgepakt. In beide provincies is een fonds opgericht waaruit kansrijke projecten binnen de zorgeconomie worden gefinancierd. Echter is de provincie Noord-Brabant in een verder stadium voor wat betreft taakstelling en het vastleggen van regionale afspraken. De provincie Noord-Brabant heeft bijvoorbeeld vastgelegd dat zij binnen de uitvoering van Smart Health optreedt als neutrale bruggenbouwer, een verbindende speler tussen bedrijfsleven, zorgverzekeraars en gebruikers. Ook zorgt de provincie in NoordBrabant voor afstemming en verbinding tussen Europese, nationale en regionale initiatieven en ontwikkelingen. Wat zijn leerpunten voor Overijssel?  Onderhoud en versterk relaties met bestaande kansrijke platforms en organisaties rondom zorg (IZIT, ZorgnetOost, Health Valley) en stel gezamenlijk een agenda op.


59

6.6 Zorgeconomie Utrecht Wat is het? Vanuit de provincie en de gemeente Utrecht is recent het initiatief genomen om een visie te ontwikkelen op zorgeconomie. De U10 (samenwerkende gemeenten in de provincie Utrecht) slaan de handen in een voor een onderzoek naar de stand van zaken in de zorgsector. Het economisch beleid zet vooral in op versterking van de kenniseconomie en zorgonderwijs in de stad. Het interactieve platform UtrechtZorg is een goed voorbeeld van hoe bedrijfsleven en onderwijsinstellingen aan elkaar worden gekoppeld. Daarvan zijn de ontwikkelingen rondom het academisch ziekenhuis (UMC) een speerpunt. Maar hier gaat het dan meer om ‘cure’ dan om ‘care’. Welke keuzes en ambities? Vooralsnog heeft de regio geen uitgesproken beleid rondom ‘care’. Wel wordt er slim en proactief ingespeeld op kansen die zich voordoen. Denk daarbij aan Utrecht als kennisstad, het blindeninstituut in Zeist en de nieuwbouw van het regionale ziekenhuis Sint Antonius in Leidsche Rijn. Hetzelfde geldt voor de ontwikkeling van het verzamelgebouw Domus Medica. Enkele van de huidige huurders zaten al geclusterd, elders in de stad en wilden verhuizen. De gemeente heeft hier aan meegewerkt en gezorgd dat vestiging op de locatie Papendorp soepel is mogelijk gemaakt. Dit nieuwe gebouw trekt nu weer nieuwe huurders aan en is door de toegevoegde faciliteiten (congres e.d.) een belangrijke blikvanger voor Utrecht aan het worden.Utrecht biedt goede randvoorwaarden voor locatie-ontwikkelingen in de zorgeconomie. Projecten hebben vooralsnog meer een ‘cure’- dan een ‘care’-inslag. Het gaat daarbij dus om het Health Park, Domus Medica en het Science Park Utrecht. Dit laatste zet meer in op het stimuleren en faciliteren van universitaire spinoffs. Wat zijn leerpunten voor Overijssel?  Het interactieve platform UtrechtZorg is een goed voorbeeld van het bij elkaar brengen van onderwijs en bedrijfsleven. Scholieren worden aangespoord een zorgberoep te kiezen, afgestudeerden vinden vacatures in de regio.


60

6.7 Care Valley Veluwe Wat is het? Care Valley Veluwe is regiovisie, een initiatief van de regio Noord-Veluwe in samenwerking met gemeenten, inwoners, organisaties en bedrijven. De visie schetst de keuzes die zijn gemaakt op het gebied van wonen, werken, recreatie, zorg en natuur. Het doel is om zorg niet alleen te relateren aan het verzorgen en verplegen, maar dit breder te trekken en zorg te verbinden aan de samenleving, maatschappelijke activiteiten, wellness en zorg gerelateerd ondernemerschap. Care valley Veluwe dient ook als kader voor het vierjaarlijkse regiocontract van de Noord-Veluwse gemeenten met de provincie Gelderland. Welke keuzes en ambities? Binnen Care Valley Veluwe is de Care Academy Veluwe actief. Het Care Academy Veluwe concept is er een samenwerking tussen zorgwerkgevers en onderwijsinstellingen. Wanneer een zorgwerkgever een leervraag heeft, kan deze in samenwerking met een onderwijsinstelling uit de regio worden beantwoord. Dat betekent dat zorgwerkgevers de Care Academy vullen; hun leervragen bepalen de inhoud van de Care Academy. De opleiding wordt deels verzorgd door een ROC en een HBO uit de regio (ROC Landstede en Hogeschool Windesheim zijn ketenpartners) en deels door medewerkers van de instelling zelf. Zorgwerkgevers kunnen de Care Academy ook gebruiken als ‘broedplaats’ voor innovaties in de zorg. Iedere leervraag kan worden gesteld, waarbij zorgwerkgevers de Care Academy ook kunnen gebruiken als plaats om ervaringen uit te wisselen en gezamenlijke innovatieve oplossingen te vinden. De opleidingen die nu concreet worden aangeboden zijn in de welzijnszorg: ‘s-Heeren Loo heeft op dit moment 2 lesgroepen Medewerker Maatschappelijke Zorg niveau 3 en 4. Medewerkers volgen hun opleiding op ‘s Heeren Loo en krijgen deels les van ‘s Heeren Loo medewerkers. Hogeschool Windesheim heeft voor de gezamenlijke betrokkenen in de Jeugdzorg in de regio Noord-Veluwe een leergang ontwikkeld .Deze medewerkers van instellingen, maar ook van bijvoorbeeld Bureau Jeugdzorg worden binnen deze leergang opgeleid tot Generalist Jeugdzorg. Op deze manier worden zij voorbereid op een andere manier van werken zodat zij per 1 januari 2014 effectief kunnen samenwerken.

Wat zijn leerpunten voor Overijssel?  Het idee van een Care Academy in deze, of een andere vorm, kan een oplossing bieden voor de tekorten op de arbeidsmarkt in de zorg in Overijssel. Analyse Zorgeconomie Overijssel Stec Groep aan SER Overijssel 13.034

61

BIJLAGE


62

Tabel A: verdeling stuwende versus lokale vestigingen naar COROP-gebied

Segment Detailhandel in medische of zorggerelateerde producten lokaal stuwend Groothandel in medische en zorggerelateerde goederen stuwend Intramurale zorg stuwend Medische en zorggerelateerde productie stuwend Medische praktijken, semi murale zorg, tandheelkundige praktijken lokaal stuwend Research en Development, medische en farmaceutisch stuwend Wellness en sport lokaal Welzijnszorg lokaal stuwend

NoordOverijssel

% 192 167 25 37 37 11 11

Twente

87% 13%

100%

38 38 545 419 126

85% 15%

80 69 11

100%

18 18 5 5

100%

102 102

77% 23%

1.233 963 270

100%

100% 100% 84% 19%

Bron: CBS, 2011


333 282 51 77 77 13 13

3 3 825 825 842 705 137

Zuid-West Overijssel

%

63

17 17 1.407 1.407 1.227 1.112 115

%

Totaal

86% 14%

605 518 87

%

86% 14%

100%

132 132 29 29

100%

19 19

100%

159 159

100%

78% 22%

257 191 66

74% 26%

2.035 1.573 462

77% 23%

100%

100% 100% 91% 9%

3 3 330 330 358 251 107

100%

100% 100% 70% 30%

23 23 2.562 2.562 2.427 2.068 359

100% 100%

100% 100% 85% 15%

Tabel B: Stuwende en lokale vestiging per gemeente gemeente

Almelo Borne Dalfsen Deventer Dinkelland Enschede Haaksbergen Hardenberg Hellendoorn Hengelo (o) Hof van Twente Kampen Losser Oldenzaal Olst-Wijhe Ommen Raalte Rijssen-Holten Staphorst Steenwijkerland Tubbergen Twenterand Wierden Zwartewaterland Zwolle

aantal werkende personen in lokale vest. 3.030 697 641 3.195 768 5.250 538 1.575 914 3.148 1.241 1.495 558 1.109 401 729 1.248 1.078 254 1.014 525 693 643 481 5.311

werkende personen in stuwende vest. 6.793 300 161 6.969 125 11.225 412 1.510 872 5.119 704 1.158 818 1.861 419 801 1.693 1.500 100 226 11.676

aantal werkend in zorgeconomie 9.823 997 802 10.164 893 16.475 950 3.085 1.786 8.267 1.945 2.653 1.376 2.970 820 1.530 2.941 1.078 254 2.514 625 919 643 481 16.987

Bron: CBS, 2011


64

aantal werkend in gemeente 30.800 8.800 13.300 46.000 10.200 63.200 12.700 26.300 16.100 36.100 15.000 22.200 8.900 13.600 8.200 7.700 16.900 15.900 5.800 18.900 8.700 14.200 11.500 10.200 54.500

% werkzaam in zorgeconomie 32% 11% 6% 22% 9% 26% 7% 12% 11% 23% 13% 12% 15% 22% 10% 20% 17% 7% 4% 13% 7% 6% 6% 5% 31%

waarvan stuwend

69% 30% 20% 69% 14% 68% 43% 49% 49% 62% 36% 44% 59% 63% 51% 52% 58% 0% 0% 60% 16% 25% 0% 0% 69%

waarvan lokaal

31% 70% 80% 31% 86% 32% 57% 51% 51% 38% 64% 56% 41% 37% 49% 48% 42% 100% 100% 40% 84% 75% 100% 100% 31%

Tabel C: ontwikkeling werkgelegenheid zorgeconomie per gemeente 2008-2012 gemeente

Werkgelegenheid zorgeconomie 2008

Almelo Borne Dalfsen Deventer Dinkelland Enschede Haaksbergen Hardenberg Hellendoorn Hengelo Hof van Twente Kampen Losser Oldenzaal Olst-Wijhe Ommen Raalte Rijssen-Holten Staphorst Steenwijkerland Tubbergen Twenterand Wierden Zwartewaterland Zwolle Totaal Overijssel

Werkgelegenheid zorgeconomie 2012

11.712 1.056 1.121 10.529 1.031 18.388 1.161 3.922 2.342 8.038 2.455 3.249 2.087 3.607 1.052 2.216 2.879 1.455 411 3.175 749 1.073 682 652 19.730 104.772

Bron: Provincie Overijssel, 2013; Bewerking: Stec Groep, 2013


65

11.697 1.254 1.036 11.429 1.146 19.681 1.221 4.013 2.384 9.377 2.531 3.548 1.593 3.646 1.062 1.987 5.263 1.561 402 3.155 841 1.274 797 717 20.650 112.260

Groei 08-12 (%) -0,1% 18,8% -7,6% 8,5% 11,2% 7,0% 5,2% 2,3% 1,8% 16,7% 3,1% 9,2% -23,7% 1,1% 1,0% -10,3% 82,8% 7,3% -2,2% -0,6% 12,3% 18,7% 16,9% 10,0% 8,6% 7,1%

Tabel D: ontwikkeling aantal vestigingen zorgeconomie per gemeente 2008-2012 gemeente Almelo Borne Dalfsen Deventer Dinkelland Enschede Haaksbergen Hardenberg Hellendoorn Hengelo Hof van Twente Kampen Losser Oldenzaal Olst-Wijhe Ommen Raalte Rijssen-Holten Staphorst Steenwijkerland Tubbergen Twenterand Wierden Zwartewaterland Zwolle Totaal Overijssel

vestigingen zorgeconomie 2008 476 126 141 585 145 1.102 126 296 187 558 210 270 105 196 100 95 201 162 55 258 106 148 107 100 757 6.612

Vestigingen zorgeconomie 2012 551 147 164 720 153 1.300 172 365 215 616 254 339 128 226 113 126 237 194 69 312 138 172 143 114 1.004 7.972

Bron: Provincie Overijssel, 2013; Bewerking: Stec Groep, 2013


66

Groei 08-12 (%) 16% 17% 16% 23% 6% 18% 37% 23% 15% 10% 21% 26% 22% 15% 13% 33% 18% 20% 25% 21% 30% 16% 34% 14% 32% 21%

Tabel E: ontwikkeling werkgelegenheid in sector gezondheidsen welzijnszorg naar provincie, 2008-2012 provincie Zuid-Holland Noord-Holland Noord-Brabant Gelderland Utrecht Overijssel Limburg Groningen Friesland Drenthe Zeeland Flevoland

Banen gezondheidsen welzijnszorg 2008 248.800 189.700 170.500 154.100 98.400 82.100 85.400 51.300 48.200 38.100 27.200 18.600

Banen gezondheidsen welzijnszorg 2012 277.500 207.700 191.100 173.700 106.400 102.400 90.100 57.000 54.900 40.700 29.000 28.000

Bron: CBS, 2012; Bewerking: Stec Groep, 2013


67

Saldo

%

28.700 18.000 20.600 19.600 8.000 20.300 4.700 5.700 6.700 2.600 1.800 9.400

12% 9% 12% 13% 8% 25% 6% 11% 14% 7% 7% 51%

Figuur A: aandeel werkgelegenheid van sector gezondheidsen welzijnszorg naar provincie, 2012 Noord-Holland

15%

Noord-Brabant

16%

Utrecht

16%

Zuid-Holland

17%

Limburg

18%

Flevoland

19%

Zeeland

19%

Gelderland

19%

Overijssel

19%

Drenthe

21%

Friesland

21%

Groningen

23% 0%

5%

10%

Bron: CBS, 2012; Bewerking: Stec Groep, 2013


68

15%

20%

25%

Figuur B: aandeel van zorgeconomie (%) in totale werkgelegenheid per gemeente in Overijssel, 2012



69

Figuur C: ontwikkeling werkgelegenheid (%) in de zorgeconomie per gemeente in Overijssel, 2008 - 2012



70

Figuur D: aandeel van zorgeconomie (%) in totaal aantal vestigingen per gemeente in Overijssel, 2012



71

Figuur E: ontwikkeling vestigingen (%) in de zorgeconomie per gemeente in Overijssel, 2008 - 2012



72

Dat- 30 JAN 2014 ontv.:

Recommend Documents