Das weisse Band (Michael Haneke) De film won de Gouden Palm in Cannes 2009. De cineast was zelf onder de indruk van de waardering voor zijn veeleisende film. Doelpubliek:
-‐ laatste jaar middelbaar en hoger onderwijs
-‐ leerkrachten
-‐ gedetineerden
1 Voor je de film bekijkt Das weisse Band is volledig in zwart-‐wit. De film is eerst in kleur opgenomen en daarna digitaal naar zwart –wit getransponeerd. Let op de prachtige fotografie. Er wordt geen muziek gebruikt. De personages zijn soms moeilijk uit elkaar te houden. Vooral met de vrouwen is het lastig, omdat ze allemaal hetzelfde kapsel hebben. Er is een vertelstem die de gebeurtenissen aankondigt. De ondertitel in gothisch schrift is Eine deutsche Kindergeschichte. Dus een Duitse geschiedenis voor of over kinderen en niet een geschiedenis voor of over Duitse kinderen. Wat is het verschil? De alternatieve titel zou De rechterhand van God kunnen zijn.
2 Michael Haneke De Oostenrijkse cineast Michael Haneke heeft zich altijd met het fenomeen geweld beziggehouden. Zijn voornaamste films zijn Benny’s Video, Funny Games, La pianiste, Caché en Amour, waarmee hij ook in 2012 de Gouden Palm in Cannes won.
3 De nabespreking 3.1 Eerste ronde Laat elke deelnemer aan het gesprek een beeld of fragment navertellen dat hem of haar geraakt heeft. Zo laat je kijkers ervaren dat een filmvisie persoonlijk is. 3.2 Tweede ronde 1
Wie is dit meisje? Wat komen we over haar te weten in de loop van de film?
2
Waar vinden de drie belangrijke gebeurtenissen plaats? Wat hebben die meisjes ermee te maken?
3
Wanneer situeer je deze foto in de film? Let op het meisje op de achtergrond!
4
Reconstrueer wat hier gebeurt. Wie is er betrokken?
5
Welke kinderen zijn dit? Wat gebeurt er in dat gezin?
6
Wanneer gebeurt deze uitbarsting van geweld?
7
Naar wie luistert Martin? Welk verband is er met de brand?
8
Hoe komen we er in deze sequentie achter dat hun liefde oprecht is?
9
Welke ontroerende rol speelt deze zoon van de dominee?
10 Verklaar de maatschappelijke situatie in Duitsland bij het begin van de twintigste eeuw aan de hand van dit beeld.
11 De kinderen van de dominee bederven dit feest voor hem. Leg uit.
12 Vergelijk de opvoedingssituatie uit die tijd met nu. Wat valt je het meest op?
13 Wie is deze man? In welk deel van de film zijn we? Wie is er nog aanwezig? Door welk bericht wordt het gesprek onderbroken?
14 Waar in de film komt dit beeld? Wanneer zijn we eerder in de protestantse tempel geweest?
15 Wat gebeurt er die nacht? Let op de handen van Martin!
16 Welk verband zie je tussen de laatste drie foto’s?
3.3 Derde ronde: Het verband tussen de opvoeding en de Eerste Wereldoorlog De psychologe Alice Miller houdt zich al jaren bezig met kindermishandeling. Ze heeft studies gewijd aan de kinderjaren van Hitler, Stalin, Picasso… Ze noemt de pedagogie uit de film ‘zwarte pedagogie’ en vermeldt daarbij het gebruik van de witte band om de mouw. Zoals we in de film uit de mond van de dominee horen moest de witte band de kinderen eraan herinneren dat ze deugdzaam dienden te levenNa de kindertijd was het een vernedering die band nog te moeten dragen.
De Oostenrijkse schrijver Rober Musil heeft in zijn grote roman Der Mann ohne Eigenschaften en in een korte novelle Die Verwirrungen des Zöglings Törless eenzelfde atmosfeer van blinde discipline geschetst. We ontdekken in een dorpsgemeenschap de positionering van de personages tegenover elkaar zoals die in de negentiende eeuw (en tot de Eerste Wereldoorlog) gangbaar was. Opvallend is de grote afstand die bewaard wordt op gevaar van strenge straffen voor elk overtreding. We hebben eerst de sociale afstand tussen de baron en de lijfeigenen. De opzichter speelt de dubbelzinnige rol van bemiddelaar. Dan zijn er de notabelen van het dorp: de dokter, de dominee en de onderwijzer. Tenslotte is er de plaats van het dienstpersoneel in de gezinnen en de afstand tussen de ouders en hun kinderen. Vooral het grote gezin van de boer wiens vrouw sterft en dat van de dominee worden belicht. In het Pruisische leger vinden we net als in alle legers die strenge scheiding terug die nodig is voor de oorlogsvoering. ‘Befehl ist Befehl’. Vandaar dat alle jongeren in dat gareel werden gedwongen. De ontluikende masturbatie bij jongens was voor de ouders of leerkrachten een gelegenheid om schuldgevoelens aan te praten wat die seksualiteitsbeleving betrof. Zowel de medische wetenschap als de religieuze moraal gaven een afschrikwekkend beeld van frequente masturbatie. De inwijding van Martin door zijn vader was geen uitzondering (afbeelding 7) en is terug te vinden in de wetenschappelijke boeken van die tijd. De handen van jongens werden ‘s nachts aan het bed vastgebonden zodat ze geen zelfbevrediging konden opwekken (afbeelding 15). We zien dat in de film bij de brand. Door de film te laten eindigen met de moord op groothertog Ferdinand in Sarajevo en het begin van de Eerste Wereldoorlog klaagt Haneke deze machtsuitoefening aan. De Franse denker Michel Foucault heeft de geschiedenis van de macht beschreven. Je kunt de site van Alice Miller raadplegen op www.alice-‐miller.com
Antwoorden 1
Dit meisje wordt kindermeisje bij de baron. Zij zorgt voor de tweeling. Na de verdwijning van de oudste jongen wordt ze ontslagen en zoekt haar toevlucht bij de onderwijzer,die op haar verliefd wordt. Zijn huwelijksaanzoek wordt afgewezen door de vader van het meisje.
2
De voice-‐off van de oude onderwijzer vertelt over drie gebeurtenissen die het rustige leven van het dorp grondig verstoord hebben. De film begint met het ongeluk van het paard van de dokter. Het struikelt over een verborgen draad die tussen twee palen gespannen is. De meisjes zijn de eerste getuigen van de dokter die zich erg bezeerd heeft. Hij wordt naar een ziekenhuis in de buurt gebracht waar hij lang zal blijven.
De tweede gebeurtenis is de verdwijning van de oudste zoon van de baron. Hij wordt ‘s nachts teruggevonden. Hij is gegeseld en gemarteld. De baron is woedend maar niemand bekent schuld.
De derde gebeurtenis is de verdwijning van het gehandicapte kind van de dokter. Hij wordt blind gemaakt. De meisjes blijven in zijn buurt.
3
De dominee komt de vormselcatechese geven. De klas is erg rumoerig bij zijn aankomst en hij straft zijn eigen dochter door haar naar achter te sturen. Even later valt ze flauw.
4
Dit is de oudste zoon van de baron. Hij speelt bij de beek op een zelfgemaakte fluit. De twee zonen van de rentmeester zijn jaloers op hem en één duwt de jongen de beek in. Hij zal de jongen echter redden. De baron roept de rentmeester ter orde. Hij komt zijn zonen afranselen. De jongens dagen hem uit.
6
Dit is het gezin van de boer wiens vrouw door de rotte plankenvloer valt. De oudste zoon maait tijdens het feest de kolen af uit wraak (foto 6). De vader zal zich ophangen.
7
Martin luistert naar zijn vader, die hem niet aankijkt. De dominee schetst het geval van een jongen die door te masturberen verschrikkelijke ziektes opdeed en vroegtijdig gestorven is. Tijdens de brand van de schuur zien we de kinderen in de slaapkamer en Martin met zijn handen aan zijn bed vastgebonden zodat hij zich niet kan bevredigen.
8
De onderwijzer heef zijn geliefde afgehaald met de wagen van de baron. Hij wil een zijweg inslaan om te picknicken maar het meisje twijfelt aan zijn gevoelens en vraagt hem de hoofdweg te blijven volgen. Hij doet het en bewijst zo zijn echte liefde.
9
De jongste zoon van de dominee komt vragen of hij een gewond vogeltje mag verzorgen. Wanneer de parkiet van de dominee (doodgestoken door de oudste dochter) op zijn bureau ligt, komt zijn zoontje hem zijn vogeltje aanbieden om hem te troosten.
10 De oogst wordt binnengehaald door de boeren die lijfeigenen zijn van de baron. De sociale klassen zijn nog streng gescheiden. Ze worden per zak graan betaald. De baron is eigenaar van alle landbouwgrond en zo alleenheerser in het dorp. 11 Voor de dominee is het feest verknoeid omdat zowel zijn dochter als zijn zoon Martin hun witte band van zuiverheid geschonden hebben. 12 De gezinssituatie van de dominee is een illustratie van zwarte pedagogie. De dominee geeft zijn kinderen niet alleen een witte band, maar ranselt ze later ook af. We zien hier het avondritueel met een grote afstand tussen de ouders en de kinderen. 13 De baron maakt ruzie met zijn vrouw, die dreigt hem te verlaten. Het gesprek wordt onderbroken door de rentmeester die hem het nieuws van de moord op aartshertog Ferdinand komt melden. 14 Het is het slotbeeld van de film. In de kerk is alles zoals altijd, hoewel de oorlog uitgebroken is, zowel in het dorp als internationaal. We zijn drie keer eerder in de tempel geweest, o.a. eenmaal zonder de baron na de aanslag op zijn zoontje. 15 De schuur van de baron is in brand gestoken. Martin is aan zijn bed vastgebonden en vraagt aan zijn broers hem te bevrijden. Zij durven niet en de moeder maakt hem los. 16 De onderwijzer verdenkt de kinderen ervan dat zij de drie aanslagen in het dorp beraamd hebben om zich tegen de zwarte pedagogie te verzetten. P.Perquy-‐ Brugge Geraadpleegde bronnen: Cinemagie 270 Filmmagie 598
