Dag van de Architectuur zondag

Dag van de Architectuur zondag 9.10.11

www.dagvandearchitectuur.be 1

2

VOORWOORD

Beste architectuurliefhebber, De Dag van de Architectuur 2011 belooft opnieuw een bijzondere ontdekkingstocht te worden langs talloze voorbeeldprojecten en nieuwe stadsontwikkelingen op verschillende locaties in Vlaanderen. Niet in het minst omwille van de uitdagende invalshoek op een gekend thema: duurzaamheid.

Het Vlaams Architectuurinstituut wil met de geselecteerde gebouwen en locaties duurzaamheid ruimer bekijken dan de puur technische kwesties waartoe het dikwijls wordt herleid. En pleit zo voor een mentaliteitswijziging die ons aanzet creatiever en zuiniger om te gaan met onze leefomgeving. In het vlugschrift ‘Dierbaar is duurzaam’ dat het VAi naar aanleiding van deze Dag zal publiceren, noemen ze architecten de “eerste bemiddelaars” om te komen tot een duurzame samenleving. Want ze moeten complexe kwesties als het energieprobleem, de demografische veranderingen, het mobiliteitsvraagstuk én de omgang met het culturele erfgoed vertalen naar ruimtelijke antwoorden. Omdat de ruimtelijke kwaliteit essentieel is in de levenskwaliteit, moet je deze vertaling doen met de grootst mogelijke zorg en aandacht. Deze aandacht manifesteert zich bijvoorbeeld in de participatieve processen bij stadsvernieuwing, zoals in Gent en Antwerpen. Als minister van zowel Cultuur als Leefmilieu en Natuur steun ik deze aanpak volledig. Zowel de oproep uit het vlugschrift als het voor u geselecteerde programma van deze Dag van de Architectuur, sluit naadloos aan bij drie kernpunten uit mijn beleidsnota : duurzaam beleid voeren, eco-cultuur initiëren en daarbij participatie en diversiteit als motoren voor vernieuwing inzetten. Deze doelstellingen zijn ook bouwstenen binnen het toekomstproject Vlaanderen in Actie. Met dit plan willen we Vlaanderen tegen 2020 naar de top vijf van Europese regio’s leiden. Zeven doorbraken moeten dat verwezenlijken, de concrete doelstellingen liggen vast in het Pact 2020. Ik wil hier twee doorbraken beklemtonen: ‘Groen en dynamisch stedengewest’ moet van Vlaanderen een groene en milieuvriendelijke regio maken waar het aangenaam wonen is, en de doorbraak ‘Warme samenleving’ wil van Vlaanderen een nog meer solidaire en open regio maken. Ik ben erg blij dat we vanuit verschillende hoeken en disciplines aan dezelfde doelstellingen kunnen werken, om uiteindelijk een gemeenschap te vormen die letterlijk en figuurlijk kwalitatieve ruimte biedt aan iedereen. Ik ben ervan overtuigd dat onze ontwerpers hierin sleutelfiguren zijn. Deze Dag van de Architectuur biedt ons alvast een knappe inkijk. Ik wens u vandaag bijzonder veel inzicht en uitzicht doorheen de architectuur, die zoals de Franse priester Ernest Dimnet schreef, van alle kunsten het traagst maar het meest zeker op onze ziel speelt. Joke Schauvliege, Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur & Cultuur

Den Bell, Antwerpen, DMT Architecten i.s.m. Styfhals & partners © Stad Antwerpen 3

deSingel, Antwerpen © Stéphane Beel Architecten © Eline R

PRAKTISCHE INFO Op zondag 9 oktober kan je tijdens de Dag van de Architectuur van 10u tot 18u individueel of met een gids opengestelde gebouwen bezoeken of een stadsrondleiding volgen langs verschillende architectuurprojecten en stadsontwikkelingen. De rondleidingen en tours worden gegeven door de architect zelf of een deskundige architectuurgids. Vooraf kan je info verkrijgen of reserveren via de website www.dagvandearchitectuur.be. Indien een rondleiding of een tour volzet is, proberen we een extra rondleiding te organiseren. Surf naar www.dagvandearchitectuur.be voor de meest actuele informatie. Infopunt In elke stad is er een centraal infopunt. Hier kan je op de Dag van de Architectuur alle informatie krijgen over het programma, de gidsbeurten in de gebouwen en de tours in een stad of regio. Stadsplannen kan je downloaden op www.dagvandearchitectuur.be en zijn verkrijgbaar op de infopunten. Opengestelde gebouwen Opengestelde gebouwen zijn vrij toegankelijk van 10u tot 18u. Uitzonderingen staan expliciet vermeld bij de informatie over het gebouw. De gidsbeurten in de opengestelde gebouwen starten om 14u, 15u en 16u en zijn gratis, tenzij anders aangegeven. Reserveren is aangewezen via www.dagvandearchitectuur.be of 03 242 89 65. Als je op voorhand reserveert ben je zeker van je plaats. Stadsrondleidingen en tours Voor een stadsrondleiding of bustour is reserveren verplicht via www.dagvandearchitectuur.be of 03 242 89 65. Een wandeling / fietstocht kost 8 Euro, een bustour 15 Euro, tenzij anders aangegeven. Op de dag zelf kan je enkel op de infopunten informeren of er nog plaats is. Voor fietstochten spring je op je eigen fiets of maak je gebruik van lokale fietsverhuur. De organisatoren van de Dag van de Architectuur verhuren zelf geen fietsen.

Toegankelijkheid Alle gebouwen zijn goed toegankelijk voor rolstoelgebruikers tenzij anders vermeld. indien nodig kan je een beroep doen op een VAi-host.

Meer architectuur Naast het programma van de Dag van de Architectuur kan je tal van boeiende architectuuractiviteiten meemaken: lezingen, debatten, tentoonstellingen, rondleidingen, reizen, … In dit magazine vind je een selectie van deze activiteiten. Op www.dagvandearchitectuur.be vind je een uitgebreide architectuurkalender. Voor meer info verwijzen we naar de website van de organisator van de activiteit.

Surf voor extra info Het magazine beperkt zich tot de basisinformatie. Op www.dagvandearchitectuur.be vind je gedetailleerde info over alle opengestelde gebouwen en rondleidingen. Bij elk gebouw of activiteit vind je op de site een uitgebreide beschrijving, een plannetje, de bereikbaarheid met openbaar vervoer en slimme links naar andere interessante projecten uit het programma.

Betalen Je kan online reserveren en betalen met creditcard of bancontact. Online betalen is gratis. Indien je niet online betaalt wordt een administratiekost van 1 Euro per ticket aangerekend.

4

INHOUD Organisatie en coördinatie Dag van de Architectuur Vlaams Architectuurinstituut (VAi) Jan Van Rijswijcklaan 155 2018 Antwerpen [email protected] www.vai.be Directeur: Christoph Grafe Projectleider: Stefan Siffer Redactie: Stefan Siffer, Egon Verleye, Tine Verschaeve Auteur: Egon Verleye Website: Monsieur Moiré Grafische vormgeving: Monsieur Moiré Tekening cover: Walter Warton, Pieces of deSingel Communicatie: Tine Verschaeve Regionale organisatie Provincie Antwerpen: Ar-Tur vzw, cityLabo/Antwerpen Averechts vzw, Stad Antwerpen, Vlaams Architectuurinstituut vzw Provincie Limburg: Architectuurwijzer vzw Provincie Oost-Vlaanderen: Stad Gent (Dienst Monumentenzorg en architectuur, AG-SOB), WARP vzw, Provincie Vlaams-Brabant: Stad en architectuur vzw Provincie West-Vlaanderen: Archipel vzw, Coördinatiepunt Duurzaam Kustbeheer Provincie WestVlaanderen, Oostende Werft vzw, SWAN vzw Thematisch partners cityLabo/Antwerpen Averechts, Coördinatiepunt Duurzaam Kustbeheer Provincie West-Vlaanderen, Departement Leefmilieu Natuur en Energie en Team Duurzame Ontwikkeling Vlaamse Overheid, Lijnstad E19, Ruimte voor infrastruc tuur, Onderzoeksgroep ArcK PHL, VMSW Met de financiële en/of logistieke steun van Afdeling Kunsten en Departement Leefmilieu Natuur en Energie van de Vlaamse Overheid, Nationale Loterij, Orde van Architecten Vlaamse Raad, DEXIA, ODS, Armstrong Plafonds, Bureau Bouwtechniek, Goedhart Repro, Atlas Reizen/Art Travel Met de promotionele steun van Weekend Knack , A+ , Kanaal Z, Trends, Radio 2 , Uit in Vlaanderen , Cobra, Archined, NAV, Livios

THEMA DUURZAAMHEID Architectuur die blijft

THEMA PARTICIPATIE 9

Architectuur met iedereen

29

THEMA GROEPSWONINGBOUW Gezocht: trendbreuk voor collectief wonen

45

PROVINCIE ANTWERPEN

PROVINCIE OOSTVLAANDEREN

PROVINCIE WESTVLAANDEREN

ANTWERPEN 14

GENT 32

DE KUST/OOSTENDE 48

De stad is de meest duurzame vorm van samenleven

Bouwen aan stedelijkheid

Stadsregio met landschapsparken

SINT NIKLAAS 38

TURNHOUT 19

BRUGGE 52 Hedendaagse architectuur als historische noodzaak

Periscoop

PROVINCIE LIMBURG

PROVINCIE VLAAMSBRABANT

BRUSSELWALLONIË

GENK/HASSELT 22

LEUVEN 40

56

Architecturale bi-pool

Studentenstad 2.0

Oktober is maand van de architectuur

5

6

7

“HET IS EEN ILLUSIE OM TE DENKEN DAT DE VRAAGSTUKKEN VAN ONZE TIJD –SCHAARSTE, VERVUILING, DE EINDIGHEID VAN DE GRONDSTOFFEN– OPGELOST KUNNEN WORDEN MET TECHNISCH VERNUFT ALLEEN.” Christoph Grafe

KENDALL, Antwerpen, Stramien architecten © Evelien Boonen 8

THEMA DUURZAAMHEID

ARCHITECT UUR DIE BLIJFT Christoph Grafe, directeur van het VAi (Vlaams Architectuurinstituut) en Denis Dujardin, landschapsarchitect en docent stedenbouw, pleiten voor een culturele benadering van het begrip ‘duurzaamheid’. Zij beschouwen de duurzaamheidsgedachte ruimer dan een puur technologische revolutie en willen naar een mentaliteitswijziging die ons aanzet creatiever en zuiniger om te gaan met onze leefomgeving. Door Egon Verleye >

Duurzaamheid is een begrip dat overal te pas en te onpas opduikt. Media, politici en wetenschappers proberen ons ervan te overtuigen dat het belangrijk is om duurzamer te gaan bouwen. Maar wat houdt dit ‘duurzaam bouwen’ juist in? De indruk bestaat dat het er vooral op neer komt om zoveel mogelijk te investeren in duurzame bouwmaterialen en alternatieve energievoorzieningen. Architectuurtheoretici en stedenbouwkundigen staan eerder sceptisch tegenover deze ‘geïsoleerde’, materiële obsessie voor ‘groener bouwen’.

> Mentaliteitswijziging Binnen de academische wereld en onderzoeksgroepen voor duurzaam bouwen gaan er steeds meer stemmen op om de focus op de technische, materiële invalshoek van duurzaamheid te nuanceren en meer de aandacht te vestigen op het sociale en culturele aspect van duurzaamheid. Christoph Grafe,

directeur van het Vlaams Architectuurinstituut, is pleitbezorger van deze stelling. Hij staat dan ook kritisch tegenover het gratuit gebruik van de term ‘duurzaamheid’: “Het is een toverwoord geworden waarmee we ons onvermogen bezweren fundamenteel na te denken over hoe onze leefwijze zou moeten veranderen.” Het is duidelijk dat Grafe zich prioritair wil focussen op een veel omvangrijker en urgenter probleem dan het ‘ecologische gevaar’. De nakende bevolkingsexplosie verdient volgens hem een prominentere plaats op de agenda. Volgens Grafe is de huidige technologische aanpak één van kortstondig actionisme en wordt het tijd om een ruimer gezichtsveld te belichten; “Het is een illusie om te denken dat de vraagstukken van onze tijd –schaarste, vervuiling, de eindigheid van de grondstoffen– opgelost kunnen worden met technisch vernuft alleen.” Waar moet duurzaamheid dan wel over gaan? Volgens Grafe is er dringend nood aan een drastische mentaliteitswijziging: 9

THEMA DUURZAAMHEID “Duurzaamheid vereist een heruitvinding van onze democratie. Deze moet zich baseren op nieuwe sociale contracten tussen geëmancipeerde burgers onderling met de overheid, waarin individuele verworvenheden en gemeenschappelijke belangen een nieuw evenwicht vinden. Dit zal zijn weerslag vinden in de richting van de leefomgeving.” De kiem voor deze culturele verandering ligt volgens Grafe bij de herinrichting van onze leefomgeving; “Een duurzame cultuur van wonen kan niet bestaan zonder een goed ontwikkelde cultuur van bouwen.” Dit laatste impliceert dus dat er in eerste instantie bij de bouwheren van vandaag een mentaliteitswijziging moet plaatsvinden. Denis Dujardin, landschapsarchitect en gastdocent landschap en stedenbouw aan diverse hogescholen, ziet hier een grote rol weggelegd voor projectontwikkelaars: “Je zou deze bezielers van de verkavelingcultuur moeten overtuigen om af te stappen van dat ‘hyperindividualistisch bouwen’ dat nu gangbaar is bij grote projecten.”

“Je kan nieuwe plaatsen zodanig inrichten dat mensen er gehecht aan raken.” Denis Dujardin

Projectontwikkelaars moeten, volgens Dujardin, beginnen inzien dat alternatieve woontypologieën als groepswoningbouw en meervoudig wonen de toekomst zijn voor een overbevolkt cultuurlandschap. Hij benadrukt dat het hierbij belangrijk is de gebruikers ervan te overtuigen dat deze alternatieven geen verlies aan privacy inhouden. “Projectontwikkelaars moeten inzien dat ze door het bouwen van een geconcentreerde, identificeerbare publieke ruimte een win-winsituatie kunnen creëren voor de woonkwaliteit van dat individuele wonen. Mij lijkt het dat wanneer mensen zich kunnen identificeren met een bepaalde wijk dit bijdraagt tot de levenskwaliteit.”

> Dierbaar is duurzaam Impliceert voorgaande redenering dat we vanaf nu met een schone lei van voor af aan moeten beginnen? Neen. Zonder dat we er veel aan moeten doen zijn gelukkig heel wat gebouwen en stedelijke ontwikkelingen reeds duurzaam. Stedenbouw met de sloophamer is geen oplossing om te komen tot duurzaam wonen en bouwen. Het potentieel van het bestaand patrimonium moet gemaximaliseerd worden en aangevuld met nieuwe architecturale ingrepen. De wisselwerking tussen het onroerend erfgoed en innovatieve architectuur moet de leefbaarheid van de gebouwde ruimte garanderen voor de huidige en toekomstige generaties. Een gelijkaardige dialectiek is nodig tussen de bebouwde en open ruimte. Op die manier is natuurbehoud steeds een vorm van landschapsarchitectuur. Grafe en Dujardin leggen allebei de nadruk op de emotionele en mentale waarde die gebruikers aan gebouwen, omgevingen, landschappen koppelen.

“Gebouwen en steden waarmee we ons emotioneel verbinden –waarvan we houden– zijn de beste vorm van duurzame leefomgeving.” beweert Grafe. Een passiefhuis waarin je je niet lekker voelt heeft geen toekomst. Architecturale kwaliteit is geen kwestie van een (luxueuze) saus over het functionele bouwwerk. Het is een basisvoorwaarde om te komen tot duurzame steden. Ook Dujardin deelt die mening; “Een plek is pas duurzaam wanneer ze gekoesterd wordt.” Bij het ontwikkelen van stedenbouwkundige projecten is het volgens hem belangrijk om te ontwerpen vanuit zogenaamde ‘punten’ in plaats van ‘lijnen’. “Deze punten kunnen verschillende vormen aannemen. Bij het IGLO-project (2005, D. Dujardin ism Technum, Linkeroever Antwerpen, stedenbouwkundig project met als doel verschillende generaties dichter bij elkaar te brengen) is dit ‘punt’ een straat, die als rode draad doorheen de wijk mensen tot ontmoetingen brengt. Eigenlijk heeft deze straat meer weg van een plein, waaraan allerlei sociale componenten gekoppeld zijn.” Het beste voorbeeld van duurzame stadsontwikkeling is volgens Denis Dujardin de aanwezigheid van pleinen: “Pleinen zijn eigenlijk de basis voor stedenbouwkundige kwaliteit. Het zijn in feite plaatsen waar mensen voortdurend –gewild en ongewild– elkaar ontmoeten. Ze vormen een concentratie van open ruimte en bebouwing die perfect samengaat.” Pleinen kunnen volgens Dujardin beschouwd worden als ‘dierbare punten’ in het landschap. Doordat ze geworteld zijn in onze gemeenschappelijke geschiedenis en een forum bieden voor sociale en culturele ontmoetingen, zijn pleinen volgens Dujardin uitermate duurzaam en gelden ze als voorbeeld voor woonvormen op macro - en microniveau. Hij concludeert: “Als stedenbouwkundig ontwerper moet je op een manier te werk gaan waarbij je het centrale en het dierbare –naar analogie met een plein– kan bewerkstelligen op een hedendaagse manier.” Is dergelijke emotionele verknochtheid aan een plek of gebouw –met het oog op duurzaam bouwen– ook mogelijk bij nieuwbouwprojecten? Het antwoord van Dujardin is resoluut ja! “Je kan nieuwe plaatsen zodanig inrichten dat mensen er gehecht aan raken.” Hij vermeldt hierbij het belang van de zogenaamde ‘omgevingspsychologie’, een manier om de ruimte en gebruikers te benaderen die volgens hem te weinig aan bod komt bij opleidingen Architectuur & Stedenbouw. “Men moet jonge architecten en stedenbouwkundigen leren nadenken over het begrip ruimte: hoe ervaren mensen een ruimte, hoe worden ruimtes beleefd en vooral, hoe reageert de psyche op een ruimte.”

10

INFO EN RESERVATIE WWW.DAGVANDEARCHITECTUUR.BE

“GEBOUWEN EN STEDEN WAARMEE WE ONS EMOTIONEEL VERBINDEN –WAARVAN WE HOUDEN– ZIJN DE BESTE VORM VAN DUURZAME LEEFOMGEVING.” Christoph Grafe

Open Leercentrum Gent, Sum Project © Stad Gent

OPENGESTELDE GEBOUWEN Antwerpen KENDALL, van pakhuis naar duurzame kantooromgeving Met de realisatie van ‘de KENDALL’ bewijst bouwheer SD WORX dat duurzaam bouwen en herbestemming hand in hand gaan. Het voormalige 19de eeuwse stapelhuis is door het ontwerp van architectenbureau Stramien en het advies van studiebureau Cenergie omgevormd tot een energiezuinig kantoorgebouw. Met de combinatie van allerhande passieve technieken en van een luchtdichte geïsoleerde schil aan de binnenzijde van het gebouw, is ‘de KENDALL’ een toonbeeld voor milieuvriendelijk verbouwen. KENDALL kantoorgebouw, 2010

Giststraat, 2000 Antwerpen Arch Stramien cvba (Architec- tuur en Ruimtelijke Planning), i.s.m. Cenergie cvba (duur zaam bouwen)

RONDLEIDINGEN Sint Niklaas Voorbeeld voor moderne uitvaartcentra: Crematorium Heimolen Claus & Kaan Architecten laat met Heimolen zien dat moderne, minimalistische architectuur een perfect opvangnet kan zijn voor menselijke emoties. Bij een crematorium denk je misschien niet meteen aan ‘duurzaamheid’, maar Heimolen bewijst dat het één het ander niet hoeft uit te sluiten. Zo beschikt het gebouw over een warmtewisselaar, die ervoor zorgt dat de warmte van de verbrandingsovens herbruikt wordt. Daarnaast heeft het complex een eigen waterfiltersysteem dat aangesloten is op het open watersysteem van de vijvers op de begraafplaats. Ovengebouw en ontvangstgebouw, 2008

Waasmunsterse Steenweg 9100 Sint niklaas Arch Claus & Kaan Architecten • Reservatie verplicht

Gent Open Leercentrum op de campus van Gent De basis van een duurzaam ontwerp is steeds de inplanting en oriëntatie. Deze werd voor het Open Leercentrum grotendeels bepaald door de inschakeling in het masterplan van de campus Schoonmeersen van de Hogeschool Gent. De zuidelijke gevel is voornamelijk massief opgebouwd met relatief kleine glaspartijen. Alle andere gevels zijn beglaasd in functie van maximaal daglicht. De binnengevel, die zuidwaarts gericht is, wordt beschermd tegen oververhitting door de membraanconstructie en de aanplanting van de bomen op de dakterrassen die in de zomer een extra filter vormen. Bijkomend zijn speciale technieken gebruikt in functie van regenwaterrecuperatie, daglichtsturing van de verlichting. Er werd geopteerd om geen koeling te voorzien, maar met het ventilatiesysteem kan een beperkte nachtkoeling worden gerealiseerd.

Kust, Oostende Krekengebied In het krekengebied worden heel wat veranderingen doorgevoerd. 630 ha wordt heringericht om de natuur en het milieu te beschermen. De stad Oostende werkt daarvoor samen met de Vlaamse Landmaatschappij. Er komt meer ruimte voor fietsers en wandelaars en de natuur kan er opnieuw rustig op haar plooi komen. Het krekengebied omvat een vijftal gebieden in Oostende en Oudenburg. Het betreft de Zwaanhoek, de Grote en Kleine Keignaert, het gebied met de Zoutekreek, Sluiskreek en Straatkreek, de Kleiputten van Snaaskerke en het toekomstige stadsrandbos tussen de Grintweg en de A10. Veel van de gronden zijn volgens het gewestplan natuurgebied, maar kennen momenteel geen natuurbeheer. Op termijn moeten deze gronden effectief ingericht en beheerd worden als natuurgebied. Het natuurinrichtingsproject zal die overgang begeleiden.

Open Leercentrum, 2009

Schoonmeersstraat 9000 Gent Arch Baro & SumProject 11

THEMA DUURZAAMHEID De stad Oostende zal het stadsrandbos verder aanleggen. Het is de bedoeling dat een zone van 150 ha langzamerhand omgevormd wordt tot bos. Hier en daar zijn open plekken met riet, water en graslandjes voorzien. Het bos zal een ideale plek zijn om de drukte van de stad te ontvluchten. Er komt ook een wandel- en fietspad. De privacy van de omliggende woningen wordt zoveel mogelijk gerespecteerd.


Aansluitend wordt het Fort Napoleon bezocht. In 1995 werd de eerst fase van de restauratie uitgevoerd onder leiding van ingenieur Wim Van der Schueren. De tweede fase werd begeleid door de architecten Govaert en Vanhoutte. Wandeling • Plaats: Oostende -Fortstraat 128 • Tijdstip: 14u-15u-16u • Duur: 1u • Prijs: 5 Euro • www.fortnapoleon.be

Fietstocht

• www.dekustkijktverder.be

• Plaats: De Lange Schuur, Stuiverstraat 599, 8400 Oostende • Tijdstip: 14u • Duur: 2u • Prijs: 8 Euro • www.vlm.be

Ruimtelijke omgeving Duin en Zee & Fort Napoleon Duin en Zee heeft enerzijds een gebouwencomplex en anderzijds een attractieve buitenomgeving door haar ligging midden in de duinen en vlak bij zee en strand. Bij het uitvoeren van de omgevingswerken lag de nadruk op de symbiose tussen jeugd en groen, met als doel natuurherstel en het behoud van open ruimte voor spelende kinderen.

Leefbare haven Zeebrugge Doel van dit project is zoveel mogelijk de hinder vanuit de haven van Zeebrugge, op de omliggende dorpen te verminderen en te dempen. Dit gebeurt door ondermeer door tal van landschappelijke ingrepen. Neem deel aan een fietstocht en ontdek hoe een havengebied ook een landschappelijke meerwaarde te bieden heeft. Fietstocht langsheen verschillende kleinere projecten waar telkens de landschappelijke impact van de haven werd aangepakt. Fietstocht • Plaats: Zeedijk 68, Knokke-Heist (ter hoogte van Natuurreservaat Baai Van Heist) • Tijdstip: 14u • Duur: 2u • Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht

Nieuwe publicatie Naar een groen en dynamisch stedengewest Duurzaam wonen & bouwen, Team DO (DAR, Afd. Stafdienst van de Vlaamse Regering) Vlaanderen zet sterk in op duurzaam wonen en bouwen. Eind 2004 startte de Vlaamse overheid het transitieproces duurzaam wonen en bouwen op om een fundamentele verandering (transitie) op gang te brengen naar een manier van wonen en bouwen die beantwoordt aan de principes van duurzame ontwikkeling. Twee doelstellingen stonden daarbij centraal: een langetermijnvisie ontwikkelen met het vizier op 2030, en een breed maatschappelijk vernieuwingsnetwerk opzetten. Dit jaar volgden nog twee nieuwe initiatieven die de transformatie van Vlaanderen naar een Groen en Dynamisch Stedengewest - een ambitie die werd geformuleerd in het plan Vlaanderen in Actie - mee moeten bevorderen. Begin maart ondertekenden minister-president Kris Peeters en de vijf Vlaamse provincies een samenwerkingsovereenkomst voor de ondersteuning van vijf provinciale steunpunten duurzaam wonen en bouwen. Deze steunpunten zullen in hun provincie uitgroeien tot de gespreks- en adviespartner inzake duurzaam wonen en bouwen voor een zo breed mogelijke doelgroep. Op korte termijn zal de Vlaamse Regering ook een Vlaamse maatstaf voor duurzaam wonen en bouwen goedkeuren. Dit instrument zal het referentiekader worden voor duurzaam wonen en bouwen in Vlaanderen. De Vlaamse overheid wil ondertussen uiteraard ook het goede voorbeeld geven via concrete realisaties in haar eigen gebouwen. Zo werd een handleiding opgesteld met een geïntegreerde waarderingsmethode voor de eigen kantoorgebouwen. Deze referentiegids, die in december 2010 geactualiseerd werd, maakt het mogelijk kantoorgebouwen te beoordelen op het vlak van duurzaamheid. De Vlaamse overheid heeft al enkele voorbeeldkantoorgebouwen gerealiseerd: zo is er onder meer het Centraal besturingsgebouw voor het Dijle- en Zennebekken in Leuven van de Vlaamse Milieumaatschappij, dat gebouwd werd conform de passiefhuisstandaard en met veel aandacht voor het water- en materialengebruik. En heel recent werd in Leuven ook het ambitieuze Vlaams Administratief Centrum (VAC) in gebruik genomen, dat de maximale score behaalt volgens de handleiding kantoorgebouwen. Daarnaast hebben ook de sociale huisvestingsmaatschappijen al bewezen dat zij een voortrekkersrol spelen, en ook bij scholenbouw en in de zorgsector worden grote inspanningen geleverd voor duurzaam wonen en bouwen. De Vlaamse overheid zal dit najaar een staalkaart presenteren van enkele vooruitstrevende realisaties via een voorbeeldenboek dat de eigen goede praktijken in de kijker zet. Bedoeling is om duurzaam wonen en bouwen meer bekendheid te geven. Naast publieke gebouwen, wordt in de publicatie ook sterk de nadruk gelegd op het woon- en verblijfsaspect via projecten in de sociale huisvesting, de zorgsector en toeristische verblijfscentra. Alle aspecten van duurzaamheid worden belicht aan de hand van een tiental reportages van zowel nieuwbouwprojecten als herbestemmingen van bestaand patrimonium. Voor meer info over bovenstaande initiatieven kan u mailen naar [email protected]

Fort Napoleon, Oostende, Architectuurburo Govaert & Vanhoutte © Stefan Dewickere

12

Uitreiking Cultuurprijs Architectuur 2010-2011 Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur Joke Schauvliege reikt op zaterdag 8 oktober de Cultuurprijs van de Architectuur uit. De Vlaamse Gemeenschap heeft een traditie in het uitreiken van Cultuurprijzen. Het zijn kwaliteitslabels en de overheid wil daarmee blijk geven van erkenning voor het culturele belang van het werk van de laureaten. Bovendien zijn het stimuli van de verschillende cultuurdisciplines en verhogen ze het culturele bewustzijn. Vanaf het seizoen 2010-2011 zetten de Vlaamse Cultuurprijzen ‘nieuwe stijl’ de verschillende sectoren meer in de kijker. Vlaams minister van Cultuur Joke Schauvliege besliste daarom vanaf het seizoen 2010-2011 de prijzen op een sectorevenement uit te reiken. De Cultuurprijs voor Architectuur wordt uitgereikt op de vooravond van de Dag van de Architectuur. • Datum: zaterdag, 8 oktober 2011 om 20u • Organisator: Vlaams Ministerie van Cultuur, Jeugd, Sport en Media. • Locatie: deSingel, internationale kunstcampus • Adres: Desguinlei 25, 2018 Antwerpen • www.vai.be of www.cultuurprijzen.be

VIBE (Vlaams Instituut voor Bio-ecologisch Bouwen en Wonen Duurzaam bouwen is goed, biologisch bouwen is beter Najaarscampagne van VIBE In 1981 werd het Genootschap voor Gezond Bouwen en Wonen, de voorloper van VIBE, opgericht. 30 jaar later is het bio-ecologisch bouwen actueler dan ooit. De 30ste verjaardag wordt daarom gevierd met een campagne die het hele najaar zal inpalmen. Verspreid over de herfst biedt VIBE een ruime waaier aan cursussen, vormingen en studiedagen aan. Zoals elk jaar zal VIBE ook aanwezig zijn op beurzen als Passive House (Brussel, 12-13 september) en Hout & Groen Wonen (Antwerpen, 19-20 november) en is er ook een bioecologische VIBE-tour tijdens de Ecobouwers Opendeur van BBL (5-6 & 11-13 november ).

Presentatie vlugschrift DIERBAAR IS DUURZAAM

Naar een duurzame cultuur van het bouwen Een specifiek aspect dat in de komende jaren aandacht moet krijgen is de invulling van de wens naar een duurzamere architectuur en stedenbouw. Vandaag wordt het duurzaamheidsbegrip vaak zuiver bouwtechnisch benaderd, zij het in de vorm van experimenten met passiefhuizen, zij het door de toepassing van gesofisticeerde technologieën in grotere gebouwen. Ondertussen bestaat er een reëel gevaar dat de wens om het eigen huis gereed te maken voor de toekomst door het volledig in te pakken in dikke isolerende lagen, het aanzien van de steden en het landschap in de komende jaren volledig gaat veranderen. De ontwikkelingen in andere Europese landen doen vermoeden dat dit op termijn ook in Vlaanderen zichtbaar zal zijn in bouwkundige aanpassingen aan privéhuizen, maar waarschijnlijk ook aan openbare gebouwen. Het is zaak om hierop nu te anticiperen. Het initiëren van een geïnformeerd publiek debat over de mogelijke gevolgen van deze ontwikkeling voor de cultuur van het bouwen moet één van de belangrijke taken voor het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) zijn. Het is ook een uitdaging omdat de wens naar een bouwkundige aanpassing van het eigen huis diep geworteld is in een land waar het kleinschalige eigen woningbezit dominant is. Het gaat hier niet alleen om ecologische, maar ook om sociale duurzaamheid. Christoph Grafe, Directeur VAi Dit is een fragment uit het vlugschrift rond culturele duurzaamheid (auteur Christoph Grafe), dat gelanceerd wordt tijdens de uitreiking van de cultuurprijs voor architectuur op zaterdag 8 oktober 2011.

www.vibe.be

13

PROVINCIE ANTWERPEN ANTWERPEN

DE STAD IS DE MEEST DUURZAME VORM VAN SAMENLEVEN ’t Eilandje © AG Stadsplanning

Waar vroeger de haven zich onttrok van de stad zien we nu de ontplooiing van het stedelijk weefsel van de 21ste eeuw.

Antwerps stadsbouwmeester Kristiaan Borret is ervan overtuigd dat wonen in ’t Stad meer kwaliteiten te bieden heeft dan een ‘energiezuinige’ villa op het platteland. Samen met Borret werpt het VAi een blik op de stedenbouwkundige ontwikkelingen van de ‘koekenstad’. Een stad waar volgens de stadsbouwmeester alternatieve woonvormen, meervoudig ruimtegebruik en participatie steeds meer aandacht krijgen. Kristiaan Borret, ondertussen bezig aan zijn tweede ambtstermijn als Antwerps stadsbouwmeester, heeft ‘duurzame stadsbeleving in Antwerpen’ als voornaamste streefdoel op zijn agenda staan. Het hanteren van een ruim assortiment aan energiezuinige, technische ingrepen beschouwt hij hierbij niet als alles zaligmakend. De stadsbouwmeester legt de nadruk op de misvatting die vandaag heerst rond ‘duurzaam bouwen’, en verwijst hiervoor naar het natuurlijke duurzaamheidvoordeel van een stad. Borret: “We zitten momenteel –door regelgeving, subsidies en fiscale mechanismen– in een situatie waarbij men met de bouw van een passiefbouw-villa aan de rand van de stad (met twee auto’s voor de deur die dagelijks moeten uitrukken om op het werk te geraken) naar energieverbruik beter beloond wordt dan bijvoorbeeld met het vernieuwen van een rijhuis in Borgerhout waarbij heel de week de auto niet wordt gebruikt.”

Dat Antwerpen met deze visie op duurzaamheid en mobiliteit hoog inzet bewijst volgens Borret een project als het Groen Kwartier (door Beel & Achtergael Architecten, i.s.m. 360 Architecten en Huiswerk Architecten), gelegen op het terrein van het voormalig militair hospitaal, vlakbij Berchem-station. “Het Groen Kwartier is een stedelijk project dat zeer goed inspeelt op een evolutie waarbij we het gebruik van de wagen beperken tot het absolute minimum.” Niet alleen duurzame mobiliteit staat in dit project centraal, er wordt ook ingespeeld op de alsmaar toenemende diversiteit in onze maatschappij. Zo voorziet het Groen Kwartier verschillende woontypologieën, gaande van chique lofts en ruime gezinswoningen tot sociale woningen met een collectief karakter. Borret merkt hierbij op: “Belangrijk bij projecten met een sociale mix is dat de architecturale kwaliteit bij de verschillende woonvolumes dezelfde is.” 14

Een interessant gegeven als je weet dat 25% van het Groen Kwartier bestaat uit sociale huisvesting.

> Antwerpen terug aan de Schelde Als je kijkt naar wat Antwerpen op stedenbouwkundig gebied van plan is, is het Groen Kwartier nog een bescheiden project. Het Antwerpse stadsbestuur wil met een groot ruimtelijk structuurplan de relatie tussen de stad en het water herstellen. “Het is een duidelijke visie om Antwerpen verder te ontwikkelen langs de Schelde. Door de veranderingen op de zogenaamde noord zuidas willen we afstand nemen van het stereotiepe concentrische model dat alsmaar verder uitdeint in de open ruimte”, stelt Borret. Deze noord-zuidas krijgt vorm door drie grote stedenbouwkundige projecten. Eerst en vooral wordt er verder gewerkt aan de hele ontwikkeling rond ’t Eilandje. Nu deze nieuwe ‘hotspot’ stilaan tot volle wasdom komt door prominente bouwwerken als het MAS (Neutelings Riedijk Architecten) en de London Tower (Conix Architects), wordt het volgens Borret tijd om Antwerpen-Noord verder te verkennen. “Met de geplande ontwikkeling rond de Cadixwijk en de aanleg van een nieuw park aan de ‘Droogdokken’, in de ‘bocht’ van de Schelde, schuiven we nog meer op naar het Noorden.”

“DE MODERNE ANTWERPENAAR WIL WEG VAN HET ‘HUISJE, TUINTJE IN DE STAD’- IDEE.”

gaan zij voldoende gelegenheid hebben om alternatieve woontypologieën te integreren”, aldus een overtuigde Borret.

> ‘De schoonste parking van Europa’ De grootste stedenbouwkundige transformatie zal zich tussen Noord en Zuid afspelen. Om de stad te beschermen tegen overstromingen bij uitzonderlijke stormtij ondergaan de Scheldekaaien, waar vandaag ondermeer de ‘schoonste parking van Europa’ ligt, binnenkort een drastische opwaardering. De waterkeringsmuur gewoon verhogen tot 2m25 boven de blauwe steen is geen optie want dat zou het zicht op kaai en rivier vernietigen. Kaaivlakken, grashellingen, bomen en een ondergrondse parking zullen de verhoogde waterkering inpassen in een nieuw beeld voor de Scheldekaaien als uithangbord van Antwerpen. Naar een kopie van de reeds bestaande Europese ‘Waterfront-projecten’ wil Borret echter niet gaan: “Bij dergelijke projecten werd dikwijls geopteerd voor een volledige herdefiniëring van de plek. Wij willen te allen tijde de charme van de kaaien bewaren. Vandaag is het een plaats waar allerhande activiteiten spontaan ontstaan, en dat willen we juist aanmoedigen.”

“EIGENLIJK IS ANTWERPEN ZICH OPNIEUW AAN HET UITVINDEN. WE EVOLUEREN NAAR EEN NIEUWE INVULLING VAN REEDS BESTAANDE STADSDELEN, WAT OP ZICH HEEL DUURZAAM IS.” Kristiaan Borret

Kristiaan Borret

Het ‘Nieuw Zuid’ en ‘Petroleum Zuid’ voorzien eveneens een stedelijke uitbreiding in de andere richting. Het opvallendste project is uiteraard het geplande voetbalstadium, dat de twee Antwerpse voetbalploegen onder één dak zal brengen. Daarnaast is er op het ‘Nieuw Zuid’ een belangrijke opportuniteit om aan duurzame wijkontwikkeling te doen. Deze geplande stadsontwikkeling zal een belangrijke meerwaarde bieden bij de Antwerpse kandidatuur voor de ‘Green Capital of Europe - Award’. Als Antwerps stadsbouwmeester ziet Borret in de stad een kentering in de relatie tussen de publieke - en private ruimtebeleving. Hij wil daar dan ook op inspelen: “Er duiken meer en meer particuliere initiatieven op waarbij oude fabriekspanden, grote herenhuizen en binnengebieden worden omgevormd tot collectieve woonfaciliteiten. De moderne Antwerpenaar wil weg van het ‘huisje, tuintje in de stad’- idee.” Borret is daarom op zoek naar manieren om dergelijke initiatieven te beantwoorden met concrete bouwplannen. “Het team stadsbouwmeester is bezig om architecten en ontwikkelaars te stimuleren om nieuwe vormen van samenwonen en collectief ruimtegebruik te verkennen. Op het ‘Nieuw Zuid’

In deze grote stedenbouwkundige uitdaging voorziet de Antwerps stadsbouwmeester ook een plaats voor de stem van de burger en gebruiker van deze ruimte. Daar waar met Park Spoor Noord (Studio Associato Secchi-Viganò ism Meertens & Steffens, Buro Kromwijk en Iris Consulting) een goede aanzet werd gegeven voor een duurzame participatiepolitiek, wil Borret nog veel verder gaan. “Participatie is meer dan communicatie. Ik pleit voor nog meer inspraak, maar op een vroeger moment. Er moet van bij het voortraject (dus voor dat er nog maar iets op papier staat) naar de mening van de toekomstige gebruikers gevraagd worden.” Borret benadrukt wel dat het stadsbestuur de resultaten van inspraak moet afwegen en kunnen motiveren om een andersluidend standpunt in te nemen. Als antwoord op de vraag hoe hij de toekomstige ontwikkeling van Antwerpen ziet, benadrukt Borret nogmaals het belang van de toekomstige verdichting volgens een noord-zuidas langs de Schelde. Daarnaast ziet hij een enorme uitdaging voor Antwerpen op vlak van verkeersinfrastructuur en mobiliteit, met een herdefiniëring van de stedelijke publieke ruimte als belangrijk gevolg. Borret: “Eigenlijk is Antwerpen zich opnieuw aan het uitvinden. We evolueren naar een nieuwe invulling van reeds bestaande stadsdelen, wat op zich heel duurzaam is.” (EV) 15

PROVINCIE ANTWERPEN ANTWERPEN


OPENGESTELDE GEBOUWEN IN ANTWERPEN 1 Felixarchief Het 19de eeuwse Sint-Felixpakhuis kreeg een ingrijpende renovatie en biedt sinds 2006 onderdak aan het Antwerpse stadsarchief. Blikvanger is een 70m lange lichtstraat door het gebouw die de verbinding vormt tussen de historische binnenstad en het Eilandje. Op het gelijkvloers is er een nieuwe tentoonstellingsruimte over stadsvernieuwingsprojecten.

3 Den Bell Deze ‘ivoren’ telecomtoren uit de jaren 1960 herbergt vandaag allerhande openbare stadsdiensten en staat door middel van een publiek plein meer dan ooit in verbinding met zijn omgeving.

6 Jeugdherberg Pulcinella Vincent Van Duysen Architects creëerde met dit semipublieke gebouw aan een nieuw plein, een originele verzamelplaats voor de jeugd. VVD is er in geslaagd een goed evenwicht te vinden tussen geborgenheid en openheid, een dualiteit die past bij een jeugdherberg.

9 MAS (Museum Aan de Stroom) Het MAS is veruit het meest besproken gebouw van het voorbije jaar, en kan dus ook tijdens de Dag van de Architectuur niet ontbreken. Ontdek dit nieuwe Antwerpse oriëntatiepunt op eigen houtje of schrijf je in voor een architectuurrondleiding met gids.

Jeugdherberg, 2011

Museum, 2010

Foto: Stad Antwerpen

Bogaardplein, 2000 Antwerpen Arch Vincent Van Duysen Architecten

• Reservatie verplicht

Foto: Vincent Van Duysen Architects

Hanzestedenplaats 1 2000 Antwerpen Arch Neutelings Riedijk Architecten

4 deSingel De nieuwbouw van Beel is voor vele automobilisten een vast gegeven op de ring van Antwerpen geworden. Tijdens de Dag van de Architectuur kan je ook een kijkje nemen binnenin deze 12.000m² grote culturele mastodont. Hier bevinden zich ook de kantoren van het VAi.

7 KENDALL-kantoorgebouw Met de combinatie van allerhande passieve technieken en de aanbrenging van een luchtdichte geïsoleerde schil aan de binnen zijde van het gebouw, is ‘de KENDALL’ een toonbeeld voor milieuvriendelijk verbouwen.

Kantoorgebouw, 2009

Francis Wellensplein 2018 Antwerpen Arch DMT Architecten i.s.m. Styfhals & Partners

Stadsarchief, 2006

Oude Leeuwenrui 29 2000 Antwerpen Arch Robbrecht & Daem Architecten

2 Centraal Station Het Centraal Station werd in juni van dit jaar bekroond als één van de zes hoofdwinnaars van de Europa Nostra Awards, de EU-prijzen voor buitengewoon cultureel erfgoed. De jury prees de geslaagde omschakeling van een terminusstation naar een station met doorgaand verkeer en “het gelijktijdige herstel van het monumentale stationsgebouw in zijn vroegere luister”. Station, 2008

Koningin Astridplein 27 2000 Antwerpen Arch Jacques Voncke • Rondleidingen om 14u – 15u – 16u • Prijs: 5 Euro

Foto: Filip Dujardin

Internationale kunstcampus, 2010

Desguinlei 25 2018 Antwerpen Arch Stéphane Beel Architecten Foto: Eline R

5 Groen Kwartier Een 19de-eeuws militair hospitaal wordt omgetoverd tot een groene woonoase van 7ha, middenin de stad. Kazerne gebouwen worden herbestemd tot chique lofts, appartementen en sociale woningen.


Kantoorgebouw, 2010

Giststraat, 2000 Antwerpen Arch Stramien 8 London Tower De toren van Conix Architecten gaat door zijn ontwerp en strategische inplanting de dialoog aan met het plaatselijke stedelijke landschap. Door middel van een publieke doorgang en een geplande fietsen loopbrug zal de London Tower, samen met het MAS en Park Spoor Noord, zorgen voor een verdere ontwikkeling van de noordelijke ‘toegangspoort’ van de stad.


10 Schermenhuis Bourla kantoren Toneelhuis Wat vroeger een depot voor decors was, herbergt vandaag transparante kantoorruimtes. De verticale structuur, die nodig was om de enorme decors te stockeren, bleef bewaard en zorgt voor een unieke ruimtebeleving. Kantoorgebouw, 2007

Orgelstraat 7, 2000 Antwerpen Arch Architecten De Vylder Vinck Taillieu Foto: Filip Dujardin • Rondleidingen om 14u – 15u – 16u • Reservatie verplicht

Woonbuurt, 2005-2015

Hoek Marialei – Boomgaardstraat, 2018 Antwerpen Arch Beel & Achtergael, 360 Architecten, Huiswerk Achitecten

Kantoorgebouw & woongebouw, 2010

Londenstraat, 2000 Antwerpen Arch Conix Architecten Foto: Bram Goots • Reservatie verplicht

9 16

4

3

11 Parkloods De historisch waardevolle ‘Werkplaats Diesel Tractie’ werd herbestemd tot multifunctionele expohal, kantoren voor logistieke ondersteuning, horecazaak, ‘buurtsportloods’ en nieuwbouwsporthal.

8

6

12 The Cabin Een voormalige ‘brug’ van een schippersboot gaat de confrontatie aan met een 19de-eeuwse herenwoning. Dit ‘objet trouvé’ vindt zijn nieuwe rustplaats op het dak en biedt de bezoeker een uniek uitzicht op de Antwerpse skyline.

12

Utiliteitsgebouw, 2007

Viaduct-Dam, 2060 Antwerpen Arch Verdickt & Verdickt Architecten

Winkel / Woning, 2011

Foto: Ian Coomans

Foto: Import Export



Volkstraat 58, 2000 Antwerpen Arch Import - Export architecture

11

10

10 17

PROVINCIE ANTWERPEN ANTWERPEN RONDLEIDINGEN IN ANTWERPEN 14 De Ronde van ‘t Eilandje Deze fietstocht brengt het verhaal van een verdwenen wereldhaven, in een notedop. Maar dit is evengoed het verhaal van een heroplevende stadswijk, waarin maritiem erfgoed een belangrijke rol speelt. Fietstocht • Plaats: Oude Leeuwenrui 29,


16 Luchtbal Het noorden van Luchtbal heeft de karakteristieken van een tuinwijk, met laagbouw, veel grondgebonden woningen met voor- en achtertuinen en een amorf stratenpatroon. In deze tuinwijk kocht AG VESPA 10 hoekpanden die aan renovatie toe waren. AG VESPA realiseert hier 28 aantrekkelijke en betaalbare wooneenheden met tuin of ruim terras.

18 Schipperskwartier Het Schipperskwartier is de laatste jaren geëvolueerd van een buurt die voornamelijk gekend was voor prostitutie naar een aantrekkelijke, volkse wijk waar het leuk is om te wonen en te werken. Er kwamen woningen voor jonge gezinnen, gezellige winkels en cafés. AG VESPA speelt mee een voortrekkersrol in de vernieuwing en ontwikkeling van de wijk.

Wandeling

Wandeling

• Plaats: Luchtbal, 2030 Antwerpen

• Plaats: Falconplein, 2000 Antwerpen

• Wat: wandeling gronden pandenbeleid

• Tijdstip: 13u30

AG Vespa

• Duur: 1,5u

2000 Antwerpen

• Tijdstip: 13u30

• Prijs: 8 Euro

• Tijdstip: 10u of 14u

• Duur: 1,5u


• Duur: 2u

• Prijs: 8 Euro

• Prijs: 8 Euro



15 Groen Kwartier Wandelend debat Het VAi organiseert in samenwerking met CityLabo/Antwerpen op de Dag van de Architectuur een ‘wandelend debat’ in het Groen Kwartier. De deelnemers krijgen de mogelijkheid om samen met projectleider Philip Rubbens (WILMA & Vanhaerents), architect Guy Van Seters (Beel & Achtergael), architect Erik Wieërs (Huiswerk Architecten), AG VESPA, AG Stadsplanning en Kristof Boving (historisch specialist van de site) te reflecteren en debatteren over het project. Voor meer info: zie thema Participatie.

17 Antwerpen Noord AG VESPA kocht de afgelopen jaren een aantal verwaarloosde en leegstaande panden aan op het De Coninckplein en omgeving. Deze aankopen kaderen in de totaalvisie van de stad Antwerpen om de omgeving van het De Coninckplein aantrekkelijk te maken. De panden werden afgebroken en vervangen door nieuwbouwprojecten. Door de realisatie van woningen voor de middenklasse wil de stad het thema ‘kwalitatief stedelijk wonen’ in de wijk introduceren en ondersteunen. Wandeling • Plaats: Noord, Antwerpen • Wandeling gronden pandenbeleid AG Vespa

19 Expeditie E19 Bustour • Plaats: vertrek deSingel, Desguinlei 25,

MEER ARCHITECTUUR IN ANTWERPEN

2018 Antwerpen • Duur: 3u • Prijs: 15 Euro • Reservatie verplicht (zie ook p. 21)

20 Ontspoord groen park Spoor Noord Ontspoord groen slingert zich doorheen het park, langs ravottende waterratjes en families met picknickmanden. Het gerecupereerde industriële spoorerfgoed wordt eveneens uitgebreid onder de loep genomen, met als kers op de taart: de opgeknapte watertorens. Foto: Stijn Bollaert

• Tijdstip: 13u

• Plaats: op de hoek van Boomgaardstraat -

• Duur: 1,5u

Wandeling

• Prijs: 8 Euro

• Plaats: Dam Station, Damplein


2060 Antwerpen

• Tijdstip: 10u en 14u

20

• Tijdstip: 9u & 14u

Wandeling Marialei, 2600 Antwerpen

20

• Duur: 2u

• Tijdstip: 14u

• Prijs: 8 Euro

• Duur: 2u


• Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht

Cultuurprijs Architectuur Uitreiking Cultuurprijs voor Architectuur door minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur Joke Schauvliege. • Plaats: deSingel, Desguinlei 25, 2018 Antwerpen • Datum: 8 oktober 2011 • Tijdstip: 20u • www.vai.be www.cultuurprijzen.be (zie ook p. 13)

Nieuw depot Museum Plantin-Moretus Het museum toont de ontwerpen voor het nieuwe depot, van de hand van architectenbureau NoA, dat de architectuur wedstrijd won. • Plaats: Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmarkt 22-23, 2000 Antwerpen • Datum: 9 oktober 2011 • Tijdstip: 10 tot 17 uur • www.museumplantinmoretus.be

18

PROVINCIE ANTWERPEN TURNHOUT Rubens als Architect Vanaf 10 september 2011 loopt in het Rubenshuis in Antwerpen ‘Palazzo Rubens. De meester als architect’. Het is de eerste tentoonstelling die is gewijd aan Rubens’ bemoeienissen met architectuur. U ontdekt er waardevolle architectuurboeken uit de bibliotheek van Rubens en topwerken van Michelangelo, Van Dyck, Jordaens, Giulio Romano en van Rubens zelf. Tentoonstelling

Periscoop Op de Dag van de Architectuur wordt de Periscoop plechtig ingehuldigd. De artistieke interventie van architect/kunstenaar Emilio Lopez-Menchero kan je bezoeken in de watertoren in het centrum van Turnhout. Deze watertoren is een beschermd monument en is momenteel niet meer in gebruik. Het is de ideale plek om ongezien het omringende landschap af te speuren op zoek naar de zo gegeerde architectuur. We gaan ook de confrontatie aan tussen de historische kwaliteitsvolle architectuur en de ontbrekende hedendaagse architectuur en reflecteren over de rol van oude en moderne monumenten in een later leven. Het project sluit tevens aan bij het hoofdthema ‘Randland-Hartland’ dat Turnhout in 2012 als cultuurstad van Vlaanderen zal uitdragen. In heel 2012 zal de installatie te bezoeken zijn tijdens de openingsuren van het Watertorenfestival. Illustratie: Emilio Lopez-Menchero

• Plaats: Rubenshuis, Wapper 9-11, 2000 Antwerpen

Inhuldiging

• Datum: 1.09.2011 tot 11.12.2011

• Plaats: Watertoren, Warandestraat, 2300 Turnhout

• www.rubenshuis.be

• Datum: 9 oktober 2011

www.palazzorubens.be

• Tijdstip: 10u. • www.ar-tur.be

Wonen in de stad Kom ‘wonen in de stad’ ontdekken, een dag waarbij fiere Antwerpenaars u graag binnenlaten in hun gerenoveerde woning.

www.turnhout2012.be

Op zaterdag 8 oktober vertellen enkele bewoners zelf hoe zij hun huis vonden, wat ze ermee deden en hoe zij het leven in de stad ervaren. Een buurtbewoner leidt de wandelaars naar de verschillende deelnemende woningen, staat stil bij de vele leuke plekjes onderweg en vertelt ondertussen over het leven in dit deel van de stad. • Plaats: in verschillende delen van de stad • Datum: 8 oktober 2011 • Tijdstip: vanaf 13u • www.antwerpen.be Infolijn 03 22 11 333

19

Architectuur hier ! september

oktober

november

> 22.09.2011 Opening expo architecten De Vylder Vinck Taillieu met lezing Tony Fretton (VK)

> 04.10.2011 Expo en debat Jonge makers denkers dromers, io-architecten

> 29.11.2011 Opening, expo en debat Jonge makers denkers dromers, pt-architecten

> 06.10.2011 Opening leeszaal kunstcampus

op dinsdagen Hoe maken we Europa? Een reeks lezingen van architecten en schrijvers over architectuurcultuur, georganiseerd in samenwerking met Artesis Hogeschool.

> 08.10.2011 Uitreiking cultuurprijs architectuur 2010–2011 Presentatie vlugschrift dierbaar is duurzaam > 09.10.2011 Dag van de architectuur, overal in Vlaanderen

Vlaams Architectuurinstituut Desguinlei 25 2018 Antwerpen T +32 (0)3 242 89 70 [email protected] www.vai.be

Alle info en nog veel meer ook op onze sprankelende nieuwe websites: www.vai.be en www.dagvandearchitectuur.be Kom ook kijken, struinen, lezen of studeren in de nieuwe leeszaal van deSingel.

20

E19 © Robin Geyns

Expeditie E19 Op architectuursafari in een hernieuwde ‘lijnstad’. Wie dacht dat de autosnelweg geen plek is voor architectuur heeft het mis. Twee pas afgestudeerde architecten, Thomas Cattryse en Simon De Waepenaere, nodigen je uit op een architecturaal-antropologische ontdekkingsreis naar een plek die we allemaal beweren te kennen: de E19. De Vlaamse ruimtelijke context wordt gekenmerkt door een bijzonder dicht netwerk aan infrastructuur van wegen, snelwegen, kanalen en spoorwegen. Het infrastructuurproject is hier bepaald door de logica van de ingenieur, abstract en efficiënt. De ruimtelijke context komt daarbij op de tweede plaats. Nochtans is sinds enkele jaren, onder stimultans van de vorige Vlaams Bouwmeester, hernieuwde aandacht voor het infrastructuurproject als ontwerpopgave. Toch zijn er bij de huidige ontwerpmatige houding enkele kanttekeningen te plaatsen. Vaak lijken de ontwerpen voorbij te gaan aan de vraag - maar ook het potentieel - van infrastructuur binnen de hedendaagse maatschappij.

drachten, filmfragmenten en muziek maken je wegwijs in de complexe ‘snelwegcultuur’. Cattryse en De Waepenaere willen met deze tour de aandacht vestigen op het potentieel die dit infrastructuurnetwerk kent. Ze zien de E19 als een staalkaart van de ruimtelijke ‘types’ die kenmerkend zijn voor de ‘netwerkstad’. De strook van ‘non-places’ beschouwen ze als strategische plekken die voor ontwerpers een architecturale en stedenbouwkundige uitdaging zijn. Schrijf je in voor deze unieke architectuursafari en wees verbaasd over ongekende architecturale en stedenbouwkundige uitdagingen op één van de belangrijkste assen van West-Europa. Bustour • Plaats: parking van ‘deSingel’, Desguinlei 25, 2018 Antwerpen • Tijdstip: De bus rijdt 2 maal uit, één keer om 9u en één keer om 14u. De expeditie legt ongeveer 90km af • Duur: 3 u

Een bustour neemt je mee op de E19 in een expeditie vanaf de Antwerpse Ring tot het logistiek centrum Hazeldonk aan de BelgischNederlandse grens. Onderweg wordt je ondergedompeld in een wereld van ‘non-places’. Snelwegparkings, treinstations en andere, op het eerste zicht weinig betekenisvolle plekken, vormen het toneel voor een ‘multisensorische beleving’. Op een vijftal kenmerkende locaties stappen we uit en brengen we een bezoek aan de ‘lijnstad E19’. Voor-

• Prijs 15 Euro • www.dagvandearchitectuur.be • Reservatie verplicht Expeditie E19 kadert binnen het project ‘Lijnstad E19. Ruimte voor infrastructuur’ ism Labo Stedenbouw, UGent.

21

PROVINCIE LIMBURG GENK HASSELT


ARCHITECT URALE BI-POOL C-Mine, Cultuurcentrum Genk, 51N4E, © Stad Genk

“VOOR HASSELT EN GENK IS HET VOORAL VAN BELANG OM ZICH NIET TE WILLEN SPIEGELEN AAN GROTE STEDEN ALS ANTWERPEN, GENT EN BRUSSEL.” Jo Berben

Genk en Hasselt slaan steeds meer de handen in elkaar om kwalitatief hoogstaande architectuur en kunst in de provincie Limburg te stimuleren. Een evolutie die ondermeer door Jo Berben, architect (a2o-architecten) en docent aan het departement Architectuur van de Provinciale Hogeschool Limburg, met enthousiasme wordt onthaald. “Je kan vandaag spreken van een culturele as, die start in Kunsten centrum Z33 in Hasselt, en helemaal wordt doorgetrokken tot in C-Mine in Genk.” Hasselt en Genk kennen van oudsher een rivaliteit waarbij men elkaar de loef wil afsteken. Terwijl deze wedloop in de politieke arena sporadisch het nodige stof doet opwaaien, groeien de Limburgse steden op vlak van kunst en architectuur alsmaar dichter naar elkaar. “Het is ooit anders geweest”, zegt Jo Berben, wanneer hij het heeft over de architecturale kruisbestuiving tussen Genk en Hasselt. Vroeger hadden beide steden hun eigen politieke én architecturale agenda, wat dikwijls resulteerde in een architectuur die in grote mate beantwoordde aan het imago en de economische activiteit van elke stad. Volgens Berben was het Hasselt dat als eerste het roer heeft

omgegooid, naar een meer innovatieve architectuur en stads ontwikkeling. “Hasselt kende vroeger een hoog ‘Anton Pieckgehalte’ dat gekenmerkt werd door brave, behoudsgezinde architectuur. De laatste decennia merk je dat de stad dit juk heeft afgeworpen en er een frisse architecturale wind waait. Concreet krijgt dit gestalte in een nieuwe infrastructuur en pleinen, creatieve inbreidingsprojecten en grote openbare bouwprojecten. Maar Genk is deze ‘achterstand’ vandaag ruimschoots aan het inhalen. De stad trekt hiervoor enerzijds de kaart van ‘inbreiding’ met als doel het centrum te herwaarderen. Daarnaast beschikt Genk over een zeer interessante periferie 22

waar zich voormalige industriële sites bevinden met een enorm potentieel. Berben wijst hierbij op het ruimtelijk voordeel dat Genk heeft ten opzichte van Hasselt, dat over minder speelruimte beschikt door de hogere graad van verdichting. “Genk is momenteel heel sterk bezig met deze uitgebreide complexen een duurzame herbestemming te geven.” Het beste product van dit beleid is uiteraard de site C-Mine, dat tevens ruimte voorziet voor andere projecten. Voor Jo Berben zijn de mooiste ‘subprojecten’ die hieruit zijn voorgekomen de gloednieuwe MAD-faculty (Bogdan & Van Broeck Architects) en het nieuwe cultuurcentrum (51N4E). Berben heeft het over een zogenaamde ‘bi-pool’ wanneer hij refereert naar de culturele en architecturale brug die wordt geslagen tussen Genk en Hasselt. De rivaliteit van vroeger heeft plaatsgemaakt voor een vruchtbare samenwerking. “Je kan zelfs spreken van een culturele as, die start in Kunstencentrum Z33 (Hasselt) en helemaal wordt doorgetrokken tot in C-Mine (Genk)”, aldus een overtuigde Berben. Een ‘architecturale bi-pool’ die niet alleen zorgt voor onderlinge kruisbestuiving, maar ook een positieve invloed uitoefent op het hele gebied tussen Genk en Hasselt. Kleinere nabijgelegen steden lijken de vruchten te plukken van deze artistieke en architecturale boost. Berben: “Een goed voorbeeld is Tongeren, dat met de uitbreiding van het Gallo-Romeins museum (architectenbureau De Gregorio & Partners) een museale parel heeft neergezet.”

Niet alleen in het onderwijs zitten er grote projecten aan te komen, ook in de Limburgse gezondheidszorg zijn er, in het kader van de centralisatie en samenwerking, heel wat bouwplannen. Een derde interessante ontwikkeling zijn de sites aan het station en de kanaalkom in Hasselt. Berben: “Nieuwe vormen en woon-werktypologieën worden hier ontwikkeld. Deze sites bepalen mee de ruimtelijke en economische toekomst van de stad.”

“JE MERKT OPNIEUW EEN AANZUIGKRACHT VAN DE STAD, WAARBIJ MOBILITEIT –EN HET ZUINIG OMSPRINGEN MET DIE MOBILITEIT– EEN GROTERE ROL GAAT SPELEN.” Jo Berben > Euregio Maas-Rijn

Ook op stedenbouwkundig niveau is er sprake van een kentering. Limburgse steden kiezen meer en meer voor een duurzame stadsontwikkeling. Volgens Berben merk je dat zowel in de grotere als in de kleinere steden zoals Sint-Truiden of Lommel. Er is een grotere neiging is tot ‘inbreiding’. “Men stopt bijvoorbeeld met het verder verkavelen van tussenruimtes. Je merkt opnieuw een aanzuigkracht van de stad, waarbij mobiliteit – en het zuinig omspringen met die mobiliteit – een grotere rol gaat spelen.”

Daarnaast vestigt hij de aandacht op de verdere culturele en wetenschappelijke uitwisselingen in de zogenaamde ‘Euregio Maas-Rijn’. Concreet gaat het om een grensoverschrijdende samenwerking in het gebied rond de zeshoek Hasselt-Maastricht-Luik-Aken-Heerlen-Eupen. Het stimuleren van crossnationale contacten op gebied van architectuur is een reactie op de dominante positie van de zogenaamde ‘ruit’ van Vlaanderen (Antwerpen-Brussel-Gent-Leuven), waar Limburg buiten valt. Berben verwijst onder meer naar de euregionale samenwerking rond architectuur, met als voornaamste product de EAP (Euregionale Architectuur Prijs). Die prijs wordt jaarlijks uitgereikt door door Schunk in Heerlen (NL). “Vanuit het hoger onderwijs in Limburg en vanuit lokale organisaties zoals Architectuurwijzer gaat er bijzonder veel aandacht naar de ontwikkelingen rond de euregiozone”, constateert Berben.

Voorbeelden hiervan zijn de toenemende ontwikkelingen rond stations. Als voorbeeld geldt het stationsgebied in Hasselt (masterplan van WEST8). De levenskwaliteit wordt er bevorderd door de integratie van een nieuw gerechtsgebouw (een samenwerking van het Duitse bureau Mayer met de Vlaamse bureaus Lens en a2o-architecten), een nieuwe groene zone en de bouw van een groepswoningbouwproject –aan de overzijde van het spoor in Runkst.

Verder is het volgens Berben vooral cruciaal dat Limburg verder ontwikkelt conform haar schaal: “Voor Hasselt en Genk is het vooral van belang om zich niet te willen spiegelen aan grote steden als Antwerpen, Gent en Brussel. Kleinere steden zoals Bilzen, Neerpelt en Sint Truiden moeten op hun beurt onafhankelijk kunnen ontwikkelen, zonder daarvoor Hasselt en Genk te willen bijtreden. Het is belangrijk dat Limburg haar eigen architectuurverhaal schrijft.” (EV)

> Limburg schrijft eigen architectuurverhaal Op de vraag wat de voornaamste ontwikkelingen zullen zijn in het Limburg van de nabije toekomst, legt Berben de nadruk op drie grootschalige projecten. De realisatie van de site ‘Waterschei’ in Genk, een deel van het Thor Park, zal volgens de architect, een economische en architecturale impuls geven aan de regio. “Als ik zie welke onderwijsnetten en architecten hieraan meewerken, dan kunnen daar alleen maar mooie gebouwen uit komen.” 23

PROVINCIE LIMBURG GENK OPENGESTELDE GEBOUWEN IN GENK 1 Stadsbibliotheek Vasconi Associés Architectes koos voor een glazen aanzicht en verschillende verdiepingen die gelegen zijn rond een atrium, waar ontmoeting centraal staat. Bibliotheek, 2008

Stadsplein 3, 3600 Genk Arch TV Vasconi – Aries – Gedas 2 Stockmansblauw Het voormalige metaalatelier vormt vandaag de creatieve thuishaven van porseleinkunstenaar Piet Stockmans. Kunstatelier, 2009

C-Mine 100, 3600 Genk Arch Team Herman van Meer – Architecten & Co 3 C-Mine Cultuurcentrum Dit gerenoveerde mijnencomplex wil innovatief en creatief talent aantrekken vanuit het artistieke milieu en vanuit de bedrijfssector. De fabriek met haar machinekamers werd in ere hersteld en geeft toegang tot de ‘Mine Experience’. Cultuurcentrum, 2010

C-Mine 10, 3600 Genk Arch 51N4E Foto: Stad Genk


4 Carbon Een hotel als ode aan het roemrijke mijnverleden van Genk. Opgevat als een ‘gesamtkunstwerk’ vormt het een ultieme designbeleving. Hotel, 2008

Europalaan 38, 3600 Genk Arch PCP-Architects 5 De Kristalijn Het gebouw werd een strakke constructie op een sokkel met rondom glas om optimaal van het landschap te kunnen genieten. Binnen werden de strakke lijnen doorgetrokken en kreeg het interieur een warme en luxueuse inrichting.

8 Privéwoning Vanderlee-Broeckx Deze woning heeft door zijn ligging in het bos een unieke belevingswaarde. De sobere buitenkant, in harmonie met de omringende bomen, staat in schril contrast met het lichte interieur. Privéwoning, 2008

Restaurant (keuken gesloten), 2011

Wiemesmeerstraat 105 3600 Genk Arch Carlo Bogaerts 6 De Lieteberg Het natuurcentrum is gelegen in een oude zandgroeve van Zutendaal en fungeert als toegangspoort tot Nationaal Park Hoge Kempen. Onthaalcentrum, 2011

Stalkerweg 3690 Zutendaal Arch ARO Group Architecture 7 MAD-faculty Het transparante karakter van het gebouw zorgt ervoor dat het in dialoog treedt met de omgeving en stimuleert de interactie tussen de verschillende disci plines van de academie. Hogeschool, 2009

Hemelrijk 16, 3600 Genk Arch Egide Meertens Architecten • Reservatie verplicht

9 Sociale appartementen & OCMW dienstencentrum De Steymer Een hedendaags groepswoningbouwproject met een mix van sociale huurappartementen en een dienstencentrum voor senioren. Een mooi voorbeeld van collectief wonen in een verdichte context. Woongebouw, 2010

André Dumontlaan 129-131-133135, 3600 Genk Arch Lava Architecten Foto: Arno Roncada

1O Thor Park Begeleide rondleiding door HUB architecten over de ontwikkeling van een hoogwaardig bedrijventerrein met een wetenschapspark.

C-Mine 5, 3600 Genk Arch Ontwerp VBM & Leo Van Broek, uitvoering Bogdan & Van Broeck Architects

Foto: Stad Genk

Foto: Stad Genk

• Tijdstip: 14u, 15u, 16u

9

• Plaats: André Dumontlaan 67 3600 Genk • Duur: 30 min.

24

RONDLEIDINGEN IN GENK 3

11 Cultuuruitstap hedendaagse architectuur in Genk Stadsgids Ann Dries neemt je mee op een rondrit door Genk en Zutendaal met bezoek aan een aantal merkwaardige gebouwen en projecten zoals de Eendenpoel, Thor Park en de Lieteberg. Na de rondrit wacht je een interessante architectuurwandeling door de stad langs o.a. het Stadsplein, de Stadsbibliotheek en het Carbon hotel.

12 Wonen in meervoud in Limburg De mogelijkheden van groepswoningbouw hebben al enige tijd de typologie van de eengezinswoning achterhaald. De bustoer passeert langs drie geselecteerde projecten die verrassende perspectieven bieden op collectief wonen, zonder dat dit ten koste gaat van de individuele woonkwaliteit. Bustour • Plaats: infopunt Stadsbibliotheek Stadsplein 3, 3600 Genk • Vertrek: 14u • Duur: 3u • Prijs: 15 Euro • Reservatie verplicht

Wandeling en bustour • Plaats: infopunt Stadsbibliotheek Stadsplein 3, 3600 Genk

10

• Vertrek: 10u • Duur: 3 uur (2 uur bus + 1 uur stadswandeling)

MEER ARCHITECTUUR IN GENK

• Prijs: 15 Euro

Lezing Atelier Bow-Wow Architectuurwijzer nodigt Atelier Bow-Wow uit omwille van de onderzoeksmatige aanpak, voornamelijk op de kleine schaal, die duidelijk aanwezig is in hun werk. Japanse bureaus zoals Atelier Bow-Wow zijn de enige bureaus die op dit moment echt innoverend zijn op het vlak van woningbouw. Het thema van duurzaamheid zit zowel in de wijze waarop Bow-Wow omgaat met de schaarse beschikbare ruimte als—uiteraard—in de economische en sociale duurzaamheid die daaruit spreekt. Lezing • Plaats: C-Mine Cultuurcentrum C-Mine 10, 3600 Genk


9

Lezing Michaël Braungart Cradle to Cradle Michaël Braungart (Schwäbisch Gmünd, 1958) is een Duits chemicus die als referentie geldt op het gebied van recyclage en groene productietechnieken. In zijn jonge jaren was hij een fervent activist bij Greenpeace. Braungart is samen met William McDonough auteur van Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things (2002). Hij gaat ervan uit dat afval als voedsel moet worden gezien; gemaakt uit grondstof, gebruikt en verterend tot dezelfde grondstof (compost). Zo zullen gebruiksvoorwerpen volledig gerecycleerd kunnen worden.


Lezing

Lezing

• Plaats: C-Mine Cultuurcentrum

• Plaats: C-Mine Cultuurcentrum

C-Mine 10, 3600 Genk

7

• Tijdstip: 20u15 • Duur: 1,5u • Prijs: 5 Euro • Reservatie: [email protected] • www.architectuurwijzer.be

Lezing Genk in stelling De afgelopen jaren zijn in Genk heel wat belangrijke voorzien ingen zoals straten, pleinen en publieke gebouwen gerealiseerd en wordt er volop verder gewerkt. Benieuwd hoe Genk er in 2013 zal uitzien? Enkele architecten stellen hun ambitieuze toekomstprojecten voor.

C-Mine 10, 3600 Genk



• Tijdstip: 20u15

• Tijdstip: 20u15

• Duur: 1,5u

• Duur: 1,5u

• Prijs: 5 Euro

• Prijs: gratis

• Reservatie: [email protected]

• Reservatie: [email protected]

• www.architectuurwijzer.be

• www.architectuurwijzer.be

25

PROVINCIE LIMBURG HASSELT OPENGESTELDE GEBOUWEN HASSELT 1 Gerechtsgebouw ‘Een boom als oeroude plek voor rechtspraak.’ Met deze gedachte als inspiratie creëerde a2o architecten een nieuwe mastodont voor justitie in de Hasseltse stationsomgeving. Gerechtsgebouw, 2011

Grote Breemstraat, 3500 Hasselt Arch TWINS een architectencombi- natie: J. Mayer H., Lens° Ass Architecten, a2o architecten Foto: a2o - architecten

2 De Silo Voormalige graansilo’s getransformeerd tot duurzame multidisciplinaire kantoorruimte. Bar Albert, op het gelijkvloers van de Silo, zal uitzonderlijk open zijn op 09.10 tussen 9u & 19u.


4 Universiteit Hasselt - Faculteit Rechten De herdefiniëring van de oude gevangenis en een transparante nieuwbouw (1ste fase) creëert een nieuwe landmark binnen de stad, een baken voor de dynamiek van de Universiteit. Universiteitsgebouw, 2011

Martelarenlaan 42, 3500 Hasselt (toegang via Koekerellenpad via de Elfde Liniestraat) Arch noA architecten Foto: Kim Zwarts

5 Virga Jessecollege Gerenoveerd schoolgebouw en een uitbreiding in de vorm van een nieuw inkomvolume. Schoolgebouw, 2011

5

Guffenslaan 27, 3500 Hasselt Arch a2o - architecten Foto: a2o - architecten

Kantoorgebouw, 2009

Vissersstraat 2, 3500 Hasselt Arch a2o - architecten Foto: a2o - architecten

3 Kaai.16 Deze voormalige meelmaalderij ligt aan het water, op loopafstand van campus en het centrum van Hasselt. Vandaag is het compleet gerenoveerde gebouw een creatieve hotspot voor ondernemers en co-workers. Kantoorgebouw, 2008

4

Scheepvaartkaai 16a 3500 Hasselt Arch Lens° Ass Architecten i.s.m. Geert Pintelon (interieur)

1

1 26

2

RONDLEIDINGEN IN HASSELT 6 Toerisme Hasselt ontwikkelde in samenwerking met Architectuurwijzer een toeristische architectuurrondleiding voor de individuele bezoeker. Deze rondleiding zal de bezoeker voorbij de opmerkelijkste gebouwen met een bijzondere architecturale waarde loodsen en de nadruk leggen op de recente en toekomstige stadsontwikkelingen. De bezoeker zal op amusante wijze kennis maken met de architecturale rijkdom van Hasselt. Wandeling • Individuele wandeling, kaarten kunnen afgehaald worden in het infopunt aan gerechtsgebouw Hasselt • Prijs: 2 Euro voor wandelkaart • www.architectuurwijzer.be

1 27

“BIJ SPOOR NOORD WERD ECHT EEN DRAAGVLAK GECREËERD OM BIJ DE BUURTBEWONERS TE POLSEN HOE ZIJ TEGENOVER HET GEPLANDE PARK STONDEN.” Kristiaan Borret

Park Spoor Noord, Studio Bernardo Secchi Paola Vigano Antwerpen © Ian Coomans 28

THEMA PARTICIPATIE

ARCHITECTUUR MET IEDEREEN

Architecten en beleidsmakers zien alsmaar meer het belang in van de zogenaamde participatieaanpak tijdens het ontwerpproces. Waar de wisselwerking tussen architect en bouwheer de logica zelve is, wordt de directe en indirecte gebruiker steeds meer betrokken. Jo Berben (a2o-architecten), Kristiaan Borret (Antwerps stadsbouwmeester) en Jo Lefebure (hoofd Cel Architectuur Gent) over hun ervaring met participatieprojecten. De participatiegedachte staat voor het inzetten van de gebruiker om een actieve rol te spelen in het ontwerpproces. Deze interactie tussen bouwheer en bouwmeester die in een particuliere context eeuwenoud is, vindt meer en meer zijn evenknie bij grote stedenbouwkundige ingrepen. Volgens architect en docent Jo Berben is het dus belangrijk om binnen de participatiebeweging een onderscheid te maken. Berben: “Enerzijds heb je gebruikersparticipatie waarbij duidelijk is wie de toekomstige gebruiker is. Anderzijds heb je projecten waarbij de toekomstige gebruikers nog niet gekend zijn, en er eerder sprake is van een soort beleidsparticipatie waar een bredere groep wordt aangesproken.” Vermits grote architecturale ingrepen meestal een grote maatschappelijk impact hebben, kan participatie dus ook op maatschappelijk niveau niet ontbreken. Onder de leuze ‘architectuur met iedereen’ is een forum nodig waarin het architectuurdebat wordt opengetrokken. Zo krijgt de bevolking –en dus de gebruiker– meer inspraak in het

stedenbouwkundige beleid van haar stad of gemeente. Dikwijls wordt bij die laatste vorm van participatie gewerkt met zogenaamde projectgroepen. Deze bestaan uit vertegenwoordigers van verschillende openbare sectoren, die elk de belangen van hun domein zullen verdedigen.

> Participatie en stadsontwikkeling Opmerkelijk is dat steeds meer gemeentelijke stadsontwikkelingbedrijven bij het uitwerken van grootschalige projecten de kaart van participatie trekken. In Gent is dat AG SOB (Autonoom Gemeentelijk Stadsontwikkelingbedrijf). Volgens hoofd van de Cel Architectuur Gent, Jo Lefebure, kiest AG SOB resoluut voor participatie bij ondermeer de grote herwaarderingsprojecten aan de Gentse stadsrand. Lefebure: “AG SOB hanteert hierbij een zeer efficiënt systeem. Op basis van een prijsvraag stellen ze een pool van tien architecten samen die een creatieve 29

THEMA PARTICIPATIE oplossing bedenken voor zowel herbestemming– als nieuwbouwprojecten. Vervolgens schotelen zij de tien ontwerpen voor aan de toekomstige gebruikers, die dan de keuze hebben met welke architect ze in zee willen gaan.” Niet alleen Gent is hierin koploper, ook Antwerpen is al een tijd bezig met deze participatiepolitiek. Met de recente ontwikkelingen rond Park Spoor Noord werd van bij het ontwerpproces steevast gekozen voor inspraak van de omwonenden. Het tot stand komen van dit stedenbouwkundig project kan op gebied van participatie gerust als trendsettend worden beschouwd. Antwerps stadsbouwmeester, Kristiaan Borret: “Bij Spoor Noord werd echt een draagvlak gecreëerd om bij de buurtbewoners te polsen hoe zij tegenover het geplande park stonden.”. Hij merkt nog op dat er bij participatieacties –voor bepaalde projecten– rekening moet worden gehouden met een veel breder draagvlak dan enkel de omwonenden. Er wordt blijkbaar nog al te weinig rekening gehouden met de indirecte gebruiker. “Uit een recente enquête in verband met de geplande ontwikkelingen aan de Scheldekaaien, bleek dat zeer veel nietAntwerpenaren deze hadden ingevuld!”, aldus Borret.

> Virga Jessecollege Participatie is ook bij semi-publieke projecten belangrijk. De bouwheer en architect hebben er alle baat bij dat de stem van de uiteindelijke gebruiker(s) mee wordt opgenomen tijdens het ontwerpproces. Op die manier kan de architect met zijn ontwerp inspelen op de leefwereld van de mensen die dag in dag uit zullen vertoeven in het gebouw. Een goed voorbeeld van een project waarbij uitdrukkelijk werd rekening gehouden met de wensen van de directe gebruikers is het Virga Jesse College (a2o-architecten) in Hasselt. Vennoot/ architect van a2o-architecten, Jo Berben, koos bewust voor een participatieaanpak voor het ontwerp van dit schoolgebouw. “De betrokkenheid van leerkrachten en leerlingen is heel belangrijk wanneer je een school ontwerpt, het zijn uiteindelijk zij die hun dagen zullen ‘slijten’ in het gebouw”, merkt Berben op. Bij de realisatie van het Virga Jesse College werd de inbreng van de gebruikers zelfs zeer letterlijk genomen. “Om de matte beglazing van de lokalen wat sfeervollere en transparanter te maken, leek het ons een goed idee om in de beglazing bepaalde tekstfragmenten, wiskundige formules of andere schoolgebonden items door een kunstenaar te laten uitvoeren. Hierbij werd een oproep gedaan aan leerkrachten en leerlingen om dergelijke fragmenten aan te leveren die zij nu vereeuwigd zien in hun vernieuwd schoolgebouw”, aldus Berben. (EV)

Tijdens de Dag van de Architectuur krijg je de kans om projecten en gebouwen te bezoeken die het resultaat zijn van participatiegericht ontwerpen. Omdat de vraag naar participatie voor grote en middelgrote, publieke en semipublieke projecten alsmaar toeneemt, kan je tijdens de Dag van de Architectuur als bezoeker dit onderwerp mee op de maatschappelijke agenda plaatsen. Lokale organisaties, als cityLabo/Antwerpen Averechts en de studiedienst PHL van de Hogeschool Hasselt, voorzien tijdens de Dag een platform voor een maatschappelijk debat rond (controversiële) architecturale en stedenbouwkundige projecten.

Antwerpen Groen Kwartier, wandelend debat Het VAi organiseert in samen werking met cityLabo/Antwerpen Averechts op de Dag van de Architectuur een ‘wandelend debat’ in het Groen Kwartier. Hierbij neemt een groep specialisten samen met een groep geïnteresseerden gedurende enkele uren ‘bezit’ van de site om onderling in dialoog te gaan over de kwaliteiten en mogelijkheden van het project. Tijdens Groen Kwartier, het ‘wandelend debat’ krijgen bezoekers de mogelijkheid om samen met de specialisten projectleider Philip Rubbens (architect en stedenbouwkundige voor projectontwikkelaar WILMA & Vanhaerents), architect Guy Van Seters (Beel & Achtergael), architect Erik Wieërs (Huiswerk Architecten), AG VESPA, AG Stadsplanning en Kristof Boving (kenner van de site) te reflecteren en debatteren over het project. Concreet zal, na een korte inleiding waarbij de specialisten hun rol in het project meedelen aan de groep, de site worden verkend onder leiding van een moderator. Wie meeloopt wordt aangemoedigd om vragen te stellen, meningen te ventileren en rechtstreeks in dialoog te gaan met de specialisten én de andere deelnemers. De route die wordt afgelegd, wordt bepaald

door de interesse en vragen van de groep. Een deelname aan ‘wandelend debat’ duurt +/- 2 uur en zal op vaste tijdstippen plaatsvinden. Naast het debat is er ook de mogelijkheid om een deel van de site op eigen houtje te ontdekken. Woonbuurt op voormalig militair hospitaal, 2005 - 2015

Marialei- Lange Leemstraat – Boomgaardstraat 2018 Antwerpen Arch Beel & Achtergael Architec- ten, ism Huiswerk Architecten en 360 Architecten Wandeling • Plaats: op de hoek van Boomgaardstraat Marialei, 2600 Antwerpen • Tijdstip: 10u of 14u • Duur: 2u • Prijs: 4 Euro • Reservatie verplicht

30


Genk C-Mine, experiment Cultuurcentrum op voormalige mijnsite, 2005-2010

C-Mine 10, 3600 Genk Arch 51N4E Op de site van C-Mine, zetten we een experiment op waarin we al spelend met locatie- en mediatechnologie (3G, gps, smartphones, …) het ruimtelijk gedrag in kaart willen brengen. We zoeken hoe kennis en het gebruik van een plek op een andere manier kan worden geregistreerd. Tot welke ruimtelijke info en kennis kunnen we komen door spelers te volgen en observeren? Kan je al spelend tot etnografische en sociale kennis komen, relevant voor ruimtelijke veranderingen? Onderzoekster Simona Sofronie licht het spel toe ter plaatse.

Moet die eventuele nieuwe kerk op dezelfde plek komen? Tijdens de Dag van de Architectuur organiseert de onderzoeksgroep ArcK van het departement architectuur van de Provinciale Hogeschool Limburg ter plaatse een improvisatieoefening om in groep tot een mogelijk antwoord te komen op al die vragen. Het doel daarvan is om samen –professionelen en niet-professionelen– de krijtlijnen van een potentieel plan te verbeelden. Onderzoeker Roel De Ridder (ArcK) leidt de oefening (die de vorm heeft van een open gesprek) ter plaatse in met een presentatie.

LO2O2O uitgediept. We willen ingaan op deze samenwerking en de moeilijkheden en uitdagingen dat deze met zich meebrengt en begeleiden nadien een wandeling in de wijk Nieuw Sledderlo. Wandeling • Plaats: Wijkcentrum Sledderlo, Bijlkesstraat 18, 3600 Genk • Tijdstip: 14u of 16u • Duur: 1u • Prijs: 4 Euro • Reservatie verplicht • Toegankelijkheid: gedeeltelijk toegankelijk voor rolstoelgebruikers

Wandeling • Plaats: Pastorijstraat 2B, 3590 Diepenbeek (Lutselus) • Tijdstip: 14u • Duur: 1,5 uur • Prijs: 4 Euro

Wandeling


• Plaats: ontvangsthal van het C-Mine cultuurcentrum, C-Mine 10

Genk, Nieuw Sledderlo

3600 Genk • Tijdstip: 14u of 16u

Sociale woonwijk, 2009-2020

• Duur: telkens 1 uur

Nieuw Sledderlo is een sociale woonwijk aan de rand van Genk die door het omringende buffergroen en het onvolledige verkeersnetwerk een sterk geïsoleerd karakter heeft. De bewoners hebben geen contact met de naburige, oudere woonkernen. De wijk bestaat uit ca. 700 sociale woningen en telt bijna uitsluitend bewoners van Turkse origine. Ondanks jarenlange sociale inzet in de wijk bleek op lange termijn een ruimtelijke oplossing noodzakelijk, een overkoepelende visie die tegelijk een antwoord biedt op de samenlevingsknelpunten die zich geconcentreerd voordoen in de wijk, een verhaal dat het ruimtelijke en het sociale verweeft. In een nauwe interactie tussen het ontwerptraject (TV BUURBas Smets) en het participatietraject (Dienst Wijkontwikkeling, Genk) werd het masterplan

• Prijs: 4 Euro • Breng zelf een smartphone mee • Reservatie verplicht • Toegankelijkheid: gedeeltelijk toegankelijk voor rolstoelgebruikers

Diepenbeek Regina Paciskerk Wandelend debat Zaalkerk, 1938

Hoek van de Pastorijstraat en de N76, 3590 Diepenbeek Op kerstavond 2010, kort na de middernachtmis, stortte de Diepenbeekse Regina Paciskerk, gelegen in de wijk Lutselus, bijna volledig in. Al snel ontstonden er vragen binnen de lokale gemeenschap en in de pers: Is een nieuwe kerk wel gewenst? Beperkt het programma van zulk een gebouw zich tot het strikt kerkelijke of moeten we nadenken over een ruimer gebruik?

C-Mine Cultuurcentrum, Genk, 51N4E, © Stad Genk

Masterplan Sledderlo TV-BUUR Bas Smets, Bureau voor Urbanisme 31

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN GENT


BOUWEN AAN STEDELIJKHEID

STAM, Gent, Stadsarchitect Koen Van Nieuwenhuyse © Phile Deprez

“IK BESCHOUW EEN MONUMENT NIET ALS EEN LAST, MAAR ALS EEN LUST” Jo Lefebure

Na decennialang investeren in de historische stadskern, werpt Gent zijn tentakels uit naar de rand van de stad. Vandaag waait een frisse architecturale wind door ‘vergeten’ stadsdelen als de Oude Dokken, project ‘Gent Sint-Pieters - Fabiolalaan’ en ‘The Loop’ in Sint-Denijs-Westrem. Volgens Jo Lefebure, architect en hoofd van de Cel Architectuur van de Dienst Monumentenzorg en Architectuur van de Stad Gent, is dit het resultaat van een continue herwaarderingspolitiek die sinds de jaren 1970 nooit is gestopt. Samen met Lefebure kijkt de Dag van de Architectuur naar een stad in volle ontwikkeling. De recente opwaardering van de Gentse stadsrand is het resultaat van een volgehouden stedenbouwkundige vernieuwing die verschuift van centrum naar periferie. Dit wil echter niet zeggen dat de stadskern niet mee evolueert. “De stadsontwikkelingen in het historisch centrum en die aan de rand spelen zich simultaan af”, aldus Lefebure. Belangrijk is dat de Gentse historische stadskern even innovatieve hedendaagse projecten kent als de ontwikkelingen aan de stadrand.

> Hedendaagse architectuur in een historische stadskern Hedendaagse architectuur en historisch patrimonium, geen evident koppel? Volgens Jo Lefebure is het samenbrengen van die twee schijnbare uitersten juist een architecturale uitdaging en bewijst Gent dat het kan. Lefebure: “Ik beschouw een monument niet als een last, maar als een lust. Gent heeft altijd actief 32

gereageerd op zijn verleden, het is niet bang om de confrontatie aan te gaan met zijn patrimonium. Je kan in Gent dan ook spreken van een constant actualiseringproces.” Hierbij verwijst Lefebure naar het STAM, dat binnenkort zijn éénjarig bestaan viert. De nieuwbouw van het op de Bijloke-site gelegen Gentse stadsmuseum –naar ontwerp van stadsarchitect Koen Van Nieuwenhuyse– gaat volgens Lefebure als het ware een gesprek aan met het verleden. “Door een moderne glas - en metaalstructuur met de 13de-eeuwse kloostergangen te integreren toont het STAM dat hedendaagse architectuur het verleden accepteert. En zeg nu zelf, in een hedendaagse architecturale context, je hand kunnen leggen op een 700 jaar oude kalksteen. Dat is toch fantastisch?” Het STAM geldt niet alleen als architecturaal statement in een historische stad. Het is ook een plek waar het publiek kennis kan nemen over architecturale en stedenbouwkundige ontwikkelingen in het Gent van vroeger en nu. Zo was er recent nog de tentoonstelling ‘Nieuwe Oude Dokken’ te zien, over de huidige ontwikkeling van nieuwe wooncentra rond het voormalige havengebied nabij de Dampoort.

“Gent heeft altijd actief gereageerd op zijn verleden, het is niet bang om de confrontatie aan te gaan met zijn patrimonium.” Jo Lefebure > Het ‘nieuwe’ Gent Gent investeert ook buiten haar stadskern in hedendaagse architectuur: tal van stedenbouwkundige projecten bevinden zich voor een groot deel aan de rand van de 19de-eeuwse stadsgordel. Lefebure wijst hierbij op drie grote concentraties. Het gaat om grootschalige stadsvernieuwingsprojecten waarbij de globale visie “bouwen aan stedelijkheid” centraal staat. Het eerste strategische project is de herdefiniëring van de Oude Dokken met aansluitend de Muide en de Nieuwe Voorhaven. Lefebure: “Interessant bij deze ontwikkelingen is de gewijzigde invulling van het water als bindmiddel. Waar vroeger havenactiviteit de mensen bij elkaar bracht, zal dit uitgestrekte gebied in de toekomst mensen verenigen voor woon – en recreatiedoeleinden.” Een project dat bijzondere aandacht verdient is Kaai 24 (of Loods 24), gelegen aan de Nieuwe Voorhaven, vlak naast het woon– en werkproject Loods 22 & 23 (Compagnie O). Dit project, in opdracht van AG SOB (Autonoom Gemeentelijk Stadsontwikkelingsbedrijf), biedt, binnen een architecturaal kwalitatief kader, een grote diversiteit aan woontypologieën en sociale huisvesting. “Kaai 24 is, net door geen onderscheid te maken in architecturale kwaliteit, een soort herdefiniëring van sociale woningbouw”, aldus Lefebure. Een tweede stedenbouwkundige ontwikkeling is het ‘project Gent-St Pieters - Fabiolalaan’, dat zich uitstrekt van het

Sint-Pietersstation, de zone tussen de spoorwegbundel en de Koningin Fabiolalaan, tot aan de Leie. Met het aanleggen van een 1,8 km lange gemengde ontwikkelingspool voor wonen en werken speelt Gent in op deze nood aan duurzame ruimtebeleving. Lefebure: “Zowel de ontwikkeling aan de “Oude Dokken” als de site ‘Gent Sint-Pieters’ bevinden zich niet voor niets in een stationsomgeving. Hun strategische positie is doelbewust gekozen, met het oog op duurzame mobiliteit.” Als derde strategische punt wijst hij op de ontwikkelingen die zich afspelen in de zogenaamde ‘The Loop’ van Sint-DenijsWestrem, verwijzend naar het voormalige vliegveld dat op de site was gelegen. De nieuwe inkleding van deze plek zal zich hoofdzakelijk richten op kantoorbouw (bvb de KBC-toren), winkelcentra (bvb het IKEA-filiaal) en leisure. Naast deze drie grote stedenbouwkundige projecten, zijn er nog belangrijke ‘kleinere’ projecten in en rond het centrum van de stad. Ze zijn misschien kleiner qua vierkante meters, maar volgens Lefebure moeten ze op gebied van maatschappelijke impact zeker niet onderdoen voor hun grotere broers. Lefebure: “Neem nu ‘Ledeberg Leeft’. Een zeer ambitieus project met als doel de wijk Ledeberg –die vroeger zat ingekapseld door allerhande infrastructuurknooppunten– een hogere woonkwaliteit te geven en ze meer in verbinding te stellen met de stad Gent.” Vandaag is de onderzoeksfase van ‘Ledeberg Leeft’ zo goed als afgerond wat volgens Lefebure reeds zijn vruchten afwerpt. In de schaduw van de Rabottorens, nabij het nieuw gerechtsgebouw (Beel - Achtergael Architecten) wordt er in de ‘Gasmetersite’ nieuw leven in geblazen. Een zogenaamd ‘brownfield’ waar vroeger arbeiders in beluiken woonden, straks een wijk met diverse woontypologieën. In het noordoosten van Gent grijpt er op gelijkaardige schaal een soortgelijke ontwikkeling plaats rond de ‘ACEC-site’, ook een ‘brownfield’. Maar een project dat Lefebure nog het meest aan het hart ligt is er één dat zich in het stadcentrum zal voltrekken. Met de ‘Waalse Krook’ (door het Catalaanse bureau RCR Aranda Pigem Vilalta Arquitectes i.s.m. Coussée & Goris Architecten) heeft Gent een prestigieus project om u tegen te zeggen. “Geografisch niet zo groot, maar qua ligging uiterst belangrijk”, onderstreept Lefebure. Een nieuwbouw, nabij de Vooruit - in het culturele hart van Gent - zal fungeren als Stedelijke Bibliotheek en Centrum voor Nieuwe Media. Opvallend is de integratie van het voormalige Wintercircus (tot begin 20ste eeuw een circus, vanaf de jaren ‘50 omgebouwd tot Garage Mahy). Lefebure: “Dit concentrisch opgevatte bouwwerk zal meer zijn dan een archief voor audio-visueel erfgoed, het wordt een centrale ontmoetingsplek. Een nieuw centrum voor Gent.” Ook de nieuwe stadshal (Robbrecht-Daem architecten) op het Emile Braunplein is het bewijs dat Gent zich voortdurend herdefinieert en subtiel respect toont wanneer het de confrontatie aangaat met haar verleden. “Gent is voor mij in de eerste plaats een architectuurstad omwille van de historische gelaagdheid en de dialectiek die daaruit ontspruit”, aldus Jo Lefebure. (EV) 33

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN GENT OPENGESTELDE GEBOUWEN IN GENT

De Vylder Vinck Taillieux architecten, naar een ontwerp van Jan De Vylder en Trice Hofkens

Arch

• Toegankelijkheid: gedeeltelijk toegankelijk voor rolstoelgebruikers

4 Bijloke Muziekcentrum Deze 13e eeuwse ziekenzaal werd vanaf 1990 omgevormd tot een transparante, hedendaagse concertzaal. Hedendaagse architectuur en historisch patrimonium gaan hier hand in hand.

Museum, 2010

Godshuizenlaan 2, 9000 Gent Arch Stad Gent, Dienst Bouw projecten, architect Koen Van Nieuwenhuyse 2 KASK Het voormalig universitair ziekenhuis (architect Pauli) en de onderzoekslaboratoria aan de Pasteurlaan (architect Cloquet) werden omgevormd tot atelier en werkruimte voor het KASK. Een geslaagde combinatie van restauratie en nieuwbouw. De structuur van de nieuwe volumes is zeer flexibel en leent zich tot diverse functies.

Concertzaal en infrastructuur, 1990-2007

Jozef Kluyskensstraat 2 Bijlokekaai, 9000 Gent Arch Architectuuratelier Oswald Van De Sompel 5 Advocatenkantoor Haeseryn Een kil appartementsgebouw uit de jaren zeventig werd door BARAK getransformeerd tot een open kantoorlandschap met reflecterend glas. advocatenkantoor, 2009

Jacques Eggermontstraat 11b, 9050 Ledeberg Arch BARAK architecten • Voor rondleiding verplicht reserveren

Louis Pasteurlaan 1 / Godshuizenlaan, 9000 Gent Arch Abscis Architecten

• Toegankelijkheid: gedeeltelijk toeganke-

Foto: Abscis Architecten

6 Atamés by Eva Pannecoucke In Ledeberg werd een arbeiderswoning verbouwd tot een showroom met ontvangstruimte. Achter de woning leidt een serre van de ontvangstruimte via de koer naar het atelier waar Eva Pannecoucke haar handtassen creëert . Het atelier werd gebouwd volgens hetzelfde gabariet als het voormalige bakkerijtje.

lijk voor rolstoelgebruikers

Winkel, 2009 Productiestudio, 2009

Bijlokekaai 1, 9000 Gent

Reclamebureau, 2003

• Toegankelijkheid: gedeeltelijk toeganke-

New-Yorkstraat 7-9, 9000 Gent Arch Architect Wim Cuyvers


7 Bailleul Ontwerpbureau De stresserende drukte van de straatzijde staat in schril contrast met de rust en het groen binnen het bouwblok. De vormgeving van het gebouw is de condensatie van een ecologisch gedachte en het tweeledig programma (kantoor en wonen) in een duale context. Ontwerpbureau, 2010

Burggravenlaan 320, 9000 Gent Arch Marie-José Van Hee Architecten

Ledebergstraat 85 9050 Ledeberg Arch Atelier Vens Vanbelle

10 Woonproject NEO De straatwand van de Voorhavenlaan wordt gesloten met een nieuwe 60m brede invulling, bestaande uit 17 duplex-casco woonunits. In dit 19e eeuwse havengebied, nu een ietwat ruwe buurt, komt er een langzame maar zekere ontwikkeling op gang: loodsen en opslagruimtes worden omgebouwd tot kantoren en lofts. Er werd gezocht naar vormen van nieuw stedelijk wonen met verscheidene typologieën voor een uiteenlopend doelpubliek.

• Reservatie verplicht • Toegankelijkheid: gedeeltelijk toegankelijk voor rolstoelgebruikers

Hogeschool, 2010

3 LOD en les ballets C de la B De nieuwe repetitieruimtes van dansgezelschap Ballet C de la B en muziektheatermakers LOD bestaan uit twee vrijstaande bouwvolumes die zich positioneren langsheen de perceelsgrenzen van een ingesloten kavel van de vroegere hospitaalsite (Bijlokesite).


Foto: Filip Dujardin • Voor rondleiding verplicht reserveren

1 STAM Een grondige restauratie en een nieuwbouw geven vorm aan het nagelnieuwe stadmuseum van Gent. De geslaagde confrontatie tussen historisch patrimonium en hedendaagse architectuur zorgt voor een meerwaarde op de Bijlokesite.


Woonproject, 2006

Voorhavenlaan 14, 9000 Gent Arch NERO Foto: Nero

8 LDC de Waterspiegel Het gebouw huisvest een lokaal dienstencentrum voor OCMW Gent met administratieve, recreatieve en educatieve ruimtes. Het bouwen in een park verlangt een paviljoenachtig gebouw waarvan alle zijden evenwaardig zijn. De footprint van het gebouw lijkt op een blad dat van de boom viel. Een bestudeerd kleurenschema zorgt voor een geleidelijke overgang van de overheersende gevelkleur afhankelijk van de context, straat of park

11 loods 22 Dit woon –en werkproject omvat de restauratie en de conversie van de beschermde loods 22. Ook hier is rekening gehouden met flexibiliteit, zowel in ruimte als in tijd. Het gebouw is aanpasbaar aan wisselende noden. woon- en kantoorfaciliteiten, 2010

Voorhavenlaan 31-33, 9000 Gent Arch Compagnie-O. architects • Voor rondleiding verplicht reserveren • Toegankelijkheid: gedeeltelijk toeganke-

Cultureel centrum, 2010

Meulesteedsesteenweg 510, 9000 Gent Arch noA architecten Foto: noA architecten

9 Blauwe Peer In deze voormalige fabrieksloods bevinden zich vandaag de kantoren van een grafisch ontwerpbureau. Eyecatcher in dit gebouw is een verplaatsbaar ‘supermeubel’, dat zorgt voor een veranderlijke dimensie in het interieur.


12 Bioversneller De ‘bioversneller’, een nieuwe landmark langs de E40. Dit nieuwe centrum voor biotechnologie bestaat uit een halfondergrondse open parking waarboven twee gebouwvleugels met onderzoekslaboratoria en kantoren zweven rondom een groen atrium.

34

2

10

Kantoor en labo, 2007

Leercentrum, 2009

Technologiepark 9052 Zwijnaarde Arch SumProject

Schoonmeersstraat, 9000 Gent Arch BARO & SumProject

Foto: Stad Gent

15 Oude Vismijn De Oude Vismijn wordt functioneel herbestemd en met respect voor de historische authenticiteit aangepast aan de hedendaagse normen. In de “nieuwe” vismijn werd de kleine hal getransformeerd tot een brasserie en een polyvalente ruimte en de grote hal, met monumentale polonceauspanten, tot evenementenzaal. Onder de open overkapping komt de infobox van de dienst toerisme en hun kantoren, backoffice en vergaderruimtes zijn aansluitend gesitueerd in het poortgebouw.

13 Linq, markt- en opinieonderzoekbureaus Dit industrieel aandoend gebouw is zeer flexibel. Het ontwerp voorziet een dubbele functie; wat vandaag dienst doet als kantoorruimte, kan morgen getransformeerd worden tot een volwaardige woning. Onderzoekbureau, 2005

Beukenlaan 109 9051 Sint-Denijs-Westrem Arch NU Architectuuratelier 14 Open Leercentrum Dit nieuwe gebouwencomplex op de Campus Schoonmeersen van de Hogeschool Gent ontwikkelt zich rond en langs een nieuwe en beschermde overdekte binnenstraat, die de belangrijke slagader van de volledige campus wordt.

12

16

3

Horeca (evenementenhal & brasserie) / infokantoor toerisme, 2011

Rekelingestraat 5 – Sint-Veerleplein 5, 9000 Gent Arch Bontinck architecture and engineering ism denc!-studio

8 35

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN GENT 16 Universiteitsforum (Ufo) Het ‘Ufo’ universiteitsforum werd opgevat als een grootschalige polyvalente nieuwbouw die zich tussen twee pleinen uitstrekt langs de oplopende SintPietersnieuwstraat. Het gebouw organiseert zich rondom vier verschillende holle ruimten en bevat uiteenlopende functies.

17 Arteveldehogeschool Gent heeft met de transparante toren van Crepain Binst Architecture er een nieuwe blikvanger bij. Samen met de robuuste laagbouw, in rood metselwerk, vormt deze toren de nieuwe campus van de Arteveldehogeschool en meteen ook een ontmoetingsplek voor jong en oud.

Universiteitscampus, 2007

Hogeschool, 2009

Sint-Pietersnieuwstraat 33-35, 9000 Gent Arch TV Beel-De Geyter-SWK

Voetweg 66, 9000 Gent Arch Crepain Binst Architecture Foto: Crepain Binst Architecture

Foto: Frederik Vercruysse


RONDLEIDINGEN IN GENT 18 De nieuwe Bijlokesite Rondleiding op de Bijlokesite waarbij naast de aandacht voor het verleden van ziekenzorg en onderwijsfaciliteiten, ook wordt stil gestaan bij de nieuwe ontwikkelingen tot cultuursite met onderwijs. Tijdens de wandeling wordt ook toelichting gegeven over de vier opengestelde gebouwen STAM, KASK, Bijlokeconcertzaal, LOD en les ballets C dela B. Wandeling • Plaats: infopunt STAM • Tijdstip: 13u30 en 16u00 • Duur: 2u • Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht

16

17

19 Wandeling Ledeberg Leeft In Ledeberg komen 12 nieuwbouwwoningen, 5 nieuwbouwappartementen en 4 bouwkavels te koop. De verkoop is een van de acties van het stadsvernieuwingsproject ‘Ledeberg leeft’ om de woonkwaliteit in Ledeberg te verhogen. Het Stadvernieuwingsproject ‘Ledeberg leeft’ wil niet alleen de huidige kwaliteiten van Ledeberg zichtbaarder maken en versterken, maar ook de bestaande knelpunten wegwerken. Een van die knelpunten is de slechte woonkwaliteit in Ledeberg. Om dat aan te pakken, sloopt het Stadsontwikkelingsbedrijf Gent (AG SOB) op verschillende plaatsen in Ledeberg oude panden om er nadien nieuwe gezinswoningen te bouwen. De nieuwbouwwoningen zijn allemaal hoekwoningen. Dat is een bewuste keuze. Het was namelijk slecht gesteld met de woonkwaliteit van heel wat hoekhuizen. Vier jonge architectenbureaus hebben de woningen en het appartementencomplex

ontworpen, op maat van de specifieke hoeken. Elk ontwerp is uniek. Na oplevering zullen die woningen verkocht worden bij voorkeur aan jonge gezinnen die zich definitief in de stad willen vestigen. Wandeling • Plaats: zie website • Tijdstip: 13u30 en 16u00 • Duur: 1,5u • Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht

20 Wonen in Gent Noord Architectuurwandeling vertrekkende vanuit het LDC de Waterspiegel door de wijk Meulestede in Gent. Tijdens de wandeling worden stil gestaan bij enkele gerealiseerde kavelprojecten en bij de nieuwe woonvormen waarvan we er enkele in deze buurt terug vinden, zoals een cohousing-project en de gerestaureerde loods 22, ... Wandeling • Plaats: LDC de Waterspiegel Meulesteedsesteenweg 510, 9000 Gent • Tijdstip: 13u30 en 16u00 • Duur: 2u • Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht

21 Wonen in Gent Architectuurwandeling met aandacht voor diverse kwalitatieve realisaties in het centrum van Gent. Tijdens de wandeling wordt aandacht besteed aan de alternatieve voorvormen en het wonen in meervoud. De wandeling vertrekt aan de gerenoveerde Vismijn Gent. Wandeling • Plaats: Vismijn Rekelingestraat 5 Sint-Veerleplein 5, 9000 Gent • Tijdstip: 13u30 en 16u00 • Duur: 2u • Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht

36

MEER ARCHITECTUUR IN GENT Tentoonstelling projecten Waalse Krook In Gent wordt volop gebouwd aan een nieuwe multimediale site: De Waalse Krook! In juli 2010 liep de tentoonstelling ‘De Waalse Krook’, een ontwerp van het tijdelijke vennootschap RCR Aranda Pigem Vilalta Arquitectes / Coussée & Goris Architecten, in de Openbare Bibliotheek in Gent. Wie de expo heeft gemist kan ze voor een laatste keer zien op de Dag van de Architectuur. Tentoonstelling • Plaats: Universiteitsforum Gent, SintPietersnieuwstraat 33-35, 9000 Gent • Datum: 9 oktober 2011 • Toelichting door een gids

Tentoonstelling restauratie Boekentoren Dat de Boekentoren van Henry van de Velde dringend aan restauratie toe is wist men al lang. In de jaren ‘80 trok Norbert Poulain de aandacht op het gebouw en slaagde er in om het in 1992 op de lijst van te beschermen monumenten te plaatsen. Het huidige masterplan is van het Ontwerpteam Boekentoren, onder leiding van Robbrecht en Daem. Op de Dag van de Architectuur bieden we u een unieke kans om de vijf geselecteerde projecten te gaan bekijken.

Tentoonstelling kavelprojecten Het AG SOB heeft voor het project ”stedelijke woonkavels” een beperkte prijsvraag: “voorontwerp van een rijwoning, kavelproject Gent” georganiseerd, met als doel een pool van architecten samen te stellen. De wedstrijd editie van 2008 heeft 10 laureaten opgeleverd die allen opgenomen zijn in de pool. Voor 2011 wordt een nieuwe pool voorgesteld. Tentoonstelling • Plaats: Meulesteedsesteenweg 510 9000 Gent • Datum: 9 oktober 2011 • Toelichting door een gids

PechaKucha Ghent Vol.11 PechaKucha Ghent is een bijeenkomst waar creatieve persoonlijkheden elkaar ontmoeten, netwerken en op een informele manier hun werk, interesses en gedachten met elkaar delen. Er worden 10 tot 14 sprekers uitgenodigd, die elk 20 beelden kiezen en waarvan elk beeld 20 seconden getoond wordt. Op die manier onstaan korte en krachtige presentaties van 6’40”. Tijdens de BeerBreak en na de presentaties nodigt de informele setting uit tot interactie tussen de sprekers en het publiek. Lezingen • Plaats: Universiteitsforum Gent, SintPietersnieuwstraat 33-35, 9000 Gent • Datum: 13 oktober 2011 om 20u20. • www.pecha-kucha-ghent.org

Tentoonstelling • Plaats: Universiteitsforum Gent, SintPietersnieuwstraat 33-35, 9000 Gent • Datum: 9 oktober 2011 • Toelichting door een gids

Waalse Krook © TV RCR Aranda Pigem Vilalta arquitectes, Coussée & Goris architecten 37

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN SINT-NIKLAAS Tijdens de bloei van de textielnijverheid in het interbellum bepaalt de keuze voor de art-decostijl, zowel in rijkelijke privaatwoningen als gehele woonwijken, de architecturale identiteit van Sint-Niklaas. Op stedenbouwkundig vlak zorgt dit binnen de woonblokken voor een merkwaardige collage van woningen, groenzones en fabrieksruimten. Na de Tweede Wereldoorlog krijgt de (textiel-)industrie echter af te rekenen met een structurele crisis waardoor de historische stadskern, tot vandaag, voor architecturale uitdagingen zorgt op het vlak van renovatie, invulwoningen en de herformulering van groen in de stad. Terwijl het hart van de stad geleidelijk aan evolueert tot een winkelen dienstencentrum ontstaan in de late zestiger jaren frappante uitbreidingen aan de periferie van de stad via meergezinswoningen en de bouw van een koopcentrum. Tegelijk aan deze dynamiek


ontstaat een interesse voor structurele en esthetische mogelijkheden van beton wat zich manifesteert in diverse woningen en schoolgebouwen in het hart van de stad. Op stedenbouwkundig vlak worden via het Margaretha plan vanaf 2005 grote inspanningen geleverd om de stadskern grondig te vernieuwen. Met aandacht voor mobiliteit wordt de Grote Markt en de stationsomgeving geherstructureerd met tal van architecturale injecties. Een gelijkaardige dynamiek valt op bij diverse bouwheren die met een kritisch regionale reflectie inspelen op de bestaande architectuur. Aan de rand van de stadskern leidt dit tot geraffineerde renovaties en boeiende nieuwbouw. Op de Dag van de Architectuur wordt zowel het centrum als de periferie van Sint-Niklaas verkend via privaatwoningen, publieke gebouwen als bedrijfsgebouwen.

2

OPENGESTELDE GEBOUWEN IN SINT-NIKLAAS 1 VDAB-kantoorgebouw Het ontwerp van dit kantoorgebouw bevat een evenwichtige kompaktheid-economie-energiebalans, mede door de gunstige oriëntatie. Het akoestisch comfort wordt gerealiseerd door de kantoorscheidende patio’s. Kantoorgebouw, 2005

Noordlaan 4, 9100 Sint-Niklaas Arch BOB361 architecten

2

2 Crematorium Heimolen Claus & Kaan Architecten laat met Heimolen zien dat moderne, minimalistische architectuur een perfect opvangnet kan zijn voor menselijke emoties. (Zie ook p.11) Crematorium, 2008

Waasmunsterse Steenweg 13 9100 Sint-Niklaas Arch Claus & Kaan Architecten

3 NIKO Dit opvallende complex, langs de autostrade aan Industriepark West in Sint-Niklaas, onderging enkele jaren geleden een metamorfose. Het kantoorgedeelte werd gestript en volledig herschikt volgens de hand van de betreurde architect Jo Crepain (1950-2008), een van zijn laatste creaties.

Foto: Stijn Bollaert

4 Woning Ivens - Van Assche Dit renovatieproject is een verrassende collage van doorkijk, functie, ruimte en licht. Woning, 2011

Lage Bokstraat 1 9100 Sint-Niklaas Arch De Vylder Vinck Taillieux architecten • Reservatie verplicht

Kantoorgebouw, 2008 •

Reservatie verplicht


Industriepark-West 40 9100 Sint-Niklaas Arch Crepain Binst Architecture Foto: Crepain Binst Architecture • Reservatie verplicht

38

2

3

LEZING & RONDLEIDING IN SINT-NIKLAAS 6 Betonarchitectuur in Sint-Niklaas Het programma rond ‘Betonarchitectuur in Sint-Niklaas’ gaat van start met een lezing in sporthal Berkenboom (20 min). Vervolgens verplaatst de groep zich naar de 300m verder gelegen woning Raf Hacquart (woning in beton en staal). • Plaats: sporthal Berkenboom Kalkstraat 26, 9100 Sint-Niklaas • Tijdstip: 10u

3 7 Tentoonstelling & lezing Jan De Vylder Architect Jan De Vylder leidt zijn architectenbureau vanuit Gent, maar woonde en studeerde in Sint-Niklaas. Kunstenplatform stelt een miniatuurtentoonstelling samen met vroege tekeningen en schaalmodellen die hij realiseerde tijdens zijn studies. Jan De Vylder spreekt over zijn prille inspiratiebronnen die hij vond in de Sint-Niklase architectuur.

• Duur: 50min. • Prijs: gratis

• Plaats: WARP-koetshuis, Regentiestraat 9-11, 9100 Sint-Niklaas • Datum: 9 oktober 2011 • Tijdstip: lezing om 13u • Duur: 30 min. • Prijs: gratis

39

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT LEUVEN


STUDENTENSTAD 2.0 Universiteitshallen Rectoraat K.U.L., Leuven, VBM architecten (nu BOGDAN & VAN BROECK ARCHITECTS en LAVA architecten) © Toon Grobet

“De tijd van de open - en half open bebouwingen is voorgoed voorbij.” Met deze uitspraak wil Kristine Verachtert, afdelingshoofd Ruimtelijke Planning van de stad Leuven, duidelijk maken dat Leuven steevast de kaart trekt van compacte bebouwing en duurzame inbreiding. Ambitieuze projecten als ‘Tweewaters’ en een nieuwe stationsomgeving moeten deze visie vormgeven. > Stationswijk Leuven Als je vandaag met de trein aankomt in Leuven kan je er niet meer omheen, overal waar je kijkt rijzen gebouwen als paddenstoelen uit de grond. Waar pakweg vijf jaar geleden de gewelven van Samyns stationshal je mond deden openvallen, zijn er nu tal van andere gebouwen die de aandacht trekken. De ontwikkeling rond de stationsomgeving vormt volgens Kristine Verachtert dan ook de basis van het stadsbeleid: “We willen met de vernieuwing van de stationsomgeving het belang aantonen van verdichting nabij goed bereikbare openbare vervoersknooppunten.” Dat Leuven resoluut de kaart trekt van duurzame mobiliteit is duidelijk. Door haar nieuwe stadskantoor pal naast het station in te richten, geeft de stad het goede voorbeeld. Dit nieuwe administratieve hart van de stad Leuven maakt deel uit van een ruimer kantoorproject (Crepain Binst Architecture), waarvan KBC de initiatiefnemer is. Een gloednieuw KBC-kantoor (één van de laatste ontwerpen van wijlen Jo Crepain) is dan ook een prominent gegeven op de site. Dat de ontwikkeling aan het station zich niet enkel concentreert op de binnenstad, bewijst de bouw van de ‘Kop van Kessel-Lo’ (SeARCH Architects ism ART-TE). Dit multifunc tionele hoogbouwproject aan de overkant van de spoorweg, bevat o.a. kantoren en huisvesting. Maar daarmee is nog niet alles gezegd over de ontwikkelingen rond het station. Op een boogscheut van het station zijn verschillende herontwikkelingsprojecten bezig, bijvoorbeeld de ‘Centrale Werkplaatsen’ (Bogdan & Van Broeck Architects), het voormalige werkterrein van de NMBS waar stad en private ontwikkelaars geïntegreerde projecten van wonen en gemeenschapsvoorzieningen uit de grond stampen. Tussen station en Vuurkruisenlaan pootte de Vlaamse overheid dan weer het Vlaams Administratief Centrum - VAC - (Jaspers & Eyers en

Partners i.s.m. Gigantes Zenghelis) neer, een hoogbouw die uitzonderlijk scoort op vlak van energiezuinigheid.

> Tweewaters Met de overdonderende bouwwoede aan het station van Leuven zou je haast denken dat de rest van de stad hiervan gevrijwaard blijft. Niets is minder waar. Als er één stadsontwikkelingsproject is waarmee Leuven zich echt op de internationale kaart zal zetten, dan is dat volgens Verachtert de herontwikkeling van de Vaartkom. Uit een stadsdeel waar tot voor kort de oude bedrijfsgebouwen van biermultinational Inbev waren gevestigd, herrijzen binnenkort verschillende herbestemmingprojecten. “Het project Tweewaters is hiervan zonder twijfel het meest vooruitstrevend, zowel op architecturaal vlak als naar leefkwaliteit toe zal dit enorm de aandacht trekken”, zegt Verachtert. Projectontwikkelaar Ertzberg liet voor deze nieuwe woon- en werkbestemming een masterplan opmaken door Beel & De Geyter, i.s.m. de bekende Franse landschapsarchitect Michel Desvigne die het ontwerp van het parkgedeelte voor zijn rekening nam. “Op stedenbouwkundig niveau gaan er op deze site zaken gebeuren die voor een stad als Leuven niet zo voor de hand liggend zijn”, zegt Verachtert “Tweewaters zal namelijk voor een groot deel uit hoogbouw bestaan, iets wat eerder uitzonderlijk is op een site die officieel gelegen is in de binnenstad.” In 2010 vergunde de stad op de site ‘Tweewaters” de zogenaamde ‘Balk van Beel’ (Beel Architecten), een 180 m lang wooncomplex dat nu al in opbouw is en waarvan de oplevering voor 2013 is gepland. Op dezelfde site wordt de herbestemming van de ‘Silo’s’ voorbereid. Deze voormalige graanopslagplaatsen van brouwerij Artois, bestaande uit 54 betonnen kokers van 50m hoog, 40

worden omgevormd tot unieke ‘silolofts’ en een vijfsterrenhotel. Als top of the bill worden de Silo’s letterlijk bekroond met een donutvormige nieuwbouw (De Geyter Architecten). “Beide gebouwen worden echte blikvangers in Leuven en er volgen er nog meer”, aldus Verachtert. Ook vanuit ecologisch standpunt scoort heel de ontwikkeling rond de site Tweewaters zeer goed. De ontwikkelaars en architecten gaan met dit project bijvoorbeeld extreem ver in zuinig energieverbruik. Verachtert: “Men is voor Tweewaters zelfs aan het zoeken naar een eigen energieproductie. Er bestaan ondertussen verschillende pistes om dit te realiseren.” Het zou hierbij gaan om energievoorziening met warmtekrachtkoppeling die niet alleen voor de site zelf zal dienen, maar ook de aangrenzende wijken kan voorzien van de nodige energietoevoer.

“WE MOETEN GAAN VOOR COMPACTE WOONVORMEN DIE AAN DE BEHOEFTEN VAN VERSCHILLENDE DOELGROEPEN VOLDOEN, ZONDER DAT WE HIERBIJ IEDEREEN EEN KAVEL MET VRIJSTAANDE BEBOUWING KUNNEN BIEDEN.” Kristine Verachtert Een ander interessant project aan de Vaartkom, is het Openbaar Entrepot (voor de Kunsten). Dit voormalige megamagazijn uit 1956 (architect Victor Broos) is door T’JonckNilis Architecten tijdelijk omgebouwd tot een polyvalent kunsten cultuurlaboratorium. Het behoud van de immense ruimte van de verschillende volumes, het gebruik van tijdelijke cellen en een eerder rudimentaire afwerking maken van het gebouw een multifunctioneel wonder. Architectuur en stedenbouw gaan steeds meer over het herbestemmen van het bestaande reservoir zodat deze gebouwen terug aansluiten bij de huidige en toekomstige noden.

> In Leuven krijg je een hondenhok met een voordeur zelfs verhuurd Natuurlijk is Leuven in de eerste plaats een studentenstad. Dit zorgt ervoor dat ze een heel specifieke bevolkingssamenstelling kent, waardoor de vraag vanuit de markt naar kleine woonunits zeer hoog ligt. Het aandeel alleenstaanden stijgt daarenboven ook sterk in Leuven. Gecombineerd met een nog groeiend aantal studenten, zorgt dit voor een erg grote druk op de bestaande gezinswoningen. En daar verschilt Leuven volgens Verachtert heel hard van andere steden in België. “In Leuven krijg je bij wijze van spreken een hondenhok met een deur nog altijd verhuurd.” De schijnbare dualiteit ‘kleine units vs gezinswoningen’ brengt een dubbele vraag met zich mee: bijkomende kamers en

kleine units voor studenten en ‘plakkers’, en tegelijk ruimte om ook het klassieke gezin met kinderen in de stad een plaats te kunnen bieden. Als gevolg zien we dat woonvormen, die vroeger de normaalste zaak van de wereld waren, vandaag plaats moeten maken voor minder plaatsverslindende oplossingen. Verachtert: “De tijd van de open - en half open bebouwingen is voorgoed voorbij. We moeten gaan voor compacte woonvormen die aan de behoeften van verschillende doelgroepen voldoen, zonder dat we hierbij iedereen een kavel met vrijstaande bebouwing kunnen bieden.” De stad staat momenteel voor de loodzware opdracht om tegen 2015 om en bij de 3500 extra studentenkamers te voorzien. Dat er ook daar plaats moet zijn voor kwalitatieve hedendaagse architectuur kan volgens Verachtert niet genoeg de aandacht op worden gevestigd. Zij merkt de laatste jaren wel een positieve kentering bij de K.U.Leuven betreffende kwalitatieve huisvesting en onderwijsfaciliteiten. “Daar waar er vroeger aan een soort van ‘containerarchitectuur’ werd gedaan, valt het op dat er zowel op architecturaal vlak als op gebied van multifunctionaliteit en flexibiliteit van de gebouwen duidelijk sprake is van een nieuwe benadering.” De K.U.Leuven is dan ook volop bezig met het realiseren van innovatieve projecten, zowel binnen, als buiten het stadscentrum. Een masterplan, opgesteld door K.U.Leuven, Imec en de stad Leuven, voor de Zuidelijke Dijlevallei (AWG Architecten) biedt een antwoord op de problematiek rond verdichting en speelt eveneens in op de nood aan extra huisvesting. Blikvanger bij dit project zal de monumentale IMEC toren worden, naar het winnende ontwerp van de internationale toparchitecten Baumschlager - Eberle.

> Vernieuwing in het stadscentrum Ook in het Leuvense stadscentrum wil de K.U.Leuven haar architecturaal steentje bijdragen. De recente ontsluiting van de universiteitshal (Bogdan & Van Broeck Architects i.s.m. LAVA architecten) toont een serene, hedendaagse dialectiek met de historische Lakenhallen. Een ander binnenstedelijk project dat kan gelden als dé hoogvlieger van de laatste jaren is Museum M (Beel Architecten). Zowel wat betreft de architecturale uitwerking als de stedenbouwkundige inpassing is dit een geslaagd project. Museum M levert bovendien een meerwaarde voor de internationale uitstraling van Leuven. Volgens Verachtert speelt Leuven met haar recente stedenbouwkundige ontwikkelingen volop in op de bevolkingsevolutie en op de keuzes voor stedelijke ontwikkeling die op Vlaams niveau werden gemaakt. “We merken de laatste jaren vooral een groei in het aantal jonge alleenstaanden en van medioren en senioren. “Om die groei op te vangen is het nodig om, zonder te knagen aan de prachtige landschappen die onze stad omgeven, nog meer de kaart van inbreiding te trekken”, benadrukt Verachtert. “Enerzijds zijn wij zeer actief bezig om binnenzones naar voren te schuiven als woonontwikkelingsgebied. Daarnaast vestigen we de aandacht op herontwikkelingslocaties voor bedrijven die momenteel een verhuisbeweging maken naar meer geschikte locaties; denk maar aan de verhuis van de universitaire ziekenhuizen en opleidingen naar Gasthuisberg.” (EV) 41

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT LEUVEN OPENGESTELDE GEBOUWEN IN LEUVEN 1 Museum M Stéphane Beel injecteerde een nieuw volume dat het ommuurde karkas doorbreekt en een ondergronds depot voorziet van waaruit de verschillende gebouwen ontsloten worden. Rond een eeuwenoude eik is een binnenplein ontstaan, een referentie aan de binnenhoven van het Leuvense centrum.

3 Kantoor + woningen Dit multifunctionele gebouw kent een sterke dynamiek door zijn hellende lengte, en het bijzondere materiaalgebruik dat bestaat uit een massieve blok van gelijmde baksteen die rust op een wand van glas.

6 Stadskantoor Het gehele project bestaat uit 5 losstaande blokken en profileert zich door een stoere repetitie. De stedelijke allure wordt kracht bijgezet door een lange glazen plint die het Provinciehuis met de kantoorgebouwen verbindt.

Kantoorgebouw & woningen, 2007

kantoorgebouw, 2008

Ridderstraat 77, 3000 Leuven Arch Archiblau & Partners

Tiensevest, 3000 Leuven Arch Crepain Binst Architecture

Foto: Daan De Volder • Toegankelijkheid: gedeeltelijk toegankelijk voor rolstoelgebruikers

Foto: Jan Kempenaars

4 Ontsluiting Universiteitshal KUL De recente ontsluiting van de universiteitshal toont een serene, hedendaagse dialectiek met de historische Lakenhallen.

• Prijs: 8 Euro

schoolgebouw, 2007


Naamsestraat 22, 3000 Leuven Arch Bogdan & Van Broeck Architects i.s.m. LAVA architecten

museum, 2009

Leopold Vanderkelenstraat 28, 3000 Leuven Arch Stéphane Beel Architecten

een ticket geeft toegang tot de architectuurrondleiding, de permanente collectie en de tijdelijke tentoonstellingen.

2 Architectenkantoor WIT De thuisbasis van WIT architecten vormt letterlijk een lichtbaken in een ietwat verwaarloosde plek aan de stadsrand. De transparantie van het gelijkvloers en de bovenverdiepingen doorprikt het gesloten karakter van de straatwand, en contrasteert met de keermuur van de overliggende abdij. architectenkantoor, 2008

Mechelsstraat 225a 3000 Leuven Arch WIT Architecten • Toegankelijkheid: gedeeltelijk toegankelijk voor rolstoelgebruikers


5 Openbaar entrepot Het behoud van de immense ruimte van de verschillende volumes, het gebruik van tijdelijke cellen en een eerder rudimentaire afwerking maken van het gebouw een multifunctioneel wonder.

7 Tandartsenpraktijk CPIL Een open en licht gebouw dat straalt als een nieuwe witte ‘kroon’. De titanium rooster in de voorgevel is zonwering en zichtscherm in één beweging. tandartsenpraktijk, 2009

IJzermolenstraat 110 3001 Heverlee Arch Guerilla Office Architects 8 Vlerick Leuven-Gent Management School Campus Leuven De academische functies werden ondergebracht in een nieuwbouw achteraan, en de personeelsdiensten gehuisvest in de bestaande voorbouw. Het gelijkvloers doet dienst als centrale ontmoetingsplaats met functies als receptie, business center, lounge en restaurant. schoolgebouw, 2007

culturele instelling, 2011

Vaartkom 4, 3000 Leuven Arch T’Jonck Nilis ingenieur Architecten

Vlamingenstraat 22 3000 Leuven Arch Stéphane Beel Architecten i.s.m. 360 Architecten 9 Woning 9de gebod Een geklasseerd gotisch huis (1530) en het bijhorende achterhuis zijn omgevormd tot eigentijdse woning.

3

10 Woning De Belder-Robijns Met dit ontwerp toont BOB 361 architecten een symbiose tussen de Engelse ‘cottage-stijl’ en frisse hedendaagse architectuur. ééngezinswoning, 2007

Waversebaan 203 3001 Heverlee Arch BOB 361 architecten 11 Woning Parton-Eerlingen Door een originele en gedurfde aanpak werd een uitgewoond gemeenschapshuis getransformeerd tot twee duurzame eengezinswoningen aan de rand van Leuven. gezinswoning, 2008

Nachtegalenstraat 80-82 Arch DAS Architecten

ééngezinswoning, 2009

Mechelsestraat 112, 3000 Leuven Arch Guerilla Office Architects • Toegankelijkheid: Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers

42

12 Vlaams Administratief Centrum (VAC) In het ontwerp van deze administratieve mastodont is veel aandacht besteed aan duurzaamheid. Extra isolatie en energiebesparende technieken leiden tot een zeer laag energieverbruik.

Provinciale architectuurprijs Patrimonium voor de toekomst 2011 Deze tweejaarlijkse architectuurprijs focust op openbare, publieksgerichte en bedrijfsgebouwen en wordt toegekend aan een project gerealiseerd op het grondgebied van de provincie Vlaams-Brabant.

Kantoorgebouw, 2011

Diestsepoort, 3000 Leuven Arch Jaspers - Eyers & Partners i.s.m. Gigantes Zenghelis

1

RONDLEIDINGEN IN LEUVEN

MEER ARCHITECTUUR IN LEUVEN

13 Wonen in meervoud Leuven In samenwerking met VMSW (Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen) organiseert Stad & Architectuur een fietstocht langsheen interessante woonprojecten in en rond het Leuvense.

14 Architectuurroute Wonen Vlaams-Brabant Deze bustour brengt je naar vier boeiende woonprojecten die kaderen in het thema groepswoningbouw. Voor een woordje uitleg kan u terecht bij de architecten van de verschillende sites.

Programma: Zwembadsite (BOB 361) Mouterij (Bogdan & Van Broeck Architects) Terclavers (A33) Heuvelhof (LUST) Heideberg (BOB361) Centrale Werkplaatsen (Bogdan & Van Broeck Architects, WIT) Vlabo 02 (Modulo architecten)

Programma: Collectief wonen Wonewei Lovenjoel (A33) Sociale woningen Herent (Jan Maenhout) Eengezinswoning Rotselaar (VBM architecten) Eengezinswoning Rotselaar (Stijn Philippe & Pieter Walraet)

Fiets • Plaats: zwembadsite, Hogeschoolplein 2,

Lezing Kaden-Klingbeil (DE) ‘Is wood always the right option?’ Met het statement “Kein Ding ist rein funktional und Holz ist nicht per se gut” focust het Duitse Kaden Klingbeil al 18 jaar op vernieuwende ecologische houtbouwprojecten. Zo zorgde het e3 woningcomplex in de Berlijnse historische en dense wijk Prenzlauer Berg voor een ongezien precedent: voor dit zeven verdiepen tellende houtbouwproject werden de regels inzake brandveiligheid in samenwerking met de brandweer aangepast en geïnnoveerd op basis van ecologische argumenten.

Lezing MVRDV (NL) ‘Wonen in meervoud’ Het Rotterdamse MVRDV –een acroniem voor de zaakvoerders Winy Maas, Jacob van Rijs, en Natalie de Vries– onderscheidt zich sinds 1993 met vooruitstrevende, visionaire projecten, zowel gebouwd als ongebouwd. Innovatie wordt er gezien als een hoogst persoonlijke daad die vertrekt uit theoretisch onderzoek: verandering wordt onderbouwd met in kaart gebrachte stromen van data. “Je kan niet nieuwsgierig zijn als je onwetend bent” stelt Winy Maas. Terugkerende centrale thema’s binnen het bureau zijn suburbanisering, bio-industrie en klimaatsverandering. • Plaats: STUK kunstencentrum Naamsestraat 96, 3000 Leuven • Datum: 27 oktober 2011 • Tijdstip: 20u • www.stadenarchitectuur.be

• Plaats: ’t STUK, Naamsestraat 96

Bustour

3000 Leuven

• Plaats: Leuven, VAC


Diestsepoort, 3000 Leuven

3000 Leuven

• Tijdstip: 9u

• Tijdstip: 9u30

• Duur: 3,5u

• Duur: 3,5u

• Prijs: 15 Euro

• Prijs: 8 Euro

• www.stadenarchitectuur.be

• Tijdstip: 20u • www.stadenarchitectuur.be

• www.stadenarchitectuur.be

1 43

“ER IS NOOD AAN EEN ALGEMEEN PLAN DAT ALS EEN LEIDRAAD KAN DIENEN VOOR STEDENBOUWKUNDIGE BESLISSINGEN IN HET VLAANDEREN VAN DE TOEKOMST.” Peter Swinnen

Groen Kwartier, Antwerpen, Beel & Achtergael Architecten 44

THEMA GROEPSWONINGBOUW

GEZOCHT: TRENDBREUK VOOR COLLECTIEF WONEN “De huidige trend tot collectief wonen focust nog te veel op de woonobjecten zelf, en te weinig op de woonomgeving.” Met die vaststelling wil Vlaams Bouwmeester, Peter Swinnen de Vlaamse regering aansporen om een degelijk kader te voorzien voor duurzame groepswoningbouw. Tijdens een gesprek met Christoph Grafe, directeur van het Vlaams Architectuurinstituut (VAi), kijkt Swinnen naar een maatschappij waar het belang van collectief wonen toeneemt. Woningen die in groep gebouwd zijn en een samenhangend geheel uitmaken’, die omschrijving van groepswoningbouw dekt vandaag de lading niet meer. De moderne groepswoningbouw houdt veel meer in dan het opeenstapelen van individuele woonentiteiten. Groepswoningbouw of ‘meervoudig wonen’ biedt vandaag een noodzakelijk alternatief voor het ‘huisje-tuintje-buiten de stad’-woonideaal uit de 20ste eeuw. Demografische evoluties (bevolkingsstijging, gewijzigde gezinssamenstelling, vergrijzing) en de huidige economische en ecologische situatie (stijgende grondprijzen, hoge mobiliteitskosten en energetische eisen) dwingen architecten, stedenbouwkundigen en beleidsmensen om creatiever om te gaan met ruimte in een stedelijke context.

> Meerwaarde van collectief wonen “In heel Europa wint de overtuiging dat groepswoningbouw, die het individuele en het collectieve weet te verenigen, dé woonvorm is van de toekomst.” In dit citaat uit het boek ‘Wonen in Meervoud, groepswoningbouw in Vlaanderen 2000-2010’, schuilt een optimisme dat niet helemaal terecht is. Volgens Vlaams bouwmeester Peter Swinnen is er nog veel werk aan de winkel om de Vlaming te overtuigen dat groepswoningbouw en collectief wonen een sterk alternatief is voor de eengezinswoning. “In Vlaanderen is er op gebied van goede groepswoningbouw bijna sprake van een ‘nulsituatie”, stelt Swinnen vast. “De reden daarvoor is dat de doorsnee Vlaming 45

THEMA GROEPSWONINGBOUW er een sterk individuele stelling op na houdt ten aanzien van wonen.” Christoph Grafe, directeur van het VAi, is het hiermee eens en duidt op het belang van de menselijke drang naar autonomie. Groepswoningbouw zou daar aan tegemoet moeten komen. Een vraag die beleidsmensen en architecten zich volgens Grafe moeten stellen is: “Hoe kan je in een stadscontext collectief wonen voorzien waarbij de bewoner toch nog een autonoom gebied voor zichzelf heeft?” Het één sluit volgens Swinnen het andere niet uit. Hij ziet het vooral als een kwestie van ingenieus om te gaan met deze twee schijnbare uitersten en dit ook zo te communiceren naar het grote publiek toe. “Ik denk dat het belangrijk is om bij groepswoningbouw in te zetten op zaken die je in een doorsnee woning niet kan bereiken, zaken die een meerwaarde bieden.” Hij denkt dan in de eerste plaats aan collectieve voorzieningen in een stedelijke context. “Op die manier ga je wel grotere groepen over de streep kunnen trekken.” Een rol die volgens hem is weggelegd voor het beleid. Het is de overheid die voor signalen en impulsen moet zorgen om collectief wonen te bevorderen.

“IK DENK DAT HET BELANGRIJK IS OM BIJ GROEPSWONINGBOUW IN TE ZETTEN OP ZAKEN DIE JE IN EEN DOORSNEE WONING NIET KAN BEREIKEN” Peter Swinnen > 330.000 extra wooneenheden tegen 2030 Het is broodnodig dat er een structureel plan komt om kwalitatieve groepswoningbouw in Vlaanderen en Brussel op grote schaal mogelijk te maken. Een recente prognose van de Studiedienst van de Vlaamse Overheid zegt dat er tegen 2030 nood is aan 330.000 entiteiten om evenveel gezinnen en alleenstaanden te kunnen huisvesten. “Die kritische vraag naar extra wooncapaciteit zal er ongetwijfeld voor zorgen dat dit een politiek programma wordt.” Voor bouwmeester Swinnen is het belangrijk dat een dergelijk programma vroeg genoeg aanvang neemt. “Ik denk dat er in eerste instantie een soort van bewustzijn moet komen bij de overheid dat er beleidspotentieel is. Dit mag echter niet gereduceerd worden tot noodoplossingen.”

te weinig rond planologie.” De Vlaams bouwmeester pleit dus voor een aanpak op grotere schaal, waarbij denken op stedelijke niveau cruciaal is. Om te vermijden dat we in 2030 een drastische inhaalbeweging moeten maken duidt hij op het belang van een logische stedelijke ontwikkeling. “Er is nood aan een algemeen plan dat als een leidraad kan dienen voor stedenbouwkundige beslissingen in het Vlaanderen van de toekomst.”

> Sociale huisvesting & groepswoningbouw,

a different story

Maar al te vaak wordt collectief wonen in Vlaanderen geassocieerd met sociale huisvesting. Hoewel beiden vormen van wonen een parallelle ontwikkeling kennen, is het volgens Swinnen en Grafe beter ze van elkaar te onderscheiden. De oorzaak van deze connotatie is volgens Grafe te zoeken in de perceptie die in vele Noord-Europese landen heerst. “In veel van deze landen wordt collectieve woningbouw nog steeds geassocieerd met een tijdelijke manier van wonen. Ofwel woon je er als vrijgezel, dus vooraleer men zich gaat vestigen, ofwel wordt het gezien als een soort van sociale declassering.” Dat we af moeten van dit beeld is duidelijk. Daarom is het belangrijk om sociale huisvesting niet naar voren te schuiven als een voorbeeld voor groepswoningbouw. Swinnen: “Sociale huisvesting een te prominente rol toebedelen bij het promoten van collectief wonen is volgens mij net de potentiële doodsteek voor sociale woningbouw.” Het is beter om te kijken naar gebieden waar collectief wonen zich al in een veel verder stadium bevindt. Grafe wijst hier op Zuid-Europese landen als Italië en Spanje. “Het Zuid-Europese model, waar de middenklasse gewend is aan het wonen in stadsappartementen met vaak mooi vormgegeven buitenruimten en waar collectieve ruimten (bv. gedeelde daktuinen) deel uitmaken van het wonen.” (EV)

Wil dit zeggen dat er vandaag in de verste verte geen draagvlak is voor groepswoningbouw? Neen. Swinnen stelt vast dat groepswoningbouw, zowel op de privémarkt als op maatschappelijk niveau, steeds meer aan belang wint. “Dat heeft te maken met het feit dat de gezinssituaties anders zijn dan vroeger en dat er vandaag minder betaalbare grond beschikbaar is. De vraag naar nieuwe woonvormen neemt hierdoor toe. De stelling dat er geen draagvlak zou zijn voor collectief wonen is dus achterhaald.” Volgens Swinnen heerst er momenteel wel nog een te beperkte perceptie ten aanzien van groepswoningbouw. “Het probleem bij collectief wonen is dat er nog altijd heel hard wordt gefocust op de objecten zelf, en te weinig op de woonomgeving. Algemeen gezien is er teveel te doen rond typologie en 46

OPENGESTELDE GEBOUWEN Antwerpen Groen Kwartier Een 19e eeuws militair hospitaal wordt omgetoverd tot een groene woonoase van 7ha, middenin de stad. Kazernegebouwen worden herbestemd tot chique lofts, appartementen en sociale woningen. Woonbuurt, 2005-2015

Hoek Marialeien - Boomgaardstraat, 2018 Antwerpen Arch Beel & Achtergael, 360 Architecten, Huiswerk Achitecten London Tower De toren van Conix Architecten gaat door zijn ontwerp en strategische inplanting de dialoog aan met het plaatselijke stedelijke landschap. Door middel van een publieke doorgang en een geplande fietsen loopbrug zal de London Tower, samen met het MAS en Park Spoor Noord, zorgen voor een verdere ontwikkeling van de noordelijke ‘toegangspoort’ van de stad.

Mouterij, Leuven, Bogdan & Van Broeck architecten © Toon Grobet

RONDLEIDINGEN Leuven Wonen in meervoud Leuven In samenwerking met VMSW (Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen) organiseert Stad & Architectuur een fietstocht langsheen interessante woonprojecten in en rond het Leuvense. Programma: Zwembadsite (BOB 361) Mouterij (Bogdan & Van Broeck Architects) Terclavers (A33) Heuvelhof (LUST) Heideberg (BOB361) Centrale Werkplaatsen (Bogdan & Van Broeck Architects, WIT) Vlabo 02 (Modulo architecten) Fietstocht

Kantoorgebouw & woongebouw, 2010

• Plaats: zwembadsite, Hogeschoolplein 2,

Londenstraat, 2000 Antwerpen Arch Conix Architecten

• Tijdstip: 9u30

Foto: Bram Goots

• Duur: 3,5u

3000 Leuven

• Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht

Genk Sociale appartementen & OCMW dienstencentrum De Steymer Een hedendaags groepswoningbouwproject met een mix van sociale huurappartementen en een dienstencentrum voor senioren. Een mooi voorbeeld van collectief wonen in een verdichte, stedelijke context. Woongebouw, 2010

André Dumontlaan 129-131-133135, 3600 Genk Arch LAVA architecten VBM Architecten


Architectuurroute: Wonen in Vlaams-Brabant Programma: collectief wonen: Wonewei Lovenjoel, door A33 sociale woningen Herent: door Jan Maenhout eengezinswoning Rotselaar: door VBM architecten eengezinswoning Rotselaar: door Stijn Philippe & Pieter Walraet

Sociale appartementen en OCMW dienstencentrum, Genk, LAVA architecten © Arno Roncada

Bustour • Plaats: Leuven, VAC (Diestsepoort) • Tijdstip: 9u • Duur: 3,5u • Prijs: 15 Euro • Reservatie verplicht

Genk Wonen in meervoud in Limburg De mogelijkheden van groepswoningbouw hebben al enige tijd de typologie van de eengezinswoning achterhaald. De bustoer passeert langs drie geselecteerde projecten die verrassende perspectieven bieden op collectief wonen, zonder dat dit ten koste gaat van het individuele woonkwaliteit.

Gent Wonen in Gent Noord Architectuurwandeling vertrekkende vanuit het LDC de Waterspiegel door de wijk Meulestede in Gent. Tijdens de wandeling worden stil gestaan bij enkele gerealiseerde kavelprojecten en bij de nieuwe woonvormen waarvan we er enkele in deze buurt terug vinden, zoals een cohousing-project en de gerestaureerde loods 22, ... Wandeling • Plaats: LDC de Waterspiegel Meulesteedsesteenweg 510, 9000 Gent • Tijdstip: 13u30 en 16u00 • Duur: 2u • Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht

Bustour • Plaats: UITinGenk (C-Mine 10, 3600 Genk) • Tijdstip: 14u • Duur: 3 uur • Prijs: 15 Euro • Reservatie verplicht

47

PROVINCIE WEST-VLAANDEREN DE KUST


STADSREGIO MET LANDSCHAPSPARKEN Militair Hospitaal, Oostende, Beel & Achtergael architecten © Beel & Achtergael architecten

De Belgische kust, een architecturaal en stedenbouwkundig buitenbeentje? We vroegen het aan Marc Martens, architect/ruimtelijk planner, zaakvoerder van het bureau voor architectuur & planning (ba-p) en bezieler van de studie ‘(Beeld)kwaliteit aan de kust –tussen behoud en ontwikkeling’. Hij pleit voor een ruimtelijk ontwerp voor de gehele kustlijn. “Er zou voor de kust een strategisch structuurplan moeten worden ontwikkeld, naar analogie met dat van Antwerpen.” > Monofunctionele bouwwoede Dat er aan de Belgische kust veel gebouwd wordt staat buiten kijf, maar of deze bouwwoede resulteert in kwalitatieve en duurzame architectuur, daar heeft Marc Martens zo zijn bedenkingen bij. Volgens Martens zijn er verschillende factoren die een platform voor kwalitatieve hedendaagse architectuur aan de kust bemoeilijken. “Het tekort aan interessante hedendaagse architectuur is in de eerste plaats het gevolg van de monofunctionele bouwvisie van projectontwikkelaars. Zij willen zo rendabel mogelijke gebouwen optrekken, gericht op één doelgroep: toeristen.” Zo’n visie is niet alleen nefast voor de architecturale kwaliteit van de projecten, maar is naar duurzaamheid alles behalve gunstig. “Net doordat de vastgoedmarkt aan de kust hoofdzakelijk gericht is op tijdelijke huur-

ders (toerisme, tweede verblijven), komt de kost van het verbruik niet bij de eigenaar terecht, maar bij de huurder. Hierdoor is de vastgoedsector minder geïnteresseerd om te investeren in duurzame projecten”. Bovendien is veel bebouwing aan de kust al na 15 jaar afgeschreven, waarna afbraak wordt overwogen. “Deze korte economische levensduur is natuurlijk ook niet meteen een goed voorbeeld van duurzaam bouwen.” De socio-economische situatie aan de kust is volgens Martens een tweede belangrijke factor en direct verbonden met de vorige. De gemeentefinanciën spelen een doorslaggevende rol in het architectuurbeleid. “Een gemeente aan de kust haalt uit de taks op tweede verblijven zo veel inkomsten, dat dit gewoon een markt is waar ze niet omheen kunnen.”

48

> Oostende als ‘pilootstad’ voor andere kuststeden Sommige badsteden besteden wel aandacht aan kwalitatieve architectuur en stadsontwikkeling. Oostende neemt daar volgens Martens een voortrekkersrol in. De stad kent een rijke architectuurgeschiedenis (denk maar aan de stedelijke ingrepen van Leopold II en het modernistisch patrimonium met het postgebouw door Eysselinck als blikvanger) en is bezig aan een culturele en architecturale revival. Een project als het Militair Hospitaal (Beel & Achtergael architecten i.s.m. Groep 3 architecten) is, volgens Martens, veelbelovend betreffende herbestemming en sociale gelaagdheid. Het Militair Hospitaal biedt plaats aan een 220-tal woongelegenheden en voorziet een gedifferentieerd woningaanbod voor een gevarieerd publiek. Door de decentrale ligging vreest hij echter dat het hefboomeffect voor de stad miniem zal zijn, ondanks goede uitgangspunten, zoals een sociale mix en een duurzame herbestemming. Het AGSO (Autonoom Gemeentebedrijf Stadsvernieuwing Oostende) stimuleert de ontwikkeling van projecten die de kwaliteit van de leefomgeving verbeteren. Dit gebeurt via het organiseren van open oproepen en wedstrijden. Daar waar het Militair Hospitaal (AGSO werkt hier ook aan mee) een project is dat zich buiten een woongebied bevindt, is Residentie Krekenhof (architectenbureau Lams – Van Mieghem) een project dat een antwoord tracht te formuleren op de toenemende verdichting. Door het realiseren van een kwalitatieve inbreiding op een verlaten terrein in het centrum van de wijk, beoogt het AGSO een trigger-effect voor de hele buurt. De stad Oostende is door haar metropoolkarakter een buitenbeentje aan de kust. De reden achter het culturele en architecturale succes is volgens Martens deels te verklaren door de bevolkingssamenstelling in Oostende. Daar waar de bevolking in de meeste badsteden voor het grootste deel bestaat uit mensen met een tweede verblijf, is dat in Oostende maar een fractie van de populatie. “Het verschil met een badstad als Middelkerke bijvoorbeeld is enorm. Daar waar in Middelkerke 67% van de woningen een tweede verblijf zijn, is dat in Oostende maar 17%.”

> Natuurbehoud is landschapsarchitectuur Naast de stedelijke evoluties zijn er ook landschappelijke ingrepen merkbaar aan de kust. Op bepaalde plaatsen creëert men ruimte voor ontwikkeling. De Panne en Blankenberge zijn sterk bezig met het herwaarderen van hun duinen en polders. De provincie West-Vlaanderen neemt veel initiatieven om landschapsontwikkeling te bevorderen. Zo is er Leefbare Haven Zeebrugge, een geheel van landschappelijk plannen met als doel de hinder van de haven van Zeebrugge voor de omliggende dorpen te verminderen en te dempen. Aandachtspunten zijn een masterplan voor fietsmobiliteit, de aanleg van een buurtpark, een groene buffer in Zwankendamme en Ramskapelle en het opwaarderen van de poldergebieden rond de haven. Dat Oostende ook op gebied van landschapsontwikkeling en participatie de leiding neemt bewijzen tal van projecten in en

rond de stad. Zo is het Maria Hendrikapark in het centrum van de stad een voorbeeld van hoe participatie een meerwaarde biedt aan de realisatie van projecten in de publieke sfeer. De Oostendenaars, de gebruikers van het park, kregen rechtstreeks inspraak tijdens het ontwerpproces. In 2007 werd deze manier van werken beloond en mocht de stad plechtig de prijs “bouwheer van het jaar” in ontvangst nemen van de Vlaams Bouwmeester. Een ander interessant project is Duin & Zee, een jeugdverblijfcentrum dat geïntegreerd is in de natuur, waarbij gezocht werd naar de symbiose tussen jeugd en groen. Ook hier werd de kaart van participatie getrokken, wat leidde tot een kwaliteitsvolle metamorfose van een verloederde site. Oostende werpt ook grote ogen met haar plannen voor het Krekengebied. In samenwerking met de Vlaamse landmaatschappij wordt 630 hectare bos, kreken en akkers heringericht om natuur en milieu te beschermen. Het ‘natuurinrichtingsproject’ omvat een verdere aanleg van het stadsrandbos, een herwaardering van oevers en kreken, de aanleg van fiets –en wandelpaden en een grootschalige opkuis van het polderlandschap.

“VOOR MIJ IS ARCHITECTUUR EEN RUIMTELIJK ANTWOORD GEVEN OP DE MAATSCHAPPELIJK VRAGEN VAN VANDAAG. EN VOOR ALLE DUIDELIJKHEID: TOERISTISCHE ARCHITECTUUR AAN DE KUST DIE AMPER VIER MAANDEN PER JAAR OPTIMAAL WORDT BENUT, BIEDT ONVOLDOENDE ANTWOORD.” Marc Martens > Een masterplan voor de kust Marc Martens merkt op dat het ruimtelijk beleid van Oostende niet representatief is voor de hele kustlijn. Dat is o.a. het gevolg van de eerder aangehaalde socio-economische en demografische factoren, maar ook door de mentaliteit van de projectontwikkelaars. Daarom is een nieuw ruimtelijk kustontwerp volgens hem cruciaal, een plan dat niet alleen focust op toerisme. Martens: “Er zou een strategisch structuurplan voor de kust moeten worden ontwikkeld, naar analogie met dat van Antwerpen. Een overkoepelende visie die rekening houdt met mobiliteit en een reorganisatie van de bouwtoelatingen.” Daarbij moet ook uitgekeken worden naar een multifunctionele en duurzamere bouwcultuur. “Voor mij is architectuur een ruimtelijk antwoord geven op de maatschappelijk vragen van vandaag. En voor alle duidelijkheid: toeristische architectuur aan de kust, die amper vier maanden per jaar optimaal wordt benut, biedt onvoldoende antwoord. Men moet gebouwen neerzetten die, wanneer de toeristische functie niet meer van toepassing is, andere functies kunnen herbergen.” (EV)

49

PROVINCIE WEST-VLAANDEREN DE KUST OPENGESTELDE GEBOUWEN IN OOSTENDE 1 Basisschool De Groeiboom GO! De basisschool Oostende-Centrum wordt uitgebouwd in het voormalig Lyceum. Het betreft een gerenoveerde pareltje van architect Achille-Emile Raoux. Schoolgebouw, 2009

Hendrik Serruyslaan 28 8400 Oostende Arch Buro II 2 De Peperbusse (St-Pieterstoren) De Peperbusse is het enige, maar meest imposante deel van de oude Sint-Pieterskerk die in augustus 1896 reddeloos afbrandde. In 2008 startten architectenbureau Felix & Partners met een ingrijpende restauratie van dit monument.


4 Militair Hospitaal Deze geslaagde herbestemming omvat een 220-tal woongelegenheden (lofts, appartementen en woningen) ondergebracht in de bestaande gebouwen en aangevuld met nieuwbouwvolumes. Woonwijk, 2010 (fase 1)

Godtschalckstraat 1 8400 Oostende Arch Beel & Achtergael ism Groep 3 Architecten Foto: DMenP

5 Residentie Krekenhof Dit inbreidingsproject combineert een centrale ligging met kwalitatief wonen en een schitterende afwerking.

5

Woongebouw, 2011

IJzerwegstraat 2, 8400 Oostende Arch Lams - Van Mieghem Architecten Foto: Lams - Van Mieghem Architecten

Beschermd monument, 2009

Sint Paulusstraat 56 8400 Oostende Arch Felix & Partners

4

3 Gezondheidscentrum Koninklijke Villa De totaalrenovatie van de voormalige Koninklijke Villa in Oostende resulteert in een hedendaags oncologisch revalidatiecentrum met restaurant en een revalidatiehotel met 20 kamers. Revalidatiecentrum, 2011

Koningsstraat 79 8400 Oostende Arch Boeckx Architecten

8 50

Aansluitend wordt het Fort Napoleon bezocht. In 1995 werd de eerst fase van de restauratie uitgevoerd onder leiding van ingenieur Wim Van der Schueren. De tweede fase werd begeleid door de architecten Govaert en Vanhoutte. Wandeling • Plaats: Fortstraat 128, 8400 Oostende • Tijdstip: 14u-15u-16u • Duur: 1u

9 Krekengebied In het krekengebied worden heel wat veranderingen doorgevoerd. 630 ha wordt heringericht om de natuur en het milieu te beschermen. De stad Oostende werkt daarvoor samen met de Vlaamse Landmaatschappij. Er komt meer ruimte voor fietsers en wandelaars en de natuur kan er opnieuw rustig op haar plooi komen.

• Prijs: 8 Euro • Het ticket geeft ook toegang tot Fort Napoleon

10 patrimonium brengen we een bezoek binnen in de uitzonderlijke realisatie van de Koninklijke Villa. Wandeling • Plaats: toerismebureau Oostende Monacoplein 2, 8400 Oostende

4

• Tijdstip: 14u • Duur: 1,5u • Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht

RONDLEIDINGEN AAN DE KUST 6 Een blik op de Oostendse binnenstad Deze wandeling laat je kennismaken met het ‘stedelijke’ Oostende. Het Oostende dat Leopold II stedelijke allures verschafte met zijn brede boulevards en monumentale bouwwerken. De route leidt je langs diverse projecten: het gerenoveerde Kursaal, het wooncomplex Nieuw Helmond, het Feest –en Kultuurpaleis, het Postgebouw, het Koninklijk Lyceum en zoveel meer. Als hoogtepunt van het historisch

7 Ruimtelijke omgeving Duin en Zee & Fort Napoleon Duin en Zee heeft enerzijds een gebouwencomplex en anderzijds een attractieve buitenomgeving door haar ligging midden in de duinen en vlak bij zee en strand. Bij het uitvoeren van de omgevingswerken lag de nadruk op de symbiose tussen jeugd en groen, met als doel natuurherstel en het behouden van open ruimte voor spelende kinderen.

Wandeling • Plaats: De Lange Schuur


Stuiverstraat 599, 8400 Oostende

• www.fortnapoleon.be en

• Tijdstip: 14u

www.dekustkijktverder.be

• Duur: 2u • Prijs: 8 Euro

8 Maria Hendrika park De stad Oostende ontving van de Vlaamse Bouwmeester in 2007 de prijs “bouwheer” voor de renovatie van het park. Oostende kreeg deze prestigieuze prijs mede door een verregaande participatie en communicatie en de vlotte samenwerking tussen experts uit verschillende disciplines. De stad koos ook resoluut voor hedendaagse parkarchitectuur, waarbij hedendaagse elementen geënt werden op de aanwezige cultuurhistorische erfenis. Het park werd eind 19de eeuw geconcipieerd for the rich and the famous. De tijdsgeest van de 21ste eeuw resulteert in een park voor iedereen.


Foto: Jan Kempenaars

Fietstocht

• www.vlm.be

10 Leefbare haven Zeebrugge Doel van dit project is zoveel mogelijk de hinder vanuit de haven van Zeebrugge, op de omliggende dorpen te verminderen en te dempen. Dit gebeurt ondermeer door tal van landschappelijke ingrepen. Neem deel aan een fietstocht en ontdek hoe een havengebied ook een landschappelijke meerwaarde te bieden heeft. Fietstocht langsheen verschillende kleinere projecten waar telkens de landschappelijke impact van de haven werd aangepakt.

• Plaats: Zeedijk 68, 8300 Knokke-Heist

Wandeling • Plaats: 3e en 23e Linieregimentsplein

(ter hoogte van Natuurreservaat Baai Van Heist)

8400 Oostende

• Tijdstip: 14u

Verhuurkantoor fietsen aan de rand-

• Duur: 2u

parking

• Prijs: 8 Euro

• Tijdstip: 14u-15u-16u


• Duur: 1u • Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht • www.dekustkijktverder.be www.komopstraat.be

51

PROVINCIE WEST-VLAANDEREN BRUGGE


HEDENDAAGSE ARCHITECTUUR ALS HISTORISCHE NOODZAAK Grand Hotel Casselberg, Brugge, BURO II © Beel & Achtergael architecten

“HET IS BELANGRIJK DAT DE HUIDIGE GENERATIE ARCHITECTEN HAAR SPOREN KAN NALATEN IN BRUGGE.” Wim Supply

Brugge en hedendaagse architectuur, een slecht huwelijk zegt u? Er zijn een aantal hedendaagse projecten in de binnenstad die nochtans de moeite waard zijn. Het moderne hotel Casselberg is een feit, een gloednieuw Rijksarchief is in uitvoering en de herbestemming voor het Rode Nonnenklooster staat op de agenda. Ingrid Leye (diensthoofd Monumentenzorg & Stadsvernieuwing in Brugge) en Wim Supply (architect en zaakvoerder van Archipel) over hun Brugge. > De ‘vloek’ van het Unesco-label Brugge en hedendaagse architectuur. Het blijft voor velen een contradictio in terminis. Hoe komt dit? Een recent rapport van Unesco toont aan dat de Commissie voor Werelderfgoed zich ernstig zorgen maakt over de toekomst van het Brugse stedelijke patrimonium. Vrij vertaald: Brugge dreigt door bepaalde hedendaagse ingrepen haar ‘middeleeuwse karakter’ te verliezen. Unesco zegt in haar rapport ondermeer dat de ‘opgelegde’ regels betreffende de zogenaamde ‘bufferzone’ door Brugge onvoldoende worden gerespecteerd. In haar adviezen stuurt Unesco ook aan op meer aandacht voor het kleine niet-beschermde erfgoed

“Deze adviezen laten vooral een grote morele stempel achter op het beleid van de stad”, zegt Ingrid Leye. “Juridisch betekenen deze ‘berispingen’ niets, Brugge zou ze in principe gewoon kunnen negeren.” In principe, want in realiteit wordt er zeer zwaar getild aan het oordeel van Unesco. Zeker wanneer de Unesco zou dreigen met het nietig verklaren van de titel ‘Unesco-werelderfgoed’. Supply: “Voor velen is de perceptie van het verliezen van het Unesco-label een grote schande. Het boezemt een zekere angst in.” Deze angst lijkt vandaag te resulteren in een nog meer behoudsgezind beleid dat al te moderne ingrepen eerder zal 52

ontmoedigen. Een onterechte reactie zo blijkt. Hedendaagse architectuur is volgens Leye perfect combineerbaar met historisch erfgoed: “Ik ben ervan overtuigd dat men, zonder ook maar één Unesco-regel te overtreden, kwalitatieve, eigentijdse architectuur kan realiseren in Brugge.” Dat dit mogelijk is werd volgens Leye in 2007 bewezen met de nieuwe campus van het Europacollege (architect Xavier De Geyter), een project dat onder Bruggelingen nog steeds voor de nodige controverse zorgt. Deze site van het voormalige Jezuïtencollege, daterend uit de 17de eeuw, werd uitgebreid met nieuwbouwvleugels. “Een ander voorbeeld is het project ‘Hotel Casselbergh’ (BURO II), in het historische stadscentrum (vlak naast de Burg). Dit project bestaat uit de restauratie van drie vroegmiddeleeuwse panden en een ‘vervangende nieuwbouw’ die dienst doet als hotel.” De contouren van het nieuwe hotel zijn conform met de nokhoogte en kroonlijst van het begin 20ste eeuwse neogotische pand dat er voorheen stond. “Casselbergh is een kwalitatief project waarmee een langdurige stadskanker gesaneerd is.” Het belang van dit project overstijgt volgens Supply zijn huidige meerwaarde voor de stad: “Dit project zal – net als de gotische bouwwerken uit de 14de eeuw – pakweg binnen 100 jaar ook een teken van zijn tijd zijn. Het is belangrijk dat de huidige generatie architecten haar sporen kan nalaten in Brugge, dat is alleen maar eerlijk ten opzichte van toekomstige generaties Bruggelingen.”

“IK BEN ERVAN OVERTUIGD DAT MEN, ZONDER OOK MAAR ÉÉN UNESCOREGEL TE OVERTREDEN, KWALITATIEVE, EIGENTIJDSE ARCHITECTUUR KAN REALISEREN IN BRUGGE.” Ingrid Leye Een derde project dat de dialoog aangaat met het verleden is de reconversie van het ‘Redemptoristinnenklooster’, of zogenaamde ‘Rode Nonnenklooster’ (ESTE Architects). Dit geplande project, dat vanwege zijn recente beschermde status ook heel wat voeten in de aarde heeft gehad, omvat de herbestemming van het klooster naar studentenhuisvesting en een inbreidingsproject in een gedeelte van de tuin voor woningbouw. Leye: “Het ontwerp van ESTE Architects getuigt duidelijk van een goede architecturale en stedenbouwkundige inpassing in het weefsel van de stad.” Daar waar vorige drie projecten eerder een zachte confrontatie aangaan met het verleden, schuwt het nieuwe ‘Rijksarchief ‘(Salens Architecten) de ‘clash’ met de historische binnenstad niet. Dit veelbelovende project – dat volop in uitvoering is – is het resultaat van een wedstrijd, op initiatief van de Regie der Gebouwen. Het bevindt zich op een site waar vandaag nog belangrijke delen van het middeleeuwse klooster te zien zijn. Het nieuwe Rijksarchief gaat de confrontatie aan met de voormalige kloostergebouwen en realiseert een nieuw stedelijke corridor tussen Predikherenrei en Langestraat. Dit

laatste gegeven, plus de sloop van een 19de eeuws pand langsheen het water, zorgde ervoor dat er een klacht is geweest bij Unesco. Ondanks deze tegenwind gaf de stad toch haar fiat om het project te realiseren. Leye: “Voor de stad was het belangrijk dat het archief in de Brugse binnenstad bleef en dat een nieuw kwalitatief gebouw op schaal van de nieuwe functie kon worden neergezet.” Op stedenbouwkundig gebied duiden Leye en Supply op de recente ontwikkelingen rond de stationsomgeving en de nodige spanning die daarbij komen kijken. Het masterplan voor de Brugse stationsomgeving dateert uit 1998 en werd destijds opgesteld door Willem Jan Neutelings. Hij voorzag – in overeenstemming met het Gewestelijk Ruimtelijk Sructuurplan – mogelijkheden om tot 40m hoog te bouwen langsheen het spoor, dit met het oog op verdichting en versterking van de stationsomgeving. De hoogbouw was voor Unesco echter een doorn in het oog en recent volgden dan ook aanbevelingen met betrekking op meer oog voor de zogenaamde bufferzone. Het Brugse stadsbestuur dat de aanbevelingen zeer ter harte neemt heeft nu beslist om deze hoogbouw te verlaten. Ook voor het recent opgeleverde KAM-gebouw (Administratief Centrum Vlaamse Gemeenschap), aan de achterzijde van het station, werd een klacht ingediend bij Unesco.

> Raad der Wijzen Unesco is niet gekant tegen hedendaagse architectuur in Brugge. Eén van de aanbevelingen van Unesco was de aanstelling van een adviesorgaan van deskundigen, specifiek om toe te kijken op hedendaagse ingrepen in de binnenstad. Ondertussen zijn de eerste stappen genomen naar de samenstelling van een Experten Commissie voor Unesco (ECU). Deze ‘Raad der Wijzen’ zal bestaan uit architecten, kunsthistorici, stedenbouwkundigen, maar ook uit filosofen en cultuurfilosofen. Opvallende namen die circuleren zijn ondermeer Bob Van Reeth (voormalig Vlaams Bouwmeester), Peter Swinnen (huidig Vlaams Bouwmeester), Stéphane Demeter (voorzitter Icomos België) en tal van coryfeeën uit de academische wereld. Leye benadrukt het belang van een dergelijke mix van spokesmen: “De groep zal zo samengesteld worden, in de hoop dat hij los van de lokale gevoeligheden kan bijdragen tot een onafhankelijke en meer genuanceerde benadering van de problematiek ‘hedendaagse architectuur vs historisch erfgoed’ in de Brugse binnenstad.” > Brugse Bruggen Om aan te tonen dat Brugge niet alleen gotiek en renaissance is, organiseren Archipel en S-WAN twee architectuurroutes tijdens de Dag van de Architectuur. Neem deel aan een geleidde wandeling doorheen de Brugse binnenstad en ontdek hedendaagse architectuur waar u deze niet meteen zou verwachten. Of spring samen met de S-WAN-gidsen op de fiets en laat u tijdens de route ‘Brugse Bruggen’ verrassen door moderne bruggenbouw en architectuur op en rond de vesten van Brugge. (EV) 53

PROVINCIE WEST-VLAANDEREN BRUGGE RONDLEIDINGEN IN BRUGGE 1 Brugse Bruggen Fietstocht langs recente bruggen en hedendaagse architectuur rond de Brugse vesten; Foto: cel fotografie stad Brugge

Fietstocht • Plaats: achterkant station Brugge (aan KAM-gebouw), 8000 Brugge • Tijdstip: 14u • Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht

2 Wandeling Brugse binnenstad De binnenstad van Brugge verandert - ondanks het Unescolabel - zienderogen. Sinds 2000 kunnen we in diverse straten, al of niet in verborgen hoekjes, een nieuwe architecturale wind ontwaren. Velen zijn tegen, anderen juichen dit alles toe. Op deze tocht ontdekken we de verschillende realisaties van het nieuwe millennium, zeg maar van de 21ste eeuw.


MEER ARCHITECTUUR IN BRUGGE 3 Lezing noA architecten Het architectenbureau noA geeft een lezing in de grote zaal van het concertgebouw te Brugge. Fijngevoeligheid en maturiteit t.o.v. het stedelijke weefsel kenmerken het werk van dit architectentrio. Hun schitterend oeuvre laat niemand onbetuigd. In hun betoog zal evenees aandacht besteed worden aan de Brugse context.

1 Amarant / Hedendaagse architectuur in Brugge

Lezing

Tentoonstelling

• Plaats: concertgebouw Brugge,

• Plaats: Broelmuseum,

8000 Brugge

Cursus • Plaats: Hof van Watervliet Oude Burg 27, 8000 Brugge • Datum: 26 september 2011 • www.amarant.be

2 Tentoonstelling ‘Edouardo Souto Moura Concursos 1979-2010’

Broelkaai 6, 8500 Kortrijk

• Tijdstip: 17u

• Datum: 01.10.2011 - 30.102011

• Duur: 1u

• www.designregio-kortrijk.be

• Prijs: gratis

1

© Cel fotografie stad Brugge

Wandeling • Plaats: In & Uit – toerisme aan concertgebouw Brugge, 8000 Brugge • Tijdstip: 14u • Prijs: 8 Euro • Reservatie verplicht

1 54 © Cel fotografie stad Brugge

55

BRUSSEL - WALLONIË

INFO EN RESERVATIE WWW.JOURNEEDELARCHITECTURE.BE

OKTOBER IS MAAND VAN DE ARCHITECTUUR “IK KIJK UIT NAAR DE AANDUIDING VAN EEN WAALS BOUWMEESTER.” Parc Naturel, Ardus Architectes © Serge Brison

Chantal Dassonville

La Journée de l’architecture. Wat in de eerste plaats een Franstalige tegenhanger moest worden voor de Dag van de Architectuur, groeit uit tot een maand van de architectuur. Met dit initiatief wil de Fédération Wallonie-Bruxelles, in samenwerking met het CIVA (Internationaal Centrum voor de Stad, de Architectuur en het Landschap) en de Waalse culturele centra, een draagvlak creëren voor meer toegankelijkere architectuur. Chantal Dassonville, architecte en directeur van de Cellule d’Architecture de la Fédération Wallonie-Bruxelles, geeft een voorsmaakje van wat een festival voor architectuur moet worden. Door Egon Verleye & Ellen Van Impe >

Ik heb begrepen dat de Journée de l’architecture eigenlijk deel uitmaakt van een groot festival van de architectuur. Hoe zal dit concreet invulling krijgen? > Heel de maand oktober staat in het teken van hedendaagse architectuur. In plaats van een dag organiseren we een ‘maand van de architectuur’. Dit idee is er gekomen doordat er tijdens de maand oktober sowieso al tal van activiteiten gepland zijn rond hedendaagse architectuur. Op initiatief van

de Waalse minister van Lokale Besturen en Stedenbeleid, Paul Furlan steken we op 6 en 7 oktober van wal met een tweedaags symposium over de stad. Daarna volgt de Dag van de Architectuur in Vlaanderen op 9 oktober, de Prix de la Maîtrise d’ouvrage publique op 11 oktober (vergelijkbaar met de Prijs Bouwheer in Vlaanderen), de Journée de l’architecture op 23 oktober en we sluiten af met de Belgian Architectural Awards op 26 oktober. Je zou dus kunnen stellen dat waar de maand september traditioneel is voorbestemd om even stil te staan bij 56

ons (historisch) patrimonium, de maand oktober haar hedendaagse tegenhanger is geworden. De oktobermaand is volledig gewijd aan hedendaagse architectuur.

Merkt u een verschil hoe er in Brussel en Wallonië aan architectuur wordt gedaan, en hoe men in Vlaanderen omgaat met architectuur?

Welke grote thema’s zullen het programma van dit festival van de architectuur mee bepalen?

> Ik ben ervan overtuigd dat er een verschil is tussen Wallonië en Vlaanderen, en volgens mij is dat het gevolg van een cultureel verschil. Het verschil tussen Vlaanderen en Wallonië –op gebied van architectuur– situeert zich op het niveau van resultaten. Ik merk dit zeker bij de juryleden voor de uitreiking van de ‘Belgian Architectural Awards’. In Vlaanderen legt men meer de focus op vorm en resultaat, terwijl in Wallonië meer de nadruk lijkt te liggen op context en proces. Bovendien denk ik dat Vlaanderen op gebied van affiniteit met architectuur als cultureel gemeengoed, een voorsprong heeft ten aanzien van Wallonië.

> Er is niet echt sprake van een thematische afbakening. We willen met deze ‘maand van de architectuur’ vooral de aandacht vestigen op het sociaal-maatschappelijke belang van architectuur. In de eerste plaats laten we zien wat er op architecturaal gebied gebeurt in Brussel en Wallonië. Daarom gaan we in op de vele architectuurwedstrijden die in de regio worden georganiseerd. Bovendien tonen we hoe deze wedstrijden worden georganiseerd en wat daaruit is voortgevloeid. Daarbij zal niet alleen de nadruk liggen op de ontwerpen die de wedstrijd hebben gewonnen, maar er zal ook aandacht besteed worden aan de ontwerpen van de overige laureaten. Het is belangrijk om de keuzes die de jury tijdens een wedstrijd maakt nader toe te lichten en te laten zien op welke basis die plaatsvinden. In het grote aanbod van opengestelde gebouwen leggen we de focus op publieke architectuur, en minder op privéwoningen. Per regio worden misschien één of twee privéwoningen opgenomen in het programma, maar meer niet. Dit is een bewuste keuze. Ondanks het feit dat er heel wat interessante privéarchitectuur te zien is geven deze gebouwen een foutief signaal van wat architectuur voor een groter publiek kan betekenen. Het is nu eenmaal zo dat bij de publieke opinie de idee leeft dat architectuur een luxe is en het niet voor iedereen is weggelegd om een architect onder de arm te nemen. Een ander aandachtspunt zal de kruisbestuiving zijn tussen architectuur, design en beeldende kunsten. We gaan opzoek naar de raakvlakken tussen deze verschillende disciplines. Om deze interdisciplinaire benadering van architectuur wat meer in de schijnwerpers te plaatsen, organiseren we onder meer een workshop waarbij architecten en designers de mogelijkheid krijgen om met elkaars werk in contact te komen en ideeën uit te wisselen. Deze ‘ontmoeting’ zal doorgaan op 11 oktober in Charleroi. Rond de middag zal de ‘Prix de la maîtrise d’ouvrage publique’ plaatsvinden, en in de namiddag de workshop. Als ik één rode draad moet noemen doorheen dit festival van de architectuur, dan is het een poging om (hedendaagse) architectuur als een belangrijk onderdeel van cultuur te zien. Een van onze grote doelstellingen is dan ook om tijdens deze ‘maand van de architectuur’ een breder draagvlak te creëren voor architectuur. We willen er voor zorgen dat het niet alleen architecten zijn die over architectuur praten, maar dat architectuur voor iedereen een gespreksonderwerp kan zijn.

“WE WILLEN ER VOOR ZORGEN DAT HET NIET ALLEEN ARCHITECTEN ZIJN DIE OVER ARCHITECTUUR PRATEN, MAAR DAT ARCHITECTUUR VOOR IEDEREEN EEN GESPREKSONDERWERP KAN ZIJN.” Chantal Dassonville

De maand van de architectuur wil hier verandering in brengen en is in eerste instantie een festival om mensen een andere kijk op architectuur te doen krijgen. Hierbij is het belangrijk om zo weinig mogelijk de connotatie te maken met architectuur als iets duur, iets elitairs. We moeten duidelijk maken dat architectuur er voor iedereen is, wat bij uitstek kan door goede voorbeelden van publieke architectuur te tonen. Hoe ziet u Brussel en Wallonië verder evolueren? Zijn er zaken waar u zich zorgen om maakt? Zijn er projecten waar u naar uitkijkt? > Wat mij in de eerste plaats zorgen baart is de huidige trend om aan ‘city branding’ te doen. Bij dergelijke ‘stadsmarketing’ gebruikt/misbruikt men architectuur als een soort van visitekaartje voor de stad in kwestie. Op die manier legt men te veel de nadruk op de spektakelarchitectuur en de attractieve waarde van architectuur, eigenschappen die niet wezenlijk synoniem zijn van kwalitatieve architectuur. Iets anders waar ik mij zorgen om maak is de toename van de zogenaamde PPP’s (partenariats public-privé). Hierbij worden meer en meer beslissingen, betreffende de realisatie van publieke gebouwen, uitbesteed aan privéinvesteerders en projectontwikkelaars. Deze zijn dikwijls ook verantwoordelijk voor de keuze van de architect. Aangezien deze privéontwikkelaars de nadruk leggen op de rentabiliteit van een bouwproject, heeft dit vaak een negatief effect op de kwaliteit van de architectuur.

57

Desalniettemin sta ik positief tegenover de toekomst. Ik kijk uit naar de aanduiding van een Waals bouwmeester, al is de timing daar momenteel nog onzeker. Verder zijn er interessante stedenbouwkundige ontwikkelingen, wat we in Brussel de ‘contrats de quartier’ noemen en in Wallonië de ‘ZIP/QI’. Beide slaan op een herwaardering van bepaalde wijken. Een goed voorbeeld is het district ‘Saint– Léonard’ in Luik, dat momenteel tot ontwikkeling komt. Dit grootschalige project legt de focus op binnengebieden, groepswoningbouw en sociale gelaagdheid. Op de Journée de l’architecture gaat hier bijzonder veel aandacht aan besteed worden. Tot slot worden we momenteel overladen met adviesvragen rond het organiseren van architectuurwedstrijden. Voor 20102011 en 2012 lopen er 83 wedstrijden. Er staat dus heel wat te gebeuren op architecturaal vlak.

Bluub © Bluub

Journée de l’architecture www.journeedelarchitecture.be Prix de la Maîtrise d’ouvrage publique www.prixdelamaitrisedouvragepublique.cfwb.be

MEER ARCHITECTUUR IN BRUSSEL Brussel, een sterk staaltje van engineering Deze tentoonstelling nodigt u uit voor een tocht doorheen de wereld van de bouwkunde in Brussel in de 19de en 20ste eeuw. Tentoonstelling • Plaats:CIVA (Centre International pour la Ville, l’Architecture et le Paysage); Kluisstraat 55, 1050 Brussel • Datum: 20.5.2011 - 2.10.2011 • www.civa.be

PassiveHouse Symposium 2011 Lezingen • Plaats: Crowne Plaza Brussels Le Palace, 1210 Brussel • Datum: 7 oktober 2011

JONCTION, de toekomst van de Noord-Zuidverbinding De Noord-Zuidverbinding is de spoorlijn die de stations van Brussel-Noord en Brussel-Zuid met elkaar verbindt, dwars door het historisch centrum van de stad. Ze bedient op haar weg drie andere stations binnen de ‘Vijfhoek’: Brussel-Kapellekerk in de Marollenwijk, Brussel-Centraal in de nabijheid van de Grote Markt en Brussel-Congres, aan de voet van het vroegere Rijksadministratief Centrum (RAC). Wat als we de vervoersproblemen en de stedelijke pluspunten van deze uitzonderlijke as die Noord en Zuid verbindt, van de Kruidtuin tot aan de Marollen, eens ernstig zouden analyseren? Om na te denken over de toekomst van de Noord-Zuidverbinding en Brussel, stellen we voor om het debat opnieuw te openen!

• www.passivehouse.be

Lezingen, debatten, feesten, artiestenresidenties, film, kunst in de publieke ruimte en publicaties. • Datum: Op verschillende data vanaf september 2011 tot 2013 • www.jonction.be

Paulo Mendes da Rocha, Cais das Artes - Vitória, Espírito Santo, 2007-2008

Paulo Mendes da Rocha Bijna twintig jaar na Oscar Niemyer, de demiurg van Brasilia, wint Paulo Mendes da Rocha (°1928) in 2006 als tweede Braziliaanse architect de Pritzker Prize, de Nobelprijs architectuur. Hij staat in het brandpunt van de belangstelling bij europalia. brasil, dat dit najaar een solotentoonstelling aan hem wijdt. Het belangrijkste bouwwerk uit het begin van zijn carrière is het Gymnasium in de Club Athletico Paulistano (1958), bekroond met een grote prijs op de Biënnale van São Paulo (1961). Hij blijft bouwen in São Paulo en hij doceert er aan de universiteit volgens de principes van de zogenaamde Escola Paulista van João Batista Vilanova Artigas. In 1969 werd hij op non-actief gezet door het militaire bewind, maar toch staat hij in voor het Braziliaanse paviljoen op de wereldtentoonstelling in Osaka (1970). In de jaren 1980 en 1990 bouwt hij in São Paulo onder meer de Capela de São Pedro Apóstolo (1987), het Museu Brasileiro de Escultura (1986) en het Praça do Patriarca (2002).

Vaak wordt hij een brutalistisch architect genoemd om zijn gebruik van ruw materiaal, maar ook de sociale dimensie van de architectuur en haar verhouding tot de omgeving zijn belangrijk in zijn aanpak. • Plaats: Paleis voor Schone Kunsten, 1000 Brussel • Datum: 12.10.2011 - 15.01.2012 • www.bozar.be

58

59

60

61

Dexia spant zich in voor ‘cultuur voor iedereen’. Wat betekent dit concreet voor u? Het project van Dexia “Cultuur voor iedereen” betreft onze uitgebreide kunstcollectie die we sinds 2009 op regelmatige tijd stippen tonen aan het grote publiek. Dexia zet daarbij zijn deuren open om bezoekers te laten kennismaken met kunstwerken van onder meer Permeke, Delvaux, Magritte, Fabre en andere Belgische kunstenaars. Dit resulteert in een interactie tussen publiek en kunstwerk. Zo neemt Dexia op dat vlak zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid op: kunst dichter bij het publiek brengen.

Welke rol is voor de architectuur als inrichting van de leefomgeving hierin weggelegd? Architectuur speelt ongetwijfeld een heel grote rol in de wijze waarop ons leven wordt ingericht. Daarvoor hoef je enkel nog maar te kijken naar een aantal steden en de wijze waarop de gebouwen er zijn ingeplant: Parijs, Shangai, San Francisco en New York hebben een verschillende levensstijl en dat heeft veel te maken met de architecturale inplanting.

Dexia wil een partner voor duurzaamheid zijn. Hoe denkt u dat dit het beste ingevuld wordt?

Dexia

als partner naar een meer duurzame bouwcultuur Dexia steunt de Dag van de Architectuur en onderschrijft hiermee het centrale thema duurzaamheid. Moniek Delvou, Hoofd Duurzame Ontwikkeling van Dexia vertelt over de relatie ‘Dexiæ - duurzaam bouwen’.

Voor 2011 en 2012 hebben we ons heel bijzonder toegelegd op de energiezuinigheid van gebouwen. Voor ons lag dit thema voor de hand: in Europa zijn de gebouwen verantwoordelijk voor 35% van de energie –en CO2– uitstoot. Het Europees plan 20-2020 ligt in het verlengde daarvan. Energie bezuinigen is trouwens de eerste stap in de zogenaamde ‘trias energetica’: eerst bezuinigen, dan pas alternatieve , groene energie gebruiken. Concreet betekent dit dat we ons publiek, corporate en privécliënteel producten aanbieden die deze energiezuinigheid moeten realiseren .

Op de Dag van de architectuur staat de noodzaak van een cultuurverandering centraal. Die zal nodig zijn om duurzaamheid toe te laten in alle facetten van het leven. Wat kan en wil Dexia hierin bijdragen? Dexia wil hieraan bijdragen op twee manieren: enerzijds door onze duurzame producten, anderzijds willen we zelf het goede voorbeeld geven door de manier waarop we onze gebouwen inplanten, renoveren en inrichten en door de manier waarop we ons verplaatsen van en naar het werk en tijdens de diensturen. Al onze hoofdzetelgebouwen liggen in Brussel vlakbij treinen metrostations. Dit heeft mede tot gevolg dat van de ongeveer 6000 medewerkers die in de Brusselse hoofdzetel werken er meer dan 80% met een ander vervoersmiddel komen dan met de wagen. Tussen 2008 en 2010 werden onze 3 hoofdzetelgebouwen in Brussel doorgelicht op het energieverbruik. Dit resulteerde in heel wat aanbevelingen die nu systematisch worden doorgevoerd. Parallel hiermee hebben we sinds enkele jaren een hele reeks concrete acties die betrekking hebben op onze verlichting, de thermische regeling van onze gebouwen en het beheer van ons informaticapark. Sinds 2009 organiseert de Bank ‘Sustainable Fridays’: elke vrijdag wordt de temperatuur 2° verlaagd in de winter of pas 2° hoger gekoeld in de zomer. 62

63

WIN EEN REIS VOOR 2 PERSONEN NAAR DE NIEUWSTE ARCHITECTURALE BLIKVANGERS IN LONDEN Doe mee aan de wedstrijd op www.dagvandearchitectuur.be en win een architectuurreis voor 2 personen naar Londen De architectuurreis brengt je naar Londen. Deze stad is dankzij haar rol als gastheer voor de Olympische Spelen in 2012 rijk voorzien van monumentale architectuurprojecten. Waag uw kans en wie weet kan jij je vergapen aan architecturale hoogstandjes als de Aquatics Centre van Zaha Hadid of het Wembley stadium van Allies & Morrison. Of je kan het centrum van Londen bezoeken met projecten als de 300 meter hoge Pinnacle Tower van Kohn Pedersen Fox, de Whitechapel Art Gallery van Robbrecht & Daem of The Walbrook van Foster and Partners.

Deze reis wordt u aangeboden door Art Travel en Atlas Reizen, Gespecialiseerd in het organiseren van cultuur – en architectuurreizen

De Dag van de Architectuur is een initiatief van het Vlaams Architectuurinstituut en wordt gerealiseerd met financiële en/of promotionele steun van:

Dag van de Architectuur zondag

Recommend Documents