Cyberpesten bij jongeren in Vlaanderen: een upgrade. Studiedag ELLA vzw
Brussel – dinsdag 26 mei 2015
Wat komt aan bod? • • • • • • • •
Inleiding Jongeren in Vlaanderen en nieuwe media Pesten – cyberpesten: ‘good to know’ Onderzoekscijfers pesten-cyberpesten Vlaanderen Gevolgen (cyber-)pesten Welke jongeren komen in beeld? En wat met jongeren met allochtone achtergrond? Vraagstelling
INLEIDING - KIEZEN VOOR EEN INCLUSIEVE DAN WEL EXCLUSIEVE BENADERING
Inclusieve vs. exclusieve kijk • Jongeren zijn jongeren • Ruimte krijgen/maken/vinden voor eigen ontwikkeling en levensproject • Etnisch-culturele achtergrond is één laag van de persoonlijke identiteit-in-wording • Ik – Wij: ‘roots’ & ‘(hyper)routes’ (Paul Gilroy, 1993) • Fluïde identiteit = manier om zich te handhaven en te situeren in een wereld die permanent verandert
SNS & adolescenten met allochtone achtergrond (De Mey, V., 2012) Steekproef (Brussel): n= 150 12-18j 45% meisjes - 55% jongens ½ allochtoon - ½ autochtoon
Geen significante verschillen tenzij voor ‘communicatie met mensen in het buitenland’ allochtone groep scoort hier significant hoger
Online&Offline (Leurs, K. , 2012) • De on- en offline wereld werken permanent op elkaar in en zijn wederzijds constructief • Wat in de reële wereld gebeurt, kent zijn vervolg in de online wereld: vriendschap, racisme en stigmatisatie, … • Verticale beïnvloeding (traditie, gezagsdragers) en horizontale (met o.a. peer-to-peer) beïnvloeding lopen door elkaar
‘Free zone’ • Internet biedt ruimte om zich etnisch, religieus, … te herpositioneren (vrijheid) – informatie zoeken – vrijuit praten – taboes ontsluiten (‘hchouma’)
• ‘Roots’ opzoeken (‘digitale diaspora’s’ (Leurs) • Nieuwe routes uitproberen • Zich affirmeren
JONGEREN IN VLAANDEREN EN NIEUWE MEDIA
Meest gebruikte sites, games & apps
Facebook, doe iets!
Jongeren doen appel op Facebook (K. Van Royen, UAntwerpen)
• Automatische detectie- en afweersystemen (cf. AMICA/SPION) – Haatpagina’s – Naaktfoto’s
• ‘Bovendien zijn jongeren misnoegd over het meldingssysteem omdat er vaak zelfs helemaal géén reactie volgt op hun meldingen’
Nieuwe media & jongeren: a perfect fit! – IK HOOR ERBIJ! – ‘THIS IS ME!’ (echt waar?)
– IK STA OP EIGEN BENEN – IK EXPLOREER EN PROBEER – IK DURF!
The Fear of Missing Out (het FOMO-syndroom)
- Delen van ervaringen, geheimen, roddels… ‘verbondenheid’ & nieuwsgierigheid - Media zelf eisen aanhoudend onze aandacht (geluiden, pushberichten, aandachttrekkers, beloningen, ‘snapberichten, …)
- ‘Ik mag niets missen!’ & ‘Ik moet me tonen!’
PESTEN-CYBERPESTEN: GOOD TO KNOW
Pesten & cyberpesten Ten aanzien van het slachtoffer/slachtoffer(s): • • • •
Schadend gedrag Intentioneel Repetitief/herhaaldelijk Machtsonevenwicht
• “Zorgt voor veel ‘drama’”(jongeren) grens tussen plagen en pesten?
Favoriete cyberpestkanalen
Favoriete cyberpestvormen (Friesland) • Lastig vallen • Roddels verspreiden • Ongewenst seksueel voorstel doen
leunt sterk aan bij traditioneel pestgedrag
Overlap pesten-cyberpesten (Wegge, D., 2013)
65% van de pestslachtoffers wordt ook online gepest
Extra power/Extra pijn Geen toezicht
Cyberpester Ongenaakbaarheid
Slachtoffer Onmacht versterkend
Anonimiteit/ Onzichtbaarheid
Veilig, machtig gevoel Des-inhibitie-effect
Onmacht, angst, onveiligheid, onzekerheid
24/7
Permanent machtsgevoel
Cockpit-effect
Permanente dreiging en stress ‘Objectivering’
‘Afstand’ onverschilligheid; minder inleving Des-inhibitie-effect Onzekerheid – stress – Verharding angst Macht Onmacht – stress versterkend
Gebrek aan ‘social cues’ 1 keer = veel keer
Desinhibitie- of ontremmingseffect
“Op het internet deed ik me harder voor dan ik ben. Ik heb via Ask.fm ook wel eens iemand uitgescholden. Gewoon om te proberen hoe dat voelt. Nu doe ik dat niet meer omdat ik weet tot wat dat kan leiden.” (D., 16j)
ONDERZOEKSCIJFERS PESTEN-CYBERPESTEN (VLAANDEREN)
Klassiek pesten (HBSC-studie, 2012) Prevalentie (11- t.e.m. 18-jarigen) • 24,5% - laatste 2 maanden minstens 2 x slachtoffer • 7% - … minstens 2x iemand gepest • 5,5% - … minstens wekelijks slachtoffer • 3,2% - … meer dan één keer per week slachtoffer
Pabian, S., mei 2013 afgelopen half jaar minstens één keer gepest (SL) afgelopen half jaar minstens één keer iemand gepest (PK) afgelopen half jaar minstens één keer gepest en heb zelf ook minstens één keer gepest (PK/SL)
KLASSIEK PESTEN
CYBERPESTEN
10.4 %
5.3 %
6.8 %
5.8 %
2.4 %
1.5 %
HBSC-Nederland (Van Dorsselaer, De Looze & Vermeulen-Smit, 2010)
• Allochtone jongeren pesten iets meer (11-16jarigen) en verschil is toegenomen sinds 2006 15 10,1
10
10,5
8,3
Autochtoon
6,1
5
Allochtoon
0 2005
2009
DICA-studie (Pabian & Vandebosch) • Meisjes: vaker slachtoffer – Jongens: vaker pestkop • Piek cyberpesten: tussen 11 en 13 jaar
• 48% cyberpesters zit op zelfde school als slachtoffer • Meisjes tillen gemiddeld zwaarder aan de cyberpesterijen die hen treffen (‘appearance’)
DICA-studie (Pabian & Vandebosch) Slachtofferschap cyberpesten: (Minstens één keer in de afgelopen 6 maanden)
6de lj
1ste
2de
3de
4de
5de
15.6%
10.2%
5.9%
5.4%
6.1%
4%
Meetpunt: Mei 2013, totaal 2038 leerlingen Bron: DICA (2013), Pabian, S. & Vandebosch, H.
DICA-studie (Pabian & Vandebosch) Dader van cyberpesten: (Minstens één keer in de afgelopen 6 maanden) 6de lj
1ste
2de
3de
4de
5de
6.9%
4.6%
4.3%
8%
4.9%
4.6%
Meetpunt: Mei 2013, totaal 2038 leerlingen Bron: DICA (2013), Pabian, S. & Vandebosch, H.
DICA-studie (Pabian & Vandebosch)
Andere onderzoeksbevindingen EUKidsonline (2009) – 48% van Vlaamse jongeren: onbekende toegevoegd aan lijst contactpersonen – 1/3 jongeren: minstens 1x/maand in contact met onbekende(n) – 30%: offline afspraak gehad met online contactpersoon (50%: ouders geïnformeerd)
–50%: ‘het is makkelijker om mezelf te zijn op het internet’
GEVOLGEN (CYBER)PESTEN
Jongeren vertellen over hun ervaringen
Effect varieert • Naar gelang persoonlijkheid slachtoffer • Steun van omgeving of niet? • Cyberpesten met foto’s en video’s vinden jongeren erger dan beledigingen via gsm/online
Controleverlies • Effect kan variëren ngl. kenmerken van platform - Vb. gezien als anonieme “haat-site”: jongeren raden technische oplossingen aan of gaan hun profiel verwijderen (controle-gevoel) • Vooral incidenten waarover jongeren geen controle hebben, worden als erger aanzien –Vb. vals profiel, naakfoto’s verspreid, profiel hacken,…
Bewezen negatieve effecten (slachtoffer) Stress en angst lopen hoog op schadend effect op korte tot lange termijn Schools functioneren onder druk Psychisch en lichamelijk in de knoei Omgaan met anderen wordt moeilijk(er) Depressie, suïcide maar ook delinquentie loeren om de hoek
Schade reikt verder dan slachtoffer • • • • • •
Pestkop Klasgroep Leerkracht(en) en school Gezin/thuis Vrije tijdsmilieu Samenleving
WELKE JONGEREN KOMEN IN BEELD?
SLACHTOFFERS VAN CYBERPESTEN IN BEELD
‘Profiel’ slachtoffers van cyberpesten • Meer (afhankelijk van) internetgebruik • Onveiliger internetgebruik (contact met onbekenden; wachtwoord delen; slecht beveiligen eigen profielsite (privacy-settings); …) • Ouders met restrictieve stijl t.o.v. mediagebruik • Minder ‘close’ vrienden en minder populair • Vaker dader én omstaander van cyberpesten
‘Profiel’ slachtoffers van cyberpesten • Vaker slachtoffer van klassiek pesten • Meer stress-symptomen – minder oplossingsvaardig • Meisjes > jongens • Holebi-jongeren: vaker geviseerd • Allochtone jongeren (Friesland, 2010) • Zwaarlijvige jongeren (Friesland, 2010)
Hoe reageren slachtoffers? (DICA-onderzoek, 2012)
Spontane oplossingsgerichte strategieën: Probleemoplossende strategieën
<
Emotie-gebaseerde strategieën
DE CYBERPESTENDE LEERLING IN BEELD
‘Profiel’ cyberpestkoppen • Jongens > meisjes • Intensiever internetgebruik – risicovol • Band met ouders minder o.k., hebben autoritaire opvoedingsstijl/restrictieve stijl t.o.v. mediagebruik • Vaker slachtoffer en omstander van cyberpesten - minder steun van vrienden (?!)
‘Profiel’ cyberpestkoppen • Minder empathisch en berouwvol brutaler • Vaker dader van klassiek pesten • Minder schoolbetrokken
Wat cyberpesters onderscheidt? (DICA, 2012)
Wat pestkoppen nodig hebben: ‘Zeg met dat ik ertoe doe!’ - Erbij horen
- Populariteit - Status - Dominantie tonen + Voordeel halen
Internet pakt ook pestkoppen aan!
BIJSTANDERS BIJ CYBERPESTEN
Ook onder druk
Wat omstaanders (niet) doen • 35 % is getuige van cyberpesten • Reactie omstaanders – Hulp geboden (eerder discreet) – Mee gepest
45,6% 5%
– Niets gedaan
56,9%
- Zijn mijn zaken niet (30,1%) - Angst om nadien zelf gepest te worden (19,1%) - Niet weten wat gedaan (18,9%)
Verschillen naar getuigengedrag Passieve toeschouwers
Verdedigen & steunen
Rapporteren
Aanmoedigen
•Meer jongens dan meisjes •Meer in ASO •Stijgt met leeftijd •Slechter schools klimaat
•Meer meisjes dan jongens troosten/geven advies •Daalt met leeftijd •Assertief verdedigen meer in BSO •Beter schools klimaat
•Meer meisjes dan jongens •Daalt met leeftijd •Meer in BSO •Minder bij jongeren die thuis anderstalig zijn •Beter schools klimaat
•Evenveel meisjes als jongens •Meer spijbelaars en bissers •Meer anderstaligen thuis •Meer in BSO •Slechter schools klimaat
Meedoen
Te kleine aantallen
Verschillen naar getuigengedrag Passieve toeschouwers
Verdedigen & steunen
DICA: Lagere empathie Minder vaak zelf klassiek slachtoffer
DICA: Meer empathie Vaker zelf cyber/klass. slachtoffer
Rapporteren
Aanmoedigen
Meedoen
DICA: Lagere empathie Vaker dader klassiek pesten
Bijstandergedrag: invloed van anderen Experimenteel onderzoek: jongeren (13 j) als bijstaander blootgesteld aan fictieve cyberpestsituaties op SNS Meer helpen bij meer ernstige situatie Meer privé dan publiek helpen Andere bijstaanders hebben belangrijke invloed Surveyonderzoek bij jongeren: 525 jonge bijstaanders (+/16 j) Normen van andere jongeren -> sociale druk om mee te doen aan cyberpesten Normen van ouders spelen belangrijke rol
CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
Samenspel Club
Thuis
Vrienden
Jeugdwerk
Jongere School / leerkrachten /opvoeders
Providers
Media Samenleving
Vertrouwen
Opvoeding eerst! • In goed contact met kind(eren) en jongeren – Tijd & aandacht – Nabijheid & afstand ruimte geven + betrokken blijven – Waarderend in communicatie
• Waarden – normen – grenzen: authentieke rolmodellen • Emotionele geletterdheid en oplossingsvaardigheden stimuleren
Specifieke preventie • Informeren (consument-informatie) • Sensibiliseren – Mediawijsheid – E-safety – Digitaal burgerschap (netiquette)
• Activeren tot opnemen van verantwoordelijkheid In een uitdagende en waarderende omgeving … • Ontrading • Effectieve opvolging en ondersteuning … die tegelijk ook grenzen aangeeft en bewaakt
Als het fout is gelopen (slachtoffer) • Emotionele opvang – Ruimte geven om te ventileren - niet beschuldigen – Emoties spiegelen/teruggeven
• Probleemgerichte opvang oplossing zoeken – Bewijsmateriaal verzamelen – Maximaal veilig stellen van communicatie-omgeving – Contact met school, club, … – Probleem melden (meld-knop) –…
Als het fout is gelopen (kind heeft gepest) • Expliciteren van wat niet door de beugel kon (confronteren) • Verbindende dialoog • Verantwoordelijkheid blijven geven – Veilig stellen slachtoffer – Reduceren/herstellen van de toegebrachte schade
• Opvolging • Samen met ouders/relevante derden/…
MEER PRAKTISCHE INFO NODIG?
www.digitaalpesten.nl
Websites • www.clicksafe.be (+ ‘i respect’) (info – tips – lesmateriaal) • www.ikbeslis.be (privacy) • www.veiligonline.be (ouders en opvoeders) • www.pestweb.nl (info en tips - lesmateriaal) • www.kieskleurtegenpesten.be (tips) • www.cyberpesten.be (info over cyberpesten)
Hulpinstanties • • • • • •
CLB JAC CAW – CGG School Opvoedingswinkel(s) Politie / e-cops / RCCU-FCCU
Ontwikkeling van een wetenschappelijk onderbouwde game tegen cyberpesten
Funded by www.iwt.be
Onderzoekconsortium: 4 partners Prof. Dr. Heidi Vandebosch Prof. Dr. Karolien Poels Dr. Katrien Van Cleemput Gie Deboutte Sara Bastiaensens
WISE Prof. Dr. Olga De Troyer Edgar Omar Cebolledo Gutierrez Frederik Van Broeckhoven
Fysieke activiteit, Fitheid en Gezondheid Prof. Dr. Ilse De Bourdeaudhuij Ann DeSmet
Ing. Koen Samyn Olivier Janssens Dr. Ir. Sofie Van Hoecke
Friendly ATTAC
Adaptive Technological Tool(s) Against Cyberbullying
Doelgroep: 12 tot en met 14-jarigen Invalshoek: Inzetten op de kracht van de omstaanders Educatieve game als onderdeel van lessenpakket en gesitueerd binnen een whole school approach
Intervention Mapping proces 6. “Evaluatie” -
Effect en proces
1. “Behoeften-analyse”
5. “Implementatie-plan” -
-
In scholen? Breder pakket? Duurtijd?
-
Gezondheidsgevolgen slachtoffer Belang van omstaanders
2. “Verander-matrices” -
4. “Ontwerp materiaal” -
Serious game: scenario, tekenen, aansluiten bij ‘evidence’
3. “Verander-methoden” -
-
Gedrag: niet meedoen, troosten, verdedigen/rapporteren Attitudes, eigen-effectiviteit
Attitudes: Eigen-effectiviteit: modeling, uitproberen gedrag in game
Behoeften-analyse
Experiment: onderzoek naar context-invloeden van omstaander-gedrag Contextinvloeden die gemanipuleerd werden: Ernst van de situatie Laag of hoog
Gedrag van andere bijstanders Pestkop bevestigen of slachtoffer verdedigen
Identiteit andere bijstanders Kennissen of goede vrienden
Resultaten: Hoge ernst: minder vaak meedoen, vaker helpen Meedoen met de pestkop: meer als andere bijstanders meedoen, meer als andere bijstanders goede vrienden zijn Slachtoffer helpen: bij ernstige situatie: meer geneigd om te helpen als andere bijstanders goede vrienden zijn. Bij minder ernstige situatie: meer geneigd om te helpen als andere bijstanders kennissen zijn Gepubliceerd in: Bastiaensens et al, (2014). Cyberbullying on social network sites. An experimental study into bystanders’ behavioural intentions to help the victim or reinforce the bully. Computers in Human Behavior, 31, 259-271
Gedragsdoelen voor bystanders EERST: nagaan of het bedoeld is om te kwetsen of kwetsend werd opgevat? NOOIT: lachen of tonen aan de pester dat je het eens bent/leuk vindt
ALTIJD: het slachtoffer troosten/advies/info geven
NOOIT: de schuld bij het slachtoffer leggen
CONTEXT
VRIEND: ALTIJD verdedigen KENNIS: omstandigheden begrijpen UITGELOKT: leerkracht betrekken
ERNSTIG: leerkracht/ouders betrekken
Determinanten van getuigengedrag Geringe gerichtheid op en bekommernis om het slachtoffer
Omgevingsfactoren
3
1
2
4
Houding
Normen Zelfeffectiviteit
- Positieve uitkomstverwachting voor slachtoffer - Neg. tav passief, pos. tav verdedigen - Vrienden verwachten dat ze verdedigen - Kan tegen de pester zeggen te stoppen
Intentie(s)
Gedrag Vaardigheden en competenties
Incalculeren omgevingsinvloeden Welke steun verwacht het schoolpersoneel in het aanpakken van cyberpesten? Opleiding voor leerkrachten Informatie voor leerlingen & geschikt lesmateriaal Wetgeving en hoe gepast disciplineren? Maatschappij: rol andere actoren (providers – media) Begrenzing verwachtingen t.a.v. scholen
Inzetten van een educatieve game Focusgroepgesprekken met 67 leerlingen uit het eerste
en tweede middelbaar Verhaal, personages en tutorial getest op basis van theorieën uit gezondheidsvoorlichting en entertainmenteducation
Concept test: personages – toepassingen - design
Te oud voor doelgroep, kleding niet modern genoeg
Lessenpakket en meer Implementatie: van evidence-based game
naar whole school approach Educatief pakket (stap 1) Educatief pakket met game ingebed in whole school approach (modulair systeem, inspelen op sterktes in school) (stap 2)
Spel over zelfhandhaving, relaties en groepsvorming In verschillende cyberpestsituaties kunnen spelers ervaren hoe het is om betrokken te zijn bij cyberpesten als bijstaander … en krijgen ze FEEDBACK
op hun individuele reacties In een veilige en vertrouwelijke single player omgeving
Meer weten? Volg ons via Twitter, Facebook en schrijf je in op onze nieuwsbrief via de website
www.friendlyattac.be Eindmeet project: 31 januari 2016
DANK VOOR JULLIE AANDACHT!
